Kurmancii 37V5 - Institut kurde de Paris

KURMANCÎ
hejmar 39
Payîz 2006
Civîna Parîsê
ya payîza 2006an
Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan
Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan
rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî
Civîna 39an ya Kurmancî rojên di navbera 27/11 - 2/12-2006an de li Parîsê kom bû.
BeÒdarên civînê li ser peyvên kurdî û îranî di ermenî de, peyvên kêmnas, termên
fûtbolê, peyvên di stranan de, ferhenga Avestayî-Kurdî, paÒgir û pêÒgirên kurdî
xebitîn.
Ev hevalên han di civînê de beÒdar bûn: Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî
(Xerzan), ElîÒêr (Wan), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Emîn Narozî (Batman),
Kendal Nezan (Diyarbekir), Cemal Onursal (Cizîr), Zinar Soran (Dêrik), Behrûz
∑ûcaî (Kotol), Têmûrê Xelîl (Rewan), ReÒo Zîlan (Agirî).
Peyvên kurdî û îranî
di ermenî de
ermenî
ajdahak
koçarî
hox
axor
azat, (avestayî azate)
andam, (avestayî hendame)
ambar, (ji îraniya kevn hembar)
bijîÒk (ji îranî pizîÒk)
datavor (ji îraniya kevn date: heq, dad)
dataxaz
djvar
doÒab
gomêÒ
gaz (ji îraniyê gez)
kurdî
ermenî, êrmenî (m, r)
ermenî, ermenkî (n)
ezderha, ejdiya, ejdeha, ziya, ziha
koçerî
(ji îranî ahaka) ax, xak
axur
azad
endam
enbar, embar
pizîÒk, pêzêÒk
dadwer
dadxwaz, dadres
dijwar
doÒav
gamêÒ
gaz, gez
gazar
girpan
kopal
klor
hêl
hîmk
hîmn
hol
hazar
comard
kîp
gizêr, gêzer
girfan, berîk
gopal
kilor, gilover, gulor
hêl
hîm
hîm: bingeh
hol; vizik
hezar
comerd
kîp : Òidandî;
derî kîp girtin
kîpê hev rûniÒtin
ksak
kûrak
mom
Òapîk
bizêz
kap
kaÒêl
lagan
lavaÒ
paç
mêxak
kîs, kîsik
kurîk
mûm
Òapik
bizûz, gizûz
kap
kaÒ
legan
lewaÒ, loÒ
paç, maç
mêxik
Ehmedê
Xanî
(Sedsala XVII)
Encamên ji xebata vê civînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.
tirkî
ermeni
ermenice
ejderha
bir Kürt oyunu
toprak
ahÈr
özgür, hür
uzuv
anbar
doktor
hakim
savcÈ, dava makamÈ
çetin, zor
pekmez
camuÒ, manda
arÒÈn
fransizî
arménien
arménien, langue arménienne
dragon
une danse kurde
terre
étable
libre
membre
dépôt, entrepôt
médecin
juge
procureur
difficile
sirop épais de raisiné
buffle
mesure de longueur
d’environ 68 cm
havuç
carotte
cep
poche
baston, asa
canne
yuvarlak
rond
kakule
cardamome
temel, esas
base, fondation
kök, esas
racine
topaç
toupie
bin
mille
cömert, yifiit
brave, généreux
sÈkÈ, çok yakÈn;
très serré, resseré;
kapÈyÈ sÈkÈ kapatmak fermer bien la porte;
birbirine çok yakÈn
s’asseoir très près
oturmak
l’un de l’autre
kese, torba
bourse
at ya da eÒek yavrusu petit d’un cheval ou d’un âne
mum
bougie
gece gömlefii
tunique de nuit
güve
mite
Òerit, kÈsa Òerit
laisse, corde
çekme, çekiÒ
traction
lefien
assiette large
levaÒ
fine galette de pain
öpme, öpüÒ
baiser, embrassade
karanfil
oeillet, clou de girofle
Amadekar : Têmûrê XELÎL
îngilîzî
armenian
armenian, armenian language
dragon
a Kurdish dance
soil, land, earth
stable
free
member
warehouse, store
physician, doctor
judge
prosecutor
difficult
a thickened grape/resinous syrup
buffalo
a yardstick (about 68 cm long)
carrot
pocket
cane
round
cardamon
basis, foundation
root
top, spinning top
thousand
brave, generous
very tight, tightened up;
to shut the door securely;
to sit close together
purse
a foal (of horse or donkey)
candle
night shirt
clothes moth
leash, cord
traction, haulage
large bowl
a flat loaf of fine bread
a kiss, a hug, an embrace
a carnation, a clove
Peyvên kêmnas (II)
kurdî
hox
kam n.m.
tirkî
küçük giriÒ kapÈsÈ
suyun geçiÒini engelleyen bir tür vana
kamar n.f.
yuvarlak tahta çerçeve (elek, tef, vs)
kamav
su kesildikten sonra arkta kalan
birikinti
kambûn
kam n.f.
diÒ kamaÒmasÈ
un, yumurta sarÈsÈ ve sudan
yapÈlan ve porselen eÒya onarÈmÈnda
kullanÈlan yapÈÒkan
yapÈÒtÈrmak, çatlak bir porseleni
yapÈÒtÈrmak
yassÈ, taÒlarla oynanan bir çocuk oyunu
geleneksel bir Kürt oyunu
(oyuncularÈn bir kÈsmÈ geniÒ bir
çemberin içinde durup dÈÒardan
yaklaÒan oyuncularÈ kemerleriyle
vurur ve kemerlerini almaya çalÈÒÈr)
koyun kenesi
yarasa
Süreyya
Terazi burcu
sarÈlmak
sarmak
fatmacÈk, çayÈr kertenkelesi
kam dan; kam dan çîniyê
tevÒ, toÒ, tevÒok
tûr n.f.
pezmijok, pezmêjek, pezmijk, pezmiÒk
pêçemok
Pêvir, Pêwr, Perwîn, Sureya n.f.
Pêwr û Mêzîn
piçiqîn, piçikîn, alîn, lefîn
piçiqandin, pêçan, alandin, lefandin
fatfatik, ÒemÒemotik, margîsk,
marmarîÒok, marîjok, fatimoke
pêxew n.m.
ÒemÒemotik n.f.
apê mûÒ (an lûs) an mamê lûs
pezkoguro n.f.
kerikê kerajo
çavÒûtenek, çavgirtinok,
çavgirtinek, veÒartok
hol, vizik, teqal
gizgizok
örtü, bataniye
bir çeÒit Kürt mantÈsÈ
geleneksel bir Kürt oyunu: iki oyuncu
gözleri kapalÈ bir Òekilde belli bir
mesafede karÒÈ karÒÈya oturur.
AralarÈnda bir yastÈk vardÈr, oyuncu
karÒÈsÈndakine kefiyesiyle darbe
salmadan önce “mamê lûs, xwe bike çilûs,
hat te derbeke bênamûs”.
(Lûs amca, efiil sana kötü bir darbe geliyor)
der difieri darbeden kaçmaya çalÈÒÈr”.
En çok puan alan oyunu kazanÈr.
Bir oyuncu karÒÈsÈndakini vuramayÈnca
oynama sÈrasÈ difierinin olur.
birdirbir
geleneksel bir Kürt oyunu: oyunculardan
biri gözünü kapar ve sÈrtÈnÈ difier
oyunculara çevirir. Biri sÈrtÈna dokunup
“Kerikê kerajo, kî te dajo?” (EÒek
sürücüsü eÒek, seni kim sürüyor?) der.
Efier sesini tanÈmazsa onu sÈrtÈna
bindirip oyun sahasÈnda gezdirir,
tanÈrsa o sÈrtÈna biner ve sahayÈ
dolaÒÈr
saklanbaç
topaç
ottan yapÈlan küçük topaç
ponijîn
kara kara düÒünmek
ponijîn n.f.
pûrisandin
nanê hiÒk pûrisandin
titûn pûrisandin
qefilîn, cemidîn, qerimîn, simirîn
kara düÒünce
ufalamak
kuru ekmek ufalamak
tütün yapraklarÈnÈ ufalamak
sofiuktan donmak
qefilîn, betilîn, rat bûn, westiyan
li mala yekî qesidîn
qesp
(bazÈ kuzey afiÈzlarÈnda)
yorulmak, yorgunluktan halsiz düÒmek
saf beyaz, parlak beyaz
1) asmak, takmak; 2) çarpmak
3) baÒ vurmak
1) ufiramak;
2) yönelmek, baÒvurmak
birine ufiramak
sert, safilam (taÒ yada çakmak taÒÈ için)
qeÒ n.f.
qeÒ kirin
(batÈ afiÈzlarÈnda) soyma
soymak (meyve ve sebze)
qerqaÒ, çîlspî
qesidandin
qesidîn
Kurmancî hejmar - 39 -
fransizî
portillon
dispositif en bois ou en métal bloquant
le passage de l’eau (sorte de vanne)
cadre circulaire en bois
(de tambourin, ou d’un tamis)
eau stagnante, flaque n.f. (restant dans
la rigole d’irrigation après que l’eau
ait été coupée)
agacement des dents
colle artisanale, faite d’un mélange de
farine, de jaune d’œuf et d’eau servant
à réparer les porcelaines
coller, recoller (une porcelaine) ;
recoller une porcelaine
sorte de pétanque kurde
jeu traditionnel où une partie des
joueurs se tient à l’intérieur d’un
grand cercle et frappe à coups de
ceinture ceux qui s’approchent d’eux
et cherchent à prendre leur ceinture
tique (de moutons)
chauve-souris
les Pléiades (constellation)
la Balance (constellation)
s’enlacer, se nouer
enlacer, nouer, ficeler.
lézard des près
couverture
sorte de gros raviolis kurdes
un jeu traditionnel kurde dans lequel
deux personnes sont assises, séparées
l’une de l’autre par un traversin, les yeux
fermés. Elles se donnent des coups avec
un « egal » noué. Le jeu consiste à
esquiver les coups de l’autre.
A chaque fois, on prévient l’autre avec :
“mamê lûs, xwe bike çilûs, hat te derbeke
bênamûs”. La victoire est acquise aux
points. Dès qu’on manque un coup,
c’est l’autre joueur qui reprend la main.
saute-moutons
jeu traditionnel kurde où un joueur
ferme les yeux et tourne le dos aux autres.
Quelqu’un touche son dos du doigt en
disant : Kerikê kerajo, kî te dajo ?
(petit âne conducteur d’âne, qui te conduit)
S’il ne reconnaît pas la voix, il doit porter
la personne sur son dos et faire un tour
de terrain, s’il le reconnaît c’est lui qui
monte sur son dos
jeu de cache-cache
toupie
sorte de petite toupie faite d’une herbe
(gizgizok) qu’on fait tourner sur un plateau.
avoir des pensées noires, en avoir lourd
sur le cœur
pensées noires
émietter
émietter le pain sec
émietter les feuilles de tabac
être transi, geler v.i., se refroidir v.pr.,
se geler v.pr., FAM. cailler v.i.
(REGION.) (dans certains parlers du nord)
être fatigué, être épuisé, être exténué
blanc pur, d’un blanc éclatant
1) accrocher v.tr. 2) heurter v.tr.
3) adresser une requête.
1) visiter v.i., rendre visite en passant,
faire halte; 2) s’orienter v.pr., s’adresser à…
faire étape chez quelqu’un
solide (qualité d’une pierre,
d’une pierre à briquet)
(dans les parlers de l’ouest) épluchage
peler, éplucher
Amadekar : Kendal NEZAN
îngilîzî
gate, barrier
a metal or wooden device for controlling
water flow (an adjustable dam)
a circular frame (for a tambourine or sieve)
a puddle (of water remaining in an
irrigation channel after the water has been
cut off)
having the teeth on edge
traditional glue, made of a mixture of flour,
egg yoke and water, ised for repairing
pottery and china.
to glue, to stick, to glue together pieces of china
a Kurdish game of bowls
a traditional game in which some of the
players stand inside a large circle and beat
back with their belts those who try to
approach them and take their belts away
a tick (the insect)
a bat (the flying mammal)
the Pleiades
Libra (constellation of)
to embrace; to knot
to intertwine, knot or tie up
green lizard
blanket
a kind of Kurdish ravioli
a game in which two people are seated,
separated by a cushion, with their eyes
closed. they hit out at one another with a
knotted “egal”. the aim of the game it to
dodge the opponent’s blows. each time
they warn one another with “mamê lûs,
xwe bike çilûs, hat te derbeke bênamûs”.
victory is decided on points. Each time a
player misses, his opponent takes over
the striking.
leap frog
a traditional Kurdish game in which a player
closes his eyes and turns his back on the
others. someone touches his back saying:
Kerikê kerajo, kî te dajo? If he fails to
recognize the voice he has to carry that
person on his back round the field. If he
does recognise the voice, then the other carries
him.
a game of hide and seek
spinning top
a kind of small top made of a variety of grass
(gizgizok) that is spun on a tray
to have dark thoughts, to be heavy hearted
dark thoughts
to shred or crumble
to crumble dry bread
to shred tobacco leaves
to be numb with cold, to be freezing,
(in some northern regional dialects)
to be tired, worn out, exhausted
pure white, a brilliant white
1) to hang up; 2) to collide with or bump into
s.o.; 3) to petition a court
1) to call in on s.o.;
2) to go and see s.o.
to break one’s journey at s.o.’s
solid (eg. like a stone or a flint)
(in the western dialect) peeling (fruits etc)
to peel or clean fruit or vegetables
-2-
qetek
qewarok
qewlî, bi qewlî
qewlî filankesê/î
qewilandin
qewîtî, tenbî
qewîtî kirin
bufiday ya da pirinci ayÈklamada
kullanÈlan tahta sini
içi henüz oluÒmamÈÒ taze ceviz
göre, -e göre
falancaya göre
(ender) inandÈrmak, ikna etmek,
baÒtan çÈkarmak (bkz qebûlandin)
tenbih, tavsiye, sipariÒ
qewîtî lê kirin
qewîtiya pêÒiyan
qeyal, qiyale n.f. AR.
ketin qeyalê
1) tenbihlemek, tavsiye etmek;
2) sipariÒ vermek
birini tenbihlemek
atalarÈn tavsiyesi, ata sözü
öfilen uykusu, öglen dinlenmesi
öfilen istirahatÈna çekilmek
qebal adj. AR.
qêna adv.
qêna hat
qicî, qij, qijî
olgun, olgunlaÒmÈÒ
(ender) güçlükle, zor, güç bela
güç bela geldi
kaynar, kaynaÒan
qiç n.f.
qiçekê ; bi vê qiçê vegeriyan
(yerel) an
bir anlÈk; anÈnda döndüler
qidîk n.f.
qidîka mirîÒkan,
qidûm n.f.
qidûm kirin ; erd qidûm kirin
qidûmkirin
kubik, qilûz, xûz
qilvilandin n.f.
qilvilandin
qilvilîn
kursak
tavuk kursafiÈ
tÈrmÈk
tÈrmÈklamak
tÈrmÈklama
kambur
1) çalkalama; 2) sarsma
1) çalkalamak; 2) sarsmak, silkelemak
1) çalkalanmak; 2) sarsÈlmak, silkelenmek
qimil, qimir, qemer
qimitokî
yanÈk ten
1) buruÒuk; 2) solmuÒ, solgun
qinyat n.f.
1) takat, güç;
2) kanaat (bkz qenaet)
sana güveniyoum
güründüfiü kadar
gözle görmek inanmaya yeter
muradÈna ermek, gönlünün arzularÈnÈ
gerçekleÒtirmek
qinyata min bi te re
qinyata çavan
dîtina çavan qinyata dilan e
qinyata dil Òkênandin,
qin, qinik, qinîk, qinike
qinêre, qinotî
nakarat
öfileden sonra yenilen hafif yemek
qiran
qiran ketiye nav pez
qirçok, syn. çikûs
qirçûn n.f.
salgÈn hayvan hastalÈfiÈ:
sürü salgÈna bulaÒmÈÒ
cimri
hayvan yemi artÈfiÈ
bêsû
qitin
qitîtk
qitîtkê xwînê
qitîtkê petêxê
qitîtkê (mêrî) kulê
qîl
qîlê berazan, syn. Òirne;
qîlê fîlan
qîqac n.f.
kar yÈfiÈnÈ
sÈgara afiÈzÈlÈfiÈ
kuruntu (kurumuÒ parçacÈk veya dilimler için)
kan kuruntusu;
kurumuÒ kavun dilimi;
baÒ belasÈ, belalÈ delikanlÈ
boynuz
yabani domuz boynuzu,
fil diÒi
yaklaÒÈk 12 kg olan eski tahÈl ölçüsü
qîr, zift
qîr kirin
... kirin qîrê,
asfalt;
asfaltlamak;
bulaÒtÈrmak, çamura batÈrmak, güç duruma
koymak;
yapÈÒmak, musallat olmak
katran
büzmek;
büzülmek, kabufiuna çekilmek
bûn qîr
qetran
qoçandin, quçandin
xwe qoçandin ser hev,
syn. xwe qosî ser hev kirin
qol n.m.
qolê zêran
qolê mil, girmilk
qolek an qolik n.f.
qolik (bi qolikê ketin)
qopik n.m.
qoqik, kort
qoqika çav
-3-
kolye
on iki altÈn dizili kolye ya da baÒ takÈsÈ
omuz baÒÈ
çerçöp olarak yakÈlan, bir tür irice
deve dikeni
(koyunlarda) kelebek hastalÈfiÈ
1) topal
2) top biçiminde kumaÒtan düfime
oyuk, delik
göz oyufiu
plateau en bois utilisé pour trier le blé
ou le riz des cailloux
noix verte dont la coquille n’est pas
encore formée.
selon
selon un tel
(rare) convaincre v.tr., persuader v.tr.,
séduire v.tr. (voir qebûlandin)
avertissement, recommandation, avis,
conseil
1) donner un avis, conseiller,
recommander ; 2) passer commande ;
recommander à...
tradition, adage
repos de midi, sieste
faire la sieste, se mettre à l’abri de
la chaleur pour le repos de midi
mûr, mûri
(rare) difficilement
il est arrivé avec peine.
(rare) bouillant(e ), bouillonnant(e),
effervescent(e)
REGION. moment
REGION. moment, un petit moment ;
ils sont revenus tout de suite
jabot
jabot d’une poule
râteau n.m.
ratisser ; ratisser le sol
ratissage (du sol)
bosse
1) rinçage ; 2) secousse
1) rincer, passer à l’eau ; 2) secouer
1) être rincé, être passé sous l’eau ;
2) être secoué, être agité
hâle, teint hâlé
1) froissé, chiffonné, froncé, plissé ;
2) flétri, fané
1) force n.f., vigueur n.f., énergie n.f.;
2) conviction, croyance. Voir aussi qenaet
je te fais confiance
à vue d’œil
la vue suffit à rassurer le cœur
réaliser un désir profond, s’efforcer,
chercher à obtenir la réalisation d’un vœu,
d’un désir
refrain, rengaine,
goûter n.m., repas léger pris dans
l’après-midi.
épizootie n.f.
les moutons sont frappés par une épizootie
avare adj.
fourrage non consommé par les bêtes et
devenu impropre à la consommation
congère, amoncellement (de neige)
fume-cigarette
pièce ou morceau séché (de quelque chose)
plaque de sang séché
tranche de melon séché ;
casse-cou, jeune homme bagarreur
défense
défense de sanglier
défense d’éléphant
ancienne mesure de céréales d’une
capacité de douze kilos environ
asphalte n.f., bitume n.m. :
asphalter v.tr., goudronner v.tr. ;
engluer, embourber, mettre dans le pétrin
être collant, être casse-pied
goudron
replier, recroqueviller ;
se recroqueviller
collier n.m.
collier ou diadème de douze piécettes d’or
articulation du bras à l’épaule
variété de gros chardon, utilisé comme
brindille
maladie de foie qui affecte les moutons
(être atteint d’une maladie de foie)
1) cupule du gland; 2) bouton en tissu
en forme de boule
trou n.m., cavité n.f.
orbite de l’œil n.f.
a wooden tray used for sorting wheat or rice
to remove small stones
an unripe nut whose shell has not yet formed
according to
i.e according to so and so
(rare) to convince, to persuade or to seduce
s.o. (see also qebûlandin)
a warning, an advice or recommendation
1) to give advice, to advise or recommend;
2) to place an order
to recommend to s.o.
a tradition, a saying
a mid-day rest, a siesta
to take a siesta, to shelter from the heat,
to take a mid-day nap
ripe, ripened
(rare) with difficulty
he arrived with difficulty
(rare) boiling, effervescent
(regional) moment, short while
(regional) a moment, a short while;
they returned immediately
crop (of bird)
a chicken’s crop
a rake
to rake
raking
hump
1) rinsing; 2) a jolt or bump
1) to rinse out, to soak; 2) to shake
1) to be soaked; 2) to be shaken or disturbed,
to be agitated
tan, a tanned complexion
1) creased, crumpled; 2) withered, wilted,
faded
1) force, energy;
2) conviction, belief (see also qenaet)
I trust you
as far as one can see
the sight is enough to reassure the heart
to achieve a deep wish or desire
a refrain or melody
tea, i.e a light meal or snack taken mid-afternoon .
epizootic disease
the sheep have caught an epizootic disease
miserly, stingy
fodder, not eaten by the animals and become
unsuitable for consumption
snowdrift, a heap of snow
a cigarette-holder
a piece or a dried piece (of s.thg)
a pool of dried blood
a slice of dried melon
a daredevil, a reckless person
a tusk
a boar’s tusk
an elephant’s tusk
an old unit for measuring grain, of about
12 kg capacity
tar, asphalt, bitumen. eg.
to asphalt or to tar
to bog down, to get in a mess
to be clinging, to be a nuisance
tar
to fold up again, to huddle;
to curl o.s. up
necklace
necklace or diadem made of 12 small gold coins
shoulder joint
a kind of large thistle used for kindling
liver disease affecting sheep, (to have a liver
complaint)
1) an acorn cup; 2) a round cloth button
a hole or cavity
eye socket
Kurmancî hejmar - 39 -
qoqika mêjî
qoqilandin
qoq n.f.
tizbiya qoq
qoq, qoqe n.f.syn. meqere
qoqeya ta
qoqilandin
qorbaçe, kuxika qîrqîrok, xeneqîtik,
xeneqûtk, xeniqok.
qorç n.f.
qûrîn n.f.
qoÒ n.f.
kafatasÈ
1) delmek, oymak
2) oyufiundan çÈkmak (göz)
hint cevizi afiacÈ ya da kökü;
hint cevizi afiacÈndan yapÈlan tesbih
makara
iplik makarasÈ
oynatmak (bir çocufiu omuzunda
oynatmak)
bofimaca
bir cilt hastalÈfiÈ
turna çÈfilÈfiÈ
hayvanlarda dofium sancÈsÈ
mî ketiye ber qoÒan
koyun dofium sancÈsÈ çekiyor
quÒdik, qutîk, qotîk
qulat
qulata berfê
quloz
quloz bûn
qulozî hewa bûn
quloz kirin
qurs
kurt, qurt
kurtê laÒan,
quzgezk, cûbir, cûbirk
gezgez, gezgezk
qûnteÒî, hespê bûkê
sivoreav, seyê avî
qûz, kûjî, kûjik, kûze
delek, semûr
kurebeÒk, kurbeÒk
qwîz
sîxur
cîq
li ber xistin
li rû bi ber bûn
raber xistin
ayna
top;
kar topu
1) yüksek; 2) zirve;
yükselmek
göklere göklere çÈkmak
yükseltmek
(yerel) yüce dafi
akbaba
leÒ kargasÈ
dana burnu
dana burnu
helikopter böcefii
su samuru
sansar
zerdeva, afiaçsansarÈ
porsuk
kokarca
oklu kirpi
sÈfiÈrcÈk
(yerel) çaktÈrmak
(yerel: orta Anadolu KürtlerÈ) çakmak, anlamak
(yerel) teÒvik etmek, çaktÈrmak,
birinin kafasÈna koymak
raborandin, raborî kirin
1) geçinmek; 2) geçindirmek, geçimini
safilamak
geçim;
geçimimiz iyi
toplamak, biraraya getirmek
büzülmek, çekilmek (kumaÒ)
temel atmak
telkin
birine telkin etmek
yatÈrmak, uzatmak
uzanmak, yatmak
raborî, debar, îdare
raboriya me baÒ e
racivandin
racivîn: çûn ser hev, civilîn
raçandin
ranav, ranaviÒ n.f.
ranavî yekî kirin
ramedan
xwe ramedan
Syn. paldan, razan xwe dirêj kirin
randin
raperîn
raper
rapêlîn
raps
rasandin, rêsandin
rêsayî, rêsî, rêsandî
rêsayî
têlê rêsayî
rasteyar
rasteyarî
pê werkirin, lê kirin
xwey pê werkirin
ratib: pergal
ratiba mala wî rind e
ratûtikandin
lihêf ratûtikandin
ravêjker
ravrav
rawêj
rawêjkar, rawiÒkar
rawêjkarî, rawiÒkarî
pê re westan, pê re westiyan
raweÒan, raweÒîn. Syn. daweÒîn;
Kurmancî hejmar - 39 -
sürmek, gütmek
bir ÈrmafiÈ geçmek, aÒmak
geçit
bükmek, katlamak
ekilmiÒ tarla, ekilmiÒ arazi
örmek
2) zamk sürmek, yapÈÒtÈrmak; susturmak
örülmüÒ:
örülü, örgülü, efirimli
dikenli tel
samimi; içten
samimiyet, içtenlik
dökmek, serpmek
tuzlamak, tuz serpmek
düzen;
evi çeki düzenlidir
(yerel): örtmek, kaplamak, üstünü kapatmak
üstüne yorgan örtmek
danÈÒman
kumral
1) tavsiye, öfiüt, nasihat;
2) konuÒma tarzÈ
danÈÒman
danÈÒmanlÈk
biriyle urfiraÒmak
1) silkilmek, sarsÈlmak
2) dökülmek;
boite crânienne
1) trouer v.tr., percer v.tr.;
2) sortir de l’orbite (œil)
bois ou racine de cocotier :
chapelet en bois de cocotier
bobine n.f.
bobine de fil
faire bouger, faire sauter (un enfant sur
ses épaules)
coqueluche n.f.
une maladie de peau
cri de la grue
convulsions d’un animal au moment de la
mise bas
la brebis est prise des convulsions
de la mise bas
miroir
boule :
boule de neige
1) adj. haut, élevé; 2) n.f. cime, sommet
s’élever ;
monter vers le ciel
élever
(régional) haute montagne
vautour
vautour moine (aegypius monachus).
courtilière; (lat) gryllotalpa vulgaris
muflier, gueule de loup ; (lat) antirrhinum
libellule
loutre
fouine
martre, zibeline
blaireau
putois
porc-épic
étourneau sansonnet, merle
(régional) faire comprendre
(chez les Kurdes d’Anatolie) comprendre
(régional) inciter à faire quelque chose,
faire comprendre, pousser à…,
mettre dans la tête de
1) faire passer; 2) assurer sa subsistance
subsistance;
nous avons un bon niveau de vie
réunir v.tr., rassembler v.tr.
se recroqueviller, rétrécir v.i. (le tissu)
jeter les bases, les fondements
suggestion
suggérer à quelqu’un
étendre, allonger
s’étendre v.pr., s’allonger sur le dos
mener, conduire
traverser une rivière, franchir v.tr.,
survoler v.tr.
passage, gué
plier v.tr., replier v.tr.
champ cultivé, terrain cultivé.
nouer, tricoter
2) coller
noué, tricoté :
noué, barbelé
fil de fer barbelé
sincère adj., franc, franche adj.
sincérité n.f., franchise n.f.
saupoudrer
saupoudrer de sel
ordre n.m. :
sa maison est bien rangée
(régional) mettre sur, couvrir
couvrir d’une couette
conseiller, ère n., précepteur, trice n.
blond vénitien, blond roux.
1) conseil, recommandation;
2) manière de parler, parler n.m.
conseiller, ère
fonction de conseiller
s’occuper de quelqu’un, passer du temps
avec quelqu’un, se donner du mal pour
quelqu’un
1) trembler, bouger brusquement, de façon
saccadée, être ébranlé ;
2) tomber :
cranium
1) to make a hole, to pierce;
2) to gouge (an eye)
the wood or root of a coconut tree
a string of beads of coconut wood
a reel, a spool
a reel of thread
to make s.o move or jump (eg. a child on
one/s shoulders)
whooping cough
a skin disease
the cry of a crane (bird)
convulsions of an animal as it gives birth
the ewe is in labour convulsions
mirror
ball;
snow ball
1) high; 2) summit or peak;
to rise;
to fly to the sky
to raise or bring up
(regional) high mountain
vulture
a species of vulture (aegypius monachus)
a mole cricket (gryllotalpa vulgaris)
snapdragon (antirrhinum)
dragonfly
otter
weasel, stone martin
a marten, sable
badger
polecat, skunk
porcupine
a starling
(regional) to make s.o understand
(regional: anatolian Kurds) to understand
(regional) to urge s.o to do s.thg, make s.o
understand, to push s.o to …; to ram s.thg
into s.o.’s head
1) help s.o. cross 2) to keep or support oneself
subsistance;
we have a good standard of living
to unite or assemble
to shrivel up, to shrink (cloth)
to lay the basis or foundations
suggestion
to suggest to s.o
to streach, lay down, or lengthen
to lie down, to lie on one’s back
to lead, to drive
to cross a river, to go through or beyond; to
fly over or skim through, (depending on contest),
crossing, ford
to fold; to fold over
cultivated field, cultivated land
1) to knot, to knit
2) to stick
knotted:
barbed wire
sincere, frank
sincerity
to sprinkle
to sprinkle salt
order, tidiness;
the house is tidy
(regional) to put s.thg. on, to cover
to cover with a quilt
advisor, tutor
a reddish blond, ginger coloured
1) advice, recommendation;
2) a way of speaking, speech
adviser,
counsellor
to look after s.o., to go to some pains for s.o.
1) to tremble, to move jerkily, to be shaken;
2) to fall;
-4-
pelên darê raweÒiyane
her kes raweÒiya gund
raweÒandin: reÒandin
raxistek
raymezin
raymezinî
raymezinî kirin
rebisandin, repisandin, tepisandin
rebisîn, repisîn, tepisîn
rebisandin, rewisandin
refî n.f.
refî kirin
regez n.f.
remêl, rimêle, hewêrde, sûsik
ramî
ramî dan
renandin
rengrêj
rengrêjxane
rengrêjî
veresîn
resandin
reÒbend
firînek, firînok, zang
reÒik, xarûk
retimandin, ritimandin
retimîn, ritimîn
rewa
rewa kirin
rewag
rewdîn
rewdînî
dilq n.m.
ketin dilqê yekî
kurdî
Federasyona Fûtbolê ya Ewrûpayê
afiacÈn yapraklarÈ dökülmüÒ;
3) yÈfiÈlmak, toplanmak,
herkes köye döküldü
(yerel) serpmek, dökmek
çamaÒÈr serilen ip yada yer
1) mafirur, burnu havada; ukala
2) (mec.) eÒraf
mafirurluk; ukalalÈk
mafirur mafirurluk etmek, hava atmak
basmak, bastÈrmak
basÈlmak, bastÈrÈlmak
sulamak, su vermek
def, uzaklaÒtÈrma;
def etmek, uzaklaÒtÈrmak
1) Èrk; 2) cins
bÈldÈrcÈn
gösterme;
göstermek
rendelemek
boyacÈ, elbise boyacÈsÈ
kumaÒ ya da elbise boyama yeri
boyacÈlÈk
çözülmek (örgü)
yetiÒtirmek
(yerel) uçurum
uçurum
yünden örülü çarÈk
tÈkamak
tÈkanmak
ödül;
ödüllendirmek
çadÈr çeperlerini kaplayan
keçeden geniÒ Òerit
çok aç, acÈndan ölen
açlÈk
1) biçim, kÈlÈk; 2) rol;
birinin kÈlÈfiÈna girmek, birinin rolünü
oynamak
Termên fûtbol
- II -
tirkî
Avrupa Futbol
Federasyonları Birlifii
Federasyona Fûtbolê ya Navneteweyî
Uluslararası Futbol
Federasyonları Birlifii
gol avêtin
gol atmak
gol kirin
gol yapmak
gola lê
geçerli gol
gola nelê
geçersiz gol
golparêz, qelevan
kaleci
kûpa
kupa
kûpaya FFE (UEFA)yê
UEFA kupası
kûpaya Òampîyonan
Òampiyonlar kupası
lêdan, lêxistin
vuruÒ
lêdana aûtê, derlêderî
kale vuruÒu, aut atıÒı
lêdana destpêkirinê
baÒlama vuruÒu
lêdana ji goÒeyê, goÒelêderî
köÒe atıÒı
lêdana penaltîyê, lêdana cezayê, cezalêderî penaltı atıÒı
lêdana serbest a neyekser,
endirekt serbest vuruÒ
serbestlêderîya neyekser
lêdana serbest a yekser,
direkt serbest vuruÒ
serbestlêderîya yekser
lêdana serbest, serbestlêderî
serbest atıÒ, serbest vuruÒ
maç
maç
maça neteweyî
ulusal maç
Òahê golan, Òahê golavêjan
gol kralı
Òampîyon
Òampiyon
Òampîyonîya cîhanê
dünya Òampiyonası
Òampîyonîya Ewrûpayê
Avrupa Òampiyonası
taçavêtin, avêtina ji kenarê, kenaravêjî
taç atıÒı
taxim
takım
taximê neteweyî
ulusal takım, milli takım
tora golê, tora qeleyê
kale afiı
-5-
les feuilles de l’arbre sont tombées
3) s’attrouper v.pr., se masser v.pr. :
tout le monde se rassembla au village.
(régional) asperger v.tr.
étendoir à linge.
1) hautain, e adj., arrogant, e adj.;
2) FIG. notable adj.
arrogance n.f. :
prendre des airs, faire preuve d’arrogance.
tasser v.tr.
se tasser
arroser, irriguer
écartement, éloignement;
écarter, éloigner
1) race n.f. ; 2) genre n.m.
caille
action de montrer:
montrer
raboter
teinturier
teinturerie
métier de teinturier
filer, se défaire, se détricoter
faire pousser, cultiver
REGION. gouffre n.m.
abîme
sandale en laine et poils tissés pour l’hiver
boucher v.tr.
être bouché, être obstrué
récompense, prix
récompenser
bande de feutre qui entoure les haies
(çît) autour de la tente
très affamé, qui meurt de faim.
famine n.f.
1) forme ; 2) rôle;
prendre le rôle de quelqu’un
the leaves have fallen;
3) to flock together, to form a crowd;
everyone flocked to the village
(regional) to spray
a clothesline
1) haughty;
2) (fig) noteworthy
arrogance:
to put on airs, to display arrogance
to pack, to tamp down
to subside or shrink, to bunch up
to water, to irrigate
a gap or distance;
to separate or move away
1) race breed, 2) kind, type
quail
showing;
to show
to plane down or scrape
dyer
dyeing
the trade of dyeing
to spin, to undo, to unpick
to make s.thg. grow, to cultivate
(regional) a gulf, a chasm
abyss
a winter sandal woven of wool and hairs.
a butcher
to be blocked
a reward, a prize;
to reward
a felt band that surrounds hedges; (çît)
or round a tent
very hungry, starving
famine
1) form, shape; 2) a role;
take on s.o.’s role
Amadekar : Mistefa AYDOflAN
fransizî
UEFA
(Union Européenne de football)
FIFA (Fédération
internationale de football)
tirer un but
marquer un but
but valide
but invalide
gardien de but
coupe
coupe de l’UEFA
coupe des champions
tir
sortie de but
coup d’envoi, engagement
tir de coin, corner
penalty
coup franc indirect
îngilîzî
UEFA (Union of
European Football Associations)
FIFA (International
Federation of Football Associations)
to shoot a goal
to score goal
valid goal
invalid goal
goalkeeper
cup
UEFA cup
champions cup
kick
the goal kick
kick off
the corner kick
the penalty kick
the indirect free kick
coup franc direct
the direct free kick
coup franc
match
match national
meilleur buteur
champion
championnat du monde
championnat européen
remise en jeu
équipe
équipe nationale
filet de but
free kick
match
national match
top scorer
champion
world championship
European championship
the throw-in
team
national team
goal net
Kurmancî hejmar - 39 -
PaÒgirên kurdî
-IIIAmadekar : ReÒo ZÎLAN
-o (I) : Ji bo çêkirina navên hem jin û hem jî mêran bi
dawîya peyvê ve tête girê dan.
Nimûne: Soro, Mendo, Bazo, Silo; mo,
Zeyno, Xeco, ‘EyÒo, Weso.
Nimûne: tirsonek, zirtonek, bizdonek,
fitlonek, zîvronek
-or : Bi vê paÒgirê rengdêr tête afirandin.
-pîv : PaÒgira ji lêkera ”pîvan / pîvandin”ê ye û
maneya “kesê / tiÒtê ku bi karê pîvandinê radibe”
dide peyvê.
Nimûne: germpîv, bapîv
Nimûne: Òilor
-o (II) : Ev paÒgir ji bo piçûkxistina kesan, tiÒt, cih û
deveran û jê bi gilî û gazin behskirinê, yan jî ji bo
saloxdan û wesifdanê tête bi kar anîn. Ev dikare hem
di forma dema rewÒa gazîkirinê de be hem jî ji bo
binavkirin û navlêdanînê be.
Nimûne: Hemo, Remo, ∑emo, Heso, bavo,
Silo, xalo, apo, gundo, çemo, guro, Òahîno,
hevalo, lîço, lîko, xwaro.
-o / -yo (III) : Ji bo forma bangkirina zayenda nêr ya
yekhejmar e.
Nimûne: kuro!, bavo!, keko!, zavayo!,
gêjo!, dîno!
-orik : Bi vê paÒgirê rengdêr tête afirandin.
Nimûne: xilorik
-ose : Bi vê paÒgirê rengdêr tête afirandin. PaÒgira “ose” kurtbûyîya paÒgira “-asa” ye ku bi maneya
„wek, mîna, fena, Òubhê” ye.
Nimûne: kerose.
Nimûne: çepok, tirsok, kenok, mirovok,
gerok, revok, Òermok, zarok, girîyok,
mizmizok, xapînok, xeydok, qarqarok,
qehrok, dilbijok
-ok (II) : Bi alîkarîya vê paÒgirê ji navdêr yan jî
rengdêran navdêrên nû têne afirandin.
Nimûne: gulok, adarok, nîsanok, devok,
nezok, pelok, kelok /kelek, miÒtok,
peqpeqok, zelqok /zeliqok, keçelok,
Òemitok, Òînok, gezgezok, xemrevînok,
pêkenok, payîzok, dîlok
-ok / -yok (III) : Ev paÒgira ji bo piçûkkirinê ye. Gava
ku tête dawîya peyvekê, tiÒtê ku jê tête kad kirin, ji
alîyê mezinahîyê ve piçûk dike.
Nimûne: ferhengok, fetilok, hêjîrok,
Òekirok, Òemamok, zengilok, xeberok,
pîvazok, pifdanok, kanîyok / kanyok,
hestîyok, axayok
-oke : Ji navdêran rengdêrekê diafirîne.
Nimûne: bîroke, Òiloke (Òilope), Òermoke,
firoke, virroke, tiroke
-okî : Ev paÒgir ji navdêran rengdêrekê çêdike.
Nimûne: qirêjokî, peritokî, zerikokî,
reÒkokî, gemarokî, pitpitokî, girînokî,
gumgumokî, vinvinokî, ximximokî
-olek : Bi vê paÒgirê rengdêr tête afirandin.
Nimûne: tatolek
-ox : Ev paÒgir bi maneya “çêker, kesê ku dike, kesê
ku bi wî karî radibe” dide peyvê. PaÒgira “-ox” di
zimanê pehlewî de heye û di farisîya îro de jî din
peyvan de maye. Lê di kurdî de, herî zêde, di
zaravayê zazakî (dimilî) de bi rengekî gelekî berfireh
tête bi kar anîn. Wisan ku dikare bi maneya “çêker”
ji bo her kar û pêÒeyî bête bi kar anîn.
Nimûne: çêkirox, kirrox, kirox (kiryox),
salox (salix).
-oyî : Bi vê paÒgirê ji navdêrekê rengdêrek tête
afirandin.
Nimûne: pesnoyî, Òeroyî, peyvoyî
-pare : Ev paÒgir bi maneya “kerr, perçe, parçe” ye.
-olek / -olik : Bi vê paÒgirê rengdêr têne afirandin.
Nimûne: gulolik, çînçolek (cincîlk, çincîl),
zirtolek
-olekî : Bi vê paÒgirê rengdêreke pêvebrî (attrîbutîv)
tête çêkirin.
Nimûne: reÒolekî, Òînolekî, keÒkolekî
-onek : Ev paÒgira ji navdêrekê rengdêr yan jî
navdêreke nû çêdike.
Kurmancî hejmar - 39 -
-rax : PaÒgira ji lêkera ”raxistin”ê ye û maneya “kesê
/ tiÒtê ku bi karê raxistinê radibe dide” peyvê.
-rês : PaÒgira ji lêkera ”ristin / rêsîn”ê ye û maneya
“kesê / tiÒtê ku bi karê ristinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: teÒîrês.
-revîn : PaÒgira ji lêkera ”revîn / revandin”ê ye û
maneya “kesê / tiÒtê ku bi karê revînê radibe” dide
peyvê.
Nimûne: xemrevîn, dilrevîn, xewrevîn,
hevalrevîn.
-rêj : PaÒgira ji lêkera ”rêtin / rotin”ê ye û maneya
“kesê / tiÒtê ku bi karê rêtinê radibe dide” peyvê.
Nimûne: avrêj, xwînrêj
-saz : PaÒgira ji lêkera ”saxten”a farisî ye ku dibe
”çêkirin”a kurdî û maneya “kesê / tiÒtê ku bi karê
çêkirinê / sazkirinê” radibe dide peyvê.
Nimûne: dermansaz, diransaz, demsaz,
çeksaz, karsaz.
Nimûne: yekpare, dilpare, cigerpare,
-perwer : Ji lêkera “perwerandin”a îranî ye ku di
maneya “perwerde kirin, xwedî (xudan) kirin, jê re
xwedî derketin, mezin kirin, terbîye kirin,
hebandin”ê de ye. Ev paÒgir maneya “kesê / tiÒtê ku
dihebîne / hez dike, jê re xwedî derdikeve” dide
peyvê.
Nimûne: kurdperwer, mêvanperwer,
nîÒtimanperwer, mirovperwer
-pêç : PaÒgira ji lêkera ”pêçandin”ê ye û maneya
“kesê / tiÒtê ku bi karê pêçandinê radibe” dide
peyvê.
Nimûne: birînpêç, serpêç, dorpêç, rûpêç
-parêz : PaÒgira ji lêkera ”parastin”ê ye û maneya
“kesê / tiÒtê ku bi karê parastinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: welatparêz, hawîrparêz
-ole : Bi vê paÒgirê rengdêr têne afirandin.
Nimûne: zirtole, tirole,
Nimûne: zirîpoÒ, reÒpoÒ, çavpoÒ
Nimûne: serrax, binrax, cîrax.
-otankî : Bi vê paÒgirê rengdêreke pêvebrî
(attrîbutîv) tête çêkirin.
Nimûne: reÒotankî, pîrotankî.
-over : Bi vê paÒgirê rengdêr tête afirandin.
Nimûne: girover / gilover, hilover.
-ok / -yok (I) : PaÒgirek e, ku ji bo salox û wesifdana
mirovekî ye.
-poÒ : PaÒgira ji lêkera ”poÒîn”a bi maneya
“lixwekirin, wergirtin”ê ye. Gava ku tête dawîya
peyvekê maneya “kesê / tiÒtê ku bi karê poÒînê
radibe” dide peyvê.
-perest : PaÒgira ji lêkera “perestin”a ku di maneya
“hebandin, jê re secde birin”ê de ye. Wek paÒgir
maneya “kesê ku wî tiÒtî dihebîne, ji wî tiÒtî re
secdeyê dibe” dide peyvê.
Nimûne: agirperest, pûtperest, xaçperest,
keysperest, xweperest, kevneperest,
pûlperest, nijadperest
-pêj : PaÒgira ji lêkera ”pehtin / pijandin”ê ye û
maneya “kesê / tiÒtê ku bi karê pehtinê radibe” dide
peyvê.
Nimûne: xwarinpêj, nanpêj, rûnpêj, aÒpêj
-soj / -soz: PaÒgira ji lêkera ”sotin”ê, ango Òewitîn /
Òewitandinê ye û maneya “kesê / tiÒtê ku bi karê
Òewitandin / sotinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: dilsoj /dilsoz
-stîn: PaÒgira ji lêkera ”standin”ê ye û maneya “kesê
/ tiÒtê ku bi karê standinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: ruhstîn
-Òikên: PaÒgira ji lêkera ”Òikandin”ê ye û maneya
“kesê / tiÒtê ku bi karê Òikandinê radibe” dide
peyvê.
Nimûne: balafirÒikên, fermanÒikên,
kevirÒikên, qeÒaÒikên, serÒikên, deqÒikên,
dilÒikên, ÒakÒikên (=moralÒikên)
-Òo : PaÒgira ji lêkera ”ÒûÒtin”ê ye û maneya “kesê /
tiÒtê ku bi karê ÒûÒtinê radibe”
dide peyvê.
Nimûne: mirîÒo, tenaÒo (teneÒo, teneÒîr),
destÒo, cilÒo, çekÒo, kincÒo, kirasÒo, serÒo,
firaqÒo, amanÒo, berxÒo
-Òok: PaÒgireke hevedudanî ye, ji paÒgira “-Òo” û “k” pëk hatîye. Maneya “cihê ku ew tiÒt tê de tête
ÒûÒtinê” dide peyvê.
Nimûne: serÒok, destÒok, pêÒok, firaqÒok
-tir (I) : PaÒgireke demê ye.
Nimûne: sibetir, rojtira din
-6-
-tir (II) : PaÒgira forma kemper ya rengdêrî yan jî
hokerî ya ji bo saloxdana rewÒeke danberhevî û
miqayesekirinê ye.
Nimûne: xweÒtir, çêtir, germtir, bihatir,
bilindtir, xurttir, mezintir, pirtir, dûrtir,
zûtir, derengtir, leztir, bezatir.
-tiraÒ : PaÒgira ji lêkera ”tiraÒîn / tiraÒtin”ê ye û
maneya kesê / tiÒtê ku bi karê tiraÒtinê radibe dide
peyvê.
Nimûne: kevirtiraÒ (bertiraÒ), heykeltiraÒ,
qelemtiraÒ, dartiraÒ, sertiraÒ, simtiraÒ.
navbirî ye, kesê li tiÒtekî miqate ye, panêr” e.
Nimûne: dergehvan, piÒtevan
-van (V) : PaÒgira ”-van”ê ya di vê guhartoyê de ji
navdêrekê rengdêrekê diafirîne.
-xwez : bnr > xwaz
-xwên : bnr > xwîn
-xwîn : PaÒgira ji lêkera ”xwendin”ê ye û maneya
”kesê /tiÒtê ku bi karê xwendinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: dilovan
-wan (I) : PaÒgira hevmaneya ”-van”ê. Ji bo maneya
di vê nimûneya jêrîn de li guhartoya jorîn ya (-van /
-evan (I)ê binihêre.
Nimûne: quranxwîn
-yar /-iyar (I) : Ev paÒgir bi maneya ”dost, heval” e.
Nimûne: bextiyar, hiÒyar, zanyar, jîyar,
nasyar, berpirsiyar, peyar,
Nimûne: selwan / serwan (ango Òivanê
deveyan)
-yar /-iyar (II) : Ev paÒgir maneya ”kesê ku wî karî
-tirîn : PaÒgira forma lapekemper ya rengdêrî yan jî
hokerî ya ji bo saloxdana rewÒeke danberhevî û
miqayesekirinê ye.
Nimûne: xweÒtirîn, çêtirîn, germtirîn,
bihatirîn, bilindtirîn, xurttirîn, mezintirîn,
pirtirîn, dûrtirîn, zûtirîn, derengtirîn,
leztirîn, bezatirîn
-tî : PaÒgirek e ku ji bo çêkirina navdêrên abstrakt
tête bi kar anîn.
-wan (II) : PaÒgira hevmaneya ”-van”ê. Ji bo maneya
di vê nimûneya jêrîn de li guhartoya jorîn ya (-van /
-evan (IV)an binihêre.
Nimûne: pawan, sîwan
-wer (I): PaÒgira bi maneya ”xwedî kar û pêÒeya
navbirî“ dide peyvê.
-van / -evan (I) : Ev paÒgira ku di zimanê farisî de “ban” e, di kurdî de bûye “-van” yan jî “- wan”. Di
zimanê kurdî de ew bi van çend awayên jêrîn tête bi
kar anîn. Wek di van nimûneyan de jî xuya dike,
maneya bingehîn ya vê paÒgira lêkerî “panêrî /
çavnêrîya heywanan kirin, çûna ber heywanan,
heywan xwedî kirin” e.
Li vir, hewce ye em bibêjin, ku peyva “Òivan”a kurdî
di zimanê pehlewî de “Òuban” e û peyva “Òu” ya ku
ji zimanê sanskrîtî ye, di vê peyvê de maneya “pez”
wergirtîye. Bi vî rengî, ew di farisî de bûye “çûban”,
lê di kurdî de dengê “Ò”yê hatîye parastin û bûye
“Òivan”. Ev peyv çûye nav zimanê tirkî û bûye
“çoban”. Herwekî ku xuya dike, mîna ku hinek kes
dibêjin, peywendîya vê peyvê bi gotina “ço, çov, Òiv”
nîn e.
-wer (III): Ev paÒgira ji navdêrekê rengdêrekê çêdike
û dide nîÒan dan ku ”ew tiÒtê navbirî ji çi materyalî“
çêbûye.
Nimûne: nêçîrvan, baxvan,
bêrîvan, aÒvan, kelekvan,
dîdevan, nêrevan, segvan,
rezvan, melekvan (serpale),
qeflevan
lîstikvan,
melevan,
baxçevan,
melûvan,
-van (III) : PaÒgira ”-van”ê ya di vê guhartoyê de bi
maneya “kesê ku ji lêdana alaveke mûzîkê fêm dike,
jê dizane û bi wî kar û hunerî radibe” dide peyvê. Li
vir hewce ye bête gotin, ku di zaravayên din yên
kurdî de ji bo saloxdana ev celeb karê hunerî paÒgira
“- jen”ê tête bi kar anîn, ku ji lêkera “jenîn”ê ye, ango
“lê dan”. Bo nimûne, dibêjin “keça min kemanê xweÒ
dijene”. Gava ku em bala xwe didin zaravayê
kurmancî dibînin ku piranîya Kurmancan ji dêl
“jenîn”ê ve lêkera “lê dan”ê bi kar tînin. Ji ber hindê,
vê nimûneya me gotî, bi awayê “keça min kemanê
xweÒ lê dide / keça min xweÒ li kemanê dixe”
dibêjin. Ji vê jî dîyar dibe, ku kurmancî ji zaravayên
din yên kurdî û herweha ji zimanên din yên îranî bi
dûr ketîye.
Nimûne: zîwer (zîvîn), pîlewer.
-weÒ : Ji lêkera ”weÒîn“ê ye û gava ku wek paÒgir
tête bi kar anînê maneya ”tiÒtê ku karê weÒandinê
dike dide“ peyvê.
Nimûne: pêlweÒ
Nimûne: nûza (=berza), hevalza (cêwî)
kesê navbirî dayîka bûye, hatîye dinê, zaye” dide
peyvê.
Nimûne: birazî /biraza, xwarzî /xwarza,
mîrza / mîrze
-zade : Ev paÒgir bi maneya ”zarokê ji navbirî çêbûyî,
zarokê ...” dide peyvê.
begzade, Òêxzade, Òehzade, perîzade
-zan : PaÒgira ji lêkera ”zanîn”ê ye û maneya ”kesê /
tiÒtê ku bi karê zanînê radibe”
dide peyvê.
-wî: Bi alîkarîya vê paÒgirê ji navdêrekê rengdêr yan
jî navdêreke nû têne afirandin.
Nimûne: kurdîzan, zimanzan, rêzan,
hozan, qedirzan
Nimûne: tawî, bawî, efsanewî, rêwî
-xane (I): PaÒgira bi maneya ”xanî, avahî“ ye.
Nimûne: nexweÒxane, dersxane, çayxane,
qehwexane,
Òîrxane,
mêvanxane,
dîwanxane, karxane, çapxane
-zen / -ezen : PaÒgira ji lêkera “zeden”a farisî ye ku
bergindê “jenîn”a kurdî ye. Li gor kurdî diva bû ev
pagir biba “jen” lê herwekî xuya ye, me ev form ji
farisî bi deyn kiriye.
Nimûne:
-xane (II): PaÒgira bi maneya ”derdana ku tê de tiÒtek
tête kirin“ e.
Nimûne: agirxane, qûÒxane
borîzen,
Òûrzen,
qelpezen,
neyzen
-zar : Ev paÒgir bi maneya cih e, cihê lê çandina
tiÒtekî ye. Bi alîkarîya wê rengdêr yan jî navdêr tên
-xane (III): PaÒgira bi maneya ”xaneya çek û sîlehan“
e.
Nimûne: ÒeÒxane
çêkirin.
Nimûne: gulzar, bazar (ji biha-zar).
-xwar / xwer / -xur : PaÒgira ji lêkera ”xwarin”ê ye û
maneya ”kesê /tiÒtê ku bi karê xwarinê radibe“ dide
peyvê.
-zed : Herwek paÒgira “-zen”ê, ku me li jorê jê behs
Nimûne: xwînxwar, goÒtxwar, pirxwar,
kedxwar,
mîratxwar,
bertîlxwar,
mirovxwar,
heramxwar,
selefxwar,
xemxwar
”kesê ku hatiye pêÒniyar / pêÒkêÒ kirin” dide peyvê.
-xwaz: PaÒgira ji lêkera ”xwastin”ê ye û maneya
”kesê /tiÒtê ku bi karê xwastinê radibe“ dide peyvê.
Nimûne: miradxwaz, azadîxwaz, xêrxwaz,
qencîxwaz, daxwaz, dilxwaz, Òerxwaz,
aÒtîxwaz
kiriye, ev paÒgir jî ji lêkera “zeden”a farisî ye ku
bergindê “jenîn”a kurdî ye. Wek paÒgir maneya
Nimûne: namzed
-zede : Herwek paÒgira “-zen” û “zed”ê, ku me li jorê
jê behs kiriye, ev paÒgir jî ji lêkera “zeden”a farisî ye
ku bergindê “jenîn”a kurdî ye.. Wek paÒgir maneya
”kesê ku tiÒtê navbirî lê ketîye” dide peyvê.
Nimûne: felaketzede, qezazede
- firaz / fînaz /finyaz : PaÒgira bi maneya “bilind” e.
-xenêq: PaÒgira ji lêkera ”xeniqandin”ê ye û maneya
kesê /tiÒtê ku bi karê xeniqandinê radibe dide peyvê.
Nimûne: gurxenêq, kerxenêq
-xur : bnr > xwar
-7-
”ji dayîka bûye, hatîye dinê, zaye” dide peyvê.
Nimûne: begzade, esilzade, mîrzade,
Nimûne: bilûrvan, zirnevan, tembûrvan
-van / -evan (IV) : PaÒgira ”-van”ê ya di vê
guhartoyê de bi maneya “kesê ku çavê wî li ser karê
-za (I) : PaÒgira ji lêkera ”zan / zayîn”ê ye û maneya
-za / -zî / -ze (II) : Bi maneya ”ji kesê navbirî çêûye, ji
-wer (II): PaÒgira ”-wer“ ya di vê guhartoyê de bi
maneya ”xwedîbûn”ê ye.
Nimûne: serwer
-van / -evan (II) : PaÒgira “-van”ê xwedî çend
guhartoyên din e.Li vir, herwekî di nimûneyên jêrîn
de jî dîyar dibe, ji bo çêkirina navên hin kar û
pêÒeyan e. Ev paÒgir
maneya “ew kesê ku ji karê navbirî fêm û beÒedike,
ew Òuxul ji destê wî têt û xwedan wî karî ye” dide.
Nimûne: cotyar, kiryar, kirryar, Òandîyar
Nimûne: pîlewer
Nimûne: Òivantî, gavantî, hostetî, hevaltî,
biratî, mirovtî, zavatî, kurdîtî, kertî, hartî,
beredayîtî, durûtî
Nimûne: Òivan, gavan. berxvan, karvan
/kehrikvan, golikvan, dîkvan, masîvan
dike” dide peyvê.
Nimûne: serfiraz
-eng : Ev paÒgir ji paÒgira “-aheng” ya îranî kurt
bûye û di kurdîya îro de bûye “-eng”. Ji hokerekê
navdêr çêdike.
-xwer : bnr > xwar
Nimûne: pêÒeng
Kurmancî hejmar - 39 -
Peyvên di stranan de
kurdî
liyan: dilê min liyan e
tirkî
tedirgin, endiÒeli; kalbim endiÒe doludur
yabo: bavo
ey baba
akincî: dêmanî, dêmatî
seyir kirin, sêr an se kirin
sibeng, sibê, spêde
êmilk: berxê ber Òîr
qelibîn: qulibîn
gulm: qurt
yerleÒik
bakmak
sabah
süt kuzusu
devrilmek
yudum
bed
bedgiran
kefen
dupa; dupa ez ji bo te hatim
kötü
çok afiÈr
kefen
çofiunlukla, çofiunlukla senin için geldim
êlî: ê’lî; bi dengê ê’lî
rîdan: rî, rû, ridên
mûçing
çêlî, çêlik: derziya gir
berek
bereka çiyê
bereka hespê
yüksek; yüksek sesle
sakal
cÈmbÈz
iri ifine
yamaç, yokuÒ
dafi yamacÈ
at yularÈnÈn boyuna geçirilen bölümü
çil
çilê darê
çilê çiyê
li çil û çiyan
namil: navmil
doruk
afiaç dorufiu
dafi zirvesi
zirvelerde, yükseklerde
omuz arasÈ, sÈrt
teng û ber: teng û berteng
gümül dürsük
li ber guhê yekî xistîn:
pê hisandin
jin berdan
hozinan; hozê mîhan û berxan ;
mîhan hoz kirin
hebûk
kulafiÈna çalmak
li ser darê piyan rawestan,
li ser lingan rawestan
ramûsan: maç
ramûsîn
hingivê zeyiyan
ayakta kalmak,
sürekli çalÈÒmak
öpücük, öpme
öpmek
ofiul balÈ
seqlawî (seklawî)
nal
bizmar, mîx
Òop
selef, selefê siwaran
cuhar, cuher, ceher, cehar
qozax
ji ... û pêÒtir
dilober, dîlber
evîndar
ceng
cangorî
hez kirin
guhdar
dengbêj
narîn
xirxal
guhar
rewal
qewal
xelîn, stûyê te bixele!
xanî xelîya
seklavi, slav kökenli asÈl at
nal
çivi
iz
süvari alayÈ
yem torbasÈ
yosma, Òuh
den itibaren
güzel kÈz, dilber
aÒÈk
savaÒ
kurban
sevmek
dinleyici
ozan
zarif, ince
halhal
küpe
tüysüz delikanlÈ
yezidilikte deyiÒ söyleyen
1) burkulma: boynu burkulasÈ!
2) yÈkÈlmak: ev yÈkÈldÈ
xilxilîn
peya bûn: daketin
sîng û berê tiÒtîrî
yÈkÈlmak
inmek
el defimemiÒ, bakire
Kurmancî hejmar - 39 -
boÒanmak (kadÈndan)
ofilaklarÈ koyunlara salmak
1) varlÈk, mal
2) atÈn bilefii, bukafiÈlÈk
fransizî
inquiet, anxieux;
mon cœur est inquiet
(rég. dans les parlers de la plaine
de Mêrdîn) père
sédentaire
regarder
matin
agneau de lait
être renversé
gorgée
Amadekar : Emîn NAROZÎ
îngilîzî
anxious;
my heart is anxious
(reg.) father
sedentary
to watch, to look at, to observe
morning
suckling lamb
upside down; spilt; somersault
a mouthful
(of food or drink especially)
bad, wicked
very heavy, implacable
a shroud
mostly; principally,
above all I have come for you
loud, speaking out loud
beard
tweezers
a big needle
a pass
a mountain pass
a part of a horse’s harness going
round its neck
summit, peak
the top of a tree
mountain summit
on high land
top of the backe, a place
between the shoulder
strap, girth
méchant, mauvais
très lourd, implacable
linceul
surtout, principalement ;
je suis venu surtout pour toi
élevé, haut ; à haute voix
barbe
pince à épiler
grosse aiguille
col
col de montagne
pièce d’harnachement entourant
le cou du cheval
sommet, cime
cime d’un arbre
sommet de montagne
sur les hauteurs, sur les sommets
le haut du dos, emplacement entre
les deux épaules
sangle, pièces d’harnachement
entourant le ventre et le collier
d’un cheval
faire sentir, mettre la puce à l’oreille to make s.o. feel, set s.o. thinking
répudiation, divorce
lâcher des agneaux sous les brebis
1) (rég. dans le Caucase) richesse ;
2) paturon, articulation inférieure
(au-dessus des sabots) du cheval
rester debout,
travailler sans cesse
baiser
embrasser
premier miel de jeunes abeilles
repudiation, divorce
to put lambs to suckle at ewes
1) (regional in Caucasus) wealth;
2) a horse’s pastern (a joint just
above the hoof)
to remain on one’s feet,
to work continuously
a kiss
to kiss
virgin honey, the first honey from
a fresh swarm
cheval de race slave
a Slav breed of horse
fer à cheval
horseshoe
clou
nail
trace, empreinte
a mark, stamp
convoi de cavalier
a cavalcade, a convoy of horsemen
musette, mangeoire
nose bag, feed bag
coquette, belle
smart, good looking, pretty
à partir de
as from, starting with
beauté, belle fille
a beauty, beautiful girl
amoureux
in love
guerre
war
sacrifice, victime
sacrifice, victim
aimer
to love
auditeur
a listener
barde, troubadour
a bard, minstrel
fin, délicat, raffiné
fine, delicat, refined
chaîne de cheville
anklet
boucle d’oreille
ear ring
jeune homme imberbe
a young beardless man
chanteur d’hymnes religieux yézidis singer of yezidi hymns
1) se briser, que ton cou se brise !
1) to be broken, may your neck be
2) s’effondre,
broken;
la maison s’est effondrée
2) to have collapsed, the house
has collapsed
s’effondre
to have collapsed
descendre, mettre pied à terre
to dismount
vierge ;
a virgin, s.o whose breasts have
dont nul n’a caressé les seins
not been caressed
-8-
1) hamamlarÈ ÈsÈtan,
hamamÈn altÈnda bulunan
kupalÈ ve geniÒ ocak; (2) çöplük
en; en öndeki
1) chaufferie d’un hammam ;
2) décharge publique
1) the boiler room of a steam bath;
2) a public waste dump
le plus ; le plus en avant
the most; the most in advance
lomekar
dîwan
litimîn, likumîn
keleÒo
kahraman
meÒhur, ünlü
cesur, atÈlgan
cesur, atÈlgan gözüpek
can cifier
1) aileden veya yakÈnlardan biri;
2) yerli, kendi yapÈmÈ
yakÈnan, yakÈnmacÈ
divan
tökezlemek
çamaÒÈrÈ kaynar suda yÈkama
heroes
celebrated, famous
brave, daring
bold, daring (like a ram)
intimate, close
1) the family, close relations;
2) home made
plaintiff
a court, a lord’s reception room
stumble
washing clothes in boiling water
darê keleÒoyê
miçiqîn: çikîn
mirûz, me’d, sikûm, rûçik
pelweÒîn
çêrîn; biçêre
xwastek; xwestek
bermalî
xela
dawestîn
dawestandin
dagestin
peqîn
peqandin
kaphêÒîn: kabhêÒîn
qêrîn: qîrîn:
zelal
kember: kemer
Òalwar: Òelwer
qulemiÒk: qulmiÒk, kunmiÒk
dizgîn: destgîn
rûçik
xelek
xeleka lêvê
ÒimÒat: Òahîk, hilîn
çamaÒÈr tokacÈ
(çeÒme, göl, kuyu vb), kurumak
beniz, yüz ifadesi
yaprak dökümü
otlamak
istek, dilek
1) ev hanÈmÈ; 2) eÒ, zevce
kÈtlÈk
durmak
durdurmak
ısırmak
patlamak
patlatmak
ayaklarÈ masmavi at
çÈfilÈk atmak, bafiÈrmak
duru, berrak
kemer
Òalvar
fare delifii
dizgin
yüz, surat, çehre
halka
üst dudak kenarÈ
kaygan, parlak ve kaygan
héros
célèbre, fameux
courageux, audacieux
hardi, audacieux (comme un bélier)
intime, très proche
1) la famille, proche ;
2) fait maison
plaintif
cour, salle de réception d’un seigneur
trébucher
lavage du linge dans de l’eau
bouillante
battoir d‘essorage du linge
tarir
figure, expression du visage
chute de feuilles
paître
demande, souhait
1) ménagère ; 2) épouse
disette
s’arrêter
arrêter, stopper
se mordre (les lèvres)
exploser
faire exploser
cheval aux pieds bleus
crier, lancer des cris
limpide
ceinture
pantalon bouffant
trou à rat
rênes
visage
anneau
le plis de la lèvre supérieure
brillant et glissant (sol, surface)
çengzêrîn
1) altÈn kollu; 2) zengin ve cömert
bazin
bazing
dewkil: sirsûm, qom
hêl: quwet
wer: werkî, werkîno, wanî,
wisan, welê, weha, wilo, wanîko
gewrî(k)
sitrandin
veder
bilezik
küçük bilezik
yayÈk
kuvet
öyle, böyle
a clothes wringer
to dry up
countenance, facial expression
falling leaves
to graze (eg. cattle)
request, wish, desire
1) housekeeper; 2) wife
scarcity,famine
to stop oneself,
to stop
to bite (one’s lips)
to explode
to make or cause an explosion
a horse with blue hooves
to shout to cry out
limpid, clear
belt
baggy trousers
rat-hole
reins
face
ring
the fold of the upper lip
shiny or slippery (eg. ground
or surface)
1) au bras d’or ; 2) riche et généreux 1) with golden arms;
2) rich and generous
bracelet
bracelet, bangle
petit bracelet
bangle
baratte
a churn
force
force, strength
comme, ainsi
like, thus,
dafiÈn yüksek yerlerinde geçit veren yer
barÈndÈrmak, korumak
sapa
col de montagne
abriter, protéger
à l’écart, éloigné de la route
kuzot: bizot, perenoj, sotik
qulp
niqutîn
niqutandin
köz
kulp
damlamak
damlatmak
braise
anse
s’égoutter
égoutter
a mountain pass
to shelter, to protect
out of the way, isolated,
off the beaten track
hot coals or charcoal
handle
to drip
to strain
kulxan
tewrî = herî; tewrî pêÒî
= herî pêÒî =
gernas
navgiran
boke
bokeberan, boxberan
can bi can
xwemalî
Ferhenga Avestayî-Kurdî
Behrûz …UCAÎ
avestayî
ϑri-gaye
*hurvan*seveh*verev-, vouru
*zerey
baêÒezyadentandveêÒe
freêÒte
ham
-9-
kurdî
sê-gav
rewan
sibeh, spêde
freh, fereh
zer
baÒ- (ji bo brîn û nexweÒiyê)
dindan, didan, diran
(dij)min, (duj)min
fre
havîn (hamîn), hamnan
tirkî
üç adÈm
ruh
sabah
geniÒ
sarÈ
tedavi etmek
diÒ
düÒman
çok, çofiu
yaz
fransizî
trois pas
âme
matin
large
jaune
soigner, guérir
dent
ennemi
très
été
îngilîzî
three paces
soul
morning, east
wide, broad, spacious
yellow
to heal, cure
tooth
enemy
most
summer
Kurmancî hejmar - 39 -
hame
hamîne
hau
havenehem
heme
hepte
heurve
heve, hve, xwehext
hezeh-, hez
heδe
hiÒkev-, huÒke-, heoÒhizva-, hizvehhunerevent
huÒkō-zem
hve
hver-, xwenhverə-xÒeêtejnev
kerəÒver
kere
ma, me
maêtman-, meinye-,
manehmaneyemater
memede, meδemeêÒ
meêγe
meiδyane
mermerəte
merəγa
mərəγe
mesen, mezentmexÒîmeδeyemiϑra
mîjde
mîÒtî
mrûrenafe
namen
namiÒte
naveye
neê-key
nəmah,
nevetá
nitəmanû
paϑraypeyrîka
peytî
peoyryaêynîpera
pera
pere
perÒtapetey-, peyti-, peyϑypezdeye
ramenrane
raÒte-, raziÒte-, razreêÒreoçeh
reoçeneKurmancî hejmar - 39 -
hev, hema
havîn, hamnan
ew, hew(qas)
haven, havan
hev
hemî, heme
heft
her
xwe, ho
hêt
hêz
dihiÒk
ziman, ezman, ziwan
hunermend
hiÒke-zevî
eve, eva
xor- (xorhelat)
xurÒîd
jûnî, jinû, ejnû
kiÒver, kiÒwer
kerî
mema(ra)man
(ra)man, mane
manma(k), may, dê(marî), mare
mi-, min
mey
mêÒin, mîh, ga(mêÒ)
mij
meydan
mirmêr, meriv
benzer
yaz mevsimi
o
havan
birlikte
her
yedi
tüm
kendi
bud
güç, kuvet
her zaman, Kürtçe
geniÒ zaman ön eki
kuru
dil
yetenekli
kuru toprak
bu
güneÒ
parlayan güneÒ
diz
cofirafi bölge
sürü
ma, olumsuzluk eki
kalmak
düÒünmek, inanmak
zihin, düÒünce
kalmak
ana
bana, benim
güçlü içki
koyun
sis
orta
ölmek
ölümcül, insan ofilu, insan
mêrg
mirîÒk
mezin
çayÈr
kuÒ
büyük, önemli, heybetli
mêÒ
mest
mitra
mijde, mizgîn
sinek
sarhoÒ
Mitra, bir tanrÈ adÈ
müjde
hemîÒe, miÒe
mirarnavik
nav/name
niviÒt
nav
ne-kê (ne tukes)
nimêj, nivêj
nehwêd, not, nod, newe
nizim
nuha, niha
parêz, parast
pîrik(hevok), pîrê
bi-, pey
pêwir, perwîn
perr-, têperr
pêr, par,
berê
piÒt-, parastpeya
bizdramedan (vehesiyan)
ran
rast, raÒt (zazakî)
rîÒ
roj
rojene, rojin, rojîn
daima
ölesiye
göbek
ad, isim
efiilmek
gemi, denizcilik
hiçbiri
saygÈyla efiilme, dua
doksan
alçak
Òimdi
korumak
cadÈ
ile
Süreyya
geçiÒ
geçmiÒ, eski
eskiden
sÈrt, koruma
sahib, koca
ürkmek
huzur, dinlenmek
bud
dofiru
zarar
ÈÒÈk, gün, ÈÒÈfiÈ
pencere
semblable, similaire
saison d’été
il/elle
mortier
ensemble
chaque
sept
tout, totalité
soi, le sien
cuisse
force, puissance
toujours, préverbe
du duratif
sec
langue
habile, intelligent
terre sèche
ceci
soleil
soleil radieux
genou
région de la terre
troupeau d’ovins
ne pas, négation
rester
penser, croire
esprit, pensée
rester
mère
mon, moi
boisson forte
mouton
brouillard
milieu
mourir
mortel, être humain
prairie
oiseau
grand, important,
majestueux
mouche
ivre
Mithra
récompense pour une
bonne nouvelle
toujours
mortellement
nombril
nom
se courber, s’incliner
bâteau, naviguer
aucun
révérence, prière
quatre-vingt-dix
bas
maintenant
protéger
sorcière
avec
Pléiades
à travers
ancien, ex
anciennement
support, protection
maître, seigneur, mari
craindre
repos, paix
cuisse
droit
dommage
jour, lumière du jour
fenêtre
equal, like, the same
summer-time
he/she/that
mortar
together
any, every
seven
entire, whole
own, one’s own
a thigh
strength, power, force
always, (a Kurdish:
durative verbal particle)
dry
tongue
skilled, clever
dry earth
this, the, he
sun, sunshine
the shining sun
knee
region of the earth
herd (of sheep)
not, negation marker
to stay, abide,…
to think, believe
mind, spirit, thinking
to stay, remain
mother
me
strong drink
sheep,
cloud, mist, fog
the middle
to die
mortal, human being,
man
meadow
bird
great, important,
greatness, majesty
fly
drunk
Mithra, name of a god
reward, for binging
good news
always
deadly
navel
name
bowing down, bent
boat, ship, navigate
none
reverence, prayer
ninety
low
now
to protect
sorceress, witch
with, to
Pleiades
aside, across
former (times),
formerly
back, protection, guard
master, lord, husband
to fear, to scare
rest, repose, peace
thigh
straight
damage, hurt
light, day-light
window
- 10 -
reoçine
reod
reoje
reokreoxÒne
reoxÒnev
reoγne
reoδehreven, reon, urven
Òasarəd
Òatey
sefe
seyrye
seoçeyeserəteskend-, sçendeye-,
sçədeye-, sçindeyespaδe
speête
spenspiÒ
srû, srveêne
star
steore
stewre-
stûna-, stûnesuxre
Òyev, Òevurven, urunva-, vaye, vayehvaçe
vefrevarvareyeveêdaveêmveênvəhrke
vehyeh
vî-çiϑe-, vî-çidyai
vîsent
vohunî
xweê
xweêdxweiryen
xweŋher
xwepxwerxwerəntî
xwe-wrîre
yûÒma, xÒme
yvan, yûvan
zan-, zazan-, zîzen
zatezaver
zərəd
zereneêne, zerəneênezerenyezeyenezeyr.geone
zî
zrvan
zyazyaney
- 11 -
roj, rohn
rûwek, (ru)stin
parlak, ÈÒÈldayan
(Kürtçede gün, güneÒ)
yetiÒmek
rovî
ronî, ronak
roÒin, rohn
roÒnayî, rohnî
rûhn, rûn
(rû)bar
rewan
Òasar, sal, ser
Òadî, Òahî
sim
(ser)gîn, (ser)go
sûc, sûç
sar, sard
Òkand-, Òkên-
tilki
parlamak, ÈÒÈldamak
parlak
parlaklÈk
tere yafiÈ
Èrmak
akÈÒkan, Èrmak
neÒeli, mutlu
yÈl
neÒe, zevk
katÈr tÈrnafiÈ
tezek
günah, hata
sofiuk
kÈrmak
spah, supa
spî
seh, seg
spîh, spih
strû
stêr
hêstir
ordu
beyaz
köpek
bit
diken
yÈldÈz
büyükbaÒ hayvan
stûr
kalÈn, güçlü, sÈkÈ
stûn
suhr, sor
Òî, Òo, çûrewan
ba-, vabêj-, bêje, vace
befr, berf, vewr
(bar)an
barî-, varpeyda
em, me
vîn-, bînverg, gurg, gur
bêh(tir)
cida
vîst, bîst
xûn, xwîn, gonî
xwe
xwî (dan)
xwarin (rader)
xweyng, xweh
xew
xwi-, xwarxwarin (nav)
xwe-werar
Òima (zazakî)
ciwan
zê-, za-, zayîn
sütun, direk
kÈrmÈzÈ
gitmek
ruh
rüzgar
deyiÒ
kar
yafimur
yafimur yafimak
bulma, elde etme
biz
görmek
kurt
daha iyi
ayrÈ, ayrÈlma
yirmi
kan
öz, kendi
terlemek
yemek, içmek
bacÈ
uyumak
yemek, tüketmek
yemek
faydalÈ meyveli
siz
genc
dofiurmak
zayîzor
zird, zerî, zil, dil
zêrîn
zêr
zivistan
zergûn
jî, zî
zeman
ziyan
ziyan
dofimuÒ, hazÈr
beden gücü
kalb
altÈndan
altÈn
kÈÒ (mevsimi)
sarÈ
gayet tabi, elbette
zaman
zarar vermek
zarar
brillant, radieux
(en kurde, jour, soleil)
pousser, grandir
renard
briller
brillant
brillance
beurre
rivière
fluide, rivière
joyeux, heureux
année
joie, plaisir
sabot (du cheval)
bouse séchée
péché, faute
froid
casser, briser
armée
blanc
chien
pou
épine
étoile
gros bétail
(chameau, cheval)
bright, radiant, shining
(in Kurdish day, sun)
to grow (in Kurdish
growing plant)
fox
to shine, to be bright
bright
brightness, brilliance
butter
river
flowing river
joyful, glad, happy
a year
joy, pleasure, comfort
hoof (of the horse)
dung
a sinful action
cold
to break
host, army
white
dog
louse
thom
star
largecattle,
draught animal
(camel, horse, ass)
bien fixé, épais, ferme, fort firmly fixed, stiff,
firm, strong
colonne, pilier
column, pillar, beam
rouge
red (of fire)
aller
to go
âme
soul
vent
wind
adage
saying
neige
snow
pluie
rain
pleuvoir
to rain
obtention
finding, obtaining
nous
we
voir
to see, to look at
loup
wolf
meilleur
better
séparation
separation
vingt
twenty
sang
blood
soi, à soi
self, one’s self
suer
to sweat
boire, manger
to eat, to drink
sœur
sister
dormir
to asleep
manger, consommer
to eat, to consume
nourriture
food
fructueux
fruitful, fruitbearing
vous
you(pl.)
jeune, jeune homme
young, young man
enfanter,
to give birth to a child,
donner naissance à
to bring forth
né, présent
born, to be present
force physique, vigueur
(bodily) strength, vigour
cœur
heart
d’or, en or
golden
or
gold
hiver
winter (time)
jaune
yellowcoloured
bien sûr
of course, surely, indeed
temps
time
endommager
to damage
dommage
damage
Kurmancî hejmar - 39 -
PêÒgirên kurmancî
Amadekar: ReÒo ZÎLAN
PêÒgir ew pirtik û xurdepeyv in ku têne pêÒîya
peyvan, bi wan ve têne zeliqandin da ku
maneyeke nû bidinê.
Kurdî yek ji wan zimanan e ku, ji bilî çend rêyên
din, ji vê rêyê sûd werdigire ku peyvan biafirîne.
Xurdepeyvên ku wek pêÒgir têne bi kar anîn,
dikarin bi tena serê xwe maneyekê nedin. Lê
hindek ji wan dikarin bi tena serê xwe maneyekê
bidin jî. Ew maneya di wê rewÒê de, ango maneya
PêÒgirên sade
PêÒgirên sade bi tenê ji peyvekê
pêk tên.
BaWek pêÒgir maneya ”fitil, fetil” dide,
ku li hindek deveran jê re ”ba” dibêjin.
Bo nimûne: ”Ka bayeke din bide vê
birxûyê.”
Nimûne: Badan, badek
Baz- /banzBi maneya ”qevaz” de ye.
Nimûne: Bazdan, bazdanok,
bazdok
BerPeyva ”ber” bi tena serê xwe xwedan
gelek maneyan e. Lê, wek di vê
nimûneyê de jî dîyar e, li vir, bi tena
serê xwe maneyekê nade.
Nimûne: Berdan
BêBi maneya ”tune”, ”bêyî”, ”bêî”yê ye.
Gava ku wek pêÒgir tête pêÒîya
peyvekê, maneya tunebûna tiÒtê
navbirî, tunebûna wî tiÒtî dide peyva
nû.
Nimûne: Bêbav, bêbext, bêdad,
bêdil, bêhiÒ, bêmirês, bêmirûz,
bêpere, bêrû, bêxwedî, bêzar,
bêzirav
Bi (I) Bi maneya ”yê ku dike”, ”yê ku wî karî
dike” ye. Gava ku wek pêÒgir tête
pêÒîya peyvekê, maneya kesê ku wî
karê navbirî dike dide peyva nû.
Nimûne: Biken, bikirr, bikuj
Bi (II) Bi maneya ”heye, heyî”, ”di gel” e.
Gava ku wek pêÒgir tête pêÒîya
peyvekê, maneya hebûna wî tiÒtê
navbirî yan jî bi wî tiÒtî dide peyva nû.
Nimûne: Biaqil, bidil, biruh,
bitirs, biziman
Çe- = çeng
Bi maneya ”avêtin”ê ye. Xurdepeyva
”çe-” kurtbûna ji peyva ”çeng” e.
Nimûne: Çebûn, çekirin
ÇÊ- =çak
Bi maneya ”qenc, baÒ, rind” e.
Nimûne: Çêbûn, çêkirin
DaBi tena serê xwe hîç maneyekê nade. Lê
wek pêÒgir carina, di hin peyvên
hevedudanî de, maneya ”ber bi jêr, ber
bi xwarê” dide.
Nimûne: dabelandin, daçikandin,
dadan, dagerandin/dagerîn, dagirtin,
daketin, dakirin, dakiÒandin, danîn =
danan <da- nihan> <da- înan>,
wê ya ferhengî û serekî, ji maneya ku ew wek
pêÒgir dide, yan gelekî dûr e yan jî hîç peywendî
di gel nîne. Bo nimûne: Di hevoka ”Baran
qelemek da Zînê.” de peyva ”da”yê ji dema borî
ya lêkera ”dan / dayîn”ê ye. Mirov dizane ku ev
”da”ya li vir bi me nîÒan dide ku kesekî bi navê
Baran tiÒtek ku qelem e, daye mirovekê ku navê
wê Zîn e. Lê gava ku ev wek pêÒgir, ango ”da-”,
bête bi kar anîn, êdî peywendî di gel wê mefhûma
ku lêkera ”dan / dayîn”ê daye, namîne. Li vir
daniÒtin, danizilandin/danizilîn,
daqurtandin, darivîn/darivandin,
dawerivandin / dawerivîn,
/
daweÒîn,
daweÒandin
dawestandin
/
dawestîn,
daxistin
Der (I)Bi maneya ”derve, der, ber bi derve, ji
hundir ber bi derve” ye.
Nimûne:
Derbûn,
derçûn,
derdan,
derdan,
derketin,
derkirin, derxistin
Der (II)Di hin peyvên hevedudanî yên dem û
zeman nîÒan didin de, wek ”derbihar,
deraxlêve”, bi maneya ”destpêk”ê ye.
Di hin peyvên din de maneya carina ”tê
de, di ... de, li” dide.
Nimûne: Derbihar, deraxlêve,
derdan(k),
derpê,
derling,
dermale,
dermalî,
dergûÒ,
derxûn
He- =hi
Bi tena serê xwe maneyekê nade.
Nimûne: Hebûn, hejmartin
HilWek xurdepeyveke pêÒgir di maneya
”ber bi jor, ber bi silal” de ye.
Nimûne: Hilanîn / hilandin,
hilatin = hilhatin, hilavêtin,
hilawistin, hilbijartin, hilbûn,
hilçandin, hilçinîn, hilfirîn,
hilkeftin, hilkirin, hilkiÒandin /
hilkiÒîn, hilmijîn, hilpekandin /
hilpekîn,
hilperikîn,
hilweÒândin / hilweÒîn, hilmij,
hilbend
Î- / evBi maneya ”ev“ de ye.
Nimûne: Îcar = evcar, îro = evro,
îsal = evsal, îÒev = evÒev
Ne Ji bo derbirîn û îfadekirina rewÒeke
neyînî ye.
Nimûne: Nebixêr, nebîna, nedar,
nelirê, nemir, nemêr, nexweÒ,
neyar, nezan, nezok, nemerd,
nelê, netê, neçê
Na Ji bo derbirîn û îfadekirina rewÒeke
neyînî ye. PêÒgira ”na-“ hevmaneya
”ne-“yê ye.
Nimûne: NaÒirîn, naçar
Nû Çi bi tena serê xwe be, çi jî ne bi tena
serê xwe be di maneya ”ne kevn, teze,
taze“ de ye. Gava ku wek pêÒgir tête
pêÒîya peyvekê, maneya nûtîya wî tiÒtê
navbirî dide peyva nû.
KURMANCÎ
MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE
Supplément du Bulletin de liaison et d’information
N° C.P. : 65913 A.S.
Kurmancî hejmar - 39 -
xurdepeyvek e, bi tena serê xwe hîç maneyeke wê
tune ye.
Hindek pêÒgir hene ku di peyva ku ew tê de ne,
maneyekê berpêÒ dikin. Bo nimûne: Xurdepeyva
”hil-” wek pêÒgir bi me dide zanîn ku tiÒtek ”ber
bi jor” diçe yan jî ”ber bi jor” dibe. Rabûn û
qilozbûnekê nîÒan dide. Wek: ”Avêtin” û
”hilavêtin”. Hilavêtin, avêtineke ber bi jor e.
PêÒgirên kurdî du cure ne, yek ji wan sade ye û ya
din jî hevedudanî ye.
Nimûne: Nûbar = nûbihar, nûza,
nûjen, nûçe
Ra (I)Wek pêÒgir di hin peyvên hevedudanî
de maneya ”ber bi jor, hilbûneke
Òaqûlî“ û ”kiÒîn û belavbûneke asoyî“
dide.
Raberizandin
/
Nimûne:
raberzîn,
rabûn,
radan,
ragihandin, ragirtin, rahêlan =
rahiÒtin,
raketin,
rahiÒtin,
rakirin, rakiÒandin / rakiÒîn,
rapelikîn, rapêçandin / rapêçan,
rawestandin / rawestîn, raxistin,
razandin / razan
veniÒtin, veperitîn, vepirtikîn,
verenîn, veresandin, vereÒandin,
veresîn, vereÒîn, veristin, verotin,
veÒartin, vexistin, vexurandin,
vexwarin,
vexwendin,
vezelandin, verûçikandin, vekît,
vebirr, veder, veger, veroÒk,
veÒartok
VêBi tena serê xwe maneyekê nade.
Nimûne: Vêxistin, vêketin
WeBi tena serê xwe maneyekê nade.
Nimûne: WeÒandin / weÒîn
Ra (II)Wek pêÒgir di hin peyvên hevedudanî
de maneya ”li, li alîyê“ dide.
Nimûne: Rajêr, rajor, raser, raber
WerBi tena serê xwe maneyekê nade.
Nimûne:
Wergerandin
wergerîn, vegirtin
RayWek pêÒgir di maneya ”berpêÒkirin,
nîÒandan“ê de ye.
Nimûne: Raydan, raykirin
PêÒgirên hevedudanî yên
kurtbûyî
RoWek pêÒgir di maneya ”rijandin“ê de ye.
Nimûne: Rokirin, Robûn
Rû (I)PaÒgira ”rû-“ ya di peyva jêrîn de bi
maneya ”rû, seth“a jorîn e
Nimûne: Rûdan
Rû (II)PaÒgira ”rû-“ ya di peyva jêrîn de bi
maneya ”rû, seth“a jêrîn e
Nimûne: RûniÒtin
…eBi tena serê xwe maneyekê nade.
Nimûne: Òekirin = Òîyan, karîn
TeyBi tena serê xwe maneyekê nade.
Nimûne: Teyîsîn
VeBi tena serê xwe maneyekê nade.
Nimûne: Vebijartin, vebirrîn,
vebûn, veçinîn / veçinandin,
veçirandin, vedan, vedizîn,
vegerandin, vegerîn = vegeran,
vegevizandin
/
vegevizîn,
veguhastin, vehêlan, vehelîn /
vehelandin,
vehesîn
/
vehesandin,
vehewîn
/
vehewandin, vehûnandin =
vehûnan, vejandin, vejenîn /
vejenandin,
vejîn,
vekirin,
vekiÒandin / vekiÒîn, vekolan,
vekuÒtin, velezandin, velîstin
/veleyîstin, vemaliÒtin /vemaltin,
vemalîn, veman, vemirandin,
vemirandin = vemirîn, vemirîn,
venandin / venan, venasîn,
/
JêPêÒgira ”jê-“yê daçekeke hevedudanî
ye ku ji ”ji vî, ji vê, ji wî, ji wê“ kurt
bûye. Çi bi tena serê xwe be û çi jî ne bi
tena serê xwe be, yan jî gava ku wek
pêÒgir bi kar bêt, her heman maneyê
dide peyva nûafirandî.
Nimûne: Jêbirin, jêbirrîn, jêçûn,
jêketin, jêkirin, jêxwarin, jêzan,
jêder
LêPêÒgira ”lê-“yê daçekeke hevedudanî
ye ku ji ”li vî, li vê, li wî, li wê“ kurt
bûye. Çi bi tena serê xwe be û çi jî ne bi
tena serê xwe be, yan jî gava ku wek
pêÒgir bi kar bêt, her heman maneyê
dide peyva nûafirandî.
Nimûne:
Lêkirin,
lêxistin,
lêketin, lêkolîn, lêdan, lêhatin,
lêmiÒt, lêker
PêPêÒgira ”pê-“yê daçekeke hevedudanî
ye ku ji ”bi vî, bi vê, bi wî, bi wê“ kurt
bûye. Çi bi tena serê xwe be û çi jî ne bi
tena serê xwe be, yan jî gava ku wek
pêÒgir bi kar bêt, her heman maneyê
dide peyva nûafirandî.
Nimûne: Pêketin, pêgirtin,
pêxistin, pêxwarin, pêxew,
pêmahî, pêketî
TêPêÒgira ”tê-“yê daçekeke hevedudanî
ye ku ji ”ddi vî, di vê, di wî, i wê“ kurt
bûye. Çi bi tena serê xwe be û çi jî ne bi
tena serê xwe be, yan jî gava ku wek
pêÒgir bi kar bêt, her heman maneyê
dide peyva nûafirandî.
Nimûne: Têdan, têgihîÒtin,
têbînî
© INSTITUT KURDE DE PARIS
106, rue La Fayette, 75010 Paris - France, Tel. : 00 33 (0)1 48 24 64 64
www.fikp.org
Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN, Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN
- 12 -