KURMANCÎ
Transcription
KURMANCÎ
hejmar 22 zivistan 1998 KURMANCÎ Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII) rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî Amadekar : Rojan HAZIM cedew girtin peqik, pêlqik, avlik yara, bere kaplamak deri ya da ciltte oluÒan su kabarcÈfiÈ tÈrnak hastalÈfiÈ qolinc, zikêÒî qesel, seqav, seqew w grive (zool.) crampe hayvanlarda afiÈz iltihaplanmasÈ, ulcération buccale, infection ülseri des animaux kulunç colique, crampe çatlama, soluksuzlaÒ-maktan mort d’essoufflement (pour un ölme cheval hÈzlÈ koÒudan sonra ata su après cette course rapide verme, zatürye olur n’abreuve pas le cheval, il va attraper une pneumonie fazla yüklenmekten ürkmüÒ, cheval ou mule traumatisé par yük taÒÈmaktan kaçmak des fardeaux lourds et qui refuse d’être chargé ak piÒtî beza bilez avê nede hespî, ew dê seqavî bibe bi zoliyan at zatüryesi hayvanlarda çicek hastalÈfiÈ rs iv pêsatî xurîk xurî guhanreÒî, guhanok guhanokî bûyîn, bi guhanokê ketin tebek, Òebek marik, mûmark Òîlav, firÒik bawêÒe, bawêÒî, baêÒe pêÒûkî, pêkî, gurî kotî ketew, kedew kêtav mêlak, teÒenek zerik, nexweÒiya germê : di dawiya biharê destpêka havînê peyda dibe ta pezê tawî axûzî, axorî : nexweÒiyeke ku ji zêde xwê xwarinê tê kepenek harî qotik : nexweÒiya ku pez pê niÒkeva dimire gêjî jarî, jehrî îngilîzî disease, sickness, illness symptom, sign, indication diphteria purulent boil on animal’s back,due to irritation by loads carried on the back blister softening of horse’s hoof, thrush cramp animals’ mouth ulceration ur d kifte, Òeqdan, simrizî kabik, kabçûyî kam, debax, devkulî fransizî maladie symptôme, indication, signe diphtérie, croup inflammation purulente du dos des bêtes de somme due au frottement du bât être couvert de purulences ampoule, hydropisie g tirkî hastalÈk belirti, alamet kuÒ palazÈ yük hayvanlarÈnÈn sÈrtÈnda oluÒan bere .o r kurdî nexweÒî, nesaxî; nisaxî werar agir, alek, diryan cedew, (m) : piÒtkuliya bi kêm û elem a dewarên bar w w Civîna 22emîn ya Kurmancî li Biskops Arnöyê (Swêdê) di navbera 26.10 - 1.11 1997an de çêbû. Di vê civînê de kesên beÒdar li ser nexweÒiyên heywanan, zimanê zarokan, îdyomên kurdî, hin termên hiqûqî û aborî, devoka Qerejdaxê û ferhengoka Hawarê xebitîn. Di vê civînê de Xosrow Abdullahî (Selmas), Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî (Xerzan), Rojen Barnas (Diyarbekir), Salim Çeliker (Diyarbekir), Michael Chyet (WaÒington), ElîÒêr (Wan), Rojan Hazim (Hekarî), Selam Nouman (QamîÒlok), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Qerejdax), Kendal Nezan Diyarbekir), Zinar Soran (Dêrik), Veysi Zeydanli (Bidlîs) û ReÒo Zîlan (Agirî) beÒdar bûn. Encamên cîvînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin. NexweÒiyên heywanan .a Civîna Biskops Arnöyê ya 22emîn çiçek hastalÈfiÈ meme iltihabÈ meme iltihabÈna bulaÒmak Òap hastalÈfiÈ tenya Òirden meme romatizmasÈ uyuz cüzzamlÈ cilt sakafiÈsÈ sakafiÈ, ruam bronÒit sarÈlÈk sÈtma sÈtmalÈ koyun fazla tuz yemekten dofian bir hastalÈk kepenek kuduz sersem, seremlik 1) zehirlenme, 2) mide fesadÈ kûnêr, kînor kan çÈbanÈ nikilÒîn, nikleÒîn tavuk kolerasÈ (mirîÒk) bi nikilÒînê ketin tavuk kolerasÈna tutulmak sebenisk, sebînisk, sebînisî : köpek hastalÈfiÈ nexweÒiya seyan e, ku heke kurî an jî boçikê jê bikin, xelas dibe yeman : kînoreke xedar e, li ser hayvanlarÈn omuzlarÈn da milan derdikeve, tu çareya wê nîne oluÒan çaresiz yara yeman derxistin «yeman» a tutulmak birîna reÒ Òarbon hastalÈfiÈ kêlik, nûnik, neynok, firnik nûnikî bûyîn, firnikî bûyîn pneumonie chevaline clavelée, variole du mouton et des vaches variole mammite, mastite être atteint de mammite fièvre aphteuse ténia, cénure caillette rhumatisme des mamelles gale lépreux morve cutanée, farcin morve bronchite ictère, jaunisse colic, cramp (horse’s) death from breathlessness (shortness of breath) after this fast ride don’t give the horse any water, or he’ll catch pneumonia horse or mule traumatized by being overloaded with heavy burdens, who refuses to be loaded down pneumonia (horse’s) sheep pox, cowpox small pox, variola mastitis to get mastitis foot-and mouth disease of cattle taenia rennet stomach, abomasum rhumatisme of the udders scab, mange leprous skin glanders glanders bronchitis icterus, jaundice paludisme, malaria mouton atteint de malaria maladie causée par une consommation excessive de sel maladie du foie des moutons rage tremblante, maladie tremblante des moutons vertige 1) empoisonnement, 2) indigestion abcès choléra des poules être atteint de choléra (poules) une maladie de chiens malaria sheep suffering from malaria illness caused by overeating plaie incurable qui apparaît sur les épaules des animaux être atteint de «yeman» charbon, anthracose uncurable boil on an animal’s shoulder to suffer from “yeman” anthrax liver disease of sheep rabies scapie staggers 1) poisoning, 2) indigestion, sick from overeating boil, blood boil chicken cholera to suffer from chicken cholera disease of dogs Devoka Qerejdaxê (VI) Amadekar : Mahmûd LEWENDï nermijî nermojnakî, nermojekî, wekî nermijî, nermoÒkî nermik nermika guh nermika qêf, nermika serî, Òilîka serîn, Òillik nesax newêrek nêm, kêm nêm girtin niÒmî fourchon, dent incorrect, mauvais mal agir, se comporter mal incorrection mariner lobe lobe de l’oreille fontanelle lobe ear lobe fontanel esen olmayan, hasta korkak irin, cerahet irin toplamak titiz, itinalÈ, temiz souffrant, malade lâche, poltron pus suppurer soigné, très propre, halden düÒmek devirmek, yere atmak .a eril hünsa, erdiÒi sick, ill, unwell coward pus to suppurate tidy, careful, very clean and neat groomed (appearance) une femme soignée a tidy, careful, groomed woman être épuisé, très to be worn out, very affaibli, à genoux weak, exhausted abattre to knock down, to throw down, to overthrow masculin, mâle male, masculine hermaphrodite hermaphrodite güneÒ görmeyen yer güneÒlik, güneÒ alan yer klitoris hÈrçÈn, sert, huysuz ubac sunless slope adret sunny slope clitoris qui a un mauvais caractère, méchant que cela te (vous) fasse du bien (se dit à une personne qui mange, qui boit, qui sort du bain, etc.) pois-chiche sauvage clitoris ill-tempered, badtempered, naughty may it do you good (said to person eating, drinking or coming from bath, shaving) w w w noÒîcan be nokbec : nokbejî, noka bejî noman : nêreker nuhmalî, nûmalî nuka : noke, nika nûtik riÒk pak, paqij incorrect, bad to misbehave meme kulak memesi bÈngÈldak nixilîn : bê hal ketin, bê taqet ketin nixilandin : anîn xwar nîçik : gillik, çillik, zîlik no 1) afiyet olsun, 2) sÈhhatler olsun wild chickpea, wild garbanzo bean eÒÒek (eril) âne mâle donkey, jackass yeni ev kurmuÒ personne qui vient one who has recently olan kimse de fonder un foyer, established a une famille household (newly wed) Òimdi présent, maintenant now yavÒak (bit yavrusu) larve de poux nit (of louse) sirke (bit yumurtasÈ) lente nit (of louse egg) temiz propre clean yabani nohut temizlemek semer küçük fabrika pang : xirbê ser vekirî üstü açÈk harabe pap papûr, m pardax : texsîr pardax kirin parzin posa Òose, cadde esirgeme, taksir esirgemek süzme bezi nettoyer bât manufacture, petite fabrique ruines d’une maison où on cultive un potager parzinandin, parzandin, sütü süzmek dakirin paÒpêkî, paÒpê, paÒîpê, tersine paÒ û pêÒ, bere paÒ, paÒopê paÒpêkî li kerê siwar bûn eÒefie tersyüz binmek takêÒ : pêlawên ku an ikisi de safi yada tenê yên piyê rast an sol ayafia uyan yên piyê çep bin; solên ayakkabÈ çifti takêÒ : her du fer jî ên piyekî ne; herdu çep in an herdu ên çepê ne vajî, berevajî ters yüzlü paÒpaÒkî, berepaÒkî gerisin geri payin pelandin gotinên pelpûçî beklemek el yordamÈyla yoklamak saçma sapan, abuksabuk, boÒ, anlamsÈz abuksabuk sözler pelikîn xwe pelikîn gözü korkmak büzülmek pêlkut yarÈm yamalak pelepûçî : viqî vala karê xwe pêlkut kirin pelkutkî karê pelkutkî pelok, pelûr, pilor perpitîn, pelpitîn pêrgî, pêrgînî, pêÒî çûn pêrgiya yekî pêxwarinî pijgûrî, biÒkûrî, piÒkur pil pil, pilepil pincîk, pîjik pirpar, parpar peritandin to clean packsaddle small factory ruins of a building inside of which a vegetable garden is planted lie dregs chaussée, route road, thoroughfare épargne, protection saving, protection épargner to save gaze à filtrer le lait filtering cloth, strainer filtrer le lait to filter (milk) g formicary, ant’s nest, ant hill prong (of a fork, etc) incorrectness to marinade, to marinate marinated gentle, soft, tendre itinalÈ bir kadÈn beroÒk fourmilière kötülük yumuÒatmak, katÈlÈfiÈnÈ gidermek yumuÒamÈÒ ramoli, mariné yumuÒafiÈmsÈ douillet, mou jinek niÒmî niyêr : nêr niyêrmo : nêremê, nêrûmê, nêrebwîk nizar, dibûr dresser les oreilles to prick up one’s ears se dresser to hold oneself erect panaris whitlow fourmi ant pak kirin palik : kurtan palûke, m .o r neçêyî, nêçêtî nermijandin îngilîzî hornet wasp à contresens, à rebours ur d xwe mûç kirin mûmar mwîrî, mûrî, morî, mûr, mûrîstang, morîstank, gêre, gêrgere, gerîk, gêrgêrîk mwîrîstan, mûristan, karÈnca yuvasÈ morîstan neçel çatal, yaba vs. parmafiÈ neçê iyi olmayan, kötü neçê kirin iyi yapmamak fransizî frelon guêpe ak guhê xwe mûç kirin tirkî eÒek arÈsÈ sarÈ renkte yaban arÈsÈ kullaklarÈnÈ dikmek, kabartmak dikilmek dolama karÈnca rs iv kurdî moz; mozezebeÒ mozqirtik, zirqîtik in the opposite direction monter l’âne à contre sens paire de chaussures consitant de deux pieds droit ou de pieds gauche to rode the dankey sitting backwards a pair of shoes consisting of two left-foot or two right-foot shoes à l’envers à reculons, en arrière attendre tatônner inside out reverse backwards to wait to grope around absurde, incongru, nonsense, absurdity incohérent paroles absurdes, creuses, sornettes, absurdités être intimidé se recroqueviller, se faire petit à moitié fait, incomplet nonsense, rubbish meaningless speach to be intimidated to shrivel up, shrink only half done, interrupted in the middle iÒini yarÈm yamalak faire son travail à to botch (up) yapmak moitié, bâcler (work), to do sth. son travail perfunctorily baÒtan savma bâclé slapdash baÒtan savma iÒ travail bâclé a botched (up) (piece of work) bulamaç bouillie thick soup made with flour, butter and sugar debelenmek palpiter to palpitate, to quiver ön au-devant front, foremost birini karÒÈlamak aller au-devant to go meet; de quelqu’un to welcome katÈk en-cas, casse-croûte snack ayak üstü iÒlerde enfant qui effectue child who performs çalÈÒan çocuk les menus travaux small tasks domestiques dÈrÈltÈ grognement grumbling, snarling tÈrnak kenarÈnda excroissance callus çÈkan sert deri formée autour parçasÈ d’un ongle semizotu pourpier purslane (kumaÒ, et, vs için) se désagréger to distingtegrate, lime lime olmak, come apart dafiÈlmak Zimanê zarokan Amadekar : ReÒo ZïLAN îngilîzî baby talk dad, daddy an interjection like saying «boo» to excite an infant vocative form for calling a baby girl 1) baby, 2) doll vocative form for calling a baby boy pee pee bug (insect) it’s dangerous, careful boo boo! to be dangerous ooooh, interjection used to frighten a child as if a wolf was coming to make oneself pretty cicilen cici olmak cici tahterevallÈ fais-toi beau (belle) être mignon beau, mignon balance make yourself pretty to be cute pretty, cute teeter - totter tavuk göz el poulet oeil main (menotte) seni gördüm coucou ! peek-a-boo ! kuÒ meme Bebeklerin ayakta durmalarÈ için söylenir yakmak yanmak 1) tehlike, 2) ateÒ, yakÈcÈ eÒek oturmak otur otur 1) yÈkanmak, 2) yüzmek anne at makina koyun çoçuklarÈ uyutmak için söylenir öksürmek abla, bazÈ yörelerde anne için de söylenir afizÈndan çÈkarmak, tükürmek 1) pis, kötü, 2) bok kaka et pislenmek, altÈnÈ kirletmek sÈçmak oiseau nénés (téton) se dit aux bébés pour qu’ils se tiennent debout brûler être brûlé 1) danger, 2) feu, brûlant hi han (âne) s’asseoir asseids-toi! assis 1) se laver, 2) nager maman dada (cheval) machine, appareil mouton dodo ! tousser grande soeur, soeur aînée, dans certaines régions se dit aussi pour la mère cracher, baver 1) pas beau (mauvais, vilain), 2) caca fais caca se mouiller faire caca bird nipples «upsy-daisey» expression to encourage babies to stand up to burn to be burnt 1) danger, 2) fire, burning donkey to sit down sit down ! sit 1) to wash oneself, 2) to swim mum, mummy; mom mommy horsey machine, apparatus sheep «bed-y-bye», night-night to cough elder sister, big sister vur dövmek, vurmak frappe, cogne battre, frapper hit, strike, to hit asainst something to hit, to slap yemek ye ! miam (manger) mange ! yum-yum (to eat) eat ! mama köpek nourriture, miam-miam toutou (chien) food, yum-yum doggie, puppy üflemek, üfleyerek sofiutmak burun çocuk dÈlinde pilav çocuklara yürümeyi ögretmekte kullanÈlan üç tekerlikli araba ÈsÈrmak ÈsÈr ! gül ! to blow nose rice, pilaf 3 wheel apparatus to teach infants to walk, «baby walker» to bite bite ! giddy-giddy, said while tickling a baby to make him/her giggle smile ! (giggle) meat to shake, to nod one’s head go on, lets go the rocking an infant in a cradle come here ! .a w w .o r chicken eye little hand ur d gixkan bike ! : bikene ! goço : goÒt goganî : ji bo ku zarok serê xwe kil bikin vê dibêjin hadê, heydê ! : de em herin ! hêjanî : ji bo hejandina zarokan dibêjin gül ! et baÒÈnÈ safia sola sallamak haydi çoçuklarÈ sallamak için söylenir hêzok : hembêz, himêz, hemêzok heçî berê, gula zerê : ji bo ku zarok werin ba mezinan ew vê dibêjin û yê ku pêÒî têt Òekir didinê. hela hela ! : de rabe were ! hopanî : ji bo hopkirina zarokan dibêjin hozanî, zozanî : ji lîstika ku mezin xwe li ser piÒtê dirêj dikin û herdu pêyên xwe didin ber zikê zarokan û wan li ser zik radikin koyun, bafiÈr souffler nez riz, pilaf voiturette à 3 roues pour apprendre aux enfants à marcher (bébé trotte) mordre mords ! guili-guili, se dit en chatouillant un bébé pour le faire rire risette (rire) ! viande hocher de la tête vas-y, allons-y l’action de bercer un enfant dans un berceau sein, giron gel bakalÈm ! viens ici ! w g fransizî langage enfantin papa interjection pour faire plaisamment peur à un(e) enfant forme vocative pour appeler une bébé 1) bébé ; 2) poupée forme vocative pour appeler un bébé zizi bebette (insecte), bestiole c’est dangereux, attention bobo! être dangereux hou, se dit pour faire peur aux enfants avec une bête (loup) se faire beau (belle) rs iv cîcî kirin : xweÒik kirin, xemilandin xwe cîcî kirin : xwe xweÒik kirin cîcî bike! : xweÒik bike!, bixemilîne! cîcî bûn : xweÒik bûn, xemilîn cîcî : xweÒik, rindik, bedew, ciwan, law, spehî, xasek cîrceq : babûtanî, zirnezîq, tingilafistan, tingilafistî. Li hin deveran, gava ku zarokan li babûtaniyê siwar dikin, dibêjin : ”cîrceqê sabûnreqê”. cûcê, tûtû : miriÒk ça'ço, çe'ço, çehço : çav çeç, çeçik, çeço, deço, pepik, tet, tetê, teto : dest. Li hin deveran, gava ku bavek destvala ji bajêr vegere malê, ji zarokan re vê dibêjin : ”pepikan l´hev xe babo hat, ker firot û destvala hat”. çîk, cîq, cî', dîq : gava ku bi zarokan re dilîzin bi maneya ”min tu dîtî” vê dibêjin û dom dikin : ”çîk, baqle baçîk!”. çîkçîk : çûk, çivîk çiço : memik, çiçik çik çik, eçê eçê ! : ji bo ku zarok li ser piyan rawestin vê peyvê dibêjin. çiz kirin : 1) dax kirin, 2) Òewitandin, sotandin çiz bûn : 1) dax bûn, 2) Òewitîn, sotin çiz : 1) xeter, tehlûke, 2) germahî, agir, ar, Òewat çoço : ker çûçî kirin, çûç kirin, çûçê kirin, tot kirin, tûtî kirin : rûniÒtin çûçî bike !, çûç bike !, çûçê bike !, tûtî bike !, tot bike ! : rûne ! çûçî, çûç, çûçê, tûtî, tot : rûniÒtin çum çum kirin : 1) serê xwe ÒûÒtin, 2) ketin avê, ajnê kirin da, dada, eda, dado, dadê, inê (ji tirkî) : dê, dayik dehdeh : hesp dirrin dirrin : makîne dûdê : pez e e e ! : ji bo ku zarok razên vê dibêjin ehe kirin : kuxîn etê : 1) et, xwîÒka mezin, li hin deveran ji bo dê jî dibêjin, 2) xwîÒkê, hekê, hakê ! ex kirin : 1) ji devê xwe derxistin, 2) tif (tû) kirin 'e, 'e'e, e'e, 'ek, ‘ey : 1) pîs, 2) gû 'e bike !, e'ê bike !, 'e'e ! e'ê !, 'ek ! : gû bike 'e bûn, e'ê bûn, 'ek bûn, 'ey, 'ehê : pîs bûn, lewitîn 'e kirin, 'e'e kirin, e'ê kirin, 'ek kirin, 'eke : pîsiya xwe kirin, destava xwe ya mezin kirin, gû kirin 'eç bike !, 'eç !, 'eçî !, 'eç'eç ! : lê bide ! 'eç kirin, 'eçî kirin, 'içê kirin, 'eçê kirin, 'eçe kirin, kûta kirin, qutî kirin: lê dan, lê xistin, kutan, qutan 'em kirin, 'emî kirin, 'epî kirin, hem kirin, 'epo kirin, ‘epo : xwarin 'em bike !, 'em !, 'emî bike !, 'emî !, epî bike !, ‘epî !, ‘epo bike !, 'epo !, 'epo bixwe !, hem bike!, hem ! : bixwe ! 'em, 'emî, 'epî, 'epo, hem, hepo : xwarin, xurek 'ew'ew, 'ewo, 'ew'ew, kûçî, kûço, hepo, wowo, vûve, kûço : se(g), kûçik, kûtî, kûto fi kirin, fû kirin, pû kirin: 1) pif kirin, 2) bi pifê sarkirina xwarinê fin: difin, poz, bêfil, kepû, lût fofo : ji bo xwarinên wek savar û birinc dibêjin girgirok, dardarok: 'ereboka bi sê toterîkan ya ji bo fêrkirina birêveçûna zarokan gize kirin : gez kirin, kit kirin gize bike !, gize!, gez ! gix : ji bo ku zarok bikenin vê dibêjin tirkî çocuk dili baba çocuklarÈ Òakayla ürkütmek içÈn söylenir kÈz bebefii çafiÈrma formu bebek Erkek bebefii çafiÈrma formu çük (çocuk dilinde) böcek tehlikelidir tehlikeli olmak çocuklarÈ bir hayvanla korkutmak için söylenir cicilenmek, süslenmek ak kurdî zimanê zarokan : zarê zarokan aba, bab, baba, babba, babo, babbo, bav, bavo, eba, ebo, yabo be ! : gava ku dixwazin zarokan bi henekî veciniqînin yan jî bitirsînin vê dibêjin. bebê : ji bo gazîkirina zarokên keçînî dibêjin. bebî : 1) bebek, bebe, bebik ; 2) bûkik bebo : ji bo gazîkirina zarokên kurînî dibêjin. bilo, pilo : cûcik, bilik biok, biho, bi'ok : 1) bihuk, kurm û kurmik, 2) heywan bive, pive, biv, çiz : tehlûke, xeter bive bûn, pive bûn : (bi) tehlûke bûn, (bi) xeter bûn bu' : gava ku dixwazin zarokan bi heywanekî bitirsînin vê dibêjin to spit up, drool nasty, dirty, é) caca go caca, go poo poo wet oneself to go caca, to go poo poo breast wa wa, boire (eau) wa wa, to drink (water) bonbon, çukulata gibi tatlÈ Òeyler Abi, afiabey kuzu çocuk öksürdüfiünde büyükler sÈrtlarÈna vurup söyledikleri söz kirletmek kirlenmek kÈh, pis, kötü baksana uyumak bonbon grand-frère, frère aîné caprin, chevreau formule dite par les adultes lorsqu’un enfant tousse salir, souiller se salir caca (sale, vilain) coucou faire dodo sweets, candy elder brother, big brother kid comment by adults to children when they cough to dirty to get dirty dirty, nasty, caca peek-a-boo to go bed-y-bye, night-night uyku dodo to take a nap beÒik çiÒini yapmak berceau faire pipi craddle to wee-wee (b.b), to go pee pee çiÒ ! çiÒ öpücük fais pipi ! pipi bisou wee-wee ! (b.b), go pee pee wee-wee, pee pee kiss amca ofilak koyun mama, yemek 1) emzik 2) meme inek çocuklarÈ yatÈÒtÈrmak için söylemir ekmek oynatmak oyna ! yeni elbise çocuklarÈn ayaklarÈna giydirilen çocuk ayakkabÈsÈ 1) ekmek, 2) ye ! tonton agneau mouton nourriture pour enfant 1) tétine 2) sein, téton vache se dit pour apaiser les enfants pain faire danser danse ! vêtement neuf chausson chaussure d’enfant 1) pain, 2) mange ! ayak pied foot calf hot meal pussy (cat) baby girl baby baby boy toslama veau repas chaud minou, miaou (chat) bébé (de sexe féminin) bébé, nouveau-né bébé (mâle) hop là ! donner un coup de tête takla yÈkamak ikÈ ayak üstünde durabilmek culbute laver se tenir debout somersault to wash to keep oneself up bebeklerin ayakta durmalarÈ için söylenir debout ! (se dit pour les bébés qui commencent à se tenir debout) stand-up ! (expression to encourage babies to start standing upsy-daisy eldiven oyuncak gül bana, gülsene ! kÈç, popo sÈcak olmak sÈcak sofiuk olmak uv !, sofiuk ! haydi gül ! gant joujou, jouet fais risette fesse être chaud chaud être froid froid fais risette ! glove toy smile, give me a smile bottom, butt to be hot hot to be cold cold give me a smile ! diÒil bebek bacÈ çocuklarÈn ayakta durabilme evreleri kÈç üstü oturabilmek (5-6 aylÈk çocuk) bébé féminin frangine, petite soeur étapes d’évolution des enfants jusqu’à ce qu’ils se tiennent debout se tenir en position assise (vers 5,5 - 6 mois) baby girl little sister stages of babyhood until they stand kiç üstü ilerleme se traîner sur les fesses to scoot on one’s backside yüz üstü sürüklenerek ilerleme avancer en rampant à plat ventre to crawl on one’s stomach emekleme marcher à quatre pattes to crawl on all-fours ayakta durabilmek pouvoir se tenir debout to stand upright (erect) yürümeye baÒlamak, adÈm atmak faire les premiers pas to take one’s first steps, to toddle ipini koparmak, kendi baÒÈna yürüyebilmek il est devenu autonome pour marcher he can walk by himself, on his own toddler .a w w w 1 - qûnçûçkî, qûnçûçî, liqûnrûniÒtin, li ser qûnê rûniÒtin di vê gehînekê de zarok 5 - 6 mehî ne û êdî dikarin li ser qûna xwe rûnin. 2 - qûnkiÒk, qûnxiÒk gava ku zarok dikarin xwe li ser qûna xwe bixiÒînin û herin. 3 - zikkiÒk, zikxiÒk, xuÒîn di vê gehînekê de zarok dikarin xwe li ser zikê xwe bixiÒînin û herin. 4 - çarlepîk, çarlepk, çarpîk, çaplûk, çepelî gava ku zarok dikarin bi çarlepkî bi rê ve herin. 5 - taytay, tenatena, tenêtenê, westêwestê, dadar gava ku zarok nû dikarin li ser pêyan bisekinin. 6 - gavavêtin gehîneka ku zarok êdî dikare gav biavêje. 7 - kostekqetandin, bendikqetandin zarok êdî dikare xweÒ bi rêve here. ji bo vê jî bendekî (kostek) piçekî xav bi herdu pêçiyên mezin yên zarok ve girê didin û dihêlin ku ev bi rêveçûnê wî bendî biqetîne. .o r uncle lamb sheep baby food 1) pacifier 2) nipple cow said to appease children «shh-shh» bread to make someone dance dance ! new clothes baby slippers baby shoes 1) breat, 2) eat ! ur d ak dana sÈcak yemek kedi diÒil bebek bebek eril bebek g su rs iv hewayê dibêjin. Li hin deverên din jê re hozanî jî tête gotin. ime, mem : 1) tî, têhnî, 2) ma tu tî yî ? / ez tî me, 3) av dayîna zarokan, av xwastin kaka : ji bo tiÒtên wek Òekir, Òekirok û çikolate dibêjin keka, keko, kek : birayê mezin. Li hin deveran ji bo bav jî dibêjin. kidê : kara bizinê, kar, karik. ji bo bizinan jî tête gotin. kite kite : gava ku zarok dikuxin mezin destê xwe li piÒta wan dixin û vê gotinê dibêjin. Ango : helal helal !, para te para te ! kix kirin : pîs kirin, kirêt kirin kix bûn : pîs bûn, kirêt bûn kix, kîx, be’ : pîs, kirêt kûk ! : ji bo ku zarok li mirovî binihêre vê dibêjin lalî kirin, ahê kirin, ela kirin, elak kirin, îdî kirin, lele kirin, lala kirin, lolo kirin, lolî kirin, tatê kirin, hahê (hayê) kirin, nenî kirin, nînî kirin, ule kirin : razan, raketin, nivistin, ramedan, xew kirin lalî, ela, elak, îdî, lele, lala, lolo, lolî, tatê, hahê (hayê), ahê, nenî, nînî, ule : xew lorik : sawa, dergûÒ lûlû kirin, çizê kirin, bel kirin, bil kirin : mîz kirin, mîztin, destava xwe ya piçûk kirin, pij kirin lûlû bike !, lûlû !, çizê bike ! bilo bilo !, belo belo ! : mîz bike ! lûlû, çizê : mîz, destava piçûk, pêÒav maç maç, pû'pû' : 1) dengê maç kirin û maç jê standinê ye, 2) maç, paç, ramûsan mamo : mam, ap me'ik : berx me'e, me'me' : pez, mîh memî : xwarin, xurek même, memo, mîmî : mêjok, memik : 1) mêjok, memik, 2) memik, çiçik 3) li hin deveran ji bo avê jî dibêjin mi'o, te'te', çêlê : çêlek, çêl, manga na na na ! : ji bo ku zarokan aÒ bikin vê dibêjin nanî, nene : nan naynay kirin, nîna kirin : dîl kirin, govend girtin, reqisîn, dans kirin naynay bike !, naynay !, nîna bike !, nîna !, : dîl bike ! nono : kinc û cilên nû papîk : tiÒtên ku dixin pêyên zarokan papol : solên (pêlavên) zarokan pepe : nan. Lin hin deveran ji bo ku zarok xwarina xwe bixwe vê peyvê dibêjin pepo, papo, pepê, pêtik, pep : pê. Li hindek deveran pepo ji bo nan jî dibêjin piçê, tixo, 'olik : golik pifo, pifok, fifok, fifo : xwarina germ piÒo : pisîk, piÒîk, kitik pitê ! : bebeka keçînî. Ji bo gazîkirina bebeka keçînî jî dibêjin. pitik : zaroka piçûk, dergûÒ pito : bebekê kurînî. Ji bo gazîkirina bebekê kurînî jî dibêjin. pixk ! : ji bo ku zarokan bi henekî bitirsînin vê dibêjin qoço, tek lolo !: gava ku dixwazin bi zarokan re qoç bilîzin vê dibêjin qulopanî, qulopinc : navê lîstika teqle avêtinê ye ÒoÒo kirin, soÒî kirin, ÒoÒî kirin : sûÒtin taytay kirin, dardar kirin, tena (tinê) kirin, westê kirin : li ser pêyan sekinîn taytay bike !, taytay !, tay ! dardar bike !, dardar !, westê bike !, westê !, tena (tinê) bike !, tena (tinê) ! Li hin deveran, gava ku mezin dixwazin zarok li ser pêyan rawestin, dibêjin : “tinê tinê, bejna dinê”: li ser pêyan bisekine ! tetik : lepik, destkêÒ, destgork tîtî, tîtîk, çîçî, tîtik : lîstok tîq ! : ji bo ku zarok bikenin vê dibêjin toto : qûn ufe bûn: germ bûn ufe : germ e ! uve bûn: sar bûn uvvv : sar e ! wiÒik, piÒik piÒik: gava ku dixwazin zarok bikenin tiliya xwe li lêvan didin û vê dibêjin xitik, xeto : bebeka keçînî xûçê, xwekê !: 1) xwîÒk, 2) xwîÒkê! navên gehînekên biserpêyan ketina zarokan to butt (with the head), billy buck to sit up (about 5,5-6 months) ïdyomên kurdî (IV) bi Òilfa... xwe ketin tok karna, varlÈfia rafimen afilamak, yakÈnmak çabasÈz zahmetsiz servet sahibi olmak bila kumê me li ser keçeliya me be, bila serê gurrî di bin kum de be... külahÈmÈz kelimizi örtsün, kÈrÈlan kol yen içinde kalsÈn bilind firîn yüksek uçmak bilind firîn û nizm ketin yüksek uçup alçak düÒmek, umdufiunu bulamamak büyüklük iddiasÈnda olmak bildifiini okumak, kulak asmamak bilind kuxîn bilûra (li) ber guhê gê (gayî) ye : wekî ji dîwêr re bêjî, deng nabe xwe û bi ya xwe dike hasÈraltÈ etmek, sümen altÈ etmek bin Òil bûyîn ayÈplÈ, kusurlu olmak, gizli aybÈ olmak binguh (belegoÒk) germ kirin: lê xistin bin xwe dagirtin kulaklarÈnÈ okÒamak, tokat vurmak altÈnÈ doldurmak, yükünü tutmak, köÒeyi dönmek kurÒunlamak kÈzlÈktan düÒmüÒ savurgan, dipsiz kuyu dünden razÈ olmak, iÒe teÒne olmak beqa nekirin, av negihiÒtin ser, av bi ser de nexwarin ; di cîh de mirin bê bintar ba di ber de nare /naçe w w bizmarê tiÒtekî danîn (xistin) avê düÒüp anÈnda ölmek asÈlsÈz, esassÈz dört dörtlüktür, eksizsiz ve mazbuttÈr sevincinden uçmak ipini koparmak iyi gün dostu imtiyazlÈ, torpilli utançtan yerin dibine girmek birinin ardÈndan konuÒmak, dedikodusunu yapmak giyabÈnda birine öfkelenmek, söylenmek ipe un sermek, aldatarak oyalamak .a bask (perr) tune pê bifire, ji kêfa piyê wî/ wê erd nagire benê xwe qetandin brayê xwarinê birê bûkê, serê biskê bi erdê de çûyîn, ketin binê erdê kerê yekî ajotin bi Òûnîkan bi Òûna yekî ketin bi yekî ve bûn benîÒt çêleka ser pirê : her kesê ku tê karê xwe pê dike çêleka zer, çêleka nîsê w to give oneself airs talking to brick a wall, to speak in vain fusiller elle est déflorée prodigue être tout prêt pour ; ne pas demander mieux tomber raide to shoot she was deflowered, lost her virginity profligate, spendthrift to be eager to do it, to be chafing at the bit to drop dead sans fondement c’est du béton, impeccable, travail parfait fou de joie, sur un nuage rompre ses attaches ami des beaux jours privilégié, favorisé, qui a la part belle passer sous terre (de honte) médire, dire du mal de quelqu’un without any basis, baseless, bottomles watertight, solid, impeccable, flawless, perfect ecstatic, on cloud nine to sever ties (with family, morale) fair weather friend priviledged, favoured to hide one’s head in shame to slander, talk behind someone’s back to curse, nun doun s.o. (in his/her absence) to make vain excuses, to put sth off indefinitely rs iv bin çengê wî germ kirin bin filitî ye, bin avêtî ye, goÒt daye pisîkê binfilitî bi nan û perçeyekî li ber gerîn bû doza Ereba, hilka Erebê, bû mesela gayê Kanika birine sakÈz gibi yapÈÒmak, peÒini bÈrakmamak her gelenin iÒini gördüfiü kiÒi kendi sütüyle dolu bakraçÈ tekmeleyip döken inek; emeklerini boÒa harcÈyan yÈlan hikayesine dönüÒtü bû wek Òêxê pê li bizota dike, filfil (îsot) ketiye qûnê panifie kapÈlmak, çok acele etmek bû noka li kevir : ji hev belav bûn çil yavrusu gibi dafiÈlmak bû dizê sola (çovê) xwe pabucunun hÈrsÈzÈ olmak, haklÈ iken haksÈz duruma düÒmek bû kurkê qetyayî ; ne bi kuÒtin tê ne bi hiÒtin : bûye cil kete mil ne atÈlÈr ne satÈlÈr canê yekî kirin (wekî) serrad birini ateÒli silah ile delik deÒik etmek to have excessive (unrealistic) expectations pride comes before a fall prétendre jouer dans la cour des grands jouer de la flûte pour un boeuf (qui n’entend pas la musique); parler en vain, parler à un mur laisser sans réponse une demande, mettre sous le boisseau avoir des casseroles, avoir des choses à cacher donner une gifle faire fortune ak bin cil (berr) kirin étayer solidement s’engager aveuglement repousser, éloigner les gens; être impossible à s’entendre avec pleurnicher, se lamenter sans manquer de rien faire fortune sans efforts (grâce à un mariage, etc.) que le chapeau cache bien notre crâne chauve ; lavons en famille notre linge sale avoir des prétentions excessives, irréalistes prétendre voler haut et tomber bas to be very rich rolling in wealth (rolling in money) to prove, establish to undertake blindy to be repelling people, to be repulsive to lament while lacking nothing to snivel, to whine to make a fortune without effort (eg by marriage) let’s wash our dirty linen in private g yerli yerine oturtmak, kanÈtlamak körü körüne bir iÒe girmek itici olmak, kimseyle anlaÒamamak îngilîzî to complain about everything for no reason .o r bi der û ro de çûyin : bi ser de barîn, rijîn, (Xwedê dayê, tê de digevize) bi dê û bav kirin ; cî bi cî kirin bi korayî (nezanî) ketin nav bi ser çavên xwe de mîstin : xelk ji xwe dûr xistin; pê re bazar nebûn bi ser kodika tije girîn tirkî fransizî iki gözü iki çeÒme afilamak, se plaindre à tout propos, à tort gereksiz yere sürekli yakÈnmak, Òikayet edinmeyi alÈÒkanlÈk edinmek çok zengin olmak, mal içinde yüzmek être très riche, nager dans l’opulence ur d kurdî bi çar çavan girîn, bi xwe de pûkîn Amadekar : Mustafa AYDOflAN Hemîd KILIÇASLAN maugréer, pester contre quelqu’un (en son absence) avancer des prétextes creux, inconsistants, renvoyer aux calendes grecques être collant, importun, importuner bonne à tout faire, personne utilisée par tout le monde la vache qui renverse par un coup de pied le seau rempli de son lait, personne qui après avoir fait du bon travail détruit les fruits de son travail histoire interminable, problème insoluble être sur le feu, se précipiter se disperser aux quatre coins du monde (litt.) Devenir le voleur de ses propres chaussures; se trouver en position de coupable alors qu’on a raison quelqu’un ou quelquechose dont on ne sait que faire, qu’on ne peut ni jeter ni garder cribler quelqu’un de balles to shelve a matter, to leave unanswered (requests) to have something to hide to slap, smack to get rich to importune, to dog s.o., to stick to s.o. like glue jack-of-all-trades s.o. who does a good work then turns around and destroys the fruits of his labor a long-winded story, something that never ends to panic, to rush to be scattered to the four corners of the world (globe) to be considered at fault when one is actually (in the) right, (litt.) “to steal one’s own shoes” a person or thing that one doesn’t know what to do with, should one keep it or get rid of it ? to riddle s.o. with bullets to stab s.o. over with a dagger or a knife, to stab in the back litt. “the cloth is yours, the scissors are yours : cut the cloth as much as you like” ; said of an incorrigible (inveterate) liar to satisfy, assuage, quench (thirst revenge) cemeda ser dilê xwe helandin ; dilê xwe rihet kirin cewdikê xwe vala kirin cewdikê wî tije bûye kurdunu dökmek (cinsel) kurtlanmÈÒ (cinsel) tirer un coup (sexuel) il est en rut to have a quickie (sexual encounter) he is on rut, horny cicokî ketin rê : peyatî û destvala bi rê ketin yaya ve eliboÒ (silahsÈz) yola koyulmak se mettre en route à pied et sans armes cîhê lê dimîze giha lê Òîn nabe : pirr no ye o kadar hÈrçÈn ve belalÈ ki iÒedifii yerde ot bitmez patavatsÈz il est tellement belliqueux et dur que là où il pisse l’herbe ne pousse pas impertinent, irréfléchi cilka (berka) xwe ji avê derxistin : ji heqê xwe hatin lafÈnÈ bilmez, nerde ne diyecefiini bilmez kendi kendine yetmek, idare etmek il parle à tort et à travers ; il est impertinent se débrouiller, s’en tirer cilkirina gê piÒtî baranê iÒ iÒten geçtikten sonra davranmak (litt.) revêtir le boeuf après la pluie ; agir trop tard to set out on a trip.. on foot and unarmed the grass does not grow where he urinates, he is very tough who talks at random and thoughtlessly, tactless, one who talks off the top of his head he talks a lot of nonsense, he knows no limits (in speaking) to extricate oneself (from difficulties), to manage, to be self-sufficient, to get by to act too late when it’s all over, to close a stable door after the horse has bolted to resign o.s. to disgrace (infamy), to do nothing to counteract a scandal not to let s.o. forget that you’ve done them a favor to revert to an earlier state of insanity to have a relapse to mahe others pay for one’s own faults bê dev û Òîpan e cila wî bê berwêr e : doq e cilka bênamûsiyê kiÒandiye serê xwe; cilik kiÒandiye rezillifii kabullenmek, hakkÈnda serê xwe ; kumê bênamûsiyê daye serê xwe söylenenleri duymamazlÈktan gelmek cineta bi minet : qenciya bi minet baÒa kakÈlan iyilik g emeline ulaÒmak cribler quelqu’un de coups de couteau ou de poignard (litt.) La toile est tienne, les ciseaux sont tiens ; tu peux la couper à ta guise ; se dit de quelqu’un qui ment avec exagération, sans retenue assouvir sa soif, sa vengeance .o r birini bÈçak ya da hançerle delik deÒik etmek köy senin harman senin ; at ata biçirrîne : heta dikarî derewan bike bildifiin kadar se résigner à l’opprobre ; ne pas agir contre l’infamie faire du bien à quelqu’un et le lui rappeler sans cesse retrouver ses vieux démons ur d canê yekî xirt xirt kirin, kert kert kirin : dan ber kêran caw cawê te, meqes meqesa te ye; caw cawê te ye; delilifii tutmak curma ser cîrana ye ceremesini baÒkasÈna ödetmek /çektirmek faire payer à autrui ses fautes ak cinikên (cinên) wî hatine dorê ; cinik hatinê Ferhengoka Hawarê rs iv (IV) tirkî kirli bölge, mÈntÈka fransizî sale district îngilîzî dirty district kara afiaç çitlemek orme entourer de haies (wych) elm to hedge rejû, reÒû, rejî avdiz : di kelehan de riya dizî ya ku tê de dikarin avê bînin direh : garisê spî fetandin, fetihandin kömür charbon kalelerde suyun aqueduc secret getirtildifii gizli yol d’une forteresse .a kurdî rêvîn, rêving hevêrk : herêm zergoz : bi latînî Carya fraxinifolio bizo, bizî tanî kirin tanî : ji darên berû, spindar û mazûyan çê dibe; bi heriyê diseyînin dikin çît çît olî : xaniyê du qatî, binê wê gom e, serê wê menzeleke mezin a pêÒvekirî ye navko : xaniyê yek qatî jûvan : poÒman, peÒîman haie maison à deux étages dont le premier sert d’étable maison sans étage qui a du regret w w w çit iki katlÈ köy evi, altÈ ahÈr, üstü oturulacak ev bêrm tek katlÈ ev piÒman ak darÈ ekilmemiÒ bir araziyi ziraate hazÈrlamak krater gölü Òkev : qabek ji dar çêkirî tahtadan kap millet défricher une terre et la rendre cultivable lac de cratère, lac de montagne wiÒk, werÒeq, weÒek qwîz, kûze vaÒak sansar boîte ou récipient en bois lynx putois kurîbeÒk : kurebeÒk heftar : keftar porsuk sÈrtlan blaireau hyène hedge, fence two story house whose first floor is used as stable one story house regretful, sorry, remorseful charcoal secret water conduit (of a fortress) millet to bring land into cultivation crater mountain lake, small mountain lake wooden box or vessel lynx Martes foina, polecat, skunk badger hyena sîxur segavî marmarîÒok, gumgumok, balîfrezk, ÒemÒemotik sêvil, sêvelok, xilt, koremiÒk zof, sarmar, Òermar, bijmar, jarmar tîrmar, tîremar hiÒkeber, dîwarê hiÒkeber bereste, berheste, kevirheste pandî : panêr pandîgeh bazgûrî, baÒkûrî, berzûrî xwe bazgûrî, baÒkûrî, berzûrî Xwedê kirin qelaçe : çeper hêreker tinawir : xwedan tîn lêvok, lêpok lêvokî kirin pîÒekar Amadekar : Zinar SORAN köstebek kunduz kertenkele cinsleri taupe loutre variété de lézards mole otter types of lizard tarla faresi rat des champs field mouse kÈrkayak, çiyan mille-pattes centipede ok yÈlanÈ harçsÈz (duvar, bent) couleuvre à collier (mur, muret) construit par empilement des pierres sans ciment pierre à briquet grass snake stone wall built without cement duy-stone wall gardien, garde poste de garde guard, sentry sentry box, cabin çakmak taÒÈ bekçi, nöbetçi gözetleme ya da nöbet yeri yakarma TanrÈya yakarmak flint-stone supplication supplication supplier le Seigneur to implore, to beg the Lord küçük kale fortin small fort Òahit, tanÈk témoin witness canlÈ, diri vivant alive, living efilendirici amuseur, comique entertainer, comedian efilendirmek amuser to entertain, to amuse 1) kahya, 1) intendant, 1) factor, 2) teÒrifatcÈ, sunucu 2) présentateur manager (of estate), 2) presenter, introducer (of pers.) KURMANCî MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE © INSTITUT KURDE DE PARIS 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France Directeur de la publication : ReÒo ZïLAN Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN