N° 57 - automne 2015 - Institut kurde de Paris

KURMANCÎ
hejmar 57 - Payîz 2015
Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan
Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan
Ehmedê Xanî
(Sedsala XVII)
rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravayê kurmancî
Civîna Stokholmê ya 57an
Civîna Kurmancî ya 57an rojên di navbera 12 – 19/12/2015an de li Kitêbxaneya
Kurdî li bajarê Stokholmê hat li dar xistin.
Di vê civînê de li ser van babetan hat kar kirin: Ji Ferhengoka Memdûh Birîfkanî ya
dawîya dîwana wî, Hin peyvên ji Dîwana Ehmedê Nalbendî, Peyvên ji ferhengoka Paul
Bêdarî, Termînolojîya pizîşkî, Peyvên ji ferhengoka Jaba ya Rewendan û Hin peyvên nenas
/kêmnas.
Ev hevalên han beşdarî civînê bûn: Mistefa Aydogan (Mêrdîn), Lezgînê Çalî
(Barzan), Elîşêr (Wan), Newzad Hirorî (Dihok), Rênas Awdal (Zaxo), Mahmûd
Lewendî (Qerejdax), Emîn Narozî (Batman), Zinar Soran (Dêrik), Têmûrê Xelîl
(Rewan), Reşo Zîlan (Agirî).
Berhemên ji xebata vê civînê li jêrê têne pêşkêş kirin.
Ji ferhengoka Memdûh Birîfkanî
ya dawîya dîwana wî
- II -
Amadekar: NAROZÎ
kurdî
defzen, defjen
dewîn, diwîn
tirkî
tef çalan
ayran çorbası
dêkwane; dûkane, bêkane, dêkane,
hodax, hodar, zilîqo
dikak
dûmahî; dawî
dîlpank; peyîzk
deqdank
elind
yekcar; yekcarî, êkcarî, bi carekê
êre; hêre, vêre, vira, vêrê
gûnîk; telîs
hisîk; xerbenk, xirnûf, xurnîfk,
xurnîk, xirnîk (ceratonia siliqu)
îskele
stirk (eremurus spectabilis), gûlik
pang; pag
perûk
parzîng; tûr
pasevan; pasban
pela
pelatînk; pelîtak, pelpelatînk,
minminîk, pepûle, pirpirok, îdîdok,
firfirok, pilpilok, belîtank, beletîfk,
bilbilîtank, belatînk, perperok,
pirpirk, pinpinîk, pelpelîsk, pilpilîng,
sîperik, pirpirînk, pîtanok, mînik,
pirik, perperenk
pelçem; pelçim, belçim, belg,
berg, per, pel
pelepel
pelex; pêçêbûyî
stirk - eremurus spectabilis
kuşları avlamakta kullanılan özel
yapışkan bir madde
erzak
son
merdiven
dövme araçları kabı
şafak
büsbütün, tamamiyle
bura, burası
torba
keçi boynuzu
fransizî
joueur de tambourin
soupe de petit lait aux boulettes
de boulghour ou de riz
un adhésif spécial utilisé dans la chasse
aux oiseaux
provisions
fin, suite
escalier
boîte à outils de tatouage
aube
totalement, absolument, d’un seul coup
ici
gros sac
carobier
îngilîzî
def-player
soup made out of buttermilk
and cooked pounded wheat groats or rice
a particular adhesive used for hunting
birds
stored food stuffs
end
stairs
tattooing box
dawn
totally, altogether, absolutely
here
burlap sack, ginnysack
carob
iskele
çiriş otu
ahır
kumaş
çanta
bekçi, muhafız
sonbaharın ilk yağan gür yağmuru
kelebek
échafaudage
asphodèle
étable
tissu
sacoche
gardien
la première pluie drue de l’automne
papillon
scaffold
asphodelus, eremurus spectabilis
stable
fabric, cloth
bag
guard
the first lush rain of autumn
butterfly
yaprak
feuille
leaf
bir işi acele ve stres altında yapma
elinden iş gelen, becerikli
à la hâte, hâtivement
capable
doing something in hurry or under stress
a capable person
pelatînk - Nymphalidae
Xirnûf - Ceratonia siliqua
Ferhengoka kurdî ya A. Jaba 1858
devoka Hekarî
û revendên li derdora Mûş û Bazîdê
Amadekar: ELÎŞÊR
kurdî
teşenek
teşenekî
ajotin
derteng; tengûder
aşîv; destcerar
derêrê; dererê
awer; awir, ar, agir
awirîn; hêwirîn
reşkon; reşmal
bereba; berba, kozer
tirkî
yangılanma, iltihaplanma
yangılı, iltihaplı
sürgün
geçit vermeyen
derecik
yoldan sapmış
ateş
yerleşmek, barınmak
karaçadır
harman artığı, çer çöp
gilûle
birûsk
sînebend
berhavêjî; berçûyî
berhev
bez
don, dohn, duhn
bijûjin; şûjin, sûjin
dêm; dêmî
pistan
pişkivîn; bişkivîn
belaş; mift
betal
1. mermi, 2. top mermisi
1. yıldırım, 2. acı sancı
1. kolon, 2. sütyen
düşük
1. toplu, 2. amade
iç yağı
yağ
çuvaldız
kurak arazi
meme
1. açılmak, açmak (çiçek),
2. sökülmek (dikiş)
beleş
1. boş, 2. işsiz, 3. geçersiz, 4. saçma
bintas; 1. tebaxçe, 2. tepsî
kuhr; binîya tevşo /çekûç/ dasê, bin, qûn
borîn; bihurîn, derbas bûn
borandin; bihurandin, derbas kirin
buk; devî, devîk
sîrix; sirîx
bêdad
bêdadî
jibîrvekirin; jibîrkirin, bîrkirin
ji bîr ve kirin; ji bîr kirin, bîr kirin
bêmizd; bêmiz, bêheq
1. fincan tabağı, 2. tepsi
dip
geçmek
geçirmek
çalılık, fundalık
hayasız
adaletsiz, adil olmayan
adaletsizlik
unutma
unutmak
ücretsiz
fransizî
inflammation
inflammatoire, infectieux
déportation
passage étroit
ruisseau, rigole, ru
dévié
feu
s’installer, s’abriter
tente noire en poils de chèvre
résidus de fétus de paille et de grains sur
l’aire de moisson
1. balle, 2. obus
1. éclair, 2. élan de douleur
1. poitrinière, 2. soutien-gorge
avorton
1. rassemblé, 2. prêt, préparé, en ordre
graisse
graisse, huile
grosse aiguille
aride
mamelle, pis
1. éclore (fleur), 2. se défaire, filer, se détricoter
gratuit, gratis
1. vide, 2. inoccupé, sans emploi, 3. caduc, 4. vain
1. soucoupe, 2. plateau
fond, extrémité
passer v.i.
passer v.t.
buisson, bosquet
effronté, sans vergogne
injuste
injustice
oubli, omission
oublier
sans rémunération
îngilîzî
inflammation
Inflammatory, inflammation
deportation, exile
narrow passage
stream, rivulrt rill
Diverted, deviated
fire
to inhabit, to shelter
black goat-hair tent (traditionally nomadic)
bits of straw and grain left after harvesting
1. bullet, 2.shell
1. lightning, 2. sudden sharp pain
1. hobble strap, breast collar 2. brassiere
a runt, a puny person
1. assemblied, rallied, 2. prepared, ready, in ranks
fat, grease
oil
packing needle
arid
nipple (woman), udder (animal)
1. to blossom, 2. to disintegrate, to unstitch
free, for free, free of charge
1.empty, vacant, 2. unemployed,
3.nul and void, invalid, 4. In vaim, fruitless
1. saucer, 2. tray
bottom
to pass
to pass
bush
shameless, brazyk
unjust, unfair
injustice
oversight, omission
to forget
unpaid
Baxê Kurda:
Sercemê dîwana Ehmedê Nalbendî (I)
Berg 1
Amadekar: Newzad HIRORÎ
kurdî
nişter dan
ji destê xwe kirin; ji dest birin/dan/revandin
qeşmer
cerd
şol; dabaş, şuxul, kar, îş
ferş; xalîçe
vehandin
mereq; meraq
gidoş
xiroş
vebûrîn (veborîn)
porîn
şenboz; şemûz, şehmûz
fehl
kebend; kember
pê ve dan
pel
rezvan
bexşandin (yekî)
(meşk) kan; keyîn, kîyan, kil dan,
kil kirin, kilîn, kilandin
dilzelal; dilpaqij
şêlî; şêlû, şolî, şulû, şwilî, şwêlî
hewale; hewalik
Kurmancî hejmar - 57 -
tirkî
neşter vurmak
elinden kaçırmak
kaba
talan
iş
halı
dokumak
merak
godoş
feryat, figan
aşmak
dırdır etmek
haşarı, huysuz
azgın, şehvetli
kemer
1. sokmak, ısırmak, 2. çarpmak
köz
üzüm bağbanı
hibe etmek, bağışlamak
yayık yaymak
fransizî
inciser
louper, rater
plaisantin, grossier
pillage
travail, affaire
tapis
tisser
1. curiosité, 2. souci
maquereau
cri
excéder
grommeler, bougonner
irritable, qui a un sale caractère
en rut, excité
ceinture
1. mordre, 2. frapper
braise
vigneron
faire grâce, pardonner
baratter
înglîzî
to scalpel
to lose sth
rude, cheeky
plunderer
matter
carpet
to weave
1. curiosity, 2. worry
pimp
roar
to exceed
to nag
naughty, jumpy
rut, rutty, horny, hot
belt
1. to bite, 2. to bite (litt. & fig.)
ember
vineyard farmer
to donate
to churn
temiz kalpli
bulanık
teras korkuluğu
qui a bon cœur
trouble
clôture en brique d’une terasse
pure hearted
impure
roof fence (usually of bricks)
-2-
Hin peyvên
kêmnas – nenas - IV kurdî
hêlî; bi hêrs
hêl
dengê birî
dengê xwe birî kirin
birî
<birî têne min>
birî
<birîyê xwe bidê>
henîdaşk; hinetîşk, henetîşk, kevza keviran
hepeng
hesî
hevdest
hevlîz
hewre; herwe
<werin malê hewre!>
hilkijîn; helehel pê ketin, bêhn ji westê çikîn
hilkijandin; helehel pê ketin, bêhn ji westê çikîn
hilkundirîn
îşkene; afik, merge, avdonk
jelîl; jêlil, jêhil; ji jêr ve
<jelîl temaşayî çavên te bikim>
jinza; jajerûn, zivrok, pîne (xwarinek e, ard,
şekir û rûn diqelînin, rûnê nivîşk dihelînin
berdidin ser. didin jinên nûzayî).
kanoşk; qele, qale, keleh (di fitbolê de)
kar (f), kara xwê
kenîşt; şelîq, şîraq, kî, çîrt, kilîç, kinîştik,
kêlîşk, şîqal
kêrc; kîn, kerb
<filankes ji min bi kêrc e>
kerekinc; kevjal
kevar: kesên ku dizanin bi kevir şer bikin
kirtûpan
kul; na’ozk, kulna’ozk
qube
kuncandin
guncîn, guncîyan
<ew nabine qabilê hisaban,
naguncine defter û kitaban> E. Xanî
guncandin
kurtisandin
kusk; kuskî
kusk; çavşîn, çavsût
kuxika xirtikî
kûzik; koc, koce, kûp, îvik
loş vedan
malofî; malovî
marmij; hekîmê/ kesê ku jehra maran dimije
û mirov ji jehrîbûnê xelas dike
maşik; roja piştî Newrozê ku keç
û xort derdikevin çolê
maşik
mebranî; mevranî (nebîranî, nefse,
megîran, mehburan, negîranî, mebîranî)
“Zînê mebranî ye” (dilê zînê di dema
ducanîtîyê de diçe tiştekî)
mengole
bisteh
<bisteh be>
bistehî
erzin
menhûne
merdemêr; mêrê merd
merînî; mirovanî, mervatî
merşen; mevşen, teneşo
mêşin; mêşinî, xuynerm
mifa; feyde
mifa jê wergirtin /dîtin
mirk; ewr
-3-
Amadekar: Reşo ZÎLAN
tirkî
kızgın
1. güçlü, 2. çabuk, hızlı, 3. yüksek ses
yüksek ses
sesini yükseltmek
doğum sancısı
doğum sancısı çekiyorum
güç, kuvvet
güç vermek
kaya yosunu, liken
başıboş, toplumda değeri olmayan kişi
bulanık görüntü
suç ortağı
oyun arkadaşı
beleş
gelin gelin beleş mala gelin!
nefes darlığı çekmek
nefes darlığı çektirmek
inatkar olmak
sos, işkene
aşağıdan yukarıya doğru
“gözlerine aşağıdan yukarıya doğru
bir bakayım”
yeni doğum yapan hanımlara un, şeker
ve tereyağından yapılan yemek
kale (futbolda)
tuz ocağı
çapak
kin
falankes bana kinli
yengeç
taşla savaşmayı bilen
savsak, dikkatsız, düzensiz
yapay mağara
kubbe
dışkılı yünleri kırpmak
1. sığmak, 2. uymak
“onların sayıları hesaplanamaz,
sayıları defter ve kitaplara sığamaz” E. Xanî
1. sığdırmak, 2. uymasını sağlamak,
3. uyarlamak
budamak
keski
mavi gözlü
krup hastalığı
asma kilit
palavra atmak, atmak
evcil
yılan zehirini emerek hastayı tedavi eden
Newroz ertesi genç kız ve erkeklerin
birbirlerini tanımak amacıyla kıra çıkmaları
mekanizma tırnağı
aşerme, aşerenlik
Zîn aşerenlik çekiyor
yararsız
cesur
cesur ol
cesaret
akdarı
ipotek, tutu
mert, cömert
insancıl, insan düşkünü, dost
teneşir
mülahim
yarar
yararlanmak
gözde beyaz leke
fransizî
fâché, en colère
1. puissant, fort, 2. rapide, veloce,
3. à haut voix
haute voix
élever sa voix
contraction d’enfantement, travail
j’ai des contractions
force, puissance
donner de la force
bot. lichen
vagabond, vaurien
flou, brouillé
complice
compagnon de jeu
gratis, gratuit
venez à la marchandise gratuite!
suffoquer, être à bout de souffle
essouffler
être têtu
bouillon
du bas vers le haut
“que j’examine ton œil du bas vers le haut”
îngilîzî
angry, in a temper
1. forceful, strong, quick, 2. quick, rapid, swift,
3. loud voiced
aloud,
to raise oneès voice
contractions, labour pain, to be in labour
I have labour pains
force, power
act forcefully
lichen
a tramp, a vagrant, a good-for-nothing
wooly, vague, blurred
accomplice
playmate
for free, free, free of charge
come and buy very cheap things!
to suffocate, to bebreathless
to be out of breath
to be stubborn
clear soup,
upwards, upward, f
“let me examine your eyes completely”
bouillie à base de farine, du beurre et
du sucre servi aux parturientes
a soup prepared from fried flour, sugar and
butter for post-partum women
but (football)
mine de sel
chassie
goal
salt main
eye gunk
hatred
that person hates me
crab
person who knows how to fight with the stones
careless, slipshod, sloppy
man-made cave
vault, dome
to shear wool of livestock which is soiled with feces
1. to fit, to adjust 2. to adapt oneself, to comply
“their number is incalculable, their number
can not be fit them in the books” E. Xanî
1. to fit, to adjust, accommodate, 2. to comply,
comform, 3. to comply, make s.th. compatible
to prune, lop off
chisel
blue eyed
medic. croup, diptheria, spasmodic laryngitis
padlock
to palaver, fabricate tell stories
domesticated, tame
a healer person who sucks snake poisen out of
a bite as a treatment
le lendemain de Newroz où les jeunes gens
day after Newroz when young men and women
partent à la campagne pour faire connaissance go to the countryside to know one another better
mécanique d’une arme à feu
the tab mechanism of a fire-arm
caprice, toquade, lubie
a capice, a fad, a craze
haine
un tel a de la haine envers moi
crabe
personnes qui savent travailler la pierre
négligeant, étourdi, désordonné
grotte artificielle
voûte, dôme
tondre la laine souillée de crottin
1. s’ajuster, 2. s’accomoder, suivre
“leur nombre est incalculable, livres et
cahiers ne peuvent les contenir” E. Xanî
1. ajuster, accorder, conformer,
3. rendre compatible
élaguer
ciseau, burin
qui a des yeux bleus
méd. croup, laryngite diphtérique
cadenas
affabuler
domestique, apprivoisé
guérisseur qui suce le venin de serpent
Zîn est capricieuse (elle a des toquades
quand elle est enceinte)
bon à rien, vaurien
brave, courageux
soit courageux
courage, bravoure
millet
hypothèque, gage
généreux
humain, bienveillant
banc ou table sur laquelle on procède
à la toilette d’un mort
docile, doux
bénéfice, profit
bénéficier, profiter
opacité du cristallin
Zîn has capricious, (she has crazes when
she’s pregnant)
good-for-nothing, vagrant
brave, courageous
be brave
courage, bravery,
millet
pledge, pawn, mortgage
generous
humane, benevolent
bench for ritual washing of dead
mild, soft, smooth
benefit, profit
to gain benefit from,to profit from
corneal opacity
Kurmancî hejmar - 57 -
<mirkek li ser çavê wê ye>
mirtal; cobel, alîyê teng yê avahîyekê
miştok; darikê cigarê, bask
mormorîk
mûzî; mozîk, gupik, gopal
nag; nage, mey, meya, hêştira mê, deveya mê
nana kirin; înkar kirin
nanwergerînek; şabok, bistik
gözünde beyaz bir leke var
an opacity on her cornea, she has a cataract
il y a une opacité sur son cristallin,
elle a du cataracte
le côté latéral et étroit d’un bâtiment
fume-cigarette
mûre sauvage
gland du pénis
chamelle
dénier
spatule en bois utilisée pour retourner
le pain dans le four
yan cephe, evin ensiz yüzü
ağızlık
böğürtlen
penis ucu
dişi deve
inkar etmek
eşün
gable
cigarette holder
blackberry
glans (of a penis)
she-camel
to deny
a woden spatula to turn over bread while in the oven
Devoka Zaxoyê
di ferhengoka Paul Bêdarî de
-IAmadekar: Rênas AWDAL
kurdî
avêtin
berê
bêrehim
boç
salwext, salewext
şehyane; şayînetî, şahînetî
derketin
dewlemend; dewletî, heyî
durist
şêr
delal
diz
gelo; aya, erê
hinêr, huner
holê; watov, ho
kêm
kûr
mesxere; pêtirank
ûşî; gûşî
pêşî
tekbîr; tedbîr, tevdîr
tevz; tîz, qerf, qirf, tinaz
tevzên xwe pê kirin
têr
torî; torik, tûrg, çeqel
çol
çûn
zengil
tirkî
atmak
eskiden, önce, önceden
merhametsiz, şefkatsız
kafa (başın ön üst kısmı)
yıllık
şenlik, düğün
çıkmak
zengin
dürüst
aslan
güzel, iyi
hırsız
acaba
hüner, maharet
böyle
az
derin
maskara, şaklabanlık
salkım
1. ön, 2. önce, ilk
tedbir, önlem
istihza, alay
alay etmek
1. yeter, 2. tok
çakal
1. sahra, çöl, 2. kır, 3. yaban yer
gitmek
zil
fransizî
jeter, lancer
auparavant
cruel, impitoyable
le sommet du crâne
annuellement
fête, fête de mariage
sortir
riche
honnête, droit
lion
beau, bien
voleur
est-ce
art, aptitude
ainsi
peu
profond
1. moquerie, 2. ridicule
grappe
1. devant, 2. avant
précaution, mesure
sarcasme
se moquer de
1. suffisant, 2. rassasié
chacal
1. désert, 2. campagne, 3. terre non habitée
aller
clochette, sonnette
ingilîzî
to throw
before, previously
cruel, merciless
horn-like prominence of forehead
yearly
party, festival, wedding celebration
to go out,
rich, wealthy
honest, straight, upright,
lion
handsome, good looking,
thief
I wonder if , is it?
skills
so, thus, as well as
few, little
deep
1. mockery, 2, ridicule jeer
bunch, cluster,
1. front of, previously, 2. before
precaution, plan
sarcasm,
to mock s.o.
1. enough, 2. full, satisfied
jackal
1. desert, 2. countryside, 3. uninhabitedd
to go
bell
Termsaziya pizîşkî bi kurdî
- IV -
Amadekar: Lezgînê ÇALÎ
kurdî
endam
endamîk; organîk
endamwer; organîzm
azmûngeh
genî
genîbûn; genîtî
xwîngenîbûn; xwîngenîtî
jinpizîşkî; pizîşkîya jinan, jînekolojî
jinpizîşk; pizîşkê jinan, jînekolog
hewdêr
hinavpizîşkî
hinavpizîşk
mîkrob
bîyokîmya
bîyolojî; zindenasî
keçel
keçelî
kezebkulî; cegerkulî
kula reş, kulereş, weba
tirkî
organ
organik
organizma
laboratuvar
septik
septisemi
septisemi
jinekoloji
jinekolog
enfektif
dahiliye
dahiliye doktoru, dahiliyeci
mikrop
biyokimya
biyoloji
kel
kellik
hepatit
veba
fransizî
membre, organe
organique
organisme
laboratoire
septique
septicémie
septicémie
gynécologie
gynécologue
infectieux
médecine interne
médecin spécialiste de médecine interne
microbe
biochimie
biologie
teigneux
teigne
hépatite
peste
îngilîzî
organ
organic
organism
laboratory
septic
sepsis
septicemia
gynecology
gynecologist
infective
internal medicine
internist
microbe
biochemistry
biology
affected with tinea capitis
tinea capitis
hepatitis
plague
KURMANCÎ
MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE, supplément du Bulletin de liaison et d’information
© INSTITUT KURDE DE PARIS, 106, rue La Fayette, 75010 Paris - France, Tel. : 00 33 (0)1 48 24 64 64, www.fikp.org
Directeur de la publication : Reşo ZÎLAN, Réalisation : M. HASSAN
Kurmancî hejmar - 57 -
-4-