Talya usefru ilelli deg wurti asefran atrar amedya (Ben Muhemmed)
Transcription
Talya usefru ilelli deg wurti asefran atrar amedya (Ben Muhemmed)
TIGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TAΓERFANT AΓLIF N ULMUD UNNIG D UNADI USSNAN TASDAWIT AKLI MUḤEND ULḤAĞ N TUBIRET AGEZDU N TUTLAYT D YIDLES AMAZIΓ AKATAY N TAGGARA N MASTER Asentel: S ɣur : S lmendad: ḤEDDAD Kahina ZITUNI Sekkura FURALI Yasmina 2012/2013 Aɣawas Tazwart …………………………………………………………………………………………...8 Aḥeric amenzu Tamedyazt taqbaylit tatrart 1- Anamek n tetrarit…………………………………………………………12 2 -Talallit n tmedyazt taqbaylit tatrart ……………………………14 3- Tulmisin n tmedyazt taqbaylit tartar…………………………..15 3-1- Agbur : 3 - 1-1 Isental …………………………………………………………….16 3- 1-2 Asemres n tgemmi …………………………………………..27 3- 1-3 Tagreɣlanit ……………………………………………………. 31 3- 1-4 Tirawit …………………………………………………………….34 3-2-Talɣa : 3- 2-1 Afyir …………………………………………………………….35 3-2-2 Tameɣrut………………………………………………………38 3-2-3 Taseddart….………………………………………………….40 3-2-4 Akat…… ………………………………………………………..42 Aḥeric wis sin Asefu ilelli 1-Anamek n usefru ilelli …………………………………………………………………..45 2-Talallit n usefru ilelli deg tmedyazt taqbaylit ……………………………… 50 3-Tulmisin n talɣa n usefru ilelli deg tama ……………………………………… 51 3-1 Afyir………………………………………………………………………………..51 3-2 Tameɣrut ………………………………………………………………………..54 3-3 Taseddart ………………………………………………………………………...62 3-4 Akat ………………………………………………………………………………..64 4 - Tudert n Ben Muḥemmed ……………………………………………………………67 Aḥric wis kraḍ Taṣleḍt n wammud n yisefra n Ben Muḥemmed : 1- Taṣleḍt n talɣa n yisefra n Ben Muḥemmed ………………………..73 1-1 Afyir ……………………………………………………………………... 73 1-2 Tameɣrut .……………………………………………........................77 1-3 Taseddart ……………………………………………………………….81 1-4 Akat ……………………………………………………………………….89 Tagrayt…………………………………………………………………………………………………..97 Ammud ………………………………………………………………………………………….….….101 Tiɣbula……………………………………………………………………………………………..……192 Amawal……………………………………………………………………………………….…..195 Tazwart Tazwart : Tasekla tamaziɣt d tamesbeɣrut s tewsatin-is ladɣa tamedyazt. Tamedyazt taqbaylit tewwi-d amecwar d alqayan di tmetti taqbaylit telḥa-d armi d tizi n wass-a, tɛedda-d si talit ɣer tayeḍ tegla-d s waṭas n tmusniwin yurzen yal taɣult ama :d tussna,timsal n ddunit ama d amezruy n tmurt n tmazɣa(ladɣa leqbayel) . Tamedyazt taqbaylit sumata tedder am waken tɛedda-d ɣef snat n taliyin: talit n tensayit d tallit n tetrarit. Tamedyazt tamensayt yettwasnen di taliyin timensayin teqqen ɣer timawit. aḥric seg tmedyaz-a ur yesɛi ara bab-is d ayla n tmetti irkeli; teqqen ɣer wansayen d tegnatin n usnulfu ,am tmedyazt i d -ttawint tlawin deg lfuruh .tallit –agi aṭas n yimedyazen i d-yufraren am Yusef Uqasi , Cix Muhend Ulḥusin Si Muḥend Umḥend d wiyaḍ . Tamedyazt ur teqqim ara kan deg tensayit imi tusa-d tsuta i tt-id –refden seg wayen tella .Deg useggas n 1867 yebda nḍam n tmedyazt timawit yettbeddil imi tekcem tmedyazt-a ɣer tira ɣef ufus n Hanoteau ; wagi ijemɛ-d ugar n 621 n yisefa . seg useggas-agi armi zrin 20 n yiseggasen ɣef udlis- agi n Hanoteau yellad unadi wis sin ɣef tutlayt n tmaziɣt ,s yin d asawen tekcem tmedyazt taqbaylit deg tatrarit . Tamedyazt taqbaylit tatrart d tin yesnarnan tamdyazt tamensayt, tewwi-d abrid amaynut ama deg wayen iccuden ɣer tulmisin n talɣa(lebni n usefru…) neɣ ayen iccuden ɣer tulmisin n ugbur( isental,asemres n tgemmi ,tagreɣlanit…), ama deg wayen yaɛnan alalen swayes sawaḍen isefra-nsen i umseflid (tisefifin,CD,…) Si tama n talɣa ad d- naf aṭas i d -yellan d amaynut,di lebni n usefru atrar , (seg tama n tmeɣrut ,tiseddarin ,d yifyar d wakaten) .amaynut-a yeslal-d ayen i wumi qqaren asefru ilelli. 8 Tazwart Amedyaz atrar isenfalay-d tiktiwin –ines s wudem ilelli, udem yeffɣen i wayen yellan d amensay .Seg yimezwura i yegren asurif deg usefru ilelli ad naf Ben Muḥemmed .Amedyaz-a d win yesɛan tuget n yiseraf d ilelliyen ,yeffɣen ɣef leqwaleb imensayen icuden ɣer talɣa . Deg tezrawt –agi- nneɣ nefren –d asentel :asefru ilelli deg urti asefran atrar aqbayli ilmend n temsirin d tɣuriwin nexdem ɣef tmedyazt taqbaylit .nga tamawt d akken yella –d ubiddel deg-s si tama n talɣa ayen i d- yesllalen asefru ilelli .ssenf –agi n tezrawin ur yeṭṭuqet ara, d ayen aɣ-yeǧǧen ad d-nefren asental- agi,iwakken ad d- nebgen amek I d-tella tlalit d tulmisin n talɣa iɣef yettwabna usefru ilelli d wacu i t- yeǧǧan ad yilli d ilelli ? Iswi -nneɣ ad nesaweḍ ad d-nemmel acu akk n yilelli i d –ikecmen tamedyazt taqbaylit ,imi yufrar-d deg unnar aseklan ayen i wumi qqaren asefru ilelli . ihi d acu akk n ubiddel i d –yerzan ɣer wunar-a udyiz ,ladɣa ayen yeɛnan talɣa? Akken ad nessaweḍ ɣer yiswi-neɣ ,nefren-d amedya n umedyaz yellan d alqayan ,wagi d Ben Muḥemmed .Afran-a yella-d s tmentilin –agi: imi d amezwaru i d-yeskecmen amaynut di talɣa n usefru ,yerna aṭas n ubiddel i d – yewwi . Am wakken neɛdel –d aggazen i ɣef tebna tamukerrist : d isastanen igejdanen i ɣef ad –nerr fell-asen deg unadi-a –neɣ : D acu i d asefru ilelli ? melmi i d –ilul deg tsekla taqbaylit ? d acu–tent tulmisin timuta n usefru ilelli? Turda-nneɣ d akken asefru ilelli yettili di lelli mi ara ad yesɛu ifyar-is d tmaɣrut-is d wakat-is di lelliyi ur ,amedyaz ur yeṭṭafar ara nḍamat n usefru amensay d wutrar deg isefra-insen. 9 Tazwart Akken ad nessaweḍ ɣer yiswi –neɣ nebḍa anadi ɣef tlata yeḥricen Aḥric amezwaru ad d -yawwi ɣef unamek n tetrarit ,d tulmisin n tmedyazt taqbaylit tatrart, ama seg tama n ugbur ,ama deg talɣa yaɛnan lebni usefru atrar (seg tama n tayunin iɣef yettwabena usefru,afyir,tameɣrut ,taseddart ,d wakat). Aḥric wis sin ad d- yawwi ɣef unamek n usefru ilelli deg tsekliwin tigraɣlanin ama deg tsekla taɛrabt neɣ tin n tefaransist ,s yin akin ad nawwi awal ɣef unamek n usefru ilelli deg tsekla taqbaylit ,d tulmisin yerzan talɣa-is (abeddel deg lbeni n ufyir ,d tlelli seg tama n tmeɣrut d tesddarin d wakaten ). Ma yella deg aḥric wis tlata ad d- nawwi ɣef tudert n Ben Muḥemmed d wayen yexdem deg wunar n tsekla taqbaylit. imi amur wis sin d taṣleḍt n isefra ines ,deg wayen yaɛnan amek yebna talɣa n yisefra-ines akken ad aɣ-d –iban umaynut i d –yewwi deg yifardisen yerzan talɣa :lebni n tseddart,tameɣrut ,akat d wayen akk icudden ɣer lebni n usefru sumata. 10 Tazwart Aḥric amenzu Tamedyazt taqbaylit tatrart 11 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Tamedyazt taqbaylit tartar Tasekla d anar wisseɛn yeččuren d timusniwin d telqayt n yinumak yemxalafen . yal tamenaḍt n ddunit tesɛa ammud-ines n tsekla s lesnaf-is yettwasnen. tamedyazt d tserit . 1-Anamek n tetrarit Tasekla taqbayli ula d nettat tegber ammud aseklan d alqayan.ammuda d win yebnan ɣef snat-a n tewsatin timuta d tigejdanin: tsarit d tmedyazt.tamedyazt d tin yellan d lemri n wayen akk yettidir umdan aqbayli d wayen yettḥulfu,telḥa-d seg talit ɣer tayeḍ seg tsuta ɣer tayeḍ , armi i d -tewweḍ ɣer tizi n wass-a .Tamedyazt-a tɛedda-d ɣef waṭas n taliyin ,yal talit s wacu tufrar, lan-d aṭas n yinagmayen i ixedmen tizrawin ɣef umecwar i d –telḥa tamedyazt taqbaylit si talit tamensayt yettuɣalen armi d lqarn sbeɛṭac(17),armi d talit n wass-a anda tedla s lebsa niḍen d tamaynut i wumi qaren tatrarit. Asnulfu amaynut i d- yernan ɣer tsekla tatrart d tin yeǧǧan anamek n tetrarit ad yemxlaf ɣef yinumak n tsekla tamensayt . ɣef aya ilaq ad nwali d acu i tatrarit ? Tatrarit d awal yesɛan aṭas n yinumak ,d lemɛani yemxalafen .tatrarit anamek –is dayen yarzan amaynut i d –yernan ɣef wayen yellan d amensay akken ad nessaweḍ ad d-nefk inumak yerzan tatrarit ad nettuɣal yal tikelt ad terr tmara ɣer tensayit ,akken ad nexdem takanit gar-asen, aken ad d-iban ubidel s wudem ubriz.imi tatrarit dayen akk i d –yenulfan, ixulfen ayen yellan deg tensayit . Tatrarit d udem n wesnulfu i d-yiwin amaynut deg tikta akk d tira ixulfen tasekla tamensayt,akken yenna DEMOUGIN (J) : « tatrarit d awal yebɣan ad d-yinin tulmisin timuta i d- teslal talit yesɛan assaɣ ijahden s annar n usnulfu amaynut i d -yewwin awalen imaynuten i tmiranit , s waya i d -tettas tatrarit mgal udem n 12 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart tensayit », ikemmel yenna-d « tatrarit d tarayt n tira, d aɣerbaz n tikta ,d udem n usnulfu amaynut deg waṭas n leṣnaf i ɣef treṣṣa yal tasekla »1. Amaynut id-tewwi tetrarit ur yili ara deg tensayit ,tettawi-d asnulfu deg ugbur d talɣa ,akken yenna Ǧebur Ɛebdnur :«tatrarit deg wennar n tsekla d awal i d- yewwin ayen ur d yellin ara uqbel, yettili seg wayen yellan di tmedyazt tamaynut ama deg uɣanib ama deg ugbur neɣ i sin ».2 Ma nuɣal-d ɣer tezrawin i d- yewwin ɣef unamek n tsekla taqbaylit tatrart ad naf Mulud Mɛamri yefka-d anamek niḍen ɣef wawal n tatrarit yenna-d « awal atrar d abeddel n ccetla i d- yellan deg tikli n tmedyazt taqbaylit seg talit ɣer tayeḍ,ɣas akken ur teban ara tilas n wakud i d -telḥa tmedyazt taqbaylit tatrart swa swa »3 .Tamedyazt taqbaylit d tin i d- yewwin udem –agi atrar ,imi tamedyazt n tallit –a d tin yesɛan anamek n uflali .Deg tsekla taqbaylit anda i d sebgan amek i d-telḥa seg tallit ɣer tayeḍ d wamek tennarna ,ɣef ufus n yimedyazen yesɛan tikta n tsekliwin tigreɣlaniyin . Tettban-d tetrarit deg usnulfu i d- yernan ɣer tsekla taqbaylit ,i d yesnulfan isental d tikta i d –yettilin deg yiḍriṣen ixulfen tikta timensayin ,tid ur netwasen ara deg tsekla n zik,akken i d -Yenna M .Akli Salḥi « tatrarit d ayen i d -yeskanen udem amaynut di tsekla ama deg yisental ,ama di talɣa ,ama di twuri n yiḍriṣen . Aferdis atrar d aferdis ur nennum ara medden di tsekla –nsen » .4 Muḥemmed Ǧellawi ula d netta yenna « ma nuɣal ɣer tmetti n yimedyazen sumata ad naf awal atrar d abeddel i d yellan si timawit ɣer tirawit ;d ttiǧin n wansayen s usnulfu amaynut di tira d uṣṣegem ɣef akken i d tella talit tamirant seg wayen yellan deg yidles neɣ di tsertit ula di tmetti »5 . 1 J , Demougin , Dictionnaire historique ,thématique et technique des littératures française et étrangéres ancienne et moderne ,liberairie,la rousse ,Paris 1989,p 1066. . 73 ص،1979، دار اﻟﻌﻠم ﻟﻠﻣﻼﯾﯾن ﺑﯾروت، اﻟﻣﻌﺟم اﻻ دﺑﻲ، ﺟﺑور ﻋﺑد اﻟﻧور-2 3 M, Mammeri ,Culture savants , culture vécue (étude 1938-1989),Ed Tala ,Alger 1991,p33. 4 M .A, Salḥi, Asegzawal ameẓẓyan n tsekla ,Ed L’odyssée,2012,sb,65. . 34 ص،2010 ، ﺗﯾزي وزو،ﻣطﺑﻌﺔ اﻟزﯾﺗوﻧﺔ،اﻟﺷﻌر اﻟﺣدﯾث،اﻟﺟزء اﻟﺛﺎﻧﻲ، (ﺗطور اﻟﺷﻌر اﻟﻘﺑﺎﺋﻠﻲ) ﺑﯾن اﻟﺗﻘﻠﯾد و اﻟﺣداﺛﺔ،ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي- 13 5 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Tatrarit d tin i yefkan udem amaynut i tmedyazt taqbaylit deg tallit-agi tatrart ,tamedyazt d tin i d- yewwin abrid n usnulfu amaynut ,ixulfen neɣ yesnarnan tamedyazt tamensayt ,anda i tefka i tmetti taqbaylit udem n tudert tamaynut .£ef- aya Ǧellawi yenna : « seg taggara n lqarn wis seɛṭac (19) timetti taqbaylit temmuger-d anarni n Wudmawen n tmetti deg tudert –is d yidles –is akk d tsertit, yewweḍ ula ɣer wesnulfu n tmedyazt ,anda tuɣal tmedyazt d tamaynut teffeɣ i wayen yennum wemdan aqbayli ,truḥ seg wayen snen ɣer wayen ur sinen ,ula d amedyaz ibeddel ula d netta yewwi-d tikta timaynutin seg wayen i d -yettmudu d asefru d tẓuri n tmedyazt, ama seg tama n tikta ama seg wawlen yessemras »1. Tallit n tetrarit tbeddel-as i tmetti tikta d tudert-is ,abeddel yelḥaq ula d tasekla imi yella-d umaynut deg-s nulfant-d tewsatin timaynutin am ungal,akken daɣen i d –yella umanut deg ugbur d talɣa n tmedyazt . 2-Talallit n tmedyazt taqbaylit tatrart : Deg tagara n lqarn wis seɛṭac( 19) d tazwara n lqern wis ɛecrin (20) i beddel wudem n tmetti i yeǧǧan tamedyazt ad tbeddel ad teffeɣ seg tensayit ɣer tatrarit . yegla-d wakud-a s waṭas n wuguren , labeɛda amnekcum arumi i dyezgan zdat n ṭnaslit d tutlayt tamaziɣt, yebɣa ad tt-yemḥu seg wakal n lejdud, annect-a yezrir ɣef tudert d tuddsa n tmetti taqbaylit, anda tekcem deg tuddsa niḍen(tuddsa tadeblant) . Abiddel-a yudef-d ɣer tsekla ladɣa tamedyazt taqbaylit deg wakud n lqarn wis (20) yewwi-d ataṣ n yiswan , bɣan yis-s ad d-begnen izarfan –nsen ,d tnaṣlit –nsen labaɛda abeggen n lbaṭel i d –glan s yineḍruyen –nni yeḍran di tmurt, ama gar umnekcum arumi ,ama d ayen yeḍran gar umdan aqbayli d udabu azzayri . ( ) ﺗرﺟم ﻣن اﻟﻠﻐﺔ اﻟﻌرﺑﯾﺔ إﻟﻰ اﻟﻠﻐﺔ اﻻﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ ﻣن طرﻓﻧﺎ. 32 ص،ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎﺑق، ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي 14 1 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Farzen-d yinagmayen izzayriyen ladɣa Mulud Meɛmmri ,Yusef Nasib d Salem Cakir talliyin n unarni n tmedyazt taqbaylit ,yal yiwen ɣef acḥal i tt – yebḍa, yal yiwen i ɣer yettara talalit n tmedyazt tatrart . Di tazwara ad naf Mulud Meɛmri yebḍa-tt ɣef tlata talliyin , ɣer ɣur-s talalit n tetrarit tebda-d di 1945 d asawen i wumi isemma tallit n urumi ,ladɣa deffir n timunent tamedyazt tebda tettefeɣ seg timawit tekcem ɣer tirawit d ayen i tt- yesnarnan deg tama n ugbur d talɣa , azal n umedyaz ibedel yuɣal yettawi-d ɣef iḥulfan-is ,yettawi-d ɣef wayen yebɣa melba ma yeqqen ɣer nḍam n lɛarc d teqbilt . Ma d Yusef Nasib yebḍa-tt ɣef rebɛa taliyin, ɣer ɣur-s tatrarit tebda-d deg tallit tis tlata 1945 -1962 d asawen i wumi isemma talit tawaṭanit ; nulfan-d yisental d imaynuten am usentel n tmagit tamziɣt. Ma yella d Salem Cakir yebḍa-tt ɣef setta taliyin ,ɣer-s tatrarit tebda-d deg talit tis rebɛa 1945-1954 d asawen I wumi isemma tallit n twaṭanit; sya i t – tekcem tmetti taqbaylit deg nḍamat timaynutin i d-yefreḍ fell-as umnekcum arumi. nulfan-d yisental d imaynuten ur lin ara deg tensayit ,gar –asen asentel n tawaṭanit d tegrawla . Inagmayen –agi mxalafen deg beṭṭu n talliyin, maɛna msefhamen d akken tatrarit tebda-d deg useggas n 1945 d asawen . 3-Tulmisin n tmedyazt tatrart : Tatrarit tegla-d s umaynut di yal taɣult yeɛnan timetti, amaynut-a yewwi-d ɣef tmedyazt ad tbeddel udem s waṭas n tulmisin i d- ibegnen belli tamedyazt taqbaylit tewwi-d amecwar n ubiddel d alqayan ɣef tmedyazt tamensayt, iwakken add-nefḥem tatrirt ilaq ad nuɣal ɣer tulmisin n temadyazt, amek i llant d wamek i d- narnnat ,acku tulmisin-a arnan-t talqayt d lemɛani i 15 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart tmedyazt taqbaylit tatrart .Ayen ara t- yeǧgen ad temgired ɣef tensayit, tulmisin –agi n tetrarit llant –d ama deg ugbur ama deg talɣa . 3- 1-Agbur : Tamedyazt tartar tenarna deg tama n ugbur.yeɛnan kan isental i dyewwi aṭas n yisental imaynuten. Imi yal amedyaz ɣef acu usentel i d-yewwi wa ɣef (lɣarba, tayri, tagrawla…) , akken daɣen cuden tiktiwin –nsen ɣer usnulfu amaynut (tazamulit ,asemres ntgemmi….). 3-1-1- Isental : Tamedyazt tatrart tuɣ abrid n wesnulfu deg wayen yerzan isental ,aṭas n umaynut i d- tewwi .Isental-a d wid yefkan udem amaynut i tmetti ,iwin-d ɣef ubeddel n tudert n yimdanen di tmetti am izarfan n wemdan (tilelli n tmeṭṭut), lɣerba ,tagrewla …… . 3-1-1-1- Asentel n tegrawla n 1945. Tamedyazt n tallit taqburt amedyaz yettawi-d isefra ɣef umenuɣ d yinuḍruyen i d -yettilin gar teqbilin, ma yella nuɣal-d ɣer tmedyazt tartar, Amedyaz yettawi-d awal ɣef tagrawla, labaɛda tagrawla n 1954, i d-yeḍran di tmurt n lzzayer. Tamedyazt n tegrawla teṭṭuqet deg tsekla taqbaylit, acku aṭas n yimedyazen yessefran ɣef tallit n tegrawla n 1954 i d yewwin timunent. Tamedyazt n tegrawla ur teqqim ara kan ɣef umennuɣ d uwellah ɣer-s tettawi-d ulla ɣef lfarḥ -nni n timunnent i d- tewwi tegrawla, lfarḥ n tuɣalin n tmurt i yimawlan-is .Akken yenna Sliman Ɛazem deg usefru i wumi isemma « Iḍaher-d waggur » : I ḍaher-d waggur Yettbeɛ-it –id yitri 16 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Ifeǧǧeǧ yettnur Yefka-d tiziri Yeḍwa timura d lebḥur Idurar akked ṣḥari.1 Tamedyazt n tegrawla tewwi-d daɣen ɣef yimeɣrasen d wayen xedmen ɣef dra n tmurt, d wakal n lejdud d yineḍruyen n tegrawla. Akken yenna Ben Muḥemmed deg usefru « Cfu ay-ixef –iw » yebeggen-d deg-s ineḍruyen n tegrawla i d- yeglan s timunent ,yewwi-d ɣef lmut n yimeɣrasen i dyeǧǧan lwaḥc : Cfu a yixef –iw Anida maren yidamen-iw A yadrar bedd ad nwali Baba ɛzizen anda yeɣli Gar wass-agi d yiḍḍeli A yadu ṣfed afraḍen £ef tedyant n icerriḍen yuran ula ɣef yiblaḍen Ay aggur arẓ-aɣ ṭṭlam £ef wegraw n la ṣumam Wid –ak yessen anda tella-am 2 1 2 Y, Nacib, Sliman Azem le poéte, Ed Zyriab, 2009, p 475. Ben Muḥemmed, Asefru « Cfu ay-ixef –iw » , deg wammud ,sb 135 . 17 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart 3-1-1- 2 Asentel n lɣerba : lɣerba d tinigt ɣer tmura n lberrani ,ttaǧan imawlan d yexxamen –nsen, ǧǧan wid ɛzizen fell-asn ɣef ssebat yemxalafen ; yal yiwen d acu i d-aɣbel it isufɣen si tmurt-is ɣer tmura n lberrani . Awal n lɣerbɣa d awal i d- yusan seg taɛrabt yekcem ɣer tutlayt n teqbaylit, Mulud Mɛemri yenna-d lɣerba « d awal i d -yekkan si tutlayt n taɛrabt « » اﻟﻐرﺑﺔ,lmaɛna-is ad tefɣeḍ si tmurt –ik ɣer tmura –niḍen. »1 Asentel n lɣerba iban-d s tuget deg useggas n 1945 d asawen .Imi umnukcum arumi yesreẓgen tuddert i wemdan ,labaɛda deg yidurar yerwan lḥif d laẓ . Liḥala n tudert tarzagant i d -yessegra urumi yesrewlen amdan aqbayli ,tḥtem-d fell-as akken ad yeǧǧ tamurt –is, ad iruḥ ɣer tmurt n lberrani iwaken ad inadi ɣef weɣrum . Tinigt tuɣ adeg wessiɛen di temnaḍt n leqbayel ,aṭas i yunagen. Yucef Nacib iga-d tamawt ɣef wanect-a deg wawal-is « tamurt n leqbayel seg useggas n 1945 d asawen tella-d deg-s tinigt s waṭas , imi imdanen iɛacen lḥif ttnadin ɣef lerẓaq di tmura tibaraniyin .Tinigt ɣer tmurt n Fransa tella-d s waṭas almi ixlant tudrin ,ur d yiqqim deg-sent siwa tilawin d yimɣaren ur nezmir i uxeddim ».2 Ad d- naf aṭas n yimedyazen i d-yewwin ɣef xelluy n tudrin seg yargazen, win-d diɣen ɣef yihulfan n ucedhi n tmurt n lejdud, timital n Ccix Lḥesnawi, Sliman Ɛazem ,Akli yaḥyaten d wiyaḍ . Ccix Lhesnawi yenna deg usefru « la maison blanche » : Tuddar qlent d tilmawin Ɛemrent ḥaca tulaw 1 M, Mammeri ,op-cit,p191 2 Y, Nacib , Anthologie de la poésie kabyle ,Ed Andalouse , Alger 1993, ,p67. 18 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Win yesɛan ul –is d aḥnin Llhem d ulac 1 Amedyaz yettawi-d deg usefru –agi ɣef tudrin yexlan seg yirgazen yunagen yeǧǧan ḥala tulawin d yimɣaren .Asental n lɣerba yettili-d s waṭas ɣer yimedyazen yunagen neɣ yetɣarben ɣer tmura n lberrani ,abeɛda wid yefɣen tamurt mebla lebɣi –nsen ;wid yenfa udabu am umedyaz Sliman Ɛazem yesefran aṭas n yisefra ɣef lɣerba ,yeqqar-d ayen yettḥulfu s yisefra –ines gar –asen :asefru i wumi isemma « A rrebi lmaɛbud » . A rebbi lmaɛbud A win yezran tamurt n lejdud Win i d- yekren yetɣereb Icereq i ɣereb Iruḥ yeǧǧa tamurt –is 2 Rrnu ɣer yimedyazen –a (Sliman Ɛazem ,Ccix lḥesnawi ), acennay Akli Yaḥyaten yecnan ɣef tmedyazt n lɣerba deg waṭas n tezlatin ,am « tamurt,m laɛyun tawes,yeǧǧa yemma-s,),yettawi-d deg tezlit tamurt ɣef cbaḥa n tmurt yettunaḥsaben d ddwa i umuḍin yefka-as lewṣayef n tudert n lǧennet ,anda i dyessebgan iḥulfan n ucedhi .Ma d tis snat (m laɛyun ṭawess) yettbigin-d deg-s lihala n tmeṭṭtut yettraǧun argaz-is yunagen ur tuyis ar d- yuɣal,d iminig yettargun tamurt d wid iḥemmel . Tusa-d deffir n timunent tsuta –niden n yimedyazen yettarun neɣ icenayen icenun ɣef lɣerba. Di talit –a n timunent adabu yeɛreḍ ad yemḥu tanaṣlit taqbaylit d tutlayt tamaziɣt ,ayen yeǧǧan amdan aqbayli ad iḥulfu i . 336ص، ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎ ﺑق،ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي-1 2 Tizlit n Sliman Ɛazem « A rrebi lmaɛbud ». 19 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart yiman-is d aɣrib di tmurt –is ,ttewaksen-as yizarfan –is yegla-d wanect-a s trewla ɣer tmura n lberrani ,anda iminigen ttewalin tamurt d ṭṭlam d lmut.ma yalla d tamurt tabaranit d tuksa n ṭṭlam ɣef umdan aqbayli ,din ara yaf tilelli . Imedyazen n tsuta –agi d wid i ttnaɣen ɣef tamagit d tutlayt taqbaylit, fɣen ɣer tmurt n lberrani akken ad sefrun ɣef ayen bɣan ad d-inin mebla lxuf seg udabu,iwaken ad begnen tebrek n tudert deg tmurt-nsen ,gar –asen Ben Muḥemmed, Ayt Manegllat ,Muḥend Uyeḥya ,Matub Lwenas ,Farḥat Imaziɣen ,d wiyaḍ .Ad d- naf deg wayen i d- yenna Ben Muḥemmed ilmen-d n tikti –a asefru « ad ruheɣ » : Ad ruḥeɣ ad bedleɣ tamurt Ad nadiɣ tafat Ad ruḥeɣ ad rewleɣ i lmut Ad bedleɣ taswiɛt Ad ruḥeɣ akin i tagut 1 Telḥeq-d tsuta tis tlata i d- yefkan neɣ i d-yewwin ula d nettat tamuɣli niḍen ɣef lɣerba s wudem ixulfen tamuɣli n tsutiwin timenza . Tasuta-agi tegla-d s yilmeẓyen iseddawiyen ur sen-d-iṣaḥ ara wadeg n uxeddim di tamurt-nsen, ur sen-yettewafk ara wazal dɣa rran tamuɣli –nsen ɣer tmurt n lberrani ,bɣan ad inigin aken yebɣu yili lḥal anda ara affen axeddim d udrim . Gar imedyazen ad naf Ɛli Ɛemran, Belqasem Iḥeǧgaten , d wiyaḍ .wigi Ttarun neɣ cennun ɣef lɣerba n tsuta tis tlata, yebɣan tamurt n lbarani akken ad nadin ɣef uxeddim ,akken yenna Belqasem Iheǧgaten deg usefru i wumi isemma « Aḥiwec » 1 Asefru n Ben Muḥemmed « Ad ruḥeɣ » , deg wammud,sb, 111. 20 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Ad ninig tufɣa uberiq Nzad ad neǧǧ amkan Deg ddunit ad d-naf amdiq Anida medden walan 1 3-1-1-3 Asentel yizarfan n tmeṭṭut : Tamedyazt tatrart tewwi-d ɣef temsalt n tmeṭṭut i d- ibanen di tmetti tartart yefkan azal d leqder i tmeṭṭut tazzayrit ,yettnadin ɣef uzref –is d ubeddel n liḥala n tudert –is yettwaḥeqren . Imedyazen fkan ula d nitni azal i tmeṭṭut uran tamedyazt ɣef temsalt n yizarfan –is d lbaṭel i yettɛedayen fell-as d lḥif ideg tettidir ,tettili-d deg tmedyazt yura Ben Muḥemmed ,Ɛli Ideflawen d wiyad , gar imedyazen –agi Ben Muḥemmed yiwwet s yimru-ines akken ad ibeggen liḥala n tmeṭṭut taqbaylit deg usefu –ines « tecnam » Tecnam akk ɣef zzin-iw Tecnam ɣef lḥarma kesbeɣ Ḥed ur d imekta leḥq-iw D lmal ttuneḥsabeɣ Tura mi d-llint wallen-iw Yid-wen ad msefhamaɣ. 2 Anda di tazwara n usefu ibeggen-d tamuɣli i d-as- fkan ttwalin-tt d nif d lḥerma, maɛna azref –is yettwarkeḍ ur ad as-gin ara azal am wergaz teqqim dima .92ص، ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎﺑق،ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي1 2 Asefru n Ben Muḥemmed « Tecnam », tecna Newara nesla-as deg uḍebsi . 21 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart tettwarkaḍ, ma di tagara n usefru yiwwi-d ɣef uduqes n tmeṭṭut ,belli tuki-d tellid alen-is ɣef liḥala –s tebda tettḥasab wid isiksen izarfan-is . Tameṭṭut daɣen tecna ɣef yiman-is, ɣef yizrfan –is d uzaglu i yeran fell-as zik s ṣṣut ɛlayen yeksen ɣef yiman –is lḥif. Ad nebder gar -a sent Newwara, Zuhra, Hnifa Tarbaɛt n Ǧerǧar . Tarbaɛt n Ǧerǧer deg usefru « d nekk i wumi qqaren tameṭṭut » D nek i wumi qqaren tameṭṭut Luleɣ-d ḥeznent tasriwin Tin iyi –d yurwen tɛebba Rran –tt ɣer defir n luḥ Ur terwi asiger n temẓi Teḥma ziɣ di cetwa Amzun ur tesɛi rruḥ1 3-1-1-4 Asentel n tayri Tayri dayen yedder neɣ yettḥulfu umdan ama di tallit n taqburt ama d tin n tura .Yettara-d umedyaz ihulfan-is d wayen yettwali d isefra ,maca di talit n teqburit tettuqet tmedyazt tufḍiḥt ,sebba n waya d ẓrubat yellan gar wargaz d tmeṭṭut .Ma yella di tallit –a tamirant tamedyazt n tayri zeddiget teṣfa ,tuɣ taqaɛet di tmetti s tehri . Imedyazen fkan amur meqren i usentel n tayri s tira, neɣ s cnna ,am imedyazen –agi ixedmen aṭas ɣef usentel n tayri :Ayt Mangellat ,Matub Lwenas .391ص،ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ،ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي- 22 1 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart zeddak mulud, Ḥasan Aḥris, Ɛli Mezyan, Farid Faragi ,Akli Yaḥyaten ,Brahim Teyyeb ,Zuhra ,dwiyaḍ . Ayt Mangellat yenna deg usefru i wumi isema « la ttnadiɣ fell-am » yesbin-d deg-s iḥulfan n tayri zedigen is-yefkan rruḥ n tudert. La ttnadiɣ fell-am Anida telliḍ La ttnadiɣ fell-am Yeɛdel wass d yiḍ …………………………….. Fudeɣ ṣṣifa-m Luẓaɣ lhedra-m Ayɣer di yi –tenɣiḍ1 3-1-1-5Asentel n tmagit . Tamgit d tamsalt n tasertit i ceɣben leqbayel ɣef aya uwten s yal alal akken ad senfalin yis-s, gar walalen-a tamedyazt imi awalen-is leḥḥun ttazalen am waman deg wasif. Tamedyazt n tmagit d tutlayt d yidles n tmaziɣt ; d senf n tmedyazt i d -ibanen deg useggas n 1945 d asawen . Aseggas n 1945 deg-s i d -banen imaziɣen i ttennaɣen ɣef tutlayt n tmaziɣt d laɛwayed n tjadit ;Imedyazen id-yuran fell-as wid id -yefɣen seg tseddawiyin timital n Muḥend Yidir ayt Ɛemran ,yerẓan asalu ɣef tutlayt d yidles n tmaziɣt . Dɣa yenna-d Ǧellawi fell-sen « asefru amenzu yettwarun ɣef .64ص،24 اﻟﺷﻌر اﻟﻌﺎ طﻔﻲ رﻗم،اﻟدﯨوان اﻟﺷﻌري ﻟﻠو ﻧﯨس اﯾت ﻣﻧﻘﻼ ت،ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي 23 1 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart umennuɣ ɣef laṣel d uẓar n tutlayt d yedles n tmaziɣt d asefru yura Muhend Yidir Ayt Ɛemran deg useggas n 1945 deg waggur n yenayer ».1 Asefru yeqqar-d : kker a mmi-s n umaziɣ Iṭij –neɣ yulli-d Aṭas aya deg ur –t-ẓriḍ A gma nnuba-neɣ tezzi-d Tamedyazt n tsartit tkemmel tettnarni armi i d aseggas n timunnent (1962) d asawen banen-d aṭas n yimedyazen yessefran ɣef temsalt n d tmagit, simal aswir –is yettnarni akken ad d-begnen tanaṣlit d yidles ,d umezruy n wegdud amaziɣ . Tamedyazt n tsartit tiɣri-s tufrar-d ,tecɛel times deg wulawen n yimaziɣen , acku d tamsalt yesɛan asaɣ ɣer wayen iḍarun deg tmetti ;yis-s yessaweḍ umedyaz ɣer wayen yebɣa , iwaken ad yezreɛ tamusni n tmagit (idles d tutlayt n tmaziɣt) deg walaɣen n wemdan aqbayli. Akken i as-d- yenna umedyaz Lunis Ayt Manegllat Aylam ɛeqlit £ur-m ad –as –tebruḍ yiwwas A taqbaylit yecraq yiṭij yuli wass ………………………………………………… Ur ttxemim Ma di ṭṭiq neɣ di liser .198ص،ﻣﺟﻣد ﺟﻼوي ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎ ﺑق 24 1 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Tameslayt –im Wa ara ttiɣeḍlen ma yezmer Ma d arraw –im Yis-sen it bedd lzzayer .1 Tamedyazt n tsertit i d- yettawin ɣef usentel n tmagit taqbaylit tettwaceqdec ɣef sin yiberdan, yal amezdyat amek i d- yettawi tikta-s ;wa s wudem usrid wa s wudem arusrid. Tamedyazt yeṭṭfen abrid arusrid : Imedyazen n senf –a ttawin- d tamedyazt –nsen s wudem uffir ur neshil ara i wefham ,dɣa imeɣri ilaq ad t-tiɣer s telqayt iwaken ad yefhem lmeqsud n yimedyazen ,imi awalen yellan deg yisefra arusriden sɛan aṭas n telqayt d yinumak d lemɛani yefren . Imedyazen n tmedyazt tarusridt d wigi :Ben Muḥemmed,Ayt Manegllat Sliman Ɛazem d wiyaḍ .Ben Muḥemmed deg usefru i wumi isemma « ayennat » yewwi-d ɣef tsertit i wumi isemma « tifranin » deg usefru d winat d ufir iqseḍ-d wid yetthegin tifranin –agi Anda i as- yeqqar : yiwwas yenṭeq winat Yenna-d nexdem-d ayennat Am yergazen am lxalat Kkret ad tewtem afus Lǧǧarnanat rraduwat Leqmen awal d teswiɛt 1 T, Yacine « Ait Mangullet chante », Ed, Bouchéne, 1991, p, 302- 303. 25 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Hedren ala ɣef uyennat 1 Deg usefru –agi iban-d ubrid arusrid deg wawal winat yebɣa ad yeqṣed yis-s wid yeṭfen akersi n leḥkem, yettkelixen i wugdud s imeslayen .Sliman Ɛazem yesɛa ula d netta isefra i d -yettawin ɣef tsertit d tmagit deg usefu « Ufiɣ tasekkurt ». Ufiɣ tasekkurt teḥzen Ur iban d acu i ttyuɣen Texmet kan daw weẓru Ziɣen ar diṣegaden Is –yerẓan afriwen Maci akka iɛuddeɣ ad tedru2. Deg usefru-agi iqeṣd-d s tsekkurt tutlayt n tamazigt, ma d « iṣeggaden » d adabu yebɣan ad yemḥu tutlayt-a. Tamedyazt yeṭṭfen abrid usrid : Amedyaz deg wudem –agi yettmeslay ɛinani mgal adabu d tsertit n tmurt, yekkaten ɣef izarfan n umaziɣ ;gar imedyazen –agi ad nebder :Matub Lwennas, Farḥat Mḥani ,d wiyaḍ ,izen –nsen yettaweḍ-d srid ɣer walaɣ n wemdan,sawḍen add- xelqen taɛdawt d udabu isen-yeksen izarfan –nsen deg wayen yeɛnan tutlayt n tmaziɣt d yedles . Imedyazen n tmedyazt tusridt sɛan azal meqren ɣer leqbayel ḥesben-ten d izumal n tirugza d tebɣest . Farḥat Mheni deg usefru « taɛrabt » yewwi-d ɣef udabu : D tarwa-s i tamesbaṭelit Nekni d wid i aɣ-iḥekmen 1 Ben Muḥemmed , Asefru « Ayennat » , deg wammud n udlis n Ǧellawi i d –nebder yakan ,sb,463. 2 Y, Nacib, « Sliman Azem, le poéte » op-cit,Ed Ziryab,impression moderne,Alger ,2001 ,p295. 26 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart I aɣ-inekren tajadit Taɛrabt d tutlayt igarzen Azal-is am trumit £er waɛraben ulac i tt-yifen £er-neɣ tifit tmaziɣt 1 Deg usefru-a amedyaz yewwi-d s wudem usrid ɣef udabu yebɣan ad yemḥun tajadit d tutlayt n tmaziɣt, ad yaḥseb tutlayt taɛrabt d tutlayt tanaṣlit. Tamedyazt n tsertit i d- yettawin ɣef temsalt n tmagit yuget fell-as wawal s usefru, ksen agu ɣef tgemmi d yedles d tutlayt n tmaziɣt, qqaren-d tidet yellan mebla akukru d lxuf, acku ṭṭalaben izarfan –nsen yettwaksen. 3- 1-2- Asemres n tgemmi . Tigemmi d ayen yeɛnan akk leɛwayed d wansayen n tmetti ,amedyaz yessemras s waṭas ansayen-agi (timucuha ,tumgisin ,inzan d lemɛun ) 3-1-2-1- Asemres n tumgisin (tunqist) : Tamedyazt tatrart tettunaḥsab d lemri i d- yessebganen tudert n wegdud, imedyazen smersen tumgist deg yisefra –nsen , rran yis-s tajmilt i tsekla n leqbayel tamensayt. Tumgist tettuɣal ɣer wayen i d- ilullen deg walaɣ n umdan , yettak-d tifrat i yesteqsiyen yettidir di tilawt ur fhimen ara,neɣ ayen yefren deffir ugama, d wayen iḍarun deg-s akken ad d-ren ɣef uxemmem d yisteqsiyen –nsen s nulfand i waḍu,i yilu ,i ugefur irebbiten.Da ad d-naf deg wawal n Ǧellawi belli : « tunqist d lḥila yessefhamen i wemdan n zik tilawt-is d tmuɣli –ines ɣef wayen is d yezzin yessefham-d assaɣen –is ,yesselḥayen ddunit ».2 Tumgist d tin i d-yefrurxen seg yifeḍ, ɣef waya Ǧellawi Yenna diɣen . 470، ص، ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎﺑق، ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي . 153، ص،1997ﺗﯾزي وزو, ﺑﯾن اﻟﺗراث واﻟﺗﺟدﯾد،اﻟﺻورة اﻟﺷﻌرﯾﺔ ﻋﻧد ﻟوﻧﯾس اﯾت ﻣﻧﻘﻼت،ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي 27 1 2 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart « tumgist ,d taqṣiṭ n usugen yesɛan azalen n teflest ,d uzamul ,d tfelsafit ,tigejditis ur yellin ara di tilawt ,d tiɣawsiwin ur yelli-n ara deg ugama ».1 Tamsalt n usemres n tumgisin di tmedyazt taqbaylit tatrart ur yelli ara s waṭas ,drus n wid i tt-yessemrasen ,gar yimedyazen yessemrasen tumgisin ad dnaf Ayt Manegllat deg usefru « teṣḍlemḍ-iyi ur ḍelmeɣ » deg-s yessemres tumgist n teslit n wenẓar . Tumgist n teslit n wunẓar ar ass-a n wussan imdanen ttamnen yis-s mi ara iḥaz uɣurar tamurt, at tadart xedmen anzar tcebiḥen –as i uɣenǧa amzun d tislit dewwiren yis-s di taddar. Asefru n Ayt Maneglat yeqqar-d : Ad d-tas teslit n wenẓar Ad as-tefk i lwerd lfuḍa-s Lebraq ad d-iwet am lefnar Ad- iyi- d-ibeggen ṣṣifa-s Lehwa –s i d -iḥugun aẓar 2 Asefru –a yiwwi-d tikta seg tumgist n teslit n wunẓar ibeddel-as agbur ilmend n tikta n usefru . ur d-yiwwi ara tumgist akken tella , yewwi-d kan asefru –ni n teqcict yettɛenin i urebbit n ugefur ,iwaken ad as-d-yerr aman ɣer wassif igi tecucuf. D acu kan Ayt Mangellat ibeddel-as awalen ,yesqdec-it ilmend n usefru-is . 3-1-2-2- Asemres n tmucuha : Tamacahut d taḥkayt n usewhem yesɛan tikti icebḥen, ttwasnent si zik n zik, ttawint-tent-id temɣarin sumata .tamacahut d yiwen n ṣṣenf n tsekla timawit d tin yesɛan azal meqqren deg tmetti n uɣref aqbayli, d tin i d yufraren s waṭas. Tamedyazt n tatratrit semrasen timucuha d taḥkayin deg isefra –nsen, uger n tumgist .ugtent deg yisefra n yimedyazen atrariyen . .154ص،ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ، ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي.102 ص،2008 ،MPk، ،2007 إﻟﻲ1967 ﺷﻌر و أﻓﻛﺎر ﻣن، ﻟوﻧﯾس اﯾت ﻣﻧﻘﻼت،ﺑﻠﻘﺎﺳم ﺳﻌدوﻧﻲ 28 1 2 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Amedyaz aqbayli atrar d yiwen gar yemdanen yesnen timucuha semrasen- tent deg yisefra –nsen yessugunen ineḍruyen n tmacahut deg yisefransen . Ma nbedr-d kra seg yimedyazen, Ben Muḥemmed d yiwen seg yimedyazen ad t-naf yessemres deg yisefra-ines timucuha am « bab-a i nuba » ,« Tamacahut n tsekkurt », « Uccayen ». Amedya asefru « Tamacahut n tsekkurt » : A sidi bab uɣanim Au yuḥric fhem hesses Tella tezdayt di ṣeḥra A ken-ni ɣezzif yixef –ines Lbaz iɛac s ufell-as Tasekkurt deg yizuran-is ……………………………………….. Efk-iyi-tt a bab-a ad tecaɣ Di lebḥer ar neɣbu rric-is .1 Amedyaz yiwwi-d kra seg neḍruyen n tmacahut n tsekurt yessmarsi-tenid deg usefru-agi, yerna-as tikta timaynutin, yefka-as udem n usefru yettwacnan akken ad yeṣaweḍ tikta s wudem icebḥen . Sliman Ɛazem yesemres timucuha diɣen deg yisefra-agi « taqṣiṭ n yizgaren », « Taqsiṭ n lewḥuc », « Izem yeččat wewtul » ,« Taqeṣiṭn wemqarqur ». Ayt Mangellat ula d netta yessekcem-d timucuha deg yisefra « ɛli n yixef-is », « Urǧiɣ », « Wekleɣ rebbi », « Lehlak ». Ayt mangellat yenna deg usefru « urgiɣ » : Urǧiɣ win turǧa taryel £as ul yettraǧun yuyes Rǧǧu yuɣal d lbaṭel Lemḥiba-w tugi ad tenɣes2 1 2 Ben Muḥemmed , Asefru « Tamachut n tsekurt », deg wammud ,sb , 102. M, DJellaoui ,L’image poétique dans l’œuvre de Lounis Ayt Mangullet , « de patrimoine à l’innovation », Ed Bab Ezzouar,Alger.2003,p 51. 29 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Asefru yesɛa inumak d tikta n tmacahut n Ɛli n yixef-is, anda taryel tḍefrit ad t- tečč netta yuli ɣef tezdayt ,taryel teqqim teṣber tettrazǧu ad d-t-i d – yeɣḍel ubeḥri n cetwa d win n unebdu i wakken ad tečč. Yella diɣen wayen yexdem Ɛli Meẓyan deg yisefra i wumi isemma « Tamacahut n silwuna », « Tafunast n yigujilen », « Berzidan » d tiwaḍ . 3-1-2-3- Asemres n yinzan : Inzan d tawsit niḍen seg tsekla tamensayt. Inzi d taẓuri n tmetti taqbaylit yesɛan talqayt deg lemɛani, Ǧellawi yenna ɣef-aya « inzi d taẓuri yellan di tmetti n leqbayel s waṭas, tasekla taqburt teččur d inzan d lemɛun qqaren –ten yemdanen seg yimi ɣer umeẓẓuɣ ar ass-a mazal –iten lemden-ten ».1 Ssenf –agi n tsekla timawit d inan i aɣ-d-ǧǧan yimezwura ɛemren s tikta yessufuɣen ɣer swab, deg-sen almad, awellah d trebga. Inzan ttawin-d ɣef yisental yemgaraden am uxeddim n wurgaz ur netweniɛ, d win n tmettut, iswi n yisental –is mgaraden ilmend n yiswiyen-is ,tikwal d awellah d aselmed ,tikwal niḍen d aɛayer d usenqed ,tikwal d acebbeḥ n wawal. Tamedyazt n tatrarit tessemres aṭas n yinzan deg ugbur n yisefra, irenun-as talqayt d lemɛani i usefru, yettas-d wezil yesɛa tameɣrut iwelmen lebni n usefru. Amedya deg usefru n Ben Muḥemmed « ad ruḥeɣ » yessexdem inzi ara ad ibegnen lbaṭel d tuksa n wezref i wemdan , i wumi ksen tutlayt yerran tudert tarẓagant fell-as ; s yinzi i d- yeddan deg usefru-a « yerran luḍa d asawen » . Inzi ɣef terzeg n temɛict ,d tudert n tmara . Inzi-a yewwit-id akken yella deg tensayit. yenna deg usefru : Ad ruḥeɣ ad awen –ǧǧeɣ tamurt .201ص، ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎ ﺑق،ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي- 30 1 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart « yerran luḍa d asawen » Ad ruḥeɣ awen-ǧǧaɣ tamurt I deg cergen yimawen .1 Aṭas n yimedyazen itraren yessemrasen inzan deg isefra –nsen, yernan cbaḥa d telqayt i lemɛani d tikta gar-asen ,Ayt Manegllat ,Zeddak Mulud ,Matub Lwenas Ben Muḥemmed d wiyaḍ . Seg medyazen-a llan wid iten-isemmrasen kan i llan deg tesayit llan wid i sen-it-beddilen . 3- 1-3- Tagraɣlanit Tagraɣlanit deg urti asefran atrar aqbayli tettban-d s wudem ubriz deg temdeyazt ladɣa snat n tiktiwin-agi yettwasnen, tikta tarumansiyin, tikta tizamuliyin. Amedyaz aqbayli atrar d win iḍalen ɣef tsekliwin tigraɣlaniyin, d ayen it-yeǧǧan add- yexleq tikta-agi timaynutin tikta tirumansiyin: Di tallit tamirant tamdyazt tettwacebaḥ s waṭas n tulmisin is- d- yernan di lmeɛani d ccebaḥa n usefru, dayen ur nettaf ara di tmedyazt taqburt am usefru arumansi neɣ ayen umi qqaren tiktiwin tirumansiyin i d- yernan ɣer tmedyazt ɣef ufus n imedyazen n tallit –agi i d-d win seg tsekliwin tigraɣalaniyin . Tarumnsit-agi tebna ɣef tlata tressiyin agama, timmad,tayri tigi ad tent – i d- naf ttusmarsent deg tmedyazt taqbaylit tatrart . Amedyaz yessaweḍ izen-ines d iḥulfan –is i wid i d-isellen, am wakken d-yenna umedyaz Lunis Ayt Manegallat: Ma yeḥma wul-iw Itij ɣer lǧiḥa-s yewwet Tasa –w tedduri 1 Asefru n Ben Muḥemmed, « Ad ruḥeɣ » , deg wammud , sb 111. 31 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Teqqim i wegris semḍet1 Deg usefru -agi amedyaz yebɣa ad d-icud iḥulfan –is ɣer wayen yellan deg ugama, imi yera-d iḥulfan n timad –is akken tella liḥla n ugama . Ma telha tegnawt ad yelhu ula d netta ma texsar-d dɣa tluɣ tnefsit-is .deg usefru –agi icebh-d leḥnana ɣer yiṭij ma ara yecreq, ma d lihala iluɣen ɣer usemmiḍ. Amedyaz atrar d win yessantaqen ayenn ur nesɛi iles yettak aruḥ i wayen yellan deg ugama akken is-yenna umedyaz :Ben Muḥemmed A yadrar bedd ad nwali Baba ɛzizen anda yeɣli ………………………… Ay aḍu sfeḍ afraḍen £ef tedyant n icerriḍen . ………………………… Ay aggur arẓ-aɣ ṭṭlam £ef ugraw n lasumam 2 Tarumansit tettawi-d ɣef waṭas n timsal, gar –asent, Ssber, lhem, d lmaḥna, lfarḥ tettarat-id ɣef wayen yellan deg ugama ,i sugnuniten di tmedyat-is Amedya n Ayt Manegllat. Anyir-iw karzent wussan Zerɛent –id d lmeḥna Megreɣ-d siwa urfan .186ص، ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎﺑق،ﺑﻠﻘﺎﺳم ﺳﻌدوﻧﻲ2 Asefru Ben Muḥemmed « Cfu ayi-xef-iw » ,deg wammud,sb, 135 . 32 1 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Wejden anebdu ccetwa Deg usefru-a igelm-d aqarru-is yecuren d urfan am akken d akal yettwakarzen iwaken ad yettwazraɛ .maɛna netta dagi maci d naɛma is yezreɛ d lmehna yemagr-d urfan . tiktiwin tizamuliyin : Udem azamuli di tmedyazt taqbaylit tatrart ,d win yennernan s waṭas, ɣef tzamulit sexddamen imedyazen n zik .Amgired yella-d deg lebni n usugnen asefran ,maca maci am weswir uɣur tewweḍ tmedyazt taqbaylit tatrart .Acku amedyaz atrar iɛedda tilas n wayen is-d –ttak tewnaṭ-is .Asexdem n tezamulit yessaweḍ tamdyazt tatrart ɣer uswir n tikta n uzamul agraɣlan . Imdyazen yessaxdamen tazamulit di tmedyazt taqbaylit tuqten ,anda i dyettban usemmres-agi n tzamulit deg isefra –nsen s waṭas ,am Sliman Ɛazem,Ben Muḥemmed ,Maɛtub ,Ayt Manegllat ,Ferhat Mhenni d wiyaḍ, acku irenuyasen-d i usefru cbaḥa .Ger izamulen n umaḍa d ugama sexdamen imedyazen itraren : iṭṭj, agu, itri, ajeǧǧig, atg . Akken d aɣin amedyaz atrar yessemras ifardisen n tgemmi am :abarnus, azeṭṭa,d yismawen niden icuden ɣer tgemmi . Llan daɣen izamulen icuden ɣer trebga,ladɣa izamulen n uḥarb ɣef tenaṣlit d wazalen n tmetti (nnif, lḥarma)am : tamegḥelt ,lfuci, ajenwi . Amedya deg usefru n Ben Muḥemmed i wumi isemma « Tajmilt-nwen » Ayemma ddel deg wulawen A yemma abernus yettru Tewweḍ tidi ɣer yiɣes A yemma yexreb usefru1 Azamul deg usefru –a d awal « abernus » yesɛan anamek n tjaddit d nif akk d trugza ,yebɣa ad yini teɣli lḥarma yegra-d umdan aqbayli yeḥzen ɣef tegnit igi i d-yegra. 1 Asefru n Ben Muḥemmed « Tajmilt-nwen » , deg wammud, sb,139 . 33 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart 3 -1-4-tirawit : Tira d allal yettaran agdud ad yaɣ amkan deg umezruy ,ad yaru ayen yesɛa d tamusni i waken ad yekcem deg tsekliwin tigreɣlaniyin . Tasekla tansayit tebna ɣef timawit ,yettruḥu wayen i d -yesnulfay umusnaw – ines seg yimi ɣer umezzuɣ , amdan iḥrez ayen-akk i d -qqaren deg cfawat-is (ama d tamedyazt ,ama d tasrit) maca simmal tettruḥ seg umdan ɣer wayeḍ tgellu-d s arwaḥ n usnulfu n tsekla tamensayt ,gar –asen tamedyazt ,imi myal ma ara truḥ seg wa ɣer wa yettili-d deg-s ubeddel,ama deg talɣa, ama deg unamek –is ,akken yezmer ad as-isenqes ,i yezmer ad as-yernu . Tallit n tetrarit tewwi-d abrid n tira ,yesseḥbibiren ɣef wayen yellan d tasekla tamensayt, gar wayen tejmeɛ tamedyazt i kecmen ɣer tira n yimedyazen, akken yenna Ḥ, El Muǧahid « tamedyazt n leqbayel tatrart d yiwen n ufareṣ n ubeddel n tsekla seg timawit ɣer tira »1. Ayt Manegllat deg usefru « Tibratin » yenna : Zik wa ihedr-itt i wayeḍ Ass-a di lkaɣeḍ Ad t-id –afen inegura 2 Asefru –a ibegn-d anarni n tmedyazt seg timawit ɣer tirawit . Tamedyazt taqbaylit tatrart temxalat ɣef tin n tensayit acku aṭas n tin yettwacnan, lant-d deg tesfifin, s waka yezmer wemdan ad as-issel xas ma ur yeɣri ara ɣef waya yenna-d Ḥ,Elmuǧahed: «tamedyazt tatrart tella tin yettwacnan, tella tin yettwarun ,temxalaf ɣef tmedyazt n teqburit s tira »3. Abiddel-a ur iḥuz ara kan tikta d yisental maca ula d talɣa . 1 8 H , El Moudjahid , « L’expression de l’édentité dans la poésie bérbér moderne »,in ,Awal n ,1991 . T, Yacine ,op-cit ,p318 . 3 H, El Moudjahid ,Ebd,p56 . 2 34 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart 3-2-talɣa : Tamedyazt tebna ɣef yisefra.Imedyazen benun isefra-nsen ɣef tseddarin d yifyar , yesɛan cbaḥa n tutlayt d uẓawan,asefru d anegrawal anda yakk iferdisen-isddukulen,iferdisen-agi sɛan assaɣ gar-asen(afyir,tameɣrut,taseddart, akaten ). 3- 2-1- Afyir : Afyir d tanfalit deg yinaw udyiz atrar d umensay ,deg tensayit lan tlata n leṣnaf n yifyar : afyir aḥerfi ur yettwabḍa ara d iḥricen yemmed i yiman-is ,ṣenf wis sin d afir bu sin yeḥricen yesɛan seg 9 ɣer 14 n tunṭiqin ,senf wis tlata d afir bu tlata yeḥricen . Ma nuɣal-d ɣer unnar n wesnulfu atrar ad naf ttkemilen leṣnaf-agi n tensayit, yettunaḥsaben d ṣenf agejdan i usnulfu amaynut. Maɛna nulfan-d kra n leṣnaf imaynuten, yesnulfaten-id umedyaz atrar, usan-d seg tsekliwin tigreɣlaniyin. Afyir amaynut d bu rebɛa yeḥricen (le vers quaternaire), ṣenf –a n wefyir ur yelli ara deg urti asefran amensay ,d ayen d-ibeggen Muḥend Akli Ṣalḥi « afyir bu rebɛa yeḥricen illul-d kkan deg tmedyazt tatrart ,yettunaḥsaben seg leṣnaf inegura i d -yenufan.telata yeḥricen imenza n ufyir sɛan yiwet n tmeɣrut ,ma yella d aḥric anegaru yesɛa tmeɣrut tettemxalaf ɣef tlata yeḥricen imenza . »1, Amedya deg usefru n Salem Ziniya « Agdud » ifyar-is d bu rebɛa yaḥricen : 1 M .A ,Salhi,contribution à l’etude typographique et métrique de la poésie kabyle ,thése de doctora, DLCA,Tizi- ouzou,2007.p.210. « localisable uniquement dans la poésie chantée moderne (Ayt Mengellet et Matoub par exemple),il est historiquement le dernier type de vers crée . les trois premiers sous-vers riment entre eux ,alors que le dernier rime avec le quatriéme sous –vers d’un autre vers quand il existe,et contraste, du point de vue rimiqque ,avec les autres sous –vers .» 35 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Aḥric [1] I wegdud ǧǧan d amuḍin Aḥric [2] nutni la deg-s ttsitin Aḥric [3] ayla-s bḍan-t d timdirin Aḥric [4] s ixef –ines yekker herwel Aḥric [1] Azref ad yedder ur yessin Aḥric [2] yefk-ul-is i temsunidin Aḥric [3] la yeddaray tiɣaltin afyir bu rebɛa yeḥricen afyir bu rebɛa yeḥricen nutni saḥman-as anzel 1 Aḥric [4] Taseddart-a n usefru tebna ɣef ufyir bu rebɛa yeḥricen yal afir yettunaḥsab d aḥric, tlata yeḥricen imenza sɛan yiwwet n tmeɣrut [N], ma d aḥric wis rebɛa ikkefu s tmeɣrut [L]. Asefru bu rebɛa yeḥricen yebna ɣef nḍam –agi n tmeɣrut: A A A B .476ص، ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎ ﺑق، ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي- 36 1 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Ma d ifyar n tseddart –agi d wigi : I wegdud ǧǧan d amuḍin nutni la deg-s ttsitin afyir amenzu ayla-s bḍan-t d timdirin s ixef-ines yekker herwel taseddart Azref ad yadder ur yessin yefk –ul –is i temsundin afyir wis sin la yeddaray tiɣaltin nutni sseḥman –as anzel Taseddart –agi tejmeɛ-itt yiwet n tikti , tettwabna ɣef sin n yifyar ,ṣenf n yefyar-agi d bu rebɛa yeḥricen . Amedya niḍen deg usefru n Ben Muḥemmed « Ayennat »: Yiwwas inṭeq-d winat yenna-d nexdem ayennat am yergazen am lxalat afyir amenzu d bu rebɛa yeḥricen kkret ad tewtem afus Iǧernanen rradyuwat leqqmen awal di teswaɛt hedren ala ɣef uyennat ayen nan inin drus 37 afyir wis sin d bu rebɛa yeḥricen Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Seḥman-d akk ṭṭbulat ɛemren suq ɣef uyennat afyir wis kraḍ d bu yekker herwel di rreḥbat rebɛa yeḥricen yewwet ṭṭbel yerna nnaqus1 Asefru-agi akk yettwabna ɣef yiwet n tseddart yebnan ɣef yifyar bu rebɛa yeḥricen ,di yal afir tlata yeḥricen imenza keffun s tmeɣrut (T) ,ma d aḥric wis rebɛa ikefu s tmeɣrut (S) . asefru –agi ibanaɣ-d yebna ɣef nḍam n tmeɣrut : A A A B t t t s Udem n ufir bu rebɛa yeḥricen ,d udem amaynut deg yisefra n teqbaylit iban-d kan deg urti asefran atrar . 3- 2-2 Tameɣrut Asefru d awalen iweznen i cebbḥen s wenya n tmeɣrut i d- yettilin deg taggara n yal afyir .Tameɣrut d tuɣali n yiwen n usekkil (ama taɣra neɣ tirgelt) deg taggara n yifyiren .deg usegzi n tmeɣrut d tin i renun cbaḥa i usefru . Tameɣrut n usefru atrar temxalaf ɣef usefru amensay, imi nulfan-d nḍamat d leqwaleb n tmeɣrut ur lin ara di tansayit. Nḍam amaynut d [AAAB], yegla-d yis-s ṣenf n ufyir bu rebɛa yeḥricen. Amedya ɣef nḍam-agi n tmeɣrut amaynut asefru n Salem Ziniya « Agdud ». 1 Ben Mu emmed , « Asefru ayennat »,seg wammud n udlis n allawi id-nebder yakkan ,sb,463 . 38 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Afyir bu rebɛa yeḥricen. I wegdud ǧǧan d amuḍin A nutni la deg-s ttsitin A aylas bḍan-t d timdirin A ixef –ines yekkes herwel. B Tameɣrut n usefru –agi tebna ɣef nḍam-a[ AAAB]. ṣenf niḍen n tmeɣrut i d -yenulfan d nḍam n (A B C),tettemxalaf tmeɣrut n yal aḥric deg ufyir , tameɣrut –a tenulfa-d deg ṣenf n ufyir bu tlata yeḥricen. Amedya ɣef nḍam-a n tmeɣrut [ABC], deg usefru n Ayt Mangellat « Lukan » Afir bu tlata yeḥricen Ma teɣliḍ medden akk i nek A ma trebḥeḍ ḥedd ur k-isin B C akka i d –ak –d –iban lqum Taseddart A Ad tṣeggem ddunit yis-k afir bu tlata yeḥricen B lukan am kecc tilin ad as-tekkes nuba i umcum1 C Asefru n Ayt Manegllat d asefru yettwabna ɣef ufyir bu tlata yeḥricen, tameɣrut-is tettwabna ɣef lqaleb-agi : A B C = t n m Yenulfa-d ṣenf niḍen n tmeɣrut yebnan ɣef nḍam (AABC), lqaleb- agi ur yelli wara s waṭas deg usefru atrar, acku drus maḍi it- yessexdamen. Ad naf lqaleb –agi n tmeɣrut deg usefru yesɛan afir bu rebɛa yeḥricen , Amedya seg usefru n .279ص،ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎ ﺑق، ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي 39 1 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Sliman Belḥret i wumi isemma « Tameṭṭut taqbaylit » ibegn-d ṣenf n tmeɣrut (AABC). Afir bu rebɛa yeḥricen Di lwaqt n uzemmur A tuli ɣef ttjur A tewweḍ tacebbubt B tecru-d taciṭa C Tasddart Afir bu rebɛa yeḥricen £as ma zzin d aggur A ɣas ma tella d memzur A teɣleb tasekkurt B mi ara tleqeḍ di lqaɛa 1 C Asefru-a yesɛa tameɣrut-is tagensayt (r t) ma d tanirit (a) ,tameɣerut tagensayt tettbidil ma d tanirit ur tbeddel ara . Tameɣrut n usfru bu rebɛa yeḥricen yebna diɣen ɣef lqaleb- agi : A A B = C r r t a 3-2-3-Taseddart : D afardis deg usefru. Tettili-d d agraw n yifyar yedduklen ilmend n tmeɣrut d tudsa n wakaten , d ayen ad d-naf deg wawal n Dessons Gerrard i deg i d -yenna « taseddart d tugget n yifyar twaṣegmen i lmend n tmeɣrut »2 Seg zik tella tseddart deg usefru ,maca isefra n zik d wid n yebnan ɣef timawit armi i ad-t-njemɛen farqen-ten d tiseddarin. .300ص،ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎ ﺑق، ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي2 G , Dessons,Introduction a l’analyse des poémes,Bordas,Paris ,1981,p 90. 40 1 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Amedyaz atrar i benu tiseddarin –is ɣef leḥsab n usentel , asefru n Saɛid Ɛabdelli « Afet-as- bab-is tura » Afet- as-d bab-is tura I urekti –nni ǧǧan waman Ad awen-d-ǧǧeɣ Taseddart tamenzut Nekk ad ruḥeɣ di laman Siwlet-as-d mi ara teḥṣel Qqaren –as d lɛib ma tcekkel I d nnan imezwura Tbedlem amgud s weḥriq Ad ken-isɛed ad ken-ihenni D ungif i tarram d arfiq Ceḍḥet-as-d ad awen-iɣenni Qqaren –as ṣṣfer n ibariq Mi yufeg yemmečč deg yigenni Iḍebber wungif yeftel Teččam di nɛi n teɣri –nwen Taseddaet tis snat Netta di texmirt yewḥel £er ɣur-s ijebd-iken Am useɣwen yellem yettmuttal Ad d- yezzi i tmegraḍ-nwen 1 1 S, Abdelli,Tidwirin,Ammud n yisefra ,Ed Asqamu Unnig n Timmuzɣa ,2009,sb,54 . 41 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart 3-2-4-Akat : Akat d tudssa n tunṭiqin deg ufyir, neɣ amek beṭṭun tunṭiqin .Nḍam-agi n beṭṭu n wafir d tuksa n wakat, d tulmist i d -yettuɣalen deg wennar n wesnulfu n tmedyazt ama deg tensayit ama tatrarit .D acu kkan akaten narnan deg tirmit tudyizt tatrart, anarni-agi yettuɣal ɣef ṣenf n ufyir amaynut afyir bu rebɛa yeḥricen ,ma yella d afyir amensay s leṣnaf-is akat-is yettaweḍ ɣer 23 n tunṭiqin deg yiwen n ufyir ma d afir bu rebɛa yeḥricen yettaweḍ alama d 26 n tunṭiqin s waka ad tnaf yexulef akat amensay. Amedya ɣef nḍam amaynut n tunṭiqin [7-5-7-7] deg usefru n Sliman Belḥaret i wumi i semma « Derrya gar yiḍelli d wass-a »1. Asefru Uṭṭun n wakat d tunṭiqin tuksa n wakat Zik –nni dderya tekker-d zik/nni/ed/der/ya/tek/red 7 D i lḥif teḥnunf-d dil/ḥif/teḥ/nun/fed 5 yiwwet n tikelt kan di durt yi /wet/ti/kelt/kan/did/durt 7 I d iqeṭṭu wemsewaq i d /iq /eṭ/ṭu/wem/sew/waq 7 Gar yizgaren yemmurd-d Gar /yiz/gar/en/yem/mur/ded 7 Mi ɣlin iɛeggeḍ Miɣ /lin/i/ɛeg/ḍed 5 Treba-ten-id tmettut Et /re/bat/en/idt/met/tut 7 Mebla ma tban-d teḥmeq. Meb /la/mat/ban/ed/teḥ/meq 7 .301ص، ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎ ﺑق، ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي 42 1 Aḥric amenzu Tamdeyazt taqbaylit tatrart Asefru-agi yettwabna ɣef rebɛa yeḥricen dayen i t- yeǧǧan ad yawi amaynut di tunṭiqin , amaynut –agi d wagi (7- 5 -7 -7) , ifyar-is ttwabenan ɣef 26 n tunṭṭiqin , yella kan deg tatrarit. Tatrarit tegla-d s waṭas n umaynut i tmedyazt taqbaylit i d –ibanen s wudem ubriz ama seg tama n talɣa ,ama seg tama n ugbur . 43 Aḥric wis sin Asefru ilelli 12 Aḥric wis sin Asefru ilelli Asefru ilelli Tamedyazt taqbaylit tennarna s wudem d ubriz seg tensayit ɣer tatrarit ; tedda-d s ubrid n tira akked walalen n taywalt (tiliẓri, imaṭṭafen, tisfifin ….) iswi n sent d tira. Tamedyazt tatrart ur tcud ara ɣer tensayit,nulfan-d neḍamat ur llin ara deg tnesayit ama deg ugbur d tegnatin n wesnulfu d tmenna ,am akken yeffeɣ i nḍamat n lebni n usefru seg tama n talɣa . Asnulfu d unarni n tmedyazt tatrart yessuli aswir n usefru aqbayli armi yelḥeq ɣer uswir n tmedyazt tagreɣlant.Yewweḍ armi iɛedda tilas n tetrarit ;anda i d- yennulfa usefru ilelli yesɛan tulmisin n yiman-is seg tama n talɣa it- i d -yessebganen d ilelli. 1-Anamek n usefru ilelli . 1-1anamek n usefru : Uqbel ad nef-k anamek n usefru ilelli ,ilaq ad nawi anamek n usefru s umata .Akken temxalafen imedyazen i temxalafen isefra-nsen ,akken daɣen temxalafen inumak i yettwafken i usefru . Add-naf Anamek n usefru iccuden ɣer ccena ɣer kamal Buɛmara akken i d-yenna « asefru n teqbaylit yeqqen ɣer ccna ,sumata asefru d uzawan ttwarzen wa ɣer wa s twuri n usefru, cennun-ten d argaz neɣ d tameṭṭut ,ama deg uxxeddim, ama di lfarḥ neɣ di leḥzen »1. Tabadut –agi tbegen-d asefru d win icuden ɣer cbaḥa n uẓawan d ccna n wemdan deg tegnatin yemxalafen ,yal yiwen amek i t-icenu d wadeg i deg ticenu . 1 -http/www.tamur-info/gar-usefru n tura d win n zik, yella umaynut ,mis a jour 13-12-2011,12 :40,s ur Kamal Bouamara. 45 Aḥric wis sin Asefru ilelli Asefru d asnulfu n umdan, yesnulfat-id s yiḥulfan-is deg tudert –is n yal ass.£ef waya yenna Paul Vorléry « asefru d awalen i d- yettefɣen s wudem n tmedyazt seg waleɣ n wemdan »1. Ma d tabadut n usefru ɣer Ǧammal ḥemri « asefru ,d azuzen d asduqqes yessakayen amseflid yettak lǧahd i wawal uḥeddad-is ,asefru d iḥulfan i dyettefɣen si timawit n umedyaz ;yettemgarad seg umedyaz ɣer wayeḍ, tettemgarad ɣef laḥsab n tmuɣli d tudert n umedyaz »2. Asefru aqbayli d awalen zeddigen i d- yettefɣen deg telqayt n yiḥulfan d tudert n wemdan i d -yeqqar yimi-s yettak-as lmizan is-yettaken anya ,s tmeɣrut n yifyar-is ,maca asefru cbaḥa-s ur telli ara kan deg talɣa ,tella cbaḥ-s diɣen deg telqayt n wawal ,d lemɛani n tikta-s . Asefru d win i d- yettwaxelqen s temlilit n talɣa , d wegbur . Asufu atrar yesnarna asefru amensay yerẓa ilugan d leqwalebis .Si tama niḍen asnarni atrar yelḥeq armi yuɣal usefru d ilelli , tikwal yettefeɣ i yilugan atraren n talɣa d yifardisen –is(tameɣrut taseddart, afir ,akat). Anamek n usefru ilelli deg tsekla tibaraniyin Yal tamedyazt tesɛa udem amensay d udem atrar yemxalafen deg tulmisin. Daɣen akken tettmexalaf tmedyazt n yal tamurt deg tulmisin icuden ɣer tetrarit. Tamedyazt taɛrabt deg tetrarit tesnulfa-d asefru ilelli ,iban-d ɣef sebba n umedyaz yettcebiḥen isefra –ines s tmeɣrutin yemxalafen d wakaten ,armi yelḥeq usefru ur yesɛi ara lqaleb n tmeɣrut .£ef aya Ṣalaḥ Ddin Muḥemmed Ɛabd tawab yenna ɣef useru ilelli n taɛrabt « deg tsekla n taɛrabt udem-agi amaynut yebda yettban-d mi bdan imedyazen tbeddilen deg tmeɣrut d wakaten( )ﺑﺣورdeg 1 J.L, Joubert ,La poésie , 3eme Edition ,Armand Colin ,Paris ,2006,p,17. 2 DJ, Ḥamri,Andi di tmedyazt « taṣleḍt n usefru udyiz n teqbaylit »,Asqammu Unnig n Timuzɣa ,2007,sb,9. 46 Aḥric wis sin Asefru ilelli tmedyazt-nsen ,imi asnulfu d umaynut yettban-d deg talɣa (tameɣrut,d wakaten) »1. Asefru ilelli deg taɛrabt d win yefɣen seg lugan n wakat d tamaɣrut akken i d-yenna Badawi Tabana « asefru neɣ tamedyazt tilellit d ṣenf anda wid it-i dyesnulfan reglen seg yal leqyud d ilugan d leqwaleb ara ten-icuden , imedyazen fkan kan azal meqren i wegbur d telqayt n isefra ,anda ad naf imedyazen sexlaḍen akaten deg yiwen n usefru ;sawḍen armi i d-xelqen leqwaleb imaynuten ur yellin maḍi deg tmedyazt n zik »2 . Asefru ilelli deg taɛrabt d bu yiwet n tunṭiqt acku akat-is ur yelli wara d yiwen deg usefru s timad-is ,acku afyir atrar n taɛrabt ur yelli ara d bu yeḥricen yemsawan deg uṭun n tunṭṭiqin am akken i yella deg usefru amensay . Asefru ilellit d aḥric ɣezzifen deg tmedyazt taɛrabt ,yebda yettban-d deg tsekla –agi deg taggara n tegrawla tagreɣlanit tis snat ,tettawi-d tiktiwin-is seg tmedyazt tilellit n tmura n Lurup. Asefru ilelli yebda-d i tikelt tamenzut deg Lɛiraq sin akin yelḥaq ɣer Lubnan,d Maṣṣer,s waya is-ttunefken inumak yemxalafen deg tsekla n taɛabt(اﻟﺷﻌراﻟﻣﻧﺛور،اﻟﺷﻌر اﻟﻣرﺳل،)اﻟﺷﻌر اﻟﺣر. Asefru ilelli « tettwanefka-s tbadut tamenzut deg useggas n1947,i dibanen deg ddiwan ( )اﻟدﯾوانn Bader Cakir Ṣiyab i wumi isemma ( ) ازھﺎرذاﺑﻠﺔ,syin akin iban-d i tikelt tis snat deg ddiwan n Nazik Almalayika ( )ﻧﺎزك اﻟﻣﻼﺋﻛﺔdeg (ﻋﺎﺷﻘﺔ اﻟﻠﯾل.)»3.S yin d asawen aṭas imedyazen iɛiraqiyen i d-yewwin ɣef ubrid n sin imedyazen-agi ,asnulfu yewweḍ armi yelḥaq ɣer Maṣer. Asefru ilelli deg tsekla n Lurup iban-d itikelt tamenzut ɣer izamuliyen(les sembolismet)ɣef ufus n « Gustave kahn deg useggas 1977 »4.d yiwen n . 205،ص،2005،دار اﻟﻛﺗﺎب اﻟﺣدﯾث،ﻓﻲ اﻟﻌﺻر اﻟﺣدﯾث،اﻟﺷﻌر اﻟﻌرﺑﻲ،ﺻﻼح اﻟدﯾن ﻣﺣﻣد ﻋﺑد اﻟﺗواب. 306، ص،1970،(2:)ط،ﻣﻛﺗﺑﺔ اﻻﻧﺟو اﻟﻣﺻرﯾﺔ اﻟﻘﮭرة،اﻟﺗﯾﺎرات اﻟﻣﻌﺎﺻرة ﻓﻲ اﻟﻧﻘد اﻻدﺑﻲ،ﺑدوي طﺑﺎﻧﺔ- 1 2 .208ص،ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎ ﺑق،ﺻﻼح اﻟدﯾن ﻣﺣﻣد ﻋﺑد اﻟﺗواب4 J. L ,Joubert, La poesie ,Armand-Colin,3eme Ed ,Paris,2003,P ,181. 47 3 Aḥric wis sin Asefru ilelli wesnulfu yemxalafen akk ɣef tensayit , d afyir i d-yebdan yettefeɣ cwiṭ cwiṭ seg yilugan n tensayit ama d ilugan n wakaten ama d ilugan n tmeɣrut. Asefru ilelli semman-as afyir amexluḍ(vers mélés)yesɛa anamek n ufyir yettwabnan ɣef waṭas n wakaten deg yiwen n usefru ,lmaɛna-s yessexleḍ umedyaz gar wakaten deg yiwen n usefru ,am aken daɣen ur yesɛi ara lqaleb n tmeɣrut ara naf ula d nettat d tamexluḍt , « aken diɣen amedyaz ma ara ad yesnulfu asefru ilelli tameɣrut –is d wakaten –is tasen-d mebla ma iɛemed –asen neɣ ifaq-asen (imprévisible) ».1 Anamek n usefru ilelli n teqbylit : Tamedyazt taqbaylit deg usnulfu amaynut di tsekla tatrart ,teslul-d ayen i wumi qaren asefru ilelli ɣas aken drus n win yesnen anamek -ines .Ad naf kra n inagmayen fkan –as inumak iwelmen lebni –ines d yisem-is . Gar inagmayen –agi Ǧellawi(M) i d-yennan « asefru ilelli ,d tilellit ɣef nḍamat timensayin i d- yettbanen deg uswir n tayunin tigejdanin n usefru ,nebɣa ad nini s nḍamat-a afyir seg tama,d lebni d leqwaleb n tmeɣrut seg tama niḍen »2. Asefru ilelli d aḥric deg urti asefran atrar aqbayli , yewwi-d abrid ixulfen ayen akken yellan d lqaleb amensay . Asefru ilelli yettuneḥsab d aḥric seg tmedyazt tatrart ,d win yesɛan tulmisin yemxalafen ɣef wayen nennum nettwalit deg tsekla taqbaylit . Ad naf deg wawal n Muḥemmed Ǧellawi « asefru ilelli ,d asefru ur nebni ara ɣef yiwen n umaḍal n ṭunṭiqin n d tmeɣrut, nezmer ad neg asefru bla ma nesseqdec sin n yilugan –agi iqdimen ,yiwen n umaḍal n ṭunṭiqin akked d tmeɣrut ɣer tagara n yifyar »3. Tasekla n tetrarit tesnulfa-d amaynut yesnernan ayen yellan d amensay yewwi-d udem ixulfen ilugan n lebni n usefru amensay (ayen yeɛnan tameɣrut d wakat ,d ufyir d tseddarin ). Aken daɣen ara naf deg yiwen n usefru ,deg yiwet n 1 F, Turiel, L’analyse littéraire de la poésie , Ed Armand –Colin , juin 2001,p78. .301، ص،ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎﺑق،ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي-2 . 301، ص،ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎ ﺑق،ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي- 48 3 Aḥric wis sin Asefru ilelli tseddart afyir ur yebni ara ɣef yiwen n wakat . £ef aya Muḥend, Akli Salhi yenna « qqaren ɣef yefyar d ilelliyen mi ara yesɛu yal yiwen deg-sen akat i yiman-is , neɣ mi ara mgaraden yefyar n yiwwen n usefru deg lebni n tkatit –nsen , maḥsub ur teqɛid ara tkatit n yifyar n yiwen n usefru s yilugan n wansayen n tmedyazt, tuddsa n ṣṣenf –agi n yisefra ,tettili –d kan s unamek neɣ s unya n yifyar neɣ di sin »1 amedya : asefru n Mexluf Buɣreb Megreɣ-d tirga Deg wallen Yuẓamen Ad d-ilal Wayen Ur nelli Ugmeg-d imeṭṭi Semmḍen Adal Yucafen ɣef uṣlaḍ la yettali mugreɣ-d ifeṭṭiwjen s yim-iw la susufen yeɣli-d felli i genni 2 1 2 M. A.Ṣalhi, Asegzawal amezyan n tsekla ,Ed L’odyssée,2012,sb ,18. M. A, Ṣalhi , Ebd, sb,19. 49 Aḥric wis sin Asefru ilelli deg umedya –agi tban-aɣ-d s wudem ubriz telilli n usefru ,amedya-a yerẓa akk leqyud n tensayit ama d tameɣrut i d- yusan s lqaleb –agi (a-b-c-b-c-b-d)rnu yerẓa akk leqyud n tseddart ,ama d akaten n wufyir d wid ur neqɛid ara acku ulac tiseddarin,yewwi-d abrid n tlelli deg wakaten n yifyar ;am akken i d-iban deg umedya-agi : Megreɣ-d tirga Meg/reɣ/ed/tir/ga 5 Deg wallen Deg/wal/len 3 Deg wawal Deg /wa/wal 3 Yuẓẓamen Yuẓ/ẓa/men 3 Ur nelli Ur /ne/lli 3 Asefru ilelli d win yebnan ɣef tlellit ,i d- yettilin s truẓi n leqwaleb n ifardisen – agi : ɣelluy neɣ taruẓi n nḍamat n tseddart(tamensayt). tilellit seg leqyud n tmeɣrut . ɣelluy n lenḍamat n ṭunṭiqin. Ma nuɣal-d ɣer umesnulfu neɣ imedyazen n usefru ilelli ,deg tqacuct ad naf Ben Muḥemmed i yeṭṭfen lsas n usnulfu-agi, imi i d- yiwwi abrid n tlelli deg isefra –ines yefɣen ɣef leqwaleb n tensayit i yerran isefra-ines d isefra n tesrit ,d aḥerfi imi tameɣrut d tseddarin i d- yessebganen asefru tikwal ur ad –asen-tittak ara i yisefra –is . 2-Talalit n usefru ilelli deg tmedyazt taqbaylit . Asefru ilelli iban-d deg useggas n ṭam mraw (80)1 , deg useggas i deg diban ugraw n yilmeẓyen i d -yefɣen seg tsedawiyin ,ḍalen ɣef tsekla tagreɣlanit yellan d tamentilt tagejdant , yis-s ḍefren abrid n yusnulfu amaynut ur nelli ara zik,ur numen ara twalin-t deg urti asefran amensay . . 301ص،ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎﺑق، ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي- 50 1 Aḥric wis sin Asefru ilelli Talalit n usefru ilelli yella-d deg tallit anda tluɣ tudert n umdan aqbayli, labaɛda lbaṭel iɛeddan fell-as tafsut n( 80) i d -yeglan s lmut n Mulud Mammeri, sin akin ineḍruyen-nni akk i d -yellan di tallit –a yewwi amedyaz ad yer lwelha –s ɣer tikta, d wegbur yis-s ara ad imel iḥulfan d lɣiḍ-is .S usefru ilelli i yeṣaweḍ ad ireẓ leqyud d lxuf is-niserkeb udabu ,anda yis –s fkan-d akk iḥulfan –nsen . Tilellit seg nḍamat imensayen yettban-d deg tayunin tigejdanin i ɣef yebna usefru ,ama deg tmeɣrut ama deg wakat. Amedyaz iḍefren tilellit deg yisefra –ines tikwal yeṣṣaweḍ armi yesnulfa-d asefru n tesrit (asefru aḥerfi ). Imedyazen n ṣenf –agi ur lin ara s waṭas gar-asen ad naf amedyaz Ben Muḥemmed tuget n yisefra –ines d ilelliyen . 3-Tulmisin n talɣa n usefru ilelli . Iwaken ad neglem tulmisin n usefru ilelli ilaq ad d-nexdem takatit ,imi takatit ɣer Muḥend Akli Salḥi « d taṣleḍt n wayen akk yaɛnan lewṣayef n tmedyazt d takatayt, ama deg wafir,ama deg tseddart ,ama deg usefru s timad-is, lewṣayef –agi zemren ad ilin n wakat n wefyir ,n lebni n usefru ,n tseddart n talɣa n usefru akken zemren ad ilin n tmeɣrut d unya »1 , ilaq ad neṣleḍ akk ifardisen n usefru (Afyir ,tameɣrut,taseddart d wakat ) Ama d tamedyazt tamensayt ,ama d tin n tatrarit sɛant tulmisin icuden ɣer-sent ,asefru ilelli ɣas aken yekki ɣer tulmisin n tmedyazt n tatrarit ,maɛna yesɛa tulmisin ula d netta deg yiman-is (ama d tulmist n ufyir ,taseddart,tameɣrut ,akat). 3-1- Afyir. Ad nezwir deg ufyir ,afyir d aferdis agejdan deg usefru fell-as i bnan-t tseddarin arma yemmed d asefru ,iwaken ad tekseḍ tameɣrut d tunṭiqin ilaq ad 1 M. A, Ṣalḥi, op-cit,sb,54 . 51 Aḥric wis sin Asefru ilelli yili ufyir ,Mulud Mɛamri yenna « afyir d win yebḍan ɣef sin n yiferdisen ,tunṭiqin akk d tmeɣrut »1,yebɣa ad yini da afir d netta i d lsas n teṣleḍt n tkatit. Ma Akli Ṣalḥi ɣer-s « afyir d tayunt gar tayunin isudusen asefru di tira tayunt-agi tettwaru iman-is s yiwen n ucceriḍ ,tagayt n yifyar (iyesdukul wakat neɣ tesdukul tmeɣrut neɣ n usentel )tettak-d taseddart d tagayt n tseddarin tettak-d asefru. Sumata llant snat n tmuɣliwin i d- yessefhamen d acu d afyir tamezwarut teqqar-d akken ad yili wafir issefk-d ad t-idiqabel wafir nniḍen ,maḥsub ur yezmir ara ad yili yiwen n wafir iman-is (xersum ad ilin sin yifyar). D asaɣ-nni n umgada (équivalence)gar-asen i as –yettaken i yal yiwen deg-sen azal n wafir .Ma d tamuɣli tis snat, afir, d ini iṭṭafaren yiwen n uzenziɣ (lqaleb) n wakat . Di teqbaylit ,llan sin n leṣnaf n yifyar afir aḥerfi mi ara yili yemmed mebla ma yefreq d iḥricen ,ma dafyir uddis yeḇḍa d iḥricen yettusemma yebna ɣef sin neɣ ɣef tlata n yeḥricen»2. Amedya deg usefru n Farid Ɛli , ɣef ufyir aḥerfi : Taseddart Abrid i –ak yehwan aɣ-it d afir aḥerfi Lamaɛna mmet d afeḥli d afir aḥerfi Ma yecna yak Farid fehm-it d afir aḥerfi Ur tettu kečč d azayri d afir aḥerfi Ifyar-a d bu yiwen uḥric acku mmden mebla ma yefreq d iḥricen . Ma d afyir uddis yebḍa d iḥricen ,yebna ɣef sin neɣ tlata n yeḥricen. Amedya deg usefru n Maɛṭub ɣef ufyir uddis : 1 2 M, Mammer,op-cit ,P,84. M. A, Ṣalḥi ,op-cit,sb,sb ,16-17. 52 Aḥric wis sin Asefru ilelli Ul-iw gezmit Taseddart Celleḥi-t ḍegger-it s aman ifyar-is d udisen acku Ma d rruḥ-iw yiwwen n ufyir waḥdes Ddem-it uqbel lawan ur yemmid ara Ad testaɛfuḍ lemɛani-s ur tettwafham Ad ḥluɣ seg yir aṭṭan ara mebla afyir niḍen . Ifyar-is d wid yudsen imi bḍan ɣef sin yeḥricen i d yusan s tira –agi : Ul-iw gezmit ,celleḥ-it ḍegger-it s aman . Ma d rruḥ-iw , Ddem-it uqbel lawan . ifyar –agi d uddisen acku wa yettkemil Ad testaɛfuḍ , Ad ḥluɣ seg yir aṭṭan . unamek-is s wayeḍ ,d uddis s sin yeḥricen. Talɣa n tira –a n usefru tessebgan-d afyir ma d uddis ,imi dagi s tira –a iban-d usefru –a d uddis , acku yettemmed unamek n ufyir s sin n yaḥricen . Afyir d tulmist gar tulmisin n usefru ilelli ,d aferdis agejdan deg-s yettakd anamek neɣ anaw n usefru , ma d amensay(afyir aḥerfi ,afyir bu sin n yeḥricen, d bu tlata yeḥricen) neɣ d atrar(afir bu rebɛa yeḥricen) ;akken i d- nebder uqbel deg tbadut n usefru ilelli i d-yeqqaren tilellit n usefru mi ara mgaraden yefyar n yiwen n usefru deg lebni n tkatit . Iban-d belli afyir n usefru ilelli d afyir ilelli imi imedyazen n yisefra ilelliyen ur fkin ara yiwen n wakat neɣ yiwet n tseddart d tmeɣrut i yifyar n usefru-nni, amedyaz d-agi yettmuqul kan ɣer tikti ,d yiswi n usefru mačči ɣer tɣessa d talɣa n usefru. £ef-aya ifyar n isefra ilelliyen ,d yifyar ilelliyen ;ur yeɛdil ara ufyir d wayeḍ deg wakat ,ur ten-ttcud ara ni tameɣrut ni taseddart, amedya deg usefru – agi n Muxluf Buɣareb : Megreɣ-d tirga Meg/reɣ/ed/tir/ga. 1 53 2 3 4 5 = 5 tunṭiqin Aḥric wis sin Asefru ilelli Ged walen Deg/wa/len. 1 Deg wawal 2 3 = 3 ṭunṭiqin = 3 ṭunṭiqin deg/wa /wal. 1 Yuẓamen 2 3 yu/ẓa/men 1 Ad – d ilal 2 3 = 3 ṭunṭiqin = 4ṭunṭiqin Ad /ed/il/al 1 Wayen 2 3 4 Wa/yen 1 Ur nelli = 2 2 ṭunṭiqin Ur/ne /lli 1 Ugmaɣ-d imeṭṭi 2 = 3 3 ṭunṭiqin Ug/maɣ /ed/im/eṭ/ṭi. 1 2 3 4 = 6 ṭunṭiqin 5 6 Deg usefru –agi iban ufyir ilelli i d -yusan d ilelli seg tulmisin akk n tensayit(asefru amensay tameɣrut tebna ɣef leqwaleb ireṣan [AB],[AAB]ma d akat ur itteffeɣ ara ɣef nḍam-agi [757],[57][77] ,imi ifyar n usefru-agi ur ɛdilen ara akk deg tkatit ;ama dayen yeɛnan tunṭiqin d wakat ,akk d tmeɣrut, arnu-as asefru ur yesɛi ara tiseddarin,d ayen yeǧǧan afyir-is ad illni d ilelliyen . Amedya wis sin ,deg usefru n Rabeḥ Bucnab i wumi isemma « Tidet » Limer maci ɣef tidet i yebniɣ lim/er/ma/ci/ɣef/ti/det/ib/niɣ 1 Ad uɣaleɣ seg wid yeluẓen 2 4 5 6 7 8 9 = 9 ṭunṭiqin ad /uɣ /al/eɣ/seg/wid/ye/lu/ẓen 1 2 Yelluẓen 3 3 4 5 6 7 8 9 = 9 ṭunṭiqin yel/lu/ẓen 1 2 54 3 = 3 ṭunṭiqin Aḥric wis sin Asefru ilelli Tamusni ta/mu/sni 1 Yeṭṭsen 2 3 = 3 ṭunṭiqin yeṭ/sen 1 Limer maci ɣef tidet i bniɣ = 2 3 4 5 9 = 9 ṭunṭiqin 5 6 7 = 7 ṭunṭiqin = 4 ṭunṭiqin ed /el/xa/li 1 Ad iliɣ seg wid yemmuten 2 3 4 ad/il/iɣ/seg/wid /yem/mu/ten 1 2 3 4 Yemmuten D ayen ur iqebbel yiwwen 2 6 7 8 = 8 ṭunṭiqin 3 = 3 ṭunṭiqin da/yen/ur/iq/eb/bel/yiw/wen 1 Yiwwen 5 yem/mu/ten 1 2 3 4 5 6 7 8 = 8 ṭunṭiqin yiw/wen 1 Neɣ d nekni 2 = 2 ṭunṭiqin = 4 ṭunṭiqin neɣ/ed/nek/ni 1 Nekni 6 7 8 ad/id/ir/eɣ /edl/xa/li 1 2 3 4 D lxali 2 ṭunṭiqin lim/er/ma/ci/ɣef/ti/det/ib/niɣ 1 Ad idireɣ d lxali 2 2 3 4 nek/ni1 1 2 = 2 ṭunṭiqin Deg usefru –agi ifyar-is d ilelliyen acku akat d umaḍan n tunṭiqin ur yeɛdil ara wufyir d wayeḍ ,imi yebna ɣef umaḍal n tunṭiqin-a i d –yellan deg usefru –a yemxalafen ɣef nḍam amensay [7-7],[7-5],[7-5-7] d nḍam atrar [7-5-77] . ula tameɣrut d tin yellan d tilellit imi teffeɣ seg neḍamat n tnesayit [ab][aab] 1 Asefru seg wammud n yisefra n tagara n turagt , « Tulmisin n tmedyazt taqbaylit tatrart ,amedya Rabaḥ Bucnab »,2012,sb138. 55 Aḥric wis sin Asefru ilelli d tin n tetrarit[aaab][aabc][abc] , rrenu ifyar –agi ussan-d ttewabenan ɣef yiwet n tseddart d ayen ur yellin ara deg tnesayit . Amedya nniḍen ɣef usefru yesɛan ifyar ilelliyen d asefru n Ben Muḥemmed i wumi isemma « Ad ruḥeɣ » . Ad ruḥeɣ ad bedleɣ tamurt ad /ru /ḥeɣ/ad /bed/leɣ/tam/urt 1 Ad nadiɣ tafat 2 2 3 4 2 3 2 Ad ruḥeɣ akin i tagut 8 = 8 tunṭiqin 5 =5 tunṭiqin 4 5 6 7 8 = 8 tunṭiqin 3 4 5 = 5 tunṭiqin 3 4 5 6 7 8 = 8 tunṭiqin san/ga/des/sent/el/xa/lat 1 2 3 4 5 6 7 = 7 tunṭiqin ad/ru/ḥeɣ/aw/en/eǧ/geɣ/tam/urt 1 2 3 4 5 6 I deg laḥmala d leḥram 7 ad/ru/ḥeɣ/ak/in/it/ag/ut 1 2 Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tamurt 6 ad/bed/leɣ/tas/waɛt 1 S anga dessent lxalat 5 ad /ru/ḥeɣ/ad/ rew/leɣ/il/mut 1 Ad bedleɣ taswaɛt 4 ad /na/diɣ/ta/fat 1 Ad ruḥeɣ ad rewleɣ i lmut 3 7 8 9 =9 tunṭiqin id/eg/laḥ/ma/la/ed/leḥ/ram 1 2 56 3 4 5 6 7 8 =8 tunṭiqin Aḥric wis sin Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tafrut Asefru ilelli ad/ru/ḥeɣ/aw/en/eǧ/ǧeɣ/taf/sut 1 2 3 4 5 6 I deg ajeǧǧig yettwazlam 2 3 4 5 9 =9 tunṭiqin 6 7 8 =8 tunṭiqin ad/ru /ḥeɣ/aw/en/eǧ/ǧeɣ/taf/rut 1 2 3 4 I la ɣ-zellun di ṭṭlam 8 id/eg/aj/eǧ/ǧig/yett/waz/lam 1 Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tafrut 7 5 6 7 8 9 =9 tunṭiqin i/la/eɣ/zel/lun/di/eṭṭ/lam 1 2 3 4 5 6 7 8 1 = 8 tunṭiqin Deg usefru –agi « Ad ruḥeɣ » ussan-d yefyar-is megaraden deg lbeni n tekatit ,ur tesɛi ara yiwen n nḍam n wakat ,ur yesɛi ara yiwen n nḍam n tmaɣrut . s waya ifyar ilelliyen d wid ur nesɛi ara yiwen n nḍam n wakat ,wala yiwen n nḍam n tmeɣrut ,yeffeɣ akk ɣef nḍamat n tensayit d tetrarit. 3-2 - Tameɣrut . Di tazwara nenna-d asefru d awal i weznen ,ayen i-as –yernan cbaḥa d tameɣrut i yesɛan anya .Tameɣrut d aferdis deg usefru , « d allus neɣ d tuɣalin n yiwen n yimesli neɣ d tuɣalin n taggara n yimesli n(tunṭiqt)di tagara n yifyar n yiwen usefru »2. Tameɣrut d tuɣalin n targalt neɣ n tiɣra deg tagara n yiwet n tseddart neɣ deg usefru s lekmal-is,ɣef waya G.Dessans yenna « tameɣrut d yiwet seg tulmisin n tmedyazt ,d tuɣalin n targalt neɣ n tiɣra deg tagara n yal afyir deg usefru »3 1 Asefru n Ben Muḥemmed, « ad ruḥeɣ », deg wammud, sb, 111. M. A, Salḥi, op-cit, sb, 56. 3 G, Dessans, op -cit, P90. 2 57 Aḥric wis sin Asefru ilelli tameɣrut tatrart temxalaf ɣef leqwaleb –ni i ɣef tebna tmeɣrut tamensayt ;maɛna isefra ilelliyen snarnan akk leqwaleb n tmeɣrut ama d isefra imensayen ama atraren. Tameɣrut n usefru ilelli ur teqɛid ara maḥsub ifyar-is ur keffun ara s yiwet n tmeɣrut , akken i d- yenna Ǧellawi Muḥemmed ɣef tmeɣrut tilellit : « kra seg yimedyazen ɛarḍen amek ara ad fɣen seg leqyud n tmeɣrut s tarrayin yemxalafen,d aɣen tikwal ur tt-ibennu ara ɣef tmeɣrut ,anecta-agi i d -yesllalayen asefru aḥerfi ( n tesrit) »1. Gar yimedyazen iḍefren ṣenf–agi n tmeɣut tilellit ur nebni wara ɣef nḍamat n tmedyazt taqbaylit tamensayt , Ben Muḥemmed deg usefru-a i wumi isemma « yemma » (montage poétique) Ur znuzuɣ isefra Akken ad d- aɣeɣ ṭṭumubilat Ur znuzuɣ lqurɛan Akken ad segnaɣ lxalat Ur znuzuɣ tawra Akken ad bnuɣ ṣṣrayat 2 Asefru –a tban-d tmeɣrut-is ur teqɛid ara ,imi di yal tagara n yifyar amek i d –tussa ,ur d-yettuɣal ara d yiwen n wallus ; [ a t n t a t]. Ma nuɣal ɣer tbaduyin –agi i yettunefken i tmeɣrut ad naf d tigejdit gar tgejda i d-yesebganen asefru , s leqwaleb –ni i d-yemmalen d acu-tt ma d amensay neɣ d atrar. Asefru ilelli ɣas akken yenulfa-d deg tatrarit maɛna ur yeṭif ara deg leqwaleb-nni ,ur yesɛi ara allus n yiwet n targalt,neɣ d tiɣra;tettas- ﺗرﻗﻲ اﺣﯾﺎﻧﺎ اﻟﻰ اﻟﺗﺣرر اﻟﻛﻠﻰ ﻣن، ﺑﻛﯾﻔﯾﺎت ﻣﺑﻌددة، "ﻓﺈن اﻟﺑﻌض ﻣﻧﮭم ﺳﻌﻰ اﻟﻰ اﻟﺗﺣرر ﻣﻧﮭﺎ.319ص،ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ ااﻟﺳﺎﺑق، ﻣﺣﻣد ﺟﻼوى-1 ".و ادﺧﺎل اﻟﻘﺻﯾدة ﻓﯾﻣﺎ ﯾﻣﻛن ﺗﺳﻣﯾﺗﮫ ﺑﺎﻟﻧﺛرﯾﺔ اﻟﺷﻌرﯾﺔ، ﺳﻠطﺎن اﻟﻘواﻓﻰ 2 Asefru n Ben Muḥemmed « Yemma montage poétique » , deg wammud,sb ,145. 58 Aḥric wis sin Asefru ilelli d tmeɣrut-is texleḍ gar nḍamat n tmeɣrut n tensayit d nḍamat n tmeɣrut n tetrarit , neɣ tarwi imi ur yiḍfir ara akk nḍamat n tetrarit. Amedyaz n usefru ilelli ur yefki ara azal i tmeɣrut ,isefra-ines ttasen-d mebla nḍamat n tmeɣrut ,ma nuɣal-d ɣer tmeɣrut yerwin ad nawi amedya s usefru n Salem Ziniya . « Ad dreɣ kan d ilelli » Wi icqa ma qqimeɣ i laẓ A Wi icqa ma ččiɣ tuga B I ubeḥri d tili C Wi iceqa ma ssiɣ aleẓẓaẓ A Wi icqa ma gneɣ ɣef tmurt D Dlleɣ igenni C Wi icqa ma rwiɣ tingaz E Wi iceqa ma diɣ d aɛari C Neɣ fell-i tneggi C Wi icqa ma zedɣaɣ tiẓgi C Wi icqa ma dduriɣ iẓra B Ad ddreɣ kan d ilelli 1 C Asefru-a isbeggen-d lebni n tmeɣrut n usefru ilelli ur teqqin ara ɣer n tmeɣrut n tetrarit [A-A-B],[A-A-A-B] ,[A-A-B-C] d tensayit ,acku ur yeqqin ara ula ɣer yiwen nḍamat –a ,yal afir s wacu asekil i yi-s ikefu .aya yebɣa ad yini .481ص،ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎﺑق، ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي- 59 1 Aḥric wis sin Asefru ilelli asefru ilelli tikwal ur yesɛi wara tameɣrut yebna kan s talɣa n usefru mebla tameɣrut . Amedya niḍen deg usefru –agi n Ayt Manegllat . Lekdeb yurw-d lbaṭel A Lbaṭel d bab-s n lxuf B Lxuf wurew-d tirugza C Tirugza tɣelbitent akk D Tirugza tesɛa –d tidet E Tidet ma tewweḍ lḥed-is F Ad tesɛu lekdeb d memmi-s1 F Tameɣrut n usefru-a d tin yerwin ,acku amedyaz yeffeɣ akk i nḍamat n tmeɣrut ama d tamensayt ama d tatrart , tusa-d tagara n yifyar s isekilen yemxalafen[l f a k t s s]. Amedya niḍen deg usefru n Salem Ziniya « idles arqiqan ». A yat yidles 1 A D arqiqan B D ahwihan B Aḥeǧǧaǧu n tmes A D azeɣlan B Yettfakan B Lla d –yeggar ɣer-s A D aquran B D aḥeḍman B A kra yettargun yis-s A D ameẓyan B -M. A, Salḥi , « Asefru n Ayt Manegllat »,op-cit ,sb,27. 60 Aḥric wis sin Asefru ilelli D azedgan 1 B Asefru –agi wis sin yefka-d yiwen n nḍam ur nellin ara seg nḍamat- nni n tmeɣrut tamensayt,wala seg nḍamat n isefra atraren ,lqaleb yebna ɣef [A-B-B]. Tameɣrut n usefru ilelli ,tella daɣen d tamexluḍt ,mi ara yesexleḍ neɣ mi ara yesddukel gar lenḍamat n tmeɣrut tatrart d tmeɣrut yerwin ,akken yesddukul gar tmeɣrut n tensayit d tmexluḍt(am tmeɣrut tuḍliqt d tmexluḍt).Tameɣrut tuḍliqt tuɣalin n yiwen n usekkil [aaaaaaa],ma d tameɣrut tamexluḍt d tin yessexlaḍen gar nḍamat n tensayit [AB],[AAB] d nḍamat n tetrarit [AAAB],[ABC],[AABC]. Ay-agi yettban-d deg usefru n Ben Muḥemmed « siɣ lmeṣbeḥ ». Ssiɣ lmeṣbeḥ wali-iyi A Di ṭlam aṭas iyi teǧǧiḍ B Ul inek ɣas sakit-id tameɣrut C Ul yettemettat ur teẓriḍ tamexluḍt B Talaba-k fell-i err-itt-id err-itt-id C Ma ulac a yineɣ uṣemmiḍ B D nekki ik-i d-yurwen D keččeni i d iyi-direbban D Fkiɣ-ak lerzeq d urawen D tameɣrut D abarani i iɛebban D tuḍliqt Qqimen ifasen-ik d ilmawen D Ala cwiṭ ik-d-yegran D La ṣṣuṭuḍeɣ aberrani A Ma d mmi ǧǧiɣ-t i llaẓ 2 E …………………………….. 2 .476ص، ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎﺑق،ﻣﺣﻣد ﺟﻼويAsefru n Ben Muḥemmed « Siɣ lmeṣbeḥ » ,deg wammud, sb, 107. 61 1 Aḥric wis sin Asefru ilelli tilellit n usefru tettban-d s wudem ubriz deg tmeɣrut ixelḍen am wakka i dtban deg usefru –agi . 3-3 Taseddart : Taseddart akken yenna M.A.Salḥi, « d tagayt n yifyar yeddukulen ama s tmeɣrut ama s tudsa n wakaten ,akken diɣen yezmer d asentel ara ten-isduklen ( asefru ilelli ) »1. Taseddart d aḥric deg usefru yebna ɣef yifyar yesɛa tameɣrut ,ɣef –waya J.Jaffer yenna-d :« taseddart d tagruma n yifyar yettwaḍefren wa daw wa,alama nernan ɛlaḥsab n tmeɣrut .»2 ɣef inumak-a ad naf daken asefru amensay d usefru atrar yesɛa tiseddarin ɣef leḥsab n tmeɣrut ,maɛna asefru ilelli taseddarin-ines tella-d ɣef leḥsab n tikti d lemɛani n usefru. Tikwal niḍen asefru ilelli ur yesɛi ara tiseddarin yebna-d afir wa daw wayeḍ alma yelḥeq ɣer taggara n usefru ,maɛna tzemreḍ ad tebḍuḍ ɣef leḥsab n yinumak d wanda ḥebsen ineḍruyen,daɣin yella wanda it-bna tseddart ɣef laḥsab n wawal i d- yettuɣalen yal tikelt d wallus . Asefru ilelli yella wanda yettili d asefru aḥerfi3 , ma ara ad yas s wudem n tmedyazt n tesrit, ur tezriḍ anda i tbeddu tikti wala anda i t-ttfaka . Taseddart yesɛan tulmisin –agi iɛeddan, add- naf deg isefra ilelliyen n umedyaz Ben Muḥemmed labaɛda asefru « yemma .montage poétique. » ,rnu ula d asefru n Brahim Ṭeyyeb,i wumi isemma « i nas ma tebɣa »,Asefru –agi i jmeɛ tulmisin n tseddart tilellit : -Ur yesɛi ara taseddart . -Asexdem n wallus n yiwen n wawal ,i d-yesebganen tikti d tayeḍ. 1 M.A, Salḥi,op-cit ,sb, 58 . J, Jaffere,Les vers et le poéme ,Ed.Nalban ,1984,p,90. 3 Asefru Aḥerfi Akken i d –aɣ- dina Ǧellawi d asefru n tesrit () اﻟﻘﺻﯾدة اﻟﻧﺛرﯾﺔ. 2 62 Aḥric wis sin Asefru ilelli Asefru « in-as ma tebɣa » : Maci d tikelt iseniɣ Ma ara twaliɣ asiniɣ Ad as-iniɣ amek it-bɣiɣ Yekres yeles mi teẓriɣ S imeslayen-ni i d bniɣ Ma truḥ ur ad tneniɣ Hedreɣ-am Hedreɣ-am Hedreɣ-am Hedreɣ-am ɣef ayen i nesɛedda £ef lwaḥc i ɣelben tirga £ef asmi netwali iqerra Twagezmen s lǧedra –nsen Hedreɣ-am ɣef tsusmi n lebda Deg yiwwen n wass taddart texla Ufanten mezlen merra Ur degri wa ara ad t-nineḍlen Hedreɣ-am Hedreɣ-am Hedreɣ-am Inet –as kenwi ma tebɣa 63 Aḥric wis sin Asefru ilelli Inet –as d igenni ara ad as-dessuɣ D itran i tiftilin –is Inet-as kenwi ma tebɣa Inet –as tebɣa-t tiṭi-w Bɣan-t ifaseni-w Bɣan-t ijeniwen-iw Bɣan-t akk lejwareḥ-iw Inet-as ma tebɣa.1 Asefru ur yebni wara d tiseddarin, maɛna ilmend d walus n wawal « hedreɣ-am » i d –yettuɣalen yal tikelt i t- zemreḍ ad tebḍuḍ tiseddarin ,akken daɣen i t -zemreḍ ad tebnuḍ tasddart ilmend n tikti d usentel.Arnu tameɣrut –is tettas-d d tuḍliqt di yal taseddart ,maɛna di yal taseddart yettbedil usekil n wallus –a uḍliq,akken i d -iban deg usefru.[ɣ ɣ ɣ ɣ ɣɣ][ mmm][aaaaaaaa]. 3-4- Akat . Akat d tulmist niḍen i ɣef yettwabna usefru ,tabadut is-yefka M.A.Salḥi « d tudsa tagensayt n wafir ,di teqbaylit akat yebna ɣef umaḍan n tunṭiqin deg wafir daymi,amaḍan n tunṭiqin mačči d netta i d –akat n wafir ,tin ɣer-s akat d unya d ttilin di sin deg umaḍan-agi n tunṭiqin ,d acu kan yal yiwwen deg-sen amek ittili »2. Sumata ifyar n isefra n teqbaylit yeṭṭuqten d wigi : -Bu 19n tunṭiqin ,akat –is (7-5-7)acku afir am wagi yettwabna ɣef tlata yeḥricen ,akat- ines d tudsa n tunṭiqin di tlata n yeḥricen-agi. 1 2 Tizlit n, Brahim Ṭeyyeb, « Inet-as ma tebɣa » , tettwakes-d deg uḍebsi . -M.A.Salḥi,op-cit,sb, 23. 64 Aḥric wis sin Asefru ilelli -Bu 14 n tunṭṭiqin , akat-is (7-7) acku afyir am Wagi yettwaben ɣef sin yeḥricen. -Bu 12,10 n tunṭṭqin ,akat-is (5-7),(5-5) acku afyir am wagi yettwabena ɣef sin n yeḥricen . -Bu 26 n tunṭṭiqin ,akat-is (7-5-7-7) acku afyir am wagi yettwabena ɣef rebɛa n yeḥricen . Wagi d ayen yeɛnan akat ad tunṭiqin i ɣef yettwabna ufyir deg tensyit d trarit . Amedya ɣef wakat n tensayit ,deg usefru n Si Muhend Umḥend : Yeggul wul-iw ur yenṭiq yeg/gul/wu/liw/ur/yen/ṭiq 1 £er win ur neḥdiq 2 3 4 5 6 7 ɣer/win/ur/neḥ/diq 1 2 Nekk ɣur –i yifi-t fiḥel 3 4 5 nek/ɣu/ri/yi/fit/fi/ḥel 1 2 3 4 5 6 7 Deg usefru-a amensay iban-aɣ-d wakat n yifyar-a d wagi: bu 19n tunṭiqin, akat –is [7-5-7],acku afyir –agi yettwabna ɣef tlata yeḥricen . Taɣessa-agi tagensayt n wafir (neɣ akat) dayen yeɛnan isefra n tensayit ,d tetrarit .deg usefru ilelli ur nettaf ara akk timuɣliwin –agi n wakat,imi amedyaz n usefru ilelli ur s-ittak ara lebni am wagi (lebni n wakat amensay , d utrar), « tilellit n usefru aqbayli seg wakaten imensayen yegla- d yis-s tlellit seg tmeɣrut d nḍamat n yifyar »1. ﺑل ﻛل ﻣﺎ ﻓﻲ اﻻﻣر ھو ﺗﺣرﯾر اﻟﻘﺻﯾدة ﻣن اﻻ ﻧﺳق اﻟﻧظﻣﯾﺔ اﻟﺗﻘﻠﯾدﯾﺔ اﻟﺧﺎﺻﺔ ﺑﺎﻟﺑت اﻟﺷﻌري، "ﺗﺣرر اﻟﺷﺎﻋر اﻟﻘﺑﺎﺋﻠﻰ ﻣن اﻻوزان اﻟﺷﻌرﯾﺔ اﻟﺗﻘﻠﯾدﯾﺔ1 .306ص، ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎﺑق، ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي،". و ﻧظﺎم اﻻﻗواﻓﻲ 65 Aḥric wis sin Asefru ilelli Asefru ilelli tunṭiqin-is d tilelliyin ,yemxalaf yal afir d wayeḍ deg umaḍal n tunṭiqin ,akken temxalafen deg wakat . amedya deg usefru n Rabeḥ Bucenab Ussan zerrin us/san/zer /rin 1 Nekkni nettraǧu 2 3 4 nekk/ni/nett/ra/ǧu 1 Amzun ur llin 2 3 4 5 am/zun/url/lin 1 wid n ferru 2 3 4 wid/en/fer/ru 1 2 3 4 Deg umedya –agi ad aɣ-d-ban tlellit deg wakaten n wafir imi tunṭiqin –is ussant-d ur ɛdilent ara ,acku asefru ilelli yeffeɣ i umaḍal n tunṭiqin,d wakat i ɣef benun imedyazen isefra-nsen, i yebnan ɣef [7-5-7],neɣ[7-7],[7-5 ] [7-5-7-7] amedya-a ibeggen-d ayen niḍen yefka-d akat [4-5-4-4] yebnan ɣef [17 ] n tunṭiqin . Asefru ilelli akat –is ur yeɛdil ara d wid numen imedyazen ur fkin ara azal i nḍamt n wakat d umaḍal n tunṭiqin ;usan-d d ilelliyen seg wakat . Asefru ilelli d win yesɛan tulmisin yemxalafen ɣef tulmisin n isefra imensayen d watraren seg tama n talɣa ,imi asefru ilelli d win yerẓan leqwaleb d nḍamat n yisefra imensayen d watraren deg tkatit .D ayen yeǧǧan isefra ilelliyen ad d -aɣen abrid niḍen ,abrid n tlelli seg leqyud n tmeɣrut d tseddarin ,d wakaten imensayen d watraren. Tilellit n tikta umedyaz teslul-d azalen imaynuten i wugbur di tmedyaz-is ayen ara yarren asefru d ilelli n talɣiwin (leqwaleb n tmeɣrut ,d wafir,taseddart) ɣas akken ulac leqwaleb –a maɛna cbaḥa n wawalen d tikta n isefra tettak-as anya iweznen,nga tamawt xas akken ulac leqwaleb it-yebnan am wid tesɛa tmedyazt tamensayt d tetrart ,maca ay-agi ur d -isenqas ara di cbaḥa neɣ di tikta n yisefar. 66 Aḥric wis sin Asefru ilelli Ihi akken yebɣu yilli tettas-d tesɛa anya i weznen ,ay-agi yettban-d ama s tɣurinsen ama s ccna –nsen . Tudert n Ben Muḥemmed : Akken id- newala deg uḥric wis sin tulmisin n usefru ilelli ,d wudemawen it-yeǧǧan ad yemxalaf ɣef tmedyazt tamensayt d tmedyazt tatrart . Ben Muḥemmed seg yimedyazen itraren imenza igan asurif amezwaru deg usefru ilelli . Deg yixef –agi wis kraḍ add-yili ɣef taselaḍt n talɣa i yesfra n Ben Muḥemmed, Wa ad nwali tulmisin n tlelli deg –sen, imi Ben Muḥemmed yeṭṭef abrid n tlelli deg waṭas n isefra-ines , yebra i trakkizin n usefru amensay d watrar,ama seg tama n ufyir neɣ tameɣrut, tiseddarin ,d wakat. BEN ḤAMADUC MUḤEMMED iwumi qqaren «BEN Muḥemmed » d amedyaz , illul –d ass n 10 deg meɣres 1944 deg taddat n At Wassif ,tizi–wuzu deg useggas n1958 guǧǧen ɣer lezzayer tamanaɣt acku dinna i ixeddem baba-s . Ben muḥemmed yet3awan baba-s deg uxeddim deg tḥanut–nsen . yeḥbes leqraya deg uɣerbaz deg useggas 1956, ilmend usiwel n FLN 1 . Deg useggas n 1963 yerna leqraya deg uɣerbaz i deg ixddem d aneẓraf (tresorier). Deg useggas n1965 armi 1975, yexddem aṭas isilɣen idebeliyen (formatoin administratives) deg uḥric usefrek (gestoin).deg useggas n 1976 yexdem di tmehla n tizraf n trebga taɣelnawt(la directoin des finances du ministére de l’éducatoin natoinale)2, armi d asmi i iruḥ ɣer fransa deg useggas n 1991. Dinna yexdem deg ugzum ametti (secteur du sociale). £as yebɛed ɣef tmurt –is, mazal-it yecfa ɣef wansay–ines, s lferḥ i d-yettmektay tikelt tamenzut i iwala SLIMAN ƐAZEM deg yiwet n tɣilust deg At-Wasif deg aseggas n 1952,tikelt-nni ifures baba-s tagnit yuɣ-as-d adlis n yiḍrisen n SLIMAN ƐAZEM. si temẓi-s iḥemmel ad isel i yemma-s mi ara d- tettawi icewwiqen ,tella daɣen yiwet n temɣart deg taddart1 2 -F.L.N :Front deLlibératoin Natoinal -Salem Chaker ,Hommes et femmes de kabylie ,Tom 1,Ed ina-yas /Edisud ,2001,sb 109 67 Aḥric wis sin Asefru ilelli is tcennu tuɣac n tegrawla ,iḥemmel ad as-yesmuzget .yella daɣen wallal nniḍen i t-iɛawnen imi taḥanut n baba-s tezga- d gar tmekardit akk d tḥanut anda iznuzun iwensen (vidiothéque),tamezwarut tekkes-as fad n tɣuri, tis snat teslemd-as tiwsatin uẓawan (genres musicaux) .deg1961 i tiklet tamenzut deg tedwilt n umaṭaf wis sin « icenayen uzekka »i d-ixeddem CRIF XEDDAM lawan –nni. D acu ur iwahha ara i waya yerna yugad imawlan –is imi di tallit-–nni d lɛib ad tecnuḍ. 1-a Anfaran n umaṭṭaf(productoin de radio) Ben muḥemmed yebda amecwar-is deg umaṭṭaf wis sin deg useggas 1961 di tedwilt n plumes à l’épreuve ɣer tama n Sɛid Ḥilmi .Deg useggas n 1969 yessuter tadwilt ara d-yexdem weḥd-s ,fkan–as –d heureux matin i d-ixeddem Zubir Taɛalibi, d tadwilt n tezlatin d unecraḥ .Dacu kan Ben Muḥemmed yesɛeday aṭas n tikta i yimsefliden .Ger 1970 d 1971 yuɣal ɣer tedwilt plumer à l’épreuve ttasen –d ɣur-s imedyazen akken ad d-ɣren isefra-nsen. Deg useggas 1972 yuɣal ɣer tedwilt n tsebḥit .1973 yexdem tasɣunt tadlsant .1974 yexdem pages d’histoire .1975 yettki di tedwilt les amateurs deg useggas n 1976 yeṭṭef nuances d tedwilt anda i d-sawalen yimsefliden akken ad d-hedren ɣef wayen i ten –iceɣben d tirga –nsen .Deg tedwilt chansons et société i d-yexddem des useggas n 1977,yessefaham-d tizlatin i d-yetɛeddayen.Deg useggas n 1980 yella ɣef uqarru n tedwilt réveries .1981 yeṭṭef tadwilt souvenirs,deg tedwilt - a yesmektay-d ineḍruyen n umezruy n myal lweqt .Aseggas n 1982/1983 i d aseggas anegaru n Ben Muḥemmed deg rradyu tis snat , deg tedwilt tamurt n imedyazen i deg i d -yeqqar tisuqilin yexdem i yeḍriṣen n NERUDA, ARAGON ,PREVERT. Deg 15 n yiseggasen n uxeddim deg rradyu,Ben Muḥemmed yuɣal d itri n inafrasen deg tmurt n lezzayer. Mazal–it ad yeqqim d itri ɣas ma yella yeḥbes axeddim ,yeǧǧa-d amḍiq-is zeddig am tezdeg n tutlayt-is d yisental-is i ɣef i d– 68 Aḥric wis sin Asefru ilelli yettawi .Aṭas n tikwal i as-ḥabsen tidwilin , am wakken i as- ɛawdden isemawen i tedwilin-is,aceku Ben Muḥemmed yeqqar-d tidet ulamma qerriḥt, tidet n udabu iḥeqren tutlayt nneɣ.D acu kan Ben Muḥammed ur yuyis ara ikemmel amenuɣ -is ur yezmir ad t-yeḥbes ula d yiwen .Ma nekkes tidwilin–is timenza ,ad d-naf tidwilin n Ben Muḥemmed ttmeslayent–d ɣef umennuɣ n tmagit d tutlayt tamaziɣt . Am waṭas n yimdyazen n lewaqt –is yebda tira ɣef yisental n tmetti taqburt armi d iseggasen n 70 i yebda tira ɣef usental n tmagit .Ugar n uxeddim–is di rradyu,yella ixeddem timeɣriwin tinaẓurin anda i d-yeqqar isefra–ines (ɣer tama n Ferḥat Mehanni, Crif Xeddam, Ayt Mangellat) .Itteki deg usuqel n tceqqufin umezgun n kateb yasin ɣer teqbaylit amedya mohamed prend ta valise ,la kahina (netta d uṛezqi Si Muḥemmed , ɛmer Mezdad ,crif xeddam, saɛid Saɛdi .) rnu ɣer-s yessuqel iḍrisen n ɛezdin Meddur ɣer teqbaylit deg useggas n 1991 .Yura aḍris yettwacnan i usaru n Fawzi Sehrawi i deg yerra tajmilt i Isyaxem . Ben Muḥemmed yettmeslay tutlayt zeddigen ,mebla imeslayen atraren ,akken ad t-id-tefhem yemma-s . 1-b Ben Muḥemmed amedyaz : Si tazwara n yiseggasen n 70 i yebda yessefray ɣef umennuɣ n tmagit. « yemma » d yiwen n usefru s yis –s i d-yessaki aṭas n yilmeẓyen acku d tiɣri n tmurt , akk d tyemmat iwarraw -nnsent ,d tiɣri n tutlayt i wumi yetwakkes wazal. Imi d awezɣi ad yessusem uqcic ɣef lbaṭel yettɛeddin ɣef yemma-s,ɣef tutlayt –is,yekker uqcic yeggul ur yessusem ad d-yini awal i neqqen .D tiɣri n ugdud i d –yeffɣen seg yimi n Ben Muḥemmed . Seg useggas n 1972 i yebda Ben Muḥemmed axeddim netta d Yidir, imeslayen n Ben Muḥemmed ,d uẓawan n Yidir dduklen akken ad d-ffken asefru yecna Yidir « a baba yenuba », d tizlit yetwasuqlen ɣer wazal n 7 n 69 Aḥric wis sin Asefru ilelli tutlayin tibaraniyin ,rnu ɣer-s tizlit–a tefka-d ṣṣda d ameqqran gar yilmeẓyen s ṣṣenf atrar . Ben Muḥemmed yennuɣ ɣef tsekla ɣer tama n Tahar Ǧaɛuṭ d wiyaḍ. Yebda ben Muḥemmed Deg tamkarḍit « dominique » taɣuri n BALZAK , ZOLA , PREVERT, NERUD, NAZIM HIKEMAT , iteddu d yinelmaden deg tufɣiwin n uḥewwes ɣer tmura n leqbayel (tigejda,akfadu,iɛekkuren . ..) i d- yesewjad MULUD MƐEMRI akken ad walin sdat wallen–nsen ayen i as-d- yeqqar deg temsirin –is ,akken diɣen yetmeslay-asen–d ɣef tutlayt Tasnulfawalt ,taɣuri n yesfra ,d usmuzget i tezlatin n Ferḥat, Yidir ,Crif xeddam d yicennayen niḍen . Ger icennayen i wumi yefka Ben Muḥemmed isefra ad naf Yidir i wumi yexdem tuget n tezlatin n uḍebsi-is amenzu (zwi-tt rwi-tt ,Cfiɣ amzun d iḍelli ,Izumal) .ɣas yura Ben Muḥemmed isefra n zḥu, igellu-d deg-sent izen n umennuɣ n tmagit d usemkti n yidles . Tagejdit nniḍen i wumi yura Ben Muḥemmed tizlatin ,d Newara i yernan cbaḥa i yisefra s sut ḥlawen ,am tezlit « Siɣ lmeṣbaḥ », « Ǧerǧar ». Ɛmer sersur d Ben Muḥemmed i d- as yuran isefra yecna deg uḍebsi « ɛmer sarsur icennu Ben Muḥemmed » deg useggas n 1982.deg useggas n 1983 i d-yessufeɣ Ben Muḥemmed (s lemɛawna n Ɛmer sersur d Ureẓqi Fernan) yiwet n tesfift n yisefra i wumi yefka azewel « yemma ». kra yesfra ad ten–naf deg tesɣunt « itinérair, et contact des cultures » n Yusef Nasib .Am wakken i d-yura kra n yisefra n Yusef Nasib deg udlis « Anthologie de la poesie kabyle » deg useggas n 1993. Tamedyazt n Ben Muḥemmed d tin i t-yeǧǧan d yiwen gar yitran n tsekla taqbaylit tatrart .£er tama n uxeddim–is deg umaṭṭaf wis sin , tamedyazt d tasekla n BEN MUḥemmed yettekki deg waṭas n tegnatin d isekasiyen ɣef ukfawal d tmeslayt n tmaziɣt .yella ɣer tama n yinelmaden iqbayliyen n tesdawit n lezzyer tamanaɣt deg myal leqdic i wakken ad ssutren i tikelt 70 Aḥric wis sin Asefru ilelli tamenzut asṭeɛref s tutlayt tamaziɣt .Ben Muḥemmed yella gar iɛeggalen i dyesbedden yiwet n tidukla tadlsant tamaziɣt deg useggas n 1981(netta d Mulud Mɛemri, Ṭahar Ǧaɛut , Kateb Yasin ).Am waken yela d aɛeggal n tdukla tadelsant TALA asggas n 1990, rnu ɣer waya yeslwi tidukla tadelsant tawrirt yettewattun i d-ibedden ilmend n usuffeɣ usaru yexdem BUGER MUḥ d tajmilt i Mulud Mɛemri1 Yenna-d Ben Muḥemmed belli yeḍfer tamedyazt s lebɣi-s ; seg mi yella d amecṭuḥ yessaram ad yuɣal d amedyaz ,s yin axeddim –is deg rradyu iḥettem-d fella-s ad yini awal s usefru ,ara ad yessenfalin ayen akk yebɣa ad yini s tutlayt n tyemmat ara tefhem yemma-s , ur nessin tutlayin tibaraniyin siwa taqbaylit . 1 Salem Chaker ,op.cit,sb, 115. 71 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Aḥric wis kraḍ Tasleḍt n wammud n yisefra n Ben Muḥemmed 73 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed 1-Taselaḍt n yisefra n Ben Muḥemmed seg tama n talɣa Iwakken ad nbeggen tilellit deg isefra n Ben Muḥemmed ilaq ad nexdem tasleḍt n tkatit i yisefra-ines (afyir,tmeɣrut,taseddart,d wakat). 1- 1-Afyir: Akken id- nefka tabadut n ufyir ilelli d akken ma ara megaraden yefyar n yiwen n usefru deg lbeni n tkatit (taseddart ,akat, tamaɣrut). Sya –agi afyir ilelli ,di ilelli seg tama n tmaɣrut d wakat d tsaddarin ger yefyar n yiwen usefru ,ɣef aya iwaken ad nwali afir –a ilaq ad nexdem taslaḍt i yisefra n Ben Muḥemmed . Deg yisefra –ines nufa belli tugett deg-sen ur ḍfiren ara nḍamat –nni n wafir yesɛan yiwen n wakat n yefyar, neɣ yiwet n tmeɣrut ara ten- dyesdduklen . D agi nebɣa ad nini asefru ilelli n Ben Muḥemmed yella wanda ur ɛdilen ara yefyar –is deg tunṭiqin akk tmeɣrut ,labaɛda deg usefru i wumi isemma « yemma motage poétique»1 , asefru ur yesɛin la tiseddarin wala tameɣrut yezdin ifyar-is ,ayen ara d-ibegnen belli ifyar-is ur sɛin ara yiwen n umaḍan n tunṭiqin . Ad neṣleḍ kra seg yifyar- is imi asefru –a ɣezif aṭas : Sukkeɣ tiṭ ɣur deffir suk/keɣ/tiṭ/ɣur/def/fir 1 £ur yeḍelli 2 4 5 6 = 6tunṭiqin ɣur/ye/ḍel/li 1 £ur umezruy 2 3 4= 4 n tunṭiqin ɣur/um/ez/ruy 1 1 3 Asefru « Yemma montage poétique» , deg wammud ,sb ,145. 73 2 3 4=4 n tunṭiqin Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Sukkeɣ tiṭ suk/keɣ/tiṭ 1 Mugaren-iyi-d idammen 3=3n tunṭiqin mu/ga/ren/iy/id/id/am/men 1 2 Yal tardast n tmurt-iw 3 4 5 6 7 8=8 tunṭiqin yal/tar/dast/net/mur/tiw 1 Tenṭeq-d deg-s tezwaɣ 2 3 4 5 6=6 tunṭiqin ten/ṭeq/ed/degs/tez/waɣ 1 Tezwaɣ idammen 2 2 3 4 5 6=6 tunṭiqin tez/waɣ/id/dam/men 1 Idammen 2 3 4 5=5 tunṭiqin id/am/men 1 ṬṬlam 2 3=3 tuntiqin eṭṭ/lam 1 Tixnanasin 2=2 tunṭiqin tix/na/na/sin 1 Lexdeɛ 2 3 4=4tunṭiqin lex/deɛ 1 Leɣḍer 2 =2 tunṭiqin leɣ/ḍer 1 74 2=2 tunṭiqin Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Isefra n Ben Muḥemmed ilelliyen ad naf yessexlaḍ gar leṣnaf n wefyir yemxalfen(imensayen d watraren) deg yiwen n usefru( yessexlaḍ gar wefyir bu yiwen uḥric,d bu sin yeḥricen ,d bu kraḍ yeḥricen akka d bu rebɛa yeḥrice deg yiwen n usefru ) . Asexleḍ am –wa yesnulfa-d asefru war afir (ur yesɛi wara yiwen n senf n wafir deg yiwen usefru) . Aṭas n yessefra n Ben Muḥemmed yesɛan udem –a n usexleḍ garsen asefru « Ay atmaten »1 Afyir bu sin yeḥricen Axxam wwten-t iɣisan ,iẓuyaḍ temseḍfaren Afyir bu sin yeḥricen Iberdan ruḥen mxalfa ,mkul wa anida it-degren Afyir bu tlata yeḥricen Afyir bu sin yeḥricen Afyir bu sin yeḥricen Yal tama ad tessawal ,agraw yemmirwal ,akraren La ṭṭafaren . Tamurt akal n tudert ,d lmut i deg-s yefrawes Ar daxel i tewwet znezla ,tettawi amdan d isyaxen Deg usefru –agi « ay atmaten » tilellit n ufyir tettban-d deg usexleḍ n sin leṣnaf n wafir ,issexleḍ gar ufyir bu sin yeḥricen akk d bu kraḍ yeḥricen . 1 Asefru « Ay tematen », deg wammud, sb, 120,. 75 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Asefru « Lzzayer »1 ula deg-s yella usexleḍ gar yefyar-is . Afir bu rebɛa yeḥricen Di tejmaɛt yewwet ubeḥri ,yiwen ur d-igri ,siwa asqamu yeḥzen, ixuṣ-iyi wawal Anda llan imusnawen –nni ,yeɣran di tferni ,at Afyir bu tlata yeḥricn wawal yebnan ɣef ṣṣeḥ. Mebla leḥkem uǧadarmi ,ur ḥwaǧen larmi ,ferrun-tt Afyir bu tlata yeḥricen s iɣimi afyirbu sin yehricen £ef tmurt ur nuklal ,a yen d-nniɣ drus asefru –agi yessexleḍ gar ufyir bu rebɛa yeḥricen d bu tlata akk d bu sin yeḥricen . Ula d asefru « Tagrawla »2 yesɛa lewṣayef –a n usexleḍ gar yifyar . Afyir bu tlata yehricen Afyir bu tlata yehricen Afyir bu tlata yehricen Afyir bu yiwen yehricen Uḥeq igad iɛawzen , i lmerta caben , lqum yellan yennekbal. Uḥeq igad ikerzen , i wuḍan ɛawzen , at fexsa ččuren d akal. Uḥeq igad i megren ,timẓin d yirden, di tagara ččan akbal . Ar teḥluḍ si ncalleh. Asefru –a yettwabna ɣef sin n leṣnaf n yifyar , afyir bu tlata yeḥricen d ufyir bu yiwen uḥric 1 2 Asefru « lezzayer », deg wammud, sb, 141. Asefru « Tagrawla », deg wammud, sb, 136. 76 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed 1-2 - Tamaɣrut : Tamaɣrut d tuɣalin n yiwen n usekil di taggara n yifyar n yiwen n usefru . D acu asefru ilelli ur yetteqqen ara ɣer tmaɣrut , deg isefra –agi tameɣrut tella d tin ur yesɛin ara lqaleb . Deg kra n yisefra n Ben Muhemmed ad naf yiwwi-d abrid –agi anda yebra i leqyud n tmaɣrut d leqwalb –nni imensayen neɣ atraren . Amedya asefru « El muqrani »1 : Awin icarwen ddkir A Anida ikundin aweri B Mi tekniḍ ɣer lqabla C Terr_ik –id lmut ɣer yiri I Mmemi-k ibeddel tamurt E Ma d yelli-k tebra i lemri B Asefru-a tameɣrut-is ur tebni ara ɣef nḍam n tmeɣrut ireṣan ,imi yal afyir s wacu asekil i si yekfa [r- i- a- i- t- i ..] [A B C D E B]. D aɣin tikwal ad naf deg yiwen usefru tamaɣrut texleḍ,yessexlaḍ gar tmaɣrut tuḍliqt d leqwalb n tmaɣrutin niḍen . Amedya asefru « Muqleɣ »2 : 1 Asefru « Elmuqrani », deg wammud, sb 133. 2 Asefru « Muqleɣ » , deg wammud, sb,129. 77 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Ur zriɣ ansi id-kiɣ a Ur walaɣ sanda tedduɣ a Mi kkerɣ ad setaqsiɣ a tameɣrut Ad afeɣ liḥala tluɣ a tuḍliqt Amzun deg igenni i d-ɣli a Cah deg-i mi tettuɣ a Beddeɣ di tiɣilt ssawalaɣ a Tiɣri-w teɣli ɣer wannu b Mekneɣ lewhi-w ad sleɣ a tameɣrut Allaɣ la ytezzi irenu b tamensayt [AB] Tdal-d lqebla i muqleɣ a Tamer-iyi-d tenna-k knu b Asefru-a tameɣrut-is tamexluḍt acku yessexleḍ gar sin n leṣnaf n tmeɣrut, tameɣrut tuḍliqt i d-ibanen deg usefru ilelli ,d tmeɣrut tamensayt [AB]. Amedya wis sin : asefru « Uccayen »1. 1 Iḍelli mi d-yewweḍ yiḍ A Imal yeɛlef yerra ifaz B Nadam yeɣli –d ɣef taddart C Yal amunan yattwareẓ D Uccen yesqreb –it-id laẓ D Yettxatal acu ara yɣeẓ D Yegra-d yiwen di tejmayɛit C Ifreɣ-as yiḍes iɛawez E Asefru « Uccayen » , deg wammud, sb, 121. 78 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Ula deg usefru-a d ilelli seg tmeɣrut ,acku ur yebni ara ɣef nḍamat n tmeɣrut ,ni tameɣrut tatrart wala tameɣrut tamensayt ,tussad-d d tameɣrut yerwin . amedya wis sin asefru « Cfiɣ »1 cfiɣ amzun d iḍelli A mi d-yewweḍ wejraḍ tara B ccerq lɣerb iṭṭeggir C adrum ur yezmir ara B nek terriḍ-iyi ɣer dduḥ E ula deg usefru-agi d ilelli seg tmeɣrut ,akcu yebra akk i leqwaleb –nni n tmeɣrut ama d atrar ama d amensay. Akken id-newala deg isefra –agi d wid yellan d ilelliyen seg tmaɣrut, imi amedyaz Ben Muḥemmed ur yeḍfir ara leqleb n tmaɣrut tamensayt neɣ tatrart . Ben Muḥemmed deg usefru « Yemma : montage poetique » , yebra akk i yifardisen i yebnun asefru(tameɣrut taseddart,akat) .Ma yella tameɣrut n usefru –agi d tin yixelḍen ur telli d tin iqqaɛden neɣ d tin iḍefren yiwen n leqaleb ,asefru d win ɣezzifen(meqren) s waṭas yettaweḍ alama d 24 isebtar rrenu-as d win ur nesɛi ara tiseddarin .Tilellit seg tmeɣrut d tin i d-ibanen s wudem ubriz deg usefur-agi .Asefru « Yemma : montage poétique » d ṣenf n tmedyazt n tesrit deg unnar n tsekla taqbaylit ,ma yella asefru n zik yesɛa cbaḥa s tmeɣrut i d-yettǧǧan anya hninen.Deg tmedyazt-a i d-yussan s tmedyazt n tserit cbaḥa-s tella- d deg cbaḥa n uglam d telqayt n tenfalit –is d usugen i d-yettarwen tikta seg tilawt . Amedya asefru « Yemma montage poetique» 2. 1 2 Asefu « Cfiɣ » , deg wammud, sb,115. Asefru « Yemma montage poétique », deg wammud, sb, 145. 79 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Amacahu Tamacahut tlul-d si tyita Tiyita tesseneq-d tiɣri Tiɣri tuɣal d meslay Tamacahut tebda-d seg wawal Ikemnen deg wul Awal iɛerḍen ad d- yeffeɣ Yuɣal yebded ged yimi Sseblaieɣ itran itran xesrent-iyi tirga Tasusmi terna i tmeslayt ẓẓmik Tameslayt teṭṭerḍeq tuɣal d asefru Asefru n lebda Win id yennan tidett Yeṭṭef aɛudiw ad yerwel Win id yennan tidett Yeṭef ṛṛuplan ad yerwel Tarewla tarewla tarewla Ar melmi ar melmi ar melmi Ad naf d aɣin asefru « Ay atmaten »1 d yiwen usefru i yellan tamaɣrut –is d tilellit , imi tusa-d tarwi. Axxam wwten-t iɣisan a Izuyaḍ ttemṣeḍfaren a Ibaredan ruḥen mexalafa b Mkul wa anida it- ḍegren a Yal tama la d-tessawal c Agraw yimmirwal c Akraren la ṭṭafaren 1 Asefru « Ay tmaten », deg wummud, sb, 120. 80 a Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Tameɣrut tagensayt Tamaɣrut tagnesayt ttuɣalin n yiwen n usekil di taggara n yeḥricen n yifyar .ula d t-agi d tin yellan d ilellit,tettas-d temaxluḍt ur teqɛid ara,imi yal aḥric seg yifyar d acu n usekil i si yettfaka . Amedya asefru « A yemma yemma»1 : A yemma yemma , tewwet –iyi lfeqɛa Simmal netddu , tettruḥu leḥdaqa A yemma yemma, tekres tewenza Win yeẓran tadrimt, ad yebru i trugza Tameɣrut tagensayt n usefru –a tusa-d d tilellit .teffeɣ i nḍam n tensayit d tetrarit , yal aḥric n yifyer-a d acu n usekil i si ikefu. Anect-a ad i d-naf ula deg usefru « Agma »2 . D acu tessutureḍ a gma , a gma ssutureɣ tafat Xedmeɣ armi d tameddit, ufiɣ aḍebsi n lxeṭbat Win icarwen tiddiwin , yeṣber ur yettaf tifrat 1-3 Taseddart : Taseddart tilellit, d tilellit mi ara ad yebnu umdyaz tiseddarin –ines ɣef yiwet n tesddart ,akken idduklen yefyar-is deg yiwet n tesddart seg ma ara d- yebdu usefru alama yekfa. Deg usefru ilelli taseddart tettban-d deg lemɛani d yinumak d wamek itt- narnnint tikta .Ben Muḥemmed aṭas n yisefra-ines i yellan di lelliyen seg tesddart ,ttewabnan akk ɣef yiwet n 1 2 Asefru «A Yemma yemma», deg wammud, sb, 101. Asefru « Agma » ,deg wammud,sb,104. 81 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed tesddart gar isefra-agi : « Ssiɣ lemasebaḥ », « Cfu ay-ixef-iw », « Agma », « Nniɣ-ak sbaḥ lxir», « Yemma :le mentage poetique », « Yemma », « Imeṭṭawen-iw ». Amedya amenzu :asefru « Cfu ay –yixef –iw »1 Cfu ayi-ixef-iw Anida maren idamen –iw Bab-a ɛzizen anda yeɣli Gar wass-agi d yiḍelli Aya aḍu sefaḍ afraḍen ɣef tedyant icerriḍen yuren ula ɣef yeblaḍen Akka yettkemil usefru alama d taggara mebla ma yebḍa d tiseddarin anda ifyar –is usan –d dduklen deg yiwet n tseddart ,acku yesddukl-it yiwen n usentel . amedya wis sin : « Ssiɣ lmesbaḥ »2 ssiɣ lemasebaḥ wali-iyi di ṭṭelam aṭas iyi-teǧǧiḍ ul inek ɣas sakit –id la yettmettat ur tezriḍ talaba-k fell-i err-itt –id err-itt-id 1 2 Asefru « Cfu ayi-ixef-iw »,deg wammud ,sb ,135. Asefru « Ssiɣ lmeṣbeḥ »,deg wammud , sb ,107. 82 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed ma ulac ad yineɣ usemmiḍ d nekkini ik-id- yurwen keččini iḍ-yi- ireban fkiɣ -ak lerzaq d urawen d aberanni i ɛebban qim ifasen –ik d ilemawen ula d asefru –agi « Ssiɣ lemasebaḥ » yettkemil s yiwet n tesddart alami d taggara ,yesddukel-it usentel ,imi tikta-s d lemɛani-s beddunt-d seg tazwara d tnarnint alama d tagara ,yal afir yesnarnay wayeḍ deg lemɛani . Asefru « yemma montage poetique»,d ilelli seg tesaddarin ɣas akken d asefru ɣezzifen aṭas yesɛa azal n 24 isebtar . D aɣin yettwabena akk ɣef tulmisin n usefru ilelli ama seg tama n yifyar d tmaɣrut ama seg tama n wakaten . Asefru « Yemma » 1. Iruḥ wawal Yessebɛad amecwar Yerwel i temuɣli Iruḥ -aɣ wawal nuɣal neḍfer –it Nnruḥ ad nenadi fell-as La nettnadi awal gar iserdas n tira n iǧernanen La t- nettnadi di tsusmi 1 Asefru «Yemma montage poétique » , deg wammud, sb,145. 83 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed La t- nettnadi di tmuɣli La iheggu Yeṭṭes Yuki Nettaf –it yebded ɣef tewwurt at wexxam nnan-as : D acu wumi yezmer usefru Ad yerr awal d aḥlalas Yal tiɣilt add-yettizzif Ad yeṭṭef afus s ɣur tilas Ad yer aḥrarat d ukrif Ad yessemɣi tisuqas Ad yefk abeqqa i wungif Aken d aɣen ara naf deg waṭas n isefra –ines i d-yettaran lwelha ɣer tulmist niḍen n tseddart. Anda yessexdam allus neɣ tuɣalin n yiwen wawal neɣ n tefyirt tudyizt deg yiwen usefru . di yal tikelt ad ibeggen taseddart d tayeḍ,s wallus –agi ,deg waṭas n isefra -ines gar- asen : « Yemma », « Ayemma » , « Ad ruḥeɣ », « Nek ur targuɣ aggur », « Tagrawla », « Anida », « Yiwen n wass ». Akken d aɣin allus -agi ad tnaf yettuɣal-d di yal tikelt deg yiwen usefru di yal afyir am usefru « £as ». Ma nuɣal-d ɣer wallus-a ad t- naf yemxalaf ɣef wallus n yisefra-a « Yemma », « Ayemma », « Tiɣri n wegdud », « A baba ameɣar azemni », « Yiwen n wass », allus deg isefra -agi yettili-d kan mkul ma ara tkfu tikti anda tebddu tikti niḍen ,maḥesub 84 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed yettuɣal –d deg tazwara n tseddart iwaken ad begnent tseddarin iman – nsent . amedya asefru « yemma » : Yemma Liɣ turareɣ tidas taseddart tamezwrut tettban –d ɣef leḥsab n imesli Asemi d amerzen tilas i d-yettwabdaren deg tazwara « yemma », Yezi wurar anda idyuɣal deg taggara n yefya –a Yefsi wemrar Yendaḥ wedrar Yenna :yemma yemma Yemma Krefɣ di tsertt itezmen tasedart tis snat tettban –d d aɣin ɣef leḥsab Asemi d am-summen idamen n imesli « yemma » id-yuɣalen deg tazwara n Tamazagt teččur Ayeddid yeqqur yefyar-agi d-aɣin kfan yefyar –agi s wawal n « yemma » Yenna :yemma yemma 1 Akka yettkemmil usefru –agi s talɣa –ya armi d taggara n usefru . amedya wis sin asefru « A yemma »2 1 2 Aesfru « Yemma » ,deg wammud ,sb,143. Asefru « A yemma yamma » , deg wammud, sb, 101. 85 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed A yemma yemma Tewt-iyi lefqɛa Simmal n teddu Taseddart tamenzut Tettruḥu leḥdaqa A yemma yemma Tekres tewanza Awal n « yemma » yettuɣal-d di yal taseddart akken ad ibeggen taseddart anda tebda d wanda tekfa Win yezran tadrimt Taseddart tis snat Ad yebru i terugza A yemma yemma I keččem –aɣ wurif Win yellan d amusnaw Taseddart tis kraḍ Nerr-t ɣer rrif A yemma yemma …....………………………… Taseddart n usefru –a ilelli yessebgan-it –id wallus n tefyirt tudyizt « Ayemma yemma » i d –yettuɣlen yal tikelt. Akken ara ad naf senf niḍen n wallus id-yettuɣalen deg tazwara n yal afyir deg yiwen usefru seg tazwara alama d taggar imu isemma Muḥend Akli salḥi « allus amsales »(anaphore)1. Deg wacḥal n yisefra n Ben Muḥemmad yettuɣal-d wallus –agi am isefra : « Anda », « Ad ruḥaɣ », « Nek ur ttarguɣ agur » 1 Muḥend Akli Salḥi ,opt-cit ,sb 26. 86 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Amedya asefru « Ad ruheɣ »1 . Ad ruḥeɣ ad bedleɣ tammurt Ad nadiɣ tafat Ad ruḥeɣ ad rewleɣ i lmut A beleɣ taswaɛt Ad ruḥeɣ akin i tagut Sanda dessent lxalat £as akken asefru –a yettwaru s yiwet n tseddart ,imi yesddukel –it yiwen n usentel ,d acu kan senf –a n wallus i d -yettuɣalen di yal tazwara n ufyir yessebgan-d anda tebda tikti d wanda tebda tikti niḍen i d-yemmalen taseddart. Amedya niḍen asefru « Nek ur ttarguɣ agur »,anda ula deg usefru –agi yal tiklet yettuɣal-d wallus n wawal « simmal ».Di yal afir ad yuɣal imesli – agi di tazwara n ufyir ,akka yettkemil alama d tagara n usefru ,iwaken ad ibgen taseddart. Imi deg tensayit d tetrarit taseddart tettban-d s yifyar yedduklen s tmeɣrut d tuddsa n wakaten, ma d asefru ilelli taseddart –is ur tt-tesddukul ni tmeɣrut ni akat . 1 Asefru « Ad ruḥeɣ » ,deg wammud, sb, 111. 87 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Asefru « nek urtarguɣ agur agur »1 : Simmal rrun lufanat Qlil wid isen isellen Simmal hudden lakulat taseddart Ṭtuqten –d iderɣalen Simmal teǧlent laxalat Nehder lahaq mi t- maḍlen Simmal azmumeg s tewseɛ Bḍan wid yemmiḥmalen Ula deg usefru « Anida » ad naf di yal afyir ad yettuɣal umeslay « anida » deg tazwara n yal afyir ,iwaken ad isebgen taseddart . Asefru « anida »2 : Anida llant tudrin Yesfaḍen s ifassen ilmawen Anida tella tewwurt Id-itellin deg wudmawen Taseddart Anida tella temaɛt I deg atmaten d tematen Anida llan leɛwanser Tibḥirin timẓin irden 1 2 Asefru « Nek ur targuɣ aggur » ,deg wammud , sb,127. Asefru « Anida » , deg wammud, sb,121. 88 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Ma yella deg usefru « £as » allus-is d win id –yettuɣalen di yal aḥric deg yeḥricen n akk ifyar-is yettuɣal-d wallus n umesli « ɣas » ,anda ur yettwabeḍa ara di d tiseddarin , « ɣas » d allus i d –yesbegnen daken 18 n yifyar –ad yiwet n tseddart ma d afir anegaru « ur ttuɣ tin iyi d –yurwen , d ucewwiq iyi zzuznen » d taseddart niḍen . Asefru « £as » 1 : £as ad aweḍeɣ lqifar £as lekwaɣeḍ ad susemen taseddart £as qureɛniyi tiɣmar £as ad kawen idamen £as gmiɣ am yir aseɣar ………………………………. 1-4 Akat Akken i d-nenna seg tulmisin i ɣef yettwabna usefru ilelli akat, ad naf asefru ilelli d win yesɛan ifyar ur qɛiden ara deg wakaten . Amedyaz ur yeḍfir ara yiwen n nḍam n wakat deg yiwen usefru, imi yezmer deg yiwen usefru ad naf akk lṣenaf n wakaten ,tikwal d tillin –d wakaten ur llin ni deg tensayit ni deg tetrarit, s ya i d-yettban wakat d ilelli . Yettuɣal-d wancta-agi deg waṭas n yisefra n Ben Muḥemmed i dyiwwi-n abrid ilelli deg isefra-ines . Amedya asefru « Amɣar azemni »2 . 1 2 Asefru « £as » , seg wammud , sb,114. Asefru « Amɣar azemni » , deg wammud, sb, 137. 89 Aḥric wis kraḍ Asefru Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Tuksa n tunṭṭiqin Tunṭ ṭiqin A bab-a amɣar azemni A/ba/ba/am/ɣar/az/en/ni 8 Izedɣen gar yisaffen Iz/ed/ɣen/gar/yi/saf/fen 7 Ttxil-k ma ur yi-i d –mliḍ Ett/xil/ek/ma/ur/yi/id/em/liḍ 9 Adɣaɣ yiffen akk idɣaɣen Ad/ɣaɣ/yif/fen/akk/id/ɣa/ɣen 8 Nekk yellan gar yisaffen Nekk/yel/lan/gar/yis/af/fen 7 Gar yiẓra irebbaɣ afud Gar/yiẓ/ra/ir/eb/baɣ/af/ud 8 £ur-i adɣaɣ yiffen idɣaɣen ɣu/ri/ad/ɣaɣ/yif /fen/id/ɣa/ɣen 9 D adɣaɣ yerfed bu leqyud Dad/ɣaɣ/yer/fed/bu/leq/yud 7 Yerẓa snasel i s t-icudden Yer/ẓa/ens/na/sel/is/tic/ud/den 9 Widak yessebraken leɛyud Wi/dak/yes/seb/rak/en/leɛ/yud 8 A baba amɣar azemni a/ba/ba/am/ɣar/az/em/ni 8 Izedɣen tiẓgi iluɣen Iz/ed/ɣen/tiẓ/gi/il/uɣ/en 8 Ttxil-k ma ur i d-mliḍ Ett/xil/ek/ma/ur/id/em/liḍ 8 Asɣar yifen akk isɣaren As/ɣar/yif/en/akk/is/ɣar/ren 8 Nekk yelḥan di teẓgi iluɣen Nekk/yel/han/di/teẓ/gi/il/uɣ/en 9 Deg usefru « Amɣar azemni » yettbaneɣ-d wakat –is d ilelli acku akaten n yifyar –is fɣen i nḍamat n zik d yitraren yebnan ɣef [5-7],[7-7],[7-5-7],[7-57-7]. Sya ad naf asefru –agi d ilelli seg wakaten imi tunṭṭiqin –ines ur llint ara d tid iɛedlen .Asefru deg tensayit d win ur nettɛdi wara i 23 tunṭṭiqin ,ma 90 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed deg usefru atrar d win ur nettɛdi wara i 26 n tunṭṭiqin 1,ma deg usefru –agi akken i d-newala d win yeffɣen i umaḍal n tunṭiqin-a , imi i d-yusa d ilelli seg yifyar dayen it- yeǧǧan ad yas wakat-is d ilelli . Amedya wis sin « Tamacahut n tsekkurt »2 Asefru Tuksa n tunṭiqin Tuksa N wakat A sidi bab uɣanib a/si/di/bab/uɣ/an/ib 7 A yuḥric fhem ḥesses ay/uḥ/ric/ef/hem/ḥes/ses 6 Tella tezdayt di sseḥra tel/la/tez/dayt/di/es/seḥ/ra 8 Akken –nni ɣezzif yixef-is ak/ken/ni/ɣez/zif/yi/xef/is 8 Lbaz iɛac sufella-s el/baz/iɛ/ac/su/fel/las 7 Tasekkurt deg yizuran-is tas/ekk/urt/ deg/yiz/ur/an/is 8 Yeqqim armi d yiwen wass yeq/qim/ar/mid/yiw/enw/ass 7 Imcawer d waraw-is im/ca/wer/ed/wa/raw/is 7 Inteq umeqran deg-sen in/teq/um/eq/ran/deg/sen 7 Inna-d deg wawal-is in/nad/deg/wa/wal/is 6 Efkiyi-tt a bab-a ad teččaɣ ef/kiy/it/ta/ba/ba/ad/teč/čeɣ 9 Di lebḥer ar neɣbu rric-is di/leb/ḥer/ar /neɣ/bur/ric/is 8 .301ص،ﻧﻔس اﻟﻣرﺟﻊ اﻟﺳﺎﺑق، ﻣﺟﻣد ﺟﻼوي-1 2 Asefru « Tamacahut n tsekkurt » ,deg wammud,sb, 102. 91 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Deg usefru-agi «Tamacahut n tsekkurt» d asefru ur nesɛi ara yifyar-is akaten iqaɛdenn ussan-d [7 6 8 8 7 87 7 7 6 9 8…. ] yefɣen i nḍamat n wakaten imensayen d yitraren . Amedya wis sin asefru « A yemma »1 : Asefru 1 Tukesa n tunṭṭiqin Akat A yemma yemma A /yem/ma /yem/ ma 5 Tewwet-iyi lfeqɛa Tew/wet /-iyi l/feq/ɛa 6 Simmal n teddu Sima/mal n /ted/du 4 Tettruḥu leḥdaqa Tett/ru/ḥu/leḥ/da/qa 6 Ayemma yemma A/ yem /ma/yem/ma 5 Tekres tewana Tekr /es t/wen/za 4 Win yezran tadrimt Win/yez/ran/tad/rimt 5 Ad yebru i terugza Ad/yeb /ru/i /trug/za 6 A yemma yemma A/yem/ma/yem/ma 5 Ikeččem –aɣ wurrif I/keč/čem/aɣ/wur/iff 6 Win yellan d amusnaw Win/yell/an/d a /mus/naw 5 Nerra-t ɣer rrif Ner/rat/ɣerr/rif 5 A yemma yemma A/ yem/ma/yem/ma 4 Aqleɣ nesrattem Aq/leɣ/nes/ratt/em 5 Asefru « Ayemma yemma» ,deg wammud, sb,101 . 92 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Win yeṭṭfen mkan Win/yeṭ/fen/am/kan 5 Ad ibeddel udem Ad/ib /edd/el/u/dem 5 A yemma yemma A/yem/ma/yem/ma 4 Awi-d ad sweɣ Aw/i-d/ad s/weɣ 6 Yerɣa wefad –iw Yer /ɣa/wefad/iw 5 Yerna la desseɣ Yer/na/la/des/seɣ 5 A yemma yemma A/yem/ma/yem/ma 5 Neɣil ad nesɣer Ne/ɣil/ad /nes/ɣer 5 Mi netti tawriqt Mi/ne/tti/taw/riqt 5 Tamusni ad waxar Ta /mus/ni /ad t/wax/xer 6 Deg usefru –agi n « Yemma » tunṭṭiqin-ines ussan-t d tilelliyin ,acku ulac yiwen n nḍam n wakat iɣef yettwabna usefru –agi . Tuget n yisefra n Ben Muḥemmed d wid i d-yiwwin abrid n tlelli ladeɣa deg wakaten n yifyar ger isefra–agi ad naf : « A yemma montage poetique», « Ameɣar azemni », « Ad ruheɣ », « Ssiɣ lmesbaḥ », « Yiwen n wass », « Yemma », « Nekk ur ttarguɣ aggur », « Siḥ ay izriw », « Tajmiltnwen », « A gma », « Cfu ay ixef-iw ». Amedya wis kraḍ asefru « Yemma montage poetique»1 : 1 Asefru « Yemma montage poétique» ,deg wammud,sb ,145. 93 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed Asefru Tuksa n tunṭṭiqin akat Amacḥu A /ma/ca/hu 4 Tamacautt tlul-d si tyita Ta /ma/cah/utt t/lul-d/sit/yi/ta 8 Tiyita tessenteq –d tiɣri Ti/yi/ta/tes/sen/teq-d/tiɣ /ri 8 Tiɣri tuɣal d ameslay Tiɣ/ri/tul /d am/esl/ay 6 Tamacahutt tebda-d seg Ta /ma /ca /hutt/teb/dad/seg/wa 14 wawal i kemen deg wul Awal iɛerḍen add-yeffeɣ Yuɣal yebdel deg yimi Seblaɛeɣ itran xesrent –iyi tirga Tasusmi terna i tmeslayt zzmik Tamselayt teṭṭerḍeq tuɣal d asefru Asefru n lebla Wal/ik/em/nen/deg/wul A /wal /i /ɛer/ḍen /add/yef/feɣ 8 Yu /ɣal/yeb/ded/deg/yi/mi 7 Seb/laɛ /eɣ/itr /an/xesr /ent/iy/it/ir/g 11 a Tas/us/mi/ter/na/itm/esl/ayt/ezm/mi 10 k Ta /mes/layt/teṭṭ/erḍ /eq/tu/ɣal /da/s ef/ru 11 A /sef/run/leb/la 5 Deg usefru –a nexdem tasleḍt n wakat i yefyar kkan imenza acku asefru –a d win ɣezzifen s waṭas ,akken i d -newala akaten –is d wid ixulfen akaten imensayen i yettwabenan [7 5 7 ] neɣ [5 7 ],d wakaten atraren [7 - 5 - 94 Aḥric wis kraḍ Taselḍt n isefra n Ben Muḥemmed 7- 7 ] . Akaten n usefru -a d wid yellan d ilelliyen, tunṭṭiqin –ines ur ɛedilent ara . Amedyaz Ben Muḥemmed deg usefru n « Yemma » yeffeɣ akk seg nḍamat n wakaten n yifyar, d tseddarin d tmeɣrut tamensayt d tetrart, imi abrid n tlelli seg neḍamat –nni, iccuden ɣer unnar usnnulfu n tmedyazt tatrart, d win yuɣ umedyaz Ben Muḥemmed deg waṭas n isefra-ines. Isefra n Ben Muḥemmed banen-d d ilelliyen ,imi narna-d seg tulmisin n talɣa ,yerẓan nḍamat n yisefra imensayen d watraren . Tilellit –a tban-d s wudem ubriz deg tayunin tigejdanin i ɣef yebna usefru aqbayli ,tayunin –a d tid yeɛnan afyir ,tameɣrut ,taseddart d wakat, yefɣen ɣef nḍamat iɣef ibenu umedyaz isefra-ines . £ef waya abeddel –a i d –yellan deg tayunin n lebni n kra n yisefra n Ben Muḥemmed , yemgaraden ɣef tayunin n lebni n usefru amensay d wutrar , yeslul-d ṣenf amaynut n yisefra deg tsekla taqbaylit ,imu qqaren asefru ilelli yesɛan tulmisin n talɣa timaynutin ,ur yettwasnen ara deg tsekla taqbaylit . 95 Tagrayt 97 tagrayt Tagrayt Tasekla taqbaylit tenarna-d seg tensayit ɣer tetrarit ,anarni –agi iban-d s umaynut deg urti n tmedyazt. deg uḥric amezwaru nefka-d isegza i watan tatrarit ,syen newwi-d imedyaten ɣef kra n yisefra ideg id-lan wudemawen n tetrarit ama ayen yeɛnan isental,anda imedyazen sumata wwin-d isental d imaynuten iwatan abiddel yerzan timetti taqbaylit ladeɣa seg mi yeffeɣ unekcum arumi ar tizi n wass-a. Gar isental imaynuten i d -yufraren ,asentel n yizarfan n tmeṭṭut, asentel n tegrawla n1954, asentel n tmagit , asentel n lɣerba i yebdelen udem deg tetrarit. Seg umaynut d aɣin ad naf amedyaz yesmras tigemmi deg yisefra –ines ,imi amedyaz atrar yella- d win iḍallen ɣef tsekliwin umaḍal d ayen id- yettuɣalen s waṭas deg yisefra-ines s wudem n tgeraɣlanit d usemres n tzamulit d trumansit deg temdyazt-is. Tatrarit tesnarna-d ula d talɣa n usefru .anarni –agi yella-d akk ɣef tayunin iɣef yebna usefru ama d afyir ,tamaɣrut neɣ d akat. Deg wayen yaɛnan afyir deg urti asefran atrar iban-d senf d amaynut d afyir bu rebɛa yeḥricen , d ayen yeǧǧan ad banen nḍamat imaynuten n tmeɣrut (AAAB) , (ABC) , (AABC), d senf ur nelli wara deg urti asefran amensay .ayagi yezwar-d ɣer-s Muḥend Akli Salḥi,d Muḥemmed Ǧellawi. Anarni n tmedyazt tatrart seg tama n talɣa yeslul-d asefru ilelli . imi tallalit n usefru ilelli deg wurti asefran aqbayli atrar yettuɣal ladeɣa ɣer tsuta n tmanyin (80) , anda id-tban tsuta n yimedyazen yeɣran ḍallen ɣef tsekla n tmura tigraɣlaniyin d ayen iten-yerran ad d-yili fell-asen uzrir n nḍamat n yisefa ur llin ara deg tirmit tudyiz taqbaylit tamensayt . Tilellit seg nḍamat timensayin d tetrarin banent-d deg uswir n tayunin tigjedanin n usefru , yebɣa ad yini wanecta belli d abiddel deg tamɣrut d wakat n yifyar . 97 tagrayt Ma nuɣal-d ɣer t Tulmisin timuta n tlelli seg tama n ufyir akken id – nufa yella-d d amgarad n yifyar deg yiwen usefru deg lbeni n tkatit ,imi amedyaz ur ibnu ara asefru –ines ɣef yiwen n senf n ufyir . Tulmist niḍen n usefru ilelli, tilellit n tmeɣrut , d tin id-yettasen texleḍ gar tin n tensayit d terarit . Neɣ ad naf amedyaz yetteffeɣ akk seg nḍamat n tensayitd tetrarit, asefru –is ur yesɛi ara tameɣrut . Snat n tayunin –agi afyir d tamaɣrut ttakent-d taseddart. Asefru ilelli tikwal ur yebni ara ɣef tseddarin iruḥ d yiwet acku isddukel-itt usentel, maci d tameɣrut, neɣ d afyir d wakat . D anect-a i yettaǧǧan tikwal ad yas usefru d ilelli d bu yiwet n tseddart . Akat d tayunt niḍen iɣef yettwabna usefru . Asefru ilelli tunṭṭiqin n wakat-ines mxalafent akk ɣef nḍamat timensayin [7-5-7],[7-7],[7-5], d nḍamat itraren [7-5-7-7], asefru ilelli akat –is ur yeɛdil ara d win nummen imedyazen . Ma yella umedyaz n usefru ilelli yeḍfer tilellit deg tmeɣrut d yifyar anecta ad yeǧǧ ula d akat ad yas d ilelli, d win yeffeɣ i umaḍal n tunṭṭiqin yettwasenen deg tensayit d tetrarit . Nexdem deg yixef wis tlata tasleḍt i yisefra n Ben Muḥemmed ,deg–s nemla-d amek yessaweḍ umedyaz ad ireẓ leqyud n tensayit , imi yella seg yimezwura i ikecmen amaḍal n usnulfu d ubiddel deg nḍamat n usefru amensay. Nufa-d deg yisefra –ines aṭas n ubiddel ,aṭas n tlelli deg lebni n yisefra(ama deg ufyir d tmeɣrut,ama deg tseddarin d wakaten n yifyar) . Tilellit n usefru deg tirmit tudyizt taqbaylit tatrart ad teqqim d tarmit tamaynut,d aɛraḍ kkan iɛarḍen i imedyazen deg usnulfu –agi -nsen akken ad snarnin asefru aqbayli seg nḍamat timensayin . Wa saren aswir ɣer tama n tmedyazt tagreɣlant . 98 tagrayt Deg tagar nessaram ad tili tezrawt-agi –nneɣ tawwurt i yinadiyen niḍen ,imi tamedyazt taqbaylit d tin id ɛaddan ɣef waṭas n taliyin i d – yewwin aṭas n ubiddel di yal tama . Ladɣa amedyaz Ben Muḥammed ,i wumi xedmen yakan aṭas n tezrawin maca yal ma ara nuɣal ɣer-s ad lalent tikta timaynutin. 99 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Ammud 101 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed A yemma yemma A yemma yemma Tewwet-iyi lfeqɛa Simmal nteddu Tetruḥu leḥdaqa A yemma yemma Tekses twenza Win yezran tadrimt Ad yebru i trugza A yemma yemma I keččem-aɣ wuriff Win yellan d amusnaw Nerra-t ɣer rrif A yemma yemma Aqlaɣ nesrattem win yeṭfen amkan Ad ibeddel udem A yemma yemma Awi-d ad sweɣ yerɣa wefwad-iw yerna la desseɣ A yemma yemma Nɣil ad nesɣer 101 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Mi netti tawriqt Tamusni ad twexxer Tamacahut n sekkurt A sidi bab uɣanim Ay uḥric fhem ḥesses Tella tezdayt di sseḥra Akken- –nni ɣezzif yixef-is Lbaz iɛac s ufella-s Tassekurt deg yiẓuran-is Yeqim armi d yiwen wass Imcawer d waraw-is Inṭeq umeqqran deg-sen Inna-d deg wawal-is : Efk-iyi-tt a baba ad teččeɣ Di lebḥer ar neɣbu rrič-is Inna-as gedha s memmi Mačči d ṣṣyada n wukyis Ad dalin iɛewamen Ad d-mlilen d rric-is Ad yawweḍ lexbar leḍyur Lbaz ičča taǧaret-is 102 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Inṭeq-d ulemmas deg-sen Inna-d deg wawal-is Efk-iyi-t a baba ad teččaɣ Deg tesraft ad neɣbu rric-is Inna-as gedha s memmi Mačči d ṣyada n wukyis Ad yaweḍ lweqt n rraḥa Kul wa ad issefqed tasraft-is Ad yaweḍ lexber leḍyur Lbaz ičča taǧaret-is Inṭeq-d umecṭuḥ deg-sen Inna-d deg wawal –-is : Efk-iyi-tt a baba ad teččaɣ Ad zwireɣ di rric-is Inna-as gedha s memmi D t-agi id ṣyada n wukyis Win yeččan tasekkurt ar tt-ifak Isuk talaba ɣef yimi-s Ma muteɣ ǧiɣ-d leɛmara Baba-k yergel umkan-is 103 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Agma D acu tessutureḍ a gma A gma sutureɣ tafat Xedmmeɣ armi d tammedit Ufiɣ-d aḍebsi n lxeḍbet Win icarwen tidiwin yeṣber ur yettaf tifrat 104 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Imeṭṭawen-iw Semmḥeɣ -awen ma tezmem Imi ur d –teḍḍallem £ef iẓurran n lehlak-iw Tewtem s ṭṭen ad t-fesrem Mazal thedrem Di lemtul ternam isem-iw Ah ya limmer iyi- t-jerbem Deg-i ur tekkatem Ad tesurfem imeṭṭawen –iw Di twenza-w Iɛemrent temsal agraw A yatmaten zedɣeɣ axxam Siwa kan qessam I yeẓran amek iweṣṣef Leḥyuḍ ulin s leɣmam Yessa s texmam Yerna s usigna iseqqef Iḍ d was fell-i d ṭṭlam I rẓagit tiram Si leɛmer-im temẓi teqsef 105 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Imeṭṭawen-iw d isefra N widak merra Yuɣen tiyita di laman win ijerḥen am nekk yeẓra Ur uksaneɣ ara Qqewteɣ lefrisa s waman Ul ɣer daxel yettara Ruɣ terra tmara Imeṭṭawen deg-i a ten –agmen D tafsut iseggem yal amgud Neɣ ccetwa s rrɛud Nekk fell-i ur ibeddel lḥal La leḥḥuɣ mebla lmeqsud Ul yezga yeffud Liser fell-i d lmuḥal Ɛeddant u ɛeddant laɛyud A rebbi lmaɛbud I ṣbber mazal-iyi acḥal 106 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Ssiɣ lmeṣbeḥ Ssiɣ lmeṣbeḥ wali-yi Di ṭlam aṭaṣ iyi-teǧǧiḍ Ul inek ɣas sakit-id La yettmettat ur teẓriḍ Tallaba-k fell-i err-itt-id err-itt-id Mulac ad ayineɣ uṣemmiḍ D nekkini ik-id yurwen Keččini id iyi-d-irebban Fkiɣ-ak lerẓaq d urawen D aberrani i ɛebban Qqimen ifassen-ik d ilmawen Ala cwiṭ ik-d-yegran La ṣṣuṭṭuḍaɣ abeṛṛani Ma d memmi ǧiɣ-t i llaẓ Tizya-s attan tettnarni Netta iṛṛeq timest tettaẓ Imi yeṣber yettmenni Truḥa-as tezmert si demmar Kečč d memmi nek d yelli-k Qrib nemyusan maḍi 107 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Teqleḍ d aɣrib di tmmurt-ik Liḥala –neɣ tettɣiḍ Ass –agi ula d tili Tuɣ medden Briɣ irbeg truḥeḍ Lamaɛna zzher-ik urzaɣt Anda ik-yehwa tawdeḍ Nekk ur ad-ak –qebleɣ taɣert £as nadi iles-ik yenḍen Ulamek ad teǧǧeḍ yefsi Ssiɣ lmeṣbeḥ wali-yi Di ṭlam aṭas iyi- –teǧǧeḍ Ul inek ɣas saki-t-id La yettmettat ur teẓriḍ Talabba-k fell-i err-itt-id err-itt-id Mulač a yineɣ u ṣemmiḍ 108 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Yiwen n wass Yiwen n wass ad d-yenṭeq uẓru Ad d-yini i yezgaren : mmuh ! Yiwen n wass ad yerwi uqerru Seg yimeẓẓuɣen ad yini abbuh ! Yiwen n wass ad yekker usefru Di yal awal ad yeddu ttfuh ! Yiwen n wass ad yenṭeq wakal Yal tardast ad tsiwel i memmi-s Yiwen n wass ad d-yewwet uḥemmal Yal- wa leɛmer deg uẓar-is Yiwen n wass ad d-neṭqen leḥyuḍ Ad ssutren tiwwura Yiwen n wass aḍu ad iṣuḍ Ad iṣeɣḍele tamara Yiwen n wass ad yekkaw waluḍ Ad nnaɣ abrid s tira Yiwen n wass ad neṭqent tilas Yebḍan ul armi iḥuss Yiwen n wass iles ad yaf tarwa-s Ad yuɣal d yiwwen n ubernus Yiwen n wass akka ttnaṣfa n wass 109 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Yal imi ad t- yawweḍ ufus Yiwen n wass ad d-neṭqen yiɣsan Seg uẓekka ad d-ffken tayet Yiwen n wass igider yensan Timest ad as –thuzz tayet Yiwen n wass ad d-cerqen wussan Targit ad teffeɣ ɣer tidet 110 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Ad ruḥeɣ Ad ruheɣ ad bedleɣ tamurt Ad nadiɣ tafat Ad ruheɣ ad rewleɣ i lmut Ad bedleɣ taswaɛt Ad ruḥeɣ akin i tagut S anga dessent lxalat Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tamurt I deg leḥmala d leḥram Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tafsut I deg ajeǧǧig yettwazlam Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tafrut I la ɣ-zellun di ṭṭlam Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tamurt Yekcem waḍu n tiselbi Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tatut Yerran rray d imrebbi Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ taḥjurt Tin aken iteffer umlaɛbi Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tamurt Yesserwalen arraw –-is Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ taɣzut 111 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Yesmendagen deg-i timest Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ taylut Yessmeɣren deg-neɣ lḥes Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tamurt Yeṭṭarifen imusnawen Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ berɣut I la yessmɣayen aciwen Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tawwurt Yettbelliɛen deg udmawen Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tamurt Ur nmegger ur netteffi Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tarbut Ur nufi awren deg ukufi Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tacluḥt Yedlen tuyat uḥerfi Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tamurt Yettrebbin tifiraiqas Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tafugt I d yesnejmaien at tmenqas Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ takurt Yeggunin deffir tuɣmas Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tamurt 112 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed I deg ttmerriten at laxart Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ taḥbult I ɣef tmenɣan ɣef lwart Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tagdurt Yuzzlen ad tezzizdeg lfert Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tamurt Yerran luḍḍa d assawen Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tamurt I deg cergen yimawen Ad ruḥeɣ awen-ǧǧeɣ tamurt I deg atmaten d iɛdawen 113 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed £as £as ad awḍeɣ lqifar £as lekwaɣeḍ ad ssusmen £as quraɛni-yi tiɣemmar £as ad kawen idammen £as gmiɣ am yir asɣar £as mur ẓerreɣ wid-iyi ssnen £as ad zmumgeɣ i lǧar £as ma ḥemleɣ idrimen £as izan ad felli nnḍen £as ǧǧiɣ iffud uẓar £as snusuɣ inebgawen £as yexs-yi waɛber £as lǧerra-w ad tekmen £as di cetwa iṭij yesɣar £as ma ulac wa yeẓẓiẓẓinen £as ad ttuɣ abiṣar £as grarbeɣ-d seg wedrar Ur ttuɣ tin iyi d yurwen D ucewwiq iyi- zzuznen 114 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Cfiɣ Cfiɣ amzun d iḍelli Mi d-yewweḍ wejrad tara Ccerq lɣerb iṭṭeggir Adrum ur yezmir ara Nekk tariḍ -iyi ɣer duḥ A yemme ur ṭṭiṣeɣ ara Cfiɣ tmutelḍ-iyi £er tẓurin n wafrara Tenniḍ-iyi asmi d-luleɣ Iɛdawen ur ɣ- bɣin ara Yis-si tferḥeḍ mi meqreɣ Tuɣ-am teftilt di lḥara Cfiɣ amzun d iḍelli £ef usigna mi yeɣum aggur Ckal yeɣli-d i znad Tammurt yečč-t unaɣur Tmuqleḍ deg-i a yemma Walaɣ ul-im amek yeččur Tenniḍ-iyi kec a memmi 115 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed D taḥbult n yirden mi tnur Tewweṣaḍ- –iyi ɣef gma Ad beddaɣ ɣer-s ad yemɣur Ad tafaɣ ɣer tuyat-iw Win ur nesii tagmat maḥqur 116 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Tiɣri n wegdud Mkul agdud yaḥwaǧ tilelli Mkul tilelli yaḥwaǧ lḥerma Mkul lḥarma taḥwaǧ tadukli Mkul tadukli teḥwaǧ lefhama Tagini d tiɣri n wegdud Yennen anda-t umur-iw Xedmaɣ akal n lejdud Ssweɣ-t ula s idammen-iw Akufi akk d ucbayli Azeka ad zmen fell-i Ma nekreɣ tidiwin- –iw Tagini d tiɣri imeɛnen Zdat iwaɣzniwen Summen-aɣ afud ur yuklal Bḍan-aɣ am ibawen Imi abrid n tlelli I t-ineǧren d tadukli Tezmer-as xas yessawen 117 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Asmi Asmi akken id yenṭeq yiwen Yesmar-d is-yellan deg wul Tennam-as keč d amahbul Wigi ad ak –rẓen acciwen Ad bedden fell-ak deg yiḍ Ad truḥeḍ ur k-yeẓer yiwen Udem-ik leḥbab ad ten –iɣiḍ Isem-ik yeɣbu gar yesmawen £as ṭṭef imi-k am wiyiḍ Ula i k-yewwin s asawen Asmi d neṭqen di meyya Nnan-as neɛa di dell Tenna-m yeffeɣ-iten laɛqel Wi d imṭṭurfa d aya Atna msakit la ttargun Ad bedlen liḥala ya Liḥala kersen leǧnun Ur as yezmir bu neyya Deg yiwen wass ad ten-kfun Ad dun deg yer tuzya 118 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Asmi ara-d yekker wegdud Ad d –yini tura ad tbeddel Ad rewlen at lbaṭel Wid-ak iṛebban afud Lemḥellat ad htutint Liɛskar ad yeǧǧ lbaṛud Tibbura n lḥebs ad d-llint Aɛssas ad yereẓ leqyud Ass -n ad d-teččar temdint Imxatliyen ad ttin d ssyud 119 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Ay atmaten Axxam wwten-t iɣisan Izuyaḍ temṣeḍfaren Ibardan ruḥen mxalfa Mkul wa anida i t-iḍegren Yal tama la d-tessawal Agraw yemyarwal Akraren la ṭṭafaren Tamurt akal n tudert D lmut i deg -s yefrurexen Ar daxel i tewwet znezla Tettawi amdan d isyaxen Isuḍ waḍu di rreḥba Teɣli-d rrehba Imdanen teddun naxen Idurar gren tiɣri Anga llan widak urwen Tufa –ten la ggaren aḍar Gar ukessar d usawen La ttraǧun ad yali wass Kul wa ad yaf ayla-s 120 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Ad mwalin wudmawen Anida Anida llant tudrin Yesfaḍen imeṭṭawen Anida llan yexxamen Yulin s ifassen ilmawen Anida tella tewwurt Iid- –itellin deg wudmawen Anida tella tejmait I deg atmaten d atmaten Anida llan leɛwanṣar Tibḥirin timzin irden Anida llan iberddan Yessefraḥen imsebriden Anida llan isulas Yeṭfen ixxamen n lejdud Anida llan ikufan Ayesnecraḥen leɛyud Anida llan yecbuyla Win s akken yecbeḥ waddud Wnida yella wefzim D uxelxal yewzen tikli 121 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Anida yella ubernus Yerfan bab-is ma yeɣli Anida llan iwaziwen Yecnan ccna n tdukli 122 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Uccayen Iḍelli mi d-yewweḍ yiḍ Lmal yeɛlef yerra ifeẓ Nadam yeɣli-d ɣer taddart Yal amunan yettwarez Ucen yesqarb -it-id laẓ Yettxatal acu ara yɣeẓ Yegra-d yiwen di tejmayiit Iferɣ-as yiḍes iɛawez Yendeh a taddart a lɣit Tuzzel-d tenna-d ih ayen Tazmert trennu tirrugza Iɣallen ad d-sḥaḥayen Uccayen imnayen A ben yaɛqub atnayen Yeṭṭef abrid-is ɣer teɣzut Aqarru di tqelmunt-is Iteddu yettargu tafsut Ur yuki ara i yizamaren Mi d-susfen di tagut Nniɣ-as ḥeder a yamcum 123 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Yendeh a taddart a lɣit Tuzzel-d tenna-d ih ayen Tazmert trennu tirrugza Iɣalen ad sḥaḥayen Uccayen imnayen A ben yaɛqub atnayen Azekka ugdeɣ lewḥuc Ad d- fɣen s amadaɣ deg uzal Ad afen tagmat tewqeɛ Taqbaylit ur tesɛi azal Tiwwura n ddel ad llint Ad aɣen amḍiq imedlal Wa ad d- yeqqar a bbuh a nger Wayeḍ yeqqar ṭṭes mazal Ma yendeh yiwen a lɣit ḥed ur d yeqqar ih ayen Tagmat ad tečč tirugza Abrid yenǧer i lɛarayen Uccayen imnayen A ben yaɛqub anda-ten 124 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Siḥ ay izri-w Urgiɣ la ttsebire ul-iw Rriɣ ṣber d arfiq-iw A leḥbab-iw ay atma Yejreḥ wul-iw Siḥ ay iẓri-w Deg genwan yexsef yitri-iw Siḥ ay iẓri-w ɣef nek ur nufi abrid-iw Yiwen uẓar i ɣ-d isegmen S ddaw yiṭij d usigna Lliɛ seg wid iiezmen Bniɣ-am ula d takana Mi tsuɣ assif idammen Rniɣ-d fell-am takna Ula d widak-nni id turweḍ Wwiɣ-am-ten gar ifassen lin deg rebbi n tayeḍ ɣileɣ d tin id yemma-tsen Ur d-hessen mi tessawleḍ Tasa-m tejreḥ fell-asen 125 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Asmi muqleɣ ddunit Ufiɣ abrid –iw d ayla-m Ass-agi lint-d wallen-iw Imi i d-negra gar ifassen Ttxil-m ṭfen afus-iw Ad nsiwel i tarwa ad aɣ-selken Sel-d ataizizt n wul-iw Takna thegga-aɣ-d lekfen 126 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Nek ur ttarguɣ aggur Simmal run llufanat Qlil wid –isen-iselen Simmal hudden llakulat Iṭuqten-d iderɣalen Simmal teǧlent lxalat Neḥder i lḥeq mi t-meḍlen Simmal azmumeg s tesweɛt Bḍan wid yemyeḥmalen Simmal tennuɣni tafat Simmal imeṭṭawen flen Simmal lward yettmettat Amek ara cerhent wallen Simmal selleɣ imelluẓa Akk d yemmatin yettrun Simmal times di tɣuzza Telheb di tidi umeɣbun Simmal llan imerẓa La tmedduduɛen ula wumi ḥkun Simmal gerrin imenza Simmal semmeḍ lkanun Simmal tagmatt twezzaɛ 127 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Simmal ifadden la rekkun Simmal tasa atta tezza Nekk ussan-iw ur zehun Simmal akk tamurt tarɣa Taɛwint n tuddert teqqur Simmal nettayes ayen nebɣa Tirga ruḥent ɣer lebḥur Simmal leɛqel n laɣa Yegra yettnadi abaɣur Simmal ṛẓaget tufɣa Iṣaḥaɣ-d wakal n lbur Simmal tettaɛraq talɣa Simmal ul yezga yeččur Simmal amdan yettmenɣa Nek ur targuɣ aggur 128 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Muqleɣ Ur ẓriɣ ansi d-kkiɣ Wala s anda tedduɣ Mi kkreɣ ad steqsiɣ Ad afeɣ liḥala tluɣ Amzun seg yigenni i d- ɣliɣ Ccah deg-i mi teṭṭuɣ Beddeɣ di tiɣilt ssawleɣ Tiɣri-w teɣli ɣer wannu Mekneɣ lewhi-w ad sleɣ Allaɣ la yettezi irenu Tḍal-d lqebla i muqleɣ Tamer-iyi-d tenna-k knu Muqleɣ tamurt umaziɣ Yugurten walaɣ udem-ik Nnesma- –nni n wanda lliɣ ḥulfeɣ tcewweq s yisem-ik Tabrat-ik segmi itt-ɣriɣ Ferḥeɣ mi lliɣ d mmi-k 129 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Mazal ad neɣz ad nmuqel Ad nelḥu wa ad nesseqsi Ulac tardast a nezgel Ad d – nsiɣ tafat ma texsi Ma nḍeggeɛ lkenz n leɛqel Aneɣrum-is ula ansi 130 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Niɣ-ak sbaḥ lxir Nniɣ-ak ṣbeḥ lxir Nekki ḥesbeɣ-k am gma Keččini teḥkiḍ i lɣir Ḍrafa teqqel-iyi d ccama Ziɣ win i ki ɣunzan axir Imi ur teṣṣeneḍ i lḥerma Tenniḍ ayen akken ur nelli Armi iyi-tebɛen iḍudan Tesṭuqteḍ lehḍur fell-i Ttwaqeḍɛen –iyi iberdan Tunfeḍ i webrid anaṣli Ur tqudreḍ ayen i k-yexḍan Yebda irfed tagarzet Iheddar s tfenṭaẓit Yenna-k teɣli-d twizet Tɣat-iyi –d taṣebḥit Anda telliḍ a tidett Che-d felli sneḥcamit Abeḥri yewwi-d lehḍur-ik La qazen deg yimeẓuɣen-iw Lexyal n lekdubat-ik 131 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Yegguma ad yexḍu later-iw Tewwiḍ ddnub i yiri-k A yugur n ddunit-iw D iles-ik id yewwin lada Ur tewẓineḍ imeslayen-ik D acu tufiḍ d lfayda Mi tzerɛeḍ lekdub-ik Tsamṣeḍ-iyi isem-iw lebda Terriḍ –iyi zzman berrik 132 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed El muqrani A win icarwen ddkir Anida i kundin awri Mi tekniḍ ɣer lqebla Terr-ik-id lmut ɣef yiri Memmi-k ibeddel tamurt Ma d yelli-k tebra i lemri A win icerwen ddkir Anida i k-yeɣḍer yiḍeṣ Mi teǧǧiḍ tamegḥelt-ik Yuli-t ṣḍid tewlelles Atmaten-ik mfaraqen Tamurt-ik teqqim weḥdes Awin icerwen ddkir Anida ik-yeɣḍer laman Mi teǧǧiḍ abeckiḍ- –ik Yuli-t ṣḍiḍ n waman Tuɣal-d tbarda i wemnay Tamurt tbeddel imawlan 133 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed A win icerwen ddkir Teǧǧiḍ-d lweḥc i wexxam Ufiɣ-d akk imdukal-ik Sefḍen tidi s lekmam Wa yenfa wayeḍ igguǧa £ef tmurt yeɣli ṭṭlam 134 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Cfu ay ixef-iw Cfu ay ixef-iw Anida maren idamen-iw Ay adrar bedd ad nwali Baba izizen anda yeɣli Gar was-agi d yeḍelli Ay aḍu ṣfeḍ afraḍen Feɣ tedyant icariḍen Yuran ula ɣef yiblaḍen Ay aggur erẓ-aɣ ṭṭlam ɣef ugraw n lasumam Wid-ak yessen anda tella-m Ay iṭij ḍil-d ur tezzi Cfu ɣef yebrir di tizi Lǧerḥ ur neḥli i ttɣizi Tura tezreɛ Yiwen n wass ad temɣi Ad truḥ tesweɛt Ad d-tass tayeḍ Yiwen n wass ad temɣi Ad ɛeddin yemdanen Ad d-asen wiyaḍ 135 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Tagrawla Uḥeq igad iɛawzen I lmarta acben Lqum yellan yennekbal Uḥeq igad ikerzen Iwuḍan ɛawzen At fexsa ččurent d akal Uḥeq igad imegren Timzin d yirden Di tagara ččan akbal Ad taḥluḍ si nalah Uḥeq lḥeq yetmenɣan £ef wakal yerɣan Akken ad sersen lehna Uḥeq lbaz gar yesɣan Yeččan seg umerɣan Zdat win ur nuklal yekna Uḥeq sked ayen iɛeddan D wayen yettumenan Ad d ad kecmeɣ di lfetna 136 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Amɣar azemni A baba amɣar azemni Izedɣen gar isaffen Ttxil-k ma ur yi d-mliḍ Adɣaɣ yiffen akk idɣaɣen Nek yellan gar issafen Gar yiẓra i rebbaɣ afud £ur-i adɣaɣ yiffen idɣaɣen D adɣaɣ yerfed bu leqyud Yerẓa snasel is – t-cudden Widak yessebraken leɛyud A baba amɛar azemni Izedɛen tiẓgi iluɣen Txil-k ma ur d i-temliḍ Asɣar yiffen akk isɣaren Nek yelhan di teẓgi iluɣen D nek i s – izedɣen tallemmast £ur-i asɣar yifen isɣaren d D asɣar is-id–nenǧer tarkast Tarkast ubeckivḍ medlen Widak igan i lǧur talast 137 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed A baba amɣar azemni Yecfan i tsuta yefsan Txil-k ma ur d i-temliḍ Anwa id ass yifen akk ussan Nek yecfan i tsuta yefsan Cfiɣ i tmurt teḥreq £ur-i ass yifen akk ussan Ass mi ara yeḥkem lḥeq Tasusmi ad as- ǧǧuǧgen wussan Tidett ad as-yuɣal lmenṭeq 138 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Tajmilt-nwen Ilmeẓyen d arraw n tmurt Nettnadi tawwurt Ur nelli d wid yettekan Maci d ccwal i nebɣa Nekni d lḥif nettmeẓra Di tudert i nebɣa amkan A yemma ddel deg uqelmun A yemma abernus yettru Yewweḍ tidi ɣer yeɣes A yemma yexreb usefru Kren-d ilmeẓyen rrfan A yemma refden asafu Tajmilt-nwen a yarac Ahat ad nezdi aqaru Ad tt-idnawi Mulac aɣ-tt-awin Times tuɣ di lekwaɣeḍ A yemma meḍlen luma 139 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Lemxazen rẓan-d tiwwura Yemma tban-d lḥecma D azniq iyrefden awal A yemma yexreb unejmuɛ Tajmilt-nwen ay arrac Ahat ad d- –tarem lḥarma Deg izenqan yeḍbeɛ later A yemma later iɣ-d-imalen Mi nettu ad aɣ-dismekti A yemma ad aɣ-d-illi allen Wid yegganen ɣef ukersi A yemma ansi ad slen Tajmilt –nwen ay arac D kenwi yesmaren idammen £ef wemkan di tuddert Ad tt-id-nawi Mulac ad aɣ-ttawin Mi tebɣa ad aɣ-tawi Ma d nekni nugi 140 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Lezzayer Di tejmaɛt yewwet ubeḥri Yiwen ur d-igri Siwa asqamu yeḥzen Anda lan imusnawen –nni Yeɣran di tferni At wawal yebnan ɣef ṣṣeḥ Mebla le ḥkem uǧadarmi Ur ḥwagen larmi Ferrun-tt s iɣimi £ef tmurt ur nuklal Ayen d-nniɣ drus Asmi iɣ- ččant temdinin Ur nufi timẓin Asmi sedḍen imegran Ugadeɣ ad mtent tudrin S ddaw tmedlin Ad qaren akk iẓuran Uk a lezzayer aɛzizen Maci d medden i kem-yewten Tiẓgi tuɣ-d iɛerquben 141 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Tafsut temmuɣben Yeɛreq webrid n tala Anida llan iwaziwen A ttemsawalen Teksen lweḥc i lexla Aman yellan s wayen Ruḥen d isyaxen Tamurt ur tban d ayla 142 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Yemma Yemma Liɣ tmerẓeɣ d gma Mi rẓan fell-am lḥarma Tassa tegzem Amnar yezzem Yekker yizem Yenna :yemma yemma Yemma Liɣ turareɣ tiddas Asmi id am-rẓan tilas Yezri wurrar Yefsi wemrar Yendeh yudrar Yenna:yemma yemma Yemma Kerfeɣ di tṣuret itezmen Asmi id am-summen idammen Tamzagt teccur Ayeddid yeqqur Amunan itur Yenna :yemma yemma. Yemma Ksiɣ di teẓgi ifersen 143 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Asmi id am-cudden ifasen Bḍant tmira Imi ibrra Tekmec lǧedra Tenna:yemma yemma! Yemma Liɣ aqrru-w di lqaɛ Asmi imefkan abeqqa Siɣ ɣef waḥḍun D tṣebḥit –iw d aldun Lqarn n leqrun Yenna:yemma yemma! Yemma Liɣ aqarru-w deg yigeni Mi kem-gezren d tirni Tɛedda tcallawt Tassa tasellawt Taɛya di temlawt Yenna:yemma yemma ! Yemma Ula d nekini Akk am kemmini £unzaɣ taguni Awal ineqqen 144 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Ass-a ad t-i d –nini . Montage poétique :yemma Amacahu Tamacahut tlul-d si tyita Tiyita tesseneq-d tiɣri Tiɣri tuɣal d meslay Tamacahut tebda-d seg wawal Ikemnen deg wul Awal iɛerḍen ad d- yeffeɣ Yuɣal yebded deg yimi Sseblaɛeɣ itran xeṣrent-iyi tirga Tasusmi terna i tmeslayt ẓẓmik Tameslayt teṭṭerḍeq tuɣal d asefru Asefru n lebda Win i d yennan tidett Yeṭṭef aɛudiw ad yerwel Win id yennan tidett Yeṭṭef rruplan ad yerwel Tarewla tarewla tarewla Ar melmi ar melmi ar melmi Ay atmaten i d –isellen D ul-iw i yeflen Mi d-ttciriɣ isefra 145 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Lehḍur ɣur yiles –iw uzzlen Bbɣan ad d-mlen Ayen i d iqarḥen merra Yak tura leɛyub mlen La ttwalint wallen Tasusmi ur t-i d –tettara Iles yettḥawal-itent Aqarru yettaɣ-itent Swiɣ itran s wuraw Ulin-iyi-–d s aqarru Yeɣli-d ɣef yiẓri-w calwaw Ttwakeblaɣ deg wagu Tasusmi-w teftek tignaw Tiɣri-w tuɣal d asefru Iles yettḥawal –itent Aqarru yettaɣ-itent Rriɣ i yilles ṛṛezat Heḍreɣ mi s-yimmec wayla Ččiɣ times kuferreɣ Ulwaɣ terkeb-iyi tawla Mi i d-ayi i d yenser wawal Nnan d asefru nlebla 146 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Iles uettḥawal-itent Aqarru yettaɣ-iten Mesleɣ-d awal iqerreḥ Yeskaw deg yimi-w imetman Ibedd-iyi di tbuḥcict Ur yulli ur yudir i ban Ma kemnaɣ-t ẓẓay fell-i Ma briɣ-as-d ad yireẓ uglan Iles yettḥawal-itent Aqarru yettaɣ-itent Ur znuzuɣ isefra Akken ad d-aɣeɣ ṭṭunubilat Ur znuzuɣ lqurɛan Akken ad ssegnaɛ lxalat Ur znuzuɣ ttawra Akken ad bnuɣ ṣṣrayat Iles yettḥawal-itent Aqarru yettaɣ-itent Win ur neqbiḥ Laɛmer yerbiḥ A yiles yellan d aksum D acu i k-yerran d asennan 147 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed A yiles yellan d aksum Nek ad k-rreɣ d asennan Iles yettḥawal-itent Aqarru yettaɣ-itent Tameslayt teṭṭerḍeq Tuɣal d asefru Tuɣal d isefra Awal yeṭṭarḍeq Ad yeffeɣ d tameqqunt n ijeǧǧigen Ad yeffeɣ d azabuq n waḥlalas Imal yeṭṭerḍeq Yeffeɣ iruḥ wawal Yessebɛed amecwar Yerwel i tmuɣli Iruḥ-aɣ wawal nuɣal neḍfer-it Nruḥ ad nadi fell-as La nettnadi awal gar iserdan n tira n iǧernanen La t- nettnadi di tsusmi La t-nettnadi di tmuɣli Tikwal nettaf-it Nettaf-it yemɣi Nettaf-it iḍer La inneq 148 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed La iḥeggu Yeṭṭes Yuki Nettaf-it yebded ɣef tewwurt at wexxam nnan-as D acu i wumi yeẓmer usefru Ad yerr awal d aḥlalas Yal tiɣilt ad d-yettiẓẓif Ad yeṭṭef afus sɣur tilas Ad yerr aḥrarat d ukrif Ad d-yessemɣi tisuqas Ad yefk abeqqa i wungif Ad yurar yes-neɣ tiddas Ad yerr alemmas di rrif Ad yerkeḍ merra tilas Ad yekker i ugudu ad tisif D acu wumi yezmer asefru Ad d-yekkes ul si gar leqyud Ad as-yegg afriwen n tagmat Ad d-yerr aman di lbarud Ad yernu ssem di tedwat Ad d- yawi rriḥa n lejdud D lbenna uyefk n tyemmat Ad yekkes tuṭḍa i wegrud 149 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Ad iẓẓu inijjel di tqaɛet Ad d-yerr tazmart i wafud Ad yelḥu d tmusni izerreɛ-tt D acu wumi yezmer usefru Ad d- yekkes iṭṭij seg usigna Yal tardast ad as-yeg aḥric Ad yuqem amkan i takna Ad ineɣ agdi s ttnefcic Ad yefk i uzzeka lbenna Ad iferḍ aḍar i wemcic Ad yesmendeg i lfetna Ad d- yesmekti alleb ur nenɣic Ad yerr idles d lmuna Bab-is ixebbec i ttkeric Bu yiles medden akk ines Win ḥemlen yakk medden Deg-s ccek Win kran yakk medden Deg-s ccek D iles-iw i d- yewwin lada Buddeɣ ssif ad t-yegzem Kulci yesɛa leḥdada Yelha leqḍeɛ gar medden 150 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Wu ur neɣri di lmaɛrifa Reglen fell-as yeḥbiben Ttrebga Nehhu A weṣṣi Abrid Tufɣa n wubrid Tuɣalin s abrid Anjar n webrid Ṭṭmeɛ Annuz Sebeṛ Lmektub D leḥram D lɛib D ddnub D lwaǧeb D ṣṣwab Tilas tilas tilas Tilas iwawal Tilas i wḍar Tilas i tmuɣli D wigi i d imeslayen gar wiyaḍ 151 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed D imselayen wumi selleɣ yalas D imeslayen i deg d-tturebbaɣ D imeslayen wumi selleɣ yal idis D imeslayen iyi-d yefkan abeqqa Abeqqa yellin allen –iw ɣur daxel Lliɣ allen-iw ɣur daxel n yiman-iw Nudaɣ ayen yellan deg-i Ayen kemneɣ Ayen i ɣef zedleɣ Tamuɣli-w teslal-d deg-i nnfaq Muqleɣ yekker-d deg-i nnfaq Muqleɣ kkreɣ ɣur nnfaq Muqleɣ wehmeɣ Wehmeɣ seg win ur nettmuqul Mi d-yenna seg wul Ass-agi ata yelha lḥal Wehmeɣ mi yendeh s ṛṛṣul Yuẓẓam u yeẓẓul Yeḍmeɛ di rebbi lmuḥal Ma d nek wissen d amehbul Neɣ zaden-iyi leɛqul Xulfaɛ leɛbad s wacḥal Lleh lleh deg yiles 152 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Ajenwi deg ufus-ines Zgiɣ siiɣ ccek deg wid yemmalen abrid n lǧennet Mmalen abrid n lǧennet di lawan i deg ttaran tudert d times Uɣeɣ abrid-iw Ḍegreɣ tamuɣli-w ɣer daxel Ḍegreɣ tamuɣli-w ɣer tmurt Ḍegreɣ tamuɣli-w ɣer tudert Ḍegreɣ tamuɣli-w Tamuɣli-w tezzi ɣer at wuddem-in Tezzi ɣer at weddem-a Tezzi ɣer lǧar Tezzi s amdakel n lxedma S amdakel n tikli S amdakel n rekkba Tezzi ɣer wid yettaɣen Tezzi ɣer wid yeznuzuyen Ttaɣen Znuzuyen Di tira Deg imeslayen Tezzi ɣer win iḍegren aqarruy-is s annar n wurar Iḍeggar aqarru-is Yewwi-d ticiret gar tuyat-is 153 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Tezzi ɣer tudert n wid d nekni nettemdeggar Deg yiḍ Deg wass Yeffus ẓelmeḍ Zzat-neɣ Deffir-neɣ Tamuɣli tezzi sya wesya Tezzi ɣer temlilit Tezzi ɣer temliliyen Amek telliḍ Aqliyi labas Acimi akka tekniḍ ? Izad lweswas Ansi d-tekkiḍ? Seg yimi n lmektub Sani akka telḥiḍ ? S aɛebbuḍ n dnub Melmi i d tuṣiḍ ? Azekka lweqt-a Wissen d acu-t wass-a ? Ass-agi d wissen Ihi i wseggas-a ? 154 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed D lqern fessusen D acu d tewwiḍ ? D taɛkemt n leɣder D acu i s –tesriḍ ? Ad bnuɣ lequrṣur Waqila teɣriḍ ? £riɣ s tidett Ihi d acu teẓriḍ ? Anta taṣurett ! Iṣeḥḥa yeẓri-k ? Ferẓeɣ yis-s aggur Tejreḥ tefdent-ik ! Yewwet-iyi yugur D acu it ɛelqeḍ ? S tteṣbiḥ n tikci Werɛa d tẓulleḍ Ulac lɣaci D acu tettwaliḍ ? Ayen yellan merra Ihi d acu tenniḍ ? Ur yittari tmra Aṭaṣ i telẓiḍ ! Nnudaɣ-d akk lberr 155 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Ihi d acu teẓriḍ ? Ssdreɣ i cffer D acu tettabaɛeḍ ? Ala ticirett Waqila txaqeḍ ? La tnadiɣ kra D acu-t ad ak-temleɣ ? Ur ẓriɣ ara Waqilla tnaɣeḍ ! Nnejlan s itran I din taṛtaḥeḍ ? Ur d iṣaḥ wemkan Twalaḍ udem-ik ? Ulaḥed lemri Twalaḍ latter-ik ? Yemmundel yeẓri-w Anwa i d isem-ik ? Isem-iw menwala Anda i d axxam-ik ? Di yal liḥala Ddunit-agi taɛmer Aw si ɛmer Ɛiwed i laḥsab –ik yexṣer 156 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Aw si imer Timliliyin Taḍṣa yesruyen Imeṭṭi yesruyen Amesteqsi Iɣeblan yeččuren ulawen Labas yeččuren imawen Amek tettiliḍ ? Labas labas ḥemduleh Ansa akka i d tekkiḍ ? Kkiɣ-d si ssuq Ayen ɣef nuddeɣ ur yelli Ayen yellan ur d as-tezmir texriṭ Yegra-iy-id kan ad d – areɣ aǧernan Ad aɣ-yeṣṣerwu am nekk am at wexxam Akka wala akter Ad nini kan labas labas Amek llan wat wexxam ? Tameṭṭut ḥaca-k texṣer-as-d tadist Farten-tt nɣan-tt-id si ṣbiṭar Labas labas Ddurt i d iteddun ad d-ɛiwdeɣ tayeḍ Amek lan warrac ? 157 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Ha tna simmal la rennun di leqraya Simmal ferqen iberdan-neɣ Wa ur ifehem wa Labas labas Cwi kan ameqran ,ameqran –nni sufɣen-t-id si lakul Aqli la s-ttnadiɣ amḍiq Ur ẓriɣ sani ad t-rreɣ Ma yella d amecṭuḥ-nni ur s-d-ufiɣ ara amkan di lakul Amek tella yelli-k ? Tehlek xeṣrent-as tirga Iṭbib yenna : yewwet-itt lehlak n tmeṭṭut Ccix yenna :wten-tt leǧnun n lqern rbeɛṭac Ma d memmi-s yenna : yewwet-itt lqanun n tmeṭṭut Labas labas Ar timlilit ɣas kkes aɣbel Ar timlilit Ata yusa-d wayeḍ Amek telliḍ ? Aqli am win i d iččuren axxam Yeɛreq uḍebber uqrru Tifucal akk iɣalen-iw Ttawun-d meyya duru Mi xelṣen tabaṭaṭat 158 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Aɣrum illaq s berru Amek telliḍ ? Aqli am win i d yeččuren axxam Ur yufi ansi ara ad yenbaḍ Mi dduɣeɣ tiserwula Ad trun ɣef ṣṣebaḍ Mi kseɣ fell-asen leẓfa £ef tserwula yeqqel-d laɛyaḍ Amek telliḍ ? Aqli am win i d-yeččuren Sgamiɣ-d i yimaniw allen Ma yella tella lɣella Ufiɣ tuyat d iɣalen Al ma ad yili di ɣurar Aɛebbuḍ deg-s ssumlen Amek telliḍ ? Aqli am win i d –iččuren axxam Leḥyuḍ kul ass la t-ḥerṣen Nek d yiɣardayen nettnaɣ Wwiɣ tamezduɣt-nsen Yal aṭṭan yedla-d fell-aɣ Ǧiɣ axxam imurḍuṣen Amek tellivḍ ? 159 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Aqli am win i d-iččuren axxam Yectaq tiqit n tafat La yettwali deg walebɛaḍ Ayen i ɣer yedla yufa-t Ma d netta zdat-s tekkaw Ula d lmut tɣunfa-t Amek telliḍ ? Aqli am win yeččuren axxam La yettraǧu di lmektub Yurǧa seg wasmi i d illul Ar tewser mazal-t i d nnub Mi i d ussan ad as – cehden Yenna-asen ddreɣ d ameslub Rebbi yella-aɣ lmut Ma d nekkni nela-yas lqut Ddewla tewwi tasarut Gar iffasen –is tɛelleq lqut Win wumi telli tawwurt Ad d-yesseɣḍel fell-aɣ tawwut Amdan yetti d azrem Yettel ɣef tewwurt Tawwurt ara ad d t–yawin ɣer leḥkum Wa la iteddu s ddaw tmurt 160 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Wa la iteddu s nnig tmurt Wa la iteddu s d ddaw webrid Wa la ileḥu di ṭṭlam Wa la ileḥḥu s ddaw tecḍaṭ Ufiɣ azrem deg webrid Yerḥat uṣṣemmiḍ Iɣaḍ -iyi ad as kemleɣ Jemɛeɣ-t-id rriɣ-t ɣer lǧib Ɛuddeɣ d lxir i xedmaɣ Mi d-yekker la yettjelib Yeqqar-iyi ad ak-nɣeɣ A tna- da A tna-din Zgan tezzin fell-anaɣ D atmaten Atmaten yettawin aṭeẓḍam-nsen deg wul Atmaten yettawin ul-nsen deg uṭeẓẓdam Muqel-iten Wilan-ten Zgan tezzin fell-aneɣ Ɛencen ɣef ikersiten-nsen Selt-asen La katen afus 161 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Ɛemren ssuq Ssuq ilem yerra-d ssut Kkaten s rrkel Snegren tamurt Ass-a ad ak-fken afus Azzeka ad fken deg-k afus A tna- da A tna-din Muqlet muqlet Muqlet akken la itellef S akarsi ad t-yeṭṭef Muqlet-t aken la yettɣiḍ Muqlet muqlet Di yal lmedwed yeɛlef Yeɣli yaḥnunef £ur-s yemmcubak yiḍ Muqlet muqlet Win id yemlal ad t- tiṭerref Ma yufa-t ad t-yezlef Yexnunes am yer čeṭṭiḍ Muqlet muqlet muqlet Muqlet yecca deg rebbi-s 162 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Yeɛlef ajlal-is Muqlet akken yexnunes Muqlet muqlet muqlet Muqlet amek yerkeḍ isem-is Yegla s uẓar-is Muqlet amek yeqim waḥdes Muqlet muqlet Muqlet ddel amek ɣef wudem-is Yessader isem-is Ṭṭmeɛ anda it –yeṣṣaweḍ Yezmer ad izenz yemma-s Ad yennu weltma-s Ad yernu ṭrika n jeddi-s Yezmer ad ineɣ bab-as Ad iɛelleq gma-s Ad yessarɣ akk xwali-s Yezmer ad yettu ayla-s Ad yemḥu lǧarra-s Ad yenker merr later-is Muqlet muqlet Muqlet la yettak yefus ẓelmeḍ Am uzrem imnenneḍ 163 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Win yewɛa ad tt-iktil Muqlet muqlet Mi yesla awal ad t-yelqeḍ D umatu ad t-yessiweḍ Si tɣemmar i d yettxitil Muqlet muqlet Ma yewɛa ad k-yezlu mesyed Lmus deg-k ad t-yeṣfeḍ Yedhec ɣef ukersi aḥlil Win i d yeqqaren lehdur yecban wigi Deg-s ccek Atta teqreṣ da Azekka ad nejmaɛen Ad as-aren tafawet Atta teqerṣ-da Azekka ad nejmaɛen Ad as-rren tafawet Ur ttagad teshel taluft Ad as-xedmen ddusi Ad as-bernen tiyersi S lxuṭbat ad ssexsin timess Tekker tazla 164 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Tazla s amkan n zdat £ur zdat akken ad yesred lebla niḍen £er zdat ad iḥaz ṭṭunubil niḍen Tekker tazzla Tekkar tazzla Anda sarsen afus £lin-d iɣurar Kawent laɛwanṣar Anda sarsen afus Anda sarsen afus ad d-ǧǧen ilem Da ɣef wudem n tawra Da ɣef wudem n ddin Da ɣef wudem nccuhada Da ɣef wudem n lictirakiya Tekkar tazla Ar melmi ar melmi Ar melmi ar melmi La tettrebiḍ aḥelqum La tettsunuḍ aɛebbuḍ S tidiwin teččiḍḍ aksum Tegliḍ ula s tbelluḍt Ar melmi ara yeṭṭes lqum 165 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Ar melmi ara k-tdum teɣruṭ Amek ass-a tzedɣeḍ leɛli Nekk zedɣeɣ tizi yexlan Yak nemyusan iḍelli Iḍelli kan a si flan Yak telliḍ d aẓawali Am nek leǧyub –ik xlan Tarwak ruḥen ɣer leqraya Arraw-iw ruḥen ad ksen Xuḍi iṭij n lḥuriya D nek i t- id yessasen Ar melmi ara ad idum waya Ara yiliɣ deg wid yuysen Idamen-iw asmi uzlen Sswen tamurt n lejdud Kec tɣabed gar walen Iṭṭlam tettrebiḍ afud Ass-a imi iɣalen –iw feclen D kec i nɣar di laɛyud Ttfurṣeḍ tagnit n lwed Seg wass-ik teqleḍ d adɣer Tzedɣeḍ tiyarsi ugellid 166 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Teswiḍ idamen -is s nxer Yerna tettruḍ am ugujil Teqqareḍ ixuṣ-iyi zher A tnaya fflen-d iɣuraf Seg idurar i d-ḥlellin Qeṣden-d imleɛb imayaf £ef wedrar ukud i s-ɣlin Ad iruḥ am yer xalaf Ad d- yali iṭij yeɣlin Sidi qala yenna gar wayen yenna D acu izedɣen lewɛur D lbaẓ akk d umiɛruf D acu izedɣen lɣaba D izem akk d uḥelluf D acu izedɣen tudrin D uḥdiq akk d wengif Ttxil-k a lbaz Ur iyi –ttaǧǧa s amiɛruf A yizem Ur iyi- –ttaǧǧa s aḥelluf A yuḥdiq ur yi- –ttaǧǧa s ungif Nniɣ-awen :aneft-iyi ad d-iniɣ awal 167 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Tennam –iyi ulamek ad ak-nefk awal Tefkam –iyi –d urawen n ṣṣber Nniɣ-awen aneft-iyi ad aruɣ taluft –iw Tennam-iyi ur xuṣṣent ara tlufa Tmeknem –iyi –d lmektub Nniɣ-awen aneft-iyi ad d-sekneɣ udem-iw Tennam-iyi tesɛiḍ aṭas n wudmawen Tḍeggerm-iyi deg yifran n lbiruwat Tḍeggerm-iyi gar izuran n leǧmayeɛat Tennem-iyi rǧu ad d- nennejmaɛ Tennejmaɛem Ternam tennejmaɛem Tennam-iyi arǧu azekka Urǧiɣ azekka Yuɣal d ass-a Yuɣal d iḍelli Ussan la tɛeddin Kunwi teṭṭfen deg yiwen wawal Arǧu azekka Nezzi i wawal Nuɣal-d ɣer din Nniɣ-awen 168 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Tennam-iyi Nniɣ-awen Tennam-iyi Nuɣal -d ɣer din Tḥewṣem tafat Tmecḥem tabaqit Tewwim-iyi –d taswaɛt Ternam tasurit Tennam-iyi ṣber ass-a Azekka rebbi ad d-iwali Fell-awen azekka d ass-a Ma fell-i ass-a d iḍelli Am wass-a am yiḍelli Nek ɣer-wen d akli Cerweɣ tidiwin Teswam-tent i tili Tenna-iyi ṣber ass-a Azekka rebbi ad d-iwali Irgem i yumi slliɣ ass-a Sliɣ -as ula iḍelli Tḥewṣem aɣnib Ternam asawaḍ 169 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Tkeblem aḥbib Tesqaḍem aseqqaḍ Tennam-iyi rǧu lmektub Yiwen n wass ad d-yedlu ɣur-k Ma fll-i yugi ad inub Fella-awen yefka-d s werrek Yefka-d s werrek Kkreɣ s aɛrak Mi i d yewwa weɣrum Tennam tura ssek Tennam-iyi rǧi lmektub Yiwen n wass ad d-yedlu ɣur-k Kunwi teccurem leǧyub Ma dfell-i mazal-t teẓmek Fell-i mazal-t teẓmek Di laɛnaya-k ma ur yi- d wwiḍ yiwwen n ccḍeḥ Tiwen n wass deg wussan Walaɣ ṭeṣwira-neɣ Tuɣ iberdan ttaɣen Tuɣ laḥyuḍ t-magaraɣ Tuɣ tirga i deg ttinigeɣ Walaɣ teṣwira-neɣ 170 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed D amdan am nek am kunwi Yeḥmed deg yiman-is La itezzi la iteneḍ Am tzizwit tadarɣalt Yezzi yenneḍ Yuɣal yeqqim Yeqqim i yeḍarren-is Yeqqim-asen yečča-ten Iḍaren ur neṣṣawaḍ Xas ečč-iten Iɣalen ur nestenfeɛ Imuqqel yefus Imuqqel ẓelmeḍ Ur yufi d acu ara yexdem s iɣalen-is Yezzi fell-asen yeččaten Iɣalen ur nestenfaɛ Xas ečč-iten Yegra-d din d aqejmur Mebla iḍaren Mebla iɣalen Imuqel reɣ zdat Imuqel ɣer deffir 171 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Isla i wul-is mazal-it la iḥebek Yemmeɣ iqeli-it-id Yeččat Ul ur nezmir ad yecfu ɣef wayen iɛeddan Ad yecfu ɣef tewliwin yezrin Ul ur nezmir ad yezwir i wayen i d-iteddun Xas ečč-it Yegra-d din d aqejmur Ur nesɛi ara deg wul Imuqel s igenni Imuqel ɣer tmurt Yesla i tasa-s tergagi –d Yemmeɣ iqeleɛ-itt-id yečca-tt Tasa yettargigin deg uqejmur Xas ečč-itt Yečča iḍarren -–is Yečča iɣallen-is Yečča ul-is Yečca tasa-s Yečcaafwad-is Yečča aksum-is Yečča 172 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Yečča Yečča armi i d yegra siwa uqqeru-is Aqarru-ni ur nettaɣ awal Rewleɣ si ṭteṣwira-w Akken i d rewlen Akken tellam si tteṣwira nni-nwen Akken nella Nugad ad d-nemlil d yiman-nneɣ D yiman-nwen Ay tugadem ad d- temlilem D yiman-nwen Ay tugadem ad d-temlilem Ruḥ agma ddu d webrid-ik Aqarru-ik di tcacit-ik Ddu s anda susmen lekwaɣeḍ Ddu s anda kkawen idammen Ddu s anda zzuzunen yizan Ddu s anda yellexs lbarud Ddu s anga slufuyen i yimeslayen Ruḥ a gma Ruḥ a gma Ruḥ a gma ṭṭef abrid –ik 173 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Anef-iyi ad ṭṭfeɣ abrid –iw Ruḥ a gma Ruḥ a gma Ruḥ s anga ad d-temlileḍ d yiman –ik Ma yella d nekkini £as ad awḍeɣ lqifar £as lekwaɣeḍ ad ssusmen £as qureɛn-iyi tiɣemmar £as ad kawen idammen £as gmiɣ am yer aṣɣar £as ma ur ẓerreɣ wid yesnen £as ad zmumgeɣ i lǧar £as ma ḥemleɣ idrimen £as lḥiɣ d yir qḍar £as izan ad fell-i nḍen £as ǧǧiɣ iffud uẓar £as snusuɣ inebgawen £as di cetwa iṭij yesreɣ £as ma ulac wa yeẓẓiẓinen £as ad ttuɣ abiṣar £as kniɣ i yemeslayen 174 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed £as grarbeɣ-d seg wedrar Ur ttuɣ tin iyi-id yurwen D uccewiq iyi zzuznen Asif ad iruḥ ad iruḥ Ad yuɣal ɣer lḥed- –is Sukkeɣ tiṭ ɣer deffir £er yiḍelli £er umezruy Sukkeɣ tiṭ ɣer deffir Mugren-iyi-d idammen Yal tardas n tmurt-iw Tenṭeq-d deg-s tezweɣ Tezweɣ idammen Idammen Iṭlam Tixnanasin Tikerkas Lexdeɛ Leɣder Sukeɣ tiṭ s iḍelli Ufiɣ ḥenken –as lebsa n wass-a Lumaɛna a yatmaten ur ṣbireɣ ara Sɣerṣeɣ lerbug 175 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Sukeɣ tiṭ s iḍelli Kkseɣ-as leḥnuk Kkseɣ-as aḥayek Ǧǧiɣ-t ɛaryan Ǧǧiɣ-t ɛaryan axater amezruy ileḥḥu ɛeryan ay atmaten Ger tssusmi akk d regmat Yakk d webran n wawal n tidett Ilaq-–aɣ ad nefren tabrat Tabratt n wul i wulawen Tabrat n yiẓuran d i xalafen Sukkeɣ tiṭ ɣer yiḍelli Temmuger-iyi-d tsusmi Sɣezleɣ tamuɣli Sliɣ i wawal Awal id icargen leqrun Sɣezleɣ tamuɣli Sliɣ i yisem Yugurten Sliɣ i yisem nniḍen Buxus Sliɣ i yisem nniḍen Rran -iyi amezruy d anner i deg la cceṭḥen yismawen Masinisa 176 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Yugurten Takfarinas Kusayla Kahina Ɛuqba Tariq bnu ziyad Ibnu tumer Iben xeldun Lamir abdlqader Lmeqrani Ccix aḥeddad Buɛmama Rran –iyi amezruy d annar i deg la ceṭḥen yismawen Sukkeɣ tiṭ s yiḍelli Kseɣ -as taduli Nudaɣ lemri i deg ara demlileɣ d yiman-iw Muqlet Muqlet Muqlet ɣer wudmawen yettwaneṭlen Twaneṭlent berdayen Asmi muten D wasmi i t nettun Slet 177 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Slet i tiɣriwin Yestaqfen nnefs D iman-nwen Ay tugadem ad d-temlilem Zziɣ tamuɣli-w s amezruy i deg ceṭḥen yismawen Zziɣ tamuɣli-w ɣer umezruy i deg i d-neṭqen yismawen Muqleɣ Muqleɣ Muqleɣ tamurt n umaziɣ Yugurten walaɣ udem-ik Nnesma –nni n wanda lliɣ ḥulfeɣ tcewweq s yisem-ik Tabrat-ik seg-mi i tt-ɣriɣ Ferḥeɣ mi lliɣ d mmi-k A win i s –nefrez deg yiḍ Ay aggur mi d- yeflali Talaba- nni i d aɣ -d –tezḍiḍ Yelsa-t win yellan d anaṣli Win itebɛen lewsaya i ɣ-d-teǧiḍ Lhiba ɣef wudem-is tuli Tenniḍ ur qebleɣ lqid Axir taruẓi kennu Ur nesraḥ tnejreḍ abrid 178 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed A mmi-s n umaziɣ lḥu Asmi truḥeḍ tettweṣṣiḍ Mtyif lmut azaglu Tenniḍ ili-k d arggaz Tirugzza d ayla n laṣel-ik £ur-k ddel anda ik-yettḥaz £ur yizem awi-d tissas-ik Tenniḍ wa d cerḥ n lɛez Cfu Cfu Cfu amaziɣ d jeddi-k Wagi wagi d iidawen n ttarwa Yakk d lḥukuma Iban iban Ulac din cek Masinisa yemmut asmi akken lafrik teffeɣ deg ifassen n yifriqiyen Yugurten yemmut asmi akken akersi yesderɣel iẓri n buxus Takfarinas yemmut asmi akken amsedrar yeffeɣ taddart Icelleḥ ul-is ifeser-it di luḍa Kusayla yemmut asmi akken 179 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed tamart yeɣman s lḥenni Temɣi-d ɣef tamart yeɣbubzen deg idammen Kahina temmut asmi akken teǧǧa tɛedda zdat-s teḥbult n weɣrum Taḥbult i deg tedda tebrat n lexdaɛ Tabrat n tariq bnu ziyad Lmut teǧǧa-d ismawen la ceṭḥen deg wennar n umezruy Bururu yenɣa yemma-s Yuɣal yettru fell-as Ur ẓriɣ ansi d-kkiɣ Wala s anda tedduɣ Mi kreɣ ad steqsiɣ Ad afeɛ liḥala tluɣ Amzun deg igenni i d ɣliɣ ccah deg-i mi tettuɣ Beddeɣ di tizi sawleɣ Tiɣri-w teɣli ɣer wannu Mekkneɣ lewhi-w ad sleɣ Allaɣ allaɣ la itezzi irennu Tḍal-d lqebla imuqleɣ Tammer-iyi-d tenna-k knu Ttuɣ ula d iḍelli 180 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Zgiɣ sseɣzafeɣ uḍan £as d iṭij ruḥeɣ ɣer tili Igellafen zgan bḍan Leɛmer leqmeɣ tadukli Menwala iḍebber fell-i Amzun ur zmireɣ i rray £as ma ḥemkeɣ tilelli Lmaɛun yezga-iyi-d ẓẓay Nemyaḥwaṣ taduli Tṣaḥ-iyi-d timi n wuccay ǦǦiɣ tawwurt tebrareḥ Axxam ttin-t iẓuyaḍ Lbaḍna-w teffeɣ tmerreḥ Unffaɣ-as tedda d wiyaḍ Mi tent-id tewwi d ddeḥ Rewleɣ ɣer tizi ucelyaḍ Wi yebɣun yekcem Wi yebɣun yeffeɣ Nek ɣur-i kan yiwen nwuɣbel Aɣbel-iw deg-s tlata leḥwayeǧ ‘villa’ ‘hudna’ ‘u blanda’ Tatut tesderɣil Tiderɣelt tneq Tatut tesderɣil 181 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Leḥḥuɣ tmaleɣ Leḥḥuɣ s derdufeɣ Iẓri-iw yemṣeɣ tannumi d ṭṭlam Timesliwt-iw temseɣ tannumi d susmi Bdiɣ la selleɣ i tsusmi Yal tardast n webrid Yal abrid Yal ayen yettembiwilen Yal ayen yettbanen Yal ayen yegman Yal ayen i deg tezreɛ tarwiḥt Anida ddiɣ Ad d-tenṭeq ɣur-i lbaḍna Lbaḍna n tmurt-iw Akal Iẓra Aman Isegma Lbaḍna tessawel i tayeḍ Icerriḍen Ṭṭasili Sirta Leɛzib n ẓaɛmum 182 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Leɛqed n tafna Akfadu Mcunec Timgad Mettiǧet Suq hras £erdaya Lbaḍna tessawal i tayeḍ 30 /56 /71/45/54/62/65/79/80 Si muḥ wemḥend yeggulen ad yerreẓ wala ad yeknu Yusef uqasi icewqen ɣef zzbṛan gar yeṭṭisen Arezqi lbacir iqeḍɛen i lqeyyad ssuq Ccix muḥend welḥusin iferrun timegraḍ s yiles Lbaḍna tessawel i tayeḍ Leḥḥuɣ leḥḥuɣ Leḥḥuɣ ugadeɣ ineɣluyen Tnadiɣ ɣef tmisit Nnan nadi deg umezruy Anida yella enɣ -it ṛwiɣ aṣubbu d walluy Aziɣ tewɛer tnaṣlit Steqsaɣ acḥal n lekdub Yemxalaf wayen i d-heddren 183 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Texleḍ tidett gar lekdub Nniɣ ay ul-iw ffren Ufiɣ gar lecyax d llqub Yeɛreq webrid ara ḍefren ṚṚuḥeɣ s teqsayeɣ idurar Di tɣaltin beddeɣ-asen Nnan-iyi-d nekmen lesrar Iya nadi fell-asen Nrebba-d acḥal nwar Aqla-ɣ la nḥerrez later-nsen ḍefraɣ lewhi n lǧerra Ma ad afeɣ ayen yellan yermel Steqsaɣ akal yeẓra S anga wteɣ tidett tenṭel Si lecḍuḍ ɣer ṣṣaḥra Ddiɣ am yifis ar qabel Mazal ad nɣez ad nmuqel Ad nelḥu wa ad nesteqsi Ad nadi lǧarra n laṣel Ad nsiɣ tafat ma texsi Ma nḍeggar lkenz n leɛqel Aneɣrum-is ula ansi Anda teɣzeḍ 184 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Ad d-teskefleḍ lehlak i wul Uɣal s ijeǧǧigen Uɣal s aman yesregrugen Uɣal s ifrax yeslebḍucen Uɣal s itran yettfiǧiǧǧen Amek ara waliɣ ijeǧǧigen Di tmurt ččan iɣurar Amek ara sleɣ i waman yesregrugen Di tmurt yettruḥun d isyaxen Amek ara ḥesseɣ i yefrax yeslebḍucen Di tmurt i deg yettṣifir waḍu n tisselbi Amek ara tezhuḍ d yitran yettfiǧǧiǧen Di tmurt i deg yemmundel yiṭij Awi-d awi-d Tabyirt tassemaḍt Leqrun mṣeḍfaren Tisuta ttemṣeḍfarent Tamurt mazal -it d tanqelt n webrid Win iɛeddan ad ixerref Win iɛeddan ad ixerref Lebḥer iḍegger-d Ccerq iḍegger-d Win iɛeddan ad nejmaɛ leɛyub-is 185 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Annar n wurar yuɣal d annar n tisselbi Annar n tmeɣriwin yuɣal d annar n imenɣan Annar n temliliyin yuɣal d annar n faruq Yusef uqasi yenna gar wayen yenna : A leḥmam ad k-nceyyeɛ Neqqel deg ifer-ik ɛjel £er yizwawen arraw n sbeɛ Hder siwel Weṣṣi-ten ɣef tegmat Win iɛaran wayeḍ ad tidel Awi yufan bu ccnaya Ad as-imel Lḥif n tegmat yewɛer Yessarwat ddel Iɛdawen ad ḍebbren fell-as Ad fell-as sewqen yedder . Si tsuts ɣer tayeḍ Si lɛarc ɣer wayeḍ Seg wedrum ɣer wayeḍ Seg wexxam ɣer wayeḍ Si temdint ɣer tayeḍ Si luḍa ɣer tayeḍ S idurar 186 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Seg wedrar ɣer wayeḍ Si luḍa ɣer tayeḍ Nettruḥu si tdukli ɣer faruq Si faruq ɣer tidukli Faruq Tidukli Tidukli Faruq Seddaw tecḍaṭ n ubarrani Mi nemlal ad aɣ-bḍun Mi d aɣ -bḍan ad nemlil Tikwal ad aɣ-iluv waḥbun Neddukul d wid ur neḥmi Tkwal yettizdig wumdun Lferḥ igem yettkemmil Mkul mi ara neddukel Tasekurt ifarruǧen Nkess di teɣza nettkel Uḍan ad ttfeǧiǧen Ad d-asen iguder s asfel Mi ɣ-sḥaḥin ad aɣ-ǧǧen Mi d aɣ-sḥahin ad nruḥ Aferuǧ yettu yemma-s 187 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Nbeṭṭu am ibawen ɣef lluḥ Ḥedd ur yettaɛqal gma-s Mi nesraḥ furaq ifuḥ Kul wa ad inadi ɣef wayla-s Mi nemlal ad nebnu lɛecc Ifaruǧen yakk dhan Gar- aneɣ tismin ulac D nnuba n wessan yelhan Mi nedfeɛ ad nettemyexbac Ad lethin fell-aɛ yiḍan Win yeqqes wezrem Yettagad asaɣen Yeqqes-aɣ wezrem Yeqqsaɣ wezrem Yeqqen-aɣ useɣen Muqelɣ s iḍelli Muqleɣ s ass-agi Nedheɣ Nedheɣ Yemma Yemma Lliɣ tmezraɣ d gma Mi rzan fell-am lḥerma 188 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Tasa tegzem Amnar yezzem Yekker yizem Yenna : yemma yemma Yemma Lliɣ tturareɣ tiddas Asmi id am-rẓan tilas Yezri wurar yefsi wemrar Yendeh wedrar Yenna : yemma yemma Yemma Kerfeɣ di tẓurett itezmen Asmi d amsumen idammen Tamaẓagt teččur Ayeddid yeqqur Amunan itur Yenna : yemma yemma Yemma Ksiɣ di teẓgi ifersen Asmi id am-cudden ifassen Bḍant tmira Imi iberra Tekmec lǧedra 189 Ammud Isefra n Ben Muḥemmed Tenna : yemma yemma ! Yemma Lliɣ aqarru-iw di lqaɛa Asmi id am-fkan abeqqa Lqerun n leqrun Yemna : yamma yemma Yemma Lliɣ aqarru-iw deg genni Mi ikem- gezren d tirni Tasa tasellawt Teɛya di tmellawt Tenna : yemma yemma Yemma Ula d nekkini Akk am kemmini £unzaɣ taguni Awal ineqqen Ass-a ad t-id nini ! 190 Tiɣbula 191 Idlisen yettwasqedcen I-S tmaziɣt . 1. Abdelli ,(s),Tidwirin ,Ammud isefra ,Ed, Asqammu Unnig n Timuzɣa ,2009. 2- Ḥamri ,(DJ),Anadi di tmedyazt « tasleḍt n usefru udyiz n teqbaylit »,Asqammu Unnig n Timuzɣa ,2007. II-S tefransist . 1- Ben Brahim,(M), « La poésie orale kabyle de la résistance »,In littérature orale ,1979. 2- Chaker,( S), Hommes et femmes de kabylie ,Tom 1, Ed ,Ina-yas,Edisud,2001. 3- Dessons, (G) ,Introduction à l’analyse des poèmes ,Bordas ,Paris ,1981. 4- El Moudjahid ,(H) , « L’expressions de l’identité dans la poésie berbére ,moderne »,in, Awal n8 ,1991. 5- DJellaoui , (M),L’image poetique dans l’ouvre de Lounis Ait Mangullet de patrimoine à l’innovation, Ed Bab Ezzouar ,Alger ,2003. 6-Jaffer , (J),« Les vers et le poème » ,Ed ,Nalban ,1984. 7- Joubert , (J.L),La poésie,3eme édition Armand –Colin ,Paris ,2006. 8- Mammeri ,(M) , « Problème de prosodie berbère » Culture savantes ,culture vécue, Ed Tala,Alger,1991 . 9 –Nacib ,(Y), « Anthologie de la poésie kabyle »,Ed Andalouses ,Alger ,1993. 10- Nacib ,(Y),« Sliman Azem le poéte », Ed ,Ziryab ,2011. 11- Turiel , (F),L’analyse littéraire de la poésie ,Ed ,Armand-Colin ,2011. 12-Yacine, ( T) , « Ait Mangullet chante » Ed Bouchéne ,Awal ,Alger , 1990. III-S taɛrabt . .1970،(2:)ط،ﻣﻛﺗﺑﺔ اﻻﻧﺣو اﻟﻣﺻرﯾﺔ اﻟﻘﺎھرة، اﻟﺗﯾﺎرات اﻟﻣﻌﺎﺻرة ﻓﻲ اﻟﻧﻘد اﻷدﺑﻲ، ﺑدوي طﺑﺎ ﻧﺔ-1 2008.،MPK، 2007 اﻟﻲ1967 ﻟوﻧﯾس اﯾت ﻣﻧﻘﻼت ﺷﻌر واﻓﻛﺎر ﻣن،ﺑﻠﻘﺎﺳم ﺳﻌدوﻧﻲ-2 2005. ،دار اﻟﻛﺗﺎب اﻟﺣدﯾث، اﻟﺷﻌر اﻟﻌرﺑﻲ ﻓﻲ اﻟﻌﺻر اﻟﺣدﯾث، ﺻﻼح اﻟدﯾن ﻣﺣﻣد ﻋﺑد اﻟﺗواب-3 اﻟﻣﺣﺎﻓظﺔ،اﻟﺷﻌر اﻟﺣدﯾث، ﺗطور اﻟﺷﻌر اﻟﻘﺑﺎﺋﻠﻲ وﺧﺻﺎﺋﺻﮫ)ﺑﯾن اﻟﺗﻘﻠﯾد واﻟﺣداﺛﺔ(اﻟﺟزء اﻟﺛﺎﻧﻲ، ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي- 4 2010.،اﻟﺳﺎﻣﯾﺔ ﻻﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ 192 رﺳﺎﻟﺔ ﻟﻧﯾل ﺷﮭﺎدة، (اﻟﺻورة اﻟﺷﻌرﯾﺔ ﻋﻧد ﻟوﻧﯾس اﯾت ﻣﻧﻘﻼت )ﺑﯾن اﻟﺗراث واﻟﺗﺟدﯾد، ﻣﺣﻣد ﺟﻼوي-5 .1997،اﻟﻣﺎﺟﺳﺗﯾر Imawalen 1- CHemim (M),Amawal (Français /Tamaziɣt ,Tamaziɣt /Français ),Ed l’odyssée,2007. 2-Demougin , (J),Dictionnaire historique ,thématique des littératures français et étrangères ancien et moderne ,libérerais ,la rousse ,paris ,1989. 3 –Salḥi , (M.A,),Asegzawal ameẓẓyan n tsekla ,Ed , l’odyssée 2012. .1979،اﻟﻣﻌﺟم اﻷدﺑﻲ دار اﻟﻌﻠم ﻟﻠﻣﻼﯾﯾن ﺑﯾروت، ﺟﺑور ﻋﺑد اﻟﻧور-5 Les Sites d’internet . - Kamal Bouamar, H tt p/www.tamur,info/gar-usefru-n-tura-d-win-n-zik-yella-umaynut , mis a jour,13-12-2011. 193 Amawal 194 Tamaziɣt Afyir Tafransist Vers Afrdis élément Akat mètre Amgada équivalence Aɣbalu-ines D awalen i Anya rythme Allus répétition Afyir ilelli vers libre Tayunt unité Tameɣrut rime Takatit métrique Taseddart strophe Tunṭṭiqin syllabe Tulmisin caractéristique Anafran n umaṭaf Production de radio Azamuli Symbolique Arumansi Romantique Ilugan Règles Tagreɣlanit Mondialisation Tamsulest Ambiguïté d- yettwaksen seg umawal n Akli Salḥi asegzawal ameẓẓyan n tsekla . D awalen i d-yettwksen seg umawal n M. CHemim amawal 195 (français/tamaziɣt,Tamaziɣt /français). Tamaziɣt tafransist Adlis œuvre Aḍriṣ Texte Afyir Vers Aferdis élément Afyir bu rebɛa yeḥricen le vers quaternaire Agbur conten Akat mètre Amedyaz Poète Amensay tradition Ammud corpus Amgada équivalence Anafran n umaṭṭaf production de radio Anya rythme Allalen moyen Allus répétition Asentel thème Asefru poème Asefru ilelli poème libre Aɣarbaz azamuli école symbolique Aɣarbaz arumansi école romantique Azwel titre Nḍamat ,ilugan règles 196 Tayunt unité Tagreɣlanit mondialisation Tameɣrut la rime Tamedyazt poésie Tamsulest ambiguïté Takatit métrique Talɣa forme Taseddart strophe Tasleḍt analyse Tazwart introduction Tikti idée Tirawit écrit Tutlayt langue Tunṭṭiqt syllabe Tulmisin caractéristique 197