Laokoon in Literatur und Kunst

Transcription

Laokoon in Literatur und Kunst
Laokoon in Literatur und Kunst
≥
Beiträge zur Altertumskunde
Herausgegeben von
Michael Erler, Dorothee Gall,
Ludwig Koenen, Clemens Zintzen
Band 254
Walter de Gruyter · Berlin · New York
Laokoon in Literatur und Kunst
Schriften des Symposions
„Laokoon in Literatur und Kunst“
vom 30. 11. 2006, Universität Bonn
Herausgegeben von
Dorothee Gall
und
Anja Wolkenhauer
Walter de Gruyter · Berlin · New York
앝 Gedruckt auf säurefreiem Papier,
앪
das die US-ANSI-Norm über Haltbarkeit erfüllt.
ISBN 978-3-11-020126-0
ISSN 1616-0452
Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen
Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet
über http://dnb.d-nb.de abrufbar.
쑔 Copyright 2008 by Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, D-10785 Berlin.
Dieses Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung
außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages
unzulässig und strafbar. Das gilt insbesondere für Vervielfältigungen, Übersetzungen, Mikroverfilmungen und die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen.
Printed in Germany
Druck und buchbinderische Verarbeitung: Hubert & Co. GmbH & Co. KG, Göttingen
! " #!
$
%&
*
'(
)
' & '
./
0 10
$ *
Naturalis historia
2
3
*4
5
6 7 &%
Aeneis
& )
8% 7
09 8
<
: ;
&
*'
$
−
6
&
−
)
' % ' (
0= >
.
&
%&
7
:
?
%&
> 7
$
(
(
)
0
,
%&
*
%
/ &
0 6
- &
+ ,
_____________
-%
#
+
&
@
: &
&
&
"
3
9 / 0
0 <A <A)<B?
<
$
%&
$
&
3
&
F (
7
'
3
'
*
0−!
H 7 $
;
$&
3
= !
6 ,
*
*
> --!2 D IIIE0
%'
*4
+
-
@ 7
>
7
+
&
7
8(
#
!
(
>
7 " '
' 7
)
0
0
0 9 & 0 9C )99B D 0 0E0
& '
3
+
F
(
7 '
0
* ' 3
(
$
! 3
&
& * $
0
(
(
$
3
+
'
G&
*4
%
& + &
8
$
2. :
4 D IJ ?
& 9< E I)= A0
8 **
'
4
: ;
*8
&
)
)
)
*)
&
A
3
(
4*
*
res publica litterarum.
.
K
(
/ &
*
)
$
&
(
0!
** 7
: ;
' (
carmen de Laocoonte &
$ '
E
7
*8
**
G)
D =BB) K=BE0A 2* *
33
"
)
*
(
8%
%
)
(
8
(
%
' 3
Laokoon
D
*
' **
( )
/ 3 7
: ; '
0
3
(
carmen '(
3
! '6
3
3
&
&
* >6 ' KCA %
$ 7
(
3
* =0
KCA
/ 3
220
%
**
0B #
> 7(
*
(
0
( &
3
_____________
K
0 > --!2 D IIIE II) ?
>
7
7
$
7
+ 7
@ 7
D CAE (6 7
%
7 6
(
0
A 8 $
3
** * , & .
>0
#+
3
=BB) K=B0 " *
* @ *&
L> 0 D IKIE0
+
(
6
+
F
!
7 . > # @" D II9 9E0
7 >
!
' 7 /2+! #
D IIKE
'
0
B G&
$ )
$ 7
&
%&
' 7
&
7 *
3
** '
&
*
4,
%
2
! L
! !L/2!:
+! 2 D IIJE0 −
)
8 3
&
$ 7 )
(
0
! !
:" 2 @
.
. 2 ! L
! !L/2!:
+! 2 D IIJE ) A & 0 K
J (
$
7 +
2 &
! 7 * A0CJ0 K
, 6
'
*8 3
@
7
'
(
7
*
/ '
&
6
)
( ? - **
(
7
7
)
*@
$ 7
&
KCA
.@
3
3
- >>!
2
/
$ *
3
@
$ 7
2
! L
! !L/2!:
+! 2 D IIJE B)AK & 0 =I0
A9
F
0 !
&
'
8
*
carmen de LaocoonteJ
$
3
'
%
(
'
& *
>
'
*
6 *
4
(
. M:
*
N
N
O3
F & 0
*
3
@
7
P. I !
'
*
'
(
0
&
carmen &
%
'6
Aeneis0
7 (
& % *
&
&
*
*7
/
;
0
*
*
6
/
* '(
$
Aeneis
.
+
3
*
*
*
*
−
*&
3
3
3
N
*
3
N
**
:
− **
3
N
3
**
7
? *N
&
N
3
&&
0
?
& N
3
*
*
0
7
&
3 *
N
&
*& &
7&
&
0
* 7
;
0
*
3
? 3 * *3 7
*
3
* 3
*3 ;
N
*3
*
*
3
?
3
3 * ;
&
*
*
3
3 N
& ?
*
& *
* *3 ; &
N *
*
3
3
7 &
0
* * &
7
3
7
N 7
*
*
.
N
*
*
*
* ;
7
*0
*
3
&
**
7 N 3
:
*
&3 & N
3 N
& &
0
_____________
J 8 *:
0 *0 90
I 8
*$
7 + 7
&
> --!2 D IIIE CK0
9CK
9 C
9 K
99C
99K
*(
7 * < 0C 0 KCA
2 &
*$
!
')
A<
' */
** &
34 '
7 :
−
'
! '6
Q −
(
)
%&
:
&
*
* *
' 02
& 43
&
&
**
)
43
33
%&
>
6
)
%
*$
%** 0
6 *
>
'
?
02
&
7 $
* ' )
8
'
>6 0
&
&
& 0
8
(
' 0 8
*)
F
&
'(
43
'
& ,
*
(%
+
' "
6
*
,
0
&
>
*
'( *
33
%
*
"
&
3
%&
0 ! *%
*
)
' 4
−
/
&
7 !
( )
6
−
& '
4,
+
'
.
$%
( (
7
'
7 *
&
7 *
%
0
&
&
' * : *3
' )
7 &
' -%,
+4
*
0
*
'(
(
(
*
,
&
'( *
"6
' *+
*
3
'
&
0
*
%
*
D
0
9 9C<)9 <E
'
4
F
D 0 9 <)999E & *
*
* 3
"4 3
D 0 99<)99=E0
;
&
)
' ** *
*
%
3
**
horresco
referens D9C=E
*
*
+
!)
'6
!
*
*'
&
! '6
)
3
%&
7
7
.
!
* : F
(
& ' +%
* 0C
&
; *
carmen (
(
.
&
&
&
33 - )
''
!
( (
$
)
horret adhuc animus
%
7
&
horresco referens
%
! '6
4
D 0
) <E0 2* 8
*
+
D =)==E
'
3
$
?
)
'
$
(
7
* *
&
3% )
& 0
$
,
* G&
'
%
_____________
C 8 :
82 :8! D IBIE0
0 (
)
F (
/
0
0 99 <
+
/
9 K?
3
&
0
H
&
. Laocoonta petit &'(0 petunt …/ implicat
&
I)9C
! 3
nodo/ nodos &
<C
A=
F
7 '
&
%
"
*
,
&
D=K)ACE0 2
%&
'
&
(
: ;
.9
@ *
!
7
N
*
&
*
0
*
&
& :
D
N
N
*
3
;
N
7
*
*
7
&
3
& 3 E
7
; *3 *
&
77 *
* 0
N 3 * * ** *7 N R *
* 3
3 * * *R
;&
&
3
R
N
N
*
7
N
7
; *
R
* * N
& *
3
3
3 7 3
** ;
* 0
3 ; *&
3
*
*
&
&&
N * 3
3
; 0
7;
7
; *
N
.*
3 *
3
*N
N
3 N
*3
&
*
*
0
7 ; *
3
N
* *&
N
* 7
0
*3
&
* *
*
N
7
;
7 * *3
H
& ?
7
N
& *
3
7 −
− **
&
0
N
& *
7
* *
*
K
*
C
K
9C
9K
0
_____________
0
0 9 99C0 /
*
&
&
%
&
6
?7 0 & &
horret adhuc ( 0 =9 horret &
9
*
0
0 9 9C= horresco referens? ligat ligant &
<C
0
0 9 9 B?
depasta/depascitur &
<K
0
0 9 9 K? divellere &
<I
0
0 9 99C0
%
' +0 /0 >
+
2
0
*
7
/ * D IJAE 9 0
9
: ;
&
%
!
8
'
!
7
K<9
& 7 > # @" D II9 9E
K=J
& 7
ACB
:
'
D0
'
*0 <A
<BE0 $
! (6
$ *& $
7 * K0
> KCA (
+
carmen de Laocoonte & '
D 0 0E
&
:
Laocoon0
(
:
De Laocoontis
statua
>
7 (
'
&
*
4 )
0
AK
3
3
&
&
7
*
N
&
N
3 N
& 3
&
*
&
3
7
3 *
7
*
*7
*3 ; N
3 *
N
0 *N
3
3
& N
N
*
3
; *
*7
*
& 7
N 7 *
*3
* 7
3
7
3
*
3
**
3
* *
H* N
3
&
* 0!
3
N
*
3
*
*
N *N * *
&
N
* * *
N
*7
3
*
*
*N
*N
&
*
3
**
7
* 3 *77
*
;*
7
3
* *
D 3 * * *N
*N
3
*
* E0 7
;
7
*3
& **
N
*
* 7
& N
N
3
3
05
3
N 7 ;
&
N * ;
3
*
G&
0 [ )B]
!
(
.
%
:
'
*
"
6
&
K
(
<C
*
0
7
* *&
*
<K
*
0
=C
<
=K
&
0
KC
*N
*
KK
=
N
7
*0
AC
(6
8
*
6
(
0!
(
7
4
(%
(
3
( &
&
(
0>
7
&
II9 9E 9AC0
−
#
"
−
! )
)
7 )
7 *
*. [J) 9]
−
>
_____________
<
= ( 7 >
S(
( /!
L /
(
/ '
/!
L
/
= 8
*
8
/2+! # D IIKE =B=? > # @" D
K 8
(
(6 qui T exemptus
simulacrum
opus (
'
>
*
8
**
6 ? )
**
**
@" D II9 9E 9=I?
D IBIE J=) JA0
Dluce secunda/ secunda RomaE 0
33
(
+
' &
** 0
)
AA
F
(
'
R
&
(
& )
4 R
%**
' )
R #*
&
)
* ' *
&
R!
*
**
7 * **
$
%
& 7
8
*
*
,
* " '0
[ <)==]
&
'
' **
( *
(
**
'
(
*
%
43 *
*7
$ 0
* 7 *4
)
&
* !
#
'
0
,
7
&
*(
'
&
7 (
,
* (%
*$
#
&0
8 %
&
(
43
?*
(
+
7
(
&
%**
7
0+
7 *
* '
*&
(%
$
4
? *%
86
' 4
**
"
*
43 ?
3
'
43
'
S7
& QS
* '
0! 7 *
%
'
(
7
*> *
*0 & A
%3
7
(
** 7
' %
*)
(
*
*
*7
0
&
#
&
% 7
%
(
?
%
$ 6
(
& (
:
(
&6
*
( ' *$ 0
(
(%
& '%
+ (
(%
*
(
- )
'
& *
(
+
0
'
&
$
(6
43
* ')
' %
6
6 *%'
#*
6
0 6
7
*$ 7 )
'
*%
( '7 *
'
- ,' 4
& *
&
?
$
6
*
6
:6
6
(
'(
' % 0 B [==)AC] 2
,
7
)
&?
, $
( *
*
− &(
7 6 )
*
&
:
(
(
(
6 '
+
* %
* ' 7
)
? & F
-6
&
'
*'
(
7 )
'
'
4
'
& −
( > )
*
&
+
' & &
*
*
> *
!*3
' & D(
$ (
_____________
A > # @" D II9 9E 9KA & '
at
M
*P0 >
D(
(
E" (
*
$
&
'(
&
0
B Anceps timor
7
33
*
& 7
(
?
*
* >
$
M
(
P
'
in dubio ( 0
*
(
6
)
AB
7
7
'
&
&
8
6
/
<C
Aeneis
&
3
* '
&
4
(
4
E0 J !
7
&
?
' 7
(
7 &
0
*
%
*
(
*
(
0
:
*% 7
& %&
:
*'
&
" * 0I
! 3
#
*
7
tio
7 %
&
4
7 (6
&
**
*
* 8
_____________
J
7
(
G&
*4
&
33
&
&
6
' 7
+%
3
9=
)
4,
*
.
! '6 )
( &
*
*3
imagina
! 3
$ (
(6 09C
)
carmen
'
(
(
+
'
#
&
)
'
?'
'
6
D & 0 ==E
$;
0
7
)
&
*
M
3 * ; &
*
)
J)=< &
6
*
$
)
&
&
& %
D$ U
V9CC<W
C<E0
7
> # @" G&
D II9 9?
9KIE *
+
7
.
$
(
& % * & 7
*
' (
0
*
> 7(
&
( (
'
4, *
*
%
6 &
4
(
?
F (6
4
' & (
*
$ &
' & (6
(
0
**
G&
F
(
' %
&
F
$ &
$ *%
6
'
'
&
& (
0
,
%
&(
'
0
I
3 fata extendere D
7 *
' *
8
* (
E
intendere D
36
extendereE fastum
*
(
' & 0
9C
(
(
*
!
'
&
+
3
&
&
.
0
0 9 9C< 0
(4
+
& (
D9C< ecce 9CI iam 9 < primum 9 A post 9 B iam 99C)999 simul T simulE?
'
(
D
iam
0 <A
=<E0
%&
&
&
$
'6
'(
3
&
S *
(
$
)
D 0 B) J
0 9) <E
*
" (
$
&
Dmarmor 0 9IE0
/6 '
$
*+
%
&
D7 0
0 9 9C=
9 9E **
F
( (
*
%'
(6
6
" )
3
(
&
6
DdiffugimusE0
&
7
( H
P
(
AJ
F
(
$
'
&
7
$
&
7
+
(
*
%&
&
6
(
F
.
*
&
- &
*&
'
6
+
*> *
! '6
*
9
(
*
)
6 )
7
0 2
! '6
&
$
)
7
0
!
$ &
' /
3
'
"4 3
*4
* " &
&
$ ' 3
'6
7
0
%
3
− * 7
−
>
(
'
**
Dhorret adhuc animus &'(0 horresco referensE0
3
*
%
7
**
6'
&
- *
%
(6
*
+
*
(
−
(
7
'
'
$
'
+
$
'
4
'
'
' &
& 0
'
&
**
(
*7
7
QE "
D
QE
( D 4
QE 7 (
7 ' %
+
( DLaocoon redux rediviva RomaE
7
@
7 *
&
' $
$
(
0
3
3 )
7
)
)
&
+
&
*
*
3 )
)
D )
(
&02
)
_____________
9
& 6
(
7
'
36
*
&
6
7
& ?
: 3
0
> 7
4
!3 **
' *
# $! +
! '
0
$
$
?7 0>
' *
!3 ** >%
D IJ9
*
N
IE
I )9==
99< 0 8 $
&
4
**
(
&
6
S( &
S
+ '
%&
(
3
*4
.2
*
* '
' 3
' 4
' & ( )
.
3 '
& (
> 7
*
H* !3 ** In
Laocoonti statuam incerti authoris
*
,
&
6
' 6
3 (
' *
' 7
7 * . Hic est Laocoon, qui pulchrum duxerat olim/ Pro patria, in patria
cum patriaque mori./ In se iterum et natos angues Tritonia obarmat,/ Tanquam ne fuerit sat
periisse semel./ Pone iram, Pallas, nihil hic natura operata est,/ Sed saxa artificum docte ani
mare manus. D> --!2 V IIIW =JE0
AI
**
(
! 3
099 $
3
&
&
"
& &
)
)
/
'
" &7
&
&
( 3
'
N '
.
*7
Laocoonta petit D IE
4,
6)
'
3
&
*
4
&
0
diesen
*"
!
'
**
'
>
Laocoonta petunt D
*
"
%
$
3
0 9 9 <E
&
3
0
S
S7 *$ * 3
4
$
* $
7
& ' *$
>
D( &
! '6
> 3
** * &
7
&
3 (
E
&
&
'(
2 '
.
'
'
*
*
)
3
-
0
&
/
3
*6
(
&
D
3
&
6
> *
(
3
&
/
*4
' *
_____________
99
%
3
7
02 **
'
E
F
"4 3
&
N
&
%
'
>
3
'&
& %
7
*
09<
*
)
3
(
0
3
* Laokoon
*
$ *
4
S
$ *
cum grano salis ' 7
*
3
5
6
*
'
*
+
%
'
* )
' (
D+0 !0
%&
+ '
>
/
0 0:
&
2
*0 9E0
6
& )
*
&
'
7
4
+ &% .M
& &
)
6
(
*
[T]0
8
KCA &
&
'(
/
(6
&
& &
'
&
*
36
+
0P 2 ! D IB=E
C= 0 − !
!
6
*4
D* /2+! # V IIKW =AJ 0E F
*
.
&
&
*6
F
$
%
carmen
&
*
* ."
6
! 3
:
0
9<
0 ' > # @" D II9 E 9<B 0
BC
F
+
? (
>
!
09=
* 7
#
'
3 H
%
! '6
&
33 0
%
4
7
'
(
*
> 7
*(
&
4
*
36
3
(
& (
0
F
'(
*
3
9A
*
%&
*
F
3H
'
&
(
3
* '
0
*3
?
$ )
*
S
7 *
09K
@
'
−
)
&
*
$ &
*
0
%
* ' * *3 '
$
& horrere
$
'(
6 0
tremor
timor &
**
'
&
6
*
* 3
$
%
D 0 9) <
= )==E0
carmen
7
' %
9B *
*
%
*
7
6
&
! 3
&
.2
3
- *
fata extendere aut fastum intendere
*
7 6
+%
0 #*
*'
*%
$ &
& ingenium
labor
*
)
*)
)
)
_____________
9=
0 /2+! # D IIKE =B< 0
9K
0 (
!3 ** 7
*3
@ 7
. Saxea quamve
ros mentitur imago doloresL et simulat verum Laochoonta lapis!L altera cui serpens haurit la
tus, altera cingitL brachia per nodos pone revincta suos0L nec facies una est circum, prolisque
gemellaeL adfectus varios temperat una silex.L illius exanimes vultus moribunda figurat L vipe
reo expirat saucius ore lapis0L illius attoniti coluber vestigia stringit,L hic marmor veri signa pa
voris habet.L praecipue simulachra patris miseranda, suasqueL natorumque vices flebilis ille do
let.L hinc extare iubet populoque placere QuiriniL Julius, ingenii caelitis instar opus D
0
0 ABJ
0 B970
&
3
V" 0W
*3
3
.
7
3
* '
B V I<=W JKE
$ )
@ 7
&
*
0 KC 0 D! > 2
+ *
)
&
* 0!
**
>%
V9CCC " *&
$ 6 '
/
9WE0
9A " (6
' (
(
(
0
&
6
7 *
7
6
8
)
*
*
4
6
*
* $
)
& (
*4
$
&'(0
'
%' 0
9B
'
*0 J0
B
*
-6
+
*
(4
-
&
*0
& 7 (
(
' $
*
.9J 8
!
6 '
"
&
.
)
)
)
(
'
)
'
*
"
3 ?
' *+
( )
%
−
"
7
( )
0
*
4
%
' & (
F
virtus
D *
melioribus actis 0 =A )
*
E '
(6 0 !
F
4
' & (
*%,
*+
+ %
&
)
& 7
*
*
7
3
0
&
ingenium
&
6 )
>
'
*
%
"
'6 0
/
*
7
*
$
'
*
$ %
' 7
(
( *
#*
7
$
&
&
%
$ ' ' *
7
/6
(
( ?9I
0
*
.8 $
*!
carmen *
7
*
,
(
)
(
?
*8
*
! 3
'
)
G&
' +
0
!
'
*
)+
* 8 **
*0
(
4
%&
3
*
?
7 (
> 7
0
%
'3
*
G&
)
7
*
exemplum artis. !
%
$
6
*
3
$
7
3
*
(%
(
0 $
*
&
&
(
3
0
G&
* −
_____________
9J
0 @ 0 )<0
9I 8
(
$
7
%
$ U
+
& 7
/
2 H
7 H
<KC) =KC ;
D IB E? '
&
08X
!
*
7
%&
$
&
3
. +
)$
)
&
2
# 7
6 8%
= D IIBE 9<)<I0
: ; %
>
3
0
0" * )
@ *3
B9
F
'
'
(
'
7
3
! '
&
'
$ *%
'
(
3
'
7
−
3
3
* $ &
*3 ' * $
$
7 ' +
'
/
(
*
'
'
(%
'
;
' '
&
6
(
$ (
3 ' 7 *
$ 6 ' (
!
& &
0
)
)
)
)
+
0
/
&
- 33 $
*
carmen (
0
* 3
KCA
6 '
/
$ *& (
0<C
)
' : ;
Laokoon
)
$
'
7
*3 7
)
.
(
/
$ *&
@
: 7 '
* - % **
KCA
**
carmen *
**
Laokoon
0<
&
(
3
: ;
*
)
(6
_____________
<C $ *&
$
9<<E0
+
(
+
9C :
(
&
(
*
36
D$
*
*$
$
* K0 >
9<9 $
(
0 0>
3
KCA0 !
'(
'
0 0
0 K0K0 KCA? 7 0 '
&
*
)
&
D7 0 $ *)
$
$ *& '
!
:
2 $ 0 .
! !
= E0 −
(
/3
$
'
*
−
(
& $
9<B
' $
7 * A0B0 KCAE0
. /
$ *&
0
=I9) KCB $
IJB D@ '
3
D IJJE <) = **
carmen
%
* 0
KCA ( 0 2
:
%' 0
$ *& $
D *0 <CE? @
: 7 '
$
/ *3
0
KCA ' 0
> --!2 D IIIE CJ. Del resto alcuni poeti hanno onorato quest’opera mi
rabile con alcune poesie, che raccolte insieme vi mando non solo per far cosa grata a voi, ma an
che veramente a’vostri accademici [T]0 Comunque sia la cosa, le statue sono eccellentissime e
degne d’ogni lode. Voi per certo lo potrete vedere dai soli versi di Jacopo Sadoleto, uomo il più
dotto di questa città, il quale, a mio giudizio, ha descritto Laocoonte e i suoi figliuoli non meno
elegantemente colla penna che gl’istessi artefici lo abbiano condotto collo scalpello. Finalmente
&
<
$ *&
B<
$
7
(
3
3 (
0 -% 7
>
&
F
36
*
! 3
6 '
&
(
4*
0<9
' &
$
*
!3
2
**
7
&
(
7
* &
*7 *
**
'
'
* *4
7
$
7
)
3)
F
>
*
Laokoon *
(
*
7
3
*
7
%
&
3
!3
)
3
**
: 7 '
F
)
)
0
*
&
' '
)
* 7 /
$ *& %&
'
** ( )
?
* *(
3
2
*
'
" *
8
'
0#*
3
0 0*
3
- 33 $
0 0
@3
)
* * !
''
: &
$
* : *
*
2
0
+
7
*
)
%
7 &
(
(
(
** (
&
(
0
$ *& (
0! (
)
7
&
(
'4
carmen
' 3 *
& *
%
-6
$
'
'
*
carmen de Laocoonte
&
N
' )
$%
7
'
*3 0<<
'
6' ?
K <
$
' * secretarius domesticus
>
)
_____________
quegli che leggeranno i versi del Sadoleto, non avranno gran fatto da desiderare di vedere le sta
tue stesse, tanto egli mette sotto gli occhi ciascuna cosa.‛‛
<9
4
%
8
7 + )
7
$
>
'
%
&&
3
*
? 0 '
@
# 8!
*$ 0+
$ 6 7 @
: #$!
-%
0
. 3
*
0 70
$! "#$!
*+
>
D IIIE 0 9BA0 - % *
&
7 +
7
& (
& %
$ %
'(
KCA
" & KCB *
)
/ 7
"
(
& 7 *
(
/ & *
D
7 *
8
4
'
*
>
@ 33
E0 +2# 2
D IIJE
JB) JJ0
<<
0 0 < 0
<JK0
!0 /
:
!
- 33 $
.
$2 I D IABE <J=)<JJ
B=
F
/ 3
+
U0 (
*
7
*
*
&
& 6
'
$ *&
,
*
0
4
3
(
$%
&
&
: 7
4,
?(
7
K<9 *
?
$6
& 0<A 8(
Laocoonte
_____________
<= $
&
0'
%
?
(
?<K
*
0
6 7 ' (
*
&
'
Laokoon0
**
(
!
(
K=J
& % *
$
&
K=I '
&
)
!3 *)
' 7 * )
'
6
7
carmen de Laocoonte
& '
)
carmen de
: ; 0<B !
*0
&
K9= 0 =<)=A
%&
@
+%
*
. Aetas nulla tuum minuet, Sadolete, decorem/ Gloria nec longo tempore victa cadet,/
Laocoontei narras dum marmoris artes/ Concidat ut natis vinctus ab angue pater0 8
D 0 =BC) K=CE 0 0 #Y @" ! :
$2 = D IA9E <=9)<=<0
&
4*
'
K9= *
Coryciana?
9CC *
*(
0
<K !
G&
&
> --!2 D IIIE?
*(
: ;
> 7
& 6
7 6
)
6 ' ' 4
0−8
$ )
! & +2 $! :
*$ 0
6 7 @
: #$!
<A
@
F
*
F
*
-0 * !3
$
D K<9E? D
*!
A?
&
!; *3
$
& H
)
(
4
E0
&
*
*& '
&
2 2
L /
D *0 <E
)
D *0 <=E0
!
/!
$
' % ' %
?
3
36
*
7
& 0
<B 2
&
* / *
@
3 )
* * + *
[T]
3' D K=JE0
A7 '
9AB
& 7
K=J
&% ? '
6 ' (6
!; *3
$ )
"
+
(
3
:%&
0!
K=I
(
7 6
*
A
& %
& '
& 0
carmen &
!4
;
> )
3
7 * 3
*3 >
* 3
*
)
* 4)
* /
D K=JE?
(
7 > --!2 D IIIE = 0
*
/ '
36
:&
@ 3
( * ? &
*
* carmen
0 2
&
!; *3
$&
(
4
0− 3
(
"
& D: * 7 )
*
* KK<E
D!
*
@
2
:
[T] * K=AE !
0
$
&
%
3
0<= $
*
BK
'
8
$
(
)
36 E
&
%
&
0<J
*
'
$
! (
* *
**
%
3
%
*
* #*
**
0
>
'
D )
8
*
7
carmen *
: ;
%&
7 * > KCA
' (
0
$ *& 6
)
&
F
* ,0 2 '
3
/
$ *& $
- 33
$
0 0
*D *
: 7
E
& $ *)
&
& 0<I $
$
(
> 7 > )
& 3
*
$
7
* &
36
F6
" (
7
)
(6
/6
$
*
&
6 0 $ *&
& * K0 > KCA $
.=C
7
'6
$ *&
(
&
$
*7
* &
N **
*
+ *@ 3 *3
N
7 &
*
N
*7
& *0
N
;3
N
*
*N 3
DN
*
7
3 3
N
*
[T] 5 *N
; *
3
N
**
*
*
0
N
*
*
*
*3
*
*
**
.
3
3 ;*
&
3 &
&
*− +
*
; 3
− 3
3
;
7
7
*
N
*0 ! 7
*
*3
*
3
*
*
* N
* * 3
3
*
*
N
*0 - N
7 & 02 N
* +
3
7
7
;
* 3 * * 3
* *7
.3 ;*
*
* *
*
_____________
<J 36
0 0
@ *
* 3
: @ # 9 /
D KBBE <97) <<7
> ' D ACBE J=< 0?
0 0
D B<JE0
<I 8
$ *& D *0 <CE0 $
$
$
$ *& D>
$ & 0 *&
KK9
&
Epistulae familiares
:
2 *
&
0
=C $ *& D *0 <CE
$
9<9 7 * K0 > KCA0
%
3 * *
)
[T]
* 7 &
& N
*
3
*
&
* )
*
3 E
*
*N
)
*
*
N
& 7 )
& &
*N )
&
* 0 [T] *
[ ]
N
*
N
* &
*
*
*
N )
&
*
3 )
**
*
*
*
*
&
)
* 2
& .
*
> 6
"
* 0 =BK 0E
F
0 0 >0
3
BA
F
*
3
*
N
*
2
&
**
[T]
*
&
(
*
D(
$
* !
N
N
+
*/
,
3 &
%&
*
& !
(
&
* *
0
& )
' &
0 8(
7
' 4
(
%&
?
*
4
*
* )
6
(6
(
& !
'
E
7
*
(
(
#
&
0 [T] +
(
(
" ; *
&
*
#
*
7
' ' **
'
& 0
+
%&
*
'(
(
. &
0 [T]
6
:
$%
7
' %&
!
4
&
(
' 6
−
( F (
&
*
0!
>6
*
(
%&
>6
&
%&
6
02
&
*
$
*
&
**
(
$
+
%&
*
'
& *
&
( &
*
$
+ )
'
02
(
(%
0
* % (
*
(
* &
$%
*
*
#
%&
&
7
& ?
'
6*
6
&
* [
]*
)
7
$
' &
'
$
=
*
(
*
%&
)
'
*
'
'
'
** 0
*
:
&
D
&
' *
*
(
&
* &
*
7
:
&
%&
KCA ' 7
(
7
& $ *&
*
3
!
E$ *
+
=9
)
** 0
7 *4
7' 7 *
4
%
&
& .
$ *&
6
* %& '
*
4
3 4
%
6
−
&
$ *
' $
&
'( >
*0
& (
(
0
*7
7
(
'
**
7
*
3
6
&
*$
_____________
= litterae publice mittere. @ 0
=9
> 7
V IIIW CIE
F
+
$
,
*
0 K 9C B0
$ '
&
+%
−
: 7 '
&
. 0 0
)
)
)
)
D> --!2
*−
*0 < 0
BB
3
.
7
+
N
+
*
*0
3
**
*
*
& N
*
*
;
3
*
* 3 *
* ; 3 * 05 R5
0 !N
* *$
7
*
*
* *
*7
*
* & *
[T]0
*
3 * N
;3
*
* * * N
7
N
N
?3
* N * *
* @ )
*
3
**
3
)
&
; *
[T]0=<
&
>
0
(
&
( (
&&
3
7
&
3
& ' +6 '
*
*+
* , 0
02
**
'* $
%&
.2
6*
== *
*
*'
Laokoon '
( ( F
& 0 [T] >
*+
"
!(
7
&
%&
(
?
&
&
(
+
7 @
[
*'
!3 ] ' %
' %&
7
%&
+
" ;
*
7 *
& %&
( ' %
0
$ *&
%&
%
Laokoon
)
R
)
)
*
$
( %&
0
&
versiculi
* +
*
mira suavitas, mirus lepos. '(
*
F
+
& '
4
3 '
$
& **
carmen *3 '
0
&
+
F%
$ *&
)
'
:
!3 **
3
** )
De epigrammatum explicatione 7
7
* venustas
lepos
suavitas0=K Suavitas
)
> 7)
* '
_____________
=<
. $ *& D *0 <CE
$
9<< 7 * K0 > KCA? &
'
*
$
' $
0
*0 <C0
4
)
3 & * 7 . 8(
*$
7 * K0 > D 0 9<<E
*F
*
' $
& . io sono stato due mesi qui D 0
9<BE &
7 $
$ *&
$
&
*
&
4
*
7
7 6
'(
$ *&
'
(
%&
&
0
7
)
&(
*
' 7
*
(
(6
$
)$
%
$ *&
& 7 '
%
%
0
0@
2
!
/
$ *& 0 7
@
>
D9CC=E < 0 & 0 9 0
== Romam cogitare. 0 @ 0
0 K 9C * ! 0
=K &
D K A) KABE Epigrammatum explicatio
*
'
/
.&
2 & *
BJ
(
?
!3
F
'
*
, + %
&
** %
7 &
&
* !3 3 6
*
7
4
*4
4
> *
, : *
.
(
(
:
!3
&
*
+ )
)
)
*
! '
3
*
**
0=A
4
**
+
+
F
)
)
3
7
%
+ )
0=B
$ *&
*
:
7 (
'
.
, : *
& 7 6
!3 **
'
)
'
* 7
5
6
0 $ *& $
*
*4
'
: *
&
6
!3 ** ' & '
0
+
' )
* 6
* & '
)
/
/ 3 7
*
' (
' &
7
3
N '
%
(
' 7
0=J
'
_____________
3
;3
0/ 3
& *"
N 7
3 )
/
&
' D K=J
>%
IAJE
0
< ) A DZ <K)= E?
: ;
(
&
.> [
\ !+ L@
[
*
D
2
H !3 ] E
! :! ! D" 0E 2
[
D9CC=E =C=)=CI0 8 :
!3 **
-%
'
0
\
@ /^ >
* 3 7 0
[
3 *
2 - * & 7
/ )
U 2 &
<9 )<= & 0 <9B 0? +
0 : #*
*
*
/ D9CC
=<E0
=A Suavitas ex omnibus iis rebus oritur, quae in se suavitatem aliquam habent ad sensus oblectan
dos ut rivuli fluentes, fontes, viriditas arborum et segetum, oscula, saltationes et reliqua eiusmo
di; tantoque maiorem habent suavitatem quanto expressius describuntur ac fere sensibus subiici
untur D &
V *0 =KW 0 K Z<IE? 7 0
$
elegantia &
@
: 7 ' D> --!2 V IIIW CJE0
exempla %
&
)
:
, + %
Ddolor, maeror, pietas, commiseratioE
)
&
/
>
7 0
=B
&
D *0 =KE
0 < Z <K. horum omnium particulam quandam valde exigu
am existimaverim esse Epigramma; nam sicuti Comoedia aut Tragoedia una particula est E
popoeiae grandioris poematis, ducitur enim ex uno illius episodio, ut satis patet, et aperte decla
rat Aristoteles in poetice [ ]. ita quoque Epigrammata multa ducuntur ex una particula
comoediae, aut tragoediae, adeo ut aliquis iure appellare possit ipsum epigramma particulam u
nius alicuius particulae comoediae, tragoediae et aliorum poematum.
' $
!2 $! +
H
H
*
2
@
D IA E <II)=C=? # $! + D *0 9 E0
=J
0 @ /^ D *0 =KE <<= 0 −
( ' & **
6
'
7 0 $ *& (
'( *
*
*
)
BI
3 '
$ '
%&
&
!3
$ *& F
**
(
(
0!
&
)
)
+
; *
(
*
2
#*
!
3
'6
(
4
0 ,
*
! 3
' ?
*
quasi aliud simulachrum =I
$ %
Laokoon '
'
7 *4 0
& *3 '
*
%
6
7
)
&
#
%&
*4
7
.
+
3
&
!
'
' 7 *4 ?
&
%&
& 7
*
4 0KC
$ *&
& *
)
7 7
&
' %
,
**
* carmen
+
)
* ,
(
**
(
)
7 '0 >
* (6
exemplum
a scribendo deterrere
$
' @
6
$ *&
*
)
1
*
(
33 ''
*4
.
_____________
*
6 & '
4
6
(
−
editio princeps (
=B9 7
*
@
&
(
?/ '
**
0
6
&
%
; *
! 3
D 70 K
= AE
0!
F
7
.
3
> *
&
*
( (
36 ?
!
*H
:
' %
6 0$
&
>
*!
6
( &
*
3 **
:
*
&
&
0
6'
6 7 !3 ** ! )
7
;
+
& *)
*
7 7
&
'
7 '
!3 ** @ )
@
D =BI) K= E. Malim elegos, malim silvas contexere longo/ carmine, quam
ductu cultum epigramma brevi./ quippe illic fas est spatioso excurrere campo:/ hic agilem an
gusto limite flectis equum./ illa sat est plane, satis est dixisse latine,/ hic lepor et brevitas mix
ta lepore decet./ Ni lectum legisse iuvet, ni pruriat auris,/ Iudice me carmen non epigramma vo
: +
H 2 H
Y
JCC
ces. 8
* "#::
2
L (Y
D I<K @
!
9<E AC BJ) JC0
=I $
9<< 0 0? 7 0
: 7 ' #
D> --!2 V IIIW CJ) CIE 0 0 *0 < 0
KC "
6
* Vergilius Vaticanus
F
7
3
& 6
' *
)
'6
&
0!
F
7 *
K9
/
$ )
' $ *& ? 0 > *
82
&&
$ *& +
D9CCK
: 7 ; " *
*
<IIE =A)=J0
JC
F
@
&
7
7
%
!3 De consulatu suo '
(
( &
0K 2
*8 )
**
* 7 #
*
hypomnema & )
'
! ( 7 &
/
*
&
)
7
**
''
' *
&
*
'
7
&
& Dnon modo non excita
tum ad scribendum sed etiam plane deterritumE0K9 @
'
& (
3
'
* 0
* 8 **
*
%'
3 )
**
%
7 @
:
)
&
*
Amaltheum &
,0K< @
*
!
! ' %
& &
!3
.
!3
: H
>
(
**
N
*
3
N
!3 **
* '
%& *
*
*
* "
&
&
&
3
*
: H
3
*
*
0K=
*
*
&
'
0
_____________
K
0 ' ' ' >
" ! @
!3
." *
9<
D IIKE =KK)AI & 0 =KI 0
#
0 @" 8
@ **
@
@ **
. >
>
>%
D III
)
<<E J9)IB & 0 JJ)I90
7
$
&
@ 0
0 A K
# @8Y @
2 '
D 0 0E? I C? 9C A? 9 )90
3
0
&
3
&
36
4* )
3 &
4 L
* L
D9CCAE BA) C< & 0 BA)J 0 &
)
' G&
7 De consulatu suo & (
0
K9 @ 0
0 9 9. quamquam ad me rescripsit iam Rhodo Posidonius se, nostrum illud hypóm
nema _cum` legere_ ` quod ego ad eum ut ornatius de isdem rebus scriberet miseram, non
modo non excitatum esse ad scribendum sed etiam plane deterritum D7 0 @ 0 $ 0 9 A9E0
K< 36
8
7
"
?
&
*
, 0
% 3
$ '
volumen
&
*
imagines
/ 0
0 <K
imaginum amorem flagrasse
quondam testes sunt Atticus ille Ciceronis edito de iis volumine M. Varro benignissimo invento
insertis voluminum suorum fecunditati etiam septingentorum inlustrium aliquo modo imagini
bus?
3
0 J K)A
"
. Namque versibus, qui ho
nore rerumque gestarum amplitudine ceteros Romani populi praestiterunt, exposuit ita, ut sub
singulorum imaginibus facta magistratusque eorum non amplius quaternis quinisque versibus
descripserit: quod vix credendum sit, tantas res tam breviter potuisse declarari. Est etiam unus
liber Graece confectus, de consulatu Ciceronis.
K= @ 0
0 A K0 8 +
*
*
6 7
& !3
0 +
! >
! @
*
* .
@
/
H D ICAE 9 ) 9A0
J
*
$ *&
(
(
exemplum
/
7 )
carmen de Laocoonte
*
* %& & &
'' & (
! (
@
0
1
$
3
carmen
'(
+
6
(
*
!3 ** '
0 +
*
* +
(
&
: ;
"
(
0
&
!3 ** ' 7
&
*
3
6
3
"
(
' 3
(
& ** 0
$ *&
'
+
!3 **
'
(
* *
A0
3
Pasquino Marforio
Anna Selbdritt
(
>
*0KK
8
*
6
!3 ** '
3
!3 '
.
!3 **
7 (
!3
& **
8 ** 6
)
'
&
"
)
& 0
- *
* 7
3
!3 **?
! 3 )
* " &
*4
' 3
*
)
& 7 3
.
$ *&
%
?
!(
'
%
$ *&
* ,
*
; 0
*
3
&
6 '
3 **
* 7
> , '
*
?
%&
'
%&
$
suavitas
lepos
7
&0
'
* %
8 3
*
' *
(
$
> 7 &
' 0 $ *& !
6'
2
' &
&
'
6
$ (
%
8
*
(
6
carmen de Laocoonte ' 7 )
0KA
_____________
KK
*&
' ./ N
*
KCC
* D IJ< :
*
KA
)!3 **
& '
Roma 0 KC)9CI
* #*
;
0
3
7
%
&
& 0: ;
**
& > 2
3
%
Pasquino0
0> 8 L 0
> )
BE & 0 : 0 < = 9A0
*0 0 + *
&
KJ<
7
&
( &
*
7
'
. )
4
' & (
*
:
7
D *0 9KE0
0>
#@@2L