Tamazight Tura 1

Transcription

Tamazight Tura 1
TAMAZIƔT TURA
Tasɣunt s Tmaziɣt
n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
IMḌEBBER N TESƔUNT
Youcef MERAHI
AGRAW N TIRA
Hamid BILEK
Abdenour HADJ-SAID
Said CHEMAKH
Ramdane ABDENBI
URAN DEG WUṬṬUN-AGI :
Youcef MERAHI, Said ZANOUN, Cherifa BILEK,
Malek HOUD, Hamid BILEK, Ramdane LASHEB,
Djedjiga ANARIS, Chafia DJAMER, Djamila MIMECHE,
Meziane BOULARIAH, Lydia GUERCHOUH,
Said CHEMAKH, Saadia BOUNADI, Nora MAHI,
Mohamed MEDJDOUB, Abdelhafid CHENANE,
Djaffar MESSAOUDI, Nacera KEDDACHE
Hacène HALOUANE, Kaci SADI, Mohand AIT IGHIL,
Ramdane ABDENBI, Abdenour HADJ-SAID.
19, avenue Mustapha El Ouali
(ex Debussy) Alger
Tél : 021-64-29-10/11 - Fax : 021-63-59-16
B.P. 400, 16070, El Mouradia - Alger
TAGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TAƔERFANT
TASELWIT N TEGDUDA
ASQAMU UNNIG N TIMMUZƔA
TAMAZIƔT
TURA
tamazi$t tura
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Tamaziɣt tura Un 1 / yennayer 2009
Dépôt légal : 4832-2008
Tamaziɣt, imira, teḥwaǧ kan
ad tt-naru ad tt-nɣer.
AGBUR
TAJMILT
Tabrat i Dda U Yidir
Youcef MERAHI
11
Tajmilt i yinaẓuren
Said ZANOUN
13
TIGEMMI
Yennayer, azamul n yimaziɣen
Cherifa BILEK
19
Tadukli
Malek HOUD
24
Timecreḍt, yiwen wensay n tmurt n leqbayel
Hamid BILEK
35
TAZRAWT
Ismawen uddisen
Ramdane LASHEB
41
TULLIST
Tiɣaltin
Djedjiga ANARIS
49
Amgun
Chafia DJAMER
61
Timedlin
Djamila MIMECHE
74
Xalti tabuclaɣmit
Meziane BOULARIAH
80
Mi ara yemmet wul
Lydia GUERCHOUH
84
Tayri tamezwarut
Said CHEMAKH
90
D aseklu i d-yennan
Ramdane ABDENBI
93
Yekfa laman
Nacera KEDDACHE
101
TAMACAHUT
Lxir uxellaq
Saadia BOUNADI
115
TAMEDYAZT
Aɣerbaz n tayri
Nizar QEBBANI – Tasuqelt : Nora MAHI
123
Amezruy
Mohamed MEDJDOUB
125
Abdelhafid CHENANE
129
Youcef MERAHI - Tasuqelt : Mohand OUANECHE
132
Innan
I tura
IḌRISEN
Taweṭṭuft d werǧeǧǧi
Djaffar MESSAOUDI
135
Tamekrust
Hacène HALOUANE
138
Tiɣimit akked Djamel Benaouf
Kaci SADI
142
Tidet…
Ramdane ABDENBI
152
Ma teẓriḍ ansi d-tekkiḍ ?
Abdenour HADJ-SAID
155
TASUQELT
Taɣaṭ n Si Sliman
Alphonse DAUDET - Tasuqelt : Mohand AIT IGHIL
159
TIGEJDIT
Tamazi$t tura d tas$unt tamaynut s tmazi$t n
Usqamu Unnig n Timmuz$a. Tikti tusa-ya$-d asmi dnessufe$ krav n wuîîunen n Timmuz$a s tmazi$t.
Nwala amek tt-id-ssuturen ime$riyen d umkan teîîef
yakan di rreêba n wayen d yetteff$en s tmazi$t.
Nenna-yas tamazi$t tuklal ad tesâu tas$unt i yiman-is.
I wakken kan ur nesse$lav ara ime$riyen, ilaq
ad éren belli Timmuz$a yettwarun s tmazi$t d
tefransist d taârabt ad tkemmel amecwar-ines.
Tamazi$t tura d iswi i nella nessaram ad t-nawev
acêal aya, acku Asqamu Unnig n Timmuz$a d lwaoeb
fell-as ad yeqdec s tmazi$t i tmazi$t ! Akka i d-yewwi
ad ddun lec$al.
Ihi hattan gar yifassen-nwen. D tas$unt-nwen.
Neb$a-tt ad tili d annar i tira s tmazi$t i tmazi$t. d
annar n usqerdec d tussna s tagi-nne$. D annar anda
yal amedyaz, yal amyaru, yal amusnaw di tmazi$t,
ama d tutlayt ne$ d tasekla ne$ d idles, ad yaf amkanis.
Deg wuîîun-agi amezwaru, ma teb$am maççi d
aneggaru, ad tafem tacemlit n yimagraden d-icudden
$er yal aêric n tmazi$t, abeâda tasekla d tesnelsit. Imi
d tawwurt n useggas, yella yiwen uvris yis-s i tebda
tes$unt $ef yennayer. Llant di$en aîas n tullisin akked
d tmedyazt d tsuqlin, mebla ma nettu tazrawt $ef
yismawen uddisen d kra n yivrisen nniven i dyewwin $ef waîas n isental am umezruy d wansayen
n tmetti s umata.
Akka ihi, hattan $ur-wen. Arut-a$-d, acku tamazi$t,
imira, teêwao kan ad tt-naru ad tt-n$er !
Agraw n tira
TAJMILT
Tabrat i Dda U Yidir
Youcef MERAHI
D Azul seg wul ara k-n-ceyyɛeɣ a Dda U Yidir,
A
ss-a, 30 di tuber 2008, aql-aɣ nusa-d si Tmanaɣt,
i tikkelt nniḍen, nemlal-d ɣer dagi, ɣer Tihert, i
wakken ad ak-nerr tajmilt. Nekni s yimḍebbren d
yiɛeggalen n Usqamu Unnig n Timmuzɣa, iɣef telliḍ d
imḍebber amezwaru, nfures tagnit-agi i wakken ad nessemlil
widen i k-yessnen, widen k-iḥemmlen akked widen ukud
teccerkeḍ amennuɣ ɣef tmurt n Lezzayer ama d timmunent-is
ama d tutlayt-is tanaṣlit.
Timlilit-agi n wass-a d ameslay fell-ak, kečč yuran Kker
a mmi-s umaziɣ, ɣef tudert-ik tesɛeddaḍ deg umennuɣ ɣef
timmunent, laṣel d tutlayt, ɣef tmurt-ik ama d Tiqiḍunt ideg dtluleḍ neɣ d Tihert ideg teddreḍ. D ameslay n yimusnawen i dnenced i wakken ad ɣ-d-inin tamuɣli-nsen ɣef wayen
yessemlalen tudert-ik, tamurt-ik d umennuɣ-ik.
D ameslay daɣen ɣef wayen i ɣ-d-teǧǧiḍ, ulamma d tidet,
mačči d ayen ara d-nini deg yiwen wass, maca iswi-nneɣ d
lebɣi-nneɣ, s usirem d ameqqran, ad k-in-yaweḍ yizen i nebɣa
ad k-t-in-nceyyeɛ si temlilit n wass-a :
D izen n ccfaya ur ntettu;
D izen n ukemmel n wayen tebdiḍ;
D izen n uḥareb ɣef uzamul i telliḍ asmi teddreḍ gar-aneɣ.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 11 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Akken tefkiḍ aḥric ameqqran si tudert-ik i tmurt-ik, i
laṣel-ik, i tutlayt-ik tayemmat ara nefk ula d nekni aḥric si
tudert-nneɣ i wakken ad tidireḍ deg wulawen-nneɣ ɣas
tbeɛdeḍ ɣef wallen-nneɣ.
Ihi, skud yebded Usqamu, ad yebded yisem-ik a Dda U
Yidir. Acḥal d aseggas... Tirga s tuffra uɣalent d asirem armi
yeffeɣ leɛtab ɣer tafat...
Tudert d amennuɣ. Tudert daɣen d asirem. Nekni ad nkemmel
tikli deg ubrid n umennuɣ-ik s usirem d ameqqran ad tidireḍ,
ad yidir wayen iɣef tennuɣeḍ yal ass…
i lebda...
Steɛfu di talwit a Dda U Yidir.
- 12 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tajmilt i yinaẓuren
Said ZANOUN
I kenwi ay inaẓuren
Tulawin d yirgazen n tmurt-iw
T
aẓuri, lfenn, l’art, taẓuri s tmaziɣt tettwassen,
mucaɛet di ddunit merra ! Tafat-is tecɛel,
tebrareḥ, tḍal akin i tlisa. Sidi Rebbi yefka-yas
lɛezza yufraren ɣef tqacuct ur yezmir yiwen ad tt-yaweḍ.
Aḥemmel n tẓuri yezdeɣ akk madden. Ḥala taẓuri i ikesben
tisura n wulawen. Ḥala taẓuri i yessnen tameslayt i fehmen akk
yimusnawen. Taẓuri tessakay, tettrebbi allaɣ. Leqraya-s d
lebḥer lqayen, yeɣmeq. Kra n yimeɛduren n wallaɣ yuḍnen
tawekka n tismin qqaren belli tussna n tẓuri d lɛic uqemmuc
ur nesɛi tidi n yiɣallen. Lameɛna ɣur wid ifehmen, ḥṣan belli
llant tidiwin n wallaɣ i irennun di temɣer n tussna, di leɛmer d
tekcif bab-is i yir asekkud. Yella wanda tettili tidi timserrit
yessnen azal-is, yefkan leqder i yiman-is. Timliliyin tucbiḥin
irennun tidet n tẓuri ur ṭṭuqtent ara, leḥḥunt s uneɛruḍ
mefquden yecban di leɛwayed-nni n trezzaf n yigellil di
leɛwacer. Ass-a nefreḥ imi imḍebbren ifehmen sḥedren-d
rreḥba-agi tameqqrant mucaɛen n Tmesrit tagraɣlant tis 13 n
udlis di Lezzayer anda ttekkant 24 tmura i d-yeglan s 500
isuhar ara ɣ-d-yawin 120.000 yizewlen.
Di temlilit-agi ara ɣ-yesduklen si 27 tuber alamma d 5
wember, 10 wussan akken ad nemyussan ad nembiddal
tiktiwin, ad nemsɣer, ad nemrebbi tagmat gar-aneɣ.
Imḍebbren-agi uklalen tanemmirt i leqdic-nsen. Uklalen
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 13 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tanemmirt tameqqrant imi ad rnun ad rren tajmilt i yinaẓuren
d tnaẓuriniɣaben i tmuɣli lameɛna di leɛmer ttwattun. I lebda
zedɣen deg wul n yinaẓuren yessnen leqder n lfenn. Di leɛmer
ur t-krin si ttexmam n yimusnawen akk d wid i d-yeslemden
tussna d lɛilm sɣur-sen, anda taqcict tekker-d d tamecṭuḥt
iḥerzen ! aqcic yekker-d d argaz ikerzen amkan i s-d-ǧǧan
imzewura d lemtel imeɛnen ! Gar-asen : ccahid Omar Yacef Petit Omar-, Mahmoud Derwich, Aimé Césaire, Cheikh Abou
Al-Yaqdhan, Mustapha Bekkouche, Mohamed Boudia, Anna
Greki, tamaẓuẓt yuran di lḥerṣ yiwen usefru Poème ɣef
tmunaḍelt tameqqrant Fatima Zekal-Benosmane yelli-s n
Radio, s teqbaylit, taɛrabt d tefransis. D taneɣmast, d
timḍebbert di FLN, yesɛedda fell-as lqebṭan almani Feld-Meyer
la torture ddeg uxxam Sésini. Fatima d yelli-s n ccahid
Mohamed Zekal. Fatima, ad tt-yerḥem Rebbi, tekker-d di
twacult n iwaṭaniyen ! Asefru Poème n Anna Greki yenna-d : Je
vous serre contre ma poitrine mes sœurs bâtisseuses de liberté
et de tendresse et je vous dis à demain, car nous le savons,
l’avenir est pour bientôt et pour demain.
Di tejmilin-agi yedda-d Rachid Alliche, aneggal amezwaru s
tmaziɣt. Ungal-ines amezwaru Asfel, wis sin Faffa. Rachid
Alliche, umi nessawaḍ rreḥma am netta am yirfiqen-is ara
yeccerken yid-s tajmilt, si taddart n Tgemmunt Ɛezzuz n At
Dwala. At Dwala i d-yessefrurin acḥal n lɣella n tẓuri n yal d
lḥirfa n tussna ; Mouloud Feraoun n Tizi Hibel, Fadhma Ait
Mansour-Amrouche n Tewrirt Musa Waɛmer i d-yeǧǧan
tarwa-s Jean Mouhoub akked Taos Amrouche yettwassnen s
tẓuri-nsenmefquden, ula d ccahid Matoub Lounès n taddart n
Tewrirt Musa.
Dagi ilaq ad d-nin s ttbut belli akk tuddar n leqbayel fkant-d
inaẓuren n yal lḥirfa ! ulac amḍiq yugaren wayeḍ ! ismawen
ad cehden. Yir zzux di leɛmer yessemɣer di ccan n bab-is, ḥala
tidet i ibedden ! Tulawin n umaziɣ tura banent, ssnent,
fehment bla leqraya, ssekrent-d Mouloud Feraoun, Mouloud
Mammeri, Ammar Said Boulifa, Si Mohand ou Mhand,
Ramdane Abane, Amirouche, Mourad Didouche… Ma yella di
tid yeɣran, tella Aldjia Benalleque-Nourredine n taddart
Wagnun, tettili-as i Cheikh Nourredine n Larebɛa n At Yiraten,
- 14 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
d tameṭṭut tamejjayt tamezwarut ikecmen l’Académie de
Médecine de France di 1982. Malika Hallab-Yaker, tameṭṭut
tamezwarut, si Tefriqt, yewwin Doctorat n uswir wis 3 di
Sciences nucléaires di 1966. Fatima-Zohra Imalayen umi
qqaren Assia Djebar, tekcem l’Académie française di 16 yunyu
2005, tedda akked « 40 ur nettmettat » tmeṭṭut tamyarut,
tineslemt n Tefriqt Ugafa, d tis 5 i yesɛan amkan deg tsuda-agi.
Acḥal d wacḥal i mazal llant tulawin nniḍen yessulin aserhu i
tjaddit n tmurt -timmuzɣa- ur nezmir ad d-nebder dagi
ismawen yiwet yiwet, neḥṣa ad fehment, ad aɣ-semmḥent
ssmaḥ n tegmat.
Ad farseɣ tagnit, ad d-smektiɣ belli amyaru Messaoud
Oulamara, deg udlis i d-yura s uzwel « Iberdan n tissas »yelhan
d ayen kan, yenna-d di lweqt n lgirra llant aṭas n tudrin n
leqbayel yexlan seg yirgazen, ḥala tulawini tent-iɛemren.
Gar cwiṭ d waṭas, ayagi d tidet yellan si zik, si zzman n zzman.
Irgazen ttmettaten d imecṭaḥ di lgirra n Fransa akked Lalman
1914-1918 / 1939-1945 / 1945-1962, wiyaḍ ttmenṭaren d
iminigen di lɣerba ɣef unadi n uɣrum iquccen di tmurt. Ula d
Albert camus yenna-d «J’ai vu des petits kabyles disputer de la
nourriture aux chiens ». Kra n yirgazen i d-yeggran : d
imɣerran, ma yella d imecṭaḥ ad ttuḥasben deg yiḍudan n
yiwen ufus, d tulawin i irefden ixxamen, i irebban, i iḥerzen
tameslayt tamaziɣt ! Dderk d lebda d tameṭṭut i t-ibubben
(Ayagi nniɣ-t-id gar tacciwin).
Ad d-uɣaleɣ ɣer Rachid Alliche i teɛna tejmilt n wass-a. Rachid
Alliche yelmed aṭas ɣur unaẓur ameqqran Mouloud Mammeri.
Rachid Alliche s timmad-is d aselmad, yettrebbi imecṭaḥ di
nnuba « Emission infantile » n rradyu n teqbaylit Chaine II,
anda sen-yemmal d acu i d taẓuri, lfen, l’art, akken ad ten-yerr
d imusnawenn wayen ilaqen d wayen ur nlaq ara, akken ad
issinen, ad izmiren s wayen akk lemden akken ad qazmen
ddunitbla akukru, bla amkerwa.
Rachid Alliche yeǧǧa-d ixulaf i d-yettuleqmen s wadif n
tussna-s ara yesmeɣren aselmed n leqdic-is n tmeslayt n
tmaziɣt di yal amḍiq n tmurt n lejdud, tameslayt taqdimt,
tameslayt gar tmezwura s wayes Ramdane Ait Mansour akked
Cheikh Tayeb sterjmen-d amaɛzuz n Leqran lɛaḍim yettwaɣran
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 15 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Rachid Alliche
akken ilaq, yettwafham akken iwulem bla leɣlaḍ. Am akken
Dda Abdellah Hamane, yiwen unaẓur ameqqran n Wehran,
yessuqel tamedyazt n « Rubaɛiyyat » n Omar Khiyam ɣer
tmaziɣt s tezdeg n bab-is !
Ayagi d ttbut belli tameslayt n tmaziɣt tezmer ad d-tessenṭeq
akk timeslayin nniḍen yellan di ddunit s sshala bla uguren.
Dda Lmulud yeǧǧa-d awal s wazal-is yellan yettwassen n at zik
-ileqqem-it-id d asmekti n tjarib usduqqes- n takwayt i leǧyal i
d-iteddun, yenna-d : Yella yiwen : ulac-it yella, yella yiwen :
yella ulac-it. Rachid Alliche yaǧǧa-d amkan-is i lebda yeɛmer.
Yeǧǧa-d tiṣeḍwin yefrurin s ṣṣaba n tmaziɣt, ad t-yerḥem Rebbi
s rreḥma-s yal amusnaw yessnen azal n leqder d tẓuri, lfen,
l’art ttɛuzzun akk medden.
Tanemmirt n tegmat i yinebgawen n lḥerma i d-yeccerken yidneɣ s yidlisen d tẓuri n tmurt-nsen ara ɣ-d-ǧǧen d tarzeft n
tussna ara yilin d ambaddel n tẓuri yesduklen taẓuri iferqen.
- 16 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
TIGEMMI
Yennayer,
azamul n yimaziɣen
Cherifa BILEK
Y
al a$ref deg umaval yesâa leâwayed d yensayen-is
i t-yepaooan ad yili yemxallaf $ef wiyav. D ayen
iverrun deg umezruy d wayen yellan di tgemmi i
ibennun tamagit n yal a$ref anda i d-yepban yidles d lsas u d
aéar icudden imdanen yettidiren deg-s.
Ma nezzi-d awal $ef u$ref amazi$ ad naf tigemmi d yidles-ines
cudden akk $er wayen yellan n leâwayed d yensayen lqayen
deg umezruy d t$erma-ines, anda nettaf belli leâwayed-agi
cuddent akk imdanen, ttêulfun akk yis-sent, ttidiren ar ass-a
deg-sent u llant di ccfawat n yal yiwen. Akken yal a$ref $ur-s
tigemmi-ines, tigemmi iccerken akk arraw-is. D tigemmi-agi i
ibennun, i yesbeddayen tamagit n yal tamurt yettwalin di lemri
n tmetti-ines i wakken ad teddu $er zdat
Qqaren a$ref ad yili ur yelli ma ur yesâi kra n tmu$li $er deffir
i wakken ad iéer ansi d-yekka d wansi d-yefruri ; i wakken ad
iéer anda iteddu ssya $er zdat.
£ef waya i ilaq ad nêareb $ef umezruy-nne$ d leâwayed
tiqburin i $-d-ooan lejdud. I wakken ad nêareb fell-asent ilaq
ad tent-nissin, ur netsetêi yis-sent lhant ne$ dir-itent. Maca
amdan, $er zdat, ilaq ad yissin ad yefrez gar walim d ukerfa.
Ayen yelhan ad t-yeîîef, ad t-yesnerni, ayen n dir ad as-yecfu i
wakken ur i$elli deg-s.
Leâwayed-agi ttu$alent-d deg waîas n yiêricen n tudert n yal
amdan, di téuri, di tudert-is n yal ass, di tme$riwin, di lfuruê d
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 19 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ayrad – Bni Snus
leqruê, ssawavent-a$-d timusniwin yemxallafen icudden s
amezruy, $er tmetti, $er téuri, tawennavt, d ugama ideg
yettâici umdan.
Awal $ef leâwayed d yensayen n yimazi$en d ayen yellan deg
umezruy akk d ccfawat. Amezruy lqay maca ur yettwassen ara
akken iwata imi neéra belli maççi aîas n leqdic i d-iûaêen
aêric-agi. Ula d ayen i t-id-iûaêen ur yelli d leqdic n warraw-is.
£ef waya i ilaq ass-a ad as-nezzi s warraw-is i wakken ad t-idnessekfel, ad t-id-nbeggen i wakken ad slen yis-s, ad t-issinen
akk leonas. Annect-a d lwaoeb fell-a$ ma neb$a ad t-idirent
tsuta i d-iteddun ssya $er zdat deg ubrid i d-neoren wid i $-dyezwaren.
I wakken ad neqqim kan deg unnar-agi n umezruy, tikkelt-agi
ad nezzi awal $ef yiwen wensay, ne$ yiwen wass yifen akk
ussan, wagi d ass n yennayer.
Yennayer d ixef n usseggas n yimazi$en. Aya tura yu$al
yettwassen di yal tamnavt n umaval maca ansi d-yusa, melmi i
yebda, d acu d lmeâna-ines, d acu d lfal-ines… Aya ilaq ahat
ad yettwafhem.
- 20 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Yennayer d yiwet n tme$ra icerken akk a$ref n Tefriqt Ugafa.
Ahat êala tagi i ten-icerken akken ma llan. Di yal tamnavt n
tama-agi ttraoun ass n yennayer s ccuq d lferê imi d ass i digellun êala s lfal yelhan.
Iseggasen yezrin tame$ra n yennayer, ne$ akken yettwassen
“imensi n yennayer” ttidiren-t medden d ansay kan mebla ma
cudden-t $er kra, ma d iseggasen-agi ineggura yu$al d azamul
yesâan anamek lqayen deg umezruy n yimazi$en. D yiwen n
uzamul yellan d lsas n tmagit tamazi$t.
Wid ireûûan tafada n tmazi$t ibeddun ass amezwaru n
yennayer yettmagaren ass n 12 yennayer di tfada tagrigurit, d
wid i t-yessulin $er tallit n Cacnaq, ukin s wannect-a, éran belli
yal a$ref yesâa azref ad yefk beddu i umezruy-is.
Tallit i xtaren tettwassen u d ayen yellan deg umezruy n
yimazi$en imi tcudd $er tallit-nni ideg yessawev yiwen umazi$
$er tqacuct n udabu di tmurt n Maûer. Aya yensex, yettwaru
deg umezruy, imi amezruy n yimazi$en d win n imaûriyin d
win yebnan tikwal $ef îîrad tikwal $ef talwit gar sin i$erfan-agi
si zzman iferâunen imenza, aya azal n 30 leqrun QTSÄ.
Yella deg umezruy d akken akk i$erfan yemxallafen cudden
tazwara n tudert-nsen $er kra n tegnatin i yevran di zzman
aqbur. I$erfan akk ssalayen amezruy-nsen $er kra n tedyant
yevran irennun di ccan-nsen. Amedya n yi$riqiyen yessalayen
leêsab-nsen $er 776 (QTSÄ) tallit ideg d-vran wuraren “Jeux
Olympiques”. Imasiêiyen xtaren talalit n Sidna Äisa d azamul n
umezruy-nsen, Inselmen kifkif, bdan leêsab-nsen si lhiora n
Nnbi (TSRF)... Llan wid yebdan amezruy-nsen si tedyant n îîrad
anda agellid seg imezwura-nsen yufrar-d. Imazi$en ttekkan
deg wid-agi, imi xtaren aseggas n 950 (QTSÄ) d azamul deg
umezruy-nsen anida agellid amazi$ Cacnaq yessawev i wakken
ad ye$leb iferâunen u ad yeîîef leêkem di tmurt n Maûer u ad
yessali tagelda tis 22 u ad yili $ef uqeruy-is. Annect-a d
azamul. D azamul yesâan ccan di lebni d usnerni n tmagit n
wemdan imi ur yezmir êedd ad yidir mebla ma yesâa kra n
icuddan deg wayla-ines.
Ma nezzi i wakken ad nessefhem i wacu amenzu n tfada
tamazi$t yettas-d ass n 12 di furar n tfada tagrigurit ilaq-a$ ad
nu$al $er deffir, $er tallit taqburt i wakken ad nwali amek i dTamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 21 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
yebda leêsab d usali n wussan, n wagguren d yiseggasen, d
wamek d-lulent tfadiwin yemxallafen.
Nezôa d akken di tallit taqburt, d imaûriyen akked i$riqiyen i
yebdan sseêsaben i yiseggasen, maca aûûeggem n tfada ur dyusi akken iwata alarmi d tallit n Rruman anida bvan aseggas
$ef 10 wagguren. Teqqim akken alarmi d talit n ugellid Cesar
imi d netta i ibeddlen tafada i wumi yefka isem-is. Yessuli-tt $er
12 wagguren ideg llan 365 wussan.yerna yesbedd ass n
umenzu n furar d ixf n useggas. Aya yussa-d deg useggas n 46
QTSÄ .
Tafada tayulyanit ($ef yisem n Jules Cezar), telêa amecwar
$ezzifen, si lqern amezwaru QTSÄ alarmi d lqern wis 16 MTSÄ.
Acêal n leqrun iâeddan beggnen-d belli tafada-agi yella deg-s
cwiî n lexûaû aya d ayen yessawven le Pape Gregoire wis 13 ad
yawi kra n ubeddel deg-s u ad as-yefk isem-is “tafada
tagrigurit” deg useggas 1582 anida i s-yerna azal n 10 wussan
i yellan xuûûen-p. Seg yimir-nni ar ass-a rnan xuûûen deg-s sin
wussan ayen ara yessiwven lexûaû $er 12 wussan. D$a degmi
ass amezwaru n yennayer yettas-d ass n 12 di Janvier n tfada
tagrigurit imi ar ass-a imazi$en îîfen di leêsab-nni n tfada i dyesbedd ugellid arumani “Jules Cesar” di 46 (QTSÄ) “le
calendrier julien”. Maca tafada-agi ssexdamen-tt kan deg
unnar n tfellaêt d tmusniwin icudden s agama d twennavt. Ma
d iêricen nniven yessexdam deg-sen tifadiwin nniven. Ihi ass-a
nezmer ad d-nini belli imazi$en sseqdacen 3 n tfadiwin yal
yiwet deg-sent tesâa aêric anida tettwasexdam :
* Tafada tagrigurit d tin yeîîfen akk iêricen yemxallafen
yessedduyen tadbelt, tadamsa, d leqdic n yal ass di tudert
tartar.
* Tafada tahiorit tettuseqdac deg wayen yeânan laâyudat d
wansayen n ddin ineslem.
* Tafada n tmazi$t tettuseqdac deg unnar n tfellaêt d ugama d
twennavt.
Deg wayen yeânan azamul, amezwaru n yennayer ttqabalen-t
yimdanen, lad$a di Tefriqt Ugafa s umata, s lferê meqqren imi
ass yecban wagi d lfal i useggas n rrbeê d l$ella ara iburkten i
wakken ad idiren yimdanen di lehna d liser. D ass ideg
tettemlili twacult, ttbeddilen imensi, sfilliten i wayen yelhan d
- 22 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
wayen éiden i useggas amaynut ara d-yeldin tawwurt-is. D ass
n twizi d lemâawna, d ass n useddeq i yime$ban, d ass n tdukli
d tegmat gar yimdanen. Akka i ttqabalen imazi$en aseggasnsen amaynut i wakken ula d netta ad ten-id-iqabel s wudem
yessefraêen, n usfukti d unerni n l$ella d isufar n temâict
yemxallafen i wakken amdan ad iâic di liser d lehna.
Azamul n yennayer d azamul lqayen di leâwayed tiqburin n
yimazi$en. Iseggasen-agi ineggura di tmurt-nne$, imi i d-yella
fell-as aîas n leqdic d unadi, yufrar-d, iban-d belli ilaq ad yili d
ass a$elnaw am wussan n lficîat nniven ti$elnawin. Nessaram
ad yu$al umezwaru n yennayer d ass n lâid ta$elnawt di
Lezzayer.
Imensi n yennayer : seksu s uyaziḍ
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 23 -
Tadukli
Malek HOUD
T
aḍṣa d lheffa n yiḍarren d ugrireb n yiẓra imecṭaḥ
ad sen-d-tesleḍ mebɛid. D ilemẓiyen n taddart n
Tɣalaḍt i d-yuɣalen seg teẓgi i d-yezgan deffir n
udrar. Abrid yesgesser, teddun ttaḍsan ɣas ma ɣef wudmawennsen banen-d ɛyan nezzeh. Refden-d ɣef tuyat-nsen ijga, tal
tarbaɛt n tlata n yirgazen tɛebba-d yiwen n ujgu, yiwen degsen ɣer sdat, yiwen ɣer deffir aneggaru deg tlemmast. Tlata n
yijga i yettemḍafaren deg ubrid yeččuren d ikeddran. Ihi tẓa n
medden i d-idhan s talutf-a n uɛebbi n yijga ma d semmusnniḍen wwin-d yid-sen allalen n uqedder d ugzam n usɣar am
icuqar d tgelziyam d tmenčarin. Tarbaɛt yeɛyan ad tt-tesseɛfu
tayeḍ alamma wwḍen ɣer taddart anda yella uxxam n Dda
Meqqran. Dda Meqqran d alemmas n yirgazen deg tudert-is,
ccib mazal ur yuɣ ara merra aqerruy-is d tyuga n claɣem i
yeṭṭfen akken i ilaq talemmast n wudem-is, timiwin-is d
tizuranin, anyir-is yezga dima yekres ama yezɛef ama yeḍsa
ɣef wayagi i s-ssawalen yimeddukal-is « tawenza tukrist »,
tiddi-ines ur ɣezzifet ur wezzilet, ɣur-s semmus d tarwa snat n
teqcicin d krad n warrac. Tamenzut-is d taqcict ha-tt-an deg
uxxam-is tejwej. Yerna-d fell-as uqcic, fkan-as Yidir d isem
acku yemma-s ur tessidir ara arrac. Aṭas n tdusin i s-d-yeɣlin
neɣ ad d-lalen kan warrac-is ad rnun kra n wussan ad smmten, ɣef waya i tessemma i uneggaru-ines Yidir. Yidir,
yesseɣzef-as Rebbi tudert armi i d-yewweḍ ass-a d argaz ad asyeg baba-s axxam am tizzya-as. Ijga-nni i d-wwin
- 24 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
yimeddukal-is seg teẓgi d nutni ara yeṭṭfen ssqef n uxxam i sibennu baba-s. Mi d-wwḍen yiwaziwen n usiweḍ n yijga ɣer
taddart, kecmen s afrag n uxxam n Dda Meqqran, ssersen s
lemḥadra deg teɣmert ttɛebga-nsen. Ɛyan mačči d kra, maca
yal yiwen deg-sen yexdem nnif, ur d-yesskin ara yerna-t
ɛeyyu. Hṣan akk s wannect-a, yef waya Mḥend i iḥemmlen
nezzeh aqesser yenna-d s leɛyaḍ ayen ttxemmimen akk s
tuffra : « Barkat tura ur ttarrat ara iman-nwen amzun d wid ur
neɛyi !
Wellah ar d tidet i s-yerra Ceɛban, yiwen n yilemẓi i ixuṣṣen
cwiṭ deg tezmart.
Ma d ijga wwḍen-d, axxam n Yidir ad iseqqef, tislit ad s-tt-idnawi, ma d nekkni ad nerwu seksu d uksum i d-yenna Qasi.
Qasi d yiwen n yilemẓi yeččuren, lqedd i s-yefka Rebbi d
aṣefṣaf, yiwen deg taddart ur t-yugir, d tasraft deg wučči ayen i
s-d-tefkiḍ drus, ad ak-d-yeqqar kan : rnu-d ! Isem n “Mejɛar”
i s-fkan yimedduka-is yezga-as-d akken i ilaq.
Ẓriɣ teɛyam nezzeh, seg udrar ɣer taddart d amecwar, rnu ajgu
ɣef tayet, d ayen kan, ad awen-ibarek Rebbi, d lxir ara wenyuɣalen assen ara wen-xedmen imawlan-nwen ixxamen am
Yidir-iw, ma d tura ɛeddit-d ad teččem, ɛeyyu yeslaẓay, i send-yenna Dda Meqqran .
D tidet a Dda Meqqran neluẓ aṭas, i s-yerra Mejɛer.
Cabḥa, yemma-s n Yidir tessers-d lmetred annect-ilat, teččurit-id d seksu, tseqqa-t-id s lmerqa n tfejɣal tileqqaqin, tessenta
acḥal d tijɣelt n usɣar deg seksu-nni, tendeh ɣef yirgazen-nni
yelluẓen ad d-ɛeddin ad ččen. Llaẓ itekkes leḥya, ur rujan ara
ad ten-id-tenced snat n tikkal ar seksu. D tirni i d-zzin ɣef
lmetred-nni n seksu am umeqyas deg tlemmast n tɣerɣert.
- Ḥercet ay arrac, ɣiwlet deg wučči-nwen Mejɛer yelluẓ i dyenna Mḥend aqessar.
- Ma yella ur iyi-tesserwa ara tiremt-a n seksu ad gluɣ yis-k
kanakken d amuddir i s-yerra Qasi i izeɛfen cwiṭ ɣas ma yeḥṣa
lehdur n Mḥend d aqesser.
- Ččet kan a tarwa, lxir yugar, ur ttsetḥit ara, ččet ad terwum i
tenna Nna Cabḥa.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 25 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Rnu-as-d i mmi-m Yidir akken ad tt-iɛemmer, azekka d
nnuba-s ad isuffeɣ ajemmaɛ n lmal s adrar, i s-yerra Mḥend
abelheddar.
- D ayen yellan a Mḥend, azekka zik send tafrara ad nawi lmal
ad ikes deg udrar nekk d Leḥlu mmi-s n Dda Ɛacur Uciban.
- Azekka d nnuba n tyessawt n Yidir d Leḥlu, ma d kunwi
akken ma tellam u ad d-rnun kra n yilemẓiyen-nniḍen fiḥel
ma nniɣ-awen-d d acu i ken-yettrajun. Ijga-ihin i d-tewwim
seg udrar, ilaq ad ɛnun imeḍqan-nsen, yes-sen ara nseqqef
axxam n mmi Yidir. ihi Yuwat ad tettum a tarwa. Ddurt i diteddun, ass n lḥed zik deg tnezzayt ad iyi-d-tafem heggaɣawen-d tixmirt n wakal. Akka i sen-isseggra awal Dda
Meqqran i yiwaziwen-is send ad ruḥen.
Ajemmaɛ n lmal n taddart n Tɣalaḍt meqqer, d aqḍar. Yal
axxam yekki deg-s s yiwen n yixef neɣ ugar. Ilemẓiyen n
taddart kessen s nnuba almend n umḍan n waxfiwen i sɛant
twaculin-nsen, ma ɣur-sent yiwen n yixef n lmal am taɣaḍt
neɣ tixsi d tayessawt n yiwen n wass, ma ɣur-sent sin
waxfiwen d tayessawt n sin wussan… atg.
Imeksawen iwimi d-tewweḍ nnuba ttnekkaren-d zik send
tafrara, ttɛeddayen-d ɣef yixxamen si tama wadda alamma d
tin n ufella n taddart. Yal axxam iɣef d-kkan berrun-d wa i
taɣaḍt wayeḍ i txsi d warraw-is, dɣa netta ajemmaɛ skudmal
yettimɣur, yettuɣal d aqḍar ma yelḥeq ɣer ubrid aneggaru nnig
taddart, win akken yettawin srid s adrar.
Yidir d Leḥlu d nnuba-nsen, yal yiwen iɛleq-d leǧbira n
wusran anda i d-iger aɣrum aquran d kra n yiniɣman d zzit n
uzemmur. Asɣar n uzebbuj aquran deg ufus ayeffus yes-s
sɛukkuzen neɣ ttwehhin ɣer wulli ad d-uɣalent s abrid ma
ffɣent-t. Leḥlu yezwar sdat n uqḍar ma d Yidir d sin yiḍan
ggran. Aydi yetturebban yeẓwer i tyessawt, yessen ad d-yerr
izimer neɣ iɣid ma yeɛzel ɣef tqeḍɛit ma ulac ad t-izuɣer
wuccen ɣer yiɣẓer ad t-yečč. Mi ara awḍen yimeksawen ɣer
wadeg anida ara ikes lmal ttserriḥen i tɣeṭṭen d wulli ad calint
akken ad d-nadint ɣef yimɣi i iḥemmlent ad t-ččent. Rrbiɛ
yegget acku deg tsemhuyt n tefsut i nella.
Imeksawen ad d-bedden mebɛid ad ttɛassan ma ur d-ixutel
wuccen iɣid neɣ ma ur yewḥil ara yizimer deg yinijel. Kra
- 26 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
yekka wass d tagi i d lxedma-nsen. Imdanaen imeksawen
ssexdamen allen-nsen deg tyessawt ma d iḍan imeksawen
ssexdamen allen d wanzaren-nsen, seg wanda i d-tejba rriḥa n
wuccen ad tt-mmagren s useglef. Biccuḥ, akken i s-qqaren
warrac, yeḥṣa ur yezmir ara i uqjun dɣa ad yerwel d taffugt.
Maca ala tuɣalin ara d-yuɣal, wissen kan melmi. Ad yeǧǧ
alamma yeɣfel uydi ad yeḥweṣ izimer amecṭuḥ, ad t-yawi ɣer
wabɛaḍ icudax ad t-yečč deg lisser. Ḥacama kan dayen wanag
imeksawen d yiḍan ur yettɛedday ara fell-asen uzaylal, aɣfal ur
t-ssinen, zgan dima ukin, kra yeḍran sdat-sen ɣef tiṭ-nsen.
Mi ara izeggen wass Leḥlu d yiḍan ad d-dhun d tyessawt n
lmal ma d Yidir ad iɛeddi ad d-iẓẓeg ulli alamma yeččur-d snat
neɣ kradet n tegdurin n uyefki ad yuɣal ad d-ikkes aqurḍaɛ seg
tenqelt ma yella neɣ ifer-is. Liqa-nni tamellalt i d-iɣellin segsen ad isiqi snat ɣer kradet n tmiqwa seg-s ɣer daxel n uyefkinni, wagi ad yuɣal yebbugla. Liqa n uqurḍaɛ ɣur-s tigawt
takrurant ɣef uyefki, tbeṭṭu-t ɣef sin n yiḥricen : aman d
tedɣart. Tadɣart-agi neqqar-as abuglu. Lmal ad t-id-gren s
asensu anda ara ixeggel deg laman ma d nutni ad d-ssersen ad
ččen imekli. Ad d-qqimen i sin ad d-rnun yiḍan, ad d-refden
leǧbirat-nsen ad d-kksen seg-sent tiḥedrin n uɣrum-nni
aquran d zzit d yiniɣman. Ttǧewwizen aɣrum s ubuglu i dihegga Yidir. Asegri d tibxsisin neɣ tizwal ma wwant. Tameddit
ad d-ssuffɣen lmal-nni seg yisensa, ad rnun cwiṭ n tyessawt
alamma alaḥal ad yeɣli yiṭij imiren ad d-aɣen abrid n tuɣalin.
Mi ara d-awḍen ɣer taddart yal ixef yessen tawwurt n uxxamis, yettarra srid ɣer din. Ma d azekka-nni ad d-tezzi nnuba n
yimeksawen-nniḍen. Wissen n Mḥend, wissen n Mejɛar,
wissen…
Tɛedda ddurt, yezzi-d wass n lḥed, d ass yelhan i useqqef,
tignewt teṣfa, ulac asemmiḍ ulac azɣal d akud n tefsut.
Ilemẓiyen n taddart n Tɣalaḍt jebbun-d yiwen yiwen s axxam n
Dda Meqqran. Wid i d-issawḍen ijga seg udrar ussan-d merra,
rnan-d kra-nniḍen meẓẓiyit cwiṭ ɣef yimezwura i izmren i
tlufa tiẓayanin am tuddma n yijga ɣef umecwar aɣezzfan. Mi
d-ttawḍen ufan-d Dda Meqqran d mmi-s Yidir rekkin-d
tixmirt ara rren i ssqef. Tixmirt am ta ttheggin-tt akka : ad drefden akal yifafen, ad d-rnun alim, ad ten-rwin deg sin ad
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 27 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
uɣalen ad ten-ssebzagen cwiṭ cwiṭ s waman nutni ad rekkin ad
ɛerken s yiḍarren-nsen alamma ssawḍen ad skurruyen tikurin.
Send ad ɛeddin ɣer umahil i ten-yettrajun Nna Cabḥa
temmuger-iten s lqahwa d uyefki akk d tesfenǧtin d
tmeqruḍin.
- Mačči d tameɣra n Yidir d tin n Mejɛar imi d-yufa lqahwa s
lesfenǧ d lmeqruḍ, wissen ma ad d-yekker akk ass-agi fell-as, i
d-yenna Mḥend s taḍṣa. Iɛeggalen merra n ugraw
ttemyewwaten ɣef tuyat ttaḍsan.
- Aha kan a Mḥend, yiggas tilset-nni inek taqerḥant ad k-tt-idgezmeɣ s lmus n duk-duk ad tt-fkeɣ i yimcac yelluẓen akken
ur ttuɣaleɣ ara ad sleɣ i taɣect-ik i s-yerra Qasi i d-ibedden
melba lebɣi-s ɣer yixeddim, wiyiḍ cergen seg teḍsa, ula d nutni
kkren-d ɣef tikkelt ɣer useqqef. Amahil n useqqef mačči d ayen
yuɛren maca d ayen ẓẓayen ɣef waya i ilaq aṭas n yifassen
ijehden akken ad ssersen ixfawen n krad n yijga-nni ɣef leswar
yettemgadalen. Mi tfukk tmersiwt n yisulas, alemmas d
yiqerniyen, ad cudden tisariwin fell-asen s yin ad fesren aẓeṭṭa
n uɣanim fell-asent, ma ulac aɣanim ttarran ccḍeb n uzebbuj ;
s tzukar neɣ s yigeḍman n semmar teqqnen aɣanim-nni ɣer
tsariwin, dɣa mi fukken cced ad ɛeddin ad ḍelqen akal-nni n
texmirt ɣef merra n uẓeṭṭa-nni n uɣanim. Ilemẓiyen yellan deg
lqaɛa ttdeggiren tikurin n wakal s leɛyaḍ i wid yellan ɣef ssqef,
akka alamma yessa merra d akal ibezgen, s yin ad ɛeddin
imaren ɣer usrusu n uqermud n tɣanimt. Neqqar deg yiwet n
temseɛreqt : ”D acu-tt d acu-tt ? Timeqbert Imeàmuden wa
tinegnit wa ɣef wudem“. Tifrat n teqnuẓt-a d lqermud.
D tidet akka i ttseqqifen s lqermud n tɣanimt, ttweddiɛen
abennay yessnen i umahil am wa, d amahil ara yilin igerrez,
tiqit n waman n lgerra ur ilaq ad d-tɛeddi ɣer tɣerɣert n
uxxam. Ɣer taggara akken aḍu ur ireffed ara aqermud-a
ssrusun fell-as kra n yiẓra iẓayanen deg kra n tamiwin n ssqef.
Ilemẓiyen n taddart dduklen-as i umahil, zzin-as akken ara trnun, agmuḍ i d-yeffɣen ɣer taggara d wa : ass-a ssawḍen ad
sdarin yiwen deg-sen -Yidir- heggan-as-d adeg anda ara yidir
netta d twacult-is, azekka ad d-tezzi nnuba n yiwen-nniḍen,
wissen d Mḥend, wissen d Qasi neɣ… Akka i tetteddu tudert
deg tudrin-nneɣ.
- 28 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Dda Meqqran, Nna Cabḥa d Yidir d wat uxxam akk ferḥen
nezzeh, ččan d yiwaziwen ayen i d-nawlen, nnan leɛquba ɣurwen ay arrac-nneɣ. Am leɛwayed-is d Mḥend i d-ineṭqen d
amezwaru : Yella yiwen dagi iḥar ad d-yaweḍ unebdu.
- Neṭqen-d ɣef tikkelt, d Yidir d netta ara yilin d isli.
- Awaaah ! yewet-iken merra wugur, d Mejɛar neɣ Qasi akken
i wen-yehwa, iḥar ad d-taweḍ tmeɣra n Yidir akken ad iwet
seksu alamma yezleg.
- Ruḥ kan a ɛeẓẓi bu tqemmuct yettawḍen, i s-yerra Qasi.
Xedmen aṭas ḍsan-d cwiṭ, ddaqqes aya i iɛedda uɣelluy n yiḍ,
yal yiwen yuɣal s axxam-is yeɛya maca iḥulfa i yiman-is ɣer
daxel fessus am tmeččimt n taduṭ acku ayen akk i iga ass-a
igerrez.
Tudert deg tudrin tetteddu almend n tsemhay. Tal tasemhuyt s
tegnewt-is d lecγal-is. Tafsut ddaqqes aya i teffeɣ. Werǧeǧǧi
anza n unebdu, seg wasmi yebda ccna-s ur yeḥbis. Deg
wakken d azɣal, iṭij amzun iṣubb-d cwiṭ ɣer tmurt, dɣa netta
igran n temẓin d yirden ḥeḍmen, yewweḍ-d lawan n tmegransen.
Irgazen n taddart nnejmaɛen d agraw, awal yewwi-d ɣef
tmegra n yigran n wat n taddart. Gren-d tasɣart seg wanwa
iger ara bdun. Tasɣart tṣaḥ-d Dda Ɛacur Uciban, imɣaren
fkan-d urawen n lxir rnan-d lweɛd i uzekka ɣer wayla n Dda
Ɛacur. Ihi tawacult n bab n wayla ad teqqim deg uxxam ad dtheggi učči n waɛwin ara n-tawi ɣer lexla mi ara izeggen wass.
Ma d tiwaculin-nniḍen, argaz tameṭṭut, amger deg ufus,
tabanta tɣumm idmaren d ddaw n wammas, ha-ten-id deg
uγeggad n Dda Ɛacur i d-yezgan tama n ugafa n taddart. Seg
mi d-yuli wass ifellaḥen d tfellaḥin ɛekfen am umger. Tal
tarbaɛt n snat tmerwin n yiterrasen teṭṭef tirni tmegger timẓin.
Afus azelmaḍ ad d-issemḥilleq i tgemmict n tyedrin s tama
wadda, afus ayeffus ad iwet s umger ad tt-id-yegzem.
Tagemmict d tayeḍ ttuɣalent d tadla ara icudd ufellaḥ u ad ttidegger ɣef tmurt ad ternu ɣer tiyiḍ i yettuɣalen d lḥala mi ara
timɣur tirect.
Mi ččan aɛwin-nni i d-yewwi Dda Ɛacur d imekli, ur rnin ara
aṭas uɣalen yer tmegra. Maca azɣal d ɛeyyu ssefcalen tiḥerci n
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 29 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tnezzayt, amger yuɣal ẓẓay, afus yuɣal ur yettaɣ awal. Mḥend
bu texba i ifaqen s wannect-a yenǧeɛ Leḥlu bab n wayla ad dyecnu akken tabɣest yebdan tettaǧǧa ifellaḥen ad sen-d-tezzi.
Nna Malḥa tameṭṭut n Dda Ɛacur d mmi-tsen Leḥlu sserḥen i
taɣect-nsen s ṭṭelq n ugerjum :
Ay iwaziwen
Rebbi ad ken-iɛiwen
Kemmlet-aɣ-d tirni
Akka d asawen
Mḥend imegzi uḥric ibeddel-as akk i ccna-agi, netta yeqqar-as:
Ay iwaziwen
Rebbi ad ken-iɛiwen
Qasi d win iẓewren
Deg tmegra yugar-iken
Qasi mi yesla i lehdur am wi, Mḥend iwenneɛ-as acuffu n
uqendur, yuɣal d mraw n yifellaḥen, ad s-tiniḍ tura kan i
yebda lxedma. Imeddukal-is mi t-id-walan akken iɣeṭṭel-d
acḥal d leḥwali, dɣa ɛunden-t. Send ad d-yeɣli yiṭij, tiyedrin n
Dda Ɛacur yellan beddent tanezzayt uɣalent rsent d tirac
tameddit. Iger-nni n ṣṣbeḥ rran-t yifellaḥen tameddit isettef d
leḥwali n temẓin.
Ass-a, iwaziwen dhan-d d yiger n Dda Ɛacur azekka d yiger n
Dda Meqqran win akin d yiger n Nna Werdiya yiwet n taǧǧalt
n taddart, akka alamma igran merra n taddart ad teḍru yid-sen
am win n Dda Ɛacur.
Assen ara tfakk tmegra, s zzwayel, iserdyan d yiɣyal ara neqlen
yifellaḥen timẓin deg yicebbaken ɣer ugni n Tɣalaḍt anda i
ggten yinurar, anda ara tent-ssersen d taffa. Inurar ad qqimen
zzint-asen-d taffwin n temẓin d yirden amzun ttrajun-tent ad
d-kecment. D ayen ara yeḍrun imi inurar ttwaheggan,
ttwaseggmen, ttwaɣerran s leɣbar. Afellaḥ s tazzert ad dyessrusu timẓin seg taffa ɣer unnar. Yuɣ lḥal sin n yizgaren
ikummen qqnen s umrar ɣer lmernuna, tigejdit ibedden deg
tlemmast n unnar. Afellaḥ s uɛekkaz ad yettwehhi, izgaren ad
- 30 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tezzin ad sserwaten timẓin, amrar ad iberren i lmernuna. Deg
tazwara izgaren ttilin deg ṭṭerf n unnar, skudmal amrar ad
itezzi i lmernuna skudmal ttẓẓiẓin ɣer tlemmast n unnar.
Imiren ad yuɣal ufellaḥ ad sen-ibeddel anamek n tuzzya. Yal
ma rewtent temẓin, annar ad s-isseččay ufellaḥ timẓin seg
taffa. Ma tama n ufella n unnar tenɣed ttqelliben-t s tuzzar.
Asmi ara neɣdent akken i ilaq temẓin, ifellaḥen berrun-d i
yizgaren, jemmɛen nneɛma d tirect deg unnar. Agni d amkan
ɛlayen, tameddit n wass yettili-d lɛun, abeḥri swayes zuzuren
yifellaḥen timẓin d yirden. Deg tazwara s tuzzar, mi ara tekkes
ṭṭaqa n uclim d walim ttuɣalen imiren ɣer uzuzer s telwiḥt.
Tikkelt ɣer tayeḍ ssirriwen-d tirect s yimeṣleḥ n umezzir neɣ n
uzebbuj, tekksen i lḥeb akerfa. Ɣer taggara maḍi tggerri-d tirect
n temẓin i yesɛan cwiṭ kan n yixeclawen .Bab n temẓin ad dyerfed lgelba ad yektil nneɛma, mi i ifukk ad tt-yerr ɣer daxel
n teswalin ara ɛebbin yiɣyal s axxam. Imiren tamɣart ad tt-terr
deg yikufan. Bab n nneɛma yettektili ad iẓer acḥal i d-yerra
uɣeggad-is d wayen ara ifek i yimeɣan d ccix n taddart.
Aseggas-agi lxir yugar, ad tt-ikemmel kanakka Rebbi i dɛan
yimɣaren n taddart.
Zerrin wussan d wayyuren, Leqbayel msakit ttnaɣen d lehmum
n ddunit, tudert ur tettqili ara, tuɛer nezzeh, maca akken i
qqaren : “ittak Rebbi lhem i win i s-izemren“.
Anebdu d win iɛeddan, tiẓurin d tbexsisin quccent, legruri n
lexrif bdant-d, ifellaḥen ttheggin iman-nsen ad kerzen tamurtnsen am yal aseggas.
Deg taggara n tmenzut akken qqaren i lexrif watmaten-nneɣ
Icawiyen, timetti taqbaylit s umta tebges iman-is ɣer ulqaḍ n
uzemmur. Aɣrum neɣ seksu ur nedhin ara s zzit n uzemmur
mačči d učči. Tikkelt-a azemmur yurew ma d ilindi ulac maḍi.
Akka i d-qqaren yimɣaren : “Aseggas azemmur yettarew,
aseggas-nniḍen xaṭi“.
Alqaḍ n uzemmur d aɣbel n twacult merra, seg lṭufan i ggaren
yimawlan-is daxel n teqfact, ttɛelliqen-tt ɣer ufurek n
tzemmurt amzun d dduḥ ɣer umɣar yetterjujuyen ddaw n
useklu mi ara iɛeddi ad icumm.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 31 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Tawacult tettnekkar-d zik, tettawi abrid n yiɣewdan am
twaculin-nniḍen. Asemmiḍ n tnezzayt tikwal igezzem ifassen,
allalen n yixeddim.
Imelqaḍen n uzemmur mi ara wwḍen s ayla-nsen ssiγiyen
times akken ad ẓẓiẓnen acku yenɣa-ten fuccil d qajjar. Mi ara
ten-iɛeddi uqraḥ-nni n usemmiḍ ad d-ssun icellafen ddaw n
tzemmurt. D irgazen i yettalin ɣef tzemmrin akken ad dccerwen iɛeqqayen n uzemmur ɣer daxel n ucerraɛ neɣ ɣer
yicellafen-nni i d-ssan, ma d tilawin ẓewrent deg ulqaḍ n
uzemmur n leqwaɛi. Azemmur ma yurew ulac am ucraw-is,
ma d kra kan n yiɛeqqayen i yettilin deg tseṭṭa, dɣa nzewwiten-id s umextaf.
Amɣar, d netta i bab n wayla amezwaru , ma mazal ɣur-s cwiṭ
n tezmart ur isserkad ara iman-is, ha-t-an da iferres, ha-t-an
dihin ileqqem iẓebbjan. Arrac xeddmen-tent akk, ttɛiwinen
tilawin deg ulqad n leqwawi, kessen lmal neɣ ttandin tixeftin d
tqellaɛin i yimerga d yiẓerẓar.
Icellafen mi ara ččaren, ttarran azemmur-nni ɣer yiwen, akken
i yeshel ufran-is, yeɛni tukksa n yiferrawen d yikeccaḍen.
Azemmur yettwafernen ssurugen-t ɣer teqfacin simira ad trren s akurbu. Akurbu ma yeččur yettɛebbi-t uɣyul ɣer
lemɛinesra i d-iqerben. Tikwal, ilemẓiyen ssawaḍen alamma d
kradet n ttɛbegat deg yiwen n wass. Tameddit, send ad yeɣli
yiṭij, ttuɣalen-d yimelqaḍen s axxam, ttaǧǧan-n din icellafen d
yisellumen, alamma ifukk uzemmur i ten-id-jemmɛen s axxam
D tarrawt n uzemmur i yessiɣzifen neɣ i yessiwzilen akud n
ulqaḍ-is. Imlan n uzemmur ma walan yella lxir neccden-d
iwaziwen ara ten-iɛiwnen. Iɣewdan merra rekmen seg leɛyaḍ
d ccna, ad as-tiniḍ d tameɣra. Tikwal ma yella kra n
yimelqaḍen fkan cwiṭ n lwi ɣef ulqaḍ, ur yettɛedday ara
uzaylal ɣef yimawlan n uzemmur, ssekayen-ten-id s ccna-a :
Ay imelqaḍen
Rebbi ad ken-ihenni
Rnut-aɣ-d tirni
Alamma d agni
- 32 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Tarbaɛt-nni i yettwaqesden ad d-terr s ccna-nniḍen i
tmezwarut :
Tekkat lgerra
Tekkat ɣef yinujal
A wid izeggin
Lqahwa d ufenǧal
D izen i ceyyɛen i bab n wayla ad d-iheggi lqahwa akken ad dakin ma yebɣa ad ɛejlen deg ulqaḍ n uzemmur. Ma yella
wwḍen ɣer lebɣi-nsen, lqahwa-nni swan-tt ccna ara isel
wumli d wa :
Tekkat lgerra
Tekkat ɣef uzezzu
A bab n uḥriq
Laɛyun n ufalku
Akka i ttɛeddayen wussan n uzemmur. Taggara n ulqaḍ-is
tewweḍ-d.
Azemmur-nni ha-t-an ires d tirect deg ufrag n lemɛinesra. Mi
ara d-tewweḍ nnuba-s sɛeddayen-t ɣer yiɣuraf n tessirt ad diẓed, yettuɣal-d d zzit. Zzit n uzemmur d yiwen n usafar
yettaken acbi ɣer uraɣ, d yiwen n ufaris ur nxeṭṭu ara učči n
uqbayli. Zzit dehnen yes-s, ttarran-t deg tal tagella, d ddwa n
tussut diɣen. Win yeččan ssem, sswayen-as zzit n uzemmur
itejji.
Ass amezwaru mi ara d-yaweḍ zzit n useggas, tilawin
ttnawalent-d tiɣrifin neɣ tisfenǧtin, tuččit s tawant, zzit yugar
ulac acuḥu.
Irden d temẓin ččuren ikufan, tazart deg teylutin ala nettat ma
d zzit ha-t-an deg sin n yicbuyla itekkan deg yiwet n teɣmart n
uxxam n lexzin. Axxam n Dda Meqqran ur ixuṣṣ ara, yerbeḥ.
Tasemhuyt n tegrest tɛedda, terna tin n tefsut, bdan wussan
imenza n unebdu. Dda Meqqran yexdem yiwet n tmeɣra ara
yeqqimen deg umezruy n taddart n Tɣalaḍt, yiwen ur-tt-itettu.
Yewwi-d tislit i umenzu-ines Yidir, terkeb-d ɣef userdun
amellal, telsa-d abernus diɣen d amellal akken ad imlulen
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 33 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
wussan-is d wid n urgaz-is. Tewweḍ-d ɣer umnar n tewwurt n
uxxam-is amaynut, tdegger urawen n waman d lfal i Jemɛen
warrac d teqcicin, tekcem s axxam n Yidir teṭṭef tasga.
Tameddit n wass tiwaculin merra n taddart ttwaɛerḍent-d ad
ččent seksu d uksum.
Qasi, Mḥend, Leḥlu, Caɛban d yimeddukal n Yidir ussan-d d
tirni ad s-srebḥen tissulya-ines. Tilawin kkatent urar, ceṭṭḥent,
sbuɣurent deg ufrag n lḥara ma d irgazen deg ṭṭerha ḥman-tt s
lbarud d yiḍebbalen. Tameɣra tɛedda deg lisser, tewwi-d ala
tumert i Dda Meqqran d twaculti-s.
Azekka-nni yal yiwen yuɣal ɣer wayen yennum ixeddem-it.
Akkagi i tettidir tmetti taqbaylit zik, ma d tudert n tura, akken
yeqqar Ccix Muḥend U Lḥusin : “Wa iɛab (ɛeggben-t), wa iɣab
(nfan-t), wa yedda d yimejdab (ɛelfen-t)“ d taqṣiḍt-nniḍen…
neɣ d tullizt-nniḍen.
- 34 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Timecreḍt, yiwen wensay
n tmurt n leqbayel
Hamid BILEK
A
kken tebna ddunit u seg wasmi tebda, yella
wayen yessefraḥen, yella daɣen wayen yessruyen,
yella wayen ẓiden, yella wayen rẓagen, yella
wayen n dir d wayen yelhan… Akka i tberren ddunit, tesɛa sin
wudmawen. Nekni, a win yufan yal ass ad d-nemlil idis-nni
zeddigen, xas ulamma neẓra annect-a d awezɣi. Akken dɣa di
ddunit yal tirect tesɛa akerfa.
Ma nger-asent tamawt i leɛwayed-nneɣ, leɛwayed n lejdudnneɣ, ad naf yella wayen igerrzen deg-sent, akken ara naf
daɣen ayen ur nzad ara, ur nemɛin ara si zik, neɣ di lawan-agi
zeglen-t wussan.
Di lweqt am wass-a, a win yufan amdan ad yissin ad yessif ad
yefrez gar tɛawsiwin, i wakken ad yejmeɛ u ad d-yessebgen
kan tid akk ara t-yesselḥun ɣer zdat. Akken s-yeqqar Lwenna
Maɛtub : Ur lliɣ seg wid inekkren leɛwayed d tiẓedt n lejdud,
tamusni d win yettqelliben ad yesnefsi yir leqyud.
Gar leɛwayed i nesɛa, ad naf dɣa timecreḍt neɣ lewziɛa am
akken s-qqaren di kra n temnaḍin. Timecreḍt d yiwet si
leɛwayed n lejdud ideg nettaf at taddart merra kifkif-iten, ulac
amerkanti ula igellil, ulac amecṭuḥ ulac ameqqran; lɣaci merra
d atmaten yessemlal-iten lferḥ.
Timecreḍt d timezla n yizgaren di taddart, ad bḍun aksum ɣef
yiɛeggalen di yal tawacult. Yal aɛeggal di taddart, d argaz neɣ
d tameṭṭut, d amɣar neɣ d tamɣart, yeḥder neɣ iɣab, yesɛa neɣ
ur yesɛi, ad t-id-iṣaḥ wamur-is. Timecreḍt d asfel ɣef yimezdaɣ
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 35 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
n taddart merra. Ɣef wayagi, llan widen yeqqaren belli awalagi n tmecreḍt yekka-d si ticraḍ, imi timecreḍt neɣ asfel d
timezla, d tazzla n yidammen; ula d ticraḍ d wag ii d anamelis. Am akken qqaren : Ulac ticraḍ ur d-nefki idammen.
Timecreḍt ihi d lfal yelhan ɣef yimezdaɣ n taddart d wayen akk
yettidiren yid-sen neɣ iss ttidiren ama d lmal neɣ d tafellaḥt…
Timecreḍt tessawal i lxir d ṣṣaba, tetteẓẓeɛ lmuṣayeb d wayen n
dir. Di taddart mi ara bɣun ad aɣen timecreḍt, d imɣaren ara
d-yessiwlen ɣer tejmaɛt. Ad ḥedren merra yirgazen, din ara dyili umeslay ɣef wamek ara d-yili uheggi n tmecreḍt. Mi
msefhamen gar-asen, adtebdu lweɛda, yal yiwen ad d-yefk
ayen iɣef tebna nniya-s. Ticki ur d-tqadd ara lweɛda, ayen
ixuṣṣen ttkemmilen-t imezdaɣ s tebzert. Mi d-yettwajmeɛ
wayen iketben d idrimen, ad wekklen wid ara isewwqen ad daɣen axfiwen-nni i taddart. Ass-nni n teswiqt, aṭas n yirgazen i
iḥeddren di ssuq.
Zik-nni, ttaɣen-d timecreḍt di ssuq u ttawin-tt-id ɣef uḍar
alamma d taddart, imsewwqen merra ad d-ddun deffir-s.
Imɣaren ad teddun ddekkiren si ssuq alamma d amkan-nni
ideg ara ttwaqqnen yizgaren-nni, arrac mi ara sen-slen, ad
azzlen ad ten-mmagren, ass-nni dɣa yif akk ussan.Mi ara dawḍen yirgazen ɣer taddart, aṭas n yixxamen i d-yessuturen ad
ten-awin ɣer yixxamen-nsen, ad d-lhin yid-sen, ad ten-ksen
alamma yusa-d wass n tmezla, ayen ara qqimen yizgaren-nni
deg uxxam n win umi d-ṣaḥen igellu-d s lbaraka i bab-is; akka
i ttamnen imezwura-nneɣ.
Ass n tmezla, yettili-d taṣebḥit n wass : timecreḍt tettili-d ama
deg wass n lɛid tameẓyant neɣ deg wass n tɛacurt neɣ lmulud,
tikwal daɣen tetteddu-d tewwurt n iweǧǧiben. Ass-nni, irgazen
n taddart ad d-mlilen deg ubraḥ n taddart neɣ deg umkan n
tmezla. Imukan ideg d-tettili tmezla, d imukan iwesɛen
yeddurin ideg llan waman.
Ass n tmecreḍt, yesseḥḍar-d akk at taddart, ula d iɣriben
ḥemmlen ad d-asen. Tiwaculin yesɛan arrac imeẓyanen ara
iḥeḍren i tikkelt tamezwarut di tmecreḍt, ad ten-skecmen,
ttawin yid-sen lqahwa d latay d lexfaf. Mi ara d-uɣalen si
tmecreḍt, ttaken-asen-d ticeddwin n uksum.
- 36 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Win ara yezlun axfawen-nni n tmecreḍt, d win itewwlen i
wayenni, yernu ad yili yetẓalla. I ugzar n yizgaren-nni taddart
tettwellih wid i tewwlen, iwaziwen. Iwaziwen-agi ula d nitni
ttawin yid-sen ɣer taggara ticeddiwin n uksum d tunṭict ɣef
wayen xedmen.
Faruq neɣ beṭṭu n uksum yettruḥu d tuna
Faruq neɣ beṭṭu n uksum yettruḥu d tuna (tunt, d taxxamt neɣ
d taɛemmurt deg-s 8 iɛeggalen). Yal tunt neɣ amur ad yili degs uksum n tasilt, afessug, iɣes, tasa, ikerciwen… Faruq am wagi
yettas-d iwenneɣ u igerrez. Mi heggant akk tɛemmurin, ad
nnejmaɛen yirgazen ɣer yiwen umkan i wakken ad zzenzen s
ssuma meqqren iqerra-nni d tinsa akked inefren. Ad neddhen
lɣaci s nnuba, ad ttaken ssuma, win d-yefkan aṭas ɣef wiyaḍ, d
netta i umi ara d-ṣaḥen. Akken kan ara kfun aznuzu, ad fken
ddeɛwa n lxir, d yiwen seg yimɣaren n taddart i ttwellihen ad
tt-id-yefk, d ameqqran akk di taddart mačči d ccix n lǧameɛ.
Imir-nni ad d-ɣlint lewɛadi, wid yenwan ɣef kra ad t-id-yefk.
Mi tekfa ssadiqa d ddeɛwa n lxir ad d-gren tisɣar akken ad dTamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 37 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
iban udrum ara yezwiren ɣer unerfud n tɛemmurin d tirni. Yal
adrum ad yerǧu nnuba-s i wakken ad yerfed ayen i t-idiṣaḥen. Ssyin akin, yal adrum ad yefreq ayla-s akken yal
tawacult ad tawi amur-is. S wakka, taddart ad tili tesɛedda ass
n lferḥ, ass n temlilit; yal yiwen yewwi amur-is n lbaraka.
D tigi i d leɛwayed-nneɣ ɣas ulamma iseggasen-agi ineggura
drus-itent tuddar ideg mazal annect-a. Llant tuddar yettwalin
timecreḍt d aḍegger n yidrimen. Imi akken neẓra, xuṣṣent aṭas
n tɣawsiwin deg tuddar-agi ideg zedɣen leqbayel. Taddart n
leqbayel mačči am temnaḍin nniḍen di tmurt n Lezzayer,
yewwi-d fell-as ad d-telhi d yiman-is akked uguren i dtettemlili ama d iberdan ama d aman d wayen nniḍen. Qqaren
at zik : Win ur nekmiz i yiman-is, ulac win ara s-ikemzen.
Lemmer mačči d tadukli n yimesdurar, ur d-yettɣimi wara di
tudrin. Ɣas akken d nitni i yezwaren ɣer tmess di tegrawla n
54, Lezzayer n wass-a iɣef sberbren imesḥaf d iqennanen ur sd-rrin ara amur wis ɛecra n wayen d-fkant d asfel. Ɣef wayagi
merra, i ilaq useḥseb ɣef wayen ideg ttruḥun yidrimen n tudrin
imi adabu yettu tudrin, ḥala afus deg ufus n tarwa-nsent i dyeggran i wakken ad d-lhun d iɣeblan-nsent, akka ay d
Lezzayer...
- 38 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
TAZRAWT
Ismawen uddisen
Ramdane LASHEB
T
amurt n Leqbayel idder deg-s umdan seg tallit n
uzermezruy. Ttbut n wayagi mmalen-t-id kra n
wallalen, unu$en d teklut i d-iooa umdan $ef
yiblaven di kra n tamiwin n later icban Tifrit n At Lêao, Agni
Gizem deg Iâeééugen, Tadlest deg Tigzirt, Aéru Imedyazen di
Tariêant…
Ihi, tamurt n Leqbayel tettwazde$ si zzman n zik, seg tallit n
uzermezruy. Xas akken ddren d ilelliyen i yiman-nsen maca ur
qqimen ara d iêiziyen deg yidurar. Assa$en imezwura d
yigduden nniven i nezmzer ass-agi ad d-nebder d assa$en n
tdamsa (Relations économiques) i yellan gar yimesdurar d
Yifniqen. Ttbut n wayagi d « Les comptoirs commerciaux » i
igten rrif n yilel agrakal iêuzan tamurt n Leqbayel.
Imnekcamen ttemsevfaren wa deffir wa, Ifniqen, Iôumyen,
Iwandaliyen, Ibiéantiyen, Aâraben, Iîurkiyen d Ifôansisen,
imezda$ zgan d aqameô. Seg Yifniqen alarmi d Iîurkiyen idurar
n Leqbayel ulac amnekcam i issawven ad ten-ikcem ne$ ad
ten-yerr seddaw leânaya-s. Imezda$ êerzen akken iwata $ef
nnif n wedrar n Oeroer, qumôen yal amnekcam.
D amnekcam afransis seddaw tecvavt n Marical Randon d Mac
Mahon i issawven i tikkelt tamezwarut ad yeré lêerma n
yimesdurar di 1857, 27 iseggasen seg d-tekcem Fransa akal n
Lezzayer di 1830. Amnekcam ur issawev ara ad ikcem tamurt
n Leqbayel alarmi issexdem azal n 2500 iserdasen d leslaê illan
d amaynut imir-nni. Alarmi issa$ akk timess i tmurt n
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 41 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Leqbayel, iqucc-itt akk, ur d-iqqim deg-s teégi wala aseklu
imeânen. Leqbayel deg yidurar sbedden tudrin $ef tqacucin i
wakken yiwen ur ten-ittawev. I uêuddu-nsen akken iwata.
Qqaren imezwura : «Ur d-sbedden tudrin alarmi ooan
tineswin».
Tuddsa n tmurt n Leqbayel
Tudrin n temnavt n tmurt n Leqbayel yiwet-nsent. Tazrawt n
yiwet d tin ad a$-d-isseknen amek tella d wamek tbedd tmetti n
Leqbayel. Ad naf :
Tawacult axerrub adrum taddart lâerc taqbilt.
Tawacult : deg-s am$ar, tam$art, argaz d tameîîut-is d
warraw-nsen.
Axerrub: deg-s tiwaculin i sduklen idammen.
Adrum : deg-s snat ne$ ugar n txerrubin1.
Taddart, d awal d-ikkan seg wawal dder, anamek-is d tama n
tudert imi ttidiren yimdanen deg-s.
Kra n tudrin mi ara mlilent sbeddayent lâerc. Tikwal ilmend n
uêuddu-nsent, lâerc iddukul d wayev sbeddayen taqbilt.
Ismawen n tamiwin yettwazed$en
Akken ad ggen amgired gar imezda$ n taddart d tayev,
imezwura-nne$ fkan isem i yal taddart. S wakka, imezda$
ttwassnen s yisem n tudrin-nsen.
Amedya : Malêa Tabuzeêrirt si taddart n Buzeêrir deg At
Frawsen2.
Di tmurt n Leqbayel tuget n yismawen n tamiwin yettwazed$en
d ismawen uddisen (Noms composés).
Amedya : Taddart Ufella, Tawrirt Musa, At Yidir…
Ismawen-agi i d-nebder d ismawen uddisen ibedden $ef sin
wawalen : amezwaru d wis sin.
Amedya : Taddart Ufella
Taddart : d uddis (Composant) amezwaru.
1
Mi ara tili taddart tamecîuêt, anda akk imezda$ ccerken-ten idammen
icban tudrin n yimrabven, adrum ne$ axerrub yiwen-nsen.
2
Yenna-yas Ccix Muêend, M Mameri.
- 42 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ufella : d uddis wis sin.
Uddis wis sin, yettili-d i usemgired gar yisem d wayev.
Amedya : Tawrirt Musa, Tawrirt Meqqôan, Tawrirt Mimun,
Tawrirt Äeddan.
Ismawen-agi n tamiwin yettwazed$en $ur-sen akk awal
amezwaru Tawrirt, maca mgaraden deg wawal wis sin. D
aneggaru-agi i ten-issemgarden.
Awalen imezwura n yismawen n tamiwin yettwazed$en di
tuget ttwaksen-d seg yismawen n udrar, n waman, n yim$i, n
tnezdu$t, n wussan, n umdan.
Aâerqub, Tigemmunin, At Wasif
1)- Ismawen isâan awal amezwaru n tamiwin n udrar
Adrar :
Awrir
Awrir Uzemmur
Agemmun
Agemmun Gizem
Tagemmunt
Tagemmunt Äezzuz
Ibur
Ibur Ëemmu
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 43 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
I$il
Ti$ilt
Agni
Tizi
Adrar
Tawrirt
I$il Bbemmas
Ti$ilt n Lêao Aâli
Agni Ge$ran
Tizi n Ttlata
Adrar Ufarnu
Tawrirt Musa
Lexla :
Alma
Iger
Tigert
Tamazirt
Aâerqub
Timizar
Urti
Tasga
Aza$ar
Alma Bbaman
Iger Gedmim
Tigert Bbe$lis
Tamazirt Urabaê
Aâerqub n Tbarda
Timizar Lle$bar
Urti Bbaqac
Tasga Mellul
Aza$ar Ukerruc
Ablav :
Ad$a$
Aéru
Taérut
Tiéra
Ad$a$ Acebêan
Aéru U$eddu
Taérut n Äewda
Tiéra n Äisa
2)- Ismawen isâan awal amezwaru n waman
Tala
Tala n Lluê
I$zer
I$zer Ameqqran
Asif
Asif Llêemmam
Tamda
Tamda Buzwi$
Taâwint
Taâwint Llbur
Tiâwinin
Tiâwinin ufella
3)- Ismawen isâan awal amezwaru n tnezdu$t
Taddart
Taddart ufella
Laâzib
Laâzib Ëmed
Lêara
Lêara ufella
Taxxamt
Taxxamt n loir
Axxam
Axxam n Ëmed
- 44 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
4)- Ismawen isâan awal amezwaru n wemdan
At
At Aâli Waâli
At
At Yidir
Sidi
Sidi Smaâil
5)- Ismawen isâan awal amezwaru n yim$i
Tadekkart
Tadekkart Ujeooig
Tazebbujt
Tazebbujt Tizi
Tasaft
Tasaft Ugemmun
Tamada$t
Tamada$t n Ëemmuc
Azemmur
Azemmur Äisa
6)- Ismawen isâan awal amezwaru n wussan
Leomaâ
Leomaâ n Sario
Larebâa
Larebâa n At Wasif
Ismawen n tamiwin yettwazed$en n tmurt n Leqbayel gten
akken gten leûnaf n wakal n tmurt-is. Yal isem izzu$ur deffir-s
amezruy n yimezda$-is.
Larebâa n At Wasif
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 45 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Bibliographie
- ADLI YOUNES, La Kabylie à l’épreuve des invasions, Éditions
Zyriabes Algérie, 2004.
- AHMED ZAYED MALIKA, «Toponymie villageoise Kabyle » in
Revue Tiziri N°17, Bulletin de l’Association Culturelle n
Imazighen de Belgique, 1999.
- BOULIFA SI AMAR, Le Djurdjura à travers l’histoire, Bringau,
Alger, 1925.
- CHERIGGUEN FODIL, Toponymie algérienne des lieus
habités. Les noms composés, Épigraphe, Alger, 1993.
- DAHMANI MOHAMMED, Économie et société en grande
Kabylie, O.P.U., Alger, 1987.
- HANOTEAU A et LETOURNEUX A, La Kabylie et les coutumes
Kabyles, Challamel, Paris, 1893.
- MAHE ALAIN, Histoire de la Grande Kabylie, Éditions
Bouchene, Paris, 2001.
- MAHE ALAIN, Présentation de la grande Kabylie sous le
régime Turc (1874), de JOSEPH Nil Robin, Éditions Bouchéne,
Paris, 2001.
- MAHE ALAIN, Notes historiques sur la grande Kabylie de
1830 à 1838, présentation de JOSEPH .Nil Robin(1876),
Éditions Bouchéne, Paris, 2001.
- PELLIGRIN, Essai sur les noms des lieus d’Algérie, de Tunisie,
étymologie et interprétation, Édition S.A.P.I, Tunis, 1949.
- Direction de la planification et de l’aménagement du
territoire «Listes des villages par commune » 1996.
- 46 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
TULLIST
Tiɣaltin
Djedjiga ANARIS
A
gris n tnezzayt-agi iteqqes maççi d kra, ssem-is
yewwev-as armi d i$es. Ivarren qrurfen d ayen
kan, ifassen da$en akken. Igefran i d-i$ellin
gumman ad awin, ad tiniv d igenni i d-iqqersen. Taâelamit n
lefjer i yeffe$ seg wexxam, lawan mi tqelleâ tmacint
tamezwrut. Amecwar n wass-agi maççi d ayen ara yezgel ne$ d
ayen ara iwexxeô. Ciî-nni i yedda, seg wexxam-is armi d anda
yerkeb, ibbeémuma akk seg yizhiven n ugeffur.
Tamacint, ugar n snat tsaâtin ara teddu. Mi yuli, akken yeîîef
amkan, yezzi akka d wakka yenna ahat ad iwali albâav i
yessen. Ur yeâqil yiwen; udmawen i iwala merra d imaynuten
fell-as. Werdin ha-tt-a-ya tuli-d yiwet tleméit. Tamu$li di
tleméit-nni tezzu$er-it azal n 15 d aseggas $er deffir, asmi
yedda amecwaô i icuban wagi. D amecwaô i t-id-yewwin $er
temdint-agi ideg yella imir-a d amezda$. Ass-nni d$a sin
yiberdan i as-d-ibanen. Yiwen d abrid i t-yewin $er temdint ara
t-ijemâen ssyen d afella, wayev d win i t-yewwin $er tin ukud
ara ikemmel tameddit. Ayen akka i d-yemmekta d$a d ti$imitnni i d-yellan yid-s anda i as-d-issawev tadyant-is ne$ tilawt-is.
Armi d tikkelt-nni d$a i d-yules kra yellan s usefruri.
- Akken kan i d-ldi$ allen afe$-d lêila n temêeqranit thegga-yi
akken seg-s ad snigire$, ur fell-i ad sêaêi$ ne$ ad yi-d-yali
wawal, fell-i kan kennu, zdat yal yiwen, i kra ma yella. D ayagi
merra i iççuren teméi-w ; d adegger, d alaqeb, amzun rewle$-d
i bab-iw, fiêel ccweô. Yiwen ur t-sâi$ d amêaddi, yiwen ur t-
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 49 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
sâi$ d imsenned. Ula d imeîîi ittwakkes-iyi uzref-is, bexlaf
tidernac u$ur ttarra$ leânaya. D agujil si snat tamiwin; yemma
tamsalt-is d adrug, baba d amjaê, yekkes-iyi rrbeê si tasa-s.
Mi meééiye$ $as akken ur yeâqid walla$-iw, êulfa$ s lexûas
meqqren, acku ayen i yi-tekksen ccuq d îîmeâ ur yelli d
asferfed n tem$art deg yiciwi ne$ d amâenfer di tyemmust.
Tin akken i$ef ttekle$ ad tesseêbiber fell-i ; jida deg yisem,
tessekfel-d tmeééu$t-iw a$unzu i teffer, acku imeqqranen
êeqqren imelsayen3, tikwal gar-asen mi ttmeslayen, tt$ilen wid
meééiyen, $as ma sellen alla$ meééi ur ittmeyyiz ayen t-iwven.
Ur érin gar wayen i ttmeslayen yella wayen inettun ur iqelleâ,
ne$ yella wayen inettun yiwen wass ad d-ifeggev. Sli$-as yiwen
wass tettmeslay yelli-s trekkem, treggem, gar wayen tenna
leqve$-d : «Xzi$-tt, ad xzu$ ula d i$san-is, nettat temmut awer
tt-irêem, $er deffir teooa-yi-d ammus-is ad yi-iîîafar am tili-w.
Yal mi ara t-wali$ ad ttêulfu$ i daâwessu».
Ass-a, ssawve$ ad êûu$ belli tinna ittwaxzan d yemma, ma d
ammus i d-teooa $er deffir d nekkini. Maca ayen ur gzi$, d
tuccva i tt-yessawven $er xezzu ?
Cfi$ s kra tesdari tzeqqa, yiwen ur tesâi$ $er tama, bexlaf tin i
turez tesga, alarmi tewwi isem-is : «Nna n tesga» i as-sawalen
akk yimeéyanen. Nna n tesga i tu$al seg i tt-yeîîef karaf. Kra
yevran $ef tiî-is $ef tmeééu$t-is. Maca ur tessugut ara awal, mi
ara d-tenîeq, di yal tafyirt tamsirt. Nekk cfi$ tettâuzzu-yi s
waîas, wissen ahat tettwali deg-i ta$test4. Si tikkelt $er tayev
steqsaye$-tt $ef tilawt-iw, nettat tettaf-d amek i yi-tezzuzun,
amek trewwel $ef tririt. Nna n tesga, deg wakken tettemyaf d
yiman-is aîas, $ur-s d tagnit akken ad tmeyyez, ad tessif ad t$er
ddunit d tlufa-s. Telmed teqseê n yimdanen, telmed amek
tteggten yijenwiyen $er uzger ye$lin. Di t$er$ert-nni, di tesganni, tuâa kra n lbaîel izerrin, kra n nneyya i yeggaren deg
u$ilif. Teqqar-iyi-d yal tikkelt : «Yemma-k d nneyya i tti$edren».
Nna n tesga, tu$ tiyita ur nêellu : seg zik i tt-tebda lmeêna. Seg
uxxam amezwaru i terra, suff$ent-tt-id tismin tisemmamin n
3
4
Innocents
Victime
- 50 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tem$art, tettwakkes-as terbut gar yifassen. Tekka acêal di
nnfaq, tamkant-is n zik truê, d îîerf i tt-id-iûaêen. Tu$al tetti
tallit, terra axxam nniven, maca « ssuq i tt-isxaben di tafrara,
tameddit ur tt-izgil ara». D acu tt-id-iûaêen: d amexlul i
yettihin deg yiberdan, ur nferren gar wayen n dir d wayen
ilhan. Yiwen wass, yeffe$, uysen-t ur d-yu$al ara, nudan fell-as
ur ooin tama, zi$ d tin i d tuff$a-ines taneggarut. Zrin wussan,
yiwen wass yewwev-iten-id yisali qerriêen. Ufan agerbuz-is
$ef yiri n teftist5, susfen-t-id waman. D tagi i d tawenza n Nna
n tesga !
Tezzi-d i tikkelt nniven, texnunes i tikkelt nniven. Lemmer ttiréiq s uqcic tili yis-s ad teckentev, imi d tamsarit fell-as kan ad
tu$al d taklit, akka i tt-id-iûaê ad tkemmel tameddit. Yella
waya, yella wayen yugaren aya : yiwen wass deg wussan n
uzemmur, tedda ad telqev netta d tnegmatin, nettat tazmert
tesâa, imi ur turiw teqqim-as akken temmed, teéwer d ccîîara d
ayla-s, anda tella kra n tciîa tewwev-itt, maca ayen yuran di
twenza, yiwen ur t-iseffev. Tuli tazemmurt akken tennum, seg
tewwev $er tciîa, tukel yiwen ufurek yerkan, iclex-d tedda-d
yid-s, infev-itt-id. Teçça tiyita deg wammas-is, seg yimir-nni
yeîîef-itt karaf ur ntejji. Tu$ tasga, tu$ lweêc d te$zi n wuvan.
Tezga tqummec gar yimeréan, yal yiwen tewwi-as tuccva-s, yal
yiwen tewwi-as teqseê i t-ized$en.
Di tesga-nni, tuâa tismin n tnuvin, kra yellan $ef tiî-is, twala
atmaten amek semsawayen s yiles akken ad fren asmenteg n
tlawin-nsen. Tessen-iten akk mi llan meééiyit, twala-ten akk
amek u$alen seg reclen, yal yiwen amek ixerrez tarkasin i
beîîu.
Nekk yid-s neâdel tamkant, amzun d iâiniven di twacult. Nettat
di tesga tezga tettgani, tettâenni, tezga tekna-asent ad âeddint
ama d tid tsell tmeééu$t, ama d tid tettwali tiî. Win i teîîef tesga
aêlil, yezga ittayes, ur iêeyyu ara aâebbeô d usen$el, deg
wussan imegger isennanen, uvan $ur-s d imraren, d acu n
tmeddurt ? Maca ula d nekk ur yi-izgil wara. Gar yimeéyanen
nniven i tsugar kan umi lli$, i tâekmin kan umi lhi$. Gemmu$
gar-asen d akli fell-asen. ulac tiremt ur tessaéey tselqebt, ulac
5
Plage
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 51 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
naddam ur yezwar usenqed n wayen i d-têawec tmeééu$t. Ass
ideg ttuqerêe$ ugar, ad as-$li$ i Nna n tesga $er yirebbi, ad
ttêellile$ deg-s ad iyi-d-tessiwev tidet. Akken yal tikkelt. Yiwen
wass yewwev-iyi wurrif $er yixef d$a saggde$-tt :
- Tikkelt-agi ggulle$ a Nna ar yi-d-tiniv tidet ne$ ur teqqilev ad
twaliv udem-iw, ur iyi-d-teggri ara tmeddurt deg uxxam am
wagi, âyi$ si tselqab.
Nna n tesga ur tezmir ad tefk afus fell-i, fell-as kan ad yi-teddu
di leb$i, ad yi-d-tmel tidet yellan. Têennec-iyi $er yidmaren-is,
teslef-iyi akken ad êulfu$ i ciî n leênana, ahat yis-s ad
ckentve$ deg usirem ? Ssyin yal yiwen deg-ne$ d acu n teâwint
n yimeîîi i issendeh, acku yal yiwen deg-ne$ d acu n tyita i
yeçça. Mi nêulfa tennefsusi ciî fell-ane$, yal yiwen deg-ne$
yecrew imeîîi i wayev.
- èri$ a mmi, fell-i ad k-id-siwve$ akk tidet yellan, ma ur tttesliv deg yimi-w, ur tt-tsellev deg yimi nniven. Nni$ kan ad krnu$ ciî ahat ad tettumlev i teméi, ad tettumlev i tmelsa.
- La tettwaliv a Nna, akken llan $unfan-iyi, akken llan $unzaniyi, ur éri$ d acu i asen-gi$.
- Ad tlemdev a mmi amek wid iteddun s nneyya rran tama,
amek at tiddas d tkerkas rran tayev. At txidas seqdacen kra
yellan zdat n nneyya akken ad tt-$evlen. Nni$-ak-t-id acêal n
tikkal, yemma-k d nneyya i tt-i$edren. Llan kra n yimdanen
ugaren izerman ssem. Yemma-k fell-as leâfu d rreêma, d
leâmum i isewqen fell-as. Baba-s yella amzun ur yelli, ur yetta$
ur yettak. Yerna qqaren : «Leâmum tasga n lehmum». Yevêa-d
d tidet, ihi wissen d acu n îîlaba i yellan gar âemmi-s n yemmak d jeddi-k Meqran. Jeddi-k ur yessawev ara ad yerr îîlaba-nni.
Winna d acu i s-d-yufa d tifrat ? Ad as-d-yefk yelli-s n gma-s i
mmi-s, fiêel ma ixelleû-as tuççit d wayen akk issefken, dayen
ad isemmeê di îîlaba-nni. Jeddi-k yeqbel $as akken mmi-s d
amjaê, ur ishil ara fell-as akken ad t-id-yeqqen $er tmurt,
yenna : «Fell-i kan ad knu$, awi-d kan ur yi-d-ittefvaê ara yal
tikkelt di tejmaât, ur ittihi ara yis-i gar medden».
Lemmer yesâi mmi-s d aneâmar, s wallen-is ad ireffed ula tissiwven ad ireîîel. Imi d amjaê i yella, ula d netta yundi-as-tt,
yenwa d tamaqqant iss ara t-id-iqqen i lebda. Ttu$-ak deg
wawal, âemmi-s n yemma-k i ib$an ad issentev yelli-s n gma-s
- 52 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
i win yufa, netta leb$i-s akken kan ad tt-yekkes gar wallen n
mmi-s i ismentagen deg-s yal ass akken ad as-tt-ya$. Mmi-s si
tama tameîîut-is si tayev, teggul ur tu$ yelli-s n tnuvt.
Tu$al d aâeqqa di tsirt, gar yi$uraf mi tewqeâ tettgani kan iéid.
Ass-nni ideg i tt-fkan, tfaq s tebrek i d-iteddun. Baba-k, s têilet
d tkerkas sawven-t ad ismundel jjiê, yezzi-d $er tmurt ur
ismeâvel, awi-d kan ad d-ilêeq tarwiêt n baba-s am wakken i tyewwev deg yizen. Mi d-yelêeq, yaf-d heggan akk ayen
issefken i udruz, yeggra-d kan ad imekken afus ad as-sel$en
lêenni. D acu i yezmer ad yeg seg yi$il ad d-yaf baba-s di tesga
yeééel, yesselqaf, fell-as kan ad yanez i bab-is imi t-id-yufa s
tezmert-is, amek âad ara t-yesnu$ni, ne$ ara s-ijeggeê ssuq i
yefra ?
Ass-nni n tme$ra, cfi$ am yimir-a, ass-nni meqqar suff$en-iyi
si teênact-agi fkan-iyi ti$mert di tzeqqa, wala$ medden walaniyi. Safesse$ ciî $ef wul-iw, ttekka$ ula di tbu$arin anda i dncekker irgazen n twacult s wid yuklalen s wid ur nuklal,
maca acekker d awal kan i d-ireqqeâ yiles, di tuget ibâed aîas
$ef tidet.
Wala$-tt mi d-tbedd $ef u$aref n tsirt, mudden-as abuqal n
waman d t$erbalt n tgella, imiren kan êulfa$ i tasa-w tezza.
Ssne$ wid ukkud d-te$li, éri$ maççi d ayen tessarem i asheggan. Zrin wussan, tekfa tmezgunt, amjaê yezzi $er wanda
ur d-yettezzi, nettat teggra-d am tsekkurt i turez tqerract, terna
tadist n nneqma. Fiêel ma nebder-d tir$i d ugris i tt-inulen,
tiddas d tneggas i as-yezzin, maca kra yellan tewwi-as acku
teméi d tamelsa, tezzuzun, tetta$ afus i zaylal.
Yecfa fell-as ubrid n tala, agem kan ad swen yiâerman. Yecfa
fell-as yi$zer, si tarda zgan neûlen waccaren-is, maca di tin n
leqdic ur telli ara d tamxaleft, gar cwiî d waîas kan, wamma
tameîîut si zik neqqden fell-as s tid tt-izwaren, s tid i d-yernan
fell-as.
Di tallit-nni ttqissin tirrugza s jjiê, win isemden deg wagguren
ur d-inneqlab ara s axxam, imawlan-is yis-s ad zuxxen. Ula d
tamkant-nsen di tlemmast ideg teddren turez $er jjiê-nni, d
wayen akk d-ittazen i yimawlan-is, ama d isufar n tgella, d
iselsa ne$ d ayen nniven, maca ur yelli d jjiê n win izegren
tilisa, ur yessefk ad as-nsemmi jjiê di tilawt, acku win yeff$en
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 53 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
taddart, d lêif d laé i t-idehmen, iswi-s ad ireqqeâ di tmeddurt
n twacult-is, $as ad isenêaf iman-is $as ad ittumermed netta.
Awi-d kan ass-nni ideg ara d-yerzu, s tmendit ad d-yeglu, yal
aferdis di twacult ad t-id-yemmekti s t$awsa. Yeggra-d kan
lemmer imawlan ttarran tajmilt i waya.
Qqaren «ur se$rat ur kkat llir ad yim$ur ad ibin». Meéyan
Umuê wulment-as te$ratin seg i d-yejba d aneâmar, maca
tajmilt i as-issefken kkant nnig-s tismin tider$alin, allarmi ttint
tegnatin amzun d ifîiwej mi yekcem atemmu. Tikkelt-nni d$a
seddis n wagguren i n-yekka, si yennayer ur d-yezzi ara armi d
ûmayem n unebdu. Yenwa $er lferê i d-iteddu. Mi d-yelêeq
yufa-ten-id ççan sefven imawen, win ur neb$i i$eé tamrart. Mi
yekcem isres tiâekmin, yal yiwen yekcem wayla-s di tâekminnni. Immekta-d yal yiwen, ur yezgil yiwen. Ibda la iferreq di
tunîicin, d$a ikcem-d gma-s amaéué. Yeooa-t akken kan
ittdaddac, yufa-t-id innerna, ameslay iserreê deg yiles-is. Di
tazwara, ikukra ad yaé $ur-s, iruê yettu-t, d$a d netta i tyeânan, irfed-it $er yirebbi issenser-as-d ayen i as-d-yewwi.
Winna si lferê-nni dayen yekkes-as ukukru. Ula d iles-is yu$al
iserreê, iêar ad d-yenîeq s wayen yevran di tiba-s uqbel ad tzwiren wiyav :
- Nekni nexdem tame$ra, Nna Tasa tedda d tislit.
Yetti wudem-is $ef tikkelt. Imuqel yemma-s s wurrif, tin tsader
aqerru.
- D tidet i la d-yeqqar ?
Teqqes-it tsusmi n yemma-s, tessenquqel-it tidet i d-yeff$en deg
yimi n win meééiyen. Ur yeb$i ara ad t-walin immerme$ d
imeîîi d$a isres gma-s seg yirebbi, yekker yesfezwi wissen sani?
Yezzi-d s wurrif, ur iluâa yiwen, i$unza yal yiwen. Imme$ $er
yiwen seg yiqerban i d-yewwi, isferfed deg-s. Yessenser-d kra,
iger-it di loib. Nitni akk deg-s smuqulen netta yiwen ur timuqel, yesfezwi i tikkelt nniven. Awwah ! Meskud ur dissekfel ara win i tent-icudden i tent-ikersen, ur irekked ara
walla$-is. Iruê srid $er uxxam n âemmi-s Lunas. Yufa-n
tameîîut âemmi-s (Nanna-s Malêa) tferren irden, tezzuzun
iman-is s yicewwiqen, têulfa s yilem meqqren seg teffe$ yelli-s
tamenzut. Niqal kra yellan terra-t fell-as, ula d tannant n
yimeéyanen, wamma leqdic n uxxam armi tettu ansi ara as- 54 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tekk. Gar teswiât d tayev cleqfen-as-tt s zzuô. Imme$ issuden-as
aqerru, isteqsa-tt akk $ef at wexxam amek llan. Nettat si tama-s
teêmed-as imi d-yufa imawlan-is ur ten-yu$ wara.
- Ttxilem a Nanna ma ur yi-tenniv anwa yuowen ? Anwa
inefqen di ôôay-agi, di c$el-agi ?
Nettat srid tegza d acu yenwa :
- A mmi yak teériv âemmi-k Lwen ittwakkes-as wawal alarmi
yu$al ur ittqecciâ ara izan $ef wallen-is. Ula $ef tarwa-s ur
ittaoew ara aluf. Baba-k a mmi yuker ôôay d wawal i twacult
merra. Ma deffir usmendeg wissen anwa ?
- Emh… gzi$.
Yewwet deg yifassen-is, yerra deg uqerru-s yeffe$. ula d awalnni n talwit ur t-id-iseggra ara. Iruê yewwi abrid n tala, ur
yecqi ma zerrint tnagamin, awi-d kan ad d-yemlil Tasa. Ad asimekken tunîict-is, da$en ahat ad tt-yezzem. Maca $ef wacu
ara tt-izzem ? Nettat ur yelli kra deg ufus-is; d tavellaât deg
ufus n bu yi$il. Ne$ ahat ad tt-issevmeâ ne$ ad tt-issedhu, ad
issedhu iman-is. Ur yeéri d acu yeb$a, d urrif i t-isedduyen, d
urrif i t-issenîaqen. Abrid n tala d amecwar $ezzifen. din i
ttmirint tezmar n tulawin ur ttfaqent, acku, si tama nniven,
$ur-sent d tagnit i tukksa $ef wul. Nnig ubrid n tala, yiwet
tsawent ideg yella yiwen uéru meqqren, qqaren fell-as d
aâessas. Zgant u$ent deg-s teftilin, ççuren akk yiran-is. Lexyuv
si yal ini, yal yiwen tanfust deffir-s. £er uéru-agi d$a i yuli,
yeggul ur imbawel ssyin alamma d-tezri. Yuyes seg ugani, yal
mi ara iwali agraw tefka-t-id ti$ilt, ad yini ahat tedda-d garasent. Akken alarmi d tikli ad yekfu wass, yu$al armi tt-idyefka ubrid-nni. Issenser-itt-d seg ugraw, ula d nettat akken ttwala tuker avar $ef terbaât. Teggra, win iûubb-d $ur-s, din ciî
d tuzzma, ciî d alummu, ciî d asedhu, ciî d asiyes. Maca taswiât
i tbedd yid-s am win ittakren, win igza, d$a ur iâeîîel ara,
imekken-as kan tunîict-is yenna-as : «Ax amendil-agi ad am-tid-ooe$ d aktay. Nekk aql-i gulle$ ur d-rkive$ taddart-agi
alamma sli$ twurbev. Nettat tger amendil deg yiciwi, teddem
asagem, têerêer ad teqveâ timeddukal-is. Teçça-tent $er wul
tessusem. Netta immerme$, d$a issenser uqbel ad t-twali. Iruê
srid s axxam, ikmes icettiven-is, yerra-ten deg uqrab, isawel i
gma-s-nni amaéué imme$ fell-as issuden-it, yettru. Ëala win i
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 55 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
as-igezmen tasa-s, ib$a ad t-iwali mi yettim$ur. Wamma wiyav
icuêen-iten maççi d kra, iwala zi$ kra isseêbibir fell-asen, nitni
ur nêerwan ara deg-s, ur cqin ma innu$na ne$ innejla. Netta
di l$erba yeôwa amdegger, yeôwa agrireb d uqazem n lewêuc,
zi$ d tagi i d tajmilt ara s-yu$alen. Yesfezwi ula d iv-nni yugi
ad t-isâeddi gar-asen.
Tasa, seg telêeq s axxam, tessers asagem. tessuzel $er tkanna,
tga tamrujt di twujôut. Tessenser-d amendil-nni seg yiciwi,
tekmes-it di tbeênuqt, tger-it di temrujt-nni, temdel-it s teblavt.
Zrin îam (8) wagguren, d lawan ad d-tesers aleqqaq-nni i dye$lin $er tqaâet n lewêuc, $er tqaâet n tedyanin ideg yella d
asentel. Mi zrin rebâin wussan $ef assen ideg d-terba, issefk-as
ad teffe$ ad d-tagem. Tessenser-d lfuva i yeddan di sdaq, terna
tessenser-d amendil-nni. Tesêurrem-it, têulfa amzun terra-as
tajmilt i Meéyan, mmi-s âemmi-s, seg wass-agi i yufraren gar
wiyav. Seg wass-agi ideg tessarem lemmer i as-yelli $er tama.
Teddem asagem, terna akemmic n yibawen, teîîef abrid $er
tala. Uqbel ad teffe$, tessawel-as i tem$art-is, i yellan deg
uqwir tesnufrus, akken ad d-tezg i lmendad di leâvil ar d-tezzi
si tala. Tin tuli-d seg uqwir, tin tetteddu $er tala. Tessemlalitent tewwurt n usqif. Tam$art, trevqent wallen-is srid deg
umendil-nni. Din yetti wudem-is, acku si tikkelt $er tayev, ad
tt-teoo mi teffe$ tesfedwic-as deg usenduq-is. Te$ra akk
icettiven-is tafersust s tayev. Ma d amendil-nni, tecfa akken
iwata, ur yelli deg usenduq, ur d-yeddi di terzeft n yemma-s.
Ansi i as-d-yekka ? D ayenni i tettnadi ad tessiwev $ur-s.
Tkemmel abrid $er tala, telêeq tveqqer akemmic-nni n
yibawen $er waman. Deffir wayenni, lfal ne$ turda iswi ad tefti
tarwa am wakken ara ftin yibawen ne$ yirden, acku llant tid
yettawin irden. Teççur-d asagem-is tezzi-d, tufa-d tam$art tetti
twenza-s. Werâad tesris asagem, werâad tgir unfu testeqsa-tt :
- Ansi i am-d-ikka umendil-nni ?
Tinna t$il d awal kan, $as s tkerkas ad tâeddi, tenna-as : «D
yemma i yi-t-id-yefkan». Terra iman-is tumen, tessusem ur asterni awal. Tezzi akken ciî, am win umi yewqeâ kra.
Teggumma ad terked, d$a tenna i yiman-is : «Kker a yul-iw ad
d-tessisev tidet !»
- 56 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Teddem taâekkazt-is teffe$, srid $er tveggalt. Telêeq, terra
iman-is tejjem-itt. Tin tâuzz-itt, tessers-as aqedduê n zzit d
uqessul n tazart. Ameslay iserreê gar-asent d izumal. ulac
tamâayt ur d-wwint, ad twehmev di leêmala-nni i d-i$lin di
teswiât ! Nettat i wakken kan ad as-tessi$ laman, ad d-teccev s
tidet ur tettêulfu. Tewwi-as-d asentel $ef tluba, $ef lefwavi d
temleêfin, $ef yisura d têellsin, alarmi tessawev $er temêermin
d$a tejbed-as-d amendil-nni :
- Amendil-nni i as-n-tefkiv i yelli-m izad, wissen anda i t-idtu$ev ?
Tin di laman-nni ideg i tt-tger tenna-d kan tidet :
- Ur as-in-fki$ ara amendil i yelli !
Tageswaêt-nni, tugad d acaêen i tt-tcuêen, acku ma tefka
amendil i yelli-s ilaq ad as-ternu wayev i nettat, ne$ xersum d
timeêremt tafessast. Maca tinna ur yelli d ayagi u$ur tezzi
lwelha-s.
Deg ubrid n tu$alin, ur teéri amek i tetteddu, têar ad telêeq, ad
tt-tesâeddi di tsirt ne$ ad tt-tger deg yidikel. Mi tewwev, tufa-tt
tessutuv mmi-s, teîîef iman-is tettgani ad tessers aleqqaq-nni
seg yirebbi. Tewwi alemsir $er usqif, tessers iman-is, teddem
taruka tettellem. Tettqeââid deg yisteqsiyen d rregmat di leâvil
ad s-taf abrid. Mi d-teffe$ si tzeqqa, temme$ $er teênayt n usqif
ad d-teddem aqettun n t$eddiwt i d-tekkes tem$art i tanezaytnni, tin tsu$-d fell-as :
- Sers ar din a m-yihedman, t$ilev ad tkellxev fell-i. D nekk
umi qqaren Ferruoa n Ämer. Seg wasmi d-kkre$, yiwen ur
iskeârer fell-i. Tlulev-d kemm ivelli… “d yemma-s i as-tifkan…” !
Tesxec teqqim, tfaq $ef umendil-nni i tt-tu$. Teggugem, ur tufi
d acu ara d-tini. Teldi-as abrid i tem$art ad d-tesmir ayen i asyellan di tnafsit.
- D acu ara d-ternuv nniven ? Yemma-m tenna-d ur as-fki$
ara. Ma llant kra n tkerkas nniven $as rnu-d, a tin umi yuza
uqadum !
Twala d tasusmi kan i as-d-tewwi. Tugad ad tim$ur taluft.
Nettat tger limin ur d-tebdir isem n Meéyan, win i as-d-ifkan
amendil, $as ad telêeq $er tmezla. Maca Ferruoa n Ämer ur
tecqi ma meqqret taluft, acku mmi-s d amjaê. Dayen ur yelli
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 57 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
wayen ara t-id-iqnen $er tmurt. Ma d aqrur-nni i d-yeooa d
taraêt-is, di teswiât tbeddel takti fell-as. Di teswiât terra-t di
wissen. Simmal tesseftay, simmal tessiqsiê deg yimeslayen d
rregmat. Tislit tame$bunt teggugem ur tufi ara d-tini; ayen ara
d-tesmeêtel merra yexva tidet. Tam$art, si tama-s, simmal
ikeffu-as wawal $as akken urrif simmal yettzad. Twala ur diqqim umeslay d teslit-is yeggra-d kan ad tessiwev aluf i
um$ar-is.
Yewwev-d um$ar si ssuq, la d-yessensar ayen akk i d-yeddan
deg ucwari, ur iêulfa ara s tmess ara ilefzen si teswiât $er
tayev, timess n ccwal d derdiê.
Tam$art s kra tessusem nettat d areqqeâ di twinas ara
yessenquqlen nnif n um$ar-is. Ayen ara t-yeooen ad d-immel
tirrugza-s, ur ittâemmid i wammus ad d-yelêeq $er yijufar-is.
Turoa-t armi yeâna tasga-s, yeééel. Teqqim-as s yimeslayen. Ur
iban acu i as-tenna armi i as-yewwev wurrif âemrayen.
Yeffe$-d si tzeqqa, srid $er tâeccuct n uqwir, yeéra din ara yaf
Tasa. Yebda la yettgalla, yettsalla ar das-d-tini tidet ne$ ar
issiwev taluft $er yimawlan-is. Tin teîîef deg yiman-is. Ulac
tikerkas ur d-tjuba, yiwet ur tt-tesâedda. Seg ur d-issenser ara
tidet, yeîîef abrid srid $er win ukkud isewweq.
Tasa tewqeâ anda ur tezmir ad tessenser. I wumi ara tcetki ? I
yemma-s ? D acu ara s-texdem tura imi tewwev taluft $er
yirgazen ? Ma d baba-s, ulac fell-as ttkal, ur yelli wayen ara
tevmeâ seg-s.
Fiêel ma tezzi ne$ tennev. Tedda di loerra n takti i d-yerzan s
alla$-is. D acu ara texdem imi d-tufa iman-is terra idis n llum,
wid ara yezzmen ne$ ara iregmen ggten, wid ara isellken
nuqan.
I wakken yiwen ad iqazem tudert akken d-tusa, s yi$ilifen-is d
yiâekkiren-is, issefk tab$est meqqren. I wakken yiwen ad
yenxerwaâ ad yerwel $ef tudert-agi, ad ismenyif ad yerr talast i
wussan-is issefk tab$est meqqren ugar-is. £as ulamma wiyav
ttwalin ayagi d lexûaû n teb$est. Akken yeb$u yili u$ilif, ma d
ayen ur nennul ara ise$ ne$ agemmir6, bab-is yezmer ad
yessiwev $er tifrat. Mi ara yili d a$ilif ara d-yesse$lin $ef
6
Dignité
- 58 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
umdan tacmat, ad yu$al d ifeé deg yimawen, i$ilifen yecban
wagi di tugget ttwellihen $er yir tifrat, tikwal ssawaven mavi
$er tun$iman7...
Yiwen wass, tanezzayt, mazal itran crurqen, iyuzav urâad
ddnen, tekker teddem-d mmi-s i d-inneéman, tmekken-as iff ad
yettev, tessed-as deg uyefki armi yeqber, ssyin tezzuzen-it
yu$al $er yives. Teçça-t akken s wallen azal n tsaâet. Akken i ttessers di dduê, srid tessenser iman-is s tsusmi. Tewwi tanila8 n
weqwir tedda armi d anda yella wanu9. Tekkes tarkasin i
tessuêeb, tebded $ef yiri n lbir, tveqqer iman-is $ef uqerru,
tebleâ, tebleâ tni$ma i d-tesseggra. Teooa-d $er deffir
timesseâreqt. Teooa-d lad$a ammus i twacult-is. Acêal kan
nitni yuder-asen uqerru. Imdanen feééen deg wawal âawden,
yal yiwen yefka-d turda ne$ tamentilt s$ur-s, ma d lêir ur asenyekkis ara acku tidet temvel yid-s.
Amuttuv-nni yeggra-d $er deffir yeôwa tid-is, ééay $ef
iâeggalen n twacult akken llan. Ur telli tasa ara isseêbibren
fell-as d iâiniv kan i d-yeggra gar-asen.
Segmi yesla i tidet, i tilawt qerriêen nezzeh, ad tiniv d adrar i
d-i$lin fell-as. Maca, yefka lemâahda ur issensar ara alamma
imdel-as allen i Nna n tesga. Imi d nettat i as-ildin allen. d
nettat i yesnefsusuyen fell-as acêal d tikkelt. D nettat da$en i tyeooan ad ickentev, ad d-itezzi s axxam yal mi ara d-ye$li yiv,
ur itemme$ ara di lexlawi.
Urâad izemmem useggas $ef wasmi yesla tadyant-is tilawt,
akken d-yezzi si tmeqbert d wid akk yeddan, dayen yu$al
wakal $ef “Nna n tesga“, inuda yakk taddart, tazniqt s tayev.
Yerza $er kra n temviqt i iêulfa ad tt-yejjem asmi ara yejlu fellas. Ur inneqlab ara s axxam armi d tikli ad yezgen yiv, iv-nni
da$en d iv n âawaz. Yufa-n ddeqs n yimâawzen i mazal.
Yeqqim akken gar-asen, ifuôes tagnit issekles kra n wudmawen
di cfawa-s. Acku netta $ur-s frant, d win i d iv-is aneggaru deg
wexxam-nni. Yu$ lêal iciddi i t-yeqqnen $ur-s acêal aya ideg i
t-yefsi. Kra n tsaâtin kan, mazal tafat n tziri, yeddem taqrabt-is,
7
Suicide
Direction
9 Puit
8
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 59 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
yessenser iman-is. S wakka i t-itlef metluf. Ma d abrid ara yawi
ur iban sani !
Urâad izemmem 12 asmi yeffe$ axxam n lejdud, d leâmeô anda
amrar ara t-ijebden $er tizzelgi yeqwa ugar n win ara t-ijebden
$er tweqmi. £as akken tisawnin i t-id-immugren maççi d tid
umi zemren yifadden-is leqqaqen. Tilufa da$en i t-id isuman
maççi d tid yewwi walla$-is. £as akken yeôwa amdegger, yeôwa
êafi d âeryan. Iseggasen i d-irnan, d wid i t-yerqan, d wid i tismesden akken iwata armi d-yejba d argaz d wawal. Ur yeooi
di tôamit, di tneflit, ne$ di tnifit. Amecwaô i yewwi ass-a,
ssebba-s d tiririt i te$ri n wakal n lejdud. Akken yesla s umxix i
iêuzan taddart-is, ur ismeâvel ara mavi. Gar lme$reb d lâica i
t-id-yewwev lexbar $ef wayen ivran, $ef wakken i t-yewwev
yisali, tseggex akk ur yeggri deg-s wacemma. D$a tanezzaytnni kan, uqbel ad yali wass i yeîîef abrid, ôaqen-d yidammen,
iêerêer ad sen-yili $er yidis i widen ukud yejbed izir. Maççi d
yiwen ne$ d sin, kkes-d tameîîut ur yettiv si tyemmatin n
tnudwin-is. Ayagi merra iêulfa yis-s. Aêulfu-agi yemla-t-id
acêal n tikkelt. Maççi abrid ne$ sin i ten-i$at. Seg wasmi yerfed
iman-is, maççi ye$fel fell-asen, yekkat akk s wayen umi yezmer
ama d tadrimt ne$ d ayen nniven. Nitni, at taddart-is, s kra i
ten-yettawven maççi éran ansi i asen-d-yekka. Wid i asenissawaven lamana qqaren-asen kan, d yiwen i yeff$en tamurt
seg wacêal aya i wen-tt-id-yuznen. Ass-a, d tasa-s i yeqlalêen i
t-idehmen ad yerzu, akken ad asen-yili $er yidis i wid ivruran.
Widen ara d-tesseggri tbaxixt-agi, asmi ara tizdig akk tegnit,
asmi ara iêiz lêebb $ef walim. Win umi kfan wussan ad yawev
amkan-is. Win umi $ezzif, ciî ciî ad itettu tivrat. Ssyin ad dtekfel tnettit n imsellek-agi, ad yesfev u$ebbar yulin $ef
uzmam-ines, ur yelli ccek acêal d izerrig ara yernun $ur-s.
- 60 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Amgun
Chafia DJAMER
D
awez$i di ddunit-a ! Ass ur yeddi d gma-s, yal
ass maççi am wayev, wa ad d-yeglu s ucaqur
wayed s uba$ur, sennan am uzrar deg umgerv
n tlafsa. Talafsa-agi d ddunit : win tsumav ad k-id-yeçç, yerna
mbabben wa $ef wa, lqerê netta d lferê, talalit nettat d lmut,
zzwao d beîîu, tayri d nnêas, lêeq d lbaîel, lxir d ccer, tatut d
ccfawat, tidet d tkerkas… ad d-mqabalen sin sin, d amâebber
anwa ara i$elben wayev, netta d$a wa ur yezmir ad yili ma
ulac wayev, anda ara tafev yiwen ara tafev wayev si zzman n
zzman. Lêasun yella wayen ara iéer umdan, ad rnunt ula d
lmuluka, ma d ccwaîen fiêel ma nenna-d. Ma d amdan d win
ne$ d wayev asmekti n waîas, d cckal kan i d-irennu i walla$ !
Ma suma$ yiwen kan akka deg ussan-agi, ma sselfe$-as netta
ad iyi-d-ikerrec, nekk ad jebde$, ad rre$ avar, ad wexxre$
akken ad ttu$, netta ad isumm alla$-iw, ad yi-yeqqes s tsuqqasis am t$irdemt. B$i$ ad awen-d-skefle$ yiwen deg-sen,
menna$-awen win n leêrir legga$en d winna i tuklalem,
jebde$ tas$art-iw, fki$ afus-iw $er umgerv n tlafsa, su$ey s
îîelq-iw, sulfet-iyi yedda-d yiwen deg ussan widak semmumen,
ôzagen, imi d wigi i iîîuqten, d ccfawat timerzuga am
mernuyet ne$ am qlilu.
D ass n ssemayem unebdu maççi am wiyad, d aseggas n
u$urar, teffud tmurt maççi êala aman, teffud ula d laman,
teffud arraw-is, i$riben ur d-ussin ara acêal-aya, izenqan n
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 61 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
taddart ur zehren ara am zik, d aseggas aberkan gar iseggasen
i tesidda tmurt-nne$, rrebrab issers-d lxuf d rrehba di yal
ti$mert. Maca taddart-nne$ ur tt-iêuza ara s waîas ne$ ulac
mavi, ur sâin ara afus yimcumen-nni $er din, ûûeê ûûeê Rebbi
kan, loameâ n taddart êala im$aren i t-iâemren yerna d widaknni kan i tent-yessem$aren, ilmeéyen n taddart Remvan
tekksen-as aqerru, cwiî deg-sen i yettuéumen, yerna ass n lâid
d nutni i d imezwura $er lem$afra, d deâwesssu tamaynut akka
i as-isemma baba.
Cfi$ d azal azaylal, iîij ireqq am usafu, tem$umbas, tekuffer
tegnawt. Kfi$ cc$el-iw, d ussan imuras neêbes-d ta$uri ilaq ad
xedme$ cc$el n uxxam ad $erme$ akk ayen akken ur qdice$
ara deg useggas, ilaq ad âerke$, ad fetle$, ih am nekk am
tlawin ! I uzekka âni s temruyt ara qable$ argaz-iw ne$ arrawiw, lad$a tam$art-iw. Ih ! argaz-iw, i$av-iyi win ara a$e$, d
ûûura-w kan ara as-fke$, ma d ul-iw yemmut, iruê d asfel n
zzman, d cfawat.
Assen at uxxam akk sgunfan, ma d nekk lêeqq-iw n yives rni$as-t i win t-ib$an. Uli$ am yal azal $er t$urfet ufella, êemmle$
ad qqime$ din, êemmle$ azal yesâa rehba lad$a deg unebdu,
din d tidet ad têulfuv i ukud amek i yettmettat $as ad d-ilal
anda nniven, amzun issefsay-it uz$al, ibéaz cennun-asen ne$
sbu$uren fell-asen. Si teswiât $er tayev, ad d-sukke$ aqerru-w
si îîaq am ted$a$at, ad d-rre$ akk taddart seddaw-i, ttêulfu$ i
yiman-iw d tagellidt yefka Rebbi d Sfuniûeba tina i $ef nnu$en
igelliden imazi$en, n zik d Cleopatra $as ur cbiêe$ ara, ne$ ma
Sifaks d Massnsen, ivher-awen lêal d ayenni i ten-ixxuûûen.
Ëala nekk d Uéru n Ïîhur i nettemqabal deg uzal, ula d nekk
b$i$ ad ttikki$ gar ûûellaê igawawen $as d tameîîut, $as ur
krife$ ara am lalla Xlioa, yerna âuhde$-ken s Rebbi ur ooi$
tamurt-a akken tt-ooan ûûellaê n zik, s lberhan-iw ad tawvem
akk $er leb$i-nwen, $as nekk leb$i-w i$req di temda lqayen.
Tekkse$ lxiq, ttweêêide$ Rebbi amek myenîaven yixxamen n
taddart wa $er wa am yidurar i asen-d-yezzin d inigan n
leqrun kkes-d tawa$it i wumi ur d-cfin ara. Nettemyeédaê,
nettemyeémav amer win ara irewlen $ef wayev, igguni-k lêal
tzad tayri d tegmat lad$a gar leâmum, tettfeggiv ! alarmi win
yeb$an ad yebnu ur yettaf ansi ara yesâeddi aman, yerna d
- 62 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
yiwen seg yidammen-is ara s-d-yesqeîîiâen. Asmi ara yenna$ d
uberrani ad t-id-$eééent tanzarin-is ad d-yekker mgal uâdaw n
gma-s, ur êmile$ gma ur êmile$ win ara t-yewwten, d gma d
nekk kan ara t-yewwten akken ad as-wennâe$ tiyita, tagi d
deâwessu taqburt akka i s-qqare$ i baba, tasuta tettaooa-tt i
tayev, maççi am tin i wumi isemma netta deâwessu tamaynut.
Cqi$-d si deâwessu n tsuta-w, ma zemre$ i tagi-inu d aîas ! i
nekk i d-yettalin $er da akken ad âasse$ îîaq n texxamt n Yidir,
netta atan di lâesker ur tugar ara deâwessu ?! Maca cedha$-t
aîas, yerna ugade$ fell-as taswiât-a d yir nettat.
£as netta ur yesli ara yakk yis-i imi ul-is yekkat i tayev, tewwi-t
temrabevt, anef d nettat i isâan lbaraka, taggara-agi tessem$i-d
ula d afriwen. Iêekku-iyi-d akk ul-is nekk ttake$-as akk ul-iw,
ame$bun Rebbi turez-it, am wakken i yi-yurez, yettwa$, ka d
aluv ka d abelluv, a$bel n rrebrab yerna win n temrabevt.
Mi d-yusa tikkelt iâeddan, ikcem-d $er Muêend-nne$, yegzem
tasa-w, yeqlelles seg yiîij am tirgit, maca nekk aken yella ad twali$ yecbeê. Ifuk-iyi-d akk ul-is, yeslal-d akk alla$-is, ma d
nekk ççure$ ul-iw, skuffte$ alla$-iw. Ugade$ ma yella d isiv i td-yebdan $ef wayen iwala, aîas i d-yessaven di lâesker lad$a
tagnit-a tubrikt. Yenna-d, éri$ amek ara tevru yid-i, ma irad
fuke$-d lâesker, ad fake$ anaveê d irebraben, ad d-u$ale$ ad
ssekre$ îîrad d yimrabven.
Nni$-as awi-d kan ad tidirev a Yidir, ma deg wul-iw yenna-d,
xarûum d aya xedment yimrabven yelha di tmurt n Leqbayel,
ur ttaken ara yessi-tsen i yiqbayliyen, akkka Yidir ur yetta$ ara
tawra$t-nni tacyentêant m allen n temcict ! U$ale$ nneêcame$
gar-i d yiman-iw mi yebda Yidir iêekku-yi-d $ef wayen akk i
yesâedda di lâesker. Yenna-k ur ggane$ uvan, ur ufi$ talwit,
b$i$ ad êku$ ayen érant wallen-iw, d wayen slan imeééu$eniw. Yeççur wul-iw yeqber yeb$a ad ifelleq, meâna ayen ara md-ini$ ad yeqqim gar-ane$.
Cerwe$, si tfednin armi d aqerru.
- Niqal lli$ am nekk am yimeddukal-iw, mi nella di Blida $as
sêerûen fell-a$ imi teêreû tegnit, ad zerbe$ deg wawal, éri$ ur
tfehmev ara imi ur tesâeddav ara lâesker ur teériv ara amek.
Nni$-as deg wul-iw, keçç zreb deg wawal nekk ad kecme$ di
lebêer n wallen-ik, d tidet ur fehhme$ ara timsal-agi n rrûaû
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 63 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
amek ara d-yeffe$ si zznad, fehme$ kan tirûaûin i d-yessufe$
yimi-k, ikemmel yenna :
- Taqsivt-iw tebda mi yekka fell-a$ waggur, yewwev-d lawan
ad a$-rren $er texxamt n tillas ad neqqim di îîlam, akken ad
nemâebbar d lxuf i d-yettarew walla$, imi amdan ulac ayen
yettagad am yiman-is, di îîlam ne$ di tillas ara yemmager
umdan êala iman-is, nekk maççi d iman-iw i wala$.
- D acu i temlalev, d acu i twalav ?
- Ahat ad as-tiniv argaz-agi yedderwec, d tameîîut i wala$.
Yal iv tettbeddad-iyi-d, d tacyentêant n wudem amzun tuven,
acekkuê-is d awra$ maca yekkerîeîîi am tavut.
- Ini d turqimt-nni-inek i tettxayalev, yerna yal iv ay uêric !
Yidir yekres unyir-is : nekk mi ara m-d-ttmeslaye$ s tidet,
kemm la d-tettawiv lweqt yis-i, ma yella ur teb$iv ara ad iyi-dteslev ini-d ad ssusme$ ?
- Ih ! Tetcabi $er temrabevt yerna éer kan d acu i la yi-dteqqarev, d ayen yecban awez$i, ma yella d ûûeê ilaq ad teérev
îîbib, d lxiq kan i txaqev.
Yidir yeîîef-iyi-d si tuyat ihucc-iyi-d, êulfa$ i yifassen-is am sin
yisufa ireqqen, uroin i tt-yexdim akken, ccarwent ula d
tifednan-iw. Yenna-ak, $ile$ kemm ad iyi-d-tfehmev. Ttwali$tt, d tidet d tameîîut tesâa iferrawen, teb$a-yi i yiman-is am
wakken ara teb$u tmeîîut argaz. Temmal-iyi iberdan ma
êeûle$, teériv tagnit-a teêreû fell-a$, gar lminat i nleêêu, d
nettat i n-yeqqaren anda ara serse$ avar-iw.
Ma zzeâfe$-tt wwte$-tt s waman akken ad d-truê, tini-yi
mazal-ak kan cwiî ad k-awi$ yid-i, ad k-sâu$, $as ma tewwteviyi-d s waman, aman d laman, ad iyi-d-tecmumeê ad truê.
Teériv akken wala$ ayen yecban leâoeb, wala$ iqerra n
yimeddukal-iw mi ufgen zdat-i, jemâe$-d leâvam-nsen s
yifassen-iw, nettat dinna kan i yi-d-teffe$, anda tella lmut tella,
ad iyi-d-tecmumeê, tikwal tettak-iyi-d tab$est tayev tessefcal.
A Yidir ammer d ayen kan i twalav, i ak-igan akka ?
Nekk $er daxel-iw tekcem-iyi tergagayt, uroin éri$ Yidir akken,
udem-is d awra$ am lmegget, yettban u$ilif fell-as. Ur uêtame$
ara, alarmi d-$lin imeîîawen deg wallen-iw d tiregwa, êulfa$asen sser$en imuyag-iw, ur éri$ ma d imeîîawen n tayri ne$ n
usêissef, ne$ di sin. Isîuggen-iyi wayen iyi-d-yenna, i$av-iyi,
- 64 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
yerna ugade$ fell-as, nni$-as kan ûûber maççi aîas i k-d-mazal,
d ayen iâeddan i aîas, $ef wayen i d-yeqqimen.
Imuqel-iyi-d, tamu$li-s d talqayant ur tt-fêime$ ara, yenna-k
sulef-iyi a taâzizt, waqila ce$be$-kem, sulef-iyi ur uksane$ ara,
teérid kemm am weltma ur sâi$ tin nniven i wumi ara êku$.
- Ih ula d nekk ttwali$-k am gma, am Muêend-nne$. Wissen
d$a annect-a ma d tidet ?
D tin i tamu$li taneggarut n Yidir, d imeslayen-is ineggura,
tenhezz deg-sen akk ûûura-w, iv-nni s te$zi-s îîsen waman d
yis$aren ur yemdil ccfer-iw, s imeslayen n Yidir i yeggane$,
yis-sen i d-ttaki$, yis-sen ara ddre$ ar taggara n wussan-iw.
Deg uzal-nni êusse$-as i wul-iw yeb$a ad ifelleq, ttmekti$-d
kan ayen akk i yi-d yeêka Yidir, ttwali$ si îîaq n texxamt-is,
qqare$-as wissen d acu la ixeddem tura. Armi d-sli$ i yisu$an :
- Abbuh a lmumnin cave$, yer$a uffad-iw.
Nuzzel-d akken nella, ur d-âqile$ abrid, d agrireb i d-grarbe$.
Ufi$-d Nanna Xlioa, amendil ye$li-as $er lqaâa, teééel ivarrenis deg useqqif, tekkat deg yirebbi-s :
- Texdeâ-iyi tewwi awêid n tasa, akka i yi-tenna am t-awi$ d
ileméi. D taqsivt n ttar, d lâar d nnger i d-yu$alen, d amezruy i
d-yettin fell-a$, d akud i yeîîsen yuki-d ass-a, d idammen i dissawlen ad kemmlen i d-yeggran, annect akk quble$ n
terwiêin, i gezme$ n timivin ur iga tilas i lmut. Yemmut Yidiriw, zzewren-asen-d irebraben deg ubrid n taxuxt, zlan âecra
iterrasen, yedda gar-asen, Yidir-iw, yemmut, Yidir-iw d ayen
tewwev d ajmam tektal, d ayen teqqed teêya.
Yemmut Yidir, êulfa$ i ddunit tezzi yis-i, amek i tesâa tab$est
tewwi-d abrid yemma-s, amek i d-yenîeq yiles-is s wayen
yecban aya, $li$ kecme$ di temda n tillas war tilas, uki$-d ufi$d iman-iw deg yirebbi n yemma, tesnektay, teslufu i uqerru-w.
Imeîîi, axlul ru$-ten-id d iêemmalen, akken uroin i ten-id-ru$
seg wasmi i yi-tegzem Nanna Xlioa timiî , tthuzzu$ di yemma
rennu$, $li$ deg yirebbi-s skecme$ aqerru-w deg uâebbuv-is
b$i$ ad u$ale$ anda i d-kki$, ad u$ale$ s aâebbuv n yemma, ad
rewle$ amzun ur d-lule$ ara akken ur êeddre$ ara yakk i
wannect-a, d ayen i wumi ur zmire$ ara, qqare$ kan d acu n
deâwessu ? D acu n ttar ? B$i$ ad fehme$, êekku-yi-d, netta d
akellex kan i ttkellixe$ $ef yiman-iw, d acu ara yi-d-texdem
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 65 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
teqsivt n Yidir, d yemma-s, ur iyi-d-tettarra ara Yidir-iw, ih
tura mi akka yemmut yu$al inu.
Teîîef-iyi-d yemma akked weltma seg uqerru, yettafeg armi d
igenni wis ssebâa yettu$al-d $er llqaâa, ma d alla$-iw êulfa$-as
yuzeg yerkem, tigecrar-iw ttergigint, iles-iw la ixebbev deg
uqemmuc-iw, tettali-d deg-i lêamu deg uâbbuv armi d
idmaren, êulfa$ i wul-iw yeb$a ad d-yeffe$. Gar wannect-agi
akk i yi-yu$en b$i$ ad sle$ i teqsivt n yidir-iw d lqebla-w, di
teqsivt-a ara temlil tlalit-iw d lmut-iw, lferê-iw d lqerê-iw,
tayri-iw d ccum-iw, êulfa$ i yiman-iw wessre$ rni$ xemsin n
yiseggasen deg yiwen wass ne$ âad di yiwet n ddqiqa.
Tenna-k yemma, s ûûut ixenqen :
- Anna$ a yelli taênint annect-a akk i yeffren deg-m, d talqaqt,
ur tuksanev !
Nekk zik ur d-refde$ allen-iw zdat yemma, rréent wallen-iw si
leêya, yettkaw yimi-w zdat-s, tura d ayen qqle$ d tameîîut d
tacaraft, ad d-ini$ akk ayen nevle$ deg wul-iw, ur lli$ d taqcict
tamecîuêt d ayen wessre$, d Tameîîut $er Tmeîîut nekk d
yemma. Ëku-d a yemma âzizen ad am-n-sle$, zzuzen lêif-iw
awi-d taqsivt am ucewwiq i trefdev mi yi-tetthuzzuv di dduê.
Dayen tura ff$e$-d seg uâebbuv n yemma, lule$-d ur faqe$ i
tikkelt tis snat, qeble$ ad d-ff$e$ seg uâebbuv-is, ad iyi-terr $er
dduê, awi-d kan ad sle$ i teqsivt n Yidir-iw ur neddir, taqsivt n
ttar, n nnger d deâwessu, amzun yella kra ara ibeddlen.
D acu ara m-texdem teqsivt, taqsivt n lâar d nnger, d ttar zik
akk d tura maççi yiwen-nsen ? Ëku-d a yemma êku-d, ur yelli
i ibeddlen, d ayen i $-d-ooan at zik di tarbut ara nmeççeê
alamma kfan wussan-nne$.
- Nanna-m Xlioa terwa lêif d u$ilif, tezweo d tileméit $ef
rbaâîac iseggasen ne$ ur tewwiv ara, tella d tagujilt, ma d ûûifa
êekkun kan fell-as di leârac, akka d tam$art twalav mazal-itt s
sser-is.
- Ruêêêê kan a yemma ruê, aéar yettabaâ tara, akken ye$li
lêebb ara yem$i.
- Taqsivt tebda uqbel tagrawla n 54 s waîas, uqbel îîrad wis sin
gar lalman d urumi, ayen i d-yefka wass ad t-yeçç yiv. Ussan
tezzin, tiwwura $elqent. Awal d win n urumi rray d rray-is.
- 66 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Zik yal taddart $ef uqerru-s yella îîamen. Di taddart-nne$,
sbedden Ëemmuc U Belâid, d argaz maççi am wiyad, yerna d
anifi, d bab n llzem, d aêeqqi, d ahendaz acku yettêulfu s
wayen ara d-yevrun uqbel ad d-yevru, amek i ixeddem ad asyeslufu i uqerru n llufan ma yesxunéer-d fell-as, ad yerr tilisa
gar-as d yimawlan n llufan-nni, laman yid-sen ur yelli. Ula d
Rebbi yefk-as ûûifa d lhiba, annect n ujgu alemmas, d ahrawan
n tuyat, d aççaran.
Ahat d annect-a i yeooan aîas i yettasmen seg-s, maca yekkesas ayen nniven, d agujil, deg yiwen useggas tfuk twacult-is,
ifuk-itt yir lehlak, ggran-as-d êala sin watmaten-is. Lawan-nni,
tella yiwet twacult di taddart-nne$ qqaren-asen at Äli U Sâid, d
nettat i d tameqqrant akk di lâerc, cban At Qasi n Temda n
Leblav lqeggad n ddula taîerkit, wid-nni i yekkren i At Jennad.
Tiferkiwin n At Äli U Sâid îîfent seg umalu armi d asammer,
aîas yid-sen d tawacult n yirgazen, $ef aya i ttarran ddreâ d
tuzert $er yiman-nsen, yal yiwen deg-sen yesâa snat $er tlata
tlawin, yerna si tidak akk icebêen di lâerc.
At Äli U Sâid-agi ur êemmlen ara win ara d-iâeddin nnig-sen, d
aya i ten-yeooan ur ttiêmilen ara Ëemmuc-agi U Belâid, imi
yeîîef amkan-is gar at taddart, yerna ur yesâi win i$ef ara
isenned. Yesâa yiwet yelli-s êekkun kan fell-as, tessleb akk
ilmeéyen.
Areéqi At Äli U Sâid, yesâa snat tlawin, yeb$a ad yernu yelli-sagi n Ëemmuc d tis tlata, yessuter afus-is i baba-s $as akken
yeéra ur as-tt-id-yettak ara, yenna-as ma teçça teçça, ma ulac
meqqar d ssebba ad iyi-d-iwali, ad nemyeâqal nekk yid-s.
Akken i tevra, asmi i as-yessuter yelli-s, $as akken ur as-d-yerri
ara Ëemmuc s yir awal, maca yewwet-it-id s lemâun, yenna-as,
keçç a Dda Areéqi aql-ik deg umviq n gma ameqqran, taqcictagi d tizya n yelli-k ammer terbiê, ma yeb$a Rebbi ad tt-yawi
win meééiyen, win yessnen Rebbi. Yezâef, d acu i teb$id ad dtiniv ? Nekk ur ssine$ ara Rebbi, bran ccla$em-agi-inu seg
wass-agi akin ar anda i teddiv ad iyi-d-taffev d aâekkir zdat-k,
anda truêev ad teswev ad ak-tt-id-slu$e$, azekka-nni ûûbeê
yufa-d Ëemmuc tafurkect n udmim zdat n tewwurt n usqif,
yefhem Dda Areéqi n At Äli U Sâid i as-t-id-iveggren, d ayen
yuli ssenoaq n îîrad gar-asen.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 67 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Deg uberreê n taddart At Äli U Sâid ttilin mgal îîamen $as d
ûûwab i d-yenna, seg wassen uroin i iâedda unejmaâ ur nnu$en
ara At Äli U Sâid nutni d îîamen.
Yiwen wass uqbel taâacurt, nnejmaâen at taddart akken ad dbezren idrimen ad xedmen timecreî d tiwizi ad fersen iberdan
n taddart. At Äli U Sâid ugin ad d-fkken idrimen imi wagi d
rray n îîamen, nnan-as ur d-nettak ara, alamma nbeddel
îîamen. Inîeq $ur-sen îîamen, yenna-asen win ur d-nefki ara
tabzert ad t-ssuf$e$ si ttufiq n taddart.
Kkren-d akken ma llan At Äli U Sâid $ef tikkelt, ff$en-d seg
unejmuâ.
Iv-nni s te$zi-s At Äli U Sâid nsan $ef uqerru n Ëemmuc U
Belâid, yenîeq Ureéqi :
- D ayen tikkelt-a tewwev tfidi s i$es, mazal kan ad a$-iûeîîel
ccla$em, tewwev-d $er nnif-nne$, Ëemmuc U Belâid, yeb$a ad
a$-yessufe$ si ttufiq, ad d-ivegger baba timedlin, ur yeéri ara d
acu i t-yettraoun, asmi ara d-ifaq i wacu imi yekker ad t-ifat
lêal.
Azekka-nni d ass n larebâa d ssuk n Uqbu, Ëemmuc am yal
tikkelt, yerkeb aâudiw-is, yejba akken ad isewweq. Mi d-yu$al
zzewren-as-d At Äli U Sâid $er lejba, kkan-as-d nnig ukeddar,
yenîeq Ureéqi n Äli U Sâid yenna :
- Cehhed a Ëemmuc, yusa-d lajel-ik !
Yerra-as-d :
- Di lmut akin d akeddar !!
Fkan-as-d yiwet terûaût s aqerru tekcem di tewwurt uqerru
tayeffust, teffe$-d si téelmavt imi yugi ad t-yesseknu zdat
uâdaw-is, ye$li-d $ef uâudiw-is, yemrarre$ di lqaâa.
At Äli U Sâid rewlen-d ooan-t-in ye$req di temda n yidammenis. Idammen teswa lqaâa armi d-ggurreâ arraw-is, idammen
ssawalen i wiyiv, d tagi i taqsivt n ttar.
- D acu i texdem tmeîîut-is, ma teûber, ne$ terna $ur-s ?
- Anna$ a yelli âzizen amer d tin kan i wumi yemmut urgaz-is
terna $er yidis-is, tili teêbes ddunit, ddunit tebna $ef tidi n
tuooal d tgujilin.
- Amek ihi i texdem ?
Tkemmel ddunit-is akken i as-irad winna i tt-id-ixelqen.
- 68 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Mi yemmut Ëemmuc yeooa-tt-id s tadist n uqcic, tsemma-yas
Mhenna. Niqal ad tt-yerr ulwes-is, ad tt-ya$ yu$al yewwi-t
waîîan amcum, netta d gma-s nniven, akked d yelli-s n
Ëemmuc.
- Tinna i yesâerqen lehdur i warrac ?
- Ih d tinna. Tewwi-tt lmut, qqaren-ak awer d-msetbaâent ula
$er lxir, ad yeîîef Rebbi leqher-is, mi ara d-msetbaâent tin $er
tin, lêaûum, wa ten$a-t terûaût, wayev yen$a-t waîan. Yu$al s
tin n nnif yu$-itt yiwen seg udrum-nsen, ijmeâ-itt-id nettat d
igujilen, xas akken yerna-tt d takna.
Ruê a zzman u$al-d a zzman, meqqer Mhenna, teméi-s
yesâedda-tt maççi am wiyav. D agujil, yu$al d argaz uqbel
lawan. Yemma-s ur teffir ara fell-as ayen i as-yevran i baba-s,
teqqar-as kan lqaâa i$ef ye$li baba-k mazal-itt teêma, tugi ad
tismiv, d idammen kan n yiâdawen ara tt-yessisemven. Nettat
d$a maççi $ef lqaâa i as-tettmeslay i mmi-s, maca d affad-is i
ikenfen, d tasa-s d wul-is i yezzan.
Teéra ayen akka i txeddem ur ilaq ara, tessekcam-as tuêsifin i
mmi-s, tessibrik ul-is maca d tagi i d tas$art n Mhenna di
ddunit, yeooa-t-id baba-s akken ad d-yerr ttar-is, ma ulac ur
yettheni ara deg uéekka-as.
Akka yettim$ur yettim$ur yid-s usêissef maççi kan mgal n wid
i yen$an baba-s, maca mgal n yirumyen i yettekin di lmut-is, d
nutni i yesswayen lbaîel, leêbus-nsen ççuren kan d wid
êeqren, d wid ur asen-yetta$en ara awal, ma d iêeqqiyen ganten d iâdawen-nsen, ssebdaden-asen-d wid ara ten-yekksen.
Mhenna $as teméi-is d taberkant, iâac-itt deg u$ilif d iêebbir,
maca argaz n yemma-s iêemmel-it am mmi-s netta yeqqar-as
jeddi acku i$leb yemma-s s waîas, issker-it-id, yefka-yas
tiferkiwin-is, asmi meqqer izweo-as-d. Sin iseggasen seg mi
yezweo, temmut yemma-s, truê ur teîîif mmi-s n mmi-s deg
yirebbi-s.
Asmi yekker îîrad wis sin gar lalman d urumi, Mhenna wwin-t
$er lâesker am netta am yilmeéyen nniven. Mi âeddan kan tlata
wagguren irwel-d, yu$al d azerîar deserteur, maca maççi
weêd-s kan i d-yerwel, aîas n yilmeéyen n taddart i asen-direwlen, ff$en $er umada$ ne$ $er udrar, ur zmiren ara ad dkecmen taddart êala deg yiv s tuffra, acku ttqelliben-ten
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 69 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
irumyen. Mhenna yettruêu-d yal iv s tuffra, iéerr tameîîut-is d
weltma-s akk d jeddi-s, ma d tameîîut n jeddi-s iv kan ideg ur
tt-ittwali ara yelha, imi nettat ur t-têemmel ara, imi d tiâqert ur
tesâi ara dderya. Yu$al mavi yettruêu-d s tuffra-s yugad ad tid-tessenz $er lâesker.
Yiwen yiv, iruê-d $er uxxam, am leâwayed-is yebda kan la dyettûubbu tagessert n tbenzert, tevher-as $er zdat uxxam-is
tafat iqqerb kan s lemkukrat, yiwen uvar $er zdat sin $er
deffir, yu$al yeffer deffir n tzemmurt, d ayen yugad i d-yufa, d
lâesker i d-iruêen ad t-qelben. Amek ara yexdem. Yuzzel $er
uxxam n lmal n jeddi-s, yekka-d îîaq yeffer deg walim di
teârict, yeqqim din azal n snat tsaâtin. Tewwi-t tnafa…
Tssusem yemma.
- Kemmel, ay$er ara tessusmev, tessedhav-iyi ttu$ lhemm-iw, s
lhemm n wiyav.
- Ur éri$ ara d acu n lfayda ara d-nessekfel tiârurin n zik, ayen
iâeddan iâedda, i wacu ara nettu$al $er zik ?
- Anna$ a yemma êebbu, ma neéra ansi i d-nekka, amahat ad
nefhem ayen i$er d-newwev ass-a, ne$ ur nettâawad i tid
xedmen imezwura. Ruê kan a yemma ruê, yelli-m ur teqqim
ara kan d nneya-nni ur nfehhem ara.
Tu$al, terna-d, Mhenna mbâid si tnafa yessaki-t-id uqehqeh n
tevsa, yedduqqes-d, niqal i$il d targit i yettargu. Yefka
tameééu$t-is, yeâqel ûûut n tmeîîut n jeddi-s. Yessenser-d imanis am uzrem seddaw walim ifuo-d $er t$er$ert n uxxam, iwala
$er te$mert udekkan lmeûbaê, yers fell-as ubeênuq azegga$,
yué am acemma, ifuo $ef wayen ur yumin ara, iwexwer-d
allen-is s llexfa, d ayen i wumi ur zmirent ara.
Tameîîut n jeddi-s nettat d uâdaw-is ameqqran Lâerbi mmi-s n
Ureéqi n Äli U Sâid, ttemâebbaren deg usu ! Iwala nnif n urgaznni i t-id-yessekkren, i yellan deg umviq n baba-s-nni uroin
yessin, ye$li $er waluv zdat-s, yexnunes, yernunes.
Di teswiât-nni u$alent-d akk $ef tikkelt $er uqerru-yis baba-s,
Areéqi, yemma-s, irumyen, nnif, ttar, lâar yeb$a ad isu$, maca
yeqqur am uzeqqur kerfen akk leâvam-is, idammen-is rekmen,
alla$-is yettazeg. Yedduqqes i tikkelt nniven mi yesla i lluê n
uxxam yemdel, d ayen ff$en sin n ccwaîen, lzen ! Yeqqim, ur
iêulfa armi d-zrurgen imeîîawen $ef umayeg-is am tregwa, d
- 70 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
acu-t wa ? Ay$er ur d-ijleb ara fell-asen ad yekkes izi$er-nsen ?
Maççi $ef waya i d-yuker zznad si lâesker, i wakken ad yemêu
wid yecban sin-a ? Yettru inehhet, anwa akka i as-yennan i
yu$en irgazen ur ttrun ? Ahat d tidet imi ayen akka i yi-yu$en
ur yu$ êedd êala nekk, amzun n$an baba i tikkelt nniven. Ma
ooi$-ten, nekk maççi d mmi-s n Ëemmuc U Belâid, tura d tidet,
tewwev tfidi s i$es, di lmut akin d akeddar !
Iruê Mhenna yeéra-d tameîîut-is d weltma-s, yensa-n iv-nni
deg uxxam-is, ayen yekka yiv netta yettmeslay $ef yemma-s,
amzun yeb$a ad d-isfiq iman-is akken yella wudem nniven n
tmeîîut maççi êala winna i iwala $er tmeîîut n jeddi-s, udem n
yemma-s, udem n tmeîîut-is, d win n weltma-s.
Seg wassen ur d-yu$al $er-sen, yezde$ kan deg umada$,
êekkun-d yexdem taxxamt deg umeééug, zik tella d tiégi
tettqabal-d taddart. Si texxamt-agi-ines, yettmaqal-d s lbuq,
yeéra anwa i yeff$en yeéra anwa i ikecmen, yettqari-d syin
iâdawen-is. Asmi yeéra iman-is yewjed, iâemmer-d znad-is
iûubb-d $er taddart. Tameddit n wass yeéra imir-nni i dttnejmaâen medden si lexla.
At Äli U Sâid nehhren-d taqdart n yizgaren d tsita-nsen, wwinten $er Tgelmumin, d taâwit ideg d-tessen lmal. Wwin-d abrid
n u$alad n Waâmer, Areéqi irkeb-d $ef uâudiw-is, yezwar-d.
Tezwar deg-s lmut, amezruy iâawed tira, uzzlen-d watmaten-is
isert-ten Mhenna wa $ef wa, wa yehda-t i rruê n baba-s,
wayev i rruê n yemma-s, wayev i nnif n jeddi-s. Ioelleb-d $ef
lqermud, yessefk tama n wadda, yevfer abrid n ugemmav, i
tsehlev a lmut deg yiwet tmeddit, tenger twacult s lekmal-is.
Seg wassen yiwen ur t-yeéri, mi yekker îîrad, yedda d
yimjuhad, yu$al yesâa imeddukal, ixdem tarbaât, d wigi i tixedâen.
D tislit n Ureéqi i ten-ixellûen, sseççen-as ssem, sersen-as
ijerbuben âelqen-t-id di Semva $ef ufurek n tzemmurt, amzun
d netta i yen$an iman-is.
- S tidet tessethav-iyi, maca ur fhime$ ara, anda tella Nna Xlioa
d Yidir di teqsi vt-a ?
- D Nna Xlioa i d taooalt n Mhenna. Asmi yemmut urgaz-is
yeooa-tt-id ur tesâi ara dderya. Ur tâawed ara zzwao armi
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 71 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
iâedda âecrin iseggasen, tugi ad tezweo, $as tesâa aîas
inexvaben. Yu$al yu$-itt Ëend n Waâli, baba-s n Yidir.
- £ef waya i s-neqqar i Yidir, mmi-s n yim$aren, maca mazal ur
fhime$ ara.
- Asmi i d-tesâa Yidir niqal ad tûed, iâedda fell-as i yecban
tikerkas. Tezga tettadded-as-d tmeîîut ackuê-is am tuga, d
tawra$t d timerqiqt ad as-tiniv d yelli-s n teryel. Teqqar-as-d
tadist-agi maççi inem, inu. Tbedd akk $ef lecyux d iâessasen,
kkes-d lebxur ur texdim, rnu im$i ur teççi, yiwen-is kan,
yenna-as-d ccix, ma tu$alev d lqabla deg mi ara d-terbuv,
tirwiêin ara d-tawiv $er ddunit ahat ad d-fdunt tarwiêt n
Yidir, texdem akken tu$al d lqabla n taddart, d netta i yiuqeblen, asmi i kem-id-sâi$.
- Ih a yemma, ula d nekk ur d-fdi$ tarwiêt n Yidir, zi$ akka
lule$-d kan tarwiêt-iw tcudd $er tin n Yidir.
Asmi i d-terba, niqal i tâedda deg ufus n Nna Ädidi, d nettat i d
lqabla n taddart imiren. Tennak, tbedd-d $ur-i tewkilt-nni,
tenna-iyi :
- Ma ur iyi-tefhimev ara, nekk usi$-d ad fru$ taluft, ad gezme$
ayen yettwaâellqen, ad ssizedge$ idammen. Ay$er i tzewoev,
tessakiv-d idammen yeîîsen deg uâebbuv-im âecrin iseggasen,
tessakiv-d zzman d wakud yeîîsen éer fell-am kan ara d-zzin.
Xtir ad t-awi$ tura ne$ mi ara yeqqel d ileméi. Tenna-yas : eooyi ad t-îîfe$ deg yirebbi-w d netta kan i yi-d-yeggran d rriêa n
Mhenna.
A win i yi-d-yewwten s terûaût, mmekta$-d ayen i yi-d-yeêka
Yidir, $ef tmeîîut-nni i s-d-yettebdaden mi yella di lâesker,
nekk $ile$-t d tamrabevt i t-imelken, d tayri i t-yesderwcen.
Nni$-as i yemma, annect-a yecba $er uwez$i, yella ula di
tussna, tameîîut mi ara d-tarew, seg uqraê-nni tettwali
lexyalat, tameîîut mi ara d-tarew a yemma $as maççi d nekk
ara m-yinin, teqreb s waîas $er at laxert, wala $er at ddunit.
- Nanna Xlioa teêka-yi sser-is, uqbel ad d-terbu, tenna-k i
tikkelt taneggarut mi éri$ Mhenna i refde$ s tadist, yegma tlata
wagguren, yu$al yeîîes, yuki-d asmi i tâawed zzwao, Yidir a
yelli d Amgun, d axalaf n nnger.
- 72 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Awah a yemma, uroin yesâa nnger ne$ ttar axalaf, nnger d
deâwessu, d aderfi i tettderfi s ixxamen, gellun s uzegzaw,
rennun aquran.
Annect-agi yakk i d-sli$, d ayen ur yettawi walla$-iw, amek ara
igen llufan deg uâebbuv n yemma-s, sakin ad d-yekker d ayen
ur tqebbel tussna.
Si zzman n zzman ttamnen s wannect-a, i tmeîîut-nni i yettwali
Yidir, d tin i tettwali yemma-s d yiwet-nsent, amek ara t-idtessefhem tussna, êaca ma uvnen yiwen waîan.
Nekk b$i$ kan ammer yedder ad nâic akken, ammer i yiiêemmel akken i t-êemmle$, ammer iêulfa s wayen umi
êulfa$.
D ayen tura yu$al d amgun n lebda, nekk $ur-i d tayri-w ara
yegnen i lebda, deggre$ aqerru-w $er uâebbuv n yemma akken
ad gne$ ula d nekk dinna.
Zi$ akka tayri-w d lmut, d amgun yegnen âecrin iseggasen deg
uâebbuv n tmeîîut am nekk !
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 73 -
Timedlin
Djamila MIMECHE
A
$ilas, d wagi i d isem-iw. Isem-agi, aîas i tyettawin s zzux : d mmi-s n yizem d tsedda…
Acêal i ferêen igerdan mi ara d-inin baba d izem,
yemma d tasedda, am rrezg-nsen ! Nekk cukke$ yemma
tsemma-yi akka acku tessaram ad tili d tasedda maca ur
tessawev ara ! Nnan-iyi tasedda $ur-s i yetteîîev u$ilas tab$est,
tasedda ad têareb $ef umecîuê-is alamma d lmut… Aîas n
wayen yelhan i d-nnan $ef tsedda, $ef tyemmat, ma d nekk
maca akka iwala$ yemma ! Suleft-iyi, d awal kan i yi-d-iccven !
Acku uroin tt-wala$, tesâa-yi-d kan teooa-yi di sbiîar, ulac i yitefka êala isem-agi : A$ilas, wagi amek ?!
Wwte$ krav iseggasen ttmenvare$ gar yimîerêen n sbiîar, gar
yivarren n îîebat d yimuvan… £ef akken i yi-d-êkan zgi$ s
yijerbuben, êafi, imeîîi, $ef waya ulac win d-isteqsan fell-i
akken ad yi-yawi s axxam-is ne$ ad yi-yerr am mmi-s…
Yiwen wass, tusa-d yemma Dehbiyya ad d-testeqsi $ef
yigerdan-agi n sbiîar ! d tameîîut yelêan di leâmer, war
dderya, teâya di tinsufin… teb$a ad tawi ttwab di sin n llufanat
ad ten-id-trebbi amzun ines. Adrim yella, awi-d kan win ara tyeççen ! Mi tekcem $er texxamt n llufanat, wala$-tt, vefre$-tt.
Tebda la tferren gar-asen, tasa-s tebva akk fell-asen acukan
ilaq ad textir sin kan. Amzun yella win i yi-d-yennan ! Neîve$ s
ijifer-is, ggumma$ ad as-serrêe$, ansi tekka kki$... Imi teéra d
acu-tt tmetti-nne$, teb$a ad tawi kan arrac, tiêdayin ur tezmir
ara, wissen ayen !? Imir tewwi-d Yasin d Äli, $ur-sen kra n
- 74 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
wagguren kan. Akken i tt-id-wala$ teffe$-d, vefre$-tt-id s
yimeîîawen d leâyav : Ad ddu$ yid-m ! Awi-yi ! Awi-yi !...
Lêaûun ru$ imeîîi d aêmayan, $ave$-tt d ayen kan, tru ula d
nettat, tenna-asen : Ad rnu$ wagi !
Ttnerni$ d watmaten-iw Yasin d Äli. Yal lxir texdem-a$-t
yemma Dehbiyya, teêseb-a$ am arraw-is n ûûeê ! Tagi $as initd fell-as d tasedda, ih ! D tasedda d wawal !
Mi kecme$ s a$erbaz i éri$ akken taddart-nne$ d taddart n
wuccanen, rnu uccanen mi twesser tsedda ad $lin fell-as, ur sttaooan acemma !
Imi i yi-yefka Rebbi tazmert d lqedd, u$ale$ d nekk i d aqerru n
u$erbaz. Ttagadent-iyi tizya-w, ayen d-nni$ ad yevru ma ulac
bab-is yeéra taggara-s ! Ma yella win i t-iwwten ur t-id-ttêami$
ara, ad vse$ fell-as… atg. Zerben iseggasen akka…
Yiwen wass, imir deg tesmilt tis ukkuz i lli$. Yusa-d Äli-nne$
(Netta maççi am nekk di tfekka, taqemmuct tesseblaâ, ûûura
tessexlaâ ! Nessawal-as : Äeééi !) Qrib i t-xniqen imeîîawen.
- D acu i k-yu$en ? hver !
- Yewwet-iyi Muêend, yessexnunes-iyi deg waluv.
Lêaûun ur ssawve$ ara ad fehme$ d acu i d-yeqqar armi i dyessuli ijeâbuben-iw ! Taqsivt-is ooi$-t iêekku-tt i wavu !
Uzzle$ $ur Muêend, mazal wwive$ $ur-s mi s-ceggâe$ yiwet n
lbunya s aqemmuc, din din yeîîerveq d idammen… $as akken
ur teqqid tasa-w armi i t-rri$ d aceîîiv.
Azekka-nni, la d-tettazzal Nna Vrifa (Yemma-s n Muêend),
tettmeooid Rebbi i tt-id-ixelqen :
- Anda-t mmi-s-nni n leêram ? Yen$a-yi aqcic ! Jemâent-id si
sbiîar, yu$al ifuk lâamma !
Wissen anwa i yi-yemlan ? Tusa-d $ur-i, tebda imir :
- Ay aêviv afuêan ! Asmi ara teérev anwi i d imawlan-ik, imir
ad tettferâinev $ef yimecîaê ! Nenwa d lxir i texdem Nna
Dehbiyya mi k-id-tewwi, acukan, êala lebla i $-d-tewwi…
Lêaûun tekfa-d awal-is, imir tecâel-iyi-d s ubeqqa, $li$ $er
lqaâa ur kkire$ azal n tsaâet.
Vsan warrac i yi-d-izzin, anef ! Rran-d ttar-nsen !
Awal-is izza-yi, iqreê-iyi ugar n ubeqqa-nni. Amek zaâma ?
Mmi-s n leêram ?! Imawlan-ik ?!... Uzzle$ srid $ur yemma,
mazal kcime$ si tewwut, nni$-as :
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 75 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- D ûûeê a yemma ? Nekk d mmi-s n leêram ?
Terra-yi gar yi$allen-is, tenna-yi :
- D acu-ten imeslayen-agi ? Anda i ten-id-tewwiv ?
Ëki$-as tamacahut akken tella, teêmeé-iyi $ur-s, teslufuy i
ucebbub-iw armi i ssusme$ d ayen…
Ttim$ure$, yetti$zif yiles n medden, ivudan ttwehhin kan $ur-i.
Anda âedda$ ad sle$ i terûaûin-agi : Mmi-s n leêram, ur yessin
la baba-s, la yemma-s… atg, imir nekk ad fure$, ad rekkme$,
ad tt-rre$ i umceççew alamma fran-a$ medden.
Asmi âyi$ deg umceççew, ruêe$ $ur yemma, âawede$-as :
- D mmi-m nekk ne$ ala ?
- A mmi nni$-ak d acu-ten imeslayen-agi ?
- Ur mecîuêe$ ara ! Fehme$ timsal ! Ur iyi-tettkellixev ara !
- Nni$-ak yekfa wawal !
Qerrbe$ $ur-s, rni$-as :
- Yal mi kem-id-steqsa$ allen-im ttrunt, êûi$ yakan kra dqqaren fell-i d tidet !
Rri$ urfan-iw $ef tewwurt, ff$e$-d.
Äyi$ di lehvur n medden d tavsa-nsen, u$ale$ d taluft n yal
yiwen. Ttaxre$-d seg u$erbaz. Imir kkes-d ticebburda ur
xdime$, seqqa$-tt-id i yemma : tissit, duxxan, yir awal,
takerva… atg, armi tu$al teâya deg-i, hver ne$ qim, nekk d
timenqas i d tafellaêt-iw !
- A mmi d acu-t ubrid-agi i d-tewwiv ?
- Ccah ! Rnu kemm maççi d yemma, nekk maççi d mmi-m !
Äerqen-as wawalen, terra-yi-d :
- D ayen ! A d ta tcacit-iw ! Ur k-zmire$ ara !
Rni$ kra n wussan, tusa-d tkerrust d tacebêant, ff$en-d seg-s
sin yergazen, fkan-as attafttar i yemma, ulac d acu fehme$,
armi d-usan $ur-i srekben-iyi s ddreâ. Ur sen-ooi$ ddin n babatsen wala yemma-tsen, baqi wwin-iyi !
Abrid ivul, wwin-t-iyi lwehmat… Ur faqe$ amek i yi-tewwi
tnafa, gne$.
- A$ilas ! A$ilas ! Kker, newwev-d.
Ldi$-d allen-iw s tmara, wala$-d amkan icuba s a$erbaz n
taddart-nne$, wagi yura fell-as : Axxam n ttrebga.
D aleqqaq iyi-tewwet ddunit yir tiyita, ôwi$ lemrar. Acimi ?
Acku yal lêaoa tesmektay-iyi-d d anwa-yi ? Ansi d-kki$ ?
- 76 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Wamma sani i teddu$ ur sâi$ ara azref ad xemme$ fell-as !
Amek ara tebnuv azekka ma ur tesâiv ivelli ? Atan wayen i yiicerken d warrac nniven i ufi$ din. Ula d nutni yal yiwen s
tmacahut-is, zi$ win umi teêkiv ad ak-d-iêku kter.
Sâedda$ imuras n unebdu am umeêbus. Nekk yu$en tannumi
deg yi$eéran d yisaffen, d walluy d uûubbu, ufi$-d iman-iw gar
leûwar, deg umkan i yesâan inigan d tilas, win ten-iâeddan ad
ixelleû ! U$ale$ nnume$ axxam-agi, xerûum dinna kifkif-a$
akk, wa ur yettqejjim wa, tella tegmat d tdukli gar-ane$.
Nesâa rrezg, imi yiwen u$erbaz iqbel ad nelmed deg-s, $as ur
nesâi azref-agi. Ahat ad na$ tannumi d warraw n leêlal, ad
nûeggem tikli-nne$ ! Maca ula dagi, éri$ ayen ur éri$ di
taddart-nne$ tamenêust ! Ula d iselmaden mi tevra twa$it di
tesmilt ad as-inin : D arraw n le centre ! Akka i $-semman.
Inelmaden, drus mavi wid d-yettqeûûiren yid-ne$ : wa yettagad
imawlan-is, wa yettagad-a$ nekni, ad as-tiniv nesâa yir aîîan !
Deg wussan n usgunfu, sselmaden-a$ deg uxxam n ttrebga
lêirfat n ufus. Ttafe$ iman-iw dagi xir n unelmud ! Xeddme$
tiqbucin, afexxar, ttreqqime$ ti$awsiwin… ula d ccix-nne$
isemma-yi : anaéur-nne$ ! Yiwen wass, iâedda-d Dda Reéqi,
yewwi-a$-d kra n yiceîîiven, yufa-yi-d caxe$ deg teqbucin-iw.
Äeobent-as maççi d kra, yu$ yiwet yerna icekker-iyi-d aîas :
- Ma yella d acu teêwaoev, am ass-a am uzekka, aql-i zed$e$ di
taddart ufella, steqsi-d kan fell-i ay uêric !
Lferê n wass-nni weêd-s ! Uroin i yi-d-yehver yiwen s
leênana-nni, uroin sli$ i yiwen yenna-yi “uêric” êala yemma
Dehbiyya. Ïîaxxre$-d seg u$erbaz, aqerru yeqqur yeqqur, i
wacu leâtab ?! Rri$-tt i téuri, ssuff$e$-d ayen i yi-rzan di
teqbucin… Mi wwve$ d argaz, ff$e$-d seg uxxam n ttrebga.
Anda akka ara $-tenher ddunit ? Äedda$-d akk $ef yimukan ula
yiwen ur yi-isserked… Acêal-aya ssarame$ tilelli, tura ur éri$ i
wacu-tt ? U$ale$ $er tidak-iw ! Tissit, duxxan, takerva,
zzu$ure$ deg wussan-iw, cbi$ ivan… A$ilas $ef teérut-nni kan,
afus $ef umayeg-is, cbi$ yiwet gar teqbucin-iw n zzman,
wamma tura ooant-iyi ooi$-tent !
- D acu akka i k-yu$en a mmi ? D lxir kan imi tneîvev $ef
teblavt-nni ?
Ur s-rri$ ara awal, amzun maççi d nekk i teâna temsalt.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 77 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Waqila tettuv-iyi ! Nekk d Dda Reéqi !
- Sulef-iyi ! Wellah ma âeqle$-k-in !
Ëki$-as anda d-ggri$, yesmekta-yi-d awal-is ma yella kra i
uêwaoe$ ad t-afe$. Yezzu$er-iyi s axxam-is, nni$-as anda
yeb$u yawi-yi ur d-clige$ ara ! Truê, truê !
Zi$en Dda Reéqi yesâa taêanut tameqqrant, yenna-yi :
- Xdem tiqbucin, tezzezev-tent. Nekk ad ttâessa$ tama
tayeffust, keçç tazelmavt. Xdem $ef laé-ik a mmi…
Ur yi-d-yuli wawal, qeble$ i yi-yenna, wamma ad rnu$ ?! Ufi$
akka ugi$ ?!
Äeddan krav n wagguren, tu$al têanut-nne$ teoouooeg, kcem
ffe$, ula d Dda Reéqi yefreê yis-i. Ma d nekk êulfa$ i tikkelt
tamezwarut s yiman-iw d amadan !(Ur éri$ ara d acu lli$
uqbel). Ttêelli$-d s tidi n leêlal a$rum-iw, d ayen uroin urga$ !
Cfi$ am ass-a, d lêedd, tekcem-d yiwet n teqcict ad ta$ taqbuct
ad tt-teg d arraz. Acêal tecbeê ! Ula di lehvur, di leêdaqa ur
txuûû ara ! Wehme$ deg yiman-iw, nekk leâmer yesâin
tameddakelt acku d mmi-s n le centre, amek i s-vsi$ ! Amek i shevre$ ! Amek i s-nni$ ncallah ad tu$alev tikkelt nniven !
Assen di$ ur zmire$ ara ad t-ttu$ ! Ur éri$ d acu i yi-ivran !? Iv
kamel ur gine$, taqcict (Ur éri$ ula d isem-is !) tettâeddi-d gar
wallen-iw. Rni$ kra n wussan, tusa-d. Tikkelt-a maççi $er
teqbucin-iw maca akken ad ta$ iceîîiven $ur Dda Reéqi. Mi dteffe$ ddi$-d yid-s, wwi$-d nnekwa-s, maççi êala aya ! Rni$
timlilit yid-s : ass n larebâa tameddit. Ur d-yewwiv wass-nni
armi cabe$ ! Cebbêe$, ruêe$ s amkan uqbel lawan. Cwiî-nni i
roi$ maççi yiwet n tekti i d-iâeddan : ahat ur d-tettas ara, ahat
d akellex… Ahat… Ahat… Acêal ferêe$ mi tt-éri$ tetteddu-d.
Nelêa-d akken aseggas. Tafat (Wagi i d isem-is) tewwi-d tafat i
wussan-iw, d tameîîtut d wawal ! Tesselmed-iyi ccbaêa n
tudert, amek tayri tif ini$ d uâeggev d wayen n dir i ssne$. $urs ufi$ talwit, tu$al-iyi d taselmadt acukan txulef tiyav : tagi
êemmle$ ad $re$ $ur-s ! Teéra tamecîuêt, teéra tameqqrant
fell-i, smare$-as-d akk taâebbuvt-iw. Teqbel-iyi akken lli$,
tenna-k : Keçç maççi kan d a$ilas maca d izem !
Tafat tu$al d asirem-iw, d azekka-w. nekk i yeâyan di ddunitiw $ef zik lêal, ammer ufi$ ad d-rre$ iseggasen yezrin i wid i
d-iteddun ad ten-idire$ yid-s.
- 78 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
I tikkelt tamezwarut i kesbe$ tayri, ugade$ ad iyi-truê, steqsa$
Dda Reéqi amek ara tt-êerze$ ?
- Yeshel mavi ! Ad nruê ad k-tt-id-nexveb. Ttkel fell-i. ma
teb$iv loemâa-ya ad nruê ?
Ma b$i$ ?! Alukan ur ssevêa$ ara, ad k-id-ini$ tura !
Mi nerza s axxam n Tafat s tmeqqunt n yijeooigen, qublen-a$d s ucmumeê. Ferêen yis-ne$. Uk ! D ayen ! D nnuba-k ay
A$ilas ad tezhuv !
Assen i ilaq ad a$-d-rren awal, ruêe$ akk d Dda Reéqi.
Skecmen-a$. Tikkelt-a ulac acmumeê, anyir yekres, yewwet
wul-iw, êsi$ yella kra i d-innulfan.
Wwin Dda Reéqi iman-is azal n tsaâet. Nwi$-as ad yafeg rruêiw uqbel ad d-u$alen.
- Qqimet di lehna, i sen-yenna s tmara kan.
Deg uxxam, yettel yiles-is, âerqent-as. Aêeddad n wawal am
netta ur yeéri amek ara yebdu awal-is ? D lewhayem !
Iserreê imir, ameslay yessawal i gma-s armi i yekfa. Imi
ihedder, menna$ alukan tceqqeq lqaâa ad iyi-tessebleâ, alukan
ur ssine$ ara Tafat, wamma umne$ ad tbeddel fell-i yiwen
wass! Imawlan n Tafat éran d anwa-yi, ur zmiren ara ad ttfken i yiwen ur nessin la baba-s la yemma-s, i yiwen i d-ikkren
gar yiberdan d yixxamen n ttrebga. Tafat ur tuklal ara mmi-s n
leêram !
Tesâam akk lêeqq êala nekk ! Acimi i d-lule$ ? Imi teéram
amek tga tmurt-a, acimi ur yi-ten$im ara d llufan ? Acimi i
tes$ezfem leâmer-iw ?
Aîas i iâebba wul, yeççur, ula i t-id-iûaêen : la tazmert, la
axxam, la imeddukal, la tayri… D acu i d-yeqqimen ? Tewwev
tfidi s i$es.
Kra rennu$ akk d a$ilif, d aéu$er, rou meqqar ad ooe$ liseâ i
wiyav, tudert n win teb$a. Akken qqaren yim$aren n taddartnne$ : Ma teâyiv af-tt ! Cudd tamrart ad tertiêev !?
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 79 -
Xalti tabuclaɣmit
Meziane BOULARIAH
Ë
med Waâli d agujil ! La baba-s la yemma-s. Ur
yesâi leâmum wala lexwal. Asmi meééi mavi d
loiran i s-igan ccan ! Di lweqt-nni Leqbayel
ttemâawanen akk, maççi am tura ! Di teswiât-nni, xas ur isâi
ara yiwen, ur yezmir ara ad yeo wayev. Ipawi-ten akk nnif. Ma
maççi d nnif d tasa. Tura kan i ibeddel zzman, ipnuzu
wemdan. S usurdi lâebd ad yezzenz ula d yemma-s… Ihi, asmi
d-immed ciî weqcic, ssendahen-t akk, wa iceggeâ-it wa yeksayas. Asmi meqqer ciî da$en ixeddem d amestajer. Leâtab-is
weroin illa win i t-yeççan. Imaren, pemyerfaden akk medden !
D lâib $ur-sen ad ye$li yiwen deg-sen. Ass-a kan i tu$al i
wemdan d tirrugza mi ara iwali yiwen yewwev $er tmurt. Ula
ma ibedd ad t-sse$lin. Tu$al d lemâanda $ur l$aci anwa ara
i$evlen gma-s ! Tuqqda n wul n bnadem, mi ara yexnunes
win- is ! Ma ur izmir ara ad s-d-is$im ! Yak ula di lemtel yella :
Tixsi d idammen-is i p-in$an !»
Asmi yewwev d ileméi, ib$a ad isbedd axxam am nepa am at
taddart akk. Inuda armi d-yufa lemtel-is. D tagujilt am nepa.
Ur tesâi êedd : la baba-s la yemma-s, la gma-s la weltma-s.
Lexwal ne$ leâmum akken nniven. Amzun kan seg yigenni i dte$li ne$ si tmurt iseg d-teffe$ ! Wi éran ?… Myezwaoen.
Äacen di taddart, ur rezzfen $ur êedd ur d irezzef êedd $ursen. Bexlaf loiran d at taddart ukud pemyekcamen. Ruê ruê,
iâedda useggas ne$ sin, yu$al thedder-as-d $ef xalti-s ized$en
di taddart agemmav. Acu ur tepruêu ara $ur-s imi nepat
weroin
d-truê
testeqsa-d
fell-as
mi
meééiyet.
- 80 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Xas akken asmi myezwaoen tenna-yas ur tesâi êedd d lwali, ur
iban d tatut i yepu ne$ ur d-iwwi ara kan s lexbar, armi ssya
$er da ad s-d-temmeslay fell-as, yiwen wass yenna-yas :
- Ay$er ur tepruêuv ara ad trezfev $ur xalti-m yiwen wass ?
Tenna yas :
- Ur pruêu$ ara nekk $ur-s !
Yenna yas :
- Amek ur tepruêuv ara $ur-s kemm ? Ne$ tenwiv-am d nekk
ara yekkren ad s-bedde$ $ef tewwurt, ur p-ssine$ ur iyi-tessin !
Tenna yas :
- Ur ak-nni$ ara d keçç ara iruêen $ur s ! D nepat i ilaq ad dtas d tamezwarut. D imawlan i yepbeddan $ef twelliyin ! U
yernu, d nepat i imeqqren tezmer ad telêu weêd-s, maççi d
nekk ara iruêen ad bedde$ $ef taddart n medden !
Yenna yas :
- I ma meqqret di leâmer ur tezmir ara ad telêu aîas !
Tenna yas :
- Xas kkes ugur i wul-ik ! Teohed am tileft !
Yiwen wass, mi d-yekcem si berra, yufa-d tameîîut taberranit
deg uxxam. Mazal-it $ef umnar n tewwurt mi tekker tmeîîut-is
seg wagens temmuger-it s wecmumeê. Tenna yas :
- Apan ihi xalti-nni i$ef k-d-pmeslaye$ dayem ! Yu$al ihda-pid Rebbi tusa-d ! Ur iban ansi i s-d-yaâreq ubrid !
Yenna-yas urgaz-is : Atan ihwa-yam kan tepu$uv ayagi
iâeddan ! Tenwiv tepu-kem ! Apan ihi tusa-d !
Argaz yuéa ad isellem fell-as. Issuden-ip-id seg wenyir. Mi
yettanez akken $ef uqerru-s, vehren-as ccla$em yepwaseîîlen.
Acu ur icukk acemma ! Inwa kan d tameîîut ipseîîilen am
wakken xeddmen kra.
Mi d-yewwev yiv, iêder-d lawan ideg ara îîûen, tenîeq tmeîîut
$er urgaz-is tenna yas :
- Ma ulac u$ilif ay argaz, ad îîûe$ akk d xalti iv-agi ! A
nemfaras cwiî imi acêal ayagi ur nemméer ! Abaâda imi
azekka ad truê ! Sal melmi da$en ara d-tu$al !
Argaz iqbel. Ur iwala ara lexûara deg waya. Nepa iîîes weêd-s
deg wagens n tzeqqa, nepat d «xalti-s» îîûent di taârict.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 81 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Iv kamel maççi qqnent wallen-«nsent» ! Melmi d-yendekwal
Ëmed Waâli si tnafa ad «tent»-id-yaf pmeslayent. Acu, s pawil
kan akken ur ifehhem ara.
Azekka-nni ûûbeê mi «tekker tnebgiwt ad truê», tenîeq tmeîîut
$ur urgaz-is tenna yas :
- Xalti tepagad aman ! Ma yella ur taâdizev ara ay argaz, ruê
ad tedduv yid-s alamma d asif akken ad p-tezzegrev agemmav!
Yenna-yas urgaz-is :
- Ula lemmer d aya âedze$ maççi d ara p-ooe$ ad truê ne$ ad
tezger asif weêd-s bla ma wanse$-p ! Abaâda d$a imi tepaggad
aman !
Nitni refden iman-nsen di sin ruêen, tameîîut teqqim deg
uxxam tqeddec. Tepraou melmi ara d-yu$al urgaz is.
Mi wwven sin-nni $er wasif, Ëmed Waâli iqqummec akken ad
ibib «tameîîut» $ef uârur-is ad p-yezzger. Lêan armi neûûfen
asif, winna imverkal $ef uéru, «tin» truê ad d-te$li seg weâruris. Akken ivegger Ëmed ifassen-is $er deffir ad p-id-iêerr si
teqsebyav-is i wakken ur t$elli ara, imlal-d d iwetmen-is ! Ibrayas di tlemmast n wasif yu$al-d d tazzla s axxam !
Mi d-yewwev, yerra qbala $er tesga iqqim. Anyir-is ikres.
Aqerru-s gar yifassen-is. Iqqim tepayzag kan deg-s tyita. Awal
maççi yenna-t-id.
Tameîîut yu$ lêal tferru timéin $ef umnar n tewwurt. Mi twala
argaz-is di liêala-nni, tefhem ansi i s-d-tekka tyita.
Teççecmumuê kan weêd-s weêd-s. Ciî akka tewwev-d tyazivt
tneqqeb di nnaâma-nni tferru. Mi p-teééaâ ad d-tu$al, mi pteééaâ ad d-tu$al, akken acêal d abrid. Tikkelt-nni tvegger-as
tidikelt tenna yas :
- Eçç gerfayen !
Ul n urgaz-nne$ iççur d le$bayen,
£ef xalti tabucla$mit, ff$en-as-d yeglalen,
Ne$ mi tezger i waman ad as-kksen !
Ëmed Waâli iger-d nnehta. Am wakken tu$al-it-id terwiêt.
Takurt-nni iberrnen deg yidmaren-is tûubb. Inîeq $er tmeîîut-is
yenna-yas :
- Ad am-ikkes Rebbi ugur akka i yi-t-tekksev ! Wellah ar segmi
d-bdi$ abrid ar ccek maççi yettaxxer-iyi ula d ddqiqa !
- 82 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Tameîîut tesmaâreq terra iman-is am tin yepuregmen. Tennayas :
- Anna$ ay argaz, dir-it waya ! D lâib fell-ak ! Xalti ur tûeêêa
ara ! Seg wasmi meééiyet i p-wwten iruêaniyen ! Ihi mi tezger
i waman tikkelt ad s-d-ff$en yeglalen ! Alamma tezger da$en
abrid wis sin d wamek ara s kksen !
Yenna-yas :
- Ihi a tameîîut semmeê-iyi ! Ur éri$ belli xalti-m tu$-itent di
ûûeêêat-is !
Tameîîut tessamen argaz-is. «Tabucla$mit» tepu$al-d melmi pid-terûel teggan d tmeîîut. U yal tikkelt ideg ara d-«tas», mi ara
d-yeêder ad «tu$al» azekka-nni, d Ëmed ara yeddun yid-s ad
«p»-izzger i wasif. Yal tikkelt ideg ara «p»-ibibb ad dissemêilleq i yiwetmen-is u nepa maççi yewwi-d s lexbar belli
Tabucla$mit d argaz !
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 83 -
Mi ara yemmet wul
Lydia GUERCHOUH
A
îîan yiwen maca yal wa amek i as-iêulfa, yal wa
amek i as-d-yesseggra ussan. Mi ara $-d-tevru
twa$it, neqqar-as tenger, tekreh-a$ ddunit, iêqera$ Rebbi, zi$ win umi teêkiv ad ak-d-yeêku kter. Ula d win
yeîîfen imi-s, yeqqar-as kan tgerrez êsu-k ar daxel yexnez,
yiwen wass ad d-yeîîerveq s yimeîîi.
Anwa deg-ne$ ur njerreb ara teqseê n waîîan n tayri ? Anwa
ileméi ne$ tileméit iêemmlen ur as-ffi$ent ara tirga mxalfa ?
Drus mavi. Taqsivt n Damya tecba yakk tiqsivin n tayri maca
akken ib$u mcubant, akken ib$u nefhem-itt, ay iêulfan ala win
yettewten, wannag win yewwten $as ma ijerreb ur yezmir ad
iêuss i tyita.
Asmi tella Damya d tanubit, ur tecbi ara timeddukal-is,
temgarad $ef tezzya-s. £as têemmel tavsa d uqeûûer maca
teççur d nniya, ahat aîas n wid i tt-yettkellixen ! Telha-d kan d
leqraya-s, tufrar-d $ef tezzya-s maççi s kra. Ahat d aya i ttyeooan tezgel tayri ne$ ahat d tayri i tt-izeglen segmi teêûa belli
baba-s yewâer maççi d kra, yezmer ad tt-yezlu lemmer ad ttyaf thedder d uqcic ulamma deg u$erbaz. Acêal d abrid i
tettergigi mi ara tekcem s axxam, teqqar-as : cukke$ iwala-yi-d
mi heddre$ d flan ne$ ahat yella win i s-yennan. Lêaûun ula mi
ara teddu yid-s tettaggad ad tt-yezlu deg ubrid yiwen ur iéerr.
Yu$al-as baba-s d lweêc !
Asmi tekcem tasnawit, tebda tettfiqi, tettwali tizzya-s akk sâant
imeddukal maca ur teêûi ara d acu-ten wafrayen n tayri d
- 84 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
leênana i yettilin gar urgaz d tmeîîut. Mi ara s-d-teêku toaretis tettwehhim kan d acu-t waya, maca teêûa d ayen yelhan i dirennun afud.
Teûber almi d aseggas wis sin, tu$al tekcem-itt tekti s alla$,
teb$a ad tjerreb, ad têemmel, ad telêu am nettat am tiyav. Na$
ula d nettat d taqcict ! Maca aya d amaynut fell-as, ur teéri ara
amek i tezmer ad d-tejbed aqcic i s-iâeoben $ur-s, yerna
tetsetêi aîas, weroin i d-tenni ala ula deg wayen ara tt-ivurren.
Tu$al tettezzi-as i yiwen weqcic iâoeb-as aîas. Tettqeûûir yid-s
maca deg wakken ur tessin ara d acu i d tayri, yu$al ireggel
fell-as, yettnadi tin ara s-yeççaren ul-is, ara yesseêmun
tafekka-s. Damya ur teêzin ur terfi, amzun ur d-yevri wara.
Teqqar i yiman-is : $as yeooa-yi xersum lemde$-d kra seg
udrar-agi umi qqaren tayri, tikkelt nniven ad lemde$ ugar,
akka asmi ara yim$ure$ ad iêmile$ s tidet yerna ad a$e$ win i
b$i$. Deg uqerru-s frant akk, teddez tebrez, mazal kan ad
tim$ur, teêûa akk abrid ara ta$, teéra amek ara tfak teqsivt-is n
tayri.
Asmi d-tewwi lbak, tekcem tasdawit, tebda tettfiqi ugar, tu$al
telêa d Ämer i tt-iêemmlen aîas, yessarem-itt i zzwao. Maca
nettat mazal ur s-tuki ara i tayri wannag tizzya-s ttwaxevbent
yakan, qrib ad gent ixxamen. Nettat $ef 20 iseggasen i tettidir
tudert i ilaq ad tt-tidir $ef 14. £as ma tura twala, tjerreb s
timmad-is maca iruê am wakken ur s-yeâoib wara di tayri-agi
i$ef yezga wawal ne$ ahat ifat-itt lêal. Tu$al tesserked iman-is,
teooa timsal ad ddunt akken i tent-irad win i tent-id-ixelqen.
Yiwen wass, mi d-tu$al seg tesdawit te$li di tedrujin n wexxam
terreé deg ufus azelmav. Mi âeddan 20 wussan, tu$al tettruêu
$er yiwen n umejjay (Nasim) yesselâab afus-is akken ad yu$al
am zik imi aîas i yeqqim ur iêerrek ara. Tu$al Damya tettêiri
melmi ara t-téer imi yettqeûûir yid-s, yettekkes-as $ef wul-is, ula
d nettat tettekkes-as lxiq. Têekku-as akk i$eblan-is, ulac d acu i
tetteffer fell-as. Netta da$en yeêka-yas-d akk tudert-is, yettaf
iman-is yid-s.
Äeddan wussan, Damya tfaq d yiman-is tetthuzzu-tt tayri-nni i
weroin tefhim, teêûa d wagi i tettraju acêal-aya, maca ur teéri
ara ansi ara s-tekk, ur teéri ara ma iêulfa ula d netta s ujajiê
yecban win yekkren deg wul-is nettat. Rnan kra n wussan
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 85 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
yu$al Nasim yessawal-as yal ass, tettâedday $ur-s, ttidiren kra n
lewqat deg yirebbi n tayri d lêamu-s. Damya tefreê aîas mi ttessen, ar $ur-s iêemmel-itt ula d netta tili ur telli tmara i tyerran ad yili yid-s, maca… ulac lebêer ur nesâi lmujat.
Yiwen wass, teffe$-d Damya zik seg tesdawit, tetteddu ad téer
Nasim akken ad teqqim ugar n wakud yid-s. Deg wayen akk
iâeddan d netta i as-d-yessawalen melmi i yestufa, tikkelt-a ur
as-tessawel nettat ur as-tâeggen, teb$a ad t-tessefreê, ad terzu
$ur-s melba ma yebna fell-as, ahat ad tt-iêemmel ugar.
Tetteddu ur teéri amek iâedda ubrid ur teêûi anwa abrid iseg
tekka. Tettwali kan udem n Nasim amek ara yu$al mi ara tt-idiwali ur yebni fell-as. Tettwali amek ara yazzel $ur-s ad ttiêennec $er yedmaren-is.
Mi tewwev ar wanda ixeddem, tekcem $ur-s tufa yiwet n
tmeîîut d ta$ezfant, tbedd aîas $er yiman-is maca tban-as-d
tûeêêa, ur tt-yu$ wara, $ef wacu ihi i d-tusa s amejjay ?
Damya tebda keççment-tt tesmin, ur tuksan ara. Ur teêûi ara
anta-tt ne$ d acu i tt-id-yewwin $er Nasim maca terra-d avar
$er deffir, tesmenyaf ad ten-teoo ad kfun ameslay.
Mi la t-tettraju tkuffer, iâreq-as wayen i teb$a ad t-texdem, di
dqiqa-nni tettu belli tusa-d akken ad t-tessefreê. Aîas n
tektiwin i d-yerzan s aqerru-s, ttna$ent deg walla$-is anta i
iûeêêan, anta ara textir Damya… Cwiî akka teffe$-d tmeîîutnni, tsellem $ef Nasim, tekka abrid n tewwurt tettecmumuê.
Twehha-yas i Damya ad tekcem terna tedâa-yas s tujjya.
Damya yuli-tt lêamu s aqerru maca tecmumeê-as ula d nettat,
tesnemmer-itt s tmara. S lem$awla tekcem $er Nasim s zzâaf.
Uqbel ad t-id-yali wawal, tserreê-as-d i snesla n tuttriwin, tin
$ef tin, ur t-teooi ara ad as-d-yerr : anta-tt tinna ? D acu i
txeddem dagi ? D acu-yak-tt imi tsellmev fell-as ?…
Nasim ur t-yeffi$ ara leâqel, yerked aîas ula di temsal i izemren
ad huddent amdan, yeéra d acu i ixeddem, ur yettu$al ara $er
deffir, ur inekker ara ayen yexdem ufus-is, ahat d aya i yeooan
Damya têemmel-it ugar. Nasim yeêûa ad d-yas wass-a, d
ulaqrar yiwen wass ad teêûu s tidet. Yekker-d, iqubel-itt udem
s udem, yerfed-d afus-is azelmav, yesken-as-d taxatemt $ef
uvav-is, yenna-yas : mazal ur zwioe$ ara maca xevbe$-tt-id
aggur-agi. Damya tessusem, teqber, awal ur tt-id-yuli. Tewhem
- 86 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
imi deg wayen iâeddan weroin teéri taxatemt-nni. Tcukk deg
yiman-is, ur teêûi ara ma itekk-itt ne$ d nettat i yedre$len s
leêmala, âerqent-as akk.
Yeârev ad as-yessefhem tamsalt maca t$a, truê deg-sent. Ayen
akk i tesâedda yid-s iâedda-d gar wallen-is, ur tesli i wawal seg
wayen i d-yerna. Yu$al yenna-yas : êemmle$ aîas Liza, d nettat
i d tayri n tudert-iw, d awez$i ad tt-ooe$ ne$ ad tt-beddle$ s
tayev, d nettat i yellan $er tama-w ama di lferê ama di lqerê,
maca ur s-qqar ara dir-iyi, ur iyi-tezzem ara, fhem-iyi-d akken
i kem-fehme$ deg wayen yezrin.
Mi d-yekfa imeslayen-is, Damya ççurent-d wallen-is d imeîîi,
têuss i wul-is ye$li-d, tafekka-s tecrew. S tmara, amzun yella
win i tt-ixenqen tenna-yas : ifut-iyi lêal tura, êemmle$-k.
Tusa-d akken ad t-tessefreê, ad tefreê mi ara t-twali yefreê,
taggara tu$al s wul-is yettquddur. Ur yezmir êedd ad iéer d
acu i t-yettrajun $er zdat, ayen akk umi nesseêsab d ilem.
Teffe$-d Damya, teîîef iman-is, terra imeîîawen $er daxel. Mi
tewwev s axxam, teâzel iman-is di texxamt, tebda tessalay
leêsabat i teqsivt-is. Yemlal lkerh d leêmala deg wul-is. Ur
tumin ara kullec yekfa gar-as d Nasim, tevra-yas am lmut i$ef
ur tebni. Ayen akk yekka yiv nettat d imeîîi, cuffent wallen-is.
Azekka-nni ur teéri amek i d-tesâedda ass di tesdawit. Zik,
tettraju kan tameddit akken ad tâeddi ad téer Nasim, tura
xerben-as lec$al, tettawi tettarra.
Tameddit mi d-tetteddu s axxam, teârev akk ad teîîef iman-is
maca ur teûbir ara. Tâedda ad téer Nasim. Mi tewwev $ur-s,
iban-as-d am wakken d ayen yettu kra i d-yevran, amzun ur
tesâiv i d-yellan.
Teârev Damya ad as-tessefhem liêala ideg tella d waîîan i s-dyesseggra, tettêellil-it ur tfaq d yiman-is amzun teb$a ad tili
yid-s ulamma yezweo. Xerbent-as akk. Xelvent-as akk, tu$al
thedder kan, tettserriê-d kan…
Ma d netta yewhem amek i tezmer ad teqqim yid-s netta
iêemmel tayev. Yessen-itt d taqcict yetturebban. £as ma yeêûa
yakan uqbel Liza d acu i d azal n tayri d waîîan i as-d-tesseggra
tayri-s tamezwarut maca d awez$i ad iêuss i wayen umi têuss
Damya ass-nni. S taéeyt d teqseê, yessayes-itt, yu$al am
wakken yeâya deg-s, iwehha-yas ar tewwurt, yenna-yas : nekk
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 87 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
zewoe$, êewwes $ef tezzya-m, ur am-b$i$ ara lexûara, amkanim yella deg wul-iw ma teb$iv ad neqqim d imeddukal n lebda.
Lemmer teldi lqaâa tili tt-tessebleâ.
Ur tumin ara yezmer ad as-d-yini awalen am wigi. Asmi llan
akken yella ênin aîas $ur-s, ur as-teqqarev ara akk d win.
Teîîef-d ul-is, terra-d s axxam. Tikkelt-a tuyes, teêûa yekfa yakk
wayen i tessaram d Nasim. Temvel-it deg wul-is akken ad
yeqqim lebda.
Iâedda waggur, sin,… aseggas, Damya mazal ur tesskew ara
imeîîawen-is. Nasim yezweo, nettat yedda-d wul-is, tenzef,
teggumma ad t-tettu. Teârev ad tiêmil wayev, ulac. Tettâedday
seg uqcic $er wayev akken kan ad tettu Nasim imi teéra ur
tezmir ara ad têemmel wayev am netta. S kra n win i ttyeb$an, $as ur t-ixuûû wara, ad tesâeddi yid-s aggur ne$ sin ad
t-tbeddel s wayev. Tu$al tewwi abrid n lexûara.
Iâedda useggas d wezgen $ef teqsivt-is d Nasim maca ur t-tettu
ara, ur ten$is ara tayri-s $ur-s, ur iêerrek ara wul-is $er widnni i tt-yeb$an. Mi ara temlil yid-s, $as tt$imin am yimeddukal,
mazal têekku-yas i$eblan-is lad$a wid n twacult-is maca ul-is
$er daxel yeêreq. Mi ara tâeîîel ur t-twala ara, tettergigi mi ara
t-tqabel, tteâraqen-as lehdur, amer tufi ad tt-yeîîef gar
yifassen-is…
Aîas n wid d tid i s-yeqqaren tzemrev ad tettuv tayri
tamezwarut ma yella telliv d wayev umi ara teldiv ul-ik maca
cukke$ d awez$i ad tettu Damya Nasim akken ib$u yili win ara
yeîîfen amkan-is. Ahat ad tt-yesserked maca ur t-tettu ara.
Zrin sin yiseggasen $ef Nasim, Damya tessen Rayan, d ileméi
yecbeê aîas. Iêemmel-itt seg wass amezwaru mi tt-iwala. Ula d
netta tâedda fell-as. Yella iêemmel yiwet teqcict n taddart-is,
yelêa yid-s 4 iseggasen, yevmeâ ad tecrek yid-s tudert-is maca
textar ad tidir d umigri ara s-yefken ugar n ttawilat $as ma ad
txaû di tayri. Rayan yeqqim d awêid azal n 4 iseggasen nniven
almi d asmi i iwala Damya deg yiwet rreêba n yisaragen. Ur
yeêûi amek i tekcem s ul-is, ur ifaq ansi i tâedda. Ad as-tiniv d
Rebbi i ten-yessemlalen. Lêaûun iâceq-itt seg wul, yessarem ad
tt-yexveb akken ur as-tverru ara am tmezwarut.
Damya teqbel ad tili yid-s. Tikkelt-a d tikkelt taneggarut i
teârev ad tettu Nasim yerna tessarem seg wul ad taf iman-is
- 88 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
yid-s $as ma teéra ur t-tettiêmil ara am wakken têemmel
Nasim. Mbeâd sin wagguren ideg ttemlilin yiwet ar snat n
tikkal i yimalas, Damya têuss i yiman-is texneq, tegguma ad
tettu Nasim, ahat tettiêmil-it ugar, yerna téerr-it aîas n tikkal.
Ur tettaf ara iman-is mi ara tili d wergaz. Ur ten-tekrih ara
maca teêûa ur tezmir ara ad tiêmil wayev. £as ma twala tiyav
âawdent assa$ d yergazen nniven, êemmlent-ten maca yal wa
amek iga, nettat almi d tura i tfaq yemmut wul-is.
Teârev ad as-tessefhem i Rayan maca ifut-it lêal ula d netta,
iêemmel-itt seg wul, ur iûebber ara fell-as aken ur teûbir ara
$ef Nasim. Ifhem-itt akken ur tt-ifehhem yiwen maca tejreê-it
akken i tettwajreê nettat. Wissen kan anta ara ijreê netta imi
ddunit-agi d snesla, win yewwten ad yettwet, win yettewten ad
yewwet.
Teqqim-d Damya i yiman-is, tefka lweqt i loerê-is amer ahat ad
d-yawev wass ad yeêlu ne$ xerûum ad yeqqar. Teb$a ad tekreh
Nasim akken ad d-tâiwed talalit, ad d-yilqiq wul-is $er Rayan
maca ur tuksan ara, têemmel-it nnig leb$i-s yerna ur tesâiv i syexdem n ccer, yezga $er tama-s ama uqbel ne$ mbeâd mi
teêûa $ef Liza. Iêseb-itt am weltma-s maca ulac i yesseqraêen
am win iêemmlen ur yettwaêmel ne$ yettwaêmel akken
nniven.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 89 -
Tayri tamezwarut
Said CHEMAKH
Tullist-agi tamezwarut ad tt-hduɣ i
Saida Matoub, seg wul.
L
yes. Akka i d isem n tayri-w tamezwarut. Ahat
di$en d tayri-w taneggarut acku yezmer lêal ur
ttâawade$ ara ad êemmle$ yiwen nniven akken
êemmle$ Lyes. Yal tikkelt ma nnu$ni$, $er-s kan i ttxemmime$.
Qqare$-as deg wul-iw : limer yella Lyes atih ad iyi-d-yessenser
seg unu$ni, ad iyi-yeddem yid-s s ill n lferê. Yerna yessen amek
ara yi-yeddem ! Anef-iyi ad zedre$ di ccfayat-iw, ad idire$
target-nni anda mazal-iyi lli$ nekk d Lyes.
Rzi$-d si Lpari ad sâeddi$ ussan n usteâfu di taddart ideg lule$.
D taddart êemmle$ : tqubel Oeroer, tekka-d nnig wasif n
Üûumam acku din i sâedda$ iseggasen âzizen fell-i : wid n
teméi. Ssikide$ d acu i ibeddlen, tizenqatin anda tturare$ yella
wazal n 15 iseggasen aya. Yettili-d cwiî n lferê ack-it ma tezziv
$er imukan teooiv $as akken tiswiâin-nni n zzhu jbant,
yezzu$er-itent zzman di tikli-s. Tiqernit inna n webrid, axxam
n baba-ameqqran, likul n taddart… Yalci yezga-d gar walleniw akken ad iyi-d-yesmekti ayen yezrin, akken da$en ad iyimekken ad idire$. Ad idire$, ad qazme$ tiza.
Deg wexxam n yiwet tnannatin-iw i d-mlale$ Lyes. Seg wasmi i
nemyussan, nu$al ur nettemfaraq ara : kra yellan nebva-t garane$. Ufi$-d ssebba d akken b$i$ ad sâeddi$ kra n wussan $ur
Nanna di Bgayet. Tifawt, ddi$ $er temdint-a s wul yettfeggiven
d lferê imi i yi-yettunefk ad idire$ kra n wussan d win âzizen
fell-i.
- 90 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Lyes, skedd acu n temsal ur yesâi ara, ur iban lad$a ansi i drzan $er-s. Maca, ula akken, yettruéu aqerruy-is akken ad
yefru timsal n wiyav, ne$ akken ad asen-yekkes i$eblan. £ef
annect-a i yebda la yi-ikeççem s ul. Yessen ad isel i wayen ara
s-yini walbaâv, ifehhem lec$al amek llan. Yessen ad iweûûi
akken yessen ad yesslef i teksumt-iw armi êulfa$ d akken êala
gar ifassen-is i ttafe$ laman. Mi ara yi-d-yessru yir asmekti ne$
yir awal, $ef tayet n Lyes i yettazzal imeîîi-w, gar i$allen-is i
teffre$, d asuden-is iteqqden i d-yeslalayen si tfekka-w iziren
imenza n tayri i yi-yettheddinen.
Kra n tmeddit akken, nuli s ufella n wexxam ad neqqim ciî i
ubeêri acku kra yekka wass d az$al. Alma, taddart-nne$, teqqel
amzun d u$ud. Abeêri i d-yekkan seg yill Agrakal yejba-d
isaffen d t$altin armi d lesmav n Oeroer, yessawev-d $er-ne$.
Tameddit-nni, ur llin ara wayetma deg wexxam. D$a, neqqim
nettqeûûir akken i $-yehwa. Ur éri$ ara acu i yi-yewwin sserse$
aqerruy-iw $ef tayet n Lyes ne$ i yi-d-yennev ifassen-is. Bri$ i
yiman-iw imiren. Amek zemre$ ad ûebre$. Akken lli$ d
tameéyant, êulfa$ i kra i yi-yettmekkin $er-s. Ëulfa$ i
tcenfirin-is mi d-nnulen tid-iw. Ëulfa$-asent mi yi-âervent $er
beîîu n tayri. Nekk yellan ffude$ tayri, ddi$. Di sin i nezder deg
yill n zzhu. Wa yessluf i wa, tifekkiwin neîvent. Neooa
tameddurt nekcem tayev. Nettu iman-nne$ akken nettu yezmer
win ara $-d-yafen. A tawa$it, limer ad iéer gma ameqqran.
Awi-d kan imi ur tufiv i d-yellan. Nkemmel deg wemsudennne$. D tagi i tayri, ne$ d tazwara-s.
Di Bgayet, nufa iman-nne$ : ur éri$ ara amek fukent livakansnni. Tayri d-ilulen gar-i d Lyes tewwi-yi, tegla yis-i. Ussan
nesâedda di ttemriê di temdint, tama n lmersa, rrif n lebêer…
d wid ur zmire$ ad ttu$. Amek ara ttu$ aftis n Ticci ! Acêal d
abrid i nemyeêmal deg yijdi-s yer$an, ddaw igenni azegzaw,
tama n lemwaji i $-d-yettwalin.
Ass aneggaru, d awez$i ad t-ttu$. Yeîîef-iyi Lyes gar yifassen-is,
yebda la yi-d-icennu ta$ect-nni n Jeane Manson, Faisons
l’amour :
Faisons l’amour,
une dernière fois avant de nous dire adieu,
puisque c’est fini entre nous deux...
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 91 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Acu$er d ta$ect yesseêzanen am ta i yi-d-yettawi ? Ahat i$il ad
t-ttu$ mi ara u$ale$ $er Lpari ?
Nemôeggam ad nemyaru, nemyura tibratin. Yal wa yesmar-d
ayen i wumi iêulfa di lka$ev. Nedder di lferê imi $as kkan garane$ acêal d kilumitr maca amzun nemqarab.
Qqime$ azal n sin wagguren ur d-îîife$ ara tabrat s$ur Lyes.
Ulac tiririt i tebratin-iw. Steqsa$ yambaba, tenna-yi : Dayen
Lyes ur yettâawad ad am-d-yaru… Ëetce$-tt akken ad ére$
acu$er. Ma iêemmel taqcict nniven ?… Steqsa$-tt amek i teéra
d akken ur yettâawad ara ad iyi-d-yaru. Tenna : Lyes
yemmut… Yen$a iman-is s lkaci.
Amzun trab ddunit. B$i$ ad rnu$ ula d nekk, ad mmte$… Azal
n sin iseggasen aya mi yi-tevra akka. Ur sâi$ ara zzher. Mi
ssawve$ tmanya iseggasen, temmut yemma. Tura, terna tayriw tamezwarut.
- 92 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
D aseklu i d-yennan
Ramdane ABDENBI
Ɣ
as d tameddit, iṭij yeɣli deffir yixxamen, ɣas tesself
tili i kra n tamiwin n temdint, maca d aẓɣal. Abeḥri
yeḥman yesskar tikwal aɣebbar i d-yettrusun ɣef
wudem n U Mezyan yeccercuren s tidi. S tgiṭart gar yifassen,
isenned ɣef yiwen lḥiḍ n lqahwa, i tili, yettraǧu Muḥend U
Yidir ad d-yaweḍ seg uxeddim-is. Yella yettawi-d kra
icewwiqen mi d-iḍal umeddakel-is deffir uxxam-nni i t-idiqublen :
- Azul a Uyidir !
- Azul a Umiz ! Acuɣer i teqqimeḍ akka di berra i uɣamac-agi?
- Amzun ur tessineḍ ara lqahwa-agi, qerreb terreḍ-iyi-d
axbir !
- D tidet, tzad rriḥa n tesmem n widen la yegganen deg-s aẓɣal
am wa…
Uyidir d Umiz, akka i ttemsawalen gar-asen, nnumen
yal tameddit, lawan-nni ideg ikeffu ixeddim, ddukulen ɣer
yiwen umkan ɣef icuḍaḍ n temdint ideg yella yiwen useklu
annect-ilat, ahat d leqrun i yebded akkenni. Yedduri tawrirt,
ur t-yettḥaz ara yiṭij n tmeddit d ayen iɣef yebbuḥra lḥal
seddaw-as. D amkan zeddigen imi ilemẓiyen n temdint
ssenyafen tiɣimit n leqhawi akked yisura ttwalin di tiliẓri wala
amerreḥ deg ugama yellan berra n temdint. Aẓɣal am wa, ḥala
win yewwin daɛwessu ara yelḥun deg yiberdan, akka i dqqaren widen yettarran aḍar ɣef wayeḍ di leqhawi n temdint...
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 93 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Leḥḥun di sin, yal yiwen d acu i s-yellan di lbal armi
wwḍen s aseklu, qqimen. Amecwar, simi steɛfan,
mmesmuqalen, Uyidir yenna :
- Tiɣimit-nni berra n lqahwa akked ubeḥri-nni yeḥman ɛni
ssefsin allaɣ-ik !
- Ur yelli d abeḥri ur yelli...
- Ihi d acu-t ? Segmi d-nebda tikli, awal ur k-id-yuli. D nekk i
yennumen qqareɣ-ak susem seg wakken tettkeṭṭireḍ awal, assa atan…
- Ssawlen-iyi-d ad ruḥeɣ ɣer lɛesker…
Ters-d tsusmi i tikkelt tis snat. Ṣubben iqerra-nsen di sin,
ttxemmimen. Ẓran belli taswiɛt ur twulem ara i rrwaḥ ɣer
lkazirna. Ugaden di sin maca yiwen deg-sen ur yebɣi ad
yezziken i wayeḍ belli yeẓmek wul-is zdaxel. Uyidir ikukra
rrwaḥ n umeddakel-is akken ikukra Umiz ula d netta rrwaḥagi-ines ɣer lkazirna. Yeṭṭef aqerru-s gar yifassen-is, am win
yebɣan ad iru, yuɣal yenna i Umiz :
- I yi-iɣaḍen d iman-iw… ad truḥeḍ ad iyi-teǧǧeḍ weḥd-i...
- Aha kan, ula d nekk akkenni ! Teẓriḍ ḥala kečč i d ameddakel
n tidet, ttafeɣ iman-iw yid-k ulamma tikwal tesserfayeḍ-iyi
maca…
- Mačči d lawan n lehdur-agi...
- Uma kečč tesɛiḍ Zelgum... d taqcict taxlaft... llan daɣen
imeddukal-ik deg yixeddim, widen n lḥuma... ma d nekk
yessefk ad d-afeɣ imeddukal ijdiden, ur ssineɣ ara... akka di
lɛesker... sin iseggasen ur teẓriḍ anda neɣ akked wumi... aha
kan, ad k-d-aruɣ tibratin !
- D tidet, tayri n Zelgum... weḥd-s ! Tikwal tettuɣ-k ula d kečč,
suref-iy… maca…
Ḍṣan di sin. Ɣas d taḍṣa n nnig wul maca ḍṣan. Liḥala-nni n
tugdi, atqelleq d ukukru i d-yersen fell-asen tekkes ɣef
wudmawen, maca Uyidir ɣer daxel mazal yeqber imi yeẓra
belli yiwen umeddakel-is n tidet i yellan, atan ad iruḥ ɣer
lɛesker wamma widen yessen, ladɣa deg yixeddim-is, d
imcumen, zgan ttnaqamen-t, ttlaqaben-t imi wezzil cwiṭ di
lqedd. Yerra-d nnehta yenna i umeddakel-is :
- Awi-yaɣ-d a Umiz kra n lmusiqa ara yesnefsusin fell-aɣ...
- 94 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Mazal i d-yekfi Uyidir awal-is, Umiz yebda ccna, yewwi-d
Amẓarṭi, tizlit-nni n Ferḥat, maca ibeddel-as cwiṭ.
- A widak i ɣ-iḥekkmen
a wen-in-cnuɣ tizlit
wis ma s-teslem ahat
ma testufam mulac dayen
Ṭṭfeɣ-d lekwaɣeḍ-nni
Ad i-yawin d aɛsekriw
Ad mmteɣ ɣef tmurt-iw
Rran-aɣ-d lgirra-nni
- Tgezreḍ-tt akk a winnat, awi-d ayen nniḍen aggad Rebbi...
amdan yewweḍ ɣer lqaɛ kečč la t-teddehhimeḍ ad yebleɛ... ad
yekcem seddaw tmurt... Awi-d ɣef tayri... ɣef teqcicin... ɣef
wayen nḥemmel... neɣ teẓriḍ... efk-aɣ cwiṭ n tsusmi... ad nsel i
ugama…
Uyidir yuɣ-iten. Iḥulfa i rrwaḥ n umeddakel ɣer lɛesker amzun
d tarewla i yerwel fell-as. Yers-d fell-as lxiq akked zzɛaf.
Yeẓẓel, yeqqen allen-is. Amecwar yuɣal yesfezwi yekker yenna
i Umiz :
- Kker ad nruḥ... atan yeṭṭef-iyi facal... mačči bxir i lliɣ !
- Sin iseggasen ad ɛeddin am sin wagguren !... Yya ad
teqqimeḍ... tizlit i k-yehwan ad k-tt-id-awiɣ... ma yehwa-yak
ad tt-necnu di sin.
- Semmeḍ wul, yesbek wallaɣ, yenneḍ yiles... Ccna ad snbeddel taswiɛt ma yehwa-yak.
Yekker Umiz yerra tagiṭart ɣef tayet-is yezwar, yeḍfer-it
umeddakel-is, ṭṭfen-d abrid di sin ɣer temdint. Leḥḥun ddac
ddac ttxemmimen ɣef wayen i ten-iceɣben... yiwen ur
yettmeslay i wayeḍ.
Aqerru n Uyidir yettawel ; ayen yezrin d wayen i d-iteddun la
ttemḍerkalen, la ttmidhamen, la ttmiwwaten deg wallaɣ-is. D
tiddukla n Umiz akked tayri n Zelgum iss yedder gar lewḥuc n
teẓgi i s-d-yezzin. Gar Umiz d Zelgum i tezzint tektiwin-is ;
yiwen d aḥbib n temẓi, n lebda, di sin i ssnen tiẓidanin d
tqerḥanin, dduklen di lferḥ akken dduklen di lqerḥ, tayeḍ d
asirem, yis-s i yettwali immal-ines d tudert-ines.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 95 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Am win yettargun deg uzal, netta ileḥḥu... armi d-tujjaq
tkerrust i d-yendekwi, yeṭṭes yuki-d, yufa-d iman-is di tlemmas
n ubrid. Yezzi-d ɣer-s Umiz yenna-yas :
- Ɛni tebɣiḍ ad temmteḍ ?! Ur tt-twalaḍ ara zdat-k ?!
Tɛedda tkerrust, ters-d tsusmi. Uyidir yuẓ ɣer rrif n ubrid ur dyenni awal, isuma-d Umiz, ileḥḥu-d tama-s armi d-kecmen
tamdint. Dinna mfaraqen, yal yiwen iruḥ s axxam-is. Seg
wassen dɣa ur mlalen imi Umiz iqelleɛ ɣer lkazirna. Ur
mrafaqen ara ula ɣer lkar taṣebḥit-nni ideg iruḥ Umiz.
Segmi i iruḥ Umiz ɣer lkazirna, Uyidir yezga di tudertnni n yal ass ; seg uxeddim s axxam seg uxxam s ixeddim.
Tikwal yettemlil Zelgum, yelli-s n bu tḥanut n lḥuma, tin
yessarem d zzwaǧ-is maca baba-s d ugur : yebɣa i yelli-s win
yifen ilemẓiyen merra, win yesɛan cci, amarkanti... Tikwal
yettruḥu weḥd-s s aseklu, yettḥebbir, yettxemmim amek ara
yejmeɛ adrim i wakken ad d-yawi Zelgum s axxam-is. Tikwal
itezzi-d i leqhawi yellan war ma yeswa lḥaǧa. Tikwal ur diteffeɣ ara seg uxxam... Tikwal... ɛerqent-as ur tent-yufi.
Akka i tedda tudert n Uyidir armi d yiwen wass mi
iteddu s aseklu, yufa-n deg ubrid tlata yilemẓiyen
ttemḍerkalen, ttmidhamen ur s-d-iban ara d acu i la xeddmen.
Iqerreb ɣer-sen yenna :
- Yaw ! D acu akka i ken-yuɣen ?
Zzin-d ɣer-s, walan-t, dɣa sin deg-sen serrḥen i wis tlata ɣer
lqaɛa, ǧǧan-t ruḥen. Uyidir iqerreb ɣer-s akken ad t-iɛiwen ad
d-yekker, winna yugi, yezɛef-d fell-as. Uyidir iwexxer ɣer
deffir, yeǧǧa-t, ikemmel abrid-is s aseklu. Azekka-nni mi dyuɣal Uyidir s aseklu, yufa-n ilemẓi n yiḍelli-nni yettraǧu-t
seddaw useklu yenna-yas :
- D acu i la txeddmeḍ dagi ?
- Nekk isem-iw Uḥend, suref-iyi ɣef yiḍelli ur lliɣ ara di liḥala
igerrzen, kečč tebɣiḍ ad iyi-tɛawneḍ, nekk rriɣ-ak-d akkenni,
suref-iyi di leɛnaya-k !
- Ur yelli uɣilif, imi labas i telliḍ...
- Aseklu-agi d ayen ur ssineɣ, d amkan izaden maḍi, abeḥri, tili
lemmer llin waman...
- Kečč d widen i k-yecban ḥala leqhawi i tessnem...
- 96 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Uyidir yufa ameddakel ajdid ! Tlul-d tdukli gar-asen, mačči am
tin yellan gar-as d Umiz maca d tadukli, yella wayen i tenyeccerken, ddwa n yiwen yella ɣur wayeḍ... Uɣalen ttemlilin,
ttqeṣṣiren seddaw useklu, tikwal ttawin ula d aɛwin mi ara
ɛewwlen ad ɛeṭṭlen dinna akken ad kksen ɣef lxaṭer-nsen...
Yiwen wass, mi d-yuɣal seg uxeddim, yeqqim la ites
lqahwa mi s-tenna yemma-s belli Zelgum ruḥen-d ɣur-s
inexḍaben d imarkantiyen ṣṣbeḥ-nni, ssutren-tt i bu tḥanut,
yeqbel nnesba... slalwent tulawin... myefken ttiɛad taggara n
waggur ad s-d-awin taxatemt...
Uyidir tecreq-as lqahwa qrib yemmut. Simi d-yerra nnefs,
yuɣal-it-id rruḥ, serrḥent turin-is, yekker yeffeɣ yeǧǧa
yemma-s la tettru.
Sani ara iruḥ... ? D acu ara yexdem... ? Amek ara t-yexdem... ?
Geddac d asteqsi ur nesɛi tiririt deg wallaɣ n Uyidir. Xerbentas tirga, iruḥ-as usirem, imenna-d lmut... inuda-tt... wissen ma
ad tt-yaf... Yeẓra belli ur yesɛi ara amkan-is zdat n mmi-s n
umarkanti. Ur yezmir ara ad yefk i Zelgum ayen ara s-yefk
mmi-s n umarkanti. Tayri-s truḥ yewwi-tt win yesɛan adrim.
Tekfa fell-as ddunit ; yekreh tudert-is, yekreh ixeddim, yekreh
tamdint-nni... yekreh iman-is, yekreh igellilen...
Yuzzel Uyidir s aseklu. Ur yeẓri ara amek i yewweḍ ɣer din di
tuqqna n tiṭ. Ul-is iḥebbek yebɣa ad d-ineggez seg yidmarenis... tidiwin ccercurent... iceṭṭiḍen-is bezgen... la ilehhet...
ttergigin ifassen-is... yeɣli am uqejmur seddaw useklu...
Mi yeẓẓel Uyidir seddaw useklu, yettargu, Uḥend yella
yettnadi fell-as. Imi ur t-yufi ara di temdint yeẓra anida yettili.
Yeṭṭef abrid n useklu. Mi yewweḍ yufa-t-in yeẓẓel, icukk belli
d taguni, iruḥ s leḥder isuma-t-id, yeẓẓel d tama-s ula d netta.
Amecwar, Uyidir yebda yeshetrif, yesxertim, yeqqar-d kra n
yimeslayen ur ttwafhamen ara. Yecmumeḥ Uḥend imi iɣil d
alejlej i yettlejlij. Iqerreb s ameẓẓuɣ-is yenna-yas s tin uqesser :
- Ur fhimeɣ ara ayen i d-tenniḍ, ɛiwed-iyi-d !
Uyidir yerra-yas-d s usxertem :
- Iruḥ-d ad tt-yawi ! Iruḥ-d !
Yewhem Uḥend si tririt n Uyidir amzun akken yesla, yefhem
asteqsi, yerra-d fell-as netta di tnafa. Am win yebɣan ad yurar,
iɛawed yenna-yas :
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 97 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Tebra yemma-k !
- Aha kan ad d-tuɣal...
- Yemma-k attan la tceṭṭeḥ deg ubrid ameqqran !
- Ruḥ wwet-as afus, d tameɣra...
Ɣas ma yella tiririt ur tettwafham ara akken iwata lḥal, maca d
tiririt ɣef yesteqsiyen, mačči d targit mačči d alejlej. Uḥend
imeyyez, yefhem ayen i t-yuɣen, yuɣal ihucc-it akken ad t-idyessaki. Mi d-yuki Uyidir, allen-is zennqent, yesludduy,
tafekka-s d tasellawt. Isenned ɣef Uḥend ulin-d di sin s abrid
dɣa, ad s-tiniḍ yella win t-inebcen, yedduqqes-d Uyidir, yufa-d
ameddakel-is zdat-s yenna-yas :
- Tuɣal-d yemma si ccḍeḥ neɣ mazal ?
Uḥend yewhem deg wayen yesla. Ur iɛudd ara ad yecfu Uyidir
ɣef wayen i s-yenna. Yessusem. Mi la d-leḥḥun s axxam,
Uḥend yettu ameddakel-is yettu liḥala-s, yettwehhim deg
wayen umi yesla. Tecɣeb-it ccfaya n Uyidir. Ileḥḥu
yettxemmim amek akka ur t-id-yeɛqil ur d-yeɛqil ṣṣut-is, yecfa
ɣef wayen i s-yenna maca ur yeẓri ara belli d netta i t-idyennan. Yessaweḍ-it Uḥend s axxam yufan yemma-s tetqelleq.
Uyidir yerra srid s usu, yemma-s tenced-d Uḥend s imensi
maca yugi ad yeqqim. Yeffeɣ-d.
Uyidir tuɣal-as d tannumi. Mi yewweḍ s aseklu, ad
yeẓẓel seddaw-as, ad yeqqen allen-is, amecwar ad yebdu
lehdur. La d-yeqqar ayen iceɣben ul-is, ayen akken ur yezmir
ad t-yini i medden, ula d ameddakel-is ur yeẓri ara ayen yeffer
zdaxel-is.
Yiwen wass, taggara n ddurt, yeffeɣ ṣṣbeḥ seg uxxam, yewwi
cwiṭ n uɛwin iruḥ s aseklu ad yesɛeddi ass dinna alamma yeɣli
yiṭij. Akken yennum, mi yewweḍ, inuda amkan n tili yeẓẓel,
akken kan medlent wallen-is, yebda imiren aqeṣṣer akked
yiman-is. Amecwar yesla i ṣṣut yeqqar :
- Zelgum tenna-d « IH » i umcum mmi-s n umcum-nni bu
yedrimen !... Teqbel ad teddu d tislit ɣer ṣṣraya m tebḥirin d
yiceṛcuṛen n waman !...
Tafekka n Uyidir tettruḥ seg yidis ɣer wayeḍ, ifassen ẓẓayit,
allen medlent. Ṣṣut mazal-it.
- Ass-a ad ɣren lfattiḥa n Zelgum... azekka ad s-tt-awin i win
ara d-yelhun yid-s...
- 98 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ul n Uyidir iḥebbek am win i d-yulin asawen s tazzla. Iceṭṭiden
yelsa bezgen si tidi. Teṭṭef-it tirgigit, yeqnajjer, mi ibeddel idis
iḥuza aẓru s uqerru-s yuɣal yuki-d. Allen ldint d azgen, udemis yesxenfer, yeṭṭef aqerru-s, iqɛed iman-is maca yeggumma ad
yebded, am akken ibubb aqenṭar. Yemḥaḥḥed yuli-d s abrid
dɣa yufa-n Uḥend yebded yettraǧu-t. Leɛqel itezzi, tafekka
ẓẓayet, Uyidir isenned ɣef umeddakel-is yenna :
- Teǧǧa-yi Zelgum, teqbel amcum. Ma ɣran lfattiḥa dayen...
Mrafaqen di sin, Uḥend yessaweḍ ameddakel-is s axxam di yir
liḥala-nni ideg yella. Mi t-twala yemma-s qrib texcawet ula d
nettat. Tuzzel teddem-d aman isemmaḍen trucc-it, tesself i
wudem-is s ubeḥnuq ibezgen.
- D acu i t-yuɣen ? D acu yuɣen mmi ?
- Ahat yečča kra ixeṣren, ḥamu-agi ulac…
- Ulac ḥamu ! mmi yezmer-as ! ala, ala mmi yella wayen tyuɣen !
Uḥend yessaweḍ Uyidir s usu, iɛawen-it yeẓẓel, yessers-as
tasummta, yezzi-d ɣer yemma-s yenna-yas :
- Ma tebɣiḍ ad t-awiɣ ɣur ṭṭbib ?
Uyidir irfed-d aqerru-s yenna :
- Ulayɣer… D cwiṭ n uqraḥ n uqerru, d ayagi… Cwiṭ n latizan
ad i-yekkes. Ruḥ ad truḥeḍ a Uḥend, azekka ad nemlil.
Azekka-nni mi d-yekker, temla-yas yemma-s lexbar :
- Iḍelli cwiṭ mbeɛd mi teffɣeḍ i d-ussan ɣran lfattiḥa n Zelgum.
Ɣas akken d yir tanekra si yir tanafa, maca yemmekta-d ayen
umi yesla seddaw useklu. Ur yefhim ara d acu i s-yeḍran,
yenna :
- Aha kan ẓriɣ.
- Anwa i k-yennan ? Ahat d aya iɣef tuɣaleḍ akka d aceṭṭiḍ !
- Yezmer lḥal ! Ahat ! Wissen...
Mi d-iban wayen umi yesla d tidet, iɛewwel ad yuɣal
akken ad d-yawi lexbarat nniḍen imi icukk belli la teffren fellas tidet. Am tikkelt-nni iɛeddan, taggara n ddurt taṣebḥit yeṭṭef
abrid n useklu. Yebɣa ad iẓer tikkelt-a ma yella Zelgum
tḥemmel amarkanti neɣ d adrim kan i tt-iceɣben neɣ ahat d
ayen iceɣben baba-s. Akken kan yebda yessufuɣ-d ayen
yeččuren ul-is, atan ṣṣut-nni yenṭeq-d :
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 99 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Ay irgazen a tifeɣwa, ad ak-awin tameṭṭut kečč ggan i tili
ddaw useklu n temẓi. Irgazen n tidet ad sɛeddin uḍan lɛali
akked tmeɛcuqin-nsen ma d igerdan ad ttaṭṭafen tiɣemmar...
Lemmer d argaz i telliḍ dɣa d tidet, ad truḥed ad tḥarbeḍ ɣef
nnif-ik ; ad d-terreḍ ttar-ik si mmi-s n ccmata yerna yessufeɣ
awal belli d netta i d argaz i tḥemmel... maca nettat ur t-tebɣi
ara, d aḥettem i ḥettmen fell-as zzwaǧ... d kečč i tḥemmel...
Lehdur yesla qerriḥit. Am win umi yers usafu ɣef uglim, ldintd wallen-is, berrant d tizeggaɣin, tidi tetcercur, yeskerker-d
iman-is s abrid dɣa yufa-d ameddakel-is Uḥend yettraǧu-t.
- Ziɣ d nekk i tḥemmel... ziɣ d nekk i tḥemmel... Zelgum inu...
sɛiɣ ttbut... medden akk ad ẓren belli d nekk i tḥemmel...
Am tikkelt-nni iɛeddan, Uḥend yessaweḍ-d Uyidir s axxam,
maca yeǧǧa-t ɣef umnar n tewwurt iruḥ ur iban sani… D
tarewla i yerwel…! yewweḍ s ayen yebɣa…! iǧuba-d aɛdaw i
umɛellem-is aqdim… ad d-yerr ttar-is seg win i t-yeǧǧan gar
yiberdan.
Mi yekcem Uyidir s axxam tenna-yas yemma-s belli tameɣra
ur ɛad tekfi. Yesxatel-itt mi s-d-tezzi s uzagur-is, yemmeɣ ɣef
ujenwi yeffeɣ. Yuzzel inuda ɣef yisli… mi t-yemlal yewwet-it s
aɛebbuḍ yenɣa-t.
Nnejmaɛen-d lɣaci cekklen Uyidir, kksen-as ajenwi seg ufus-is,
fkan-as kra n teɣrit qbel ad d-awḍen yiǧadarmiyen. Mi tnudan ufan leǧyub-is ččuren d tiɛeqqacin mkul nnber d kra n
igerra n lkif.
Mi t-steqsan acuɣer yenɣa argaz di lbaṭel yenna-yasen :
- D asklu i d-yennan !...
- 100 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Yekfa laman
Nacera KEDDACHE
N
nif zik d azamul n tudert zeddigen $er umdan
aqbayli, win i s-yefkan azal ur iteccev ara, yezga
yerfed aqerru-s gar yirgazen, ne$ di taddart
wamma win i t-iveggren ad yevêu meêqur gar wiyav, ur
neîîqen ara $ur-s, ad yidir i lebda i yiman-is. Ass-a taswiât
tbeddel, yu$al yettnuzu s udrim, azal n udrim ye$leb win n
nnif, amdan yesâan adrim ur yettwali ara iêulfan n wiyav.
Yenna-yas unaéur Lwenna Meâtub :
Nnif i$ef nesseêbibir
Yebberttax $er daxel n lbir
Yemmut ne$ yedder wissen
Ihi, tadyant-agi d tadyant n yiwet n tleméit tekker-d deg yiwet
n taddart tebâed $ef tudrin nniven, mbaâaden yixxamen amek
bnan, yal yiwen weêd-s, taqcict ur tetteffe$ ara, u te$ri ara
acku a$erbaz yebâed $ef tmezdu$t-ines, tadukli ukud ara teddu
ulac. Tim$ur weêd-s, ur teéri ddunit anda tetteddu, ula d tiliéri
ad twali amek ttidiren di tmura nniven tezga-yas-d yemma-s
mgal acku tekreh tiliéri, têerrem-as-tt ula i yelli-s, ma tufa-tt-id
$ur-s ad ta$ tavriêt.
Ihi akka, teddun yiseggasen, taswiât tennerna, nnulfand aîas n wallalen imaynuten, ama d wid n usiwev ama d wid n
usiwel, tennulfa-d di$en leqraya i wid ur ne$ri ara $as ddan di
leâmer (maêw l umiyya).
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 101 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Masiba tesla s leqraya-agi, tenna-yas i yemma-s i waken
ad truê $er u$erbaz maca tugi. Masiba têar amek ara tqenneâ
yemma-s, tenna-yas : Meqqar ad issine$ ad d-sneîqe$ awal n
Rebbi, ad am-ôeggme$ ur teff$e$ ara i ubrid.
Yemma-s tu$al teqbel, d nettat i s-yettakken adrim acku baba-s
yemmut asmi telêeq 15 n yiseggasen di tudert-is. Masiba ur
tennum ara tetteffe$, ussan imenza iteddu yid-s gma-s
ameéyan. Mi tessen abrid $er u$erbaz-nni, tessen da$en ansi i
d-rekkben akken ad d-tu$al s axxam, tu$al tettruêu weêd-s.
Mi tebda tetteffe$ weêd-s tettaîîaf-itt tugdi, ula d tikli s leêya
lad$a mi ara d-tâeddi anda llan yirgazen, tleêêu tettkukru,
icebba-yas-d Rebbi medden akk $ur-s i ttmuqulen.
Tebda ta$uri deg u$erbaz ul-is yefreê, tu$-d aqqrab d
t$awsiwin i$ef ara taru, ma d adlis mudden-as seg u$erbaz.
Masiba tebda tettissin ddunit tamaynut, tebda
tettemyussan d teqcicin ukud te$$ar. Farida d taqcict
tamezwarut ukud temmeslay deg u$erbaz-nni, d tin ukud
tett$imi deg tne$rit, mseqrabent amek zed$ent, yessemlal-itent
umkan ansi i rekkbent. Masiba d nniyya, win i s-d-yefkan iles
ad as-tmudd ul-is, tenwa medden akk am nettat.
Yekfa useggas, Masiba d Farida âeddant $er uswir wis
sin. Kfant lferê bdant la ttissinent amek ara arunt, amek ara
sneîqent awalen seg udlis. D lawan ad ff$ent imuras n usgunfu
n unebdu, uqbel ad ff$ent msefhament ass ideg ara d-u$alent
ad d-asent zik i wakken ad qeûûrent acku acêal d ass ur
ttemyeérant ara.
Kfan wussan n usteâfu ilêeq-d lawan n tu$alin $er
u$erbaz. Masiba tumer, rnu txaq acêal aya ur teffi$ seg
uxxam, tcedha tameddakelt-is. D taûebêit n wass n arim truê
$er lbilao. Akken ters seg ufurgu terra abrid gar wallen, ha-t-a
yiwen s tkerrust la tt-id-yeîîafar, ihder-as-d, maca nettat ur
terfid ara allen-is, yu$al yeêbes takerrust-is yers-d nettat tleêêu
netta yettmeslay-as, yeqqar-as : Azul, ma ulac u$ilif ad dmmeslaye$ yid-m ? Tâeobev-iyi.
Masiba tugad ur tennum ara tettmeslay d yirgazen teqqar-as
kan : Acu teb$iv $ur-i ? Ruê beââed-iyi.
- 102 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Yerra-yas : Amek ? Acêal aya la ttnadi$ $ef zzin yecban wagi
inem, $ef lqedd ibedd am usalas icuban wagi inem ! Amek
teb$iv ad am-anfe$ kan akka ?
Masiba t$eûûeb tikli almi telêeq $er u$erbaz-nni din tufa Farida
tettraou-tt. Ileméi-nni mi tt-iwala d tmeddakelt-is yenna-yas :
Xdem di leêsab-im mazal ad iyi-twaliv tikkelt nniven.
Acu n wuzyin inna i la m-d-iheddren ? I s-tenna Farida. Susem
kan. Ur éri$ ara ansi i d-ye$li, segmi i d-rse$ seg ufurgu netta d
avfar deg-i, rnu yekker ad iruê yenna-yi-d mazal ad d-u$ale$. I
s-terra Masiba.
Tenna-yas Farida : Ma yelha d mmi-s n tfamilt ay$er ur ttettissinev ara balak d lmektub-im.
Terra-yas Masiba : Amek ? Ad t-issine$ ? Ur tettu ara âuhde$
yemma asmi bdi$ leqraya d akken ur teff$e$ ara i ubrid.
Tenna-yas Farida : Ma yella d leêlal i yeb$a, ar melmi ur
tettissinev ara, zzwao yeroa-kem yeroa-kem meqqar issin-it.
Terra-yas Masiba : Aha tura ttu. Yezmer lêal ur ttâawade$ ara
ad t-id-mlile$, ales-iyi-d tura amek tesâeddav ussan imuras deg
uxxam. Cedha$-kem, cedha$ ad d-qqime$ deg us$im n tgida
ad ttwali$ $er tfelwit, $er tselmadt-nni mi d-txeddem timsirin. I
s-terra Farida.
Mi d-kfant akk tiqdimin tenna-yas Masiba : Lêu tura ad
nêewwes cwiyya ad d-neçç pizza, cedha$-tt ula d nettat. Teériv
segmi ara nekcem $ef lweêda ur d-netteffe$ ara alamma d
lxemsa n tmeddit.
Ussan n Masiba teddun akken teb$a, ma d ileméi-nni
yal arim d amhad cc$el-is d lari-nni anda i d-tettrusu Masiba.
Yal mi ara d-iruê ad as-immeslay, nettat ur as-d-tettarra ara,
t$eûûeb di tikli, yiwen wass am yal ass ters-d seg ufurgu nettat
tleêêu netta yeqqar-as : èri$ tessetêav ad d-terrev awal,
tettbiniv d yelli-s n tfamilt maca êess-iyi-d d nekk ara m-nihedren. Nekk isem-iw Qeddur, ssawalen-iyi âezrayen acku
weâre$, ur tsemmiêe$ ara i win ara yi-ixedmen ayen n dir, sâi$
33 n yiseggasen di tudert-iw, $ri$ kan 6 iseggasen deg u$erbaz
amezwaru d$a êebse$ bdi$ xeddme$ lkumirs d baba, d nekk i d
amaéué deg uxxam, atmaten-iw akk zewoen. Ttidire$ êala
nekk d yemma d baba, maca sâi$ axxam i yiman-iw, mazal kan
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 103 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
ad d-afe$ yelli-s n leêlal ideg ara kemmle$ tudert-iw. Waqila
ufi$-tt-id ha-tt-a zdat n wallen-iw.
Nettat tleêêu netta ihedder armi telêeq $er u$erbaz anda ara
d-temlal Farida. Din netta ad yu$al nettat ad as-tales ayen i s-dyenna. Tkemmel akken yal arim, yal amhad ad tt-yerou xas
wamma yewâer akken ad tt-id-iûûenîeq, maca yexdem asirem
deg walla$-is ad d-yas wass ad iyi-tennam ad tu$al d nettat ara
iheddren nekk ad ssusme$.
D ayen yebna deg uqerru-s ara ivrun, Masiba tu$al,
tennum Qeddur tettenîaq $ur-s, tettavsa-yas, tebda merra
merra ittâeddi-d gar wallen-is mi ara teqqim deg uxxam, tufad iman-is tettêiri melmi ara d-yelêeq wass ideg ara truê $er
lbilao akken ad t-twali. Masiba ur tegzi ara acu ara ivrun yid-s,
ayen akken tettêulfu d amaynut, testeqsay kan acu$er akka i tid-tettmektay.
Masiba tebda tettarra lwelha-ines $er yiman-is ama deg yiselsa
ama deg ucebbub-is. Ass amezwaru mi truê $er têeffaft
texdem-d la coupe mi tekcem $er uxxam twala-tt-id yemma-s
tewhem, tewwet deg udem-is, tenna-yas : A lwexda iûaren, acu
txedmev akka deg yiman-im ? Seg melmi akka i tessnev abrid
$er têeffaft ?
Terra-yas-d : S ttawil-im, ur kem-iteffe$ ara leâqel, semmeê-iyi
imi ur kem-id-cawre$ ara, rnu di lweqt-agi ideg nella d lâib
tileméit ad tebru i yiman-is, ttwalin-tt medden s yir tamu$li
ne$ ttcabin-tt $er tem$arin-nni n zik, nekkini a yemma adrim
yella yeooa-ya$-d baba ad t-irêem Rebbi, ayen iss ara nidir
akken yelha ad nels ad neçç i wacu ara nesfillet i wayen n dir ?
Armi aql-a$ di lqern wis 21.
- Ur d-ttalse$ ara i wawal, aql-ikem tura 25 iseggasen ad d-ini$
meqqrev tessnev ayen yelhan d wayen n dir, lad$a nnif-im,
irgazen yeffe$-iten leâqel, ttnadin kan anta ara kellxen. I stenna yemma-s.
Terra-yas Masiba : Aha tura a yemma maççi mi yi-twalav akka
ad ttcebbiêe$ ciîuê d$a tenwiv-as d ayen kecme$ di leêram, d
yir iberdan. Teériv acu trebbav fiêel tugdi. Rnu tessnev-iyi xvi$
i yir abrid, ttéalla$ xvi$ i wayen yettagi Rebbi, xas îîes thenni.
Mi d-ilêeq arim tekker tanezzayt tcebbeê, teéra ad taf
Qeddur ad tt-yettraou di lari. Mi telêeq $ur-s tefka-yas afus-is
- 104 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
akken nnumen xeddmen deg wussan-nni ineggura, yejbed-itt
$ur-s isellem fell-as. Masiba tu$al d tazegga$t, tenna-yas :
Acu$er txedmev akka ?
Yerra-yas : Seg wass n amhad $er wass-a ur iyi-tejjimev ara ?
Nekk wellah ar kem-jjme$, rnu la ttwali$ yella wacu i ibeddlen
deg-m. Ass-a terniv di zzin. Masiba teggugem kan segmi i disellem fell-as, leêêun s kra yekka ubrid nettat tessusem alarmi
i s-yenna : Ur éri$ ara ad kem-i$av lêal akk annect-a tili ur dtsellime$ ara fell-am, d ayen suref-iyi ur as-ttalse$ ara.
Almi i d-yekfa awal-is, tmuqel-it tenna-yas : Imi teériv iman-ik
yelha !
Yerra-yas : Imi i d-tneîqev ihi yekkes-am reffu, lêun ihi ad amxellûe$ kra ad t-teççev.
Tenna-yas : Ala, tanemmirt-ik, fiêel.
Yerra-yas : Wellah ad am-xellûe$, idrimen llan, rnu ggulle$-d
wellah, dagi kan tella yiwet n pizzeria txeddem pizza telha
nnume$ deg-s i tette$. Yya kan éri$ ula d kemm ad am-teâoeb.
Masiba tesnezgem cwiya tu$al tedda.
Ussan ttâeddin Masiba d Qeddur ttemlilin yal arim, yal
amhad, msa$en tannumi. Masiba tekkes-as leêya, tekkes-as
tugdi tu$al ula d nettat tettêiri melmi ara d-yawev wass ideg
ara t-temlil acku imeslayen i s-d-yeqqar di leâmer i sen-tesla,
rennun-as deg wazal, tettêulfu s lferê n ddunit akk tiwev-it, ur
as-yettaooa : A tuzyint, a leâmer, d kemm i d ddunit-iw, d
kemm i d tafat s wayes ttwali$, mebla kemm ula umi ddunit…
Ar taggara n wawalen icebêen yeççuren d leênana, wamma
ayen nniven ur tt-isxuû di walu, adrim yal mi ara mlilen ad asimudd, yeqqar-as : A$-d ayen twalav iâoeb-am ama d iselsa,
ama d tagella, nettat tettagi ad ten-teîîef. Yeggar-as-ten deg
uqrab-is yeqqar-as ma ur ûerrfe$ ara fell-am $ef umi ara
ûerrfe$ ?
D tanzayt n wass n arim Masiba tekker, yemma-s
tewhem aniwer i tbekker akka. Mi tekker ad teffe$, tenna-yas:
Acu-t akka wass-agi mi ara teff$ev akka zik ? Yak tennumev
tettruêuv $ef 10 ne$ 11 n ûûbeê ?
Tezzi-d $er deffir akken ad as-d-terr awal, twala-tt yemma-s
$er wudem tsu$, tenna-yas : A nnger-im ! Acu txedmev akka
deg wudem-im ? Aé-d kan $ur-i. Acu-t uberkan-agi yellan deg
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 105 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
wallen-im ? Acu-t uzegga$-agi n yicenfiren-im d leênak-im ? A
tawa$it-im ! Rnu tekksev ula d timmiwin-im ? Aaaaala!!! Xaîi !
Annect-a d awez$i ad t-qeble$. Tgezmev acekkuê-im, ni$ ulac
deg-s. Zi$ seg ucrured $er tikli ad tarwev leâoeb ay akli. Ruê
kan tura tameddit ad am-d-rre$ s lexbar, ma ulac baba-m ad
kem-iêkem lli$ nekkini, ruê kan.
Masiba tebra kan i wallen-is, mi tfukk yemma-s ameslay teffe$d. Mi d-telêeq $ur Qeddur tufa-t-id la tt-yettraou, yenna-yas :
Acu n zzin-agi n wass-a ? Akka i kem-b$i$ ad tiliv d tidet
tcebêev kan akka maca ass-a tzadev, waqil teb$iv ad iyitessuf$ev si leâqel-iw. Ass-a ad as-newwet yiwet n tteêwisa s
tkerrust ad kem-yeâoeb lêal.
Terra-yas : Amek ? Di tkerrust ala ! Ad neqqim kan dagi.
Yenna-yas : Aha tura ad teff$ev cwiya, nekk âyi$ deg umkanagi, rnu b$i$ ad tissinev ciî tamurt-im, yak tenniv di leâmer
teffi$ev ? Ne$ ur iyi-tuminev ara?
- Xaîi umne$-k lukan ur k-umine$ ara ur ttmeslaye$ ara yid-k
maca teériv $ef lweêda ad $re$. I as-terra.
Yenna-yas : Yya-n tura annect-a maççi d a$bel, ssne$
taselmadt-nni, tameddit ad mmeslaye$ yid-s, lêu tura ur sruêu
ara akud.
Masiba mi tuli $er tkerrust thedder d yiman-is : Aya d$a ayen
akka xeddme$ ma yelha ne$ ala. Lukan ad yexdem laksida deg
ubrid amek ara qable$ yemma ma ddre$ ? Ne$ Rebbi ma
mmute$ ? Maca iêemmel-iyi ! èri$ ad yili d argaz-iw uzekka.
Argaz am wagi êala tin umi telha twenza ara d-iûaê.
Qeddur yessers afus-is $ef tayet-is yenna-yas : Ur ttaggad ara
ad nesâeddi ass yelhan fiêel ma tugadev ad t$ilev yeâlem s
wacu tettxemmim.
Ruêen, vsan, zhan, mi d lawan ideg ilaq ad d-teffe$ seg
u$erbaz, u$alen-d. Yenna-yas : Ha-t-in tura nu$al-d. yella
wacu yevran ? La kem-ttwali$ tumrev. Seg wass mi i kemssne$ ur wala$ udem-im am wass-a ? lêaûun ula d nekk umre$,
ssarame$ ad kemmlen wussan-nne$ akka. Ruê tura $er uxxam,
kkes axemmem $ef tselmadt-im, êader iman-im, êemmle$kem. Ussan-agi ur netteméer ara sâi$ cc$el akka 20 wussan, ad
neméer, tanemmirt-im mi teddiv yid-i.
- 106 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Mi d-tu$al $er wexxam tufa-d yemma-s la tt-tettraou tessers-as
ayen i$ef ara teêzen, tessegra-yas-d imeslayen-agi : Tikli-agi i
d-tewwiv ur tessefraê ara, ddwa-inem ad d-têebsev seg
leqraya-agi.
Deg wawal-agi, tenîeq $ur-s tenna-yas : Amek akka ad iyitêebsev si leqraya, tullas akk ad qqarent nekk ad qqime$ deg
uxxam ? Aîas i qqime$, ur ooi$ iéevwa ur ooi$ aneqqel n
waman, ur ooi$ lexla, ama d alqav uzemmur ama d leêcic n
uhicur, im$ure$ meb$ir lawan si leâtab d unezgum. Ass-a mi
$-d-temmekta ddewla teb$a ad a$-d-tessufe$ seg îîlam, ad dtezgev deg ubrid-iw. Ala a yemma, abrid i bdi$ ad as-kemmle$
maççi $ef ciî-agi n ucebbeê ad iyi-d-têebsev. Ma $ef waya
yeshel, ad t-êebse$, eoo-iyi kan ad kemmle$.
S tidet, teooa-tt tkemmel maca tebda tessexdam lekdeb; seg
uxxam ad teffe$ mebla acebbeê, mi telêeq $er lbilao ad truê
$er têeffaft ad temcev, ad tcebbeê ssyin ad truê $er u$erbaz.
Mi d lawan ad d-tezzi s axxam ad teîîef acebbub-is ad tekkes
ayen tga deg udem-is. Masiba txaq acêal-aya ur teéri Qeddur,
tcedha-t acku tennum-it, tufa êala temeddakelt-is tessufu$-as-d
i tt-yerêan, tessen$as-as-d $ef wul-is. Ha-t-a ilêeq-d yiv n acer
azekka-nni d arim, tettxemmim acu ara tels. Amek ara temcev
$er têeffaft i wakken ad as-teâoeb kter i Qeddur. Ma d netta si
tama-s yeqqar-as : Acêal-aya ur iyi-teéri ara ahat tcedha-yi, d
ayen têemmel-iyi seg wul. Wissen amek ara tevru azekka. Ilaq
ad farûe$ tagnit.
Azekka-nni telêeq-d zik akken tennum tettawev deg wussan
ideg t-tettemlili, mi d-iqerreb $ur-s mbaddalen azul, yenna-yas
: Lêu ass-agi hegga$-am-d yiwet n takunt, ad kem-awi$ $er
yiwen wadeg yif winna n tikkelt-nni yezrin. Yak ass-nni iâoebam amek i t-nesâedda.
Terra-yas : Iâoeb-iyi aîas ur cukke$ ara yella kter n wayen.
Yenna-yas : Lêu kan ulac d acu teddrev, rnu êala win i kemiêemmlen ara m-ixedmen akka, yak tcedhav-iyi ?
Terra-yas : Nezzeh.
Yenna-yas : Ass-a waêêed-nne$, ulac acu ara nagad, ula d
nekk cedha$-kem.
Masiba tedda melba ma testeqsa aniwer, tedda di$en di leb$i i
wul-is d yiêulfan-is melba akukru, tayri tesder$el allen-is, ma d
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 107 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
leâqel-is terra-t deg ucekkar tvegger-it $er wasif. Mi leêqen,
ûubben si tkerrust, yenna-yas : Zwir tura kemm, ulamek ara
neddukkel acku nemyussan akk gar-ane$. Ali tirekkabin mi
tleêqev $er liîaj wis tlata, rou-yi din.
Masiba tettali tirekkabin, tettwali akin d wakka ul-is yekkat
yeb$a ad d-yeffe$, maca tefka laman deg Qeddur, ma yennayas ddu yid-i $er lqaâ n yillel ad teddu melba ma txemmem $er
taggara. Mi kecmen tufa ihegga tagella, ihegga lgazuz d lgaîu,
qeûûren, ççan, swan, mi kfan, yerra-yas-d yiwen usaru deg
ubidyu uqbel ad yecâel yenna-yas : Tura ad twaliv amek ara
nidir asmi ara nezweo. Asaru-agi yemmal-d amek yettidir
wergaz d tmeîîut-is, acu xeddmen deg uzal, acu xeddmen deg
yiv. Masiba i tikkelt tamezwarut ara twali ayen akken tettwali,
tegzem awal, uddint wallen-is, acu tettwali akka teqqim akken,
mi s-ifaq ukin-d yiêulfan-is, yewwi-tt srid $er wussu yexdem
ayen yexdem, ur tfaq amek. Almi i d-tufa ayen akken teêrez i
yiman-is acêal d aseggas iruê, mi d-tfaq deg yiman-is tebda
imeîîi d usu$u, teqqar-as : Txedâev-iyi ! I tura amek ara
kemmle$ tudert-iw ? Anda ara gre$ iman-iw ?
Yué $ur-s Qeddur yenna-yas : Ur ttiééif ara anwa i d-isellen, ur
ttagad ara ur kem-ttaooa$ ara. Yenna i yiman-is : Akka melmi i
kem-êwaoe$ ad d-truêev, ur tezmirev ara ad d-teêkuv.
Ikemmel deg wayen i as-yeqqar : Teériv êemmle$-kem, limer
maççi d tayri ur m-xeddme$ ara akka.
Iéri-s yenoer tiregwa, teqqar-as : Beââed fell-i, xvu-yi, kerhe$k, maççi d leêmala i yi-têemmlev. Txedmev-iyi ayen ara iyiiâettben di tudert-iw i d-yeqqimen, ay$er ? Anda $elîe$ yid-k?
Ini-yi-d ay axeddaâ, tewwtev-iyi s laman, tufiv-iyi d nniyya,
umne$-k...
Igzem-as awal, yenna-yas : Berka tura imeîîi, ayen iruêen iruê,
lêu d lawan ad d-ff$ent teêdayin-nni.
Yewwi-tt-id ifadden kkawen, temmut tevsa n wudem-is i lebda.
Mi telêeq $er uxxam twala-tt-id yemma-yas, tenna-yas: Acu$er
akka udem-im d awra$ ? Ur teççiv ara imekli ? Ne$ acu i kemiqerêen ?
Terra-yas-d : Helke$ cwiyya, ad ruêe$ ad îîse$, ur iyi-d-ssakay
ara.
- 108 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Seg wass-nni yeddukel yiv d wass fell-as, tekfa tevsa, yekfa
ucebbeê, yekfa usirem, tezga d imeîîi am yiv am wass, tagella
ulac, tettet ayen kan ara yeîîfen rruê. Tarwiêt tebda tettdubu,
teêbes-d leqraya, ti$imit ass weêd-s, tu$al ur tneîîeq ara êala
di llzem. Yemma-s terra-yas tamawt tenwa d aîîan i tuven, yal
ass teqqar-as : A yelli adubu-agi i la tettdubuv acu yellan, ruê
ad twaliv amejjay, balak acu n waîîan, kemm ur s-tfaqev ara,
ruê ma d adrim ur ttxemmim ara, tezwar tezmert-im.
Masiba segmi tettwali akken yemma-s, tettezzem deg yiman-is,
tettru teqqar : A yemma âzizen, xedâe$-kem, xedâe$ iman-iw, a
yemma stahelle$ ajenwi maççi d amejjay.
Mi twala yemma-s akken tugad ad tesseêres fell-as rrwaê $er
umejjay, tenna-yas : Ass n arim ad ruêe$ $er u$erbaz ad
kemmle$ ad d-âeddi$ kkes a$bel.
Mi d-yelêeq wass-nni teffe$-d seg uxxam akken i
tetteffe$ ass amezwaru, d tafellaêt kan, amgarad yellan ass
amezwaru yefreê wul-is, tella s nnif-is tleêêu s isurrifen, allenis di lqaâa. mi telêeq, twala-tt-id Farida, tuzzel-d $ur-s, tennayas : Ëemdullah mi d-tbanev. Acu i kem-yu$en akka ad t$ilev
tenger fell-am ddunit ! £ef leêsab n lêal-agi ! Wissen ma ad
am-d-kemmle$ lhemm nniven.
Terra-yas Masiba : Ini-d kan lhemm ideg lli$ ye$leb akk
lehmum n ddunit, rnu ur yesâi ara tifrat. Ini-d kan ddunit-iw
truê, thudd $ef lsas, ur d-yeggri usirem, ne$ ayen ara iâawden
lebni.
Tenna-yas : D lxir kan ! Yella wacu yevran deg uxxam-nwen?
Ne$ anwa i yemmuten ? Iban ayen i kem-yu$en d ayen
qerriêen mliê.
Terra-yas : aha tura ini-d d acu yellan mbaâd ad am-d-êku$
aha mmeslay.
Tenna-yas : Ivelli tu$-iyi dagi, amexluq-nni i têemmlev akken
waqil yezweo. Wala$-t ivelli iâedda s tkerrust-nni tedda-d
tmeîîut-is yid-s $er zdat d sin igerdan $er deffir nekk cukke$ d
aymi i m-d-nni$.
Masiba ççurent-d wallen-is d imeîîawen tenna-yas :
Têemmlev-iyi ne$ ala ?
Terra-yas Farida : d ayen ibanen, êemmle$-kem, qrib âamayen
tura mi neddukul akken, ad iyi-d-testeqsayev ?
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 109 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Tenna-yas Masiba : Lêu ihi ad tedduv yid-i ad nruê ad steqsi$
ma d tidet yezweo.
Terra-yas : Zwir leâqel ! Acu tessnev kemmini ad truêev ad
testeqsiv ne$ anwa ? Ne$ anda ?
Tenna-yas : Lêu kan isselmed-iyi timevqatin. Lêu tura ma ad dtedduv ne$ ad ruêe$ weêd-i.
Masiba tleêêu Farida tedda yid-s, truê $er uxxam-nni anda i dteooa nnif-is, mi leêqent tenîeq Masiba $er uxeddam-nni yella
$ef tewwurt n lbaîima testeqsa-t $ef Qeddur, yenna-yas: Amek
a yessi ? Qeddur yezweo acêal-aya, la yettrebbi sin warrac d
teqcict yesâan sin wagguren, imi baba-s yesâa adrim yezweo-as
zik, rnu ad kent-weûûi$ êadremt iman-nkent seg-s, amdan-nni
yeûûev s udrim, $as akken s dderya yettawi-d tiêdayin $er
uxxam-agi ttnusunt $ur-s, yettak-asent adrim, tfehmemt ?
Yekfa laman, êadremt.
Masiba tewwet deg uqerru-s te$li deg yimeîîi, Farida s kra
yekka ubrid teqqar-as ini-yi-d acu yellan ahat yella wayen ideg
ara kem-âawne$. Masiba tettru kan teqqar : Anda ara kem-rre$
a tarwiêt ! Acu n deâwessu i xedme$ mi d-mlale$ mmi-s n
leêram icuban wagi ? Yak seg wasmi d-kkre$ d lêif, nwi$ d
tidet ff$e$ $er tafat. Ha-t-in tura wergaz i yumne$ ! Ha-t-in
wergaz i êemmle$ ! Tenna-yi yemma abrid-agi ur yelhi ara !
Ad ttkellixe$ $ef yiman-iw nwi$ d ayen yelhan !
Masiba d ayen teêbes lmakla, terra-tt êala i uxemmem, mi dyewwev amhad truê am leâwayed-is $er u$erbaz maca tikkelta abrid-is srid $er uxxam n Qeddur. Teqqim $ef tewwurt,
teddem-d taqerâet-nni n ddwa, tewwi-tt-id yid-s teswa-tt $ef
tikkelt, ur tâeîîel ara tessufe$ rruê acku lisîuma-ines d tilemt.
Yuli-d loar n Qeddur, yufa-tt-id, yu$al iruê $ur-s maca yeéra
anda yettili. Mi d-yelêeq irfed-itt, yeqqar-as: Ulac akk anda ara
ten$ev iman-im almi i d-tusiv $er tewwurt-iw, yak ur d-îîife$
ara aâekkaz $ur-m.teddiv-d s leb$i-m. yelli-s n tfamilt ur tettak
ara laman deg urgaz alamma tedda-d d tislit $ur-s, nekk
ggulle$ ayen texdem deg-i tmezwarut i yi-ixedâen s laman
anda i d-ufi$ tin isehlen i ukellex ad as-kellxe$ akken i
ttwakellxe$, aql-a$ deg zzman ur d-yeqqim wara tayri ye$li
wazal-is. Tameîîut-iw d baba i yi-tt-id-yewwin ma ulac ur iyi-
- 110 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
yettak ara ddubiz d tkerrust wamma ur zewwoe$ ara. Ihi win
iqeddren taseîîa ad tt-yezzu$er.
Yewwi-tt $er sbiîar akken ad ciâen $er yimawlan-is, mi
yewwev, iruê $er unemhal n sbiîar yenna-yas : Wwi$-d yiwet
teqcict tu$-itt tetteffe$ d umddakel-iw ikellex-itt, ten$a iman-is,
tura b$i$ ad tefrem $ef yimawlan-is tamsalt-agi, ad asen-tiniv
belli yewwev-d lajel-is yeêbes wul-is. Nettat tura temmut, fiêel
ma éran d timen$iwt i ten$a iman-is ma ulac ad cukken yella
wayen i texdem.
Di tazwara yugi unemhal-nni, mi s-yenna Qeddur, muqel,
acêal teb$iv akken ad txedmev ayen i k-d-nni$ ? Yelha i
yimawlan-is, yelha i keçç, yu$al yeqbel, yenna-yas : Tesâiv
lêeqq nettat truê fiêel ma uvnen yimawlan-is.
Yeooa-tt-in di sbiîar, iruê-d.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 111 -
TAMACAHUT
Lxir uxellaq
Saadia BOUNADI
L
ḥif d iɣeblan ɣlin-d ɣef twacult n Ṣifaks. Maca
yella gar imenza igelliden di taddart. Ssebba n
leflas-is, d gma-s Maṣyas i yettasmen fell-as.
Yettawi-yas-d ṭṭlaba d imenyulen. Seg wakken Ṣifaks d uḥnin,
ur yezmir ara ad iwali, gma-s yesɛa aɣbel, netta ad yettwali.
Tedda akka temsalt uxelles n wedrim n mmi-s n baba-s d
yemma-s, almi uɣalen leǧyub n Ṣifaks ttṣeffiren.
Maṣyas, yezga d aqemmer. Tameṭṭut-is, Tira, am netta. D acu
teḥrec, tetteffer adrim i ccedda. Ma d Ṣifaks meskin, yuɣal
yesnuzu lxeḍra di leswaq. Tameṭṭut-is Tamazɣa, ɣas akka
tettidir di lehlak, meɛna tettak afus n lemɛawna i wergaz-is di
lecɣal n tfellaḥt. Ad texdem di lexla ad ternu axxam.
Yiwen wass, yekcem-d Ṣifaks, ɛeggu yettban-d ɣef wudem-is.
Temmuger-it Tmazɣa :
- Lɛeslama a Ṣifaks.
- Yesselmek, yesselmek. (netta yeɛya)
- Amek tesɛeddaḍ ass-ik ?
- Am wussan-nniḍen kan.
- Ṭixer, ncallah, ussan i d-iteddun ad ilin xir n wid iṛuḥen.
- Ncallah.
- Yya-d tura ad teččeḍ imensi.
- Ad ruḥeɣ ad ẓalleɣ qbel. Kemm ruḥ siwel i warrac.
- Yerbeḥ.
Teqqim twacult, la tetten akk imensi. Tenṭeq yelli-s n Ṣifaks,
Tiziri :
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 115 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- A baba !
- Anɛam a yelli.
- Ineɛm-ak lxir. Bɣiɣ a k-d-fkeɣ asteqsi, umaɛna, ugadeɣ a dtzeɛfeḍ fell-i.
- D lmuḥal ad zeɛfeɣ fell-am a taɛzizt.
- Ussan-agi, ttwaliɣ ɛemmi Maṣyas, yettreqqiɛ axxam-is. Yerna
sliɣ ad yelli taḥanut di tlemmast n taddart, akken a s-d-tawi
rrbeḥ.
- D acu i tebɣiḍ a d-tiniḍ si lhedra-yagi ?
- Bɣiɣ ak-d-iniɣ : ansi i d-yiwi ɛemmi idrimen-agi merra, yak d
kečč i s-yettxelliṣen ṭṭlaba-s.
Yerna-d deg wawal-is Zulasen :
- I balak yeskiddib. Ṭlaba, ur telḥiq ara imelyan i d-yeṭṭalab
ɣur-k a baba.
Ṣifaks, yerra-yas i Zulasen.
- D lɛib fell-ak, ad theddreḍ ɣef ɛemmi-k akka. Dayen tuɣalem
a yi-tettḥasabem. Ayen ? Mači akka i tellam. D idrimen i
yettbeddilen amdan, ma zaden fell-as, ad yessali aqamum-is,
kra kan ah. Ma ixuṣ, tabeɛ ad yettḥasab wiyaḍ deg waylaynsen.
Tiziri : Ih a baba, suref-aɣ.
Tamazɣa : Dayen ay argaz, ččet amɛic-nni, yuɣal semmeḍ.
Ṣifaks : Mazal awal-nniḍen : ḥṣur a tarwa belli aṣurdi weḥd-s
ur yesserway ara amdan, yella daɣen lxuluq-ines, leḥnana n
twacult. Ɛemmi-twen-agi a s-issuref Ṛebbi, mi yerwa ad
yemmekti akk tigi. Maca, ur tent-yettaf ara deg wexxam-is.
Ččet tura.
Tamazɣa : Tura semmeḍ wemɛic, ilaq a t-id-sseḥmuɣ.
Ṣifaks : Yyah ! lina yerɣa, tura yeḥma. Nezmer a t-nečč. Ččet !
Tiziri : D ṣṣeḥ a baba. (ḍṣan merra)
Tamazɣa : Stezmert-nwen.
Di lawan-a, Maṣyas yeqqim netta d tmeṭṭut-is d yelli-s la tetten
imensi. Dɣa yenṭeq, yenna :
- Azekka ad lliɣ taḥanut-iw di tlemmast n taddart.
Tenṭeq yelli-s Tilelli :
- Yyah ! Ur ẓriɣ ara n wacu-tt tḥanut-agi ?
- N lkettan tebɣiḍ, leḥrir, cawlala tedduḍ : lfuḍat, tiqendyar n
leqbbayel, tisfifin.
- 116 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Ansi i d-tiwiḍ merra aṣurdi-yagi a baba ?
- Aywah ! Tagi d tamaynut ! Kemm tessneḍ ad teččeḍ, txiḍeḍ
imi-m. (yerfa)
- Twalaḍ ttrabga-m sani tessawaḍ, tuɣal tlemẓit tettḥasab
baba-s. telha tagi ! (i s-yenna i tmeṭṭut-is)
- Ḥaca a baba. Bɣiɣ kan…
- Susem.
Tira :
- S leɛqel-ik a Maṣyas.
Tekker Tlelli, truḥ tettru di texxamt-is.
Tira :
- I tiniḍ-as, d idrimen n ɛemmi-s i tessexdameḍ.
- Teddrewceḍ ? Ad truḥ a s-tini.
- Mbeɛd a d-iban lɛar-ik. Uyerna at taddart merra, ad wehmen
ansi i d-tiwiḍ idrimen n tḥanut, kečč tezgiḍ d aqemmar.
- Ɛni tura tneddmeḍ ! Atan waqila yukli-d wul-im.
- Ah ! Berka-k asmesxer.
- Ih. Yak zik, teqqareḍ : “ay amɣar, a luka ad twaliḍ taqendurt
telsa Tmazɣa, d acu teqqen d ddheb, lfeṭṭa, ɣas mači daya”.
Tura waqila tbeddleḍ ṛṛay-im.
- Ur beddleɣ ara. Akken lliɣ i lliɣ. Wehmeɣ kan, d acu ara
skidbeɣ i wat taddart.
- Tettuḍ nesɛa yiwen mmi-tneɣ, a t-an di lɣerba. A sen-nini, d
netta i ɣ-d-icegɛen idrimen, ladɣa netta, asteqsi ur d-yesteqsay
ara ma nemmut neɣ nedder.wellah ma yectaɣel deg yiwen.
Meɛna, “ɛni ad ixalef mejjir aẓar”, akken i qqaren at zik, yecba
ɣer ɛemmi-s. rnu ɣur-s, weltma-s.
- Anef-as. A wi-d kan ad yili, a t-waliɣ d argaz. (tettru)
- Susem kan, truḥeḍ ɣer yelli-m yettrun di texxamt. Sehlen
imeṭṭaen ɣur-kent.
Azekka-nni ṣṣbeḥ, yekker Maṣyas, dɣa yesla i tewwurt. Yuzzel,
iwala d Tilelli i yeffɣen, yessawel-as :
- Tilelli !
Teḥbes, tenna :
- Anɛam, ṣbeḥ lxir a baba.
- Ṣbeḥ lxir a yelli. Tura, fihel ma sfehmeɣ-am. Win i m-dyennan ɣef yedrimen n tḥanut, ini-as d gma-m i dyettceggiɛen idrimen.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 117 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Yerbeḥ.
- Akken ! Ax tura ṣṣerf-agi.
- Fiḥel.
- Ṭṭef.
- Ṣaḥit.
- Ḥrec yelli.
Deg uɣerbaz, Tileli nettat d Tziri, qqiment akken. Tenna Tziri :
- A tilelli, sliɣ baba-m ad yelli taḥanut di tlemmast n taddart.
- D ṣṣeḥ, ass-a ncallah.
- Yelha ! Akka walaɣ ad tuɣalem d igelliden n taddart.
- Ur ctaɣleɣ ara neck. Iswi-w d leqraya-w, d aya.
- Bɣiɣ a kemm-steqsiɣ, meɛna balak ad tzeɛfeḍ.
- Ur ttzeɛɛifeɣ ara ɣef weltma taɛzizt.
- Ula d kemm ɛzizeḍ fell-i a Tilelli.
- Muqel ! Ansi i d-yiwi baba-m idrimen-agi, merra ?
- Ur ttkemmil ara i umeslay. Idrimen n gma “Imɣur” yellan di
lɣerba.
- Teẓriḍ ttuɣ akk sɛiɣ mmi-s n ɛemmi di lɣerba, suref-iyi a
weltma.
- Ulac deg-s.
Mi akken heddrent, yekcem-d uselmad-nsen. Tenṭeq Tlelli :
- Aselmad-agi d amaynut.
- Mender ma yessen ad yesɣer, neɣ am win iɛeddan. (ḍṣant)
Yenna uselmad :
- Azul fell-awen.
Rran-as warrac : “Azul”.
Aselmad :
- Wi ara ɣ-d-yinin azemz n wass-a ?
Ṣifaks, yuɣ-it lḥal iteddu deg webrid, yemlal tamattart teddem
mmi-s amecṭuḥ. iwala-tt, tɣaḍ-it, yebɣa a s-iseddeq meɛna ur
yesɛi ara adrim. Yenna-yas :
- Suref-iyi, lxeḍra-w, teqqim akken. Ur tenzi ara.
- Ṛuḥ, a k-d-yefk Ṛebbi.
- Aǧmaɛin.
Yekker, yerza Ṣifaks ɣer texxamt n lexzin, iwala lxeḍra-yis akk,
teffɣen-d deg-s iwekkiwen, yeqqim ar lqaɛa, yerkeɛ, yenna :
- A Ṛebbi, d acu i xedmeɣ d ssiyya ?
Tamazɣa, tejba-d daɣen twala kra din yerka, tenna-yas :
- 118 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- A Ṣifaks, akka Ṛebbi yettjerrib amdan di lemḥan, ma neṭṭef
deg-s neɣ a nekfer. Wagi d cci n Ṛebbi, a t-nqabel akken i dyusa.
- Subḥanu ! Ihi aql-i ffɣeɣ ar tebḥirt,ma yella d acu ara dkkseɣ.
Yiweḍ Ṣifaks ɣer tebḥirt-is, iwala teɛmer d lxeḍra d lfakiyya,
yemmekta-d amek i tt-yeǧǧa iḍelli-nni : lxeḍra, kra kan i
yellan, ma d ṭṭjur n lfakiyya, qqurent. Dɣa yemmeslay iman-is :
- Amek akka iḍelli, ǧǧiɣ drus i yellan n lɣella, ass-a teɛmer.
Awwah ! Tagi ala amɣar azemni ara tt-id-yesfehmen.
Iruḥ ɣur-s, mi yiweḍ, yenna-yas-d :
- Lɛeslama a mmis n lxir. Kečč d argaz d wawal.
- Azul a baba amɣar.
- Azul a mmi. Ɣer wacu i ɣer i d-tqesdeḍ amɣar-agi amekfuf ?
- Ala a baba amɣar. Amekfuf deg wallen kan, wama ayennniḍen d cci n Rebbi. (Amɣar-agi d aderɣal)
- Subḥanu ! A mmi d tidet i d-tenniḍ. i tura mmeslay-iyi-d ɣef
wacu i k-id-yecqan akka.
- Aql-i tewwet-iyi lwehma a baba amɣar. Ayla-w iḍelli ǧǧiɣ-t
lxeḍra d timexḍa kan. Wama lfakiyya, qqurent tjur-is. Asmi
rziɣ ass-a fell-as, ufiɣ tibḥirt-iw tuɣal d lǧennet. D acu ara dtiniḍ ?
- Tesliḍ mi k-d-nniɣ di tazwara, kečč d argaz lɛali. Taddart akk
teẓra ssebba n leflas-ik, d gma-k bu ṭṭlaba, yerna tiḥila sufella.
Nniɣ-ak a mmi, Rebbi yettjerrib amdan-is, ma yezmer ad yeṭṭef
deg-s neɣ ad yekfer. Kečč acḥal iɣeblan i iɛeddan fell-ak,
meɛna teṭṭfeḍ di Ṛebbi. Lɣella-yagi a mmi, inek. d Ṛebbi i
yebɣan ad yuɣal lxir s ayla-k. Ečč deg-s, tessenzeḍ. Lameɛna mi
d-yuɣal rrbeḥ s axxam-ik kullec ad iruḥ.
Akka myal ass, irezzu Ṣifaks d Tmazɣa tekksen-d lɣella. D
lewhayem : amḍiq i deg ara d-kksen lɣella, azekka-nni a tt-inafen tuɣal-d akken tella. Kemmlen wussan, mazal argaz lɛali
ixeddem akken i s-d-yenna wemɣar azemni.
Ɛeddan leɛwam, Ṣifaks, yuɣal mači kan ɣer wamek yella zik. D
netta i d agellid ameqqran n taddart. Teḥbes lɣella di tebḥirt-is,
yuɣal yexdem-itt s ufus-is, s lemɛawna n wid yessexdam yid-s.
Ma d Maṣyas, taḥanut-is, simmal tettuɣal ɣer deffir.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 119 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Yiwen wass, iruḥ Maṣyas ɣer Ṣifaks, yufa-t-in yettmeslay i
ixeddamen-is ɣef lecɣal n tfellaḥt. winna, akken i yuɛa gma-s,
yettemsesay : “D acu i d-yiwin Maṣyas ɣer dagi ?”, yuɣal
yenna-yas :
- Kul wa ad yeɛnu ccɣel-is.
Iɛedda ɣer Maṣyas, yenna-yas :
- Azul ! D lxir ncallah.
- Usiɣ-d ad ssutreɣ ɣur-k leɛfu. Rǧu, ẓriɣ d ayen meqqren i kd-ssutreɣ, meɛna nedmeɣ ɣef wayen xedmeɣ deg-k. cciṭan
iɣurr-iyi a gma ɛzizen. Anda rreɣ udem-iw si leḥya.
Ṣifaks, iɣaḍ-it gma-s, yewhem d acu ara s-yini. Yerra-yas :
- Ur zmireɣ ara ad waliɣ gma yettru, meɛna ad tegreḍ di
leḥsab-ik, neck ur ɛeffuɣ ara yal tikelt ma tuɣaleḍ ɣer
leɛwayed-ik. Ttu tesɛiḍ gma-k, isem-is Ṣifaks.
- Tesɛiḍ lḥeqq ad tcukkeḍ deg-i a Ṣifaks. Aṭas i gezreɣ deg-k,
meɛna daɣen aṭas i d-lemdeɣ seg wayen sɛeddaɣ d wayen
walaɣ seg-k. timital-ik, qlilit lweqt-agi.
Yekna Maṣyas ad yessuden afus n Ṣifaks, d acu yugi-yas :
- Ala a gma. Idrimen akken i d-ttasen i ttruḥun. Adrim ma
yella iruḥ, a d-yuɣal; meɛna tagmat, ma yella wi yejmeɛ degneɣ Ṛebbi, ur d-yettuɣal ara, ihi i yelhan d leɛfu.
- Lehdur-ik, ur ten-regguɣara. Tanmirt-ik a Ṣifaks.
S waya, ters-d talwit gar twaculin, tuɣal-d tegmat n zik-nni.
Maṣyas d tmeṭṭut-is, xedmen tamurt-nsen. U yerna mmi-tsen
yunagen, yuɣal-d ɣer tmurt. S wakka temlal tasa d way turew.
Uɣalent snat twaculin d yiwet twacult. Taddart merra
tettmeslay fell-asen.
Yezzi-d useggas, sin watmaten xedmen zzerda, slant yes-s akk
tuddar i d-yezzin i taddart-nsen.
- 120 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
TAMEDYAZT
Aɣerbaz n tayri
Nizar QEBBANI
Madraset al-ḥubb
Tasuqelt : Nora MAHI
T
eslemd-i, teslemd-i, teslemd-i
Teslemd-i tayri-m leêzen
D nekk, acêal aya êwaoe$
I tmeîîut ad iyi-rren êezne$
Tameîîut, ad ru$ gar yi$allen-is, am ufrux
Tameîîut, ad iyi-jemâen am iceqqfan n tbaqit.
Teslemd-i tayri-m yir amsayen
Teslemd-i tissit n lqahwa di ttnaûfa n wuvan
Ad âerve$ tiâeqqacin n yimejjayen
Ne$ ad bedde$ $ef umnar n yiderwicen
Selmed-i tuff$a seg uxxam, ad ggare$ azeîîa deg yiberdan
Ad slufe$ deg wallen-im, i wacêal n yitran
A tin icebblen tudert, ay agejdur, ay agejdur d uqriê
Tessekcem-i tayri-m timura n leêzen
Nekk uqbel-im, ur ssine$ timura n leêzen
D awez$i éri$, imeîîi d amdan
D amdan mebla leêzen, d asmekti n umdan.
Teslemd-i tayri-m, lexdayem n yigerdan
Ad resme$ udem-im s tbuxim
A tin isâerqen amezruy-im
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 123 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Aql-i mmezle$ seg-m deg uéar ar uéar
Teslemd-i, mi ara êemmle$ têebbes tmurt $ef tuzzya
Teslemd-i ti$awsiwin ur llint ara deg walla$.
Rri$ timucuha n yigerdan, kecme$ ti$erma n yigelliden
Urga$ ad a$e$ yelli-s n ugellid
Allen-nni zeddigen ugar adfel n udrar
Ticenfirin-nni éiden ugar ajeooig n rremman
Urga$ megre$-tt-id am yimnayen
Urga$ qqne$-as izurar n ssxab d umeroan
Teslemd-i tayri-m d acu i d ashetref
Teslemd-i amek i ttazzalen wussan
Ur d-ttas yelli-s n ugellid.
- 124 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Amezruy
Mohamed MEDJDOUB
A
nwa i a$-yedâan
Akken ur nettili
D widak i as-yennan
Timmuz$a te$li
Amezruy ad yeched, ad yer ivelli
Ad twalim tidet n wegdud-agi
Ass-nni mi ara d-nezzi
I tebnam ye$li
Ass-nni ad nwali
D acu i d tilelli
Ayen yedduklen, ur tbeîîum ara
Loehd i nesâa, ur as-tezmirem ara
Ïîerk d Rruman
Ne$ Abiéenîi
I tekka Ufiniqi
Äcan-t akk êafi
Ad nidir yiwen n wass s timmad-nne$
Wala yal ass d ddel ar $er-ne$.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 125 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ïîlam
Awal yewzen
Imi izemmem
Tebreq terâed
£lin-d yimeîîawen
Yewwet-d wedfel
Qebren wulawen
Ikemmel-as wavu
Yeskaw ifadden
D iîij i iffren
Ddre$lent wallen
Asigna i iûubben
D tisiswa i ijerêen
D nnda i d-yewten
Iéuran qquren
Wali-t a medden
I yexdem yendem
Lbaîel
Ay$er a ddunit, mazal meééiyit
Ay$er a ddunit i a$-tgiv akka
Akken i a$-d-ooan
akk yimezwura
Akka i a$-d-ufan
widak n wass-a
Acêal i iâeddan d leqrun aya
I tmazi$t-nni
ar melmi tura
Têekmev fell-a$
Tugiv ad d-neffe$
Ass-a ad nehder
Ma ulac a$-terrev
Tserêev-asen
Nekni nefrev-iten
Ineggura-ya
Yerna teooiv-ten
- 126 -
bezzaf i neûber
ansi akken i d-nekka
$ur-nne$ ad d-kecmen
yiwen deffir wa
bezzaf i tâeîîlev
b$an a$-ççen
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Lemmer ttafen
Iban ttasmen
Ma d nekni
Ivelli
Ass-a
Ne$
ur nettili ara
s yisem n tmaz$a
nedder
d wass-a
ne$ azekka
ass-nniven
Targit n yiminig
Urga$ am wakken d ûûeê
Urga$ alarmi d ûûbeê
Bedde$ $ef yiwet teérut
Lewhi n Oeroer i zzi$
Ul-iw immekta-d tamurt
D wakal ideg lule$
Ar tama-w zzin-d irkelli
Imdanen widen ctaqe$
Ëûi$ di targit i lli$
Targit-nni ssarame$
D igider s ufella n teérut
èri$ fell-as ara mmte$
D tirect i d-ooan lejdud
D abernus ad t-sburre$
Deg walla$ tenoer taddart-iw
D izenqan ideg urare$
Mmekta$-d imawlan-iw
D yimeddukal i êemmle$
Mmekta$-d lexlawi
S yifrax-is d yi$ersiwen
Leâwanûer ttregrugen
Aman di leêcic ruêen
Wala$ akk ifellaêen
Deg wennar sserwaten
Ass-agi merêent wallen
Rri$-d kra n yimdanen
Mmugre$-d ula d tulawin
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 127 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
S tzedmin n yis$aren
Azemmur deg yixxamen
Idda-d akk deg yiqecwalen
D tagi d targit n wulawen
D tudert n yiqbayliyen
£as ur b$i$ i$erbiyen
Mi i d-uki$ cudden ivarren
- 128 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Innan
Abdelhafid CHENANE
Win umi yelha yiles-is
Yezga yesɣerbil awal-is
Yella wawal d ajeǧǧig
Rran-t ur zeddig
Ma yella wamek i wawal yelha wawal
Ma yeqḍeɛ wamek i wawal dir-it wawal
Win ixeddmen lemtul
Allaɣ-is yecba llakul
Mi ɛyiɣ nekk ad ṭṭseɣ
Di target ttkemmileɣ
Anda akken ilaq ad nɣiwel
Ur qqaret tazzla fiḥel
Awal n bab n wawal
Amek ara s-tefkeḍ awal
I win ur nessin awal
Yusa-d wass ideg qeḍɛeɣ layas
Lehlak yellan ufiɣ-as-d ddwa-s
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 129 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Anda akken iḍelli i nella
Ass-agi dinna i d-neggra
Ttwaliɣ ur ddreɣleɣ
Mi tufeg ur s-faqeɣ
Ddreɣleɣ nekk ɛuddeɣ ttwaliɣ
Ayen mennaɣ ur t-wwiḍeɣ
Amdan i tetbeɛ tatut
D ameḥbus deffir tewwurt
Win yettaṭṭafen lmizan s tiṭ
Yezga iruḥ-as cwiṭ
Ayen iḥman ikeccem-it rruḥ
Ayen semmḍen kulci deg-s iruḥ
Afennan ǧǧan yisefra
Am win yeṭṭsen di tesga
Nnan-d akk tcudd ɣer-sen
Tiɣersi anda nniḍen
S kra n win yetcawaren uccanen
Ad yefreq d watmaten
Yir tawenza
Teɣɣaz tiɣezza
Ma yeqqim d awal
Ma iruḥ d ajeɣlal
Tidet tferru-tent
Ma d lekdeb ixenneq-itent
Ma tsemmḥem imi ɣelḍen
Azekka ad d-uɣalen
- 130 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Wid yettarun
Zgan ttrun
Telha tɣawsa, yelha umgud
Lemmer ur neffud
Ulac win ara t-id-ibedren
Yelha lxux, yelha rremman
Xas akken iɛedda lawan
Armi neẓra yelha
I d-nɛedda ssya
Wid akken yukin d ṣṣeḥ laqen
Ma d widak yeṭṭsen
Wellah ur xuṣṣen
Xas akken lǧib-iw yeqqur
Ma d allaɣ-iw yeččur
Ma nenna-d awal cfut
Ma ulac ad ɣ-texdeɛ lmut
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 131 -
I tura
Youcef MERAHI
Tasuqelt : Mohand OUANECHE
I Lyès ABOULAICHE
ula d nekk ur d-clige$
ma yella wavu yezze$ze$
ma yella useklu yekna
si teqriêt n wussan
ula d nekk ur d-clige$
ma yella tafat
teooa amviq i tebrek
ma yella tafukt tensa
tagnawt tcerreg
ne$ itran lsan leêzen
ula d nekk ur d-clige$
ma yella rrâud yebva ul-iw
ma yella rruê-iw yu$al
d tarfaî i taslubi
ur d-clige$ seg wacemma
a k-n-hevre$ sell-iyi-d
ayen i s-yehwan ad yevru
ayen i s-yehwan ad yejbu
tura
- 132 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
IVRISEN
Taweṭṭuft d werǧeǧǧi
Djaffar MESSAOUDI
A
macahu, ɣef tweṭṭuft d werǧeǧǧi. Kra yekka
unebdu bu uchayli, taweṭṭuft la tetteddu la
tettnadi, la treffed la tettɛebbi, la tgerrew la
tettawi ayen ara theggi i wussan n urgigi.
Ma d werǧeǧǧi azehwani, kra yekka wass la yekkat agumbri, la
iceṭṭeḥ la yettɣenni iman-is ddaw tili. Tikwal ma sdat-s ad dtɛeddi tuḥrict n tweṭṭuft-nni, aɛeqqa n yirden deg yimi, netta
ad yesteɛmel ur tt-yeẓri, ur yessusum ad tt-ilaɛi, ur ttyettɛawan deg uṣubbu wala asali.
Asmi ay d-tewweḍ ccetwa, s usemmiḍ yesserkaben tawla, d
waḍu yetthubbun si yal tama, d udfel iregglen tiwwura,
taweṭṭuft-nni dɣa tekna, ɣer uxemmuj-is ay teččur d-tamečča.
Nettat tuɣal testufa; ala i yiḍes ay tt-tettarra, yerna deg wusu
tezga teḥma. Ma d werǧeǧǧi-nni ameɛdazu, yejjawnen deg
unebdu zzhu, ur yufi s wayes ara yessedhu, takerciwt-is
yecban amnitru, yerna asemmiḍ la deg-s yettazu.
Mi yebda laẓ la t-yettḍurru, yemmekta-d taxeddamt-nni n
unebdu. Dɣa yenna deg yiman-is s usirem ɣezzifen am ujgu :
“Ḥeqqa tella tmexluqt-nni igan s yirden atemmu”.
Sakin yessuɣel ɣer tinna ideg yeḍmeɛ ṛeggu.
Mi yewweḍ lewhi lmeɣreb, ɣef tewwurt n lalla yesseqqreb.
Taweṭṭuft mi d-teldi tawwurt tettɛeǧǧeb. “Acu akka ɛni ay kid-isrezfen ɣur-i ay-imjeddeb ?! Ɣileɣ werǧin lliɣ deg wallaɣ-ik
imǧelleb !” Ay das-tenna mi ɣer-s tqerreb, ammar ɣer ugensu
ad d-iǧelleb.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 135 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Dɣa yenṭeq werǧeǧǧi umi ddunit texreb, yenna i tweṭṭuft s
wawal icebbeḥ s lekteb : “ Ah a nna taneɛmart, teswiḍ ddheb !
Aniwa werǧin yurga ad kem-yekseb ?”
Tɛedda tweṭṭuft ɣer wawal n tidet tezreb : “Ah, tuɣaleḍ ass-a d
imqezzeb ! Amer twennɛeḍ iḍelli aseḥseb, tali ass-a afus-ik si
yal lxir ad d-yenqeb. Win deg uẓɣal yecna u ddaw tili yeḥjeb,
dulaqrar ad yecḍeḥ di ccetwa u deg usemmiḍ ad yeɛteb”.
Tuɣal tweṭṭuft ɣer way temlek, lafeɣ seg waḍu ad tehlek. Mi
yesla werǧeǧǧi i tewwurt teṣṣerbek, tberreq tkerciwt-is zun s
ujenwi teftek. Yeẓra ur yettaf yiwen ad t-isellek.
Rebbi ur ittettu
Qqaren at zik, llan tikkelt sin watmaten ; yiwen isem-is
Wanneǧǧkan, wayeḍ isem-is Wanawidkan.
Wanneǧǧkan d nneyya, ixeddem ɣef twacult merra. Ma d
Wanawidkan d bu tḥila, ittxemmim kan i uzekka. Asmi
yemmut baba-tsen, yeǧǧa-d si yal lxir atmunen. Wanneǧǧkan
ɣur-s tikti, yenna i gma-s ahwawi : ad yerḥem Rebbi baba-tneɣ
lɛali, i ɣ-d-yeǧǧan akk ayagi. Deg-neɣ tajmilt yuksan-itt, ad astt-nerr ma tadrimt-is nessefti-tt. Ineggez Wanawidkan s
wurrif, jmaɛliman afus-ik ur ten-yeṣrif. Wa d baba-inu, ayla-s
inu, kečč ur telliḍ d gma-inu. Wanneǧǧkan ibat seg wayen la
isell, yugad idim ad yazzel, yeṭṭef abrid-is iɣawel, ɣer at Rebbi
issuɣel, ad as-d-ciren ɣef win s-isswen aɣbel. Deg ubrid-is
yemlal-d win ɣer-s Rebbi yuzen-d. Iseqsa-t d yimeṭṭi itturug-d :
a kečč umi zeddig wudem am lmelk, talwit melmi ara yi-dtettunefk ? Ma mazal gma ad idder, tuɣalin ur tt-id-bedder.
Inṭeq umexluq yini-as, tlatin iseggasen i s-d-mazal. Tɣaḍ-it
twacult-is n-yeǧǧa i udeɣli. Immuqel Wanneǧǧkan ɣer igenni,
yini wekkleɣ-ak a gma Rebbi. Sakin ɣer uxxam yebda-d tikli.
Ɣer tewwurt temmuger-it-id tmeṭṭut-is, seg yimeṭṭi yejreḥ
yiẓri-s, melmi ara ifak Rebbi si ẓẓur ? Ṣṣber kan d aya i ɣ-diṣaḥen d amur, tlatin iseggasen werɛad bdin, s igenni terfed
tmeṭṭut iẓri-s ineggin, wekkleɣ-ak Rebbi a win yeččan gma-s d
amuddir, nekni neshel-ak Rebbi d uwɛir. Sakin ɣer tɣerɣert
- 136 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
temmuger-it-id yelli-s, tettel tyersi di tgerjumt-is, a baba melmi
ara d-fell-aɣ teflali? Ṣṣber kan a taɛzizt-iw a yell-i, akka tlatin
iseggasen ur d-icerreq ur tt-nettwali. Ɣer igenni terfed teqcict
iẓri-s ismeqqin, wekkleɣ-ak Rebbi a ɛemmi wer yellin d aḥnin.
Azekka-nni kan isselqef Wanawidkan, tbat twacult n
Wanneǧǧkan. Ɛni skiddiben at Rebbi ? Iṭṭef abrid ɣur-sen ad
ten-isseqsi. Di ttnaṣfa n webrid immuger-it-id lmelk-nni. A
mazal-ik themmleḍ ula d ass-a, yax kfan fell-ak iɣeblan tura !
Usiɣ-d ad iyi-d-tessefruḍ adrug-ik. Yax tenniḍ tlatin iseggasen
i d-yeggran, akken ad faken fell-i ineẓman. Smuzget ihi mliḥ
akken ad tfehmeḍ : aql-aken di twacult-ik di tlata, yal ma
yiwen deg-wen iwekkel Rebbi i winna, nekẓen-d ɛecra
iseggasen dinna. Rebbi ur ittettu ara, win deg-s issutren kra.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 137 -
Tamekrust
Hacène HALOUANE
R
ebâa iseggasen-aya ur sen-uri$ ur steqsa$ fellasen. Win yekkren $er wayev yinas «Ad k-yeg
Rebbi am twaff$a uberriq seg uêriq». Neqqar-it d
awal, nekk ass-agi éri$ d acu-t.
Nadin tesâa inebgawen. Tesnejmaâ-d imeddukal-is : wid n zik,
wid n teméi, wid n tirga, d wid n wass-a. Mi d-kecme$ s
axxam, s axxam-iw, ufi$-t-id yaâmer. àçan, swan, wa iceîîeê,
wa ittavûa kan weêd-s ur yeêûi $ef wacu.
Uma âeggne$-as. Nukni maççi akka i nga. Mi ara d-nawi
inebgi s lêerma-s : ad yeçç, ad isew, ad ikker ad fell-as isahel
Rebbi. Yal yiwen ad t-ihenni Rebbi deg uxxam-is.
Uma nni$-as : nekni $ur-ne$ d irgazen i yesnubguten irgazen.
Si zik akka. Uma nni$-as ur qebble$ ara akken nniven. Tevûayi-d, tevûa fell-i, tenna-yi-d : “Lemmer i teb$iv akka talla akka
ad n-teqqimev deg yifri-k, deg udaynin-ik ula i k-id-yewwin
$er Lpari”.
Annect-a yakk ikfel-iyi-d am tidi, pmuqule$ deg yinebgawen-is
deg wagu n wabbu n dduxan. Bbi$ iman-iw ad ére$ ma maççi
d targit. Twala-yi-d Nadin, tga-d i yiman-is abrid gar
imeddukal-is amzun di teégi ; $as akken ula d nettat teswa
mazal-itt tqeîîeb.
- Ani$ tettuv, mon petit Akli, ass-a d amulli-w ?
- Ih ttu$, teériv tezde$ deg-i tatut : ttu$ baba d wayen reoome$,
ttu$ yemma, ttu$ taddart, ttu$ tamurt… tikwal qqare$-as wis
- 138 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
ma s tidet nekk d Akli, Akli n Yidir d Tsaâdit ne$ m$i$-d kan
akka weêd-i gar iberdan, ur éri$ d acu i yi-d-yewwin ur éri$ d
acu ttnadi$.
- Sew, sew ad k-ikkes âeggu.
Swi$. Yiwen lkas, sin lkisan, tlata… yeâreq-iyi leêsab. Ëulfa$ i
yidmaren-iw b$an ad îîrevqen, ttaqqfe$. Muqle$ akka, yiwen
ur d-ilhi yid-i, yiwen ur iyi-d-iwala ceîîêen, tessen. Ff$e$.
Ruêe$ ad nadi$ cwiî ubeêri i turin-iw, ufi$-n acelyav. Din din
ikkes-iyi udubbez-nni lli$ ddubbze$. Tafat n yiv werra$et, avu
yetsuvu, aqjun yesseglaf… muqle$ akin, anga tenneqva tmu$li
wala$ yemma, d lexyal kan, maca d yemma tessawal-d s lqedd
ugerjum-is imi ti$ri-s ittawi-tt wavu, sli$-as teqqar : ”Ay Akli a
mmi !!! £urek tamekrust ad ak-tefsi !”
èri$ yemma di tmurt, acu ara tt-id-yawin ? Ur tesâi s wacu, ur
tessin abrid, u lemmer tesâa, lemmer tessin ur as-ttâemmiden.
Nettat am tyazivt m rrebg : seg uxxam, $er tala, $er lexla.
Qqaren tbeddel teswiât, $ef yemma, d ivelli i d ass-a. Teéra u
éran akk medden.
Qqime$ $ef utrottoir, rri$-d ayen swi$ d wayen ççi$, $li$ am
uzeqqur. Kemce$ iman-iw am llufan, $umme$ aqerru-w s lkol
ubalto, ruêe$...
D asemmiv, yewwet udfel $ef udrar, widen la ileqqven
azemmur, zik i ûubben $er lexla. S kra n win izemren ad
yexdem yedda, neqqim-d deg uxxam nekk d yemma : nettat ad
theggi imekli, nekk ad t-awi$.
£as akken d asemmiv, taddart teâmer. Wa yewwi-d is$aren,
wayev yettheggi asa$ur, ta tugem-d, ta tezdem-d… Mi qrib d
lawan imekli, teddem-d yemma tabernust-iw, d tamecîuêt am
nekkini. Teîîef-iyi icuvav-is deffir temgervt-iw, tcudd-iten d
tamekrust. Tenna-yi : ”Ëader ad k-fsin icuvav n tbernust-ik,
ma ulac ad k-yeddem wavu”.
Tiyerrist tekres, tcudd-iyi imekli di tyemmust, teîîef-iyi-d si
tuyat tennak : ”Ruê a mmi, $iwel, win ixeddmen yettlaé”.
Ëemmle$ aûubbu si taddart, êemmle$ akessar. Di tmurt-nne$
ulac luva : d akessar ne$ d asawen : asawen d taâkumt $as ma
d annan, yeqqim-d ukessar êemmlent-t tqejjarin tileqqaqin.
Ula d nekk akken. Asawen, mi tegrev avar ad tu$alev d
timendeffirt, abrid yettnejbad ur ikeffu. Ma d akessar ijebbed :
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 139 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
$as tbubbev rfed kan avar-ik ad k-issum. Muqel kan anga ara
tedduv imi akken teshel tikli i yewâer una$luy. Ëemmle$
akessar imi la teddu$ cennu$. Hemmle$ ad êulfu$ i ubeêri deg
yimeééu$en-iw $as akken i$umm uqerru-w. Akken ara yi-dwalin at uxxam-nne$, win yellan $ef tzemmurt ad d-yers, win
yeîîfen aâeqqa ad t-issers. Ad iyi-d-zzin, ad iyi-kksen
tayemmust, ad iyi-fsin tamekrust, ad êulfu$ i ucelyav asemmav
yeskawayen tidi n tazzla.
Asemmiv ikcem-iyi i$es, nuda$ icuvav n tbernust-iw ad
$umme$ yis-sen, nuda$, nuda$... ldi$ allen-iw, ufi$-d iman-iw
$ef utrottoir i îîse$, zdat uxxam-iw.
U$ale$ $er deffir. D amulli n Nadin. Axxam yeççur d
inebgawen-is, nekk swi$. Äarve$ ad sefve$ udemi-w, ula s
wacu : ivuvan-iw dduzen. Kkre$, ddi$ armi d axxam, sîebîbe$
sîebîbe$… ulac. Qqime$ $ef tewwurt n uxxam-iw… Dinna i
yi-d-ufan mi d-kkren ûûbeê inebgawen n Nadin. Sli$ mi s-nnan
“muqel wid ur nessin ad swen !”.
Nitni ruêen, nekk kecme$ afe$-n Nadin tnax. Ddme$-d tabalizt
n wasmi d-usi$. Bella$ tawwurt n texxamt-iw s tsarut. Ddme$d abernus-iw, êala winna i yi-d-têettem yemma, tennak :
“Timura n medden waârent !”
Ddme$-t-id, zwi$-t yettraê d lkafur i s-d-terra yemma mulac
tuneîî. Lsi$-t. Sbedde$ lqedd-iw. Muqle$ iman-iw di lemri,
tekfel-iyi-d yiwet tefyirt ne$ra-tt asmi nella d arrac imecîaê :
“Akli est un petit kabyle”. Ëulfa$ zzin-iyi-d warrac n taddart
deg uêeccad n wafir, kkaten-iyi afus, cennun-iyi, ttavûan fell-i
amzun ye$li-yi wagus. èemve$ icuvav n ubernus-iw $ef tuyatiw, qqime$ $ef umeîreê, ttru$. Refde$, serse$ : Nadin, yemma,
l$erba, tamurt, tadrimt, a$rum… yak ttmeréan deg walla$-iw
am warrac deg wennar. Dayen : truê ufi$-tt ! Maççi da u$ale$
s axxam mebla takarrust, mebla l’Euro ! Maççi da qqime$ dagi.
Dayen ayen i$er d-nettazzal wala$-t. Öwi$ barka-yi !
Azekka zik ad kkre$, ad ddme$ idrimen si texrivt n Nadin, ad
qesde$ ORLY, dinna ad asen-ini$ d yemma i yemmuten ad iyizzewren. Ad awve$ $er tmurt : si Lezzayer $er Tizi, si Tizi $er
Tizi. Iwsawen, Tizi uqellal, anga i mlalen idurar, dinna i tella
tewwurt b avu. Ansi d-illul cwiî uzemeêrir ad t-iccuf, ad t-yerr
d tabucivant. Aêlil a win ara d-yaf dinna ccetwa. Ad keble$
- 140 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
iman-iw di tbernust-iw, ad cudde$ icuvav-is zdat-i ssyin akin d
tawazya kan ara tezzi$. Ad qqime$ dinna.
Di ccetwa abrid-nni yezga yergel seg udfel, ttkukrun medden
ad kken ssyinna. Dinna ara qqime$ : ur tette$, ur tesse$ ad
tâeddi fell-i ccetwa, adfel ad yefsi, imsebriden ad u$alen ad
afen agecmuc-iw yettel deg ubernus. Yiwen ur iéer ansi d-kki$,
yiwen ur iéer wi yi-ilan.
Yemma ad terou ad tru ad iyi-tayes.
Nadin ddurt ne$ snat ad iyi-tettu.
Nekkini : akka i ttverru d win ittaooan tamekrust ad as-tefsi.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 141 -
Tiɣimit akked Djamel Benaouf
Kaci SADI
I
ẓuran : D anwa i d Ǧamal Benɛuf ? (Melmi/Anda tluleḍ,
temẓi-inek…)
Ǧamal Benɛuf : Ɣas ulamma yal amdan s wazal-is, maca
yettimɣur ugar wazal-ines s wayen d-yeǧǧa d wayen iga.
Isem n twacult : Benɛuf. Azarisem-inu : Ǧamal. Luleɣ ass n sa
(7) mayyu 1960 deg Iɣil-Ali, aẓi n At Ɛebbas (Bgayet). Luleɣ di
tefsut iɣef nniɣ deg yiwen usefru :
Nekkni d tarwa n tafukt
Tilelli nteg-as azal
Nekkni d tarwa n tefsut
G irebbi ugama i d-nettlal
Nekkni argaz tameṭṭut
Tayri seg wul nemyeḥmal
Nekkni d tarwa n tmurt
Nettak asfel ɣef wakal
Nekkni tegguni tatut
Mi nettemyefk afus tikkwal
Ahat irad-iyi ad d-laleɣ di taddart n yemyura yecban : Lmuhub
d Ṭawes Ɛemruc d Malek Wari… Wamag nekk n yiwet taddart
i wumi qqaren Tiniri (isem-agi yebɣa a d-yini : Ṣṣeḥra s
tmaziɣt, ahat imi d-tezga ɣef weẓrar, yernu d tigellilt nezzeh,
maca, di rreẓq kan, wamag d tamerkantit si tama n yidles d
leɛwayed, a d-fkeɣ sin imedyaten kan : Qqaren-d “Tiniri-yagi
d teryel i tt-iṣaken (yebnan)”. Tadyant-nniḍen daɣen, d tin n
- 142 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
yizem : Qqaren-d “izem aneggaru di tmurt n leqbayel yenɣa-t
yiwen umezdaɣ n taddart-agi, isem-is Ḥmed U Muna”…
Werɛad mmideɣ sḍis (6) iseggasen ufiɣ-d iman-iw deg
Wehran, acku lliɣ ttidireɣ di taddart ɣer jeddi akk d jida, ssyen
ḍefreɣ-d tawacult-inu i yellan yakan di temdint-agi (Wehran).
Nekk i d-yeldin allen-iw deg irebbi n tmucuha d leɛwayed n
teqbaylit, din din kan ufiɣ-d iman-iw di tmettit-nniḍen,
tameslayt-nniḍen, lɛeqliya-nniḍen… Teḍra-yi am weslem-nni i
yuɣen tannumi d tudert n waman, ur yuḥtam meskin alammi
d-yufa iman-is yetteqliliḥ di tkajut (tasenduqt)!... ɣas llan kra n
leqbayel di lḥuma ideg nezdeɣ, maca, di berra ttmeslayen akk
taɛrabt, ula d Imerrukiyen (ladɣa Icelḥiyen) akken daɣen, d
acu kan, tulawin-nsen (ticelḥiyin) ur ttagadent ara, sɛant tissas
ur ttsetḥint s tmeslayt-nsent, ttmeslayent-tt ɛinani si ṭṭaq ɣer
wayeḍ, s isuɣen mačči seddaw tinzert kan ! Ahat d ayagi merra
i yeqqimen yecreḍ deg wallaɣ-iw.
Iẓuran : Amek almi i tkecmeḍ s amaḍal/annar n tira ?
Ǧamal Benɛuf : Lemmer mačči d tafrit neɣ d asefri (prise de
conscience)-nni yili d acu ara yi-yawin s amaḍal-agi ? Imi ur
d-ufiɣ ara kra n temyart neɣ n lɛada n tira, la di twacult-inu
neɣ deg wayen i yi-d-yezzin s umata.
Iẓuran : Mmeslay-aɣ-d cwiṭ ɣef yal aḥric/taɣult di ddunit-ik n
tsekla, amedyaz, amyaru, argaz umezgun (agzul n wayen
txedmeḍ di yal taɣult)
Ǧamal Benɛuf : Di tmedyezt, ssaẓergeɣ-d yakan ɣur teẓrigin
“Harmattant”, yiwen wammud isefra s yezwel: “Tujjma
tuzzma”. Deg-s 30 isefra, ma d ayen yerzan asentel-ines
nezmer a t-nebḍu ɣef sin : yiwen weḥric yewwi-d ɣef usuter
izerfan-nneɣ akk d tyita s leqseḥ di lbaṭel i d-yeɣlin fell-aɣ,
aḥric wis sin, yerza tayri d iḥulfan. S umata tella tujjma, tella
tuzzma. Tujjma n wayen nḥemmel d tuzzma deg wayen nugi.
Di tsekla, ssaẓergeɣ-d ɣer teẓrigin i d-yettwabedren yakan,
yiwen wungal s yezwel ”Timlilit n tɣermiwin”, ma d asentelines s tewzel kan d wa : Yewwi-d ɣef yal idis n tudert i ttidiren
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 143 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
kra imezdaɣ n yiwen uɣaram (tamdint) iɣef yerfed azwel
wungal-a. Uriɣ daɣen kra n tullisin, yiwet seg-sent “Taklit n
tayri” tzemrem a tt-tafem deg wesmel “imyura.net”, tiyaḍ
mazal deg-sent areqqeɛ. Deg umezgun, ar tura uriɣ kuẓ (4)
tmezgunin, kraḍ (3) turar-itent-id terbaɛt “Tigawt d wawal” n
tiddukla Numidya. Isental-nsent : walit iselɣat (les prospectus)
i d-yeddan d weḍris-agi, ma d taneggarut “Ccix lkanun”, tagi
werɛad tt-id-nurar, tettawi-d ɣef kra n yemdanen i d-irewlen
si temnaḍin-nsen, taggara a d-mlilen deg yiwen wexxam
yellan di tmurt n Leqbayel, ssyen a sen-d-yeffeɣ Ccix lkanun…
Iẓuran : Yadra truḥeḍ si tmedyazt ɣer wungal mbeɛd s
amezgun, neɣ tezgiḍ tettruḥuḍ tetticewwleḍ gar-asen ?
Ǧamal Benɛuf : Tesmaktaḍ-iyi-d s tedyant-nni “seg usennan
ɣer tmellalt”. Yella wayen yugaren aya, sslemdeɣ tamaziɣt ugar
n mraw (10) iseggasen deg tiddukla Numidya, lliɣ d lmendad i
waṭas n yelmeẓyen akken ad arun tamaziɣt, ddeqs n yedlisen i
sseɣtaɣ... Bdiɣ-tt s tmedyazt, ssyen ɣer wayen-nniḍen. “Yal
tafsut s tefsut-is” akka i qqaren.
Iẓuran : Ayagi akk ahat tkesbeḍ-t/ iruḥ-d netta war lebɣi-k. I
umennuɣ ɣef tmaziɣt amek ?. (Mmeslay-aɣ-d cwiṭ ɣef tsawnin i
k-id-yemmugren, d wamek i tɛeddaḍ deg-sent ?)
Ǧamal Benɛuf : Ɣas ḥṣu ayagi : Nekk, teḍra-yi am tedyant-nni
”Amejjay war lebɣi” n Mulyar. Kra yellan giɣ-t s war lebɣi, neɣ
giɣ-t s tin n lwaǧeb kan. Lemmer ur lliɣ ara d ameɣnas, yili ur
ttiliɣ ara d ayen-nniḍen… Maca, mačči lmeɛna-s daɣen usiɣ-d
akken ad ssrewteɣ deg wennar ur ssineɣ ! Acku alammi ḥṣiɣ
zemreɣ a d-gluɣ s kra, d wamek begseɣ. Tegra-d di tagi
umennuɣ ɣef tmaziɣt : Zemreɣ a d-iniɣ anagar aya i giɣ s lebɣi,
imi d nettat i yi-yezzuɣren ɣer wayen-nniḍen (tira d tigawinnniḍen…). Aḥlil ɣef win yesɛan tafrit (conscience) yeddren ad
yerwu lḥif, ad iɛeddi di tiṭ n tsegnit.
- 144 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Iẓuran : A d-nuɣal s amezgun. Mmeslay-aɣ-d cwiṭ ɣef terbaɛtnwen ? Amek almi i s-tsemmam “Tigawt d wawal” ?
Ǧamal Benɛuf : “Amezgun” ɣur-s azal meqqren di tmetti
yeddren s yedles imawi, daɣen di kra n tmetti yettidiren deg
wuguren n yal tawsit, ladɣa timetti yecban tagi-nneɣ.
Amezgun d yiwen wallal neɣ ttawil s wayes nezmer ad nesker
tagrawla tadelsant, qesdeɣ a d-iniɣ nezmer yes-s ad nbeddel yir
tikta, ad neẓẓu yes-s tikta talsanin, tid n tlelli, tugdut, izerfan n
wemdan, leqder d talwit gar yemdanen… Akken i yella deg
yiwet tmenna yettwassnen : “Efk-iyi-d amezgun, a k-n-fkeɣ
agdud imegzi neɣ ufhim”. Takti-yagi umezgun s tmaziɣt d
taqdimt ɣer ɣur-neɣ, di 1985, asmi nella di terbaɛt “Imnayen n
Numidya” i d-nerra lwelha-nneɣ s annect-a, maca, ṭṭuqqten
wuguren, ulac anda ara neg allusen-nneɣ, ulac anda ara
nurar... Amzun akken amezgun s tmaziɣt yella megdul, neɣ d
leḥram ! Imiren dɣa i d-ncawer yiwen weqcic isem-is Lmulud
Ciban, yella d amarir, yettwassen nezzeh s leqdic-ines di
terbaɛt n tesnawit “ Ḥemmu Butlilis”, yuɣ lḥal ssulin yiwet
tmezgunt isem-is “Lɛerbi Ɛebdelmalek”. At terbaɛt-agi llan
tgen allusen-nsen deg wexxam n yelmeẓyen di “Mirucu”, anda
i tteg allusen-ines terbaɛt-nneɣ n ccna “Tilelli”; yenna-yaɣ-d
“Ma tebɣam amezgun s tmaziɣt, ɣas kkret ɣur-s, ur ttraǧut
tullin sɣur-i neɣ sɣur wayeḍ”. Nenna-yas : Taɣult-agi umezgun
teḥwaǧ tamusni, teḥwaǧ daɣen tirmit, nekkni ur nesɛi annecta. Yenna-yaɣ-d : “Amezgun yettwalmad deg wennar, mačči
deg yedlisen d wayen-nniḍen… Dɣa, nemserwi d unemhal n
wexxam n yelmeẓyen-nni, yessuseq-d ula d tarbaɛt-nni-nneɣ
n ccna. Asmi d-nesnulfa tiddukla Numidya, deg useggas n
1990, nsedda-d amezgun deg yeswiyen-ines. Dɣa, d gma-tneɣ
Mebruk At Ḥami (i wumi ssawaḍeɣ azul ass-a) i yebdan
leqdic-agi umezgun deg wennar, almi i d-yewweḍ gma-tneɣ
Kamal Waɛi (i wumi ssarameɣ ḥellu, yuɣ-itent di tezmert-ines
meskin) d wamek i nebda leqdic umezgun n tidet, imi netta
ɣur-s tamusni, ɣur-s daɣen tirmet meqqren di taɣult-agi
umezgun, yeɣra amezgun ɣur Ṣayem Lḥaǧ, ddeqs n tmezgunin
i yurar s taɛrabt, yurar ula di kra n isura yettwagen di
tilivizyun n Wehran. Ssyen dɣa i d-tlul terbaɛt-nneɣ
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 145 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tamezwarut “Tafrara”, tessuli snat tmezgunin, tewwi-d daɣen
kra n warrazen… Imaririn n terbaɛt-agi tigti-nsen llan qqaren
tamaziɣt di Numidya, ɣas ur sɛin ara tirmit deg umezgun,
maca, ufan-d gma-tneɣ-agi (Kamal Waɛi) ɣer tama-nsen. Almi
d aseggas 2002 i teḥbes terbaɛt-agi. Imi kra seg iɛeggalen-ines
unagen ɣer berra, wiyaḍ ur stufan ara, wa yebri, wayeḍ
yewwi-t ubeḥri ! Akken qqaren akken : “Wa meɛḍur, wa d
leḥeqq-is”. Di taggara useggas 2002 nwala yessefk ad nɛiwed
a d-nerr amezgun ɣer tiddukla Numidya, acku d ayen yesɛan
azal meqqren di temdint yecban Wehran, maca, bdant
tmeckukkal, iqdimen ur zmiren ara, neɣ ur bɣin ara ad
ttumerrten di leqdic umezgun, acku leqdic umezgun mačči d
ayen fessusen, maca, sṭuqqten anekcum n lekluf, wa yeqqar
“Ilaq akka, ma ulac ur ttiliɣ ara”! Wayeḍ yeqqar “Ilaq waya d
waya, ma ulac ur yettili ara umezgun s timmad-is di
Numidya”! Lḥaṣun ṭṭuqqtent tmenna, newweḍ-d ɣer tinna
akken “Ur ḥemmleɣ gma, ur qebbleɣ win ara t-yewwten”!
Dɣa, nesnulfa-d tarbaɛt tamaynut, s yisem amaynut, s imariren
imaynuten… Isem i s-d-nefren i terbaɛt: “Tigawt d wawal”, ur
d-yusi kan akka ?! Isem-agi “Tigawt d wawal”, ɣur-s aṭas
inumak (lmeɛnat) yesɛan azal, di taɣult umezgun, neɣ di tin
umennuɣ i yidra n izerfan-nneɣ :
- Amezgun, d taẓuri (lfenn) yebnan ɣef tigawt akk d wawal.
- Amennuɣ-nneɣ daɣen yeḥwaǧ tigawt, am wakken i yeḥwaǧ
daɣen awal. Ihi deg-s ad neqdec s tigawt, deg-s ad nesselḥu
awal-nneɣ (tameslayt-nneɣ), ɣef waya i nefren isem-agi, acku
iwulem nezzeh i tewsit (ṣṣenf)-agi umezgun amugez (engagé).
Asmi i nekker ɣer leqdic-nneɣ deg umezgun, aṭas i ɣ-dyettwalin s yir tiṭ, neɣ s tiṭ n temḥeqranit, am wakken walan ur
nezmir ara ad neg amezgun; kra deg-sen nnan-d aya : “Wagi d
ssuq mačči d amezgun i la txeddmem”!? Ass-a, ahat zemren ad
afen leǧwab di tririt-agi yerzan asteqsi-inek.
Iẓuran : Arrazen i d-tewwim ?
Ǧamal Benɛuf : Attan tririt : Ar tura ḍren-as-d semmus (5)
warrazen i terbaɛt-nneɣ “Tigawt d wawal”:
- 146 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
1- Tamezgunt “Tamurt uɛekki” iḍer-as-d warraz n usensayes
amyifi di teẓrigt tis 6 n wussan umezgun amaziɣ, Tizi-Wezzu
di 2004. Daɣen arraz n weḍris amyifi di teẓrigt tis 10 n tfaska
taɣelnawt Malek Bugermuḥ, deg Yeɣẓer Ameqqran-Uzellagen
(Bgayet) di 2004.
2- Tamezgunt “Aneggaru a d-yerr tawwurt, yeččur wesqif n
ṭṭmana” ḍren-as-d kraḍ (3) warrazen :
- Arraz n tseqqamut n yenzurfa, di teẓrigt tis 11 n tfaska
taɣelnawt Malek Bugermuḥ, deg Yeɣẓer Ameqqran-Uzellagen
(Bgayet) di 2005.
- Arraz uhanay amyifi di teẓrigt tis 8 n wussan umezgun
amaziɣ, Tizi-Wezzu di 2006.
- Arraz n tmarirt tamyifit i Kahina Cardwan di teẓrigt tis 8 n
wussan umezgun amaziɣ, Tizi-Wezzu di 2006.
* Tamawt : Arrazen-agi ssebganen-d azal n leqdic-nneɣ, imi
mačči kan yiwet taɣult i rzan. Ugar ɣef usebɣes i nettaf ɣur
imusnawen di taɣult-agi umezgun.
Iẓuran : Ma nger tamawt : Ulac aṭas/akk tullas yid-wen. Ayɣer?
Ǧamal Benɛuf : ɣas ma tuɛer kra tririt, imi asteqsi-inek lqay
nezzeh. Ahat ula d tiririt-inu ad tḥaz kra n yemdanen, acku
tidet tjerreḥ, imi nuɣ tannumi s ufuxxu d uzuxxu ! Tullas ur dttasent ara ɣer leqdic umezgun, imi amezgun deg-s leɛtab.
Tullas-nneɣ uɣent tannumi s ttnefcic ! Ur d-ttmeslayeɣ ara ɣef
tullas i wumi ur ssulfent ara twaculin-nsent akken ad gent
amezgun, maca, ttmeslayeɣ ɣef tid ssneɣ yakan; tigi am wakken
xuṣṣent kra di tefrit, neɣ rewlent si lwaǧeb-nsent. Tullas-nneɣ
tura bɣant ad rẓent asalu s tmuɣli kan mačči s leɛtab, kra segsent la qqarent : Fiḥel leɛtab, fiḥel allusen (répétitions), ar dyaweḍ uhanay (spectacle) a d-nas ad nurar, daya ! Aql-i, rriɣak-n s wezgen n tririt kan, wamag ur d-yettqam (yettqid) ara
weɣmis-agi i tririt lqayen.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 147 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Iẓuran : Amek tettwali tmetti n leqbayel amezgun ? Akkennniḍen, acu n wuguren i tettmagarem ?
Ǧamal Benɛuf : Tamettit taqbaylit ur tuɣ ara tannumi s
umezgun, imi werɛad nesɛi ansayen neɣ timyarin (leɛwayed)
deg umezgun. Ar tura tigwti n leqbayel ssawalen-as i umezgun
“rriwayat”, acku ɣilen amezgun d taḍṣa kan, d asqecmeɛ kann
!... Ur ẓrin ara d akken amezgun d yiwen ttawil yesɛan azal
meqqren deg wesnefli n tmetti, ur ẓrin ara daɣen d akken
amezgun yecba lemri, yes-s i tezmer ad twali iman-is yal
tametti, ama d ayen yelhan, neɣ d ayen ur nelhi deg-s. Rnu ɣer
wannect-a iwellihen n leḥkem i yeẓẓan deg iqerray n
yemdanen aya : Amezgun = tibbuhlelt, ccḍeḥ, asfelqeḍ…
Uguren mačči d yiwen a t-id-nebder ?!
Iẓuran : Yedra llan isenfaren (projets) ɣer zdat ?
Ǧamal Benɛuf : Isenfaren ṭṭuqqten, mačči d ayen ixuṣṣen, awid kan ad nidir, awi-d kan ad tili tezmert d tebɣest, daɣen cwiṭ
n wallalen.
Iẓuran : Amek yettili umezgun n tmaziɣt ?
Ǧamal Benɛuf : I umezgun n teɛrabt amek yettili ?! Asteqsi-agi i
wid-nni yeskeɛriren, i ɣ-d-yeqqaren : “amezgun amziɣ ixuṣṣ,
neɣ ur yelli ara maḍi ! A sen-d-fkeɣ yiwen umedya kann, deg
teẓrigt tis sḍis (6) n wussan umezgun amaziɣ, yeḍran di TiziWezzu, di 2004, nettekka deg-s nekkni, iḍer-aɣ-d warraz, am
wakken i s-d-ḍren warrazen i terbaɛt n Larebɛa n at Iraten.
Tarbaɛt-agi tettekka di tfaska taɣelnawt umezgun i d-iḍerrun
yal aseggas di Mestɣanem (a d-nesmekti d akken d tafaska-yagi
n Mestɣanem i yesɛan azal meqqren akk di tmurt-nneɣ, imi d
taqdimt nezzeh), dɣa ḍren-as-d sin neɣ ma kraḍ (3) warrazen i
tmezgunt “Takna” i d-turar terbaɛt-agi i d-nebder yakan. Ɛad
mačči d ayen ara d-nesserwes (nqaren) si tama n wallalen akk
d ttawilat i yesɛa umezgun n taɛrabt ɣer win n tmaziɣt ?! Si
tama-nniḍen, ur d-qqareɣ ara tgerrez lḥala umezgun amaziɣ,
imi ur yezmir ara ad yidir d amxalaf ɣef wayen-nniḍen akk,
- 148 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
neɣ ɣef taɣulin-nniḍen yakk n tudert ideg tettidir tmurt-nneɣ.
Tegra-d kan deg uṣennef-agi : “Amezgun amaziɣ” ur ẓriɣ ara
ma iwulem neɣ ala ?! Tban-iyi-d ma nsemma-yas “Amezgun
amaziɣ” yessefk ad yili d amaziɣ di kra yellan : Tawsit, asnulfu,
tameslayt, isental, tikta, allalen i nesseqdac… Maca, ayagi
merra ur yelli ara deg-s akken a s-nsemmi “Amezgun amaziɣ”!
Nekk, tban-iyi-d yif ma nsemma-yas “Amezgun yessawalen s
tmaziɣt”, acku akk isental d tlufa iɣef d-nettawi rzant akk talsa
merra, ula d ayen yerzan tamusni d ttawilat i nesseqdac d ayen
yellan d imeɣraden (universelle); ula d tameslayt, tikkwal d
tameɛlalt-nni yeččuren d tifawtin i sseqdacen yemdanen : ama
sṭuqquten di tefransist neɣ di taɛrabt ! Dɣa di temsalt-agi n
tmeslayt ur ilaq ara ad nehmel tameslayt-nneɣ, nekk ur
mwataɣ ara d wid-nni yeqqaren ulac fell-as, acku ma ulac, ula
d isem-agi “ amezgun yessawalen s tmaziɣt” ad nernu a tnekkes, a d-yegri kan yisem “amezgun”!
Iẓuran : S Anda i d-yewweḍ ass-a ? Acu uzekka i yesɛa ?
Ǧamal Benɛuf : Tesmektaḍ-iyi-d s wawal-nni umedyaz
Benmuḥemmed (netta yenna-t ɣef wawal, nekk a t-iniɣ ɣef
umezgun) : “Ur yuli, ur yudir iban”. Ur d ak-qqareɣ ara
yewweḍ sanda ara naweḍ ! Maca, yewweḍ sanda newweḍ
nekkni. Atan yettmurud, yettraǧu deg-neɣ a s-nefk afud akken
ad yekker ad yeddu ɣef iḍarren-is. Yegra-d deg ifassen-nneɣ
nekkni, wissen ma a s-ngerrez azekka-s, neɣ a s-neɣz aẓekka-s
Iẓuran : Amek tettili tmaziɣt di Wehran ?
Ǧamal Benɛuf : Am wakken tella kan anda-nniḍen. Yella
wanda tuẓa ɣer zdat, yella wanda tuker cwiṭ taqejjirt, tuɣal s
kra isurifen ɣer deffir, yella wanda tekref, teqqim kan din…
Ahat a d-tban temgerrad kra tririt-agi, maca, d tagi kan i d
tidet qerriḥen : Si tama uselmed tuɣal aṭas ɣer deffir imi ula di
snat tesnawiyin-nni (Benbadis d Luṭfi) anda tella tettwalmad,
tura teqqur, ulac-itt maḍi ! Tegra-d kan di cwiṭ uselmed-nni
yellan di tiddukla Numidya, ama deg usideg-ines yellan di
tlemmast n temdint n Wehran neɣ deg usideg i tekra di Lḥasi.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 149 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ma di taɣult unadi, di tegnit ɣer tayeḍ ttilin inelmaden i ifernen
tamaziɣt (ama di taɣult n tsekla neɣ tametti…) akken ad tili d
asenfar swaydeg ara ssezrin ikayaden-nsen n “liṣuns”... War
ma nebder-d ayen akk i tqeddec tiddukla Numidya, ama d
irmad neɣ d isenfaren... Ma deg wennar usuter d umennuɣ ɣef
izerfan n tmaziɣt, dagi i tuḍen icc-is ! Ttbanen-d amzun ɛyan
yemdanen, amzun akken yefsi-yasen wagus ! Ahat ayagi merra
d ayen icudden ɣer liḥala ideg ttidiren yemdanen akk d
ttwekka n beṭṭu i ikecmen imeɣnasen n tmaziɣt… Ssarameɣ
kan ad tbeddel fell-aɣ tallit, wamag ma teqqim akka, ɣas “ad
nekker ad nɛezzi tafsut” I yenna Lewnis.
Iẓuran : S yiwen/kra n wawalen kan d acu i d Tamaziɣt ?
Taẓuri ? Tamedyazt ? Iẓuran ?
Ǧamal Benɛuf : Tamaziɣt, d tilin-nneɣ, d tudert-nneɣ, ma ulacitt, amek ara nili nekkni i yeqqaren “nekkni d imaziɣen”?!
Akken i t-yenna Lwennas : “Ma ulac tamaziɣt, ulac, ulac…”!
Taẓuri (lfenn), d iman (tarwiḥt) n tlelli. Tamedyazt, d iman
iḥulfan, yes-s i nezmer ad nissin ayen yellan deg wemdan s
yimmad-is. Iẓuran, ma negren nenger yid-sen. Awer d aɣteḍru am useklu-nni i wumi qquren iẓuran ! Yenna ucennay Si
Muḥ :
D aẓar iɣef ters ttejra
Kra teḥwaǧ seg-s tewwi-t
Iẓuran : Ɣef wacu tebɣiḍ a d-temmeslayeḍ, nekk ur k-steqsaɣ ara
fell-as ?
Ǧamal Benɛuf : Skud ur nemmut, kra ur ifut. Mazal tignatinnniḍen ideg ara d-nini ayen-nniḍen... Tanemmirt i weɣmis
Iẓuran i ɣ-d-yeldin isebtar-ines akken a d-nini kra seg wayen i
ɣ-iberken ɣef wul. Yeggra-yi-d kan ad snemmreɣ nezzeh kra n
tin d win i ufiɣ di tegnatin n ẓẓmek d lḥerṣ. A s-iniɣ daɣen i
gma-tneɣ Kamal U Ẓerrad “ayen akken akk i uriɣ nekkini, d
wayen akk i uran imeddukal-nneɣ yellan dagi deg Wehran,
tajmilt a d-tuɣal i kečč, imi d kečč i d aɣ-yesslemden, d kečč i d
aɣ-iwellhen”. War ma ttuɣ abuddu n tebɣest i unelmad
- 150 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
“Ɛebdelwehhab Ɛetmani” ugezdu n tsekla d tẓuri di tesdawit n
Wehran, i ifernen tamezgunt-inu “Di tmurt uɛekki” akken ad
tili d asenfar swayes ara yessezri akayad n liṣuns-ines di
taggara n waggur n yunyu 2007; ma d asentel-ines ad yili s
yezwel-a : “Tarmit umezgun amaziɣ di Dzayer”.
Massa Raǧa Ɛellula i yerran tajmilt i “Tigawt d wawal” ilmend n tejmilt i
tga i wergaz-is i yenɣa rrebrab.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 151 -
Tidet…
Ramdane ABDENBI
… akka,
tettak i wawal azal,
tettak-as tameddurt tis snat
ur nettmettat...
Y
al yiwen akken yedder temẓi. Yal yiwen akken
iwala ayen yedder di teswiɛt neɣ di tayeḍ. Yal
yiwen akken iḥulfa i wayen s-d-yezzin d wayen
yettwali. Yal yiwen yettaf deg wannect-a ayen yebɣa d wayen
yugi. Yella win i d-yeqqaren ineḍruyen yeckenṭiḍen di tudert,
akken yella win i ten-iteffren. Llan widen ifernen ad awin
“tidet-nsen” yid-sen asmi ara ten-tawi tmettant ur nzeggel
yiwen. Widen i d-yeqqaren, d “nitni” i yettarun amezruy imi d
imeslayen-nsen akked tirawin-nsen iɣef tsenniden widen
yellan deg unnar n tira n umezruy. Ɣas akken s “tmuɣliwinnsen” maca ayen yeḍran ur yezmir yiwen ad t-yeffer neɣ ad
as-ibeddel iswi. Tikwal, ayen yeḍran merriɣ i tmenna, maca
tidet d tidet, yessefk ad tt-id-nini... yessefk ad tt-naru. Akka i ttid-ǧǧan, akka i tt-id-nufa :
Ttif tidet yesseqraḥen wala lekdeb yessefraḥen.
Ddren iɣerfan s tidet bɣan nitni neɣ s tin i sen-ḥettmen
yimḍebbren-nsen. Ɣas tikwal lekdeb ur yelli maca ula d tidet ur
d-tban ara akken iwata lḥal, ad d-inin : ur neskaddeb ur dnenni tidet merra. Tagi d tidet yebḍan ɣef sin yiḥricen :
- Kra iban-d, wagi d ayen nettaf ɣur widen ur d-neqqar ara
tidet merra imi ɛemmden ad ffren tidet-nni i ten-iḍurren.
- 152 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Kra yeffer, wagi d ayen ur d-qqaren ara widen ur neskiddib
ara imi ma nnan-d, yessefk ad skiddben.
Tikwal tatut tettban-d i “kra” am tafat di ṭṭlam ; … akken s-
yehwu yili wudem n tatut, iswi-s d aɣummu n wayen yeḍran d
wekbal n widen yeẓran... ufan di tatut allal mgal angar-nsen,
mgal tanekra n tidet… Gar tidet d tayeḍ, ass ideg ara mqabalen
iɣerfan-agi akked tidet yellan, ad tt-walin zdat-sen mačči d tin
i ssnen neɣ d tin i sen-d-nnan... d tidet nniḍen, d aḥric nniḍen
s wudem nniḍen… assen, kulci ad irab ɣer llsas10.
Timenna n tidet mačči ɣur medden akk i tella. Llan widen
yessburren talaba n tugdi seg wakken aṭas n tebɣest i ilaqen
akken ad d-inin kra n tidet i bɣan wiyaḍ ad tt-ǧǧen teffer.
Llan widen yessburren talaba n tengef -neɣ ahat ɣur-sen d
tiḥḥerci- seg wakken tudert ɣur-sen d aɛebbuḍ d wayen
yeqqnen ɣur-s.
Tidet ddren-tt, ttidiren-tt ur tt-id-qqaren. Tella yid-sen yal ass.
Ttwalin-tt, ttḥulfun-as, maca, di taggara, tettruḥu tettawi yid-s
asirem tettaǧǧa-d ilem.
D ilem ideg yedder yilemẓi. D tudert taḥerfit war immal i
tugget n widen tegguni lmut yeffren deffir yal asirem. D tudert
s tmagit ixerben i t-yeǧǧan yettnemḍar gar “uneẓruf” d
“ugaraw” yettnadi aẓar yellan di tmurt-is...
Tudert-is d tayri tawezɣit, tezga la trewwel fell-as.
D ilem ideg yedder urgaz. D tudert n tmeckukal, lexṣaṣ d
maḥyaf. Ugur n wexxam yettak-it i win n yixeddim, win i siserrḥen ad t-yeṭṭef wayeḍ, gar-asen yettaf-d iman-is ɛeryan.
Tudert-is tebḍa gar umured d uḥnunef.
D ilem ideg tedder tmeṭṭut. D tudert s tmara seddaw leɛnaya n
widen tt-yettwalin kan d tefekka. Teḥreṣ fell-as anda akken
hrawet ɣef wiyaḍ.
Tudert-is i leqdic d tuzzuft.
Attan tidet n yimir-a. D tidet taḥerfit i ɣ-d-yesmektayen ayen
akken ugint ad walint wallen, ayen ugin ad slen imeẓẓuɣen d
wayen yugi ad d-yini yimi.
Ugur-agi n tidet iḥuza-yaɣ ula d nekni s imaziɣen deg wayen
ur neddir ara : d ayen yerzan imenza-nneɣ, lejdud-nneɣ d
10 Slimane Azem, A taqbaylit a tigejdit.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 153 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
wayen yellan d aqbur. Ɣas ma ccerkent-aɣ ddeqs n tɣawsiwin
akked tmura nniḍen, maca “ayen yellan n César yessefk ad
yuɣal i César ” ayen yellan n umaziɣ yessefk ad yuɣal i umaziɣ.
Nekni imira, nebna tamagit-nneɣ ɣef wayen i ɣ-d-yewwḍen
ama ɣef lkaɣeḍ ama ɣef uẓru. Tira n tfinaɣ ɣef uẓru attan tban,
d azamul n tilin n yimaziɣen anda uzzaren merra yiẓra-agi.
Ayen yettwarun ɣef lkaɣeḍ mačči s tmaziɣt i ɣ-d-yewweḍ. Ɣas
ma uran imaziɣen, idlisen-nsen s tlatinit neɣ s tegrikit i tenuran. Aṭas n wayen yerzan imaziɣen d tɣerma-nsen atan di
tmura n lberrani, ffren-t widen d-ikecmen tafriqt ugafa. Asmi
ffɣen, ǧǧan tidet-nsen akked tilawt-nsen, ad tent-id-afen
widen ara d-yawḍen, ad kksen kra, ad rnun kra, akken
xedmen widen i ten-yezwaren, ad ffɣen, ad t-id-ǧǧen i widen
ara d-ileḥqen… Ffɣen neɣ qqimen, d nitni i uran ayen yellan
imira d amezruy n tefriqt ugafa. Uran akken i “sen-yehwa”…
neɣ akken “bɣan”… neɣ ahat d “ayen yellan” akken “t-ufan”
deg yittafttaren iqburen n yal tallit i mazal, ahat, imira ḥurben
fell-asen. Amek ara nexdem nekni, imira, gar wannect-agi n
talɣut n umezruy ? Imusnawen-nneɣ zemren ad nadin, ad afen
ayen yellan akken yella, akken yeḍra. Ma yella cwiṭ n ccek
yessefk ad t-id-inin, ad t-id-arun i medden akken ad t-ɣren.
Ma nenna-d belli ayen uran “yimnekcamen” ixuṣṣ imi ur ɣyeɛǧib ara wayen d-nnan, yessefk ad d-iban waya u ad
mmeslayen fell-as alamma tufrar-d tidet. Ayen ara naru
yessefk ad yizdig i wakken ur d-yettbeɛzaq ara fell-aɣ azekka
mi ara d-iban belli tira texreb...
Di teswiɛin am tigi i nessaram ad d-nekker si targit, ad d-naki
si tnafa i ɣ-yewwin s anda akken ur nezmir ad naweḍ.
Nezzuzen iman-nneɣ s lebɣi-nneɣ armi ncax deg wayen ur
nefṛiz ɣas akka targit tesɛa amkan-is di tudert-nneɣ. Maca gar
targit d tilawt…
D tidet, tikwal asmekti yuɛer ladɣa mi ara naf belli ayen akken
iɣef nebna, nessuli lebruǧ, d rrmel iɣef ur yettaṭṭaf ara lsas...
Ayen akk la nbennu, neḥder mi la tetthuddun11.
11 Slimane Azem, Zik ay ul-iw.
- 154 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Ma teẓriḍ ansi d-tekkiḍ
Abdenour HADJ-SAID
Ma teériv ansi d-tekkiv,
ad teérev anda i tettedduv
A
mezruy d ayen d-icudden $er iéuran d wayen
yezrin. I wakken amdan ad yaé $er zdat, yessefk
fell-as ad imuqel $er deffir. Ad imuqel $er deffir i
wacu ? I wakken ad iéer d acu i iâeddan $ef wid-is : ma d ayen
n dir, atan ur i$elli ara deg tesrafin ideg $lin yakan imezwura,
ad yerwel i tuccviwin, d wuguren. Ma d ayen yelhan, atan
iban, d abrid i yessefk ad t-yevfer. Maççi ala ayagi, ilaq di$en
amdan ad imuqel $er deffir, $er umezruy. Amezruy n Lezzayer
d alqayan. Imazrayen heddren-d $ef imnekcamen d-yusan,
maca zgan ttun inaûliyen ized$en tamurt-a. Drus mavi n
yidlisen i d-yewwin $ef umezruy n Lezzayer.
Ass-a azzayri, ilaq ad yissin amezruy-ines, bdu-tt-id seg
Ilibiyen, imezda$ imenza n Tefriqt Ugafa, ar Tgelda n Tahert,
ar Lezzayer ddaw n leêkem aîerki, armi d amezruy n
umnekcam arumi d tegrawla, nezmer ad nawev s umeslaynne$ alamma d ayen yevran melmi kan, ne$ ayen umi qqaren
“l’histoire récente ”. Maca amezruy n tidet, maççi d win n
tkerkas. S tmusni n umezruy n tmurt-is i yezmer uzzayri ad
yissin d acu-t, ansi d-yekka, u s wakka ad yissin di$en anida
iteddu.
Amezruy n Lezzayer d a$ezfan, yella wayen yelhan deg-s am
wakken yella wayen n dir. Yessefk $ef imazrayen-nne$ ad tenid-inin akken llan, akken vran, ur ssen$asen, ur rennun. Ur
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 155 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tcuffun aqendur, ur sseqcaren mebla lmeâna. Yal tallit deg
umezruy s wazal-is. Yal tallit deg umezruy ad s-fken lêeqq-is.
Ilaq tisuta d-iteddun ad issinent amezruy-nsen akken yella,
akken yevra. Annect-a, am akken d-zzware$ deg-s linna, ad
ten-iâiwen i wakken ad bnun azekka-nsen, i wakken ad walin
anda teddun mbeâd mi éran ansi d-kkan.
Ass-agi di tmurt-nne$, ileméiyen-nne$ ffuden amezruy am
akken ffuden idles, ffuden amezruy acku ulac amezruy di
lakul, ne$ ma yella, d amezruy yettuêerrfen, yettucewhen. Di
leânaya-nwen, amek anelmad n wass-a, am win n yivelli,
yessen Äerruo d Xeyr Ddin Barbarus i yellan d iberraniyen,
maççi d izzayriyen, ameâna ur yessin ara Ëend U Lqavi,
Agellid n Kuku i yellan netta d azzayri anaûli. D ayen
yessewhamen u d ayen iss ara yesêissef umdan. Annect-a ur
ilaq ara ad yili. Wagi d yiwen umedya kan d amecîuê yerna
qqwan am wigi.
Ihi, amezruy d netta i d lsas n tudert n yal tamurt. Ma yella
umdan ur yessin ara amezruy-ines, atan $as ini-as ulac d acu
yessen.
- 156 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
TASUQELT
Taɣaṭ n Si Sliman12
Alphonse DAUDET
La chèvre de M. Seguin
Tasuqelt : Mohand AIT IGHIL
S
i Sliman, yekseb ta$aî, ur yeooi ur s-yexdim d lxir.
Maca, gar te$remt i s-d-iga deg udaynin, d tlelli
ara d-temlil deg teégi gar wuccanen, textar abrid
wis sin. Akka ara teqqimev, a Gaya, weroin ad tbeddlev ! Amek
! Ad rzun $ur-k a wihin n temdint, ad k-d-ssutren $er uxeddim
yugar wa txeddmev da, keçç, ad tagiv… Wali iman-ik, amek
telliv. Lqec d aqdim, sebbav qersen, i$essan wudem-ik qrib ad
d-neqren taglimt.
Qeddem akkin, qbel axeddim-a amaynut, ay uzlig ! Zwi $ef
yiri-k izan. Ad tettuv llaé, netta ad k-yettu.
Tugiv ? Ur tqebblev ? Anda telliv akka i têulfav s tlelli ?
Sel ad k-d-mle$ tamacahutt n ta$aî n Si Sliman.
Weroin yiwen wass, yefreê s t$eîîen-is. Tesxev-asent lmut. Ad
s$ersent iciddi, ad jbunt $er umada$, din ad atent-id-imager
wuccen ad tent-yeçç. Akka, tal tikkelt, ur tent-yecliâ kra, la
lêenna n Si Sliman, la tugdi deg wuccanen, ma nnant-id kan,
ad rzunt $er umada$. Si Sliman yenna : « Ad twalem d ti$eîîen
n lexla, êemlent aîas tilelli».
Maca $as akken uccanen ççan-as setta n t$eîîen, yugi ad yebru
i yi$allen. Yehwa $er ssuq yu$-d tayev; acu kan, tikkelt-a,
yextar-d ta$aî d tileméit, akken ad ta$ tanumi d wefrag.
12 In : Ayamun cyber-tas$unt n tsekla n Tmazi$t (= ayamun cyber-revue de
littérature berbère), N°10, Janvier 2002, 55p. Cf. www.ayamun.com. Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 159 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Aah ! A Gaya, ay tecbeê ta$aî n Si Sliman ! Ay melêent,
taççamart-is, tifenza-ines, acciwen-is ijerven, tamulli n
têedduft-is $ef tgerbuzt am ubalîun tettiriq ! Tecbeê am ta$aînni n Gandhi.
Deffir wexxam, Si Sliman izerreb-d i yiwen ubeîîeêvaê, yerra-t
d tabêirt, iteééu deg-s izegza. Din i yeqqen ta$aî. Yextar-as
amviq anda ur tettxussu deg wayra, ula d amrar isa$zef-it.
Tikkwal yesfiqid-as-d. Am ta$aî am Si Sliman, ferêen i sin yidsen.
«Lêemd-ik a Rrebbi, mi ufi$ ta$aî yestaêlan ti$imit $ur-i !»
zi$en maççi akken i yenwa i tevra. Ula d ta$aî-a terfa.
Tesakked $er wedrar, tenna :
«A win yejban $er dihin, ad yawev armi d tama tanoit ! Ad
yeddu ad yu$al, ad iniggez $ef wexleno. Ah ! Limer maççi d
tamaqqant-a, i yi-ixenqen !… Tlaq i we$yul d wezger izemren
ad ksen deg yiwen wemviq !… Wama ti$eîîen êemlent iger
ahrawan.
Seg yimar, ta$aî n Si Sliman m-têedduft tamellalt, tettwala
a$ecic yellan deg teb$eirt sellaw, ur bnin ara. Din din yerkebitt unezgum, tugi uççi; anagar i$essan ttbonen-d deg-s, ayefki
in$es. Win i tt-yeéran, yal ass, tettemɛetnay d tmaqqant, ad st$iv. Ma d nettat asekkud-is weroin yeqcer-d seg wedrar. Ad
tesîibbiâ akken teêzen.
Si Sliman, yefhem kra kan yu$ ta$aî-is, maca a win yeéran d
acu-t… Yiwen wass, $er tafrara, mi yekfa tuééga, tebren-d $urs ta$aî, ula d nettat teéra Si Sliman ur yefhim acu tt-yu$en.
Temmeslay-as-d :
Sel-iyi-d a Si Sliman, ilaq ad tawiv lexbar, ayen teb$uv
txedmev-it-id, amviq-a ur staêlaye$ deg-s. nekk, amviq-iw
dihin deg wedrar i yella.
- Ah, a tawa$it !… Ula d ta terfiv!…» I isu$ Si Sliman. Ibat,
yebra i ufenoal gar yifassen-is, iserreê i yiman-is $ef weêcic
yeqqim zdat ta$aî :
«Amek akka, a Qerquca, teb$iv ad truêev ad yi-teooev ?
Terra-yas-d awal :
- Ih, a Si Sliman.
- D aêcic i kem-ixussen, da ?
- Ala, a Si Sliman.
- 160 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Wezzil wemrar, teb$iv ad t-si$ezfe$ acemma ?
- Ur ttceqqi iman-is, a Si Sliman.
- Ihi, acu ilaqen, acu teb$iv ?
B$i$ ad ruêe$ $er wedrar, a Si Sliman.
- A Qerquc, deg wedrar yella wuccen, ma ifaq iman-im i telliv,
ad d-ineggez fell-am ad kem-yeçç !… Acu ara txedmev ma
iwala-kem-d ?
- Ad t-cekkve$, a Si Sliman.
- Ur tt-teserwalev ara s wacciwen-im. Yeçça-yi ti$eîîen ikesben
acciwen ugarent agla-m… Merquca, ta$aî yellan $ur-i ilindi,
tezmer i yiman-is tettawev lmal nniven, tecba aêuli. Iv
yemmed nettat tettna$ d wuccen, armi d tafrara n wass, yeççatt.
- Merquca tame$bunt !… Ulac fell-as, a Si Sliman, eoo-iyi kan
ad rzu$ $er wedrar.
- A tawa$it, acu akka i sent-xedme$ n diri i t$eîîen-a ? Tayi
da$en ad yi-tt-yeçç wuccen… Ur qebble$… $as kem, tqeblev,
nekk ad kem-d-selke$ ! Tura ad kem-nehre$ $er udaynin, ad
medle$ fell-am tawwurt. Akken ma tesnebrav-d iman-im seg
tmaqqant, ulac anda ara terrev»
Si Sliman, izu$er ta$aî $er udaynin isulles, iger-itt, yeffe$-d,
yemdel tawwurt deffir-s. Taswiât kan immekta-d yettu îîaq
yeldi. Mi d-yu$al yufa lêal ta$aî yneggez, terwel…
Tettavsav a Gaya ? Ayen yevran terniv tufiv abrid ad tevsev !
Ula d keçç, teddiv d tama n t$eîîen teooiv Si sliman ? Mi dkemle$ taqsiî ad nwala ma ad tafev amek ara tevsev.
Mi tel$eq ta$aî m-t$edduft tamellalt $er wedrar, temlal d teégi
tezha. Têulfa s yiman-is tu$al d tagellidt. Isekla n uqezîel knand armi qrib ad nnalen lqaâa akken ad sselfen s wafriwennnsen, azezzu i d-iberrun i rriêa, yezîa abrid i d-tu$. Adrar d
tirni yesker tame$ra.
Ad twalem twalav, a Gaya, amek tefreê ta$aî m-têedduft
tamellalt ! Ulac amrar, ulac iggig… Ulac ayen ara tt-idisêebsen, ne$ ara s-yagin aneggez, tawaksa melmi i s-yehwa.
Da, ay ameddakel, aêcic yegma armi tt-i$um ! Yerna bnin, aîas
n ssnufat i yellan… Ixulef win n tebêirt. Ula d ijeooigen, da,
ggten !
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 161 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ta$aî m-têedduft tamellalt, temlelli s lferê, tettegliliz $ef
weêcic, tettegririb $ef yicuqan… Taswiât kan, tezdi-d lqed-is
$ef nnuba, aqerruy yezwar zdaxel umada$, tebda tikli, i ttyewwin i tt-yerran gar yizerdax d tqintucin, tikkwal tettbaddid
$ef sin yivarren, attan zelmev attan yeffus… Ad tenwuv aîas
t$eîîen n Si Sliman i yellan da deg wedrar.Ta$aî m-têedduft
tamellalt n Si Sliman, ur tugad kra.
Tettneggiz $ef waman n yi$ezran i tt-isebzagen. Akken
tettengay, ad taé $er timri ad tesred fell-as, ad teskiw iman-is
$er yiîij… Yiwen wass, $ef yixef wedrar, ta$aî m-têedduft
tamellalt twala-d $er tama tamaddayt axxam n Si Sliman.
Tevûa $ef wussan yezrin fell-as din armi s-d-hwan imeîîawen.
«Amek i meééi wexxam n Si Sliman ! I tenna i yiman-is; amek i
sebre$ qqime$ din»
Ass-a, d tikkelt tamezwarut i têulfa s yiman-is meqqret.
Ta$aî m-têedduft tamellalt n Si Sliman, tekka ass yemmed
nettat tefreê. $er tlemmast wass, twala yiwet terkeft yizerzar
kessen deg uza$ar. Tehwa $ur-s. Anagar i tt-walan izerzar s
têedduft d tamellalt ferêen yess. Gan-as-d amviq gar-asen,
ttmeslayen yid-s d tirni, s wawal éid. Akken sli$ -$ur-k ad tttemlev i yiwen a Gaya– teêmel yiwen izerzer. Din din rewlen
$er umada$, uraren armi âyan, u$alen-d.
Taswiât kan ihubb-d wavu d asemmav. Adrar ibeddel tirmi, d
tameddit…
«Yekfa wass ?» I d-tenna ta$aî, tbat.
Deg yidis amadday, tagut tedla igran. Tabêirt n Si Sliman te$ba
deg tmulli, ula d axxam-is yettbin-d anagar uqermud s ansa i
d-iteffe$ wabbu n tmes yessa$en zdaxel wexxam. $er lembaâd
yettlaêaq-itt-id ssut uninay iâelqen $er wemgerv n lmal i dinehher umeksa s axxam, din din ires-d fell-as lweêc, teêzen…
Tez$eb mi tt-id-innul yiwen yigider s yifer-is… Taswiât kan
tessal i usu$u :
«Uuuh ! Uuuh !»
Din din temmekta-d uccen. Ass yemmed nettat d turart tettu-t
armi d tura i d-yekcem $er lbal-is… Yettlaêaq-d ssut n
ujawwaq seg wexxam n Si Sliman, yessawal-as-d wissen ahat
ad tt-d-yu$al wul ad tu$al.
«Huuh ! Huuu !…, i d-yettsu$u wuccen
- 162 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- U$al-d ! U$al-d !…» i s-d-icennu ujawwaq.
Ta$aî m-têedduft tamellalt teb$a ad tu$al; maca mi twala
tamaqqant iggig axerciw d usefreg n teb$eirt, ad tendem. Mi
tjerreb turart d tlelli yezgan deg wedrar dayen.
Si sliman yeêbes asiwel s ujawwaq, yegzem layas, inejbar s
axxam…
Ta$aî m-têedduft tamellalt testewêec acemma, tesmeêsis i
wesxerwec wafriwen deffir-s. tebren ad tesikked d acu-t. twala
$er yiwen wemviq isules snat wallen ttiriqent-d d snat
tmejjatin beddent… D uccen.
Uccen, annect ugejdur yeqqim $ef yivarren-is ineggura, isikkid
deg ta$aî-a i s-d-yusan fiêel leâtab, yebda isibnin-itt s wallen.
Ur yuyis ara, yeéra ulac amêaddi i ta$aî.
«Ha ! Ha ! Ta$aî n Si Sliman m-têedduft tamellalt» Ileêêes
tanzarin-is.
Ta$aî têulfa s wakal irewwel ddaw yivarren-is… Temmekta-d
tadyant yevran d Merquca, i s-yemla Si Sliman, iv yemmed
tekka-t s umennu$, akken azeka-nni ad tettwiçç. Tenna acu$er
ara d-mtteççawe$ ma yella taggara d yiwet-is. Maca, d lmut i
tt-yettraoun, ulac tarwiêt iqeblen lmut s talwit. Temended $ef
yiman-is, teserxa aqerruy-is akken ad temager uccen s
wacciwen… Ur tevmiâ ad tne$ uccen -lad$a weroin kra wass
ta$aî tne$a uccen– maca ilaq ad têami $ef yiman-is.
Uccen iqeddem-d $ur-s.
A win i k-yeêkan a Gaya ! Ta$aî tame$bunt ! Texdem ayen i
wumi ur tezmir ! Acêal tikkwal i teserwal uccen. Mi yeêbes
umennu$, ta$aî n Si Sliman m-têedduft tamellalt, ad teknu ad
tkes… Iv yemmed nettat d amtteççew… Taswiât ad terfed
aqerruy-is $er yigenni ad tessirem :
«Awi-d kan ad îîfe$ alamma d azekka…»
Itran deg yigenni, tt$iben yiwen yiwen. Tarwiêt d tezmert
u$alent-d ta$aî n Si Sliman m-têedduft tamellalt, mi teéra qrib
ad yali wass, nettat tekkat s wacciwen, uccen yettarra-yas-d s
wuglan… $er lembaâd yebda yettali-d yiîij… Yettlaêaq-d $er
teégi ssut n tuddna uyaziv n Si Sliman.
«Lêemdulleh !» tenna ta$aî, tewwev lmer$ub-is, tedder armi dyuli wass, wama teéra lmut tettraou-d deg-s.
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
- 163 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Tellez mi teîîef armi d azekka-nni, tedder ass d tilellit, texdem
ayen i s-yehwan. Tesred $ef weêcic, taêedduft-nni-ines
tamellalt tbeddel tirmi, tu$al d tazegga$t s yidammen.
Uccen yemme$ fell-as, yeçç-itt.
- 164 -
Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009
Tiẓrigin n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité
-o-O-oCollection “Idlisen-nneɣ”
01- Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent,
2003 (Tasuqelt Abdenour HADJ-SAID d Youcef MERAHI )
02- Slimane ZAMOUCHE, Uḍan n tegrest, 2003.
03- Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003.
04- Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003.
05- Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004.
06- Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004.
07- S. HACID et K. FERHOUH, Laṣel ittabaɛ laṣel akk d : Tafunast igujilen, 2004.
08- Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et
lexique animal, 2004.
09- Lhadi BELLA, Lunǧa, 2004.
10- Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah
MANSOURI, Ageldun amecṭuḥ )
11- Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004.
12- Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004.
13- Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmaziɣt tatrart, édition revue et
augmentée , 2004.
14- Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004.
15- Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i ɣ-d-nnan gar yetran, 2004.
16- Moussa OULD TALEB, Mmi-s n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI)
17- Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004.
18- Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basɣar, 2004.
19- Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004.
20- Abdelhafidh KERROUCHE, Teɣzi n yiles, 2004.
21- Ahmed HAMADOUCHE, Tiɣri n umsedrar, 2004.
22- Slimane BELHARET, Awal ɣef wawal, 2005.
23- Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg-m, 2005.
24- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric I, 2005.
25- Collectif, Tibḥirt n yimedyazen, 2005.
26- Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniḍen, 2005.
27- Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaḍal, 2005.
28- Yahia AIT YAHIATENE, Faḍma n Summer, 2006.
29- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric II, 2006.
30- Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006.
31- Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006.
32- Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006.
33- Ali MAKOUR, Ḥmed n ugellid, 2006.
34- Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeǧǧigin, 2006.
35- Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006.
36- O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecṭuḥ n ugama, 2006.
37- Ali EL-HADJEN, Tudert d usirem, 2006.
38- Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007.
39- Djamel BENAOUF, Di tmurt uɛekki, 2007.
40- Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2007.
41- Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2007.
42- Ramdane ABDENBI, Anagi, 2007.
43- Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ɣef ṭṭrad 54/62, 2007.
44- Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2007.
45- Said IAMRACHE, Timenna n Saɛid Iɛemrac, 2007.
46- Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007.
47- Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007.
48- Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007.
49- Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007.
50- Naima HADJOU, Amennuɣ n tudert-iw, 2007.
51- Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007.
52- Omar KHAYAM, Rubaɛiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE)
53- Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI)
54- Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007.
55- Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007.
56- Khaled FERHOUH, Ḥku-yaɣ-d tamacahut, 2007.
57- Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007.
58- Omar DAHMOUNE, Agu, 2007.
59- Yahia AIT YAHIATENE, Untigun, 2007.
60- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muḥend U Mḥend, Tafaska n tmedyazt, 2008.
61- Sadi DOURMANE, Abrid n tudert-iw, 2008.
Actes de colloques
01- Actes des journées d'étude sur La connaissance de l'histoire de l'Algérie, mars
1998.
02- Actes des journées d'étude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998.
03- Actes des journées d'étude sur Tamazight dans le système de la communication,
juin 1998.
04- Actes des journées d'étude sur Approche et étude sur l'amazighité, 2001.
05- Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe,
2002.
06- Actes du colloque international sur Tamazight face aux défis de la modernité,
2002.
07- Actes des séminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et
l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003.
08- Actes des colloques : Identité, langue et Etat -/- La permanence de l'architecture
amazighe et l'évolution des cités en Algérie, 2003.
09- Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars
2004.
10- Actes du Colloque : Le passage à l'écrit des langues et cultures de tradition orale,
le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N°13)
11- Actes du Colloque : La littérature amazighe : de l'oralité à l'écrit, 2005 (Voir
Timmuzgha N°14)
12- Actes du Colloque : Tamazight dans les médias et à l'école : hypofonctionnalité
et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N°15)
13- Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatériel amazigh, 2006.
14- Actes du colloque sur Le libyco-berbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à
l'usage pratique, 2007.
Revue « Timmuzgha »
Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité :
N° 01, avril 1999, ----- N° 19, août 2008.
- N°10, octobre 2004, Spécial Mohya, Entretien.
- N°12, décembre 2006, Tajmilt i Si Muḥend U Mḥend.
- N° spécial en Tamazight :
. N°16, janvier 2008.
. N°17, avril 2008.
. N°19, août 2008.
Autres publications
01- Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des imazighènes,
1997.
02- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000.
03- Idir El-Watani, L'Algérie libre vivra, 2001.
04- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son
harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007.
05- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et
son harmonie. Tome2, Analyse et représentation phonologique, 2007.
06- Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008.
07- Catalogue des publications du HCA, 2008.
Consultings
01- Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiḍ, 1998.
02- Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA)
03- Nora TIGZIRI - Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue
amazighe : bilan et perspectives », 2004.
04- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie, 2006.
05- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes de la grande
Kabylie, 2006.
06- Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères communes,
2006/2007.
07- Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite,
2006/2007.
08- Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamaziɣt, 2007.
09- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007.
10- Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuɣin n tesnukyest, 2007.
11- Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007.
12- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007.
13- Moussa IMARAZENE, Timɛayin n leqbayel, 2007.
14- Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007.
15- Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de terminologie
amazighe, TERAMA, 2007.
16- Zahir MEKSEM, Isuraz n usezdi tenmeẓla taḍrisant n tmaziɣt : Asnekwu d
tesleḍt, 2008.
17- Mohammed Brahim SALHI, La tariqa Rahmaniya : De l’avènement à
l’insurrection de 1871, 2008.
Conception et PAO
Ramdane Abdenbi
© Tous droits réservés
Widen yebɣan ad ɣ-d-arun
TAMAZIƔT TURA, Tasɣunt s Tmaziɣt
[email protected]
[email protected]
Achevé d’imprimer sur les presses de
Les Oliviers
Tizi-Ouzou
Tel : 026-21-07-19
Fax : 026-21-95-40

Documents pareils

079_Rosa Chelli

079_Rosa Chelli leslaḥ deg wudem-nwen, nɣan-ken xas mazal ad tettidirem, ma d nutni yid-neɣ la ttidiren yal ass, di yal axxam, di yal ul, di yal allaɣ n wemdan, d amɣar, d ilemẓi, d amecṭuḥ, d ameqran, d argaz neɣ...

Plus en détail

Untitled

Untitled Boudjema AZIRI, Djamel HAMRI, Said ZANOUN, Ramdane ABDENBI, Youcef MERAHI, Abdelhafid CHENANE, Ahcene MARICHE, Djamel BENAOUF, Youcef ACHOURI, Mourad ZIMU, Nora MAHI, Djaafar MESSAOUDI, Malek HOUD,...

Plus en détail

U 5 yebrir 2960/2010 U 5 yebrir 2960/2010

U 5 yebrir 2960/2010 U 5 yebrir 2960/2010 anda tewweḍ temsalt-agi n tmaziɣt, d acu i yettwaxedmen, d acu i mazal ! Ass n 20 di yebrir, d ass n tefsut n tlelli, n tirrugza, d ass n tɣimit akked yiman-nneɣ akken ad nesqerdec, ad nwali d acu ...

Plus en détail

File - Amazigh Cultural Association in America

File - Amazigh Cultural Association in America by the masses of Gourara contains some scholarly musical elements, wherever is its origin. II – Origin and Probable Evolution of Ahellil In trying to document the origin of ahellil, I could only ba...

Plus en détail