compte rendu du forum scientifique

Transcription

compte rendu du forum scientifique
1
PrésentationduForumscientifiqueassociéauFestivalGourmand
deRennes,édition2016
(parM.Jean-PaulLallès,directeurderechercheenalimentationhumaineàl’INRAdeRenneset
directeurduCentredeRechercheenNutritionHumaineOuest)
PourquoiunforumscientifiqueauFestivalGourmand?
C’estuneidéeoriginaledeMmeIrvoas-Dantec,directricedesProjetsetréseauxtourismeet
patrimoinedeDestinationRennes-OfficedeTourismeetdeM.PierreThivend,directeurhonoraire
d’AgrocampusRennesetnutritionniste.
Pourcettepremièreédition,nousavonsretenucollégialementquatrethèmessusceptibles
d’intéresserlegrandpublic:
• Lemicrobioteintestinal.Connupourdégraderdanslecôloncequel’onnedigèrepasdans
l’intestingrêle,cemicrobioteestmaintenantreconnupourdesnombreusesautresfonctions
essentiellesdanslemaintiendenotrebien-êtreetdenotresanté.
• Lesagrumescontiennentdesmoléculesprotectricespournotresantécardio-vasculaireet
celaapuêtredémontréchezl’homme.
• L’étudeNutrinet-Santé.Ils’agitd’unebasededonnéesparticipative,renseignéepartoute
personnemajeureayantaccèsàinternet.C’estunoutilpuissant,maisméconnudugrand
public,pourcaractériserlapopulationadultefrançaised’unpointdevuealimentaireet
d’établirdesliensaveclasantésurdesgrandsnombresd’individus(épidémiologie).
• Notrealimentationneseréduitpasàdesnutriments,desbesoinsetdesapports
nutritionnels.Elleaunedimensionsocialeetculturellequ’ilestimportantdeconsidérerpour
comprendrelesdifférencesentrele«modèlefrançais»etlemodèle«anglo-saxon».
Queretenirdeceforumscientifique?
Surlemicrobioteintestinal(présentéparM.JoëlDoré,directeurderechercheenmicrobiologieà
l’INRAdeJouy-en-Josasetancienélèved’AgrocampusRennes)
• L’hommeentretiendesrelationsétroitesaveclesmicroorganismesquilecolonisentàpartir
desanaissance(symbiose).Lemicrobioteintestinal(localisémajoritairementdanslecôlon)
détermineledéveloppementdenotresystèmeimmunitairequivalereconnaitrecomme
faisantpartiedenous(«soi»).Lemicrobioteintestinalestmaintenantconsidérécommeun
«organe».
• Ledéveloppement,danslesannées2000,deméthodesmoléculairesd’analyseàhautdébit
dugénome,dontlegénomemicrobien,apermisd’étudierles70%desespècesmicrobiennes
quin’étaientpascultivablesenlaboratoire.JoëlDoréaétéunpionnieretestundesleaders
mondiauxdanscedomaine.
• Lemicrobioteintestinalreprésente1à2kiloschezunindividuadultede70kilos,maisles
gènesmicrobienssontenviron25foisplusnombreuxquelegénomehumain!Cemicrobiote
interagitdoncénormémentavecnotreorganisme.Ilesttrèsnombreuxdansnotreintestin
carildégradecequenousn’avonspasdigérédansnotreintestingrêle.
2
•
•
•
•
Lerésultatmajeurdecesétudesmoléculairesestquelesindividussontcaractériséssoitpar
unmicrobiotetrèsdiversifiéparsesgènes(microbioteenrichi)soitparunmicrobiotepeu
diversifié(oumicrobioteappauvri).Lesmicrobiotesappauvrissontretrouvésdansplusieurs
maladies(notammentmétaboliques,obésité).
Demanièreimportante,ladiversitédenotremicrobioteeststimuléeparunealimentation
égalementdiversifiée.L’appauvrissementdeladiversitédumicrobioteseraitdûàla
consommationpléthoriqued’alimentstrèsdigestiblesetpauvresenfibresvégétales(<10%).
Accroîtrenotreconsommationdefibresalimentairesestdoncunobjectifmajeurdesanté
publique.D’oùlesProgrammesnutritionnelsnationaux(PNNS)encourageantlesgensà
consommer5fruitsetlégumeschaquejour!
Cesdécouvertessurlemicrobioteontaussiunimpactenmédecine.Chezlespersonnes
atteintesdemaladiesàcomposantealimentaireforte(diabètesucré,résistanceàl’insuline,
syndromemétabolique,obésité),lamédecineprenddeplusenplusencomptele
microbiote.Dansdessituationsextrêmes,des«transplantations»demicrobiotesontpar
exemplepratiquéespoursoignerlespatients.
Unautremessageimportantestquecemicrobiotes’acquiertàlanaissance.Cette
transmission«verticale»peutêtrefortementperturbéepardespratiquesmédicales
(césariennes)associéesàl’usaged’antibiotiques.Cespratiquespeuventavoirdes
conséquencesàlongtermesurnotremicrobioteetnotresanté.
Lesagrumes(présentationréaliséeparMmeChristineMorand,directricederechercheINRAà
l’unitédeNutritionHumainedeClermont-Ferrand)
• Beaucoupdevégétaux,dontlesagrumes,contiennentdessubstancesbioactivestelsqueles
polyphénols.Cessubstancessontproduitesenréponseàdesstressdelaplantepourla
protéger.
• L’effetprotecteurdespolyphénolsdesagrumes(orangenotamment)surnotresystème
cardio-vasculaireapuêtredémontréchezl’homme,cequiconstitueunexemplerare.
• Laconsommationd’agrumesoudejusd’agrumesfaitbaisserlapressionartériellecarles
polyphénolsaugmententlacapacitédedilatationdesvaisseaux,favorisentlafluiditédusang
etaméliorentleprofillipidiquesanguin,notammentencholestérol.
• L’undespointsimportantspourleconsommateurestquecespolyphénolssontassociésaux
partiessolides(membranes)desfruits.Lesjusdefruitscorrespondantssont2à3foismoins
richesenpolyphénolsquelesfruitsavantpressage.
L’étudeNutrinet-Santé(présentationréaliséeparMmeValentinaAndreeva,enseignantechercheuseàl’universitédeParis13etdansl’unitéduProfesseuretépidémiologiste,Serge
Hercberg).
• Ils’agitd’unebasededonnéesparticipativepermettantauxadultesvolontairesdes’inscrire
parinternetpourconstituerdescohortes«prospectives»utilisablesdansdifférentesétudes
menéesparlesépidémiologistes.
• Cetteétudeaétélancéeen2009aveclebutderassembler500000«Nutrinautes»(dontla
moitiéavecunsuivicomplet).Aujourd’hui,ilya270000inscritsdont160000inclus.
3
•
•
•
Différentsquestionnaires(anthropométriques,socioéconomiques,alimentaires,desanté)
ontétéconçusetsontremplisenligne.L’ensembledudispositifesthautementsécuriséet
lesdonnéessontrenduesanonymesrapidementaprèsleursaisie.
Letempsnécessairepours’inscrireetrépondreauxquestionnairesestd’environ1à2heures
audépart.Ilyaensuiteuneréactualisationannuelledecesquestionnaires.Des
questionnairesspécifiquespourconstituerdesgroupesdevolontairesparticuliersdupoint
devuealimentaireoudelasanté,peuventêtreenvoyésdetempsentemps.Enfin,des
messagessontrégulièrementenvoyésauNutrinautespourlesinformerdel’évolutiondela
base,desétudesencoursetdesrésultats.
Pourdesquestionsdetempsd’exposé,peuderésultatsd’étudesmenéesontétéprésentés.
Dimensionsocio-culturelledel’alimentation(présentationdeM.MohamedMerdji,
professeuràl’écolesupérieuredecommerce,Audencia,deNantes)
• L’exposéavaitpourbutdenousexpliquercettedimensionsocio-culturelledenotre
alimentation,ens’appuyantsurdescomparaisonsentrelemodèle«anglo-saxon»etle
modèle«français»(oulatin).
• Lemodèleanglo-saxonestcaractérisépardeuxchoses:lesaspectsfonctionnel(nutriments,
énergie)etindividueldel’actealimentaire.
• Lemodèlefrançaisestcaractériséparladimensionsociale(onpartage)etconvivialedecet
acte.Lemodèlefrançaiss’inscritdansunscriptprécis:connaissancedel’originedes
produits,partageaveclafamilleoulesamis,périodicitéethorairesdesrepas,aspectssanté.
NouspassonsenmoyennedeuxfoisplusdetempsàtablequelesAnglo-Saxons.
• Ladimensionculturelledumodèlefrançaisestcaractériséepar:uneéducationalimentaire
marquéeauseindelafamilleetquisetransmetdegénérationengénération.Chezles
jeunesadultes,c’estl’arrivéedupremierenfantquidéclencheceprocessus.
• Cetteéducationalimentaire«àlafrançaise»contribueànousprotégerdeseffetsnéfastes
d’unealimentationtroprapide,nonpartagéeetdebassequaliténutritionnelle.
_____