Ferrières-en-Brie. Le Château de Ferrières et les Rothschild : une

Transcription

Ferrières-en-Brie. Le Château de Ferrières et les Rothschild : une
Plandeclassement
Dictionnairehistorique:noticeslieux
Île-de-France
Seine-et-Marne
• Ferrières-en-Brie.LeC hâteaudeFerrièresetlesRothschild:unefamilleeuropéennedebanquiersauxXIXeetXXesiècles
Ferrières-en-Brie.LeChâteaudeFerrièresetlesRothschild:unefamilleeuropéennedebanquiersauxXIXeetXXesiècles
Date:
XIXesiècle
XXesiècle
1èremoitiéduXXIesiècle
Noticehistorique:
LesdifférentesbranchesdelafamilleRothschild,enAllemagne,enGrande-BretagneetenFrance,manifestentlaréussited'uneentreprisefamilialedanslesactivitésbancairesauxXIXeetXXe
siècles.LaconstructionduchâteaudeFerrièressituéàFerrières-en-Brieetl'embellissementdudomainetémoignentdecetteréussite,aucarrefourdel'histoiredescirculationseuropéennesdes
grandesfamillesd'industrielsetdel'histoiredesarts.
L'ascensiondelafamilleRothschildcommenceauXVIIIesiècleenAllemagne,auservicedesgrandesfamillesprincières.LescinqfilsdeMayerAmschel(1743-1812)s'installentchacundansdespays
différentsetconstituentautantdebranchesd'uneentrepriseàlafoisfamilialeeteuropéenne,enGrande-Bretagne,enAutriche,enItalie,enAllemagneetenFrance.JamesMayerdeRothschild
(1792-1868)arriveàP arisvers1810et,en1824,épousesanièce,Betty,filledesonfrèreSalomon,installéàVienne.LesréussitesdelafamilleRothschildenFrancereposentsuruneproximitétrès
grandeavecl'aristocratieaupouvoirdurantlaMonarchiedeJuillet(1830-1848)etsurlaparticipationdelabanqueauxnouveauxsecteursindustriels.Àsamorten1868,Jameslègueàsesenfantsle
domainedeFerrières,acquisen1829ainsiquelesiègedelabanqueàP aris,rueLaffittedansle9èmearrondissement.
LechâteaudeFerrières,anciennerésidencedeFouché,ministredelaP olicedeNapoléonIer,esttoutd'abordtransforméen1830dansunstylenéo-classique.Danslesannées1850,l'édificeancien
estentièrementdétruitpourlaisserplaceàunimmensepalaisdontlesplanssontconfiésàJosephP axton,l'undesplusgrandsarchitectesdesonépoque.C réateurduC rystalP alacequihébergea
l'expositionuniverselledeLondresen1851,ilemprunteaustyleindustrieletemploiedenouveauxmatériaux(feretverre)quidéplacentleslimitesdel'architectureauXIXesiècle.ÀFerrières,le
palaismonumentaldesRothschilds'inspiredesvillasdelaRenaissanceitalienneetsecomposed'unquadrilatèrede65mdecôté,dequatretoursd'angleetd'unefaçadeprincipaleornéed'unlarge
escalierd'honneurquidonnesurunimmenseparcde125hectaresetunlac.Inauguréen1862,enprésencedeNapoléonIII,cepalaiscompte28suitesrichementdécoréesformantl'expressionla
plusachevéed'unstylecaractéristiquedit«goûtRothschild»:plafondssculptésenstuc,dorures,lambrisetparquetsenboisprécieux,somptueuxtissuslourdsetextravagants,sculptureset
armures,meublesanciens,principalementduXVIIIesièclefrançais,cetensembleluxueuxseretrouvedanslesautresdemeuresdelafamille,àlaVillaEphrussi,àSaint- Jean-C ap-Ferrat,ouà
MentmoreTowers,danslavilledumêmenom,palaisjumeaudeFerrièresconstruitauRoyaume-Uniàlamêmeépoqueetparlemêmearchitecte,JosephP axton.
DurantleSiègedeP aris,en1870,leC hancelierOttovonBismarcketJulesFavre,ministredesAffairesÉtrangèresdelatoutejeuneTroisièmeRépublique,serencontrentàFerrièresetfixentles
termesd'unarmistice.Àpartirde1874,chaquearrondissementdeP arisrecevait,parlebiaisdelaFondationRothschild,unesommede100.000francsdestinéeauxfamilleslespluspauvres.Entre
1870et1940,lafamilleRothschilddéveloppeainsisonactivitébancaireets'impliquedanslesréformessocialesetlesSuvresdebienfaisance.Lespremièreshabitationsàbonmarché(HBM)qui
apparaissent,danslesannées1900,danslesquartiersouvriersdeP arissontaussifinancéesparcettefondation.En1905,unhôpitaletundispensairepourlesmaladiesdesyeuxsontinaugurésrue
Manin,dansle19èmearrondissement.
Directementviséeparl'antisémitismeetprisepourcibledurantl'AffaireDreyfus(1894-1906),lafamilleRothschildjoueunrôleimportantdansledéveloppementduC onsistoirecentralisraélitede
France,dontplusieursmembresdelafamilleRothschildsontprésidentsde1873à1940.Àlasuitedecetournantmajeur,l'engagementrépublicainetl'affirmationdelacitoyennetéfrançaisedes
Rothschild,ainsiqu'unsoutienendéfensedelacommunautéjuive,semanifestentpardemultiplesactionsenfaveurdel'État.P endantlaguerrede1914-1918,unepartiedelaFondationestmise
àladispositionduServicedeSantémilitaire.Durantl'entre-deux-guerres,laFondationsedéveloppeets'adaptenotammentaurégimedesAssurancesSociales,encontinuantd'assurerlagratuité
dessoinsauxpersonnesàfaiblesrevenusdansleshôpitauxsoutenusparlabanquefamiliale.LorsdelaSecondeGuerremondiale,touslesmembresdelafamilledoiventfuirlaFrance,l'ensemble
deleursbienssontconfisquésparlerégimedeVichyetl'occupantnazi;leurcollectiond'artestpillée.En1945,aprèslaLibération,lafamilleRothschildaprêtéunegrandepartieduchâteaude
Ferrièresàl'Ruvredesecoursauxenfants(OSE),pourrecevoirdesenfantsorphelinsouabandonnés,venusduchâteaudeMasgelieretd'autresducampdeBuchenwald.
RemisenétataprèslaSecondeGuerremondialeparlebaronEdmonddeRothschild,Ferrièresestléguéen1977àlaC hancelleriedel'UniversitédeP aris.Aprèsleclassementen2002autitredes
Monumentshistoriquesd'unegrandepartiedudomaine,lechâteaudeFerrièresaccueilledepuis2015,l'Écoledel'Excellenceàlafrançaisequiformeauxmétiersdel'hôtellerie,delagastronomieet
duluxe.
Sourcescomplémentaires:
Sources
AD77,3331W508,Rothschild,papiersdefamille.Répertoirenumériquedelasous-série69J,MuséeGatienBonnetdeLagny,1987,87p.
AD77,1703W3à7,BiensdesRothschild.
AD77,158J1à782,DocumentsdudomainedelaFamilledeRothschild(livresdecomptes,journauxetlivresdecaisse,Registresdiversdefonctionnementettravauxpardomaine,bienfaisance,
actesnotariés),1832-1952.
AD77,M13184,EnfantsIsraélitesvenantd'Allemagne.HébergésauchâteaudelaGuetteàVilleneuve-Saint-Denis(colonieRothschild),1939.
AD77,2FI2127à2148,C artespostalesdudomainedeFerrières.
Image:ÉditionsAubry,Ferrières-en-Brie,LeChâteau,vuesurl'étang,C artepostale,13x18,ca.1930,AD77,2Fi2136.
Références:
ASP EY,Mélanie,C OLLARD,C laude,LesRothschildenFranceauXIXesiècle,P aris,BibliothèquenationaledeFrance,2012,191p.
ASSOULINE,P ierre,Leportrait,P aris,Gallimard,2007,320p.
C OLLETTE,Florence,P ÉRIC ARD-MÉA,Denise,Letempsdesjardins,Melun,C onseilgénéraldeSeine-et-Marne,1992,557p.
C ORTI,EgonC aesar,LaMaisonRothschild,2vol.,P aris,P ayot,1929-1930,901p.
DEMORIANE,Hélène,«LeplusspectaculairedeschâteauxbâtisenFranceau19esiècle,Ferrières,1854-1862.Architecte,JosephP axton,fondateurleBaronJameschefdelabranchefrançaisedes
Rothschild»,C onnaissancedesArts,n°137,1963,pp.74-87.
FERGUSON,Niall,TheHouseofRothschild,2vol.NewYork,P enguin,1999-2000,1064p.
GILLE,Bertrand,HistoiredelamaisonRothschild,Genève,Droz,1965-1967,1123p.
LOTTMAN,HerbertR.,LaDynastiedesRothschild,trad.MarianneVéron,P aris,Seuil,1995,367p.
P REVOST-MARC ILHAC Y,P auline,«JamesdeRothschildàFerrières:lesprojetsdeP axtonetdeLami»,Revuedel'Art,n°100,1993,pp.58-73.
P REVOST-MARC ILHAC Y,P auline,LesRothschild:bâtisseursetmécènes,P aris,Flammarion,1995,382p.
Mots-clés
Géolocalisation Ferrières(Seine-et-Marne,France)