afaylu-ya PDF
Transcription
afaylu-ya PDF
U LAMARA TULLIANUM TAGGARA n YUGURTEN Tizrigin Zama/Zama Tullianum - Taggara n Yugurten Tullianum, di Öuma .... "Tullianum d tasraft illan ddaw tmurt, degs sin wannagen. Tama wadda tedrem, izzi yas d ugadir, iqba s weéru. Yiwen wemruj ufella i d tawwurt is, zun d imi n wecbali. D amkan ixlan, irtem, yumes, itulles, isaggwad." (S$ur Salluste) (C'était une prison souterraine à deux étages. Selon l'historien Salluste : « Elle contient une salle basse, nommée Tullianum, qui s'enfonce à douze pieds1 sous terre. Elle est fermée de murs épais et couverte d'une voûte de pierre. C'est un cachot malpropre, obscur, infect, dont l'aspect a quelque chose d'effrayant et d’horrible. ») (Salluste) 1 Un pied romain = 29,4 cm ; 12 pieds = 3,53 m. 2 Öuma 2007 - Lêebs Mamertine Tama ufella d tamesgida, ddaw-as d Tullianum 3 Tazwart Di 1977 nni, di Paris, i ufi$ adlis n Salluste2, Tôad n Yugurten3 / La Guerre de Jugurtha (Bellum Yugurthinum), di Librairie Maspero. Adlis nni $li$ fell-as ur bni$. D yiwen umeddakwel i yi d innan : "Maspero iznuzu idlisen zun d tikci, akken ad iqfel taêanup is ussan agi d iteddun. Azzel skud ur fuken !". Akken i tevra. Ass nni kan ufi$ d iman-iw di têanup n Maspero, ferrne$ d idlisen ar ad d a$e$. Isem nni n Salluste, sli$ yis, ur cfi$ lli$ ssne$ ayen yura ne$ ur t ssine$. Salluste ilul di tmurt n Öuman deg wseggwas n -87. Yugurten immut di -104. Ger tamettant (lmut) n Yugurten akw d tlalit n Salluste zran 18 iseggwasen. Mi yura Salluste adlis "Bellum Yugurthinum"/La Guerre de Jugurtha, ad yili di laâmeô is ger 30 d 40 iseggwasen. Nezmer ad d nini llan kan 60 iseggwasen ger tamettant n Yugurten di tazwara n -104 akw d tira n wedlis n Salluste. Tallit n 60 iseggwasen am zun d ulac di tira umezruy. Di leqrun nni, tamurt ur tepbeddil udem di 60 iseggwasen, maççi am ass-a. 2 Salluste : Caius Sallustius Crispus, 87 - 35 zdat Aâisa, ixdem akw d Cesar di ¨Öuma. Di -46, iîîef leêkem n ¨Öuman di Afrika (Proconsulat d'Afrique). ¨Ipwassen ugar s wedlis nni yura "Bellum Yugurthinum ...". 3 La guerre de Jugurtha (Bellum Yugurthinum), Salluste, édition bilingue français / latin, les Belles Lettres, 1941 Paris, réimpression en 1974. Traduction du latin par Alfred Ernout. 4 Tira nni n Salluste tban i yi d zun d tiî n win illan dinna d inigi di îrad n Yugurten mgal Öuman. Mi bdi$ adlis nni, ufi$ t zun d tawwurt i d illin zdat-i akken ad ére$ amezruy n Yugurten, amezruy n Tmaz$a4. £as akken iççur tiî, di tedyant nni ufi$ ixuû kra. Acêal n tikkal i $ri$ adlis nni. Yal aseggwas a t id ddme$, a t $re$ tikkelt ne$ snat, syen a t serse$. Tu$al am win itessen irennu yas fad. Yal tikkelt éerre$ zdat wallen iw agellid Yugurten iteddu, ittazzal, iferru tilufa n tmurt is, ikat aneccab deg imen$i, iteddu $ef agmer deg wza$ar, deg idurar, ... Taggara ufi$ ayen ixuûûen deg wedlis nni : ixuû wawal n Yugurten. Di 2006, di "La Foire du Livre" n Paris i d $li$ tikkelt tis snat $ef wedlis5 nni n Salluste. Mi t id ddme$, ufi$ d adlis i d iff$en di Leääayer s$ur "Grand Alger Editions". Ferêe$ mi ufi$ adlis nni. Feôêe$ ugar mi adlis d iêekkun tudert n Yugurten iff$ ed di tmurt n Yugurten. Ass-en tban i yi d Tmaz$a n Yugurten akw d Leääayer n wass-a, yiwet tmurt ! 2111 iseggwawen zran si mi yemmut Yugurten. £as netta immut, isem-is akw d webrid d iwwi $ef tmurt is, ar ass-a ddren. Abrid is injer seg iseggwasen nni n tôad mgal Öuman. 4 Tamaz$a tella tebva $ef sin : Tamaz$a n wagmuv (Tunes akw d wagmuv n Leääayer) ; Tamaz$an utaram (Meôôuk akw d wmur utaram n Leääayer). Akin tella Libya akw d Tiniri (seêôa) 5 La Guerre de Jugurtha. Editions GAL / Grand ALGER Editions, 2005. 5 Akken ad d yu$al wawal n Yugurten, ufi$ llan sin iberdan : ateôjem n wedlis n Salluste s tmazi$t, akw d webrid wis sin. Aîerjem n wedlis kkse$ t di tazwara. Ufi$ ateôjem n wedlis d timerna kan ar a rnu$ awal i wawal n Salluste. Ufi$, izwar wawal n Yugurten. Ateôjem ad d yas wass is. Taggara, wte$ ad d skefle$ ayen izemren ad yili deg walla$ n Yugurten di tallit nni deg yennu$ Öuman, seg mi tebda armi d ass-mi tewwev talast n tôad .... Di yal tadyant d iêka Salluste6, wte$ ad d afe$ amek a yeg yiwen illan d Amazi$, zdat tlufa nni imir. Di tira n Salluste llan sin wudmawen. Yiwen d udem umaru d iêekkun tadyant akken tella, wis sin d wudem Uôumi iéeôôen s wallen n wegdud iêekmen ddunit imir. Illa deg wawal "Öuma i d ikkan nnig akw timura !" Di tidep, ma yella wugur ger sin ixûimen, anida yella lkil, yal yiwen ad d yeêku tadyant is. Akken i tferru s lêeq. Deg wedlis n Salluste, di yiwet tedyant kan i d igwra wawal n Yugurten ; d awal nni i d inna ass-mi d iffe$ si ti$remt n Öuma, inna yas7 : "Ti$remt usekkak, ad d yas wass n nger is ass-mi ad taf bab-is" / "Ville vénale, et qui ne tardera pas à périr si elle trouve un acheteur ". 6 Salluste iêka d amur ameqran seg wayen i$ra deg idlisen yura C. Sulla, winna d iîîfen Yugurten d ameêbus di taggara n -105. 7 Quand il fut hors de Rome, il tourna dit-on, plusieurs fois ses regards vers la ville, en gardant le silence, et s'écria enfin : "Ville vénale, et qui ne tardera pas à périr si elle trouve un acheteur "/"Vrbem uenalem et mature perituram si emptorem inuenerit !", La guerre de Jugurtha, Grand Alger Editions, p 56. ; et Edition les Belles Lettres p. 69. 6 Tawa$it, $as d awal n Yugurten s tidett, d awal d inna s tôumit maççi s tmazi$t ! Awal agi n Yugurten i d igwran ass-a, nezmer ad d nini icba awal nni n jedd-is, Masnsen, ass-mi yas inna : "Taferka n Iferkan !" ("l'Afrique aux africains !"). Deg wsaru i ya$ d iooa Salluste, nerra awal n Yugurten i Yugurten. D netta i d iêekkun tadyant akken tella, ne$ akken "tezmer ad tili imir". Di yal tadyant, newet ad d naf awalen izmer ad yini Yugurten. Nesdukkel asaru nni n Salluste akw d wawal n Yugurten akken ad myefken tayett, ad a$ d seflen tafat $ef leqrun nni imezwura n tmurt nne$. Di yal tadyant, neqqim kan deg wedlis n Salluste. Ur d nerna, ur nekkis. Ayen nekkes d ayen kan d inna $ef tmeddurt akw d tlufa n Öuman garasen. Taggara, tanemmirt tameqrant i Salluste i ya$ d iooan tira tinigit umezruy n imezwura nne$. Di tôad n Yugurten, imukan nni yakw seg yekka ugellid Yugurten, anida yuzel, anida yennu$, anida yevsa, anida ye$li, amur ameqran llan, ddren ar ass-a, maççi d tamacahutt : Sirta, Zama, Tirmitine, Gafsa, Tuga, Campus Martius, Circus Flaminius, Via Sacra, Circus Maximus, Clivus Capitolinus... Tullianum. Yugurten immut di tesraft n Tullianum di Öuma. Immut si laé d usemmiv n wacêal d ussan di disambeô -104. 7 Tôad n Yugurten Seg wass-mi yemmut ugellid Micipsa, gma-s n baba, tamurt ur as tufa ixef is. Nek nwi$ imir, mi yemmut kan babat-ne$, ad as neddukel i tcemlit tameqrant. Am nek, Aderbal akw d Hiemsal, a nesdukkel tidi nne$ akken Tamaz$a ad as nbeddel udem. Di tazwara, ri$ a nekkes tuqqna nni neqqen $er tmurt n ¨Öuman, a nseggem tamurt nne$. A neg iberdan, a nessem$er igran akw d tliwa n waman di yal tama n tmurt. A nesbedd tise$lit i tlisa n tmurt akken yal Amazi$ ad yaf iman-is yella deg wakal is. A$bel ameqran yellan zik, ass-a yekkes, d Carthage i ya$ d illan am timmist deg wammas acêal iseggwasen. Di tallit nni, jeddi, Masnsen iddukel akw d Öuman, zzin as i Carthage. Tefra tedyant nni, syen tu$al ed akken tella. Di tôad aneggaru d agellid Micipsa i tu$ dinna. D imen$i aneggaru si mi ter$a temdint n Carthage (Aqerdac) id ifkan talwit. £as akken, Öuman isekcem tuccar is di tmurt nne$. I$il n Carthage iôôeé, Öuman yu$ amkan is. Ayen illan akw ger tlisa n Carthage, iêella t ¨ Öuman i nitni. Taggara, fella$ ur tbeddel. Ilmend d imnayen n Carthage, usan d imsulta akw d imnayen n Öuman. Rran tamurt d ayla nsen acêal iseggwasen aya. Ass-mi immut ugellid Micipsa, tiî iw nek a nekkes azaglu nni yellan fella$ acêal aya. Skud yella Öuman $er talast , ur tezmir ad tili fella$ talwit. 8 Ilel i yellan gar-i akw d Aderbal. nek éerre$ abrid nni n jeddi Masnsen, "Taferka i tarwa n Tferka"8, Aderbal ikkes tamurt is ifka tt d tarzeft i Öuman. Sawven iyi d awalen inna dinna di Sena, ötajmaât n Öuma ass-mi yerwel akken ad icetki. tamurt n baba-s d jeddi-s, yerra tt d ayla n Öuman : yenna yas : "...Ass-mi qrib ad immet baba, Micipsa, yenna yi9 "tamurt agi, tagelda n Tmaz$a, nekwni d iqeddacen is kan, imawlan is n tidett d Öuman. ilaq a tgev ayen wumi tzemrev akken ad tallev a$ref n Öuman, am zun d idammen ik"". Amzun ur isuget awal, Aderbal yerna ugar di tebôatt nni yura i Öuman ass-mi i yas nezzi i Sirta. Inna di tebratt nni10 : "...Tagelda n Numidia nwen kenwi, get as akken tram, ekkset iyi kan ger ifassen n Yugurten ; di laânaya nwen, di laânaya n tgelda n Öuman, i wudem n jedd-i Masnsen..." Win a yessiwven taêilett $er talast am tagi, ur as d igwri yise$, ur as d igwri yisem n wazal akken ad iqqim d agellid n Tmaz$a. Awalen nni yenna, ass-mi i yasen sli$, tuli yi d tkuffirt . Ikkes abernus is, iooa iman-is akken. taggara, ur as d igwri yisem n tissas. Ur illa d gma. Idammen i ya$ icerkan, nek kkse$ ten. 8 "Taferka i tarwa n Tferka !" / L'Afrique aux Africains !" (Masnsen) Aderbal devant le sénat à Rome, défendant sa cause contre Jugurtha : "Au moment de sa mort mon père Micipsa me prescrivit de me considérer seulement comme l'intendant du royaume de Numidie, dont vous étiez les maîtres légitimes et les véritables souverains; de m'efforcer aussi, dans la paix comme dans la guerre, de rendre le plus de services possibles au peuple romain." (Salluste, p. 23) 10 Lettre de Aderbal au sénat : "...Disposez à votre gré du royaume de Numidie, puisqu'il est à vous ; mais arrachez-moi à des mains parricides : je vous en conjure par la majesté de votre Empire, par les droits sacrés de l'amitié, s'il demeure encore en vous quelque souvenir de mon aïeul Masinissa...." (Salluste, p. 47). 9 9 5 waguren i yas nezzi i te$remt n Sirta. Taggara, tefra temsalt is, am netta am Hiemsal : d abrid d win i ten isnegren di sin. Zdat anekcum $er te$remt n Sirta, usan d im$aren n Öuman $er Utique. Usan d akken ad frun tadyant garane$. Ger im$aren nni yela Scaurus. Uznen i yi d, rzi$ $er dinna, éri$ ten. Nek, fri$ d ôôay iw. tamsalt ad teglu s Aderbal, ne$ s yixf iw nek. Im$aren u$alen $er Öuma, nek fki$ lameô i laâskeô ad kecmen Sirta. Ur illa webrid nniven. Mi slan di Öuma kecme$ Sirta, Aderbal immut, d$a ikcem iten uferfud dinna. Akken a sen sefru$ tadyant, uzne$ mmi, akw d im$aren nniven, nni$ asen ad awven $er Öuma ad siwven awal iw : "d Hiemsal akw d Aderbal i d isnulfan cwal, maççi n nek ; d ayen gan kan nitni i wu$ur wven nitni. .;". Ass-mi wven $er Öuma, ur ten ooan ad kecmen ti$remt, ur ten ooan ad inin awal win. U$alen d syen am akken zegren. Zran kan kra wussn, imsulta n Öuman kecmen d tamurt nne$. Jiniral nsen d calpurnius Bestia. 10 Tallit n Bestia Calpurnius * Tewwev a$ d tafat $er wanzaren. Ur illa anida a nerwel. Di tidett ur b$i$ tôad nekwni akw d Öuman. Nekwni yid-sen icerk a$ umezruy $ezzifen seg wass-mi yella jedd-i Masnsen di tôad n Carthage. Ivelli kan, nek lli$ yid-sen di tôad n Numance di Sbanya. Cfi$, ass-mi i yi yuzen Micipsa akken ad zegre$ ilel ad nna$e$ $er tama nsen. Zegre$ ilel, nek akw d ujemmal n imnayen imazi$en. Newwet aneccab, axtuc, acangal, ajenwi. Nefka tayett i jiniral Scipion armi nessenger acengu. Necrew tidi, neçça a$rum asemmav yid-sen. Dinna i lemde$ tamussni n tôad n Öuüman, amek i yas teddun, amek seddun tiêêerci nsen. Dinna i lemde$ da$en tameslayt nsen, talatinit. Acêal iseggwasen n lehna deg nella nekwni akw d Öuman, nek ur ri$ ad d asen wussan n tôad yid-sen. £ille$ tadyant n Hiemsal akw d Aderbal ad d qqiment kan garane$ nekwni di Tmaz$a, ma d Öuman ur ten tewwiv temsalt. S tmu$li yagi i yas ddi$ i C. Bestia ass-mi d ikcem tamurt nne$. Yal ass teddu$ akken ad d afe$ anwa abrid yes a nefru cwal agi d ikkren. £as laâskeô n Bestia di tazwara kan srewten ayen wumi zemren, ser$en acêal d i$rem, acêal d yiger, wicqa. Nni$ as ma yella wenziz usirem akken a tefru s talwit, anziz nni ilaq a$ a t id neîîef. Mi mlale$ Bestia, nni$ as abrid n tôad ur ilha i nitni ur ilha i nekwini. Tôad ur isuffu$ $er wayen ilhan. Taggara, tadyant teffe$ akken nniven. 11 Lli$ di te$remt n Bega ass-mi d usan nnan i yi d ad ddu$ ad ére$ Bestia di te$remt n Utika (Utique) (Afrique n ruman, ex akal n carthage). Ass-en, ufi$ tajmaât thegga akken ad gen azal n lehna. Neqqim. Mi nekker, nefra ad sen fke$ 30 n iflan (lfilat), ajemmal n yezgaren akw d igemren. Si tama-w, nek kki$ asen si tewwurt. Ma s lfil, azger ne$ agmer ad d tas talwit, d abrid qeble$ ula d nek $as ééay wanect i d cerven fell-a$. Ma yella d asfel $ef tlisa n tmurt nne$, am zun ur illa kra. Tamurt n Masnsen ur tebva di tlemmast. Si tifrat nni, nefka ayen d cerven, ters-ed talwit. Aôumi deg wemkan is, ff$en tilisa n Tmaz$a, nekwni deg wemkan nne$. N$il tefra. Mi yewwev wawal Öuma, tekker garasen. Widen ib$an ad si$en times di Senat ufan as abrid, icban C. Memmius. Ulac taêilet ur d iwwi akken ad isendem widen iqeblen tifrat n Bestia. Inna yasen "zenzen tamurt, zenzen nnif n tmurt nsen, ...". Tiî is netta akken kan ad tt ifru d yexsimen is deg wurar yellan gar-asen.. Imir di Öuma terna tekker garasen. Sin iderma i yellan di Senat. Yiwet tama d at "nobilis", at wakal widen yerwan, si tama nniven d at "popular", im$iden. Yal tikkelt, d timsizzelt garasen anwa ad d yernun tardast deg wdabu n tejmaât n Senat. £as akken bvan $ef sin iderma, di taggara, awal n Memmius tqebl it tejmaât n Senat. Fran ad aznen laâskeô nsen $er Numidya. D Cassius i d fkan. uznen t id $er Tmaz$a akken ad iyi d issiwev awal n Senat n Öuma. Mi nemlal, inna yid ilaq ad zegre$, Ad sutre$ asuref, laânaya di tejmaât n Öuma. Inna yi d da$, yif tifrat yid-nsen wala tôad d wegdud Aôumi. 12 Nitni fkan d udem, nek nni$ asen deg webrid i lli$. Fri$ d ôôay iw , anida yella webrid n tifrat a newwet a t nevfeô. èri$ nek abrid n tôad anida yesuffu$. Ala a$ilif, imeîîawen akw d idamen i d irennu. Awal nni lwaêid d Cassius, itkaki yi d tadyant ni n wass-mi zegre$ nek akw d laâskeô Imazi$en $er tmurt n Sbanya akken a nenna$ di Numance, tama n Öuman. S $ursen i lemde$ tussna imen$i. S $ur jiniôal Scipion i lemde$ tiêêerci n tôad, aseddes n laâskeô, tikli isdarin imdanen, inif si tama $er tayev, tikli $er deffir yal wa deg wemkan is. Di tedyant nni n Numance i d gi$ imdeddukal Iôumyen. D imeddukel idamen, cuba$ ten d atmaten iw. Ass-a ur ri$ ad azle$ $er tôad, ur ri$ ad dehme$ atmaten iw. Tilufa n Hiemsal akw d Aderbal frant, ayen $ef nudan ufan t, ma d nek ur tiî iw ad d ge$ imen$i nekwni akw d Öuman. Zegre$ ilel, d abrid $er Öuma. Mi nekcem $er Senat, d C. Memmius i d ibdan awal. Iwwi d tadyant akken i yas ihwa : n$i$, rni$, ff$e$ iberdan, kkse$ sser $ef we$ref n öÖuman. Ur iooa ti$mert. Isseks ed akken i yas ihwa akken ad isseêmu tajmaât n Senat. Awal is iban anida yesuffu$. Mi yesuli awal is C. Memmius, sutren d akken ad as d rre$ awal. Taggara d C. Baebius i d ineîqen, igzem iyi d awal. £as ikker herwel, imdanen illan dinna sugten tiwu$a, Baebius ur sen isusem. Inna d ayen inwa d abrid. Anejmaâ ifra, neff$ ed, tiyersi tebda tfessi. Mi n$il frant, imir i bdant. Mi tefra temsalt nek akw d Öuman, tlul ed taluft nniven d watmaten iw. Mi teddu$ ad u$ale$ $er Tmaz$a, tadyant n Massiva tebda tettim$ur. Izzi yasen i yat Senat, tajmaât n Öuman, akken ad as fken tamurt n Numidya. Ilmend deg ad yili yidi, netta yu$ abrid n Hiemsal 13 akw d Aderbal. £as d gma s idammen, yiwen jedd nne$, Masnsen, ur d iîîif inziz si tirrugza n jedd-is. tamurt n baba-s d jedd-is, irra t d ayla n Öuman, ib$a ad d ya$ tagelda si Öuma. Akken i yas wezne$, ufi$ t imal. Amek a zegre$, nek ad u$ale$ $er tmurt, deffir ad ooe$ Massiva ad iseddu tixidas is $er im$aren n Öuman. Abrid is ifra. D Bumilker i yas fki$, yundi yas tifxet. Ifka yas wid i yas ibernen tiyersi. Yiwen seg wid nni itwaîîef, yudr-ed isem n Bumilker. Nek imir kan, nni$ as i Bumilker ad iffe$ si Öuma, ad yu$al $er tmurt, skud ur itwaîîef. Tajmaât n Senat sekren felli ahlelli. Amek ? N$i$ argaz di tlemmast n ¨Öuma, réi$ laânaya n tmurt nsen .... S wurfan n taluft i d yernan i zegre$, ula d nek, ooi$ Öuma, d abrid $er Cirîa. Mi d ff$e$ si ti$remt n Öuma, ulin d wurfan, zzi$ $er deffir, d$a nni$ asen i widen illan yidi : ""Ti$remt Ti$remt usekkak, ad d yas wass n nger is assass-mi ad taf babbab-is". is 11 Mi d wve$ $er Tmaz$a, mi kecme$ Sirta i yas uki$ i twa$it deg nella. Ayen akw nuzzel, taggara in$el, iwwi t wasif. Aéar n tixubta yella degne$, taggara yerra ya$ t id akken tella. Ad as nu$al i wgadir swadda. Tuff$a d ff$e$ si Öuma zun d ansar i d nesre$ i tceôket n wid ib$an ad glun s uqerru-w. Llan, gwten di Öuman. Mi bdan xerrzen akken 11 " Vrbem uenalem et mature perituram si emptorem inuenerit !" / "Ville vénale, et qui ne tardera pas à périr si elle trouve un acheteur !". 14 Senat ad a$ iîîef akken nella, nek nni$ asen i imeddukal iw : "eddut ! D abrid kan ar a$ ijebôen. Ayend ikkan gar-a$ yidsen drus !". Di Sirta, $re$ i tejmaât n yem$aren. Usan d akken llan, di yal ti$meôt n Tmaz$a, di yal adrar, di yal aza$ar. Tadyant meqqret, i$imi-s ad yi$zif. Mi kkre$ a sen ini$ awalen imezwura, gre$ tamawt i tejmaât nni d$a tkaki$ d ayen éri$ di tejmaât, Senat n Öuma. Di Sirta ur llan at Nobilis, ur llan at popular. Zdat wallen iw llan kan Imazi$en am nek. Yal yiwen d am$ar n tmurt deg yella, yusa d seg Awras, si A$balu ne$ ansa nniven. Yal yiwen yusa d acku uznen t id widen illan dinna. Ur illa d idammen n jedd-is, ne$ d igran n yirden is i t id issaven $er tejmaât n Tmaz$a. èri$ imir ayen yellan $urne$, ur illa $ur Öuman. £urne$ imdanen yiwen wazal nsen, ur llant tseddaôin. Masnsen, jedd-i, ass-mi yu$al d agellid, yu$al s yi$il is d wayen iga s timmad is, ur illa s idammen n jedd-is netta. Wi$ asen d tadyant akken tebda armi d taggara, awal zdat Senat, tixidas n wid ib$an ad a$ snegren, tiêila n Masiva. Nni$ asen taggara, ussan d iteddun ur llan d ussan n tifrat gara$ d Öuman. Si tura a nheggi iman-nne$ i yimen$i yidsen. Tilisa nne$ d nekwni kan i d tise$lit nsent. Tefra tejmaât, yal yiwen yu$ abrid is ad issiwev awal i yat tmurt is, ad isiwev aberraê n tôad,. 15 Tallit n Albinus Postumius * Ur negguni aguren ass-mi nesla izger d jiniral Albinus s weglaf n laâskeô. Yal asafar n imen$i igla d yes. Acêal d ababuô id iççuô akken ad isem$er tôad. Yides idda d gma-s, Aulus. Mi ya$ d sawven awal wid illan di tmurt n Carthage, suff$e$ awal i yal tamurt. Ass n tôad yusa d. Ussan imezwura, Iôumyen bdan suffu$en d tuccar nsen, tikwal da , tikwal din. Teddun am aôéen nni n te$rast. yiwen wass ad qqsen ti$remt, igran, ne$ tiliwa. Ansa kkan d a$ilif, ala lmut, idammen akw d imeîîawen i d teooen $er deffir. Nitni teddun, nelwni tikwal ngezzem asen abrid, tikwal neooa ten ad zrin. Tiî nne$ newkni, neb$a a néer amek tikli nsen. Axbacen nni nsen, iban ed ur illa d abrid nsen nitni. Iban d abrid n tiêêerci. Acku Öuman, ma yeqsed tamurt, d nger. Di tallit ni, nek éri$ ayen ilan di tyezmert n Öuman, acêal n yergazen i yellan, ma d nitni ur éran acêal n yergazen i zemre$ ad d sdukkle$ i tôad. £ef aya, di yal timlilit yidsen, tefke$ asen kan ayen iwulmen aken a ten qablen. Widen d igwran ugar. Ansa d ff$en, ad d afen imazi$en zdat nsen, ne$ ad êlellin deffir nsen, zun teff$en d si tmurt n wadda. Ansa kkan ad afen Imazi$en zwaren ten $er wemkan. Nedda yasen ddac ddac, armi ççan ti$rit di yal tama. Qbel ad akwin ansa i yasen d tekka tyita, imazi$en uffgen, ff$en annar imen$i. Nedda yasen am tasna n waôéen, tuqqsa $ef tikkelt, affug $ef tikkelt. Tewv ed tegrest, i$li d usemmiv, tôad ifra. Laâskeô n Öuman u$en amkan nsen. Di tallit nni, akken iéra Albinus 16 tetraê ôéaget, teteddu $er uqerru-s, yu$ abrid, yu$al $er Öuma. Di Tmaz$a, iooa gma-s, Aulus, ad iêkem laâskeô is. Di Öuma terwi garasen. yal tama tekkat akken ad teîîef Senat. Ur fran, teqqim akken texrez. Tafrent ur d tezmir ad d tili. DI Tmaz$a, Aulus isla amek tella di Öuma. Ikker, wissen ib$a ad izwir ad ikfu tôad akken ad yawi ise$ i yiri-s, ne$ ib$a kan ad d isuffe$ tuccar is, di yennayer n tegrest d usemmiv, isuff$ ed laâskeô is akken ad nna$en yidne$. Abrid is amezwaru $er te$remt n Sutul. Mi nesla s tedyant nni, nuzzel akken ad as d neg afrag i Sutul. Qbel a nawev, nemlal deg webrid widen uzne$ akken ad d awin isalan si Sutul. te$remt Ti$remt teîîef, tefreg. Aulus ur izmir ad ikcem. zzin as i acêal n wuvan d wussan, nekwni negguni d si t$altin. Anekcum ib$a ad ikcem ti$remt, tigwdi yugad ad yaé $er zdat. Yuki yas d taqerêant. Mi neéra akken, nni$ asen i wden illan yidi : a neddu a nqeôôeb $ures, a t id nesselqev netta d laâskeô is $er wennar ilaqen ; syen a néer ma d imen$i i $ef iteddu Aulus, ne$ d askan n tezmert kan. Illa deg wawal n zik : "ma tse$lev, ewwet ! Ma yella ur tezmirev, ur s$al ! Ayen wumi zware$, fki$ widen ikecmen ger laâskeô n Aulus. Yal tardast i ddan, yiwen segsen ad a$ d isiwev ayen illan, anida llan, d wayen nnan. Tga ya$ zun garasen i nella. Tameddit n wass, Aulus d laâskeô is gan agraw ad nsen deg yiwen wegwni. Agwni nni zzint as d tawrarin si yal tama. Amkan ni nessen it, nessem iberdan is. Akken d i$li yiv, usan d $urne$ wid nne$ sawven a$ awal, d$a nni$ asen i ccifan illan yidi : 17 - "A wen d ini$ awal. Acêal n wussan aya i nessensar i Aulus. Newkni neéra ayen illan, netta ur iéri. Di tôav d axvaf, win iwten d amezwaru i yezwaren $er miêlal. Tamsalt n Aulus a t nefru ass-a. A nekcem deg yiv tagrurt is. Yal yiwen segwen ad ikker ad iheggi laâskeô is". £as éran imen$i n yiv ur illa d tanumi nne$, taggara éran ilaq a$ a t nefru. Mi d nni$ awal iw susmen, yal yiwen ikker ad iheggi wid ines. Tiremt nseggem idurra, d abrid $er tekwant anida iffer Aulus akw d laâskeô is. Nedda yas xmat xmat, awal ur illa. Nekka yasen d s ufella, nezzi yasen, ur illa wanida a rewlen. Mi éri$ nezzi d akw i terbaât, ne$li fellasen am akken t$elli tmedda $ef wewtul. Qbel ad a akwin ad éran ayen ivran yidsen, nekwni nesserwet asgwen deg gnen. Ur éran ad rewlen ne$ ad kkren ad wten $ef yiman-nsen. Nadam, aâggu n tikli acêal n wussan akw d wesduqqes nni, abrid nsen d anejli akka d wakka. Ikker herwel ameqran deg wennar nni. Amur ameqran segsen rewlen, dduklen $er yiwet tewrirt illan nnig wemkan nni. Nurez Aulus, laâskeô neooa ten ad nesren. Yu$ lêal nezzi d akw i tmurt nni. Tevra yid-sen am i$erdayen deg wmeôdax. Aulus nurez it, atmaten is ur illa anida a rewlen. Mi yuli wass, sutre$ as i Aulus a ten nefru. Si tlemmast n yiv, si mi i yasen nekcem annar, nezzi yasen, nek refve$ srusu$ amek i d ixef is temsalt agi. Ayen b$i$ nek, d abrid n tifrat nekwni akw d Öuman. Imen$i n wass-a, nek b$i$ ad irnu tardast i tifrat. Tella da$ tayev ; $urne$ axsim ma ye$li, iwwev tamurt, ixnunes, argaz n tissas ur as irennu tiyita. Akken i yas ddi$ i Aulus, nni$ as : 18 - Tusam d ad a$ tenna$em di tmurt nne$. D kenwi i d izegren ilel, tkecmem d Tamaz$a nne$. Nekwni ur neb$a tôad d öÖuman ; i nessarem kan d talwit, yal yiwen ad iqqim di tmurt is, ad iqqim di tlisa s. Taggara tesseflem d acêal n laâskeô ad tgem tôad deg wakal nne$. Keç a Aulus, u$al $er tmurt ik, siwev awal iw i Senat di Öuma. £re$ i sin nne$ îîfen ixtucen, sutre$ asen ad bedden, ad gen tawwurt garasen. Se$le$ as i Aulus d amezwaru, idda d s leêder, ikna, izra ddaw ixtucen nni. Syen, wa deffir wa, Iôumyen nni, zran di tewwurt armi d aneggaru. Neooa ten u$alen $er Utique. Mi yewwev wawal n twa$it ivran $er Öuma, ikker degsen uferfud dinna. Awal nsen yiwen kan :"Amek d tella tifrat d Yugurten, amek Aulus ifka awal n Öuma, netta i yugaden ad immet, yugad ad iwwet s yi$il ilmend yessers ajenwi ines. Awal n Öuma ala Senat i izemren a t yefk. Aulus nni i ya$ d iwwin laâô, awal is ur degs azal." Albinus, dadda-s n Aulus iéra tadyant n gma-s $er yixef is i tezmer ad d teddu, iseêma awal akken Senat a t ifru, ad yernu laâskeô $er Tmaz$a. Di tmerwi nni, Senat igguma ad idu deg wawal n Albinus, ad yernu laâskeô. Albinus inne$wna, txerb as nniya, syen yu$ abrid n Tferka, ikcem $er Utique. Nnan, mi d yusa kan si Öuma, $as di tlemmast n tegrest, ib$a ad d isuffe$ laâskeô is akken ad yerr ttaô n gma-s. Mi yefhem tawa$it deg llan laâskeô nni, yugad ad yeçç tiyita tis snat. Isers iman-is, igguni ass-is. Tadyant nni terna d fella$ aferfud. Di Öuma cudden arkasen akken ad d rren ttaô, Albinus ihegga iman-is, nekwni neqqim, newhem amek i d ixf is. Abrid is iban anida i teteddu. Tilufa n ¨Öuman nessen 19 itent acêal aya. Di tazwara kann suff$e$ aberraê i twizi tameqrant ; yal tamurt ad d tefk irgazen. Ayen i ya$ ixulfen nekwni akw d Öuman d wagi : nitni sbedden tamurt nsen $ef tejmaât n Senat, adabu illa, laâskeô illa. Yal tikkelt a sen d te$li taluft, d timerna kan i d rennun i wayen iheggan. Nekwni di Tmaz$a, ur teddunt akken. Nnig laâskeô i yellan yidi seg yixef $er yixef useggwas, amur ameqran d ifellaêen i d itekkren ma yili uberraê i tôad. Yugar deg-sen i yu$en tanumi d uqabac, i yu$en tanumi d ujenwi ne$ d uneccab. £as akken, yal yiwen deg-sen mi yebges, zun d izem. £as d ifellaêen, nitni yal ass heggan akken ad wten $ef tmurt nsen. Ma d tiyita n Öuman, tikwal alamma tewwev $er talast i d teffken udem. Acengu, $ursen, d win kan d ikecmen tilisa n taddart nsen. Tu$al-ed tmu$li nsen ansi d u$alent tlisa n wakal n ti$remt nsen. £usen, win d ikecmen Tamaz$a, skud ur d iwwiv akal nsen, am zun ur illa. Amur ameqran n tikli akw d tazzla, teddu$ ten akken ad fru$ tilufa n imen$iyen gar-asen. Mi tefra yiwet ad d tlal tayev. Akka yal tamurt, yal tallit. Tikwal $ef tkessawt, tikwal $ef waman n wasif, tikwal $ef wulac ne$ $ef wawal ger sin imdanen. Mi tekker tmes, ugar i d irennun i cwal id ikeçmen i tifrat. Akka i d at tmurt nna$. Mi fran di Senat n Öuma, Albinus ad yu$al $er tmurt is akken ur d irra ttaô, d Metellus i wumi d fkan ad ibedd $ef Tmaz$a. Tamurt nna$, nitni sbedden as d aqerru di Öuma, am zun d ayla nsen ! 20 ….. Tallit n Marius * Yiwen wass yusa ya$ d wawal ; ikka d si Senat di ¨Öuma : Marius ittwafren, yu$al d netta i d consul (jiniral) n Numidya deg wemkan n Metellus. S wawal nni nefhem s uzu$er nni izu$ur irennu Metellus. Si tazwara zi$ d asedhu kan i ya$ isedhuy ; tamsalt teffe$ as afus. Nefhem da$ Öuma ur ibeddel tamu$li-s $ef tmurt nne$. Ilmend deg ad d llin tiwwura, ad d aznen $uri akken ad d naf tifrat, nitni fernen win ad iseêmun tôad ugar $ef Metellus. Marius ssne$ t di tôad n Numance, d aâsekriw deg idammen, d argaz n wawal. Fehme$, ad as nu$al i temsalt s wadda. Di tefsut d yusan i nesla iwv ed Marius $er Utique. Ass-mi d yusa, Metellus tu$ it izger akin, yu$al $er tmurt is. Mi d iwev kan Marius, yu$ abrid n tôad. Sibda iseggem laâsker is, isdukkel wid illan akw d wid i d irna, iff$ ed si Utique, izegr ed tilisa, ibda tikli di tmurt n Tmaz$a. Amennu$ mgal Metellus ifka ya$ d abrid a nevfeô di tallit tamaynut mgal Marius. Di tazwara negguni ad ifreq laâsker is. Neooa ten kecmend tamaz$a, teddun iberdan nsen, ferqen $ef ti$remtin. Simmal ferqen, simmal tazmert nsen tferreq ugar. Yal ti$remt wven ad afen tiwwura llint. Ur illa imen$i, ur tella tmes, ur lluéen imezda$ nni. Nufa abrid nni ilha. Nek akw d Buxuc, negguni ass-is deg a nedwi fell-asen. 21 Acêal n tikkelt i ne$li $ef laâsker n Öuman anida ur a$ ggunin. Snat tyitwin kan, mi ten nesduqqes, neqqed kra seg-sen, ad d neffe$ seg wennar. Nitni ad $illen nerwel, nugad iten, nekwni a neddu deg webrid nne$ a nesduqqes tarbaât nniven. Akken i yasen nedda acêal n waguren. D axbacen kan, imen$i ameqran ur d illa. Marius iêrec, nekwni nunef seg webrid is. Tiyita tamezwarut n Marius tusa ya$ d si Gafsa. D tikkelt tamezwarut i yedda Öuman deg webrid a$ezfan nekwni ur nesla. Yal tikkelt ar a mbiwlen, nekwni ad a$ d yawev wawal. Di yal ti$remt, di yal amkan, nesbedd wid iggunin, wid iéerren iberdan u$en Iôumyen. Anida ddan, nekwni nesla. Tiyita n Gafsa tenser a$. Marius mi yeffe$ s laâsker is, yezzi deg webrid, yunef akka d wakka. Mi yewev asif n Tanïïis, ibeddel abrid. Ihegga tiyelwin n waman, syen iffe$ seg webrid ameqran. Iteddu deg yiv, iteffer deg wzal. Ur iéri yiwen anida i yella. Yiwet yiwet armi wven tawwurt n ti$remt n Gafsa. Mi yewev Gafsa, i$li $ef imezda$ n dinna ur bnan $ef iman-nsen. At Gafsa nni, ilmend ad gen am akken i yasen nenna, ad llin tiwwura n ti$remt, nitni beddlen tikli. Mi d éran imnayen n Öuman, medlen tiwwura, bedden i tyita. Taggara, teffe$ akken teffe$. At Gafsa ur zmiren ad qablen ahdum n laâsker i yasen izzin. Tiremt kan Iôumyen kecmen ti$remt. Wid meqren n$an ten din, wiyav win ten id d aklan. Ti$remt n talwit n tezdayin, tu$al as d yir targit, ijdi amellal yu$al d azegga$ seg idammen. 22 Tiyita nni n Gafsa tekkes as akukru i Marius. Tamurt issen itt, irgazen llan, inwa teswa yas d s wedfel. Acemma kan deffir tedyant n Gafsa, Marius igzem Tamaz$a seg yixef $er yixef, ikcem akal yellan tama n wasif Muluca, talast ger Nekwni akw d tmurt n Buxuc. Dinna iqsed ad ikcem Tawrirt. Tawrirt tebna $ef weéru ameqran, di tlemmast uza$ar. Yal tama d acôuf ur izmir ad yali wemdan. Abrid is seg yiwet tama kan i yella, injer s ufus deg weéru, idyeq, yesuddem ; win imalen degs ad yezg di tesraft n wadda. Ifellaêen, s yiwen i sezrayen izgaren, tistan ne$ igemren nsen. Amur ameqran tgen asen ifergan deg wza$ar. Tawrirt d ti$remt iddurin am laâc igider. Tama ufella, d luva zun injer itt ufus. Di tlemmast n luva nni t$ez tala. Imezda$ is si zik n zik ur izmir yiwen ad asen ikcem tasga. Sin yergazen zemren ad d gen afrag $er tewwurt s ineccaben nsen. Ifellaêen, yal ass ad d îîren akwessar, ad xedmen tibêirin ne$ igran nsen, mi ye$li yiîij ad alin $er tkanna nsen. Am Metellus di Begga, Am ass-a Marius di Tewrirt, inwa ad a$ d yaf dinna, nek akw d Buxuc, ad a$ d iîîef s ufus. Izzi i Tewrirt, syen isedhem laâsker is $er ifergan. Win iqerben ad d yeçç tiyita, ad immet ne$ ad d irwel $er deffir. Wid isulin sellum, mazal ttawven $er yixef ma a ten id yeçç ujajiê n tmes ne$ n weéru, ad d grirben $er deffir. Yal adham ad yawi $er lmut tissi n laâsker n Marius. Di Tewrirt ur as gan a$ilif. Afrag illa, aman d wuççi llan, irgazen llan. Yal tikkelt ad d grirben Iôumyen akwessar a ten id vefrent ti$ratin n tlawin. Marius iffe$ it laâqel. Akken ixdem ur as yufa tawwurt. Ifra d yiman-is, iteddu ad ikkes laâsker ni i yezzin i Tewrirt, ad yu$al akin $er tmurt ufella, mi yas ikcem $er uqivun is yiwen waâsekriw 23 inna yas : "ufi$ abrid isuffu$en $er tqerrut n Tewrirt. Lli$ leqve$ iaâôusen, uli$ acruf si tama nniven, deffir, armi ufi$ yiwet tasaft tem$i d $ef weslav. Uli$ $ef tasaft nni, ddi$ $ef ufurk nni usawen armi d ufi$ iman-iw $ef tqacuct ; éri$ s wallen iw Imazi$en ufella, nitni ur yi d éran, sentle$ iman-iw. Ma teb$iv ad u$ale$ akw d wiyav ad sen mle$ abrid". Marius iqdef aâsekriw nni, ifka yas wid $ef ittkel, ddan yides, ulin seg webrid nni n iaâuras. Mi d u$alen, d awal d inna umezwaru i d nnan ineggura. Abrid illa. Marius iffreê. Yufa telli yas d tewwurt anida ur isarem. Azekka nni kan ihegga tarbaât, yerna yasen lbuq akken mi wven luva ufella n Tewrirt ad wten lbuq. Isels asen iceîîiven n Imazi$en akken ad fken anza $er Imazi$en n tewrirt. Akken i teffe$, mi yulin wa deffir wa, s leêder, taggara kecmen luda ufella. Mi wven akw, dduklen $er yiwen wemkan, heggan iman-nsen syen bdan tiyita n lbuq, tilawin iddurin $er deffir su$ent, d$a at tewrirt iffe$ iten laâqel, acengu ikka yas d si deffir. Mi d bernen yergazen, ooan imukan n tyita n zdat nebla irgazen. Iôumyen, nitni seêman d tiyita s wadda, ulin d seg igudar, kecmen d talemmast n ye$rem. Syen, win a yemten illa, win a yen$en ulac. Imen$i ifra. Wid ufan dinna d imudduren n$an ten, ur igwri yiwen, d aqcic, d argaz ne$ d tameîîut. Gan timecreî deg at Tewrirt. Deffir tedyant nni n Tewrirt i d yusa Sulla si Öuma, yewv ed $er tmurt, yerna d laâsker i imen$i. Senat n Öuman illi yasen tawwurt, Marius akw d Sulla gan ayen wumi zemren. Abrid n tôad injeô zun d i$zer. 24 Si tisin nni n Marius, kkse$ layas. Ur illa wayen gguni$ si tama n Öuman. Abrid nsen d tôad, abrid nne$ d tôad. Tama ad tekk di tayev…. Lawan nni kan deg aâziz yives, atmaten nne$ élen, i yesker a$ebbar Marius akw d laâsker is. Di tlemmast n yiv id heggan iman-nsen. U$en d takwessart nni s usu$u, lbuq ikkat, ajenwi ikkat, aneccab ikkat. Mazal d nseggem iman-nne$ i tyita, nitni zran akin, nesren i tcebbakt nni i yasen nga. Win n$an n$an t, win rekven rekven t, Marius inser i lmut. Sduqsen a$ asduqqes nni ilhan. Ilmend d nekwni a ten isduqqsen qbel ad yali wass, Marius yugar a$ tiêerci. Timlilit n Tza$art tefka ya$ d udem n imen$i. Marius i d neîîef ger ifassen nne$, inser a$ s tmussni-s, s tiêerci imen$i. Ger wid wukud nnu$e$, icban Bestia, Albinus ne$ Metelllus, $uri Marius yerna adar s tmussni n tôad. Ma zik imen$i d adrar, ass-a d igenni. Akken i yas nekka i tedyant nni nek akw d Buxuc ur as nufa ixef is. Amek i nettwakellex ? Amek i ya$ tenser ? Neçça tt teêma. Ur illa din te$zef n wawal. Akken i ya$ ikkes uzaylal nni, nserreo, nedda deffir Marius d laâsker is. Marius iteddu, nekwni nedda di lateô is. Uvan ussan nteddu deg webrid is. Abrid n Marius iteddu $er Sirta. Ass wis ôebaâ ne$li fellaasen. Mi teddun ad kecmen ti$remt, sersen ad sgunfun, nekwni nezzi yasen. Annar imen$i ihegga. 25 Nekcem annar, nek sya, Buxuc syen, newwet a nesnefsusi agus nni nsen. Di tazwara fki$ imnayen, d nitni i d azduz n tyita ; yugar i srewten igemren i wten irgazen s ineccaben ne$ s ijenwiyen. Iôumyen zzin, swezlen annar akken ad myuqraben. Marius akw d Sulla llan di tlemmast. udem imen$i ibda ittseggim ger adwi n Buxuc s laâsker is akw d nekwni. Marius ur ibeddel tikli, ikkat ad a$ sefcel s tuzzya nni i yasen nezzi. Acemma kan mi teêma tyita armi neéra iwv ed s laâsker is Buluks (Volux), mmi-s n Buxuc. Mi d iwev kan indeh i ifesyanen is. £as amur ameqran degsen $ed uvar i d ddan acêal n wussan, gezmen d Tamaz$a seg yixef $er yixef, ur sersen, ur sgunfan, kecmen annar. Imen$i yal tikkelt ittbeddil udem, Buxuc netta d imnayen is iîîef yiwet tama, nek tama nniven, Buluks ikcem di tlemmast. Seg wakken teêma, taggara ur iéra yiwen anwa i d axsim is. Wa yekkat, wa yesdari, wa yuzzel, wa yesred, ma te$li d tmellalt seg igenni ur d tettawev $er tmurt. Mi yefra imen$i, tama ur tekka di tayev. Marius d Sulla sdukkeln irgazen nsen akin, nekwni nezzi d $er deffir, nesnesr ed widen ijerêen. Irgazen feclen deffir imen$i amezwaru, tikli n tlata wussan d aêbak, rnu yas imen$i n wass-a. Tazmert s talast is. Marius ikcem Sirta, nekwni nedda deg webrid nne$, neîîef ti$altin. Ilaq a$ ussan akken ad d nerr tazmert, ad d nerr irgazen nne$ $ef ifadden nsen. Tagrest tusa d, Marius yuli akin $er tama n Carthage, Buxuc yu$al $er wexxam is, nek u$ale$ i tazzla akken ad d snekre$ tamurt i twa$it nne$. Imen$iyen izran selmeden iyi ad as ddu$ abrid amaynut 26 i Marius. Adway nni ur illa d abrid. Ilaq a$ a nernu aselmed ugar i laâsker nne$. Imen$i iteddu ad yi$zif, nekwni ilaq a$ a nesdari ilmeéyen nne$. Maççi d ahmal kan s yedmaren. Imen$i s webrid is, s tuddsa s, am tiddas nni ileqqafen yes netturar. Yal aleqqaf iddukel akw d wid izwaren, yerna ihegga abrid i ileqqafen d iteddun. Tuddsa Tevres, temcuddal. Imen$i mgal Öuman fri$ ad as beddle$ abrid, ad as neqqim skud ur nhegga laâsker am akken i ten ihegga Öuman. Tiyita n Tza$art, tin n Sirta fkant a$ d talast yellan gara$ d Öuman. Tidett, $as îîfen ti$remtin, zzin agadir n wefrage, tamurt d nekwni i tt iîîfen. £as a nanef i imen$iyen imeqranen, anida rran ad a$ d afen zat nsen, yal takemmict n laâsker nsen i d iff$en si te$remt ad tenger, anida kkan ad afen tasraft deg webrid nsen. Akka i yas ddi$. Mi nefra nek akw d ifesyanen nne$, yal tarbaât tu$ abrid is. I yal ti$mert n tmurt a nesiwev awal, a nesiwev asirem i tnekra yugaren tin izran. Di tallit deg lli$ teddu$ deg iberdan, ôwi$ akwessar d usawen, Buxuc yuzen irgazen i Marius akken ad d yaf tawwurt. Si tedyant nni Öuma, nek ur u$ale$ i wawal yidsen. Ayen wumi zemre$ gi$ t. Ulac abrid i yasen d kki$ akken ad d naf tifrat, Iôumyen gguman ad d fken udem. Ayen qesden, nek fehme$ t si tazwara : seg wass-mi yemmut Misibsa, tiî n Öuman ad d kecmen Tamaz$a. Ayen d irnan $er zdat d tisebbiwin kan. Mi sli$ Buxuc ifka irgazen $er Sirta, akken ad éren Marius, di tazwara rfi$. Amek, ti$remt ibna Masnsen, anida yedder, anida 27 yenîel, anida igelled Misibsa, anida inîel, ass-a Buxuc ifka udem i Wôumi ? Urfan d urfan, tikwal llan, tikwal zran. Taggara, ufi$ tikli n Buxuc tezmer ad tili ur tezlig. Marius di Sirta i yella, $er din kan a yazen Buxuc irgazen is. Di tallit n imen$i, Buxuc yusa d netta d mm-is Buluks, win d laâsker nnig wayen sarme$. Kecmen annar imen$i, wten ayen wumi zemren. Acêal n yergazen i yasen immuten. Taggara $as tiyita nni ur a$ teffi$, nitni fkan d tazmert nsen. Ass-a ma Buxuc inwa abrid isuffu$en d awal d Marius, ar d im$i ad iban. Deg yiwet tama, awal ilha. Di lawan nni, imen$iyen imeqranen ad ne$sen. Anida yella usirem, ineqqes weêvam imen$i. Newkni, di lawan agi ad nesker laâsker icban Öuman. Ayen yesi$zef wawal ugar. Ass-mi éri$ Buxuc, nni$ as ad i yi yefk amek isedda awal netta d Marius, Sulla ne$ wiyav. Awal is igzem : "zik d keç kan i iqublen Öuman, ass-a nella $er tama-k nesawev tanekra nne$ $er webrid imen$i. Iôumyen, éran and male$, éran tazmert nne$ ma neddukel. illa wawal nne$ - ma tse$lev ewwt ; ma ur tezmirev ur kkat - , nekwni nekkr ed, newwet. Ass-a ma nu$al $er wawal ur tella degs tuzzma. Ihi nek wala$, Öuman yif it ad yili d ameddakwel nne$ wala ad yili d acengu nne$. Ma zemre$ ad sinfe$ tallit agi deg nella $er tifrat, anida yella îîer ?" Abrid d iwwi Buxuc d abrid. Ayen ri$ ad as skecme$ i Buxuc $er walla$ is d tikerkas, tiêeôci n Marius akw d ifesyanen is. Nek $uri tefra d di Öuman. Marius flan t 28 id ad iseddu tôad, netta ad iwet s wayes izmer akken ad yawev isewis : ad iîîef Taùaz$a. Ayen nniven akw d urar. Takti yagi tekcem iyi $er walla$ iw ur zmire$ ad tt id suff$e$. Awal n Öuman yebna $ef tikerkas, ur yella din yisem n tidett. Atmaten nne$ illan di tmurt n Carthage, di Utique, sawven a$ awal. Marius simmal isekcam ed laâsker si Öuma. Win isarmen talwit, ur d irennu i$allen d ifadden i tôad. Di lawan deg Buxuc iselqam awal netta d Sulla, nek lhi$ d di tfellaêt iw. Yal ass anida a ye$li yisne$. Nejjem a nens sin wuvan deg yiwem wemkan. Nedda d timzizzelt, yal ti$remt nekcem yiwen wudem i nufa. Imdanen bedden, heggan i tnekra, i twizi mgal Aôumi. £as irgazen llan, $as idamen êman, amur ameqran d ifellaêen. Ifassen yu$en tanumi d uqabac akw d wanzel, ur zmiren azekka nni kan ad segmen i wneccab, axtuc ne$ ajenwi. Ur zmire$ ad d megren irgazen di tmura, a ten fke$ d asfel i wjenwi n Öuman. Yal ilemzi nne$, ilaq ad ikcem $er wennar, ad iwet, syen ad d iffe$ d amuddur. Zegre$ asif, kecme$ tamurt n Buxuc. Yuzn ed $uri a t zre$. Mi nemlal, ifka yi d anida isawev awal garas d Marius. Netta isarem ad d naf tawwurt i tifrat. Inna yi d Iôumyen fkan d udem akken yal yiwen ad ya$ abrid n talwit ; ma neqqim, nezmer a nefru uguren illan garane$ ; ma neqqim, ur tella tindert ur nfessi. Taggara, buxuc isegwra d awal, inna yi d :"Marius yuzen d Sulla a nemlil yides. Abrid n tifrat ad t id naf akken yeb$u yentel. Keç a 29 yugurten, ilaq ak ad d tôedbev, ad d tekev udem akken a nekkes tazzla idammen garane$ d Öuman." Awal n Buxuc s webrid is. Acu tettnadiv a yader$al, d tafat. Nek wala$ awal ni d uffal. Ayen ur d isefreé Buxuc, nek $uri d tagejdit n wawal. Ma yella isawel netta d Sulla, awal amezwaru d wa : Iôumyen ad ff$en si Tmaz$a, ad ff$en si Sirta, ad u$alen akin i tlisa nsen, $er tmurt n Carthage. Ih ne$ ala ? Buxuc ur yi d isefôez tamsalt. Akken i yas ddi$, tagut simmal trennu teddal awal is. Nek, tiêêerci n Marius ssne$ tt, tin n Sulla ur txuû. Taggara fri$ as i Buxuc, nni$ as : nekwni akw d Öuman am tedyant nni "mm-is n ta$at a t yeçç twuccen". Sulla inna yak ad d yas. Nek, yiwen webrid kan i wala$. Sulla a t neîîef ger ifassen nne$, syen Iôumyen ad d ffken udem, am Marius am Senat di Öuma. Ma nurez asen argaz am Sulla, nitni ad gen ayen nra nekwni akken ad asen yu$al wergaz d amuddur. Mi neîîef Sulla, nezmer a ten nesseks akken ad a$en abrid nra nekwni, ad ff$en si tmurt nne$. Buxuc idhec. Abrid i yas d wi$ ur ibni fellas. Ur yi d inna zzant ne$ r$ant. Isuter iyi d ad as iwzen i tedyant kra wussan $er zdat, syen a tt nefru. Nek u$ale$ d $er wemkan iw, netta ooi$ ad iseddu awal netta d Sulla. Nefra ad d yerr $uri kra wussan $er zdat. Timlilit nni n Buxuc ur tris $ef neyya-w. Awal i yi d isawev Dabeô, qbel timlilit agi n Buxuc akw d wawalen n Buxuc s timmad is, fehme$ tella talast garasen. Ur éri$ anida illa iceqqiq, ma d nek iceqqiq nni illa, uki$ as. 30 Zran kra wussan, Buxuc isawv iyi d ad ase$ tikkelt tis snat a nefru awal nne$. Ilmend d nek ar izegren $er tmurt is, ifka yi d amkan n temlilit akka d i wasif. Nu$ abrid nek akw terbaât akw d sin warraw -iw. Mi qrib a nawev, neéra s lbaâd aveggal iw Buxuc, ibedd $ef yixef n ti$ilt netta d imnayen is. Nse$el as, netta is$el a$ d s yi$il is. Mi nerna a neddu $er zdat i ya$ d izzi weglaf n laâsker n Öuman. Llan ffren ddaw udernu. Nekwni nella ifassen nne$ d ilmawen. Ur illa s wayes a newwet. N$an akw wid illan yidne$. Negwra d nek akw d warraw iw. Rran a$ uzzlan. Buxuc, izzi akin, yuder akwessar. Yewwi ise$, izenz idammen is i Öuman... 31 … Tikli n Öuma12 Ussan n tegrest izde$ iten usemmiv. Tewzel n wussan nni rennun amur i te$wzi n wuvan akken ad sebken idammen, ad iqqar weglim, ad kkawen ifadden. Asemmiv n Öuma iqseê, irna tardast $er zdat. Campus Martius13 iççuô d iùmdanen, iççur d igemren acêal n wussan. Imezda$ nni ur llan d wid itturaren, ur llan d wid d yusan ad nezhen uraren n circus, deffir tawat, deffir wuççi akw d tissit ilhan. Imdanen nni qimen d tikemmucin, susmen, laâsker n Öuman itezzi yasen, teddun akka d wakka, afus $ef ujenwi. Urar n wennar n Martius di tegrest useggwas -104 ur illa d win ssnen imezda$ n Öuma. Urar nni i yasen d ihegga Consul Marius i yat Öuma, ad yili d win $ef a cfun iseggwasen d iseggwasen, d win 12 Dans la Rome Antique, le Triomphe (Triumphum), c'est la procession accomplie au temple de Jupiter Capitolin par un général vainqueur. Cette cérémonie, d'origine étrusque, était régie par des règles religieuses strictes. [...] Précédé par ses licteurs, le triomphateur richement vêtu et couronné de lauriers, traversait la ville monté sur un char attelé de quatre chevaux blancs. L'armée criait "io triumphe" et chantait des chansons paillardes. Suivaient les membres du Sénat, les magistrats, les prisonniers, le butin et les animaux destinés au sacrifice. Le cortège partait du Champ de Mars, hors les murs, entrait dans Rome par la porte triomphale, traversait le Circus maximus, contournait le Palatin, avant d'emprunter la Voie sacrée pour atteindre la Capitole. Parvenu au Temple de Jupiter, le général immolait lui-même les animaux destinés aux sacrifices et offrait sa couronne de lauriers au dieu.... Ce défilé était attribué par le Sénat romain, et constituait une récompense pour le général victorieux. Il pouvait avoir lieu longtemps après sa campagne (comme celui de César pour sa conquête des Gaules, achevée en 51 av. J.-C., et célébré en 46 av. J.-C.). Un des critères importants était le butin rapporté, mais il ne pouvait y avoir de triomphe si l'ager romanus, le territoire de la République, n'avait pas été augmenté. 13 Campus Martius (Champ de Mars) / Annar n Me$res, beôôa ugadir n Öuma. 32 ar a êekkun imdanen i tarwa nsen, i warraw n warraw nsen, di lqern $er lqern. Akken i t ira Marius. Acêal n wussan si mi iççuô wennar n Campus Martius. Yal ass rennun d imdanen, igemren, izgaren, igerrujen. Mi d tekcem tissi ad ta$ amkan is akin di te$mert is i yas heggan laâskeô nni. Tasusmi n wennar nni trennu a$ilif i wemkan nni. Taduli n tigugemt tewev ula d izgaren akw d iserdan nni. ¨Üut i d yulin si Campus nni, tikwal d win kan n laâsker nni i yezzin i wegraw, ne$ d astenten n txelxalin n wuzzal. Tixelxalin nni yurzen irgazen. Asemmiv nni n tegrest isberber asen, isdukel iten, idel taduli n tsusmi fella-asen. Acêal n wussan si mi yeççur wennar nni. Laé d usemmiv kecmen i$san n imdanen. Ti$imit nni n yal ass, si tsebêit ar tmeddit, teskerf iten, laé d usemmiv irna yasen. Qimen feclen. £as serden, ur uysen. Nnan imezwura, "akken triv $ezzifev a yiv, taggara ad yali wass". Tikwal d$a saramen ad yas wass deg a tefru fell-asen, ad d iffe$ yiîij, ad yekkes u$em$um nni deg llan. Melmi ad d yas wass nni saramen ? Imdanen nni iqqnen am akraren ur llan d imezda$ n Öuma, ur llan d imezda$ n Latinium ne$ n tmura n Öuman i d izzin. Nitni usan d si tmurt illan akin i yilel, akin i waman izegzawen. Usan d nnig leb$i nsen, ur llan d inebgawen n Öuma. Tikli nni nnig waman, ahuccu nni n wavu, asendu nni n waman skeflen d iéeôman nsen. Ussan nni n tmezgert ger Tamaz$a d Öuma ukin as zun d aseggwas. Mi d rsen seg wbabuô nni, yuli ten id lfeôê. 33 Meqqar ad ikkes imiôzeg deg yimi nsen. £as kecmen tamurt ur ssinen, feôêen mi yasen ikkes ukuffir nni n lmujat n waman, ferêen ad bedden $ef tmurt ur tesebruqqul. Yal wa segsen anta tamurt i t id ifkan, taggara isemlal iten id webrid nsen ger ifassen n Öuman di tlemmast n Öuma. Wid ur d newiv, am wid immuten mi d zegren, wa ççan t waman, wa ççan t wuccanen akin i yilel. Wid d igwran qqnen am akraren, ggunin tawenza nsen. Di tiggugemt nni, llant tikkal deg ad d yali ûûut garasen, ger sin ibecbucen, tameééu$t $er tmeééu$t : - Ansi-k keç ? Amek i k id îîfen ? - Nella di ti$remt mi d yewwev laâsker n Öuman, nella nferren irden i yiéid. Mi d kecmen kan snegren tamurt, ger wayen ser$en d wayen n$an. Ur d igwra useklu ibedden ... Win sreweln ivaôôen is inser, nekwni cudden a$ d, i keç ? - Ufan a$ d nkerrez, akken kan yuli wass. Si mi nebda takerza, nefôeê teswa d, akal irveb. Ivelli nni kan i zwaren i tkerza At Ufella. D nitni si zik n zik i d isuffu$en tagwersa d imezwura ilmend d nitni i d imezwura ger wid ibnan i$rem nne$. Nekwni neqqen tayuga a nmeggel taferka, iîij iff$ ed, tagut tuli akin di tegnewt. Tayuga nni nne$ zlan tt din laâsker Iôumyen, ççan tt, nekwni rran a$ icuddan nni, qqnen a$ zun d izgaren nni. Anzel yu$al i nekwni. Ijreê wul iw $ef tyuga nni. Yiwen wezger, win isaân tarqemt taberkant ger wallen, ilul $urne$, wayev yu$ it id baba si suq n Tasift. Acêal n wussan d wussan d wamek i ten iselmed i tkerza. Yal ass a ten isdukel, aten iqqen i wevref ne$ sin, taggara gan tanumi i sin, 34 myussanen, kerrzen nebla wal. Anzel nni i tnalit kan i yella. Taggara n tneggura tura yasen tefrut n Öuman ! Mi ya$ d skecmen ass-a $er wennar agi deg nella, éri$ aqwvar n yezgaren imellalen derren akin ; d izgaren am tyuga nni nne$. Ijreê wul iw am ass-en amcum. Lemmer ur éri$ s wallen iw, yili ad skidbe$ iman-iw. Izgaren agi, si tmurt nne$ i ten id zegren. Di tama niven n wennar, - I keç ? - Neéra Iôumyen teddun d. Mi wten ad d kecmen ti$remt, nekwni neff$ ed si tama nniven ; nezzi yasen, nexdem afernas degsen, ulac win inesren segsen. N$il tefra. Mazal nessers uzzal mi d yerna wehdum n laâsker nsen, d aweîîuf ne$ ugar ; yal tama tefka d ; maççi d ayen a nqabel. Taggara n tedyant, i$rem yu$al d ixerban, wid n$an mmuten, nekwni qqnen a$ d am izamaren... - I keç amek tevra ? - Mi yuli wass i neéra udmawen n Öuman nnig ugadir ; zzin d i taddart nekwni ur sen nuki ; i$rem nne$ intel, n$il ur a$ d ttawven, taggara ufan d anida nezde$ ; ur a$ ooan ad d nakwni, d asduqqes i ya$ d sduqqsen ; llan wid snin s ujenwi nsen akken deg wussu yeêman ; azgen n$a t, azgen cudden t id... - Nekwni, mi nesla yusa d Öuman, neffe$ seg i$rem, neffer deg yiger anda intel ; neqqim dinna kra wussan, n$il tezra tyita, zegren akin. Taggara mi d nezzi a nekcem $er yi$rem nufa ten id ggunin tawwurt ; ur illa wanida a nerwel, nekcem deg umeôdax ; fernen imeéyanen, wid izemren, rran a$ d isuka n yirden fella izugar nne$, nedda d yidsen. Wiyav iooa ten ujenwi. 35 - Nekwni nella ne$az aman. Acêal n wussan nesalay-ed akal seg wanu. N$ez tiddi n wergaz d wergaz. Win illan deg wadda ur d isel i wawal n wid illan $ef yimi n wanu. Niqal d nek i yellan akwessar ; lli$ qqaze$, taquffett deffir wetma-s, nitni salayen d. Tiremt tis snat, nek uli$ d, yuder Oendeô. Iffel yiîij akin i yi$il mi d ye$li fell-a$ wehdum n Öuman. Yal tama teteffk ed amur is. Nek d Wakli fkan a$ ayen wumi zemren syin cudden a$. Ma d Oendeô ur éri$ amek tevra yides. Ur éri$ imùmut ne$ idder. Ala netta i d turew yemma-s. Tikli n wussan d wuvan nnig wakal d waman, tiddi n wussan d wuvan, ass-a negwra d di txennaqt agi... Yal yiwen tadyant i d yeêka, yal wa d a$ilif t icqan ; wa yeooa-n tarwa-s akin i yilel, wa itezzev tamu$li nni n wid iglalzen, mmuten zdat-es. Yir taggara ! Imdanen qqimen, qumcen, ggunin, tiddi ur tella. D amured kan di snat turdas nni deg llan. Win iwten ad ikker, ad ibedd am akken bedden yemdanen, at sin ivaôôen, din kan a t id yawev uneccab $er yedmaren. Si tazwara, sin segsen i suff$en seg wennar d i$errusen, ikka yasen uneccab si tama $er tayev, mmuten. Wid d igwran kerfen, u$alen $ef tgecrar. Ifen ten igemren nni d yezgaren nni izegga$en, nitni meqqar bedden. Yir tariêt tu$ akw annar. Ger tuff$a n yemdanen d tin n waxfiwen, tazefrant nni trennu teqseê yal ass. Laâsker n Öuman simmal rennun teddun akin, simmal rewwlen akin, $unfan tariêt n imdanen nni, tariêt n wufni. 36 Acêal n wussan i yezran, imdanen nni ggunin tafat ansi ad d tekk. Deg wass amcum, qbel ad yali wass i yekker herwel deg wennar Martius. Asu$u nni n laâskeô n Öuman ad d isawki win immuten. Teddun, afus ikkat, iêebbek akka d wakka, win iqqimen ad ikker, win immuten ad d ikker, win ur nezmir a t yeçç ujajiê. Akken llan imdanen nni neggzen, bedden nnig leb$i nsen. Bedden yir tiddi deffir acêal n wussan n uqummec, n tikerfi. Tagwecrirt tenteq, taweîzit tsu$. Win imôehwalen ad iqqim, din ad t id tawev tyita n wanzel n Öuman. Si teqreê nni n zellum usemmiv, i$san saêen, igwelman ddubzen, tiddi n yemdanen nni tmal, tekna am targa u$anim deg wass n wavu. Tagut nni idlen Campus Martius tettifrir, tafat n wass trennu a$ilif ugar s wudmawen nni akw d wallen nni nsen, udmawen n laé d u$ilif. Ilmend tafat a tekkes tillas, a teffe$ tiî akin i tmu$li, taggara d tafat nni i d irennun tillas si tmu$li taberkant n yemdanen icudden, imdanen iknan ur d tewwiv tizi n tewser. … Tikli nni di tlemmast n Öuma, ger tsusaf d yir awal, tu$al asen d tamagert. Sarmen ad telli tewwurt ddaw ivaôôen nsen a ten teçç tmurt, ad sgunfun. Teddun tikli n tmara, tiwu$a simmal rennunt ugar zdat nsen. Nitni teddun $er zdat, awal iteddu seg yiwen $er yiwen $er deffir : "agellid nne$ illa zdat ; icudd am nekwni ... agellid nne$ ... Yugurten, icudd s wuzzal, iteddu zdat-ne$ ...". 37 Win islan i wawal nni ad yiwri$ wudem is, syen ad iseddu awal nni i wid d iteddun deffir. Awal iteddu si tmeéu$t $er tmeééu$t, yu$ idurra nni iteddun tikli n taggara. Deg yixef n terêilt $er zdat, Yugurten iteddu ger sin ifergan n laâsker, uzzal iqqen ivaôôen d ifassen. Deffir teddun sin warraw-is. Iteddu tikli taéayant. £er zdat, akin, iban as d Marius, iteddu $ef snat tyugwin n igemren imellallen. Yugurten ikna i tuyat is, iteddu avar deffir wayev. Ur isla i twu$a, ur iwala i$allen d is$alen, ur iéra arquqen i t id ibeômen. Iteddu, isers aîawen is, zun di targit i yella. Abrid izzi, tarêilt tezra zdat Forum Boarium14, syen tu$ abrid n Circus Maximius. £er zdat d "Viva ! " akw d "io triumphe !" i Marius ; $er deffir d awalen ifuêanen i widen yurzen. Yiwet tikli, sin wudemawen. Imdanen nni iteddun deffir ttun tilufa deg llan. Si mi slan agellid nsen, Yugurten, illa garasen, yurez ula d netta, ikkes fella-sen uéar nni usirem. "Yugurten, mm-is n tsedda, ass-a iqqen am yi$id, ger laâsker n Öuman !". Awwah ! Ur tezmir ad d tili tagi. Gguman ad amnen. Teddun tikli n tmara ur éran anida teddun. Ma $er lmut, yif $ir lemmer zwaren degs. Ma d tudert am ta, yif $ir lmut tameûûart. Teddun di Öuma zun di tlemmast n tasna n waréen, Iôumyen simal sedyaqen d abrid, simmal qerrben d ifassen nsen $er udemawen 14 Abrid : Campus Martius (Champ de Mars) > Circus Flaminus > Porte Triomphale > Forum Romanum > Forum Boarium (tura isem is "Piazza Bocca della Verita") > Circus Maximus > Palatin (tawrirt n) > Via sacra (Voie sacrée) > Clivus capitolinus (yuli $er Capitole) > Capitolinus (Capitole). 38 nne$. Tikli simmal tetti$zif mi yas zzin i tewrirt n Palatin, syen u$en tazribt tameqrant, Via Sacra. Tikli n luva, $as ma ifadden kkawen, $as ma ifadden cudden s ixelxalen n wuzzal, amdan izmer ad iseddu iman-is, avar deffir wayev, ad yefk llu i tiddi-s. £as alla$ sellaw si laé, asemmiv d u$ilif, imdanen nni teddun d tissi, win imalen ad as d gen taôkizt, ad t id allen watmaten is. Teddun deg webrid ur ssinen. Mi bdan tikli usawen di tezribt n Via Sacra akw d Clivus Capitolinus, ukin i tegwecrar nsen feclent. Tiwu$a rennunt simmal, abrid itti, irna $ezzif $er zdat. £as d asemmid, tidi n tkuffirt tetqiîîir deg udmawen nsen. Ur tella tiddi, ur illa wesgunfu. Yal yiwen segsen iéra anida ar as teffe$ i win ibedden, iwin i$lin isred ur izmir ad iddu. Tuddma nni ddmen laâskeô winna i$lin di Tewwurt n Triumphum teqqim di tmu$li nsen. Tuddman nni kan tefka d udem n wanida iteddu. Teddun zun d tameqqunt nni n tgedrin di tallit n tmegra. yal yiwen intev $er gma-s, win imalen ad d id iîîef wayev. Teddun, avar ifcel, alla$ iffe$ it usirem. Targit deg yella Yugurten, tefka anza i targit nni n win illan deg yifri n teryel. Targit akw d takwayt dduklent, ur tella talast garasent. Acêal n wussan izran si mi t id îîfen Öuman. Ussan nni n tubeô, $lin d waman di lawan is, teswa d d$a, llan wid ikerzen. Ilmend ad isirem ad m$in yigran, ad ççarent tesrafin, ad d isdukel tamurt i tnekra tameqrant, taggara tunef, tmal, iwet wesyax di tlemmast. Tikli nni yuki yas $ezzifet. Abrid nni deg iteddu, $as d iberdan issen si zik, ass-mi d yusa acêal n tikkal $er Öuma, ass-a ur as yufa udem. 39 Öuma nni issen, ass-a tenger. Tiwu$a nni akw d yir awalen nni n wid iççuôen iberdan kksen sser $ef ti$remt n Öuma. Öuma d ikkan nnig akw ti$remtin ! Yugurten iger tamu$li akka d wakka ma ad d $lint wallen is $ef yiwen ne$ sin ger wid issen dinna, wid wukud içça tagella, yufa ur illa din. Udmawen n wid i yas d izzin cuban wid n yifri n teryel. Öuma nni n zik tenger. Abrid usawen simmal irennu itti$zif, simmal isuddum zun d tinifift. Imdanen iteddun nehten, ifadden kennun, tiddi tzelleg. Wid illan di tlemmast feclen, laâsker illan di tama teddun s tevsa, avar afessas, udem innecôaê. Abrid nni isudmen yu$al asen d aza$ar. Tafat n yiîij n tegrest simmal trennu, wid iteddun s tmara $ezzifet fell-asen tiremt. Lemmer éran anida teddun, zemren ad as gen ul, ad sebôen i dderk, i laé, i laâtab. Zemren ad rekven $er ul nsen, ad qeblen laâtab nni, laé d usemmiv nni, taggara ad awven anida teddun. Ad awven, ad tefsi tiyersi fell-asen, ad sgunfun. Imdanen n tikli de Öuma, ur ten id iwiv wawal, ur qdicen i tikli nsen. Amdan icudden s ixelxalen n wuzzal, ur iqqim d amadan i tiî n win i t icudden. Si tallit nni deg icudd, zun iffe$ si lufeq n yemdanen, ikcem adaynin n war amdan. Akka ! Timanit, tanefsit, tezmer ad tu$al d urar ger ifassen n yemdanen, ger ifassen n wid d yu$en tama ufella. Yiwen seg wid iteddun zdat, tama tazelmaî, imal abrid ne$ sin, syen yu$al ed. irna idda $er zdat, avar ifcel, tigecrar rgagant, irna idda $er zdat. Mi d gren wid illan deffir-es a t idd arzen i yasen inser. Abrid idyeq isuddem. Argaz iwwi ti$i$it akin, imrehwal akka d wakka, inîer s lqedd is, isred. Tikufta ff$ent ed seg yimi-s. Mazal ters tergagit nni 40 mi t id wven, $lin d fell-as zun d tamedda. Zu$ren argaz nni am zun d aceîîiv. Sin deg ifassen, sin deg ivaôôen, sdergen t akin… … Di Tullianum Mi tewev tikli n triomphe $er Capitole, Marius iééul taéallit is, isazzel idammen n yezgaren nni n at wacciwen. Imeêbas Imazi$en akw d wid n tmura nniven, nehren ten $er wanda llan, ma d Yugurten sudren t $er lêebs Mamertino, $er tesraft n Tullianum. Qbel a t gren seg yimi ufella n tesfrat, fsin as icuddan, kksen as icettiven is, rnan gezren t mi yas d qeccmen timengucin n wure$ seg imeééu$en is. Inîer $er tlemmast n tesraft d aâryan, imeééu$en teddun d idammen... Tillas d usemmiv zeg$en tasraft nni deg yekcem Yugurten. Tebrek akw d yir tariêt rennunt as simmal a$ilif i wemviq nni. Tasraft nni telli d imi-s si ddaw tmurt zun d talafsa. Ur yuki mi d yufa iman-is iglalez adda, di tlemmast n tesraft. Mi yas d bran si tama ufella, ur iéra i$li d $ef uqerru-s ne$ $ef ivaôôen is. Inzef. Tariêt nni i t id iwten $er tanzarin is, tesmekta yas d ifran nni n Taza, ifran ni anida zeg$en yizmawen. Yugurten iccarew. Iééel afus-is, yufa t ééay zun d azduz. £as kksent txelxalin n wuzzal i t yurzen 41 acêal waguren aya, yuki yas i tesmev nni nsent. Imekta d anida yella. Akken iqqim ur as yufa udem. Teqseê d tesmev n iseddaôen nni gan as d ineccaben deg weksum is. Iééel ivaôôen is, yufa yerra t id udernu n weéru. Tigecrar qiment kerfent. Ur iéôa llint wallen is ne$ qqnent. Ur iéra amek i yas d tegwra i yiéer is. Tebrek nni n Tuulianum akw d tillas nni rnant tidder$elt i tidder$elt. Iqqim, isusem. Yuki yas i tesmev tu$ agwlim is. Isers afus is $ef idmaren is, yufa ur illa ucettiv, ur tella tselsa. Igwra-d akken d ilul si taâbbuî n yemma-s. Iself i wudem is, yuki i wfus is yulwa$, iêma-d si tnalit nni. Idim irennu iteddu deg imeééu$en-is, iga d targa $er tuyat is. Acêal aya i yella di tesraft agi ? Imir kan ? D ussan ? Ne$ d aguren ? Ur d yufa. Xeôbent deg walla$ is. Tariêt nni tazefrant terna t$eééa t di tinzert is, tesmekta yas d ass-mi yevfer izem neppa d imeddukal is, Ameqran akw d Gider, di teégi n Taza. Itkaki d tadyant nni, zun tella zdat wallen is : - " ... mi ya$ inser yizem nni tikkelt tamezwarut, neooa din wid iddan yidne$. Nuzzel, nu$ abrid seg yezra yizem nni. Nedda acêal, izem yufeg, ur d iban lateô is. Nezzi i teégi, nekka yas tama ufella, swadda, ur illa yizem. Nerna tikli $er zdat, syen ners, neqqen igemren nne$ d$a nedda $ef uvar ger isekla d umada$. Mi newwev $er yiwen weslav, nufa dinna llan iceôfan, llan ifran. Negguni tiremt, ur d intiq wefôux, ur d ineggez wewtul. Tasusmi nni tdel amviq nni, tesberber as zun d taduli. Ameqran akw (lwaêid) d Gider kkan d s- 42 wadda, nek lli$ tama ufella. èôi$ ten mi bedden. Se$le$ asen s uneccab nni inu akken ad asen ini$ : "nek ad kecme$ $er yefri nni illan zdat-i, nitni ad heggin iman-nsen". Gider irra yi d s yi$il is, zun akken inna d : "keç zwir, nekwni ad d nergel abrid n wadda". Ddi$ snat tsuraf kan mi $li$ $ef yimi n yefri. Amruj nni yella iffer it udafal, ivres zun d azeîîa. Illa deg wawal : "ifri n yizem, $as d ilem issagwad". Mi skecme$ aqerru-w di tewwurt i yi d tewwet tariêt nni, tariêt nni taqesêant, tazefrant. Mi d rri$ iman-iw $er deffir akken ad nefse$ i d ineggez kra zdat-i, iffe$-ed ger igenni akw tmurt, yufeg akin $er tama n teégi. Imir, nek ur éri$ tigert. Uki$ kan i wavu ameqran, i kra ihuc iyi, icrew i$il-iw, ivegger iyi akin $er weslav n tnicca. Mi d uki$, ufi$ d iman-iw éle$ ger Gider akw d Ameqran, aqerru-w icudd s ucettiv n tejbirt umageraman. Mi serse$ afus iw $ef uqerru-w, uki$ i êamu idammen nni...". 43