U 5 yebrir 2960/2010 U 5 yebrir 2960/2010

Transcription

U 5 yebrir 2960/2010 U 5 yebrir 2960/2010
Abdenour HADJ-SAID, Said ZANOUN, Hamid BILEK,
Moh MEDJDOUB, Boussaâd BOUAÏCH, Ferhat BALOULI,
Ahmed HAMOUM, Linda MAHI, Nacera KEDDACHE,
TANAṢLIT, Islam BESSACI, Djamel HAMRI, Kaci SADI,
Fatima AIT HAMLAT, Habib-Allah MANSOURI,
Kania RABDI, Inelmaden n tmaziɣt (TO),
Hacene HALOUANE, Hamid IBRI,
Ahcene MARICHE, Youcef MERAHI, Malek HOUD,
Lynda KOUDACHE, Djaafar MESSAOUDI,
Said CHEMAKH, Ramdane ABDENBI.
n
U 5
yebrir
2960/2010
TAMAZIƔT TURA
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
IMḌEBBER N TESƔUNT
Youcef MERAHI
AGRAW N TIRA
Hamid BILEK
Abdenour HADJ-SAID
Said CHEMAKH
Samir ARKAM
Ramdane ABDENBI
URAN DEG WUṬṬUN-AGI :
Abdenour HADJ-SAID, Said ZANOUN, Hamid BILEK,
Moh MEDJDOUB, Boussaâd BOUAÏCH, Ferhat BALOULI,
Ahmed HAMOUM, Linda MAHI, Nacera KEDDACHE,
TANAṢLIT, Islam BESSACI, Djamel HAMRI, Kaci SADI,
Fatima AIT HAMLAT, Habib-Allah MANSOURI, Kania RABDI,
Inelmaden n tmaziɣt (TO), Hacene HALOUANE, Hamid IBRI,
Ahcene MARICHE, Youcef MERAHI, Malek HOUD,
Lynda KOUDACHE, Djaafar MESSAOUDI,
Said CHEMAKH, Ramdane ABDENBI.
19, avenue Mustapha El Ouali
(ex Debussy) Alger
Tél : 021-64-29-10/11 - Fax : 021-63-59-16
B.P. 400, 16070, El Mouradia - Alger
TAGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TAƔERFANT
TASELWIT N TEGDUDA
ASQAMU UNNIG N TIMMUZƔA
TAMAZIƔT
TURA
tamazi$t tura
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Tamaziɣt tura Un 5 / yebrir 2010
ISSN : 1112-9417
Dépôt légal : 4832-2008
Tamaziɣt, imira, teḥwaǧ kan
ad tt-naru ad tt-nɣer.
AGBUR
TAJMILT
Abane Remdane, tugdut tebda tikli ...
Abdenour HADJ-SAID
11
Said ZANOUN
23
Hamid BILEK
27
Salsa di Tipaza
Tamaziɣt ass-a, tajmilt i yimezwura
Awal ɣef wawal
AḌRIS
Moh MEDJDOUB
33
Boussaâd BOUAÏCH
35
Ferhat BALOULI
37
Tabrat i yelli
Ɣef Salas d Nuja
Cciṭan
TULLIST
Ahmed HAMOUM
45
Linda MAHI
53
Nacera KEDDACHE
57
TANAṢLIT
72
Islam BESSACI
77
Tidet tuffirt
Abeḥri n lmut
Ur yessin wul aṭṭan-is
Tayri n lebda
Aḍu n tirga - 3
Djamel HAMRI
TUKKIST
93
Aẓar aneggaru - 4
Fatima AIT HAMLAT
100
George ORWELL - Tasuqelt : Habib-Allah MANSOURI
108
Paulo COELHO - Tasuqelt : Inelmaden n tmaziɣt (TO)
115
Leɛzib n yiɣersiwen - 3
Arranku - 3
TAMEDYAZT
Lemmer ur telliḍ d acu-yi
Louis ARAGON - Tasuqelt : Hacene HALOUANE
129
Alfred DE MUSSET - Tasuqelt : Hamid IBRI
132
Jules ANTOINE - Tasuqelt : Ahcene MARICHE
134
Youcef MERAHI - Tasuqelt : Abdennour ABDESSELAM
137
Malek HOUD
140
Kania RABDI
144
Lynda KOUDACHE
147
Kaci SADI
151
Ur d-yeggri wara
Maca d acu i d tudert ?
I Lyès
Muḥend Saɛid Amlikec
Akerfi
I nekk tilelli
Bu tismin
Tameɣra n Zeus
TAMACAHUT
Djaafar MESSAOUDI
Tayri si lbeɛd - 2 (taggara)
157
AMEZGUN
Amine MAALOUF - Tasuqelt : Said CHEMAKH
165
Ramdane ABDENBI
173
Amezgun d ahanay
TIGEJDIT
Yal tasut s tefsut-is, yal afrux s ṣṣut-is, yal
ajeǧǧig s llun-is.
30 yiseggasen i yezrin ɣef Tefsut n 80,
Tafsut Imaziɣen. Am akken nuɣ tannumi, yal 20
di yebrir, yettili-d usmekti n tedyanin n 1980.
Ussan-agi d tagnit diɣen i wakken ad nemmuqel
anda tewweḍ temsalt-agi n tmaziɣt, d acu i
yettwaxedmen, d acu i mazal !
Ass n 20 di yebrir, d ass n tefsut n tlelli, n
tirrugza, d ass n tɣimit akked yiman-nneɣ akken ad
nesqerdec, ad nwali d acu n yiswiyen uɣur mazal
nessaweḍ ? D acu i ilaqen ad nexdem akken
tutlayt-nneɣ ur tnegger ara ?
Tafsut n Yimaziɣen ur d-tlul ara kan akka,
gar yiḍ akked wass. Tafsut tewwi-d aẓar-is seg
umezruy, seg yimennuɣen n wid i ɣ-yezwaren.
Ass-a, tamaziɣt, am wakken s-yenna umedyaz,
teḥwaǧ kan ad tt-naru, ad tt-nɣer. Ass-a tamaziɣt
teḥwaǧ win ara tt-yerren d tutlayt n tmeddurt
mačči d tin n lmut, ass-a tamaziɣt teḥwaǧ win ara
tt-yesxedmen di yal aḥric, teḥwaǧ iɣallen, teḥwaǧ
imusnawen, teḥwaǧ arraw-is.
Tafsut d ayagi kan, mačči d ayen nniḍen !
Uṭṭun-agi wis 5 n tesɣunt d uṭṭun n tefsut, nbuddit i yal win yumnen s tmaziɣt, tamaziɣt n tudert,
tamaziɣt i tmaziɣt.
Agraw n tira
TAJMILT
Abane Remdane
Tugdut tebda tikli …
Abdenour HADJ-SAID
I
lul-d Abane Remdane ass n 10 yunyu 1920 di tmurt n
Leqbayel, taddart-is d Iεezzuzen i d-yezgan ɣer tama n
Larebεa Nat Yiraten.
Am tuddar akk n Leqbayel, Iεezzuzen teckenṭeḍ ɣer yiwet tqacuct
n yidurar n ǧerǧer. Tamnaḍt anda ilul Abane Remdane tugar
ccbaḥa timnaḍin nniḍen n tmurt n Lezzayer. D lexrif neɣ d tagrest,
d tafsut neɣ d anebdu, yal lweqt tettak-as udem-is. Di tegrest, adfel
iɣelli-d s waṭas, tikwal yessawaḍ azal n lmitra. Idurar ttbeddilen
udem, ttbanen-d amzun neṭṭḍen s igenni. Di tefsut, ṭṭuqten
yijeǧǧigen i d-irennun ccbaḥa i tudert. Llan yimɣan iwraɣen,
izeggaɣen, imellalen, ixuxiyen, i idduklen d initen n yisekla, ttnaɣen
ɣef yimeḍqan. Temeɣɣi-d tuga, ṭṭerḍiqen leεwanṣer, iɣersiwen n
tẓegwa teffɣen-d si lɣiran-nsen i wakken ad nadin ɣef lqut, ma d
ifrax ṭṭuqten yerna ččewčiwen. Tgerrez tmuɣli imi tiṭ neɣ tameẓẓuɣt
neɣ anzaren wwin lḥeq-nsen, yesseṛwa-ten ugama. Yewεer unebdu
s uɣamac-is, maca tiẓegwa yeẓḍan, yeččuren s yisekla εlayen, am
teslent, ttaken-t-d tasmuḍi. Lexrif d tasemhuyt anda agama
yesteεfuy, amzun akken d tewser i ibeddun uqbel ad d-tas tguni n
tegrest i issawalen i tlalit n tefsut. Ɣellin yiferrawen n yisekla di
lexrif. Gar wa d wa, di temnaḍṭ-agi icebḥen, i yedder Abane
Remdane azal n 13 yiseggasen. Yesεedda temẓi-s di tawant.
Tawacult-is tesεa aṭas n yigran i d-yettaken zzit uzemmur akked
tazart. Abane Remdane yella d anelmad ifazen aṭas aṭas. Di kra n
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 11 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tangawin (disciplines), ulac win i t-yifen. Tizya-s, di lawan-nni, ur
ttruḥun ara ɣer lakul. Llant tsebbiwin i wannect-a.
Tamezwarut, ulac aṭas n lakulat imiren axaṭer nella ddaw uzaglu n
listiɛmar, imi irumiyen d nutni i yeṭṭfen adabu. Tis snat, tiwaculin n
leqbayel d tigellilin, ur zmirent ara ad fkent dderya-nsent ɣer lakul.
Smenyafent ad ten-sqedcen ama deg uxxam neɣ di lexla. Nezmer
ad d-nini belli Abane Remdane d zzher i yesεa imi yekcem ɣer lakul
di taddart-is. Hatan d acu i d-yenna fell-as yiwen seg yiselmaden-is
deg yiseggasen-nni n 1932-1933 : “D anelmad amegzu, yers leεqelis. Zgiɣ ferḥeɣ s lxedma-ines akked tikli-s”.
S umata, iselmaden-is akk teεǧeb-iten lxedma-ines. Yeεǧeb ama d
iselmaden ama d tawacult-is, abaεda yemma-s i yellan tettzuxxu yiss aṭas. Mbeεd mi d-yewwi “Certificat d’Etudes Primaires”, Abane
Remdane yekcem srid ɣer tesnawit DUVEYRIER n Blida i yuɣalen
s yin d afella d tusnawit IBN-ROCHD.
Abane Remdane yufrar-d abaεda di tusnakt. Dɣa di tesnawit-agi n
Blida i d-yewwi Lbak n tusnakt, imiren d imexḍa wid yessawḍen
ɣer uswir-agi di leqraya. Ula d irumiyen, qlil deg-sen wid
yessawaḍen lweqt-nni ɣer Lbak.
Ilaq diɣen ad d-nini d akken di tesnawit-agi n Blida i yebda Abane
Remdane, i yesεan imiren 13 yiseggasen di leεmer-is, yettarra
ddehn-is ar tsertit, ar liḥala ideg tella tmurt-is d wegdud-is. S Lbakines, Abane Remdane yezmer ad ikemmel leqraya-ines di tesdawit.
Imawlan-is, abaεda baba-s, yebɣa ad ikemmel leqraya taεlayant i
wakken ad d-yeffeɣ d amejjay neɣ d abugaṭu. Ula d netta
ixemmem, di yiwet teswiεt akken, ad ikemmel leqraya-s i wakken
ad d-yeffeɣ d abugaṭu. Maca, ar taggara, yella yakan imiren, 22
yiseggasen di leεmer-is, imal aṭas ɣer tsertit. Imiren ulac aṭas n
yimdanen yeṭṭafaren tasertit, acku tella teswiεt teẓmek yerna ur
yezmir ara uzzayri ad d-yerr tasertit d lxedma-s. Ur tesseččay ara
aɣrum i bab-is akken qqaren. Ula d ikabaren i yellan imiren ur sεin
ara idrimen i wakken ad ssidren imeɣnasen-nsen.
Maca, Abane Remdane yesεa taɣennant, yeẓra anda iteddu, yextar
ad yennerni di tsertit. Yexdem kra n wussan di tɣiwant n Celɣum
- 12 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Lεid i d-yezgan gar Sṭif akked Qsenṭina. Yeǧǧa lxedma-nni n lbiru
xas akken di lweqt-nni, lxedma am tagi qlil win yessawḍen ɣur-s imi
tesεa azal meqqren. Ur iɛeṭṭel ara, yuɣal d aqerru n ukabar i yellan
di 1947 d akabar azzayri yekkaten ɣef timmunent n tmurt-nneɣ.
Akabar-agi isem-is “Amussu i unalak n tlelliyin timagdayin”
(MTLD). Ur ilaq ara ad nettu d akken Lezzayer tella ddaw uzaglu n
Fransa. Agdud azzayri ur yelli ara d ilelli. Yettwaḥkem s wuzzal
irumiyen isennden ɣef lɛesker akked la police. Ɣef wayagi, yella
yewɛer aṭas ɣef uzzayri ad yeḍfer abrid n tsertit.
Di 1947, yiwet tuddsa umi qqaren O.S. (Organisation Spéciale)
tettwasebded ddaw leɛnaya n MTLD i wakken ad d-theggi
tagrawla. Abane Remdane yettiki di tuddsa-agi am netta am waṭas
n yimeɣnasen ur nettwassen ara.
Fransa tessaweḍ ad tfiq s tuddsa-agi. Dɣa, aṭas n yizzayriyen yellan
yessewǧaden ṭṭrad mgal Fransa ttwaṭṭfen di 1950 u ḥekmen fellasen s lḥebs.
Abane Remdane yellan yeffer di Wehran mbeεd mi yella ɣef uqerru
n temnaḍt n La Soummam, gar Seṭif d Bgayet, yettwaṭṭef ula d
netta u ḥekmen fell-as s sin yiseggasen n lḥebs.
Di lḥebs, Abane Remdane yessefreɣ-asen tawenza i yiεessasen-nni,
ama di Lezzayer neɣ di Fransa. Iεedda-d ɣef 4 leḥbus gar wid
iweεren. I wakken ad d-yesken i yirumiyen taɣennant-ines, yeḥbes
ɣef lqut aṭas n wussan. Yenɣes s wazal n 30 kilu segmi yeḥbes ɣef
lmakla. D annect-agi i t-yessawḍen ɣer lebɣi-s : yuɣal yettuneḥsab
am wakken d ameḥbus aserti, yesεa izerfan-ines, gar-asen taɣuri n
yidlisen akked yiɣmisen.
Yeffeɣ-d si lḥebs di yennayer 1955 mbaεd mi d-yessεedda 5
yiseggasen. Ur yeḥdir ara i undah n ṭṭrad n uslelli aɣelnaw i yebdan
yakan sin wagguren uqbel.
D amegzu, am wakken d-yenna fell-as uselmad-is asmi yesεa 13
yiseggasen di leεmer-is, Abane Remdane i yesεan tirmi tasertit
meqqren ad yernu ad yaẓ ɣer zdat. Deg yiwen waggur, asmi d-yuɣal
ɣer Iεezzuzen, yeffeɣ ula d netta ar umadaɣ.
Asmi yebda ṭṭrad n timmunent, ass amezwaru n wenber 1954,
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 13 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Lezzayer tebḍa ɣef 5 temnaḍin ɣef uqerru-nsent :
1- Mostéfa Ben Boulaid, d aɣella n Aurès ;
2- Mourad Didouche, d aɣella n ugafa n Qṣentina ;
3- Belkacem Krim, d aɣella n tmurt n Leqbayel ;
4- Rabah Bitat, d aɣella n temnaḍt n Lezzayer ;
5- Larbi Ben Mhidi, d aɣella n temnaḍt n Wehran.
Ulac win yellan d aqerru ɣef 5 n temnaḍin-agi. Yella Mohamed
Boudiaf i yeṭṭfen asaɣen gar xemsa yiɣella n temnaḍin-agi i dnebder akked 3 yiqerra nniḍen (Hocine Ait Ahmed, Ahmed Ben
Bella d Mohamed Khider) yellan berra n tmurt i wakken ad d-fken
afud i tegrawla-nneɣ, ladɣa s uceyyeε n leslaḥ i yimjuhad.
Boudiaf ur yezmir ara ad d-yuɣal ɣer tmurt-is segmi yeffeɣ deffir n
umezwaru n wenbir 1954. Di tuber 1956, yettwaḥbes netta akked
yimeddukal-is Ait Ahmed, Ben Bella akked Khider, asmi tettwaṭṭef
tmesrifegt-nni i ten-yewwin si Rabat ɣer Tunes.
Ulɣu n umenzu n wenbir 1954 i yura Boudiaf akked Didouche s
tefransist ur yesbidd ara win ara yilin d aɣella n tegrawla. D amkanagi i yellan d ilem i yeṭṭef Abane Remdane. Tura ad nwali amek.
Asmi yerwel Abane si tmurt n Leqbayel ɣer temdint n Lezzayer
taggara n furar d tazwara n meɣres 1955, liḥala n tegrawla teḍḥa-d
tewεer. Lεesker n Fransa yerra-d tiyita s leqseḥ, annect-a yegla-d s
lmut n waṭas n yimjuhad. Rrnu ɣer wannect-a imjuhad akked
yimeɣnasen iɣelnawen (les nationalistes) ḥebsen, ur zmiren ad lḥun
akken i sen-yehwa, yezmer ad ten-ṭṭfen la police.
Aṭas n yimjuhad i yettwanɣan neɣ i yettwaṭṭfen. Llan gar-asen
yiɣella n temnaḍin. Akka :
1- Didouche Mourad yettwanɣa ass n 14 yennayer 1955.
2- Ben Boulaid Mostéfa yettwaṭṭef ass n 11 yennayer 1955.
3- Bitat Rabah yettwaṭṭef ass n 23 meɣres 1955.
4- Boudiaf Mohamed yella di Lmerruk.
Ḥala Krim Belkacem akked Larbi Ben Mhidi i d-yeggran di
Lezzayer. Iɣella yettwanɣan neɣ yettwaṭṭfen uɣalen deg yimukannsen yimɛiwnen-nsen. Maca, mazal ulac asaɣen gar temnaḍin d
yimjuhad. Imjuhad ttwaεezlen deg yidurar, wa ur iẓer wa. Abane
- 14 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Remdane, i yellan di lawan-nni di Lezzayer deg umkan n Bitat
yettwaṭṭfen, yexdem snat tɣawsiwin :
- Tazwara inuda amek ara d-yeg asaɣen gar temnaḍin akked yiɣellansent.
- Tis snat, yessuter deg yiɣella akked yikabaren isertiyen izzayriyen
nniḍen ad d-kecmen ɣer tegrawla.
Abane Remdane yumen belli ma nebɣa ad d-nawi tilelli i Lezzayer,
ilaq akk izzayriyen ad ttekkin di ṭṭrad. Izzayriyen, lawan-nni, llan
bḍan am yibawen ɣef lluḥ. Yerna mačči aṭas i yellan umnen s tikti n
usufeɣ n Fransa s ṭṭrad imi teɣleb Lezzayer di tezmert. Ɣef wayagi i
nezmer ad d-nini belli d Abane Remdane i yessawḍen ad d-yejmeε
izzayriyen akked yikabaren yellan di teswiεt-nni. Iceyyeε i :
- Ferhat Abbas, aɣella n ukabar UDMA,
- Ben Khedda, Dahleb, Kiouane, Bouda i yellan zik d iɣella n
MTLD,
- Cheikh Larbi Tbessi akked Kheireddine seg umussu n Lεulama,
- Ouzeggane akked Hadjres seg ukabar amezduklan azzayri (PCA).
Deg yiwen useggas, si meɣres 1955 ar meɣres 1956, Abane
Remdane yessaweḍ ad d-yejmeε ɣer yiwet tqaεet akk iɣella
izzayriyen yellan niqal ur ttemsefhamen ara gar-asen i wakken ad
ttekkin, afus deg ufus, di ṭṭrad n uslelli aɣelnaw. Annect-agi leεmer i
d-yeḍri gar yimeɣnasen izzayriyen, ula asmi d-kecmen irumiyen di
1830.
D tadukli i d-yettawin tazmert. Abane Remdane, deg akken yefhem
aṭas lmeεna n yinzi, yerra-t d tilawt. Ayen akka yexdem Abane
mačči d izli, mačči menwala ad yessiweḍ ad d-yejmeε ɣef yiwet tekti
izzayriyen akken ma llan. Maca annect-a mačči ḥala ayen lεali is i dyegla i Abane Remdane, imi aṭas i yusmen seg-s, kerhen-t imi nutni
ur ssawḍen ara ad xedmen ciṭuḥ seg wayen yexdem netta. Wagi ilaq
ad necfut fell-as axaṭer d ayagi ara ɣ-yessiwḍen i wakken ad nefhem
ayen yeḍran akked Abane mbeεd.
Tura ad d-nemmeslay ɣef Abbane akked Qassaman. Teẓram akk
belli Qassaman d imseɣret aɣelnaw n Lezzayer (neɣ ma tebɣam d
nnacid lwaṭani). Yal tamurt di ddunit tesεa imseɣret-ines. D ccna
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 15 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
wezzilen i d-yettaken yiwet tmuɣli tamecṭuḥt ɣef umezruy akked
tɣerma n ugdud.
Tikti n Qassaman bab-is d Abane Remdane. Annect-a yenna-t-id
Rebbah Lakhdar. D wagi i d-imugren Abane, tikelt tamezwarut i dyekcem ar temdint n Lezzayer di taggara n Fevrier d tazwara n
mars 1955. D netta i s-id-yufan anda yezdeɣ di tzeqqa Boucher i
yellan zdat n wannar umi qqaren Ḥamma akka tura.
Yiwen wass, Abane Remdane yessuter di Rebbah Lakhdar ad iruḥ
netta d Ben Khedda Ben Youcef i wakken ad mmlilen d Moufdi
Zakaria, yiwen umedyaz amẓabi i izedɣen di temdint Lezzayer, ad
sutren deg-s ma yella yezmer ad yaru yiwen nnacid i tegrawla
tazzayrit.
Timlilit tamezwarut teḍra-d deg webrid “les Tanneurs” i dyessufuɣen ɣer webrid n Ben Mhidi. Timlilit-agi ur tessaweḍ ara ɣer
kra. Moufdi Zakaria yugi ad yexdem ayen i sutren deg-s acku ur
iwufeq ara tikli-nni id d-wwin yimjuhad : tteksen idrimen s ddreε i
yemzenza imẓabiyen.
Asmi t-yewweḍ lexbar-agi, Abane Remdane yessuter i wakken ur
ttnalen ara imẓabiyen. Yenna-yasen d akken imẓabiyen-agi d
izzayriyen ula d nutni, ilaq fell-aɣ aten- nqadar.
Akkagi i yessaweḍ Abane Remdane ad iqenneε Moufdi Zakaria i
wakken ad d-yaru Qassaman. Ifka-yas kra iwellihen ara yeḍfer
Moufdi Zakaria di lxedma-yagi :
- Tamezwarut, ur ilaq ara ad d-yebder ula d yiwen yisem deg
usefru-nni.
- Tis snat, D agdud weḥd-s i d zzaɛim, mačči d flan neɣ d flan.
- Tis tlata, agdud azzayri yeggul d akken ad yidir d ilelli neɣ ad
yemmet.
Akk iwellihen-agi sεan azal d amuqran di lweqt-nni. Yessuter
Abane i yal ilemẓi azzayri akken ad yelmed amseɣret-agi. Annectagi yella-d deg yiwen weḍris i yura Abane s timmad-is ass n
umenzu n yebrir 1955. D aḍris-agi i yeḍfer Zakaria asmi yura
- 16 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Qassaman. Asmi d-yeɣli weḍris-agi ger ifassen irumyen, wehmen s
tektiwin nni, ur uɣen ara tanumi s wannect-nni n tegzi d lefhama.
Lmuziga n Qassaman ixdem-itt yiwen umaṣri. Nnwan niqal as
εiwden lmuziga asmi tefra. Ilaq yiwen wass imseɣret aɣelnaw n
Lezzayer at xedmen izzayriyen. Axaṭar amseɣret aɣelnaw neɣ
nnacid lwaṭani d azamul n wegdud, ad d-yas seg-s.
Tura nessaweḍ-d ɣer Ugraw n la Soumam. Tecfam, nenna-d Abane
yessaweḍ ad d-yejmeε akk izzayriyen d ikabaren ɣef tekti n listiqlal
n tmurt.
Deg ugraw n LA SOUMMAM, yessaweḍ Abane ad issexdem
tadukli-agi n izzayriyen mgal listiɛmar afransi. Iswiyen n weswir
banen :
1- Tadukli deg yiwen wegraw n iqerra n temnaḍin.
2- Tamuɣli ɣer wanda tessaweḍ tegrawla.
3- Asuddes neɣ aneḍḍem n l’ALN.
Di teɣzi n 20 n wussan, iqerra n tegrawla nnejmaεen u mmeslayen
ɣef liḥala n tmurt deg yiwen wexxam id-yezgan deg-umadaɣ n
IGBAL, ar tama n Bgayet. Yerna lεesker n Fransa yezzi-d i mkul
tama. Maca nniḍam n ugraw igerrez mačči d kra u yella-d di
lbaḍna.
AMIROUCHE, yiwen uqerru amuqran n tmurt n Leqbayel, yelhad d tɣellist (la sécurité) n ugraw s lemɛawna n yimjuhad yellan
yides.
Ḥedren i ugraw-agi :
- Larbi Ben Mhidi, yellan d aqerru ɣef temnaḍṭ n Wehran, d netta i
d aselway n wgraw.
- Abane Remdane, aɣella asertan (chef politique) n FLN, amaray n
wegraw.
- Ouamrane Amar, aqerru n temnaḍṭ n Lezzayer.
- Krim Belkacem, aqerru n temnaḍṭ n Leqbayel.
- Zirout Youcef, aqerru n ugafa n Qsentina.
- Ben Tobbal Lakhdar, amεiwen n Zirout Youcef.
Ur ḥdiren ara :
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 17 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
1- Ben Boulaid Mostéfa, aɣella n Aures, yettwanɣa uqbel
agraw, ass n 27 meɣres 1956.
2- Si Cherif, aɣella n wenẓul n Lezzayer, iceyyeε-d rrabul
ines.
Yella aṭas umeslay ger wigi yakk iḥedren deg ugraw. Aṭas n tiɣtasin
(les décisions) i d-yeffɣen seg-s, qeblentent akk imeḥdar. Llant
garasent rebεa a tent-id-nebder dagi :
Tamezwarut : iswiyen n tegrawla ttubeggnen-d akken iwata deg
uttaftar-nni d-yeffɣen deg ugraw umi qaren “plate-forme de la
Soummam” (Tiɣerɣert n la Soummam).
Tis snat : l’ALN xedmen-as yiwet n tsuddest i tikelt tamezwarut s
isellumen d walugan n usali d tikli.
Tis tlata : Lezzayer tebḍa ɣef 6 n temnaḍin umi qqaren
LWILAYAT. Mkul lwilaya s wuṭṭun ines, seg yiwen alama d setta
(1, 2, 3, 4, 5 d 6), tettmetil yiwet n lǧiha n tmurt nneɣ : tamnaḍṭ n
les Aures, tamnaḍṭ n ugafa n Qsenṭina, tamnaḍṭ n Leqbayel,
tamnaḍṭ n temdint n Lezzayer, tamnaḍṭ n Wehran d temnaḍṭ n
wenẓul azzayri.
Tis rebεa : Llant snat n tsequma i yzemren ad refdent leryuy :
- C.C.E. : Anbaz n Tuqqna d Uselkem.
- C.N.R.A. : Aseqqamu Aɣelnaw n Tegrawla Tazzayrit.
C.C.E. llan deg-s 5 n iɛeggalen :
1- Abane Remdane
2- Ben Mhidi Larbi
3- Krim Belkacem
4- Benkhedda Ben Youcef
5- Dahleb Saad.
Di xemsa yid-sen ilaq ad ilin di temdint n Lezzayer. Lxuf n lmut
neɣ n weḥbas-nnsen yezga. Xemsa-agi iɣella imuqranen n tegrawla
ilaq ad idiren di lbaḍna. Zzgan ttbeddilen ixxamen. Yal wa ur yeẓri
anda yella wemddakul-is. Ma ilaq ad myeẓren i wakken ad frun kra
n temsalt, ilaq ad d-εeddin ɣef umusebbel ar aten- isemlilen. Ma
yettwaṭṭef, ulac lxuf ɣef iɣella-nni.
- 18 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
C.N.R.A., netta, llan deg-s 34 n iɛeggalen. Yennejmaε 4 n tikkal ger
1956 d 1962 berra n tmurt, di Maṣer, di Libiya akked Tunes.
Mbaεd Agraw n la Soummam, ṭṭrad yeḥma. Ula d agdud yedda-d s
ṭṭaqa akked yimjuhad. Dag-i i d-iban wazal n yergazen am Abane
Remdane d iɣella yellan yid-s. Tban-d tmusni-nnsen deg uselḥu n
tegrawla.
Akken ma llan iɣella n tegrawla ḥercen u ssnen, maca iɣleb-iten
yakk Abane Remdane, yufrar-d fell-asen, iban-d d aɣella n tidet,
yezmer ad yessexdem lɣaci u yessen aten-yessexdem. Ifehhem s
lemɣawla u yal tamsalt yesεa-yas tifrat.
Amennuɣ amuqran mgal irumyen d winna n temdint n Lezzayer
umi qaren “la bataille d’Alger”. Nnan-d d akken d Ben Mhidi i
yebɣan ad yexdem yiwen usended amatu (grêve nationale) di
Lezzayer. Asundded-agi εewwlen-d ad tebdun ass n 28 yennayer
1957, di teɣzi n 8 n wussan. Wid yeṭṭfen rray-agi n usudded sɛan 3
yeswiyen bɣan a ten-awḍen :
1- Akraf n yal aḥerrek di tmurt n Lezzayer.
2- Abeggen belli agdud n Lezzayer yedda d yimjuhad deg
umennuɣ-nnsen mgal Fransa.
3- Asufeɣ n temsalt n Lezzayer ɣer berra n tmurt i wakken
ad slen yakk yis leǧnas.
La grif teḍra-d ɣas akken Fransa thegga-d iɣallen-is i wakken ad ttqerreε annect-en, abaεda di temdint n Lezzayer.
Akk Izzayriyen nnan-d IH i wsiwel n CCE d Abane Remdane :
ixeddamen, imzenza, ifellaḥen, inelmaden ḥebsen ɣef lxedma.
Fransa tεewwel-d ad terẓ la grif-nni. Lεesker n Jacques MASSU llin
s-ddreε tiḥuna, wwin ixeddamen ar imeḍqan n lxedma nnsen,
nnɣan u ṭṭfen aṭas n izzayriyen. Seɣlin-d rrehba d lxuf deg ulawen n
izzayriyen akken ma llan. Win ṭṭfen, ur d-yettuɣal ara.
Deg-umennuɣ agi n temdint n Lezzayer i yeɣli Larbi Ben Mhidi.
Yettwaḥbes ass n 22 furar 1957 u yettwanɣa ass n 3 meɣres 1957.
D annect-agi i yeǧǧan imeddukal n Ben Mhidi di 4 yid-sen ad
rewlen si tmurt asmi ten-yewweḍ lexbar belli yettwaṭṭef.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 19 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Aqlaɣ nessaweḍ-d ɣer wasmi yebda Abane Remdane yettmagar-d
uguren it yessawḍen alami yettwanɣa s-leɣder s ufus n yerfiqen-is.
Yewεer aṭas ɣef Abane Remdane i wakken ad yeffeɣ si Lezzayer.
Yeɣli-d leḥzen ɣef ul-is. Aṭas n izzayriyen i yemmuten, i yettwaṭṭfen
ɣer lḥebs. Ulac tawacult imenεen. Lmut n Ben Mhidi iḥulfa-yas aṭas
Abane. Yella d ameddakel-is amuqran. Yir liḥala-agi simmal
tettkemmil ɣef Abane. Di leεmer yemsefham netta d krim
Belkacem. Gar-asen mačči kan d lḥiḍ, am ayen yellan gar igenni d
lqaεa. Krim d argaz n umennuɣ, ma d Abane iḥemmel axemmem,
tasertit. D tidet, Abane ismenyafi wid yeɣran. Ma yella yiwen ur
yeɣri ara, iruḥ am akken iḥqer-it. Abane iteqqes s yiles-is. Ula d
Krim ur yemniε ara seg-s. Amer yettaf kullec ad igerrez. Ilaq ulac
win ara iɣelḍen di tegrawla. Annect-a iwεer ad d-yili imi ulac argaz
ur nɣelleḍ ara.
Mi yewweḍ ɣer Lmerruk, Abane yennuɣ netta d yiwen uqerru
amuqran nniḍen n tegrawla : wagi d Abdelhafidh Boussouf.
Ilummit ɣef tlata n tɣawsiwin :
- Tamezwarut, acuɣer yessuli s lemɣawla Boumedienne.
- Tis snat, acuɣer i yejmeε aṭas n yedrimen n tegrawla ɣur-s di
Lmerruk, di lawan i deg ilaq ad d-aɣen yis leslaḥ.
- Tis tlata, acuɣer l’FLN n lmerruk ur yekcim ara aṭas di tegrawla.
Boussouf ur d-yenni awal, ur s yerri ara i Abane. Maca yecfa-yas u
ad d-yerr ttar.
Akka tura, Abane yesεa sin yeεdawen : Krim d Boussouf. Rrnu-d
ɣer-sen ar taggara Ben Tobbal Lakhdar, aqerru n ugafa n Qsenṭina.
Mi yewweḍ ɣer Tunes, mbaεd mi d-iεedda ɣef Lmerruk, Abane
yufan liḥala ur tessefraḥ ara sɣur iqerra n tegrawla yellan din. Yal
wa yettεassa wa, ala tadduyin wwaygarasen.
Krim, Ben Tobbal d Boussouf zzgan ttlummun di Abane. Kra
qaren-as d keč i d sebba n wayen yeḍran di la grêve nni n 8 wussan.
Ttun d akken mačči ḥala Abane weḥd-s i yellan deffir n temsalt agi
amaɛna llan di 5 yid-sen. Yerna ur nezmir ara ad d-nini d akken la
grêve agi ur tenǧiḥ ara. Wiyaḍ qaren-d ɣef Abane belli netta di
tidett d acengu neɣ d aɛdaw n tegrawla. Annect-a iban d tikerkas,
- 20 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
imi win yesεan imjuhad deffires mačči d Abane amaɛna d Krim,
Boussouf d Ben Tobbal.
Di tidet, ayagi akk yekka-d si tismin d timeḥzizwar ɣer leḥkum d
umennuɣ ger iqerra anwa ara d-yekken s nnig wiyaḍ, am akken
tḍerru di yal tamurt, di yal tagrawla. Xedmen kullec i wakken ad tεezlen. Ggullen deg win ar as-immeslayen ula d awal.
Ar taggara, udin-as tafxett. Ssutren deg-s ad iruḥ ar Lmerruk i
wakken ad yefru yiwet n temsalt i d-yeḍran ger lεesker n Lezzayer d
lεesker n Lmerruk.
Abane ilaq-as ad yemlil d ugellid n Maruk i wakken ad yefru taluftagi. Netta yuɣ lḥal ulac d acu yellan, d sebba kan.
Iruḥ netta d Krim d Mahmoud Cherif, yiwen uqerru n l’Aures, deg
yiwet n tnafagt. Yufan Boussouf yettraju-ten di Lmerruk. Dinna itnɣan ass n 27 décembre 1957.
- Ayagi d tadyant tameqrant n tegrawla tazzayrit.
- D ass-is aberkan.
- Amezruy d lmuḥal ad t-yettu axaṭar ur ilaq ara azzayri ad yenɣ
gma-s azzayri !
Ayen deg aydeg ulac ccek : D Abane Remdane i yellan deffir n
listiqlal n Lezzayer. Ma nenna-d d akken Abane Remdane d netta i
d bab n timmunent, nesεa ttbut ɣef ayagi. Yerna d ttbut iṣeḥḥan.
Tamezwarut, d netta, weḥd-s, i yessawḍen ad d-yejmeε, ad
yessemlil izzayriyen d ikabaren isertiyen n lweqt-nni d iɣella-nnsen i
wakken ad nnaɣen ɣef tmunent n tmurt.
Ulac win yessawḍen ad yexdem ayen yexdem Abane. S kra n
umennuɣ d-yeḍran si 1830 ur yewwiḍ ara ɣer yeswi acku iɣella n
lawan-nni, ɣas akken sεan tissas, ur dduklen ara.
D tagi i d tamsirt tamenzut : amgared yellan gar tagrawla n 1954 d
tiyaḍ d-yellan uqbel-is, mi ara yeddukel wegdud, ad yaweḍ ɣer
yeswi-s, akken yebɣu yiɣzif umecwar. D tadukli i d lsas n yal
taɣawsa.
Sebba tis sant is-yella Abane Remdane d bab n timmunent, d netta
id-yessbedden tuddsiwin d yenbazen ɣef i tsenned tegrawla.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 21 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Tuddsa tekka-d s-nnig n wemdan, tessemlal daxel-is aṭas n
yemdanen - d irgazen d tulawin - i izemren ad xemmen lwaḥid, ad
mmeslayen ɣef webrid ar awin i wakken ad ssiwḍen ɣer yeswinnsen.
Ar taggara, akken yebɣu yecceḍ Abane Remdane, maca ad yeqqim
d winna i yneǧren abrid i wegdud azzayri i wakken ad d-yessukes
timmunent-is, mbaεd yiwen n ṭṭrad annect-ilat anda azal n umelyun
d nnefṣ imeɣrasen d timeɣrasin yeɣlin i tlelli n wegdud.
Remdane Abane
- 22 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Salsa di Tipaza
Said ZANOUN
T
ajmilt n tikkelt-a, tasɣart textar-d tamdint tamesrart
n Tipaza. D tamdint ḥemmlen akk medden, di lebda
tettmaggar-iten s yiɣallen lɛeslama zeddigen.
Tamdint-agi ilaq ad nissin lbaḍna-s, lḥut-d ! ddut-d yid-i ad naker
addud ɣur-s i wakken ad d-nagem yiwen usagem fessusen n tussna
seg umezruy-ines i wakken ad nekkes acaḥuḍ n fad n wayen nesqeḍ
ad t-nessin.
Ma yella tudert s tewzel neɣ s teɣzi n lweqt tesɛa taggara-s, uleqrar
tettraǧu-tt lmut. Ma yella d tussna, d lebda yettlal-d ujdid ɣef ujdid.
Tussna dima d tilemẓit, leɛmer-is ur yettuneḥsab ara. Aql-aɣ la
nleḥḥu ɣef zelmeḍ n tmanaɣt n Lezzayer iqublen lebḥer, mi
nessuref i kra n temdinin ad aɣ-d-temmagger temdint-agi
mechuren n Tipaza, umi imerzan i d-yettasen ttzurun-tt qqaren-as
tamdint n ureɣ (la ville d’or ). Ula d tamdint n Cherchel qqaren-as
akka. Ḥala snat temdinin-agi umi qqnen isem n wureɣ. Ayagi d
ttbut n thuski n teslit.
Mass Louis Bertrand, yiwen unaẓur afransi i imerrḥen deg-s yennad : «Ce site, c’est à la fois un des plus aimables et des plus
grandioses de la méditerranée, une douceur extrême des teintes,
une suavité, une mollesse toute italienne ». Ma yella d Mass Felix
Lagrote, yiwen uselmad ameqqran, iṣewwer akk tamdint, cerqi
berqi, netta yenna-d : «Le bonheur à Tipaza, c’était l’harmonie des
ruines dorées sous les oliviers, les peins parmi les absinthes au
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 23 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
bord de la mer, sur le fonds du Chenoua accroupi ». Amyaru
ameqqran Albert Camus, netta daɣen yenna-d : «A Tipaza, je vois
équivaut à je crois et je ne m’obstine pas à nier ce que ma main
peut toucher et mes lèvres caresser, je n’éprouve pas le besoin de
faire une œuvre d’art, mais de raconter ce qui est différent. Tipaza
m’apparait un de ces personnages que l’on décrit pour signifier
indirectement un point de vue sur le monde comme eux, elle
témoigne, et virilement. Elle est aujourd’hui mon personnage et il
me semble qu’à le caresser et le décrire, mon ivresse n’aura pas de
fin ».
Si zzman n zzman aqdim, akk Tipaza d lqurub n Ccenwa, tamurt,
tekker-d d tamarkantit, lɣella-s meqqret, ssɛaya-agi tekka-as-d seg
uẓru-ines n tfezza (la pierre calcaire ) akked usɣar i yellan s ṭṭaqa,
sseqdacen-t s waṭas di lebwaber akked teflukin.
Di lweqt n Rruman, Tipaza terna di tbuɣar s lɣella n tferrant (la
vigne ) akked uzemmur yettruẓun tiseḍwa n tzemrin i d-yettarwen
zzit mebla cceḥa. «On comprend que ce site aux souples
ondulations, dominé par l’énorme masse du Chenoua, a été et fait
fortune très tôt. La pierre calcaire et le bois abondaient jadis dans
le pays. Dès l’antiquité romaine, la vigne s’y développa, mais c’est
probablement l’olivier qui fût la principale ressource de la région ».
Yuɣ lḥal ambaddal n ssuq yeshel-as imi iberdan llan wejden, lmersa
tella, txuṣṣ kan leryaf n trusi d unaqel n sselɛa (les quais ). «Les
communications étaient assurées par un réseau de bonne route. Le
port de Tipaza, il est vrai, n’était pas bon, il n’avait pas de quai,
mais il était en relation de commerce avec l’Espagne, la Gaule et
l’Italie. Sans doute, s’en étant contenté, faute d’un endroit plus
favorable ». Akkenni, s wuguren-agi, imzenzi irennu yettnerni,
yettkuffut yettimɣur, ileḥḥu di tmura-agi i d-nebder. D amenqad
(Emperreur ) Claude i yerran Tipaza d taḥrast n Rruman (colonie
romaine ) di lweqt-nni anda agdud n tmurt n La Gaule (Fransa)
mazal imezdaɣ-is ddaw umadaɣ, gganen deg yiɛecciwen, kessen deg
yizuɣar.
- 24 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ddin n lmasiḥ umi d-nejren abrid irumaniyen yezwar yeẓẓa imɣi di
Tipaza, ayagi yeḍra uqbel ad d-yeqqel d ddin unṣib n umsenqad
(religion officielle de l’Empire ). «En effet, c’est l’Empereur Claude
qui fit de Tipaza, vieille cité phénicienne, une colonie romaine, en
un temps où La Gaule végétait encore sous les forêts et les pâtures.
Le Christianisme qui semble avoir été florissant à Tipaza sous le
bas empire, s’y était introduit de bonheur, avant même que l’édit
de Milan ne décide de sa reconnaissance comme religion officielle
de l’Empire. Prospérité qui explique l’importance des vestiges
chrétiens : deux grandes basiliques, la chapelle de l’Evêque
Alexandre, la Nécropole de l’Ouest. Sur ces pierres, plane le
souvenir de la Sainte Salsa ».
D tidet yella ttbut n waya, mazal aṭas igulaz n urumi (vestiges
romains ) i d-yeggran ttwaneqcen s ufella n yeẓra i d-yesneɛtayen
amezruy n Salsa, yiwet teqcict yesɛan 15 yiseggasen di leɛmer-is, d
tilemẓit akken d tamecṭuḥt tuki-d, tumen s ddin n Sidna Ɛisa
yettɛebbin seg wul iṣeḥḥan. S wurfan, Salsa tekker terẓa yiwen
usbeddad (statut ) i ttɛebbiden wiyaḍ, tekkes-as aqerru, tḍegger-it
ɣer lebḥer. Imcumen-nni, akken ad d-rren ttar, nɣan-tt s lmut
tajehlit (masacrée ), ḍeggren tafekka-ines ɣer waman. Lebḥer
amzun yugi ad yecrek, ad yeqqel d aẓekka n tfekka n ccahida,
yennuɣna, yerfa, yekker yerwi ! yettemxebbaḍ d yiman-is, yencef !
lmujat ttkuffutent, ssḍent ! ttelint d asawen ɣef yidurar ! aḍu
yettsuḍu yejhel ! yekker yiwen ilemẓi d anebɣas, isem-is Saturninus,
am wakken yefhem ayen yebɣa lebḥer, isebbel tarwiḥt-is, ineggez
ɣer daxel n waman yerwin akken ad d-yessali tafekka n teqcict
Salsa. Imiren-nni kan, ters-d lehna ! Aḍu yekkes, yessusem, lmujat
rrsent ! lebḥer yetthedden, yuɣal-d ɣer leɛqel-is.
Aselmad Lagrote yenna-d belli ulac aṭas-aya, di Tipaza n wass-agi,
mazal yella yisem n twacult Saturnino.
Deg useggas n 430, inebbazen n Vandales i yesterwsen akk Tafriqt
n Ugafa, aṭas n yimezdaɣ n temdint n Tipaza rewlen, zegren ɣer
tmurt n l’Espagne, dinna i yuɣ yimɣi n uɛebbed n tmeɣrast Salsa
yuɣalen d tamrabeḍt n urumi.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 25 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Di temdint n Tolède n tmurt n l’Espagne, llan wid mazal
ttɛebbiden deg-s almi d lqern wis sebɛa, lameɛna ar ass-a ulac wid i
d-yewwin ttbut n tfekka n Salsa anda tella. «Oui, avec l’an 430
débute l’invasion Vandale, l’Afrique du Nord est dévastée, toute la
ville décide alors de s’enfuir en Espagne. Les restes de la jeune fille
martyre furent-ils emportés ! C’est possible, car le culte de Sainte
Salsa prit racine en Espagne. Gsell précise qu’on le célébrait encore
à Tolède au 7ème siècle ». Am akka i la nettwali, tamdint n Tipaza,
tamarkantit n umezruy tuklal ad tettwassen. «Oui ! Tipaza, mérite
une visite, cette petite ville laisse de profonds souvenirs qu’on
n’oublie jamais ! ».
- 26 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tamaziɣt ass-a,
tajmilt i yimezwura
Hamid BILEK
A
kken yebɣu yiɣzif yiḍ, leqrar-is ad yali wass.
Iseggasen ttɛeddin imulliyen wa yeṭṭafar wayeḍ ,
mkul tafsut s tefsut-is, yal tafsut s rrebḥ-is, tɛedda
tefsut n tmanyin, tetbeɛ-itt-id tefsut taberkant. A d-assent tiyaḍ, ad
ddunt deg uzamul n tid iɛeddan, imi abrid i d-neǧrent d win n
tugdut, d win n tlelli, d win n tmaziɣt…
Abrid si tefsut n tmanyin armi d ass n wass-a, tedda deg-s tmaziɣt
amecwar ɣezzifen, ulama yenneḍ, ulama yeččur d isennanen, d
iɛekkuren, anida d irgazen i yettwaḥebsen, d tirwiḥin
i
yettusebblen. Tɛedda tedyant n tmanyin tusa-d tin n xemsa u tesɛin
anida azal n umelyun imeɣriyen i iḥebsen ɣef uɣerbaz, sebblen
aseggas n tudert-nsen, aseggas deg uzekka-nsen i wakken ad
skecmen tamaziɣt ɣer uɣerbaz. Di tefsut taberkant mmaren
idammen n wacḥal d ilemzi…
Ass n wass-a, ahat wid inuḍḥen seg iseggasen n 40 d 50, wid n
iseggasen n 60 d 70, ur ttamnen ara iman-nsen mi ara walin anida
yessaweḍ umennuɣ-nsen, amennuɣ mi id terfed dderya-nsen.
Tɛedda tallit anida Dda lmulud, azamul n tmaziɣt yettwaḥbes,
ugin-as ad d-yawi assarag di Tizi-Ouzou, ɣef tigemmi tamaziɣt, ɣef
isefra iqburen n teqbaylit. Yeḍra wayen yeḍran, yedda zman, Ass-a
aɣmis-nni it iregmen yuɣal yettzuxu s tmusni-ines, yettmagar,
yesṭaṛḥib s leqdic i d-yettilin ilmend-is. Aya d amedya iwakken ad
d-nini akken tebɣuḍ trewleḍ i tidet, akken tebɣuḍ tɣummeḍ lḥeq,
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 27 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
akken tebɣuḍ, akken… Am win yettɣumun iṭij s uɣerbal, laṣel
yettqellib ɣef laṣel, anaɣ yella deg wawal : tzemreḍ ad teskiddbeḍ
ɣef yiwen yal ass, ad teskiddbeḍ ɣef medden yiwen wass, maca ur
tezmireḍ ad teskiddibeḍ ɣef medden akk yal ass, qqaren daɣen:
tidet am zzit, akken tebɣuḍ txelḍeḍ-tt, leqrar-is ad d-tifrir. Abrid n
tidet, d abrit n laṣel, d abrid tmaziɣt di tmurt-is. D wagi kan ay d
ṣwab.
Seld tidyanin n 88, llint kra n tewwura, xelqen-d acḥal d akabar,
acḥal d aɣmis, acḥal d tiddukliwin tidelsanin. Tamaziɣt yedda-d
weḥric-is, ama d ikabaren, ama d iɣmisen, ama d tiddukliwin i
iqeddcen tuget deg wennar n tmaziɣt, yal wa yefka-d ayen iwumi
yezmer iwakken ad iɛawen tamaziɣt ad tali, ad taf iman-is di tmurtis.
Ger useggas n 90 d 91 lulen-d sin igezda (Departements) n tutlayt
d yedles amaziɣ di Tizi ouzou d Bgayet. Deg useggas n 91 i tikkelt
tamezwarut, tekcem tmaziɣt s wudem unṣib ɣer tiliẓri n lezayer s
yiwen weɣmis n talɣut s tmaziɣt. Tiliẓri yellan yiwet n tallit teqqar-d
ayen ur nezmir a d-nɛiwed ɣef imeɣnasen n tugdut, ɣef imeɣnasen
n tlelli, ɣef imeɣnasen n 80. Maca !
Aneḥbus ɣef uɣerbaz di 95 yeslul-d Asqamu Unnig n Timmuzɣa,
(tasuddut tamezwarut di timunent n Lezzayer iqeddcen i tmaziɣt),
yessekcem tamaziɣt s aɣerbaz, aɣerbaz i deg ass-a llan deg-s azal n
250000 inelmaden, nnig n 1400 n isemaden n tutlayt tamaziɣt.
Deg useggas n 2001 yekker ubaxix, yeɣli azal n 126 d ilemẓi ɣef
tugdut, ɣef tlelli n wawal, akk d tmaziɣt. Akken yebɣu yili lḥal,
tamaziɣt tḥella-d, tekcem di tmendawt deg useggas 2002, tuɣal d
tutlayt taɣelnawt. Anwa yumnen !
Aseggas n 2009 yegla-d s tullya n tiliẓri tamaziɣt, u mazal lxiṛ ɣer
zdat…
Iwakken ad nilit nessaram s azekka yelhan, yelha ma nwala d akken
yella wayen yettwaxedmen deg unnar agi n tmagit, n izerfan n
wemdan, n teɣdemt, n tmaziɣt …atg. Lexṣaṣ yella, maca aqeddim
yedda ɣer zdat, ɣer deffir tuɣalin ulac. Akken qqaren taqerɛunt ma
yella tneṣṣef, yiwen ad tt-iwali tneṣef teččur, wayeḍ ad tt-iwali nefṣ
- 28 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
deg-s d ilem. Di sin sɛan lḥeq imi mxallafent tmuɣliwin, win
yessaramen s ayen yelhan, ad tt-iwali la tettaččaṛ, ma d win
yeddarɣlen, yettwalin siwa ṭlam wina ad yettwali taqerɛunt a tezazal,
a tneggi. Wigi d wid yebɣan dɣa tamaziɣt ad tt-rren daxel n
tqarɛunt, am wakken xeddmen i yiɣerdayen n tirmitin.
Akken yebɣu yili lḥal, akken bɣunt mxallafent tmuɣliwin, tamaziɣt
tuɣal d tilawt di tmurt-is. Tamaziɣt tekcem di tmendawt, tamaziɣt
teṭṭef aḥric deg wennar n talɣut, tamaziɣt tekcem deg uɣerbaz
azzayri, yiwen ur yezmir ad yenkeṛ. I wid yettwalin akken nniḍen,
tamaziɣt ulac lxuf fella-s. Tamaziɣt tessutur deg-sen kkan ur ttnnekren ara, ur tt-ttbeddilen ara s tayeḍ. Ayen isehlen akk di ccɣelagi d ayen ilaq ad yexdem yal yiwen deg-neɣ, d ayen isehlen ɣef yal
yiwen deg-neɣ : d ameslay gar-aneɣ s tmaziɣt, d ameslay i dderyanneɣ s tmaziɣt, d wayi id “Le SMIG” di tudert n tutlayt.
Yal aseggas tafsut a d-tuɣal, nessaram yis-neɣ, nessaram s tmaziɣt, s
warraw n tmazɣa ad tif tid iɛeddan. Tamaziɣt ass-a teḥwag ad idirin
warraw-is yid-s mačči ad mmten fell-as.
Tajmilt ad tuɣal i wid isebblen tirwiḥin-nsen, tudert-nsen, seg
iseggasen n ṛebɛin tarreḍ-d d asawen, Iɛegalen n Wegraw Imaziɣen
(Academie Berbère), imeɣnasen n tmanyin, arrac n xemsa u tesɛin,
arraw n tefsut taberkant, tiddukliwin tidelsanin d wid yakk yellan d
imufiren, d iqeddacen n tmusni imi izad leqdic-nsen, iwakken yusad wass-a, anida akken s yenna winna: “Zik tamaziɣt tettawi ɣer
lḥebas, ass-a tettawi ɣer tafat, ɣer tlelli i wakken ass-a ad yif iḍelli,
azekka ad yif ass-agi”.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 29 -
AVRIS
Awal ɣef wawal
Moh MEDJDOUB
I
wumi awal ?
Awal iferru-t wawal, neɣ awal ad yefru awal. Awal ma
yeqṣed ḥellu, ad yebnu maca ma yeqṣed rekku, ad
iteddu yetthuddu.
Melmi awal ?
Awal yettili anda yella wawal, amkan-is anda iwulem kan, mačči ɣer
zdat, mačči ɣer deffir ; awal iteddu s lqis.
Amek ara yili wawal ?
Awal ma wezzil yefra, ma ɣezzif ad d-yefk kra. Awal ad yili yewzen
deg iles n win yettmeyyizen akked win yettḥezziben.
Ansi d-yekka wawal ?
Awal d lsas n wemdan, yes-s i tbennu ddunit, yes-s i tettemsaɛqal
talsawit, yes-s i ferrunt, yes-s i berrunt.
Acimi awal ?
Awal d asuɣu n yemdanen, acku yes-s i d-tnuzeɛ terwiḥt assen mi
d-tlul. S wawal i neqqar : A bbuh i lbaṭel, abbuh a tidet, abbuh a
tarda, abbuh ay ammus, abbuh ay izerfan-iw, ay amezruy-iw, ay
idles-inu ; abbuh a timmad-iw, abbuh ay aẓar-iw.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 33 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Azal n wawal
S wawal i d-nḥekku, yes-s i nettargu ; s wawal i tent-nferru, yes-s i
netthuddu akken a nebnu, s wawal i nzerreɛ ngemmer tamusni,
yes-s i ntekkes lxiq mara yeččar wul, cwi kan yella wawal. Acukan
lemmer awal s tidi a neggugem irkkelli !
Amek i yelha ?
Yelha wawal mara yenneḍ sebɛa n tikkal deg yimi uqbel ad dyeffeɣ. Yelha mara d-yeffeɣ i bennu akked usnerni n win ara syeslen. Yelha wawal icebḥen, iweznen ad yili d win iḥedqen, mačči
d win iqebḥen. Yelha wawal amellal win zeddigen, mačči d awal
aberkan win qessiḥen.
Awal yefka-t-id bab n wawal akken ad yili nnig merra n wawalen n
yemdanen.
Yiwen d wiyaḍ
Yella yiwen, llan wiyaḍ yecban winna ; acukan wigad nniḍen ur
ttemcabin, ur cbin s ayen ilaq ad cbun, ur cbin ɣer yiman-nsen ;
maca ttemcabin gar-asen. Cwikan yella wayen uɣur ttemcabin.
Ula d amedyaz yewhem deg-sen, wigad-agi ɣillen bennun amezruy,
netta wag-i yelha-d yid-sen, yerna ad d-qqaren wiyaḍ akken
amezruy-agi mi tecḍeḍ kan ad tkecmeḍ ar ɣur-s, leqrun d leqrun
wissen ma k-fdun.
Ihi fiḥel awal ; yal yiwen ayen yezreɛ ad t-yemger, lqanun n ddunit
akka…
- 34 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tabrat i yelli
Boussaâd BOUAICH
A
ss-agi la ttruɣ ! Mi nɣil merra d aqcic i la
yettimɣuren deg uεebbuḍ n yemma-m, amejjay
yenna-k :"Γef wayen akka ttwaliɣ d... taqcict".
Isusem. Cwiṭ akka yerna-d : "ulac ccek, d taqcict tamecṭuḥt i la
ttwaliɣ". Yerna-yas-d d "tamecṭuḥt", am akken tezmerḍ yakan ad
tiliḍ d tameqqrant ! Meɛna mačči d aya iɣ-iceɣben, yemma-m akk d
nekk : ur numin ara ayen akken nesla "d taqcict" ! Ih, d taqcict ay at
rebbi ! Nekkni yessarmen si tazwara a d-nesεu taqcict "tamecṭuḥt",
nekkni yessarmen a kemm-id-nesεu. Allen-iw ččurent-d d imeṭṭi ;
mmuqleɣ ɣer yemma-m, kif kif ttiriqent wallen-is...
Ihi tura zemmreɣ am-in mmeslayeɣ, ad serseɣ ameẓẓuɣ-iw ɣef
uεebbuḍ n yemma-m akken am-in-sleɣ tettembiwileḍ (bɣiɣ a d-iniɣ
am tmerdedda, ugadeɣ ad teččḥeḍ). Tura yal ass ḥemmleɣ mi dserseɣ afus-iw fell-am ay id-wteḍ s rkel akken qqaren. Anda ẓriɣ,
ahat kemm s uqerru i d-tekkateḍ.
Tikwal uqbel a y-id-yas yiḍes ttwaliɣ-kemm ger wallen-iw. Ttwaliɣkemm tleḥḥuḍ zdat-i, tafettust-im deg ufus-inu, nteddu, nteddu,
nugi a neḥbes, nugi a neεyu. Kemm tezhiḍ, tettfeǧǧiǧeḍ, nekk
akter. Mi d-uɣaleɣ ɣer leεqel-iw, afeɣ-d iman-iw : allen εemrent d
imeṭṭi, ul yekkat am wakken yewwet zdat teqcict-nni i ḥemmleɣ i
tikelt tamezwarut, acḥal iseggasen aya tura uqbel a d-mmagreɣ
yemma-m
deg
webrid-iw.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 35 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Acu ara m-iniɣ ? Γeṣbeɣ a d-tlaleḍ. Γeṣbeɣ a d-tiliḍ, a d-tiliḍ da,
zdat-i, a kemm-ddmeɣ ger ifassen-iw. Ḥareɣ a d-tlaleḍ, ẓriɣ a dεawdeɣ talalit yid-m, ẓriɣ a d-εawdeɣ talalit yess-m, ad uɣaleɣ d
wayeḍnin. Ẓriɣ s tlalit-im ad uɣaleɣ ma ulac yakan d "baba", am
wakken yuɣal d "lḥaǧ" winna i d-iẓuren Mekka. Nekk d dduḥ-im
ara yuɣalen d Mekka-inu, fell-as ad tezziɣ alamma yezzi leεqel-iw.
Yerna tura mi d-mmektaɣ, am-d-aɣeɣ dduḥ d ameqqran aɣ-yawin
di sin, akken ula d nekk, yal mara teṭṭes yemma-m, a d-rewleɣ seg
ussu i wakken ad ṭseɣ d tama-m. Am kemmini ad kemseɣ ifasseniw ddaw umayeg-iw. Tigecrar-iw a tent-kerrfeɣ almi ḥuzant
idmaren-iw am wakken lliɣ di tεebbuḍ n yemma. Imiren kemm ad
tegneḍ, nekk ad ttmuquleɣ deg-m. Am-selfeɣ ɣef lḥenk-im, ad
urareɣ s ufus-im, a kemm-rjuɣ akken alamma teldiḍ-d allen-im. Γas
ma tεeṭleḍ, yecqa-kemm : ɣuri ad ḥesbeɣ iḍuḍan-im. Mi wwḍeɣ ɣer
wis εecra, a sen-d-εiwdeɣ s wadda.
Aha segger, ɣiwel imɣur-d. Ur ttaggad, heggaɣ-d yakan dacu ara
nurar nekk yid-m. A nurar alamma neεya, xas a nsemmeḥ ula deg
imekli-nneɣ, xas a nerr iman-nneɣ ur s-nesli ara i yemma-m mi ara
ɣ-d-ssawal, mi d-suɣ fell-aɣ akken a nekfu turart. A nǧelleb, a
nbessel, a nessimes lqecc-nneɣ. A neḍs s tufra di sin mi tt-neẓra
tebda treffu. Mi nwala terfa dayen, a nruḥ di sin a s-nger iɣallen, a
s-neḍleb smaḥ u a tt-nessuden, kemm ɣef yiwet n tiṭ, nekk ɣef
tayeḍ... akken ur aɣ-d-ttwali mi ara nemmeɣmaz i wakken a d-nini :
azekka ad as-nεawed."
- 36 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Ɣef Salas d Nuja
Ferhat BALOULI
Tazwart
T
edder tmaziɣt seg wakud aqbur di timawit, wigad-is
ur d-lhin ara d tira s tutlayt-nnsen am akken xedmen
yegduden nniḍen, dɣa d ayen yeǧǧan tamaziɣt ass-a
ur tesεi ara tasekla yettwarun s waṭas, ayag-i d ayen isi d-lhan
yemyura deg wezgen wissin n lqern yezrin (wis 20) dayen yebdan
ahat akken ileq s ɣur Dda Lmulud di tesnilsit d welqaḍ n tmedyazt,
maca tenulfa-d tira nniḍen icebbḥen tamaziɣt, tag-i d tin n ungal,
dɣa banen-d aṭas n yemyura deg weḥic-agi, deg-sen Racid Ɛelic,
Aεmer Mezdad yakk d Brahim Tazaɣart i yuran ungal-a i ɣef ad dnemslay tikelt-a.
Γef wungal Salas d Nuja
Ungal-agi iwumi isemma mas Brahim Tazaɣert 1 “Salas d Nuja” d
yiwen ungal i d-yefɣen kan taggara-agi maca yaεǧeb imusnawen n
weḥric-agi n tira, dɣa ɣef aya yettunefk-as warraz deg tfaska
Ur sεiɣ ara aṭas isalen ɣef tudert n wemyaru agi aceku ur d-mleleɣ ara akka
tizrawin ɣef tira-yis maca netta am akka n tama-agi n Bgayet, yesεa yakkan idlisen
nniḍen s tmaziɣt; amenzu d tulizin tid iwumi isemma « Lǧǧarat », yessεa daɣen
amud isefra iwumi isemma « Nnig tira », diɣen kan akka ini yaru-d s iiɣmisen ɣef
tmuɣliwin-ines, nezra d akken tulzin-ines llant deg yedlisen tmaziɣt n inelmaden
iɣerbazen n tmurt nneɣ.
1
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 37 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
taɣlnawt n udlis iderrun myal asseggas di tmanaɣt n tmurt-nneɣ.
Ma d ayen yerzan asentel i ɣef d-iyettmeslay, dɣa d win n tayri d
wayen d-yezzin fell-as.
Yebḍa wemyaru ungal-is ɣef tlata yeḥricen, amezwaru, win i wumi
isemma “aṭan d uneɣni”, Yebda-t s umeslay-is ɣef lḥala n Salas
ilemzi n 24 iseggasen ikecmen ɣer sbiṭar, ayen ara as-d- yawwin
taruẓi d uneɣni ameqran imi netta ur izemmer ara akken d afella ad
yurar adal iḥemmel, dɣa deg waḥric-agi yella-d umeslay s telqayt
amek yedder Salas di sbitar, amek id-yefeɣ almi d-yewweḍ s axxam
anda ur s yeεǧib ara lḥal maḍi, segmi yewwi-d acerrig n lebda deg
uεebuḍ-is.
Deg weḥric wis sin, win i wumi isemma wemyaru « timlilit »,
yewwi-d deg-s ameslay ɣef wamek d- tella temlilt ger Salas d Nuja,
tin ara ad-ibanen ass ma ara iruḥ Salas d yemdukal-is ɣer yil yellan
di tama ihin n Bgayet, dɣa ɣer tɣiwant-nni i wmi neqqer “Bulimaṭ”
neɣ “Jerba” s yisem-is n tidett, din id- teḍra timlilt ger sin
yemsikkiren « acteurs » id-nuder yag-i, ayag-i yella-d ass mi teɣreq
Nuja d medden mera ur zmiren ara ad gren a tt-id-ksen si rahba n
lmujat n yil yerwin, alla Salas id-yugmen tabɣest, yenṭeg akken a ttid-yessukkes deg uqemuc n yil, ɣer taggara s tallelt n iεewamen n
uwanek (état) yessaweḍ Salas a tt-id-yesukes si lemwaji alarmi dtefeɣ s aftis, sin tebda tmusni, din tlul tayri ger ilemziyen, almi d ass
mi d-tewweḍ taggara n uḥewes d umereḥ-nnsen di Blimaṭ,
mfaraqen maca mačči s wulawen, myal yiwen yuɣal s axxam-is.
Deg waḥric aneggaru, win i wumi isemma wemyaru:« tazmert n
tayri » yulli Salas ɣer lezzayer tamanaɣt akken ad inadi ɣef Nuja
acku ur s-d-tefki ara tansa-ines, maca yecfa kan d akken tenna as-d
teqqar deg ussegas wis tlata di tseddwit n lezzyer, am akken is-dtenna teqqar tujya, sin akken yewwi-d wemyaru aṭas ɣef yensayennneɣ acku Nuja tella tettuεellaq i mmis xal-is ɣas akken nettat u
tebɣi ara, ɣer taggara Salas yemlal d Nuja ɣer tama n tseddawit,
meslayen tεawed-as-d ayen is-d-tena ɣef yimmi n yil, tegul-as-d d
akken tḥeml-it akken ur teḥmil yiwen, netta daɣen yeččur-as ul-is d
ayen tebɣa, maca amyaru yezzi yemeslay-d ɣef umennuɣ i texxdem
- 38 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Nuja deg wexxam akken yemmas ad ter aḍar ɣef taluft n zwaǧ-is d
Ṭyeb mmis xal-is « neɣ mmis n gmas n yemmas » d wamek yugi
babas ad yeddu lebɣi i tmettut-is di taluft-agi, ɣas akken di tidett d
babas « nneɣ jeddis n Nuja » i yεelqen taqcict. Гer taggara n ungal,
yemlal Salas d Nuja di yiwet n tɣilust, dina ɣer tama tesdawit,
teḥka-yas-d amek teqqim ugar n sin wussan yezrin di texxamt-is, ur
tečči ur tesswi i wakken kan ad zren imawlan-is d akken tugi win
ɣur tt-qqnen, sin tecud mera assirem-is ɣer babas is-d-yennan ɣɣar
kan ayen nniḍen d cɣel-iw, ɣer taggara, myennan acḥal myaḥmalen,
sin ifeq Salas d akken Nuja tettak anzi ɣer yemmas yemmuten
teǧǧat-id kan akken d aqcic, s wakka tamacahutt tefeɣ ɣer tagara
yeldin, ur zwijen ur friqen.
Tamuɣli taseklant ɣer ungal
Tafekka n ungal-agi tezzi ɣef sin imsekkiren (acteurs) “Salas” d
“Nuja”, tella ger-asen yiwet n tayri taqesḥant, ur yerẓi ara wakud d
teɣzi iberdan neɣ lewεer n yensayen-nneɣ, di tira-s mass Brahim
Tazaɣart yedda abrid n tsekla tilawit (réalisme) 2 (dɣa d wag-i i d
abrid iddan aṭas n yemyura n tmaziɣt ass-a) ayen d-yettbanen s
useqdec n tgawin yellan di tilawt, sin yefka-yasent wumyaru cwiṭ n
tbeḥritt tẓuri, acku iccud timsal akken iwata, ta deffir ta, ahat mačči
akken iḍrant di tilawt maca kkan-t-d ssin.
Dɣa tira tilawit tettak azal aṭas i weglam acku yess id-tettban tira d
aken tcud ɣer tilawt akken iwata, ma yella d asemres-is; yettban-iyid d akken yesqedc-it wemyaru deg waṭas n tegnatin ɣas akken ayagi yekcem di tbadut n uglam 3 maca zemreɣ ad d-iniɣ d akken
amyaru yekcem di tlufa lqayen n wayen id-yeglem, yewwi-d ɣef
imeḍqan 4 ɣef yemdanen 5 ɣef iɣrsiwen 6 d wayen nniḍen.
Wikipèdia, réalisme (littérature).
Walli di temsalt: Kania Rabdi: Tasekka n uglam, di tmaziɣt tura , uṭṭun 04,
HCA, yennayer 2010, as. 35.
4 Brahim Tazaɣert, Salas d Nuja, as.60.
5 Kifkif, as 93- 101- 116 – 143.
6 Kifkif, as 69.
2
3
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 39 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Deg wayen id-nefren di tezrawt-agi-nneɣ, dɣa d amek id-yeglem
wemyaru imeḍqan i deg yezdeɣ Salas, yenna-d: « d akessar, akkin i
wassif yettnazaεen tafat treqq ɣef yigejda, daxel yexxamen, ɣef
lǧammeε ibedden di tlemast n Bujlil id-iqublen . Nnig n taddartnni, adrar at Ɛebbas yebded d leεnaya. Гer tama tyefust, allen
ttruhunt ttuɣalent ger Taɣza d At Mensur d assawen nnig n
Tezmalt, ɣer tama-s adrar n weɣbalu yettecεuεul….» 7 tukkist-agi
id-nekkes seg unegal tettmeslay-d ɣef tama i yezdeɣ Salas, dɣa
yewwi-d wemyaru ameslay-agi ɣef uneɣni yeṭṭfen Salas deg yiwen
yiḍ akkenni, ssin yerrat-tt i umuqel ɣer tudrin id-yezzin i taddart-is 8
di tira yezmer wemyaru ad d-isemmi kan tudrin maca aya as-yekkes
rruḥ i tsekla-s, dɣa d ayen-i yeǧǧan amyaru yeseqdec akk ismawen
d-tefyirin i wummi rriɣ aceriḍ s ddaw-nsent, amedya n “wassif
yettnazaεen” wag-i dɣa yerna-as-d wemyaru ayen ur nessin ara degs, acekku yezmer ad d-yinni kan “assif” ass mi is-d-yerna
‘yettnazeε’ dɣa ihuz allaɣ imeɣri, yesufeɣ-it ɣef tutlayt musnawen,
yeskecem-it ɣer tẓuri d wayen icudden ɣur-es.
S umata greɣ tamawt deg ungal-a d akken anales(narrateur) yeggard iman-is aṭas, ladɣa s ttawil-agi n weglam, llan-t tikkwal anales
yettmeslay-d alma d asebter neɣ ugar, am deg usebter 96-97 neɣ di
137… am akken ad d-naf di tira tilawit n Brahim Tazaɣert ulac aṭas
n tugniwin, ɣas akken kan akka ini tεedd-id yiwet am tin i deg dyenna Dda Ɛmer (yiwen seg imuḍan yellan d Salas di sbiṭar) « salas,
ttḥadar iɣes-nni uḥutiw tettawiḍ ɣef uεebuḍ-ik, ma tkecmeḍ yess
ɣer waman yezmer ak-yerwel…» dɣa yerra wemyaru nfadi lexyḍa
ucerig d-yeggran si temhelt n ucellaḥ (operation chirurgical) n Salas
amzun tafekka n yislem, ayen yefkan aṭas n cbaḥa i tira. Maca
akken yebɣu yilli, yettban-iyi-d wemyaru-nneɣ yeḍfer akken iwata
isuḍaf n tira tilawit.
Kif kif, as 60-61
Di tidet tudrin-agi lant di talast ger twleyt n Tubirett akk d Bgayet ɣef yimmi n
wasif Ɛebbas (neɣ summam akken imusnaw).
7
8
- 40 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Tamuɣli tasnilsant ɣer ungal
Akken yesseqdac wemyaru ttawilat n tẓuri yecban aglam d tugniwin
d wayen nniḍen, ad d-naf d akken ɣer taggara yesseqdec daɣen ilesis neɣ tutlayt-is, s wakka di tmuɣli-nneɣ ɣer waḥric-agi ad naf mas
Tazaɣart yeseqdec imeslayen imaynuten, ahat id-yerna netta ɣer
tmaziɣt, am akken yesseqdec awalen ijenṭaḍen neɣ ireḍel-d seg
tutlayin nniḍen am taεrabt d tefransist.
Si tama n ureṭṭal, sukseɣ-d aṭas imeslayen i yeseqdec wemyaru deg
weḍris-ines id-yekkan si tmeslayin nniḍen am: abuksur, amutur,
takiluṭ, rubini, akulwar, afutay… S umata nezmer ad d-nini d akken
akk awalen-agi seqdacen-ten yimdanen di tidett, akka s talɣa ureṭṭal;
ayag-i daɣen d ayen yellan akk di tutlayin n ddunit, maca iban-iyi-d
si tama-w d akken imyura ilaq ad d-afen ttawil i yimeslayen yesεan
yakkan isem s tmaziɣt, dɣa amyaru-nneɣ yeseqdec aṭas n tikwal sin
wawalen yesεan yiwen unamek; yiwen s tmaziɣt, wayeḍ d areṭṭal
dayen ara nnwali deg tfelwit-agi 9 :
Tutlayin
Isebtar
28/29
51/91
64/135
aṛeṭṭal
tamaziɣt
lebḥar
smana
ijernanen
il
ddurt
iɣmisen
Deg tfelwit-agi nekes-d kra imeslayen deg unegal, nfern-d wid idyussan s snat n talɣiwin tin ureṭṭal d tin n tmaziɣt, ayag-i di tidett
yettbegin-d d akken di tmaziɣt mazal yella umenuɣ ger sin
wawalen-agi, am akken mazal ur ireṣṣa ula d yiwen deg-sen, ɣas
akka nekkni nebɣa ad yettef wina n tmaziɣt, maca tidett ad d-teqqar
ayen nniḍen 10, ɣer taggara, akken yebɣu yilli lḥal yettban-d deg
9 Ger tamawt d akken llan sin isebtar deg yal tabaṭ n tfelwit-agi, amenzu d win I
deg d-yedda wawal n tmaziɣt wis ssin d asebtar i deg d-yedda wawal n tefranssist
yesεan yiwen unamek netta d wina n tmaziɣt id-yettwabedren qebel-is.
10 Di tmuɣl-iw yettban-iyi-d d akken awi yufan ad neseqdac imeslayen tmaziɣt
axir, maca akken izen ad yelḥq ɣer imeɣri tikwal ileq anseqdec n wawalen-agi n
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 41 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
imedyaten-agi d akken mass Brahim Tazaɣert inuda-d awalen
iwulmen i yesntal-ines, maca aseqdec-nsen mazal yetthabi-t ; imi
tella kan tugdi-agi : ur yettaweḍ ara yizen ɣer imeɣriyen.
Si tama nniḍen, nger tamawt d akken mas Tazaɣart yerẓa cwiṭ ixefis akken ad yaff kra imeslayen imaynuten i kra n tɣawsiwin dyemlal di tira-s akk d tudert-is, dɣa nḥawec-d kra am :
Awal amaynut s tamaziɣt
Taxxamt ussired
Ẓerb n webrid
Aεewdiw temzizelt
Anamek-is s tafransist
Salle d’eau
Clôture de l’extérieure
Cheval de compétition
S umata yettban-d d akken awalen-agi id-yesnulfa wemyaru d
awalen uddisen, am akken cudden wawalen-agi ɣer kra n tɣawsiwin
id-yettemlili wemdan aṭas di tudert-is, dɣa a win yufan ad yili wahil
amqran di tlufa n usemmi akk n isufar-agi id-tewwi tɣerma n wassa, am akken yeseqdec wemyaru aṭas n wawalen imaynuten idsnulfan wiyaḍ am : ifrayen, anafag… ayen d-yesebganen temɣer n
wahil n wemyaru.
Awal n taggara : ameslay ɣef tsekla n tmaziɣt ass-a, neɣ ungal-agi n
mas Brahim Tazaɣert ur yezmir at yerfed yiwen weḍris kan, maca
nessaram ad yili wegraw n imusnawen di tlufa-agi akken ad fernen
ayen yelhan d wayen n diri di tira n wass-a, s tamma-w ungal-agi
« Salas d Nuja » iban-iyi-d ger ungalen yelhan nezzeh, deg-s aṭas
iɣuraf n tayri di tmetti-nneɣ sarameɣ a t-ɣren medden, ad arnun aɣd-fken tamuɣli-nnsen akken aɣ-d-ldin alen ɣef ayen ur nwala ara,
ama yelha ama dirit.
ureṭṭal, dɣa iwakken anezger taluft-agi yettban-iyi-d ileq amyaru ad yaru awalen
issin ger tucer di tikelt tamenzut ara ten-id-yadder deg unegal-is akken ad εeqlen
imeɣriyen anamek-nnsen ama s wawal ureṭṭal ama s win n tmaziɣt, ma d ass ma
ara s d-iεwed deg isebtar nniḍen ad yettader kan awal n tmaziɣt axir.
- 42 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
TULLIST
Cciṭan
Ahmed HAMOUM
I
qubel ufellaḥ amejjay ibedden sdat umeṭreḥ n temɣart i
tekcem tmettant. Tethedden, d taṣebrit, d taɛeqlit,
lmendad-is sin n yirgazen-a iwumi tesmeḥsis mi
ttmeslayen. Nettat ha-tt ɣef tizi n rrwaḥ, iwweḍ-d lajel-is ; ur tugad
ur tenḥerwat, ɣer-s tnin u tesɛin d aseggas.
Seg ṭṭaq d tewwurt ibrarḥen, iṭij n ṣṣmayem ittgeffiɛ iliz ines
aḥmayan ɣer tɣerɣert n wakal azerdxan, iččuren d imdunen i ɛefsen
yiḍarren n wacḥal d tasuta. Achili igellu-d s tariḥt n yiɣewdan ;
tariḥt n usaɣur, tariḥt n yifer d yizellafen isreɣ yiṭij n uzal. Abẓiẓ d
werǧeǧǧi uɣen lexlawi s tijjiqin-nsen icban alelluc i ttɛebbiẓen i stturaren yigerdan ; mi iḥbes yiwen, ad ikemmel wayeḍ.
Amejjay, issali taɣect-is, inna :
- A Umesɛud ! Ur ilaq ara ad teǧǧeḍ yemma-k iman-is deg tegnit
icban ta ; ad temmet deg yimir ɣer wayeḍ.
Iḥzen ufellaḥ, issenduder anyir-is, inna :
- Issefk ad d-jemɛeɣ irden-iw ; acḥal aya i ǧǧiɣ lɣella-w berra ! Ma
ulac ad tḍaɛ. Lḥal ilha, neɣ d acu twalaḍ a yemma ?
Megduda tamecḥaḥt, i d-icfan i lqella d ẓẓmik, teqbel ; tesɣel-as i
mmi-s s uhuzzu n ccfer d timmi. Ikker ad iruḥ, tɛemmed-as ad ttyeǧǧ ad temmet bla amwanes.
Izɛef umejjay, iddez lqaɛa s uḍar-is :
- Keččini d abhim, tesliḍ ! Ur dak ttserriḥeɣ ara ad tt-txedmeḍ,
tfehmeḍ neɣ ala ? D ulaqrar ! Irna ma terra tmara, ruḥ nadi-d
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 45 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tamlawit ara k-iɛassen mamma-k. Nessali lehdur ! Ma tgummaḍ, ad
k-ǧǧeɣ ad temmureḍseḍ am uydi asmi ara taḍneḍ ; ad k-id-terr
tmara ɣer-i, tesliḍ ?
Afellaḥ d ameḍɛafu, ifget 11, ala iɣessan i yas-d-iggran, ambiwel ines
s taẓẓeyt, itqelleq aṭas, izga-yas-d wugur d imḥegger ; tugdin n
umejjay d lɣella-s i t-ihban i t-iggunin. Ikukra, isseḥseb, istewtew :
- S wacḥal ara yi-d-ittqami wazal n tɛessast ?
- Anda ẓriɣ nek ? Tuɣal ɣer wacḥal n lweqt ara tt-tɛass. Msefham
yid-s a ssiɛqa ! Ḥlaǧeɣ-tt ad d-tili dagi deg ssaɛa, tesliḍ ?
Ihegga iman-is ad iffeɣ :
- Aql-ih ad ruḥeɣ, ad ruḥeɣ ! Ur reffu ara a Sidi Ṭṭbib !
Amejjay iṭṭef abrid-is, yeǧǧa din mmi-s n Mesɛud, iteddu issawal :
- Tɛelmeḍ, haaa ! Ulac ɣer-i tiqecmeɛt mi ara zeɛfeɣ !
Segmi i d-iqqim iman-is, izzi ɣer yemma-s, inna-yas :
- Imi akka i ibɣa, ad ruḥeɣ ad nadiɣ ɣef Melxir. Ṣber s imir ad duɣaleɣ.
Iffeɣ ula d netta, iǧǧa yemma-s tesred ɣef wussu.
Melxir, d yiwet tmeṭṭut icennun deg lfuruḥ, tettcewwiq, tettɛawaz
deg yixxamen n nnɛi, tessirid timettanin, tettxiḍi fell-asent lekfen.
Tesbeḍ, tejjex am tteffaḥt taqdimt. D tamaɛurt, d tudɣilt, d
tamecḥaḥt armi d dihin, - tẓemmi izi deg zzit - aɛrur-is iqwej am
yiqwi seg ṭaqqa n leɛtab d uxeddim izgan fell-as ; ɣef waya, i yasssawalen Tabuɛrurut. Qqaren-d : “Lferḥ ines ameqqran, mi ara
twali amdan isselqaf”. Ur thedder ara maḍi ala ɣef leṣnaf n nnɛi
akked yimdanen iwumi teḥḍer mi suffɣen rruḥ ; tettales-iten-id akk,
ur tettaǧǧa acemma seg wayen twala neɣ tesla, tceffu fell-asen, ur
as-iɛerreq yiwen ; teḥfeḍ-iten akken iḥfed umẓallu lḥemdu.
Mi ikcem Umesɛud s axxam n Tbuɛrurut, yufa-tt tettheggi aman i
useɣmu n yiẓeḍwan ; d nettat i iɣemmen i sut taddart timendilin n
lluk d tid n uzegza.
Inna-yas :
- Mselxir fell-am ! Amek i tettiliḍ a Nna Melxir ?
- Akken ibɣa Rebbi, ad t-neḥmed ad t-necker, i kunwi ?
11 Ifget : ikkaw, ffɣen-t waman (= déshydraté).
- 46 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Uuuh a Nna Melxir ! Nniɣ-am, nek labas, ma d yemma eheee !
- Yemma-k ?
- Ih, d yemma !
- D acu i yuɣen yemma-k ?
- Ha-tt-an la awal la sin, ala rruḥ ittali iṭṭar. D nettat i yi-d-iceggɛen.
Tameṭṭut tsuffeɣ-d ifassen-is seg waman, iseg ttudument tmiqwa
iluɣen s uzegza, tteḥnuccuḍent ɣer yixfawen n yiḍudan, sakkin
smaqayent ɣer tkirwant 12.
Din-din terra-yas-d s uɣiḍi d leḥnana :
- Tenṭer akk annect-a !
- Inna-yi-d umejjay belli ur d-ittuɣal ara ɣer-s.
- Ihi iɛedda lqecc-is, ad nemmet akk d nnuba ; amezwaru ɣer din,
aneggaru ɣer din !
Isguyez Umesɛud acemma, iɛreq-as wamek ara d-issu i wawal. Imi
ur d-yufi ara, dɣa iɛzem inna-yas :
- Acḥal ilaqen akken ad tt-tɛasseḍ alamma d taggara ? Teḥsiḍ ur lliɣ
ara d bab n ssɛaya, zemreɣ kan ad xelseɣ taqeddact. Aṭas i
tettumerret tmeɣbunt n yemma ; txeddem azal xeddment ɛecra
tlawin xas tnin u tesɛin deg leɛmer-is, d leɛtab i tt-issawḍen ɣer
waya. Ur as-d-nessawaḍ deg wacemma !
Tabuɛrurut, teẓra-t s anda iteddu, dɣa tefra-yas-tt-id :
‘‘Llant kan snat ssumat : ‘‘Xemsemya duru i wass d rebɛa alaf i yiḍ i
yimerkantiyen. Teltemya duru i wass d tlata alaf i yiḍ i wiyiḍ. Keč
ad iyi-d-tefkeḍ teltemya duru akked tlata alaf.’’
Umesɛud xas d afellaḥ, maca d bu tḥiltin d tḥerciwin ; issen mliḥ
yemma-s, iẓra amek tella d taṣebrit ; tezmer ad ternu ddurt kamel,
xas akken inna-d ṭṭbib belli ur tettɛeṭṭil ara.
Inna-yas :
- Ala ! Bɣiɣ ad iyi-d-txedmeḍ ssuma seg tura ar taggara. Ad neɛreḍ
sseɛd-nneɣ i sin ; am kemm am nek. Inna-yi-d ṭṭbib ar deqqal ad
tɛeddi. Ma akka ara teḍru, ilha-yam i kemm, diri-yi-it i nek, xas
idda-yi cwiṭ ulac deg-s. Ma illa teqqim ar azekka neɣ tɛeṭṭel, ilha-yi i
nek, iruḥ-am i kemm. Akka ! Fell-am fell-i.
12
Takirwant : lḥila tahrawant ur ɛlayet ara, tcuba ɣer ssḍel (= une cuvette).
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 47 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Tedhec tɛessast seg wayen i yas-d-isumer ufellaḥ, tbedd tettmuqulit ; werǧin i temsewwaq d wabɛeḍ s ujemmal ɣef tɛessast n lmegget.
Tebɣa ad tjerreb takti-agi n zzher, maca tkukra. Dɣa tcukk-it ittnadi
ad tt-ikellex. Maca, xas netta iḥrec iẓwer ; nettat, ur tettaɣ ara lḥut
deg lebḥer.
- Ur ak-qqareɣ walu skud ur ẓrint wallen-iw yemma-k. (i yas-terra)
Ruḥ-d ad tt-teẓreḍ !
Tesfeḍ ifassen-is, teḍfer-it din-din. Deg ubrid mi leḥḥun, yiwen ur
ihdir i wayeḍ. Tabuɛrurut, tzerreb tisurifin-is tin ɣer tin ; ma d
Umesɛud, iggar isurifen imeqqranen amzun s yal asurif ad izger
asif. Tisita, ṭṭsent deg yilmaten, iḍɛen-itent uzɣal, refdent iqerraynsent s taẓẓeyt, srugmutent i yimdanen-a iɛeddan, ḍemɛent seg-sen
aḥenǧuf n rrbiɛ aleqqaq.
Akken uẓan s axxam, istewtew Umesɛud, inna :
- Lemmer ad tili temmut !
Ɣer-s ayen i yas-illan d takti, iqqar-it yimi. Maca, Megduda mazal ur
temmut ara. Teẓẓel tinnegnit ɣef usgen n lḥif, iɣallen-is sufella n
zzawra tamurit, aglim inṭeḍ ɣef yiɣes, ifassen kkawen ḍeɛfen,
iḍudan-is iwwet zellum, kersen kemcen kemsen, cban tiqejjirin n
tfireɛqest, rnu leɛtab seg yiqeddicen s teɣzi n tudert i yas-izwin
tazmert. Tuẓa Tbuɛrurut s ameṭreḥ, tḥekker mliḥ deg temɣart,
tesferfed s afelluc-is, tɛebbeẓ-as ɣef uẓar, tesmeḥses-as mi isselqaf
d idammen, tnul-itt deg yidmaren, tesla-yas tesnuffus, testeqsa-tt,
tmuqel-itt mliḥ, sakkin teffeɣ ɣer sdat tewwurt, iḍfer-itt Umesɛud.
Tefrat-tt d rray-is dakken tamɣart ur tessawaḍ ara ɣer yiḍ. Issuter-as
Umesɛud :
- Amek ihi ?
Terra-yas-d tɛessast :
- Ahat ad ternu sin wussan neɣ tlata. Ad iyi-d-tefkeḍ xemseṭṭac n
alef, kulci idda.
Irfed leɛyaḍ :
- Xemseṭṭac n alef ! Xemseṭṭac n alef ! Deg leɛqel-im i telliḍ ? Maca
nniɣ-am ɣer-s kan xemsa neɣ setta sswayeɛ ma aṭas !
- 48 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Meslayen ddeqs, zeɛfen i sin. Mi akken ur msefhamen ara, tebɣa
Tbuɛrurut ad tebṭel. Tin ɣer-s lweqt ittɛeddi, am wakken daɣen
Umesɛud yugad ad as-qqimen yirden, ɣer taggara yuɣal iqbel :
- Ihi akka, xemseṭṭac n alef, kulci idda alamma d tarda.
- Nemsefham, xemseṭṭac n alef.
Iṭṭef Umesɛud abrid-is, iruḥ issuruf s iger ines iṭṭsen ɣer lqaɛa seg
ṣṣaba, deg yimir iṭij isruɣuy.
Tekcem tɛessast s axxam, tegla s wayen ara texdem deg lawan n
lɛessa. Imi ula ɣer tama n lmeggtin neɣ wid ittmettaten, ur tessin
aḥbas ; trennu lecɣal ama i yiman-is, ama i wid-nni i tt-issexdamen
am fessu n taḍuṭ, aqerdec-is akked tullma-as akken ad ternu lijara
ɣer tmezwarut.
Cwiṭ kan temmekta-d, tenna-yas i temɣart :
- Iwwi-yam-d amrabeḍ ?
- “Ala !’’ (i yas-terra s uqerruy-is)
Dɣa tekker tɛessast illan d taxunit, tewwet tbedd, tenna-yas :
- Tura ad d-awiɣ ccix n lǧameɛ.
Temmeɣ s axxam n ccix. Walan-tt warrac deg ubrid mi tserreḥ d
tazzla d aqlaqel ; nwan illa kra n uqriḥ iḍran.
Din-din iruḥ-d ccix izwar-d umɛawen-is, d yiwen yilemẓi axuni ur
nesɛi imawlan, yusa-d seg taddart-niḍen. D ccix i t-ijemɛen, irra-t d
aqeddac-is ; ittazen-it ɣer lqeḍyan, izeddem-as-d, ittagem-as-d, d
netta i ittadanen, tikwal ma ulac ccix ittẓalla s wat taddart, ittxellis-it
s teḥdert n uɣrum. Irgazen imeggren deg lebɛed, bedden
ttmuqulen-ten armi ɛeddan. Tilawin ijemmɛen tadliwin d irinen,
beddent, refdent afus ayeffus, s uḍad ttcehhident. Tiyuzaḍ
ineqqben imenda 13 deg rrif n ubrid, xerrant, ldint afriwen rrant d
tarewla sqaqayent, syin mfaraqent ur banent. Ajḥiḥ ikessen deg
telmat, mi ten-iwala s llbus imellalen ttazzalen yugad, itezzi i tagest
iɣer iqqen, ittneggiz ittṣukku. Ccix-nni amecṭuḥ, xfif, iserreḥ d
tazzla. Ccix ameqqran, deffir-s isleblub tisurtin. Tabuɛrurut d
taneggarut, teḍfer-iten tleḥḥu s uzagur iknan amzun d annuz deg
13 Imenda : zerriɛa (= des graines).
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 49 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
lemqam n lawliyya ṣṣaliḥin d yiɛessasen. Umesɛud, iwala-ten, issers
amger iqusem-asen, isseqsa Tabuɛrurut :
- S anda akka iteddu ccix-nneɣ ?
- Wwiɣ-t-id ad as-icehhed i yemma-k, ɛni tettwaqbal cchada n
tlawin ? Irna, ad iɣer fell-as, ad as-idɛu akken ad issifses fell-as
tamettant.
Idhec ufellaḥ, imir yuɣal ɣer ccɣel-is.
Deg uxxam, issendi ccix urawen-is idɛa s lxir i temɣart, issarem-as
lǧennet d rreḥma, ismar-as tisewwilin 14 n lbaraka… Sakkin iɣra-yas
taldayt 15, issuden ifassen-is, - amin a Rebbi ! – yuɣal ansi d-ikka,
iǧǧa snat tlawin-a deg uxxam ideg irekkem uzɣal.
Tabuɛrurut teskad Megduda issukufen, tesseḥseb ; tugad ammer ad
tdum deg tegnit-a ideg tella.
Ikfa wass, teɣli-d tesmuḍi n tmeddit, ibda ubeḥri ittsuḍu ittzuffu,
issafag tugna iṭṭfen deg lḥiḍ s sin yimessaken, ikkat ad tt-id-iqleɛ.
Isabaren 16 n usfaylu illan zik d icebḥanen, tura werraɣit, ɣman s
tneqqibin i ḍfin yizan, ula d nutni kkaten ɣer berra d daxel, issafagiten waḍu, bɣan ad frefren ad ffɣen am rruḥ n temɣart.
Nettat, temreṣ deg usgen-is, allen ldint amzun tettraju tamettant
iqerben maca tgumma ad d-teɛjel. Nnefs ines, ittḍaq, iḥebbes-as
deg tgerjumt, iteffeɣ-d s leḥris. Mazal kan ad iṭṭiqef, ad tenqes
yiwet tmeṭṭut ur nettɣaḍ ula d yiwen deg dunnit.
Azekka-nni mi d-iɣli yiḍ, ikcem-d Umesɛud s axxam. Yuẓa s
ameṭreḥ n yemma-s, iwala mazal-itt tedder, inna :
- Labas i tella ? (Am wakken iqqar yal tikkelt ara tt-id-yaf deg yir
tagnit)
Sakkin iweṣṣa Tabuɛrurut ad truḥ s axxam-is :
- Ihi ar azekka ɣef lxemsa, ɣurem ad kemm-iɣder yiḍes !
- Ar azekka deg lehna ɣef lxemsa.
14
Tasewwilt, taseggwilt (ti – in) < (t)aswel(t) : agbur n sin wurawen idduklen (=
contenu de deux paumes de mains jointes).
15 Taldayt : tasuret n Leqran ‘‘L’fatiḥa’’.
16
Asaber (i _ en, isubar) : aceṭṭiḍ isberbiren ɣef ṭṭaq (= un rideau).
- 50 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Dɣa, swa-swa, azekka-nni tewweḍ-d deg tafrara, deg yimir illa iggar
tijeɣlin n seksu n ṣṣabeḥ.
Testeqsa-t tɛessast :
- Amek tella taṣebḥit-a ?
- Ass-a axir ! (i yas-irra Umesɛud) Sakkin iṭṭef abrid-is iffeɣ.
Tabuɛrurt i tceggeb temɣart, turef, tetqelleq, yuli-itt ukefrir d
uḥeccir. Tuẓa ɣer-s, twala-tt ur tbeddel ara, akken i tt-teǧǧa i tt-idtufa ; terked, allen ldint, ifassen kecbubren ɣef tduli amzun tugad
ad as-terwel.
S wakka, taɛessast teḥṣa-tt d tin ara irnun sin wussan, rebɛa wussan,
aṭas n wussan. Iwwet yiɣisi deg wul n tmecḥaḥt, tḥuza-tt tisselbi,
yuli-tt zzɛaf ɣef Umesɛud bu txidas i tt-ikellxen akked yemma-s ur
nettmettat.
Tebda axeddim, tuɣal tesguyez acemma, teskad udem n temɣart
ikkeɛmumcen ikerzen d tiregwa.
Mi d azal ameqqran, Umesɛud yuɣal-d akken ad immikli ; ifreḥ,
icreh, ixdem lecɣal-is. Mi ičča, yuɣal akken ad ikemmel ayen i yas-diggran ad t-id-ijmeɛ deg tegnatin ilhan. Ulac aseɛdi am netta ! Mi ttwala akken, teḍra-yas am win i yas-ismenṭafen lǧerḥ ; am win i tticqarrwen neɣ i tt-iccuchen 17 ɣef ukellex ; akud i yas-iruḥen d
yidrimen i yas-ittwakren. Teɛya seg tballaɣt-nsen. Sxesren-as niyya.
Tebɣa ad temmeɣ s tisselbi ɣef temgerḍt n temɣart tafuḥant ad ttteḥnu ad tt-tjeggef, ad tgemmeḍ nnefs i yas-iddan deg nnzaɛ.
Tuɣal txemmem ɣef wayen izmer ad d-iglu. Tɛedda-yas-d tektiniḍen, tuẓa ɣer umeṭreḥ, tenna-yas :
- Illa wasmi twalaḍ Cciṭan ?
Testewtew-as temɣart :
- Ala !
Dɣa tebda tettqessir yid-s, tettales-as tiḥkayin d tenfusin akken ad
tt-tessiged, ad tesserheb rruḥ-is ahcican :
- Kra ddqayeq kan uqbel asuffeɣ n nnefs aneggaru, ad d-ibedd
Cciṭan i win ittmettaten ; isɛa taferraḍt, taccuyt ɣef uqerruy-is, ad
ittsuḍu ad ittiɣwis. Mi t-iwala, dayen tekfa fell-as dunnit, imiren kan
17 Iccuceh : inna ccah ! (= tant pis !)
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 51 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
ad immet. Tebder-as-d akk tid iwumi d-iffeɣ Cciṭan deg useggas-a :
Tagehrirt n Yimalasen, Yemma Dejja, Nna Myasa Taḍiḥant,
Tabujemɛat, Taxerrubt n At Ɛli, Tukfa mm yikururen…
Tugad temɣart, tenkakez, tewwet s yifassen, tebɣa ad tezzi aqerruyis akkin akken ur tettwali ur tsell.
Din-din tɣab Tbuɛrurut, teddem-d seg texzant liẓar amellal, tettel
deg-s iman-is, tegdem tasilt ɣef uqerruy-is akken s tlata yinyen n
uzzal sfaxxwen ɣef usawen am wacciwen, teṭṭef timeṣleḥt s ufus
ayeffus, deg uzelmaḍ ssḍel n wuzzal i tḍegger d asawen akken ad dyeg lḥess mi ara d-iɣli.
Imlal ssḍel d lqaɛa, urwen-d ṣṣut isxerrayen issagaden. Tulbab
Tbuɛrurut tamejnunt ɣef ukersi, terfed asaber i d-ittawḍen alamma
d ddur n umeṭreḥ, imir tban-d ɣer ṭṭaq, tettḥerrik tesɣal, tettiẓẓif
daxel n tasilt n wuzzal i yas-iɣummen udem, tettemmeɣ fell-as ad
tt-tewwet s tferraḍt am ccwaṭen-nni n umezgun n yimecṭaḥ.
Megduda qrib ad tessukef.
Tameɣbunt mm tmuɣli tameslubt, tewwet akk s tezmert i tesɛa
akken ad d-terfed iman-is ad terwel ; teɛreḍ ad d-teffeɣ seg wussu,
tezwar ɣer lqaɛa s tuyat d uqerruy, teɣli, tessegra-d anehtit d unazeɛ
i d-iglan s rruḥ-is.
Tabuɛrurut, terra s lɣerḍ-is yal taɣawsa s amkan-is ; tesbedd
taferraḍt ɣer yidis n texzant, liẓar ɣer daxel-is, tasilt ɣer ukanun,
ssḍel s afella n tencirt, akersi tsenned-it ɣer uɣrab.
Teqmec allen n tmerḥumt, tcudd-as aɣesmar. S lxucuɛ, teqqim ɣef
tgecrar ad testerḥem fell-as ; tebda tettales s leḥrara tinfaliyin akked
tsurtin n tẓilla i tennum teqqar-itent ɣef lmeggtin.
Mi d-yuɣal Umesɛud tameddit n wass, yufa-tt-id tettẓalla, imiren
kan yufa-d leḥsab d akken tewwi-yas Tbuɛrurut setta alaf, maca,
nettat tɛuss kan tlata wussan d yiwen yiḍ, iwulem-as kan ihi tesɛa
alaf seg xemseṭṭas n alef i das-tettalas.
- 52 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tidet tuffirt
Linda MAHI
T
zemreḍ keččini i tlawin, ayen akk qqaren d ṣṣeḥ
mačči d nettat i yerra cciṭan ɣer daxel n tqerɛet,
mačči d nettat id-yeḥyan amsebrid-nni, iban ur
tessinem ara tamacahut umsebrid-nni id-iɛeddan yiwen wass ɣef
yiwet n taddart yufa-d yiwet n tmeṭṭut di tala la tettagem, netta
yenɣa-t-id fad, dɣa yessuter-as tiqit n waman, awal yettawi-d wayeḍ
as teqqar : ur tezriḍ ara belli zemreɣ ad k-nɣeɣ, akken zemreɣ ak-id
ḥyuɣ !
as yeqqar "amek akka ?" .
Mazal ur d-ifuk ara awal mi iwala tamexluqt n Rebbi teɣli
ɣer daxel usariǧ n waman, ad tettmeǧǧid "abbuh a lmumnin, abbuh
a lmumnin, abbuh a lmumnin !"
Argaz ur yefhim tigert almi iwala irgazen n taddart irkulli ad
ttazalen ɣer tala ɛemren-d lemkaḥel nsen, mi id-wwḍen akken-nni
ufan-d tameṭṭut teffeɣ-d iccettiḍen-is bezgen irkulli, irgazen-nni
nwan-as yettɛadda ɣef tmeṭṭut-nsen di tala, dɣa din ijebden fell-as
ad tenɣen, imir imir tsuɣ-d tmeṭṭut nni ; "xaṭi ur t-neqqet ara. Amer
mačči d netta aql-i mmuteɣ daxel n waman-agi, ɣliɣ, netta iɛedda-d
d abrid meǧdaɣ yiwen ur iyi-d yesli ala netta id-yerran i teɣri-w
ikcem-d yessufeɣ-iyi-d " s wakka i t-id-ḥya tmeṭṭut, amer ur d-nni
ara awal tili atan serḥen i rrṣaṣ, fell-as nɣan-t ur yexdim ara,
lamaɛna ma tella tagi tefra mebla lmut, llant tiyaḍnin ssawḍent
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 53 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
arraw n tɛebbaḍ nsent ad mmten imi seɛyanten di lekdeb d tkarkas,
neqqen iman snen.
Akka i teḍra ihi akk d Yidir, yekker-d deg yiwet n taddart
imi qqaren Qarruc, di tagara iseggasen n settin, d taddart ur ɣrin
ara imezdaɣ-ines ; xeddmen tafellaḥt imi d luḍa : ixdem, ibawen n
yiger, lleft, zrudeyya, ǧǧelban yettalin, lkesbar, ssanuǧ, taxsayt...
Wardya at Mḥend d yiwet di tlawin n taddart tezweǧ ɣer
taddart-agi mi tefra kan tegrawla dɣa deg useggas n 1968 tesɛa-d
aqcic umi qqaren Yidir. Lawan-nni argaz-is yella di fransa 4
iseggasen weqbel talalit n Yidir, d acu i d lmaɛna-s ? Ih tezweǧ deg
useggas n 1963, tella d wergaz-is aseggas kan deg imiren iruḥ ɣer
Fransa di 1968 ilul-d Yidir, ɣef wakken id-qqaren yuɣal-d wergaz-is
deg useggas n 1970 yuɣal ɣer Fransa deg wassen ur iban lebḥer i tyeččan.
Dacu ara d-iniḍ d tiseweḥmt ? iruḥ ɣer fransa yeǧǧa
tameṭṭut-is ur telli s tadist ur telli d timennefrit yuɣal-d yufa-d mmis qrib ad yekcem ɣer lakul, ileḥḥu ɣef iḍarren-is ahat d aya i tyewwin mebla tuɣalin.
Deg wassen, Wardeyya tesseker-d Yidir weḥd-s yečča xir medden
irkulli, yelsa xir n medden irkulli tesɣer-it rnu tuget n yelmeẓyen n
Qaruc ur ɣrin ara. Netta yeḥrec yeṛzen, yeḥdeq, annect-a irkulli
yernat i ṣṣifa-nni ulalmani, rnu ur tesɛi yemma-s kra n lexlaṣ, ur
tewrit ɣef yiwen ; tzeṭ ixellalen s lijara, t-ttellem diɣen tettqardic
taduṭ ma d aqcic si temzi-is selbent akk fell-as teqcicin n taddart,
din i yexḍeb yell-is n lǧar nsen imi qqaren Kahina Leqraya ur teɣri
ara, ṣṣifa d tacemmuɛt ṭbiɛa neɣ d ttrebga ma teɣli-ak ɣer tiṭ ur tttesfadeḍ ara, iḥemmel-itt d ayen izaden amer as d-tessuter tiṭ-is as
yernu tayeḍnin, yeɣra almi yewweḍ aswir ɛlayen di tmusni, yeffeɣ-d
d ṭbib n wul, d acu s immal yettimɣur ttasent-tt-id tektiwin i tyerran yettḥaz iman-is, yezga isewweq lmux-is , ur yettmeslay ara d
lɣaci, taxḍibt-is ur yettruḥu ara ɣur-s "tagi tenna-yas d abeddel i
ybeddel fell-as, yebda ikeččem-itt ccekk" nettat mi as tenna "melmi
ara negg tameɣra ?" as-yini "mazal, yella wayen yezwaren".
- 54 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Netta d tiririt i yettnadi ɣef isteqsiyen-nni iceɣben lmux-is,
aqcic yettruḥu yesteqsay yemma-s, jida-s, ɛemt-is...
- Ayɣer ijaḥ baba ?
- Amek id- yuɣal d 1970 mebɛed iruḥ seg wassen ?
- Ihemmel-iyi mi d-yusa ? yessufuɣ-iyi, msefhamen netta d yemma?
- Ayɣer almi d wis 4 iseggasen i ɣef iruḥ baba id-luleɣ ?
Isteqsiyen akk i t-id-yettasen cudden ɣer jjiḥ-nni n baba-s
deg useggas n 1970 d tlalit-nni 04 iseggasen mi i ruḥ baba-s. Maca
yal win ara yesteqsi tiririt id-as-d ttaken : "baba-k llan wid id
yeqqaren yezweǧ d trumit ma kečč tettseḍ di tɛebbuṭ n yemma-k
04 iseggasen d waken id-luleḍ"
Aqcic mi ara isel i wannect-a yugi ad yekcem s aqerru-s ulac
adlis n tujya ur yeɣri ara ma d ṣṣeḥ aqcic yezmer ad yeṭṭes di
tɛebbuṭ n yemma-s ugar n 09 waguren, ur yufi ara yella win idyemmeslayen ɣef temsalt-agi, din i yeqṣed ad iruḥ ɣer fransa ad
inaḍi ɣef tidet, ad yesteqsi imjjayen imeqranen, ahat akken ad
terked tudert-is, ad iwali yemma-s i t-id-isɛan s tmuɣli iwulmen.
Aqcic uqbel ad iruḥ iɛuhed taxḍibt-is, tuɣalin-ines ɣef useggas, d
tiririt as-d-fken imejjayen-nni s wayes ad as-tt-id yefru. Yewwi
lekwaɣeḍ ilaqen, tiririt as-d-fken imejjayen n tmurt kra icettiḍen ara
yels d waṭas usirem ad yaf belli igerdan zemren ad ṭsen di tɛebbaḍ
n tyemmatin nsen.
Yewweḍ ɣer fransa anda tussna tewweḍ ɣer weswir ɛlayen.
Ass amenzu yeṭṭes-it irkulli, deg imi yuli wass uzekka-nni yebda
anadi di sbiṭarat, ɣef imejjayen imeqranen, win uɣur yewweḍ as-yini
"deg wass mi i bdiɣ anadi di tusna-agi d awezɣi sliɣ s teqsiṭ am ta "
syin akin wa yettceyiɛ-it i wayeḍ, amejjay aneggaru i ɣer tceyyaɛen d
yiwen yella di sbiṭar n lɛesker ala imeqranen i yxedmen din d win i
d asirem-is aneggaru. Yettraǧu tiririt as d-ifek, yeḥka-yas taqsiṭ
amek tella d acu i as-d-nnan imejjayen meqbel-is "tiririt as d yefka
tella am tarṣaṣt t-iḥuzan ɣer wul "ur telli ara yakk temsalt am ta di
tujya deg wass mi bdiɣ qqareɣ-tt , nekk ɣef wakken tt waliɣ yella
win akked tegru yid-s yemma-k deg imi iruḥ baba-k dayen idyessefhemen ayɣer ijaḥ baba-k asmi k-id-yufa di 1970".
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 55 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Aqcic yeffeɣ-d ur yeɛqil ara abriḍ srid ɣer ttbarna itess almi
ur yezmir ara ad ibedd ɣef iḍarren-is wis sbaɛyam deg imi iruḥ ɣer
fransa atan yezzid. Iruḥ ɣer taxḍibt-ines yemsefraq yid-s, iḍleb-as
smaḥ, imena-yas lahna, umebaɛd yeṭṭef abrid s axxam deg idyekker yufa-yemma-s ddaw lḥara tesway tibḥirt "as-yeqqar" ur amnniɣ ara ad-iyi-d-iniḍ anwa i d baba n ṣṣeḥ , imi nudaɣ ad zzizdgeɣ
tikti sɛiɣ fell-am d tin iyi-d-yesɛan, d acu, tura acu ilaqen ad tezreḍ
belli "griɣ tidet yeqqim-d fell-am ad tettuḍ tesɛiḍ mmi-m akken
tettuḍ tesɛiḍ argaz 38 iseggasen ɣer deffir”.
Ixdem timexnaqt deg wasif yenɣa iman-is, almi d wis teltyyam it ufan imeksawen.
- 56 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Abeḥri n lmut
Nacera KEDDACHE
T
udert n lḥif d llaẓ aṭas i tḥuza seg twaculin
tizzayriyin ladɣa tiwaculin tiqbayliyin, llaẓ d leɛra i
yeǧǧan aṭas n yirgazen ad inigen akkin i yilel agrakal
i wakken ad gerrzen liḥala-nsen, maca lɣerba tettbeddil ulawen,
tettbeddil leɛqul, tsettuy iswi uɣer ttruḥun, aṭas n wid yeǧǧan
tilawin nsen d tilmeẓyin, aṭas n wid yesgujlen tarwa nsen mebla ma
kecmen aẓekka, aṭas i d-yimɣuren ur ssinen ara udem n baba-tsen.
Wezna d yiwet i yeddren tudert umdegger i wakken ad imɣuren
warraw-is, tudert-is ur temgarad ara ɣef wamur ameqran n tlawin.
Ass ideg yeffeɣ wargaz-is Lḥusin akken ad iruḥ ɣer Fransa yennuɣ
wurrif d tumert deg yiman-is, teḍsa mi ara ad d-tmekti dakken ad
yuɣal ad as-yawi adrim, tettru mi ara ad d-tmekti dakken ad as-dyeǧǧ ilem deg wul-is, tettru daɣen ɣef kraḍ n ddarya i as-d yeǧǧa
akken d ileqqaqen, tamenzut d Naɛima i iqqaren deg uswir
amezwaru deg uɣerbaz amenzu d Malika i isɛan kraḍ n yiseggasen
di tudert-is d Malek akken kan yessiweḍ kraḍ n wayyuren.
Ussan ttɛeddin, Wezna tetwanes s yimɣaren-is d yilusan d
tlewsatin-is, ur tḥulfa ara s lexṣaṣ, ur tteǧǧin ara, refden-tt am nettat
am tarwa-is. Maca taswiɛt ur teqqim ara akken, aseggas yessawal i
wayeḍ, Lḥusin ulac isali-is, ur d-yusi, ur d-yuzin adrim ! Wezna d
warraw-is bdan taẓẓayt ɣef wexxam, ur ufin ara amek ara as-inin
ffeɣ seg uxxam acku argaz-is ijaḥ di Fransa, sexdamen-tt amzun d
taklit, i waken ad tečč nettat d ddarya-is ilaq asen-tili ilemendad di
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 57 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
yal ccɣel xas akken teṣber. Aṭas n yiɣublan i iɛebba wul-is maca
teẓẓa asirem deg wallaɣ-is, yal tikelt mi ara zaden fell-as wurfan
tettarra arraw-is deg urebbi-s, tettwali tafat iɣaben deg-sen, tettaf
deg-sen lexṣaṣ n urgaz-is, teksen-as tugdi n uzekka, teḥṣa ad
imɣuren ad bedden ɣer yidis-is, xas ass-a telluẓ, tenḥaf, azekka d
nutni ara tt-isferḥen. Trebba-ten s leḥnana, s tdukli, s wawal ẓiden,
trebba-ten ɣef ṣṣber xas ma luẓen, xas nḥafen, tefka azal i leqraya,
tferraḥ mi ara d-awin igmaḍ igerrzen, ayen i ten-yeǧǧan leḥḥun ɣer
sdat. Iseggasen zerrin, taẓayt n lḥif yebda yettenɣas ɣef Wezna,
ddarya-as imɣuren, Naɛima tewwi-d akayad n lbak, Malika d Malek
iwwin-d igmaḍ igerzen, tumert tebda tkeččem-d ɣer uxxam, ussan
bdan ad ttaḍsan, Wezna tettaɛraḍ tiẓeḍt n tudert, yelli-s tamenzut
tɛedda ɣer tseddawit ur d-iqqim ara aṭas ad tebdu amahil.
Lferḥ inerna mi d-tekcem cehriyya tamezwarut ɣer uxxam, acku
Naɛima tesuli tizrawin-is di tseddawit, truḥ srid ɣer umahil d
taselmadt deg uɣerbaz amenzu.
Wezna tettu lhemm-is tettu dakken tesɛa argaz, neɣ mazal-it
yedder, tezga tefreḥ d warraw-is, ass ideg i d-yewwi Malek lbak
texdem lweɛda, dayen tufrar tagut, icrreq-d yitij, ussan teddun
akken bɣan mi d-mlalen deg uxxam amzun d ass kan ulac iḍ.
Yal wa anda yella, Naɛima deg umahil, Malika deg uɣerbaz n
lḥirfat, ma d Malek deg tsedawit, Wezna deg uxxam txeddem ccɣelis, mi tfuk ad truḥ srid ɣer tmacint n txeyyaḍt. Mi d lawan ad
nejmaɛen-t yessi-s tekcem ɣer temwant dɣa tesla i taɣect n Naɛima :
- Ayi ! Yemma ! Anda-kemm ? Usiɣ-d.
Terra-as :
- Aqli deg temwant, anda teḥsiḍ lliɣ lawan-agi !
Tenna-as umbaɛd mi tsellem ɣef uqerru-is :
- Cedheɣ-kemm, ad tɣilleḍ acḥal aya ur kemm walaɣ-ara !
Yemma-as teḍsa tenna-as :
- Dɣa d tidet tejmeḍ-iyi ? Mazal ur yekfi wass, ruḥ tura beddel,
sired, di laɛḍil ad wjed lqahwa, ula d Malika ur tettɛṭṭil ara ad dtaweḍ.
Naɛima terra-d nehta tenna-as :
- 58 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Huk ! ɛyiɣ ass-agi yusa-d umaswaḍ ɣur-i yesseqcer-iyi cituḥ maca
iɛǧǧeb-as amek sɣarayeɣ, arnu yefka-yi tazmilt telha, mziyya telliḍ
ayen bɣu idireɣ-t deg berra mi d-iwḍeɣ s axxam ad ttuɣ akk
lehmum-iw.
Terra-as :
Ih a yelli, nekk mačči kan tettuɣ lehmum ! S yis-wen i mazal-iyi
ddreɣ ar tura, wama baba-twen yeǧǧayaneɣ acḥal d aseggas aya ijaḥ
di Fransa, yettu-yaneɣ, cwi kan ɣer taggara agi xas udem-is iḥrem
aneɣ-t si tikelt ɣer tayeḍ ad iceyyaɛ ciṭ n udrim.
Naɛima tuẓ ɣur-s teɛneq-tt-id tenna-as :
Ur ttaggad a yemma, taɛkumt ẓẓayen ad tifsus, aql-i tura xeddmeɣ
ayen tebɣiḍ ini-d kan.
Terra-as :
- Kemm tura a yelli d lawan ad truḥeḍ ɣer uxxam-im aql-ikem
tessiweḍeḍ 27 n yiseggasen, tebdiḍ axeddim ar 22 n yiseggasen di
tudert-im, d ayen kan.
Terra-as :
- Amek ! Ad ruḥeɣ ad zewǧeɣ Malek mazal ur d-isellek ara leqraya !
Xaṭi a yemma, ayen akk ur yeṭṭif ara axeddim ur teffɣeɣ ara seg
uxxam-agi.
Terra-as :
- Acuɣer alama yeṭṭef Malek axeddim ? Tura ḥemdullah, baba-m
yuɣal imekta-d d akken nella, ad tettwaliḍ si tekkelt ɣer tayeḍ ad
iceyyeɛ ciṭ n udrim, arnu yenna-asen ur yettɛṭṭil ara ad d-yas, ad dyuɣal ad d-yettas yiwet n tikkelt i weseggas, ihi a yelli ma yusa-d
lmektub-im, ur ttxemmim ara i Malek.
Tenna-as :
I uxxam anwa ara d-yettawin acu tebɣiḍ ? Neɣ anwa ara d-iqeṭṭun.
Terra-as :
- Nniɣ-am tallest akken yebɣu tella deg uxxam n baba-s ! Ɣer
taggara ala axxam-is ideg ara taf lfayda.
- Attan Malika tiwweḍ-d, tsellem ɣef uqerru n yemma-s qqiment
ɣer tgida ad swent lqehwa tenṭeq-d yemma-tsent tenna :
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 59 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ixuṣṣ Malek, jmeɣ-t, wissen amek yella ? Wissen ma yufa iman-is di
tseddawit ?
Tenṭeq-d Naɛima :
- Aha tura, Malek d argaz ur yelli wacu ara tgadeḍ fell-as.
Mi fukent, Malika truḥ srid ɣer tiliẓri ad twali asaru tnum tettwali,
ma d Malika teqqim deg temwant, tessired leḥwal tenna-as i
yemma-as :
- Ruḥ tura ad testeɛfuḍ, d nekk ara d-isewwen imensi, arnu ad
sewweɣ tirkimt, ẓriɣ d tagi i tḥemmleḍ, aṭas aya ur ttensww ara.
Terra-as :
- Maɛlic a yell-i aql-i ɛyiɣ mačči d kra, ad tḥulfuɣ feclen akk leɛḍamiw.
Tekker ad teffeɣ tenna-as :
- Arǧu a yemma ! Anda ad truḥeḍ ? Qqim kan dagi ɣer tama-w,
yella cituḥ umaynut ad am-t-id-alseɣ.
Terra-as :
- Ayen yellan akk tenniḍ-id neɣ mazal ?
Tenna-as :
- Ass-a agi mi i d-ffɣeɣ seg uɣerbaz inṭeq-d yiwen ɣur-i deg ubrid,
ur sḥeseɣ, ur serriɣ awal acku ḥsiɣ widen akk yebɣan tiselmadin
mačči d aɛǧab neɣ d leḥmala i tent-ḥemmlen, tuget deg-sen
ṭamaɛen deg tjernaṭ-nsent, akken nutni ad qqimen nutenti ad
xedment fella-asen, acḥal n tselmadin i d-yettalsen amek ttidirent,
ur ẓarrent ara ula d duru, nutenti ad ɛettbent nutni ad ččen.
Terra-as :
- Ala a yelli, axemmem-agi diri-t, mačči wid yebɣan akk taselmadt d
aṭemmaɛ ? Lḥasul llan yirgazen, llan widen yettawin kan isem n
wergaz. Ihi nekk ad ruḥeɣ ad ẓleɣ ciṭuḥ ɛyiɣ a yell-i.
Imensi yewwa, ččant, ṭṭsent, azekka-nni Naɛima d Malika ruḥent
ɣer ccɣel nsent, yemma-tsent texdem tamtunt terra-tt ɣer teqdirt
akken ad taɣe, teffeɣ ɣer tebḥrt ad tsefqed aqwir-is, tḥemmer lebṣel
(aẓalim), tuɣal-d, mi tečča imekli tuɣ lḥal tamtunt-nni tuɣa, tecɛel
timest, terra aferraḥ, tebda asewwi, akken i d-tseww snat tḥulfa i
wanzaren-isa ttazalen, teǧǧa ayen yellan gar yifassen-is teffeɣ ɣer
- 60 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
ufrag tekkes-d cituḥ neɛneɛ, teddez-it texdem-it deg wanzaren-is
tenna-as cituḥ n leqṭen, acku, mačči d tuikkelt tazwara i d funzer
ladɣa deg lhamu ttḥebsan idamen mi texddem neɛneɛ, mi tkfa
tessired akk ifassen-is s ṣabun tuɣal ɣer temtunt-nni.
Tameddit-nni mi d-telḥeq Naɛima, akken tsellem fell-as tenna-as :
Acu i kemm yuɣen, udem-im ad yettbin d awraɣ, ruḥ ad teqqim d
nekk ara ikemmlen i ccɣel-agi.
Terra-as :
- Ahat tɛeyyiḍ ?
Tenna-as :
- Ur ɛyiɣ ara, ruḥ, ma tkemleḍ akka azekka ruḥ ɣer umejjay ad
tezreḍ acu i kemm-yuɣen ?
Terra-as :
- D facal kan i fecleɣ, ahat makken i d-funzreɣ, fiḥel amejjay.
Yal mi ara ttɛeddin wussan yettzid ufunzer ladɣa mi ara tili lḥamu,
ayen i as-ikemlen facal makken tella deg yiseggasen i deg ara tt-teǧǧ
tarda, tettɛeṭṭil-as akken ad as-d-as, maca mi ara d-asen ur ttḥebsan
ara idamen.
- Yelli-s Naɛima tettḥellil (tettḥawat) deg-s ad truḥ ɣer umejjay
tenna-as :
- A yemma ilaq ad truḥeḍ ɣer umejjay, la ttwaliɣ deg-m yal ass
yettzid deg-m lehlak.
Terra-as :
- Nniɣ-am fiḥel ma tqelqeḍ iman-im, d tarda i ibɣan ayi-teǧǧ, mačči
d lehlak, s kra n tmeṭṭut yiwḍen ɣer leɛmer agi n 50 tettidir ayen
akka ttidireɣ.
- Wezna ur teḥbis ara lecɣal-is, mi teɛya ad teqqim deg wussu mi
tḥulfa iɛedda-tt ad tuɣal ɣer ccɣel-is, ama d tibḥirt, ama d ccɣel n
uxxam.
- Yiwen wass deg wussan-agi teffeɣ ɣer tamazirt akken tnum
txeddem, tenqec, teẓẓa mi d-tuɣal ɣer uxxam, teḥma aman ad
tcucef, mi tekcem ad tsired yecceḍ uḍar-is, teɣli, tuẓaf.
Naɛima d Malika uzlent ɣur-s tenṭeq Naɛima :
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 61 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- A yemma taɛzizt acu i kemm-yuɣen ? Tezriḍ teɛyiḍ ad iyi-d tiniḍ d
nekk ara am-yessirden.
Wezna ur tezmir ara ad tekker, refdent-tt ɣer wussu, Naɛima truḥ
ad tekru takerrust ad tt-awint ɣer umejjay, ma d Malika teqqim
tettru teqqar-as :
- Tezriḍ ala kemm i nesɛa di ddunit agi ! Lukan acu ara kemmyaɣen i wumi ara d neqqim? Seg wass-a d asawen yekfa ccɣel,
dayen aṭas i tɛetbeḍ, aṭas itxedmeḍ !
- Ma d yemma-s ulac awal ulac sin.
Takerrust tiwweḍ-d iwinet-tt ɣer umejjay yefka-as-d kra n ddwawi
tuɣal-d. Teqqim sin wussan ur yenqis ara wayen i tt-yuɣen. Terra-tt
ɣer umejjay, maca kifkif, Wezna tuɣal am ugrud yellan deg dduḥ,
iles-is yebzeg, ur thedder, ur tettet.
Ulac amejjay uɣer ur ttiwi-tt ara Naɛima, yal yiwen d acu n waṭṭan i
as-d-yeqqar tesɛat, wa d arumatiz, wa ilaq ad texdem addal, akken
almi ɛeddan ukkuẓ (4) n wayyuren, Naɛima teɛya di tazla ɣer
imejjayen yettdawin yal aṭan (généraliste), tuɣal tiwwi-tt ɣer
umazzag (spécialiste), yesuter deg-s ad texdem tasleḍt i damen i
waken ad d-yaf d acu-t waṭṭan-is.
Dayen i as-yenna i texdem.
Naɛima tiwwi yemma-s tekes idamen, texdem-asen-d tasleḍt
tewwi-as-ten i umejjay tenna-as :
- Ini-iyi-d ttxil-k acu yuɣen yemma ?
Yerra-as :
- Ur ttagad a yelli, ncallah ala lxir, ɣef wayen i d-ibanen d aṭṭan n
tyyezzal i tesɛa, maca ilaq ur tsehzayeḍ ara ad tt-tawiḍ ɣer sbiṭar.
Tenna-as :
- Ad-tt-awiɣ ! Anda ara d-tuɣal tezmert n yemma ad tt-awiɣ awi-d
kan ad teḥlu.
Mi d-teffeɣ seg umejjay-nni truḥ srid ɣer sbiṭar akken ad d-tawi
ttiɛad, mi tiweḍ fkan-as-d ttiɛad sya ɣer ṣa (6) n wayyuren, tewhem,
teggugem, ur as-tenni ula d yiwen n wawal teffeɣ-d telaḥu tḥedder
teqqar :
- 62 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Lukan kan iyi-d-nan eǧǧ-itt ad temmet ! Aṭṭan yettzad deg
yemma, nutni ad iyi-qqaren alma ṣa n wayyuren, tleḥḥu, temkta-d
yiwet n tefremlit tessen-itt txeddem deg sbiṭar-nni tnuda fell-as,
tulles-s tamsalt amek tella, tɛawen-itt fkan-as tabrat i waken ad
tekcem azekka-nni, tuɣal ɣer uxxam, tessired-as akk i yemma-as,
theyya-d ayen ad tawi yid-s tenṭeq ɣer uletma-s Malika tenna-as :
- Heyyi-d iman-im, d kemm ara yeqqimen d yemma di sbiṭar, nekk
ulamek ad ḥebseɣ axeddim, yemma ilaq ad tdawi, kemm d leqraya
maɛlic ad tbeṭleḍ.
Terra-as Malika :
- Fiḥel ma tenniḍ-iyi-d, ulac acu i yifen yemma, ma ilaq ad ḥebseɣ ?
Ad ḥebseɣ i wakken ad beddeɣ ɣef yemma.
Mi id yeɣli yiḍ, d lawan n tguni Malika d Naɛima ṭṭsent d yemmatesent, yiwet teṭṭes-as-d ɣer tama tayeffust, tayeḍ ɣer tama
tazelmaḍt, mi yuli wass takerrust tiweḍ-d, iwint-tt ɣer sbiṭar, Malika
teqqqim yid-s ma d Naɛima truḥ srid ɣer uxeddim.
Iḍ-nni Wezna izad fell-as lḥal, tfunzer, ugin ad ḥebsen idamen,
yelli-s Malika yeffeɣ-itt leɛqel, tebda imeṭṭawen truḥ tettazal
tettnadi ɣef yimejjayen anda llan.
Azekka-nni d amhad, Naɛima texdem kan azgen n wass, mi tfuk
truḥ srid ɣer sbiṭar tufa yemma-s d uletma-s deg yir lḥala, yewwi-tt
umejjay yutlay yid-s yenna-as :
- Di tazwara uletma-m ur tesɛi ara tabɣest i wakken ad tili ɣer yidis
n yemma-as, iḍ yezrin, s bessif i teḥbes imeṭṭawen ilaq ad teffeɣ ad
d-tas tin meqqren, tis snat yemma-m tesruḥ aṭas n yidammen ilaq
ad tnadiḍ anwa ara –as-d-yefken i waken ad teɣrem ayen i asirruḥen.
Naɛima teṭṭef aqerru-is, ɣlin-as-d imeṭṭawen, teffeɣ-d, awal ur astenni i umejjay, tleḥḥu tettru teqqar :
- Yemma ilaq ad teḥlu, ilaq ad d-nadiɣ anwa ara as-yefken idamen,
tuɣal tesned ɣer uɣarab (lḥiḍ) temuqqel ɣer yigenni tenna :
A Rebbi ɛzizen, teḥsiḍ ulac wi nesɛa d lwali ala yemma, ttxil-k sejjitt, efk-d ddwa sɣur-k, d kečč izemren i kullec ! Ɣur-k ishel wayen i
weɛren, ttxil-k a Rebbi !
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 63 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Tkemmel tikli, tettxemim anda ad taf win ara as-yefken idamen i
yemma-as, tenna :
- I tura anwa ? Amek ara xedmeɣ ?
Dɣa teffeɣ-d seg sbiṭar tettazal, thedder d yiman-is :
- Ilaq ad afeɣ ? Ilaq ? Yemma ad teḥlu ! Ilaq ad teḥlu !
Terra srid ɣer ugadez, ur tefriz acu ara txeddem acku agadez-nni d
irgazen kan i illan deg-s, maca ur d tecliɛ ara, ur as-d-wqiɛ ara amek
ara tt-id-ttmuqulen, tessutur deg-sen yiwen yiwen, tettḥellil, ugin ad
as-d-gen taqrint yiwen seg mraw ad as-d-iḥessen acu tebɣa, tenṭeq
ɣer yiwen tenna-as :
- Di leɛnaya-k yemma la tettmettat di sbiṭar, laqen-as yidamen, yyan
ad as-tefkeḍ ciṭ, di lɛenya-k, ulac anwa i nesɛa di ddunit agi ala
nettat, limer ad temmet ad neqqim d igujilen, ttxil-k.
Dɣa ɣlin-as-d yimeṭṭawen, nettat thedder, netta yettmuqul deg-s,
tɣaḍ-it yenna-as :
- Dayen, aḥbes imeṭṭawen, ad dduɣ, ncallah ad teḥlu.
Naɛima tsedḥa kan ad tsellem fell-as.
Malika yal ass akken, tettnadi, tettḥellil, alami i d-yuɣal lǧehd ɣer
tfekka n yemma-s, tuɣal tettnkker, tettet.
Malek, ayen akk yeḍran tuɣ-it di tseddawit ur yeẓri ara, asmi i dyusa yuf-d tiwwura n uxxam medlent, yeqqim ɣer tewwurt yettraǧu,
almi d tameddit atan tewweḍ-d Naɛima tufa-t-id, msalamen yennaas :
- Anda tella yemma d Malika ?
Terra-as :
- Kcem tura ɣer uxxam, mi tesgunfaḍ, ad teččeḍ cituḥ n tgella
imiren ad nemmeslay.
Yenna-as :
- Ini-iyi-d kan ma d lxir ? Yemma utnum ara tetteffeɣ seg uxxam,
ḥala ma d aṭṭan i tuḍen ?
Terra-as :
- Aha tura, mačči d aṭṭan i tuḍen, eyyan tura ɣer temwant ad nečč
ula d nekk luẓeɣ.
- 64 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ččurent-d wallen-is d imeṭṭawen, dɣa tezzi udem-is, yuẓ ɣur-s
Malek yeṭṭef-itt-d seg tuyat yenna-as :
- Fiḥel ma tefreḍ imeṭṭawen-im iban leḥzen ɣef wudem-im ini-d
kan, yella wacu yuɣen yemma ? Ini-d ? Enṭeq ! acu yuɣen yemma ?
Teṭṭef-as afus, tewwi-t qqimen tenna-as :
- Ulac acu yettwagaden, yemma attan di sbiṭar, teffunzer ugin ad
ḥebsen idamen, dɣa ṭṭfen-tt.
Ibedd yenna-as :
- Acuɣer ur d-ciɛem-t ara ɣur-i ? Anwa sbiṭar ideg tella ? Ɣiwel
nṭeq.
Akken i as-d-tenna anda tella, send ad tekfu awal yeffeɣ tetbeɛ-it
ɣer berra :
- A Malek ! A Malek ! Arǧu ad ak-weṣṣiɣ.
Yezzi-d ɣur-s yenna-as :
- Acu teḥwaǧeḍ ?
- Mi ara d tuɣaleḍ awi-d yid-k Malika, ma d nekk ad heyyiɣ cituḥ n
tgella ad as-tawiɣ tameddit mi ara ad ruḥeɣ ad qimeɣ yid-s.
Yerra-as :
- Yerbeḥ a uletma, dayen ad ruḥeɣ ?
Tenna-as :
- Ruḥ, ur ttaggad ara yemma ad teḥlu !
Mi yiweḍ ɣer sbiṭar, iruḥ am umeslub ɣer yemma-s, yebda imeṭṭi
seg ubrid am ugrud amectuḥ, isellem fell-as, yuɣal iɛneq-itt-id
yenna-as :
- Ɣur-m ad aɣ-teǧǧeḍ ? Ilaq ad teḥluḍ ?
Terra-as yemma-s :
- Ur ttagged a mmi, ad ḥeluɣ ma yebɣa Rebbi ! Ur txemmim ara
fell-i, ma tebɣiḍ ad iyi-tesfarḥeḍ ur stehzay ara di leqraya-k, atenta
yessetma-k yid-i, ulac acu xusseɣ. Asma ad kfuḍ, nekk attaɣ ḥliɣ ad
k-xedmeɣ lweɛda.
Yenna-as :
- Ncallah a yemma ur d-mazal ara aṭas.
Malek yuɣal ɣer tseddawit Naɛima d Malika lhanted kan d yemmatsent mi ɛawden akk tasleḍt i yidammen-is ufan dakken mačči d
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 65 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
aṭṭan n tgezzal, mi tiwweḍ Naɛima yessawel-as umejjay yenna-as :
- Neḥwaǧ baba-m neɣ gma-m ameqran i waken ad nehder yid-sen ?
Terra-as :
Ayen tebɣiḍ ad asen-tiniḍ, tzemreḍ ad iyi-tt-id-tiniḍ i nekk.
Yenna-as :
- Semeḥ-iyi a yell-i, ayen ad iniɣ ala baba-m neɣ gma-m umi ilaq ad
tidiniɣ.
Terra-as :
- Ini-d kan, ulac wi sɛiɣ di ddunit-agi ala yemma, yemma attan dagi,
baba amzun ulac-it, iruḥ ɣer Fransa yeǧǧa aɣ d iqrar seg wassen ɣer
wass-a ur neẓri udem-is d nekk i d tameqqrant, d nekk i ixeddmen
ɣef yemma, ayen yellan ini-t-id.
Yenna-as :
- Ḍfer-iyi-d ihi, mačči dagi ara nemmeslay.
Mi kecmen ɣer « bureau » yessuter deg-s ad teqqim yenna-as :
- Ayen ara am-d-iniɣ d ayen yeɛnan aṭṭan n yemma-m, ilaq ad
tezreḍ anect-a d lecɣal n Rebbi ur nezzmir ara atenen ɛeddi, ihi ilaq
ad tesɛuḍ tabɣest, ilaq ad tamneḍ s wayen yuran.
Tbedd tenna-as :
- Ini-d acu tuḍen yemma ? Acu ?
Yerra-as :
- Qqim tura nniɣ-am, ilaq ad tiliḍ d tameṭṭut, neɣ ur tettamneḍ ara
s Rebbi ?
Tenna-as :
- Ini-d ur ttaggad ara fell-i.
Yerra-as :
- Yemma-m tuḍen aṭṭan yesɛeb ḥellu-ines, alami ifut lḥal akken
tebda adawi.
Ur tteǧǧit ara ad yekfu awal-is, tbedd tuẓaf fell-as. Tenna-as :
- Xati ! Yemma ad teḥlu ! Ur ifut ara laḥal.
Yenna-as :
- Qqim tura, tenniḍ-iyi ur ttaggad ara fell-i ?
Tuɣal teqqim ikemmel yenna-as :
- Aṭṭan-agi yekcem akk idamen-is d lkunsir n yidammen i tuḍen, ur
- 66 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
as-d mazal ara aṭas deg tudert-is, axir farṣem tiɣimit yid-s, fkem-as
ayen tebɣa, ma aṭas ad tkemmel sin wayyuren.
Aken i as-d yenna akka tbedd, tettmuqul deg umejjay, d sin, d kraḍ,
tezzi yis-s ddunit dɣa teɣli, iwwin-tt s lemɣawla ɣer umeṭraḥ, rranas taqarɛet n ddwa n lǧehd.
Mi i d-teldi allen-is temekta-d tidet iqerḥen serḥent-d wallen-is
tiregwa teqqar :
- Ayen a Rebbi ? Ayen ? Seg wasmi i d-tekker nettat d lḥif, tezga d
ccɣel, d leɛdab, tefka akk ayen umi tezmer i waken ad d-nimɣur,
tura mi yebda ikeffu lḥif, ad tefreḥ yidneɣ, yennulfa-d waṭṭan ur
nḥellu ? Ayen a Rebbi ? Ayen ur sesɛi ara zzher ? Baba tewwi-t
lɣerba, yemma ad tt-yawi waṭṭan ! Ayen ? Amek ara d negri ?
Send ad tfak tqaret-nni n ddwa tekkes-itt seg yiɣil-is tesfeḍ akk
imeṭṭawen seg wallen-is truḥ srid ɣer yemma-s tsellem ɣef uqerruis, tuɣal teṭṭef-itt seg ufus-is tewwi-t ɣer yimi-is tessuden-it, ur teṭṭif
ara deg imeṭṭawen tɛawed teffeɣ-d, tettru tuɣal, acku ilaq ad teffer
ɣef uletma-s, tečča tiyita ɣer daxel, si tikelt ɣer tayeḍ ad tecmumeḥ,
maca mi teqqim waḥed-s tetterra-tt ala i lawaɛd n imeṭṭi, talqimt
tečča-tt tayeḍ tezgel-itt, ɛawaz d amwanes-is.
Wezna teqqim kra n wussan, ḍelben seg yell-is akken ad tawwi-tt
ɣer ṣbitar n Balwa din i isɛan alallen i watan d dwawi n waṭṭan-is.
Mi tekcem ɣer sbiṭar n Balwa, Wezna tenṭar, teḥbes ɣef lmakla ur
tettmeslay ara, din ɛawden-as tasleḍt i yidamen-is ufan aṭṭan yelḥa
akk di tfekka-as, yekcem turin-is, lmux-is ladɣa tigẓal-is, bdan-as
tujya mgal aṭṭan-agi, 20 n wussan ad ten-teqqim deg sbiṭar, 20
wussan niḍen deg uxxam tarwa-as bedden fella-as akken ilaq, ayen i
tt-yeǧǧan tɛawed tbedd ɣef yiḍaren-is, tuɣal txeddem ccɣel, tujjyaagi terna-as aseggas di tudert-is, maca annect-a ur idum ara, tiyita n
waṭṭan-agi tɛawed tseɣli-tt, Naɛima d watmaten-is ttarran-tt ala i
yemeṭṭi, ǧǧan akk lecɣal nsen seg waken yemma-tsen tenṭar, uznenas tabrat i baba-tsen ad d-yas i wakken ad tt-iwali uqbel ad temmet,
ad as-yeḍleb diɣen smaḥ.
Dayen akken uɣef ur bnin ara i d-yeḍran, Wezna terna aseggas
niḍen, Naɛima d watmaten-is ferḥen, sɛan asirem dakken yemma-
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 67 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tsen ad teḥlu seg waṭṭan-agi, ladɣa Naɛima acku yenna-as umejjay
ma terna aṭas ad ternu sin wayyuren maca sin wayyuren uɣalen d
sin iseggasen, ussan icebḥen uɣalen-d ɣer yimukan nsen, tafat
yexsin tɛawed tecɛel s tuɣalin n Wezna ɣer uxxam tenṭeq ɣer
warraw-is tenna-asen :
- Nniɣ-awen ur ttagadet ara ad ḥluɣ, aqli tura gar-awen ass-a ad
teččcem imensi n usfus-iw.
Tenṭeq Malika :
- Tezriḍ a yemma ? D tayemmat i d tafat n uxxam, anda ur telli
texsi, limer ttaffeɣ ur d-kečmeɣ ara, mi i d-kecmeɣ tiɣmert uɣ
muqleɣ ad waliɣ lexyal-im.
Yerra-as-d Malek yenna-as :
- Kemm meqqar tkeččmeḍ-d wama nekk ur sɛiɣ ara tabɣest i
waken ad d-kecmeɣ, ur sebreɣ ara ur selleɣ ara i taɣect-is, ḍaɛeɣ deg
tseddawit, tura mi teḥla yemma limer ttaffeɣ ur teffeɣ ara ula dqiqa
seg uxxam.
Ma d Naɛima ččurent-d wallen-is d imeṭṭawen, tuẓ ɣer yemma-s
teɛneq-itt-id, tsellem fella-s tenna-as :
- Nekk rruḥ-iw atan deg-m a yemma.
Wezna tettu aṭṭan i tt-izedɣen, tefreḥ s tarwa-s, yal wa yuɣal ɣer
ccɣel-is, Naɛima tuɣal ɣer umahil-is, Malek yuɣal ɣer tseddawit
maca yettas-d yal tameddit, ma d Malika tuɣal ɣer uɣerbaz n lḥirfat,
ma d yemma-tsen tuɣal ɣer ccɣel n uxxam maca teǧǧa tibḥirt d
wayen akk yesɛan leɛtab.
Ussan n teḍsa d tumert ur dumen ara, d tameddit n wass mi d
tekcem Naɛima, tufa-d yemma-s teẓẓel di tmurt, terra-d aṭas n
yidamen, tuẓaf, tuzel ɣur-s, tufa ul-is mazal-it yekkat, teffeɣ ur teẓri
amek, tiwwi-d takarrust terfed-itt srid ɣer sbiṭar iqerben ɣur-sen,
syen ciɛen-tt ɣer sbiṭar n Tizi wezzu, xedmen-as kra n tujjya akken
ad reḥbes iriran n yidamen, syen rran-tt ɣer lkuma, Naɛima tettru
kan deffir n lemri, yezza wul-is ɣer daxel, tikelt-a s tmacinin i asṭṭfen rruḥ, nettat teḥsa s waṭṭan n yemma-s d aṭṭan ur nḥellu i tikelt
niḍen teḥbes axeddim teqqiam ɣer tama n yemma-s.
Wezna tensa sin wuḍan deg lkuma di sbitar ameqran n Tizi wezzu,
- 68 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
syin uznen-tt ɣer sbiṭar n Balwa, yal ass ttaran-as idamen, teḥbes
ɣef tgella s bessif i d-tneṭṭeq.
Ass n ukuz (4) seg wayyur n ɣuct, Wezna tugi ad teṭṭes yussa-d
umejjay, yerra-as tisegnit n tguni, s bessif i teṭṭes ɣef luhi n zuǧ n
ṣbaḥ tuki-d, tsuter seg yelli-s ad tt-tawi ɣer lbisi, mi truḥ akken ad
tbedd, teṭṭef-itt-id tergaggit, tettarra-d idamen tebda acehhed,
Naɛima terra-tt ɣer umeṭraḥ, tesfeḍ-as akk idamen-nni ɣef yimi-is,
teddem aman tekfa-as kra n tmeqwa, teched-as, tarwiḥt tiwweḍ
bab-is, temdel-as allen, tesgem-itt akk, tebda imeṭṭawen, teɣli ɣef
yidmaren-is tebda thedder-as :
- Aya yemma txedeɛeḍ-iyi, teǧǧiḍ-iyi, aya yemma amek ad nkemmel
tudert-nneɣ ? A ya yemma ɛzizen anta i wumi ad siwleɣ tura
yemma ? A yemma, a ya yemma dɣa tuẓaf tenna :
- Aya yemma, a ya yemma teǧǧiḍ-iyi !
Amejjay yuzzel-d, mi iwal tekkes-as akk tiqreɛtin-nni n ddwa,
yebda uẓafen fell-as :
- Amek ul-is mazal-it ad yekkat kemm ad teqqareḍ temmut ?
Nettat tettru kan teqqar : A yemma, a yemma ɛzizen.
Mi ig isɛedda fell-as umejjay imuqel Naɛima yenna-as :
- D tidet yemma-m temut ad tt-yerḥem Rebbi, xdem tabɣest i
yiman-im, lmut ɣef madden akk, Rebbi ad kemm-isebbar.
Netta iruḥ, nettat tkemmel tettru, tuɣal tebda asellem ɣef yemma-s
seg uqerruy almi d iḍarren, seg zuǧ d uzgen alami d tanezzayt
nettat akken.
D lawan ad refden Wezna, ussan-d imejjayen akken ad tawwin ad
tt-rren ɣer usenduq, anda ara truḥ ɣer uxxam n lebda, d ayen kfan
wussan-is, yekfa usaru n Wezna, yekfa s leḥzen d yimeṭṭi, qqaren
ayen yuran di twenza ad t-walit tiṭ, Wezna d warraw-is yura fellasen usigna ilebda.
Wezna refden-tt, yell-is Naɛima berriket ddunit gar wallen-is tḥulfa
yedda leɛmer-is d yemma-as, teṭṭef deg yemma-s nutni leḥun nettat
teqqar-asen :
- Ala, arrem-d yemma, ur temmut ara ! Ala xaṭi ur yi-teǧǧi ara ?
Yekkes-as-d ifessen-is yiwen umejjay seg a yemma-as yenna-as :
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 69 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Ṣṣber a yelli, daya i as-iḥudd rebbi di tuddert-is, ur sehlek ara
iman-im, yemma-m truḥ dayen, aqli-kemm d tilemẓit ḥeder imanim.
Yemma-s truḥ nettat kawen ifadden-is, tefsex, refden-tt rran-as
ddwa n lǧehd.
Akken i d-telli allen-is tenddeh s yemma-as, tuɣal tmekti-d
atmaten-is, amek ad asen-tini tidet iqerḥen.
Yuli wass, Naɛima teffeɣ seg sbiṭar ɣer yimisel (tilifun) iqerben
tekcem texdem uṭṭun n tḥanut n taddart, uɣer i d-tessawal teḍleb-as
i bab n tḥanut ad yendeh i gma-s Malek, tegzem asiwel, kra n
wakud tɛawed tessiwel.
- Alu ! Malek ? Azul, bɣiɣ ad ad-d-iniɣ fiḥel ma teqqimem alma d
lawan unekcum ɣer imuḍiyen, yyan tura, ur d-tt-awi acemma n
tgella yid-k.
- Acu yuɣen yemma ? Acu i tt-yuɣen ?
- Teẓẓem-d timeqwa-nni n yimeṭṭawen seg wallen-is tenna-as :
- Ur ttagged ara, ur yelli acu i tt-yuɣen, izad kan lḥal fell-as, ur
tqelliq ara, awi-d yid-k Malika.
Azal n snat n tsaɛtin, Malek d Malika iwḍen, uffan Naɛima tettraǧu
ɣer tewwurt n sbiṭar, uzlen ɣur-s nan-as :
- Anda-tt yemma ? Acuɣer akka i tt-id-teǧǧiḍ waḥed-s ? Ayɣer akka
bezgent wallen-im arnu uɣalent d tizeggaɣin ?
Tuẓ ɣur-sen teɛeneq-iten-id tenna-asen :
- Yemma-tneɣ truḥ ɣer wanda ara tezdeɣ i lebda.
Fahmen d lmut i temut, bdan imeṭṭawen, tkemmel tenna-as :
- Ur ttagadet ara, ur ken-tt-aǧǧeɣ ara, d nekk ara wen-yefken
leḥnana i aɣ-tefka yemma-tneɣ, d nekk id-uletmatwen tameqrant, d
nekk ara yebedd fella-wen tura, walit-d ɣur-i, ula d imeṭṭawen ur
ttruɣ ara, neɣ tiɣilem nekk ur ḥemmleɣ ara yemma ? Maca ilaq ad
neqbel ayen yuran, nekk ẓriɣ ad temmet.
Malek yerra ifassen-is ɣef uqerru-is yeqqim ɣer tmurt, ma d Malika
tefseɣ teɣli gar ifassen n ultma-s Naɛima.
Yekker-d Malek yerfed-itt ɣer daxel n sbiṭar netta ileḥḥu, Naɛima
teṭṭafar deffir.
- 70 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Yesuḍ-d ubeḥri n lmut yegla s tarwiḥt n wezna i inḥafen aṭas,
dayen teɣli tegjdit n uxxam, ṭṭlam n lebda yeṭṭef adeg-is, Wezna d
warraw-is ṣebren i llaẓ d lḥif, tezga teḍsa ɣef udmawen-nsen akken
tebɣu tella teswiɛt yid-sen, aṭṭan n ccer d leɛra yejji seg ussan-nsen
tebda tettefrari tagut, yuli-d yiṭij, maca asigna yezwer-as-d ɣer ubrid
yiwi-d yid-s aṭṭan ur nḥellu, aṭṭan iḥebsen taḍsa yenǧer abrid i
imeṭṭi, i wussan n ṭṭlam.
Ihub-d ubeḥri n lmut yeɣli ujegu alemmas uɣef ibedd uxxam, truḥ
tyemmat ur yessiwḍen ara ula 53 di tudert-is, truḥ gran-d warraw-is
am ṭṭir umi rreẓẓen wafriwen.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 71 -
Ur yessin wul aṭṭan-is
TANAṢLIT
I yiman n Fuziya Σeggad
U
r yessin wul aṭṭan-is, ur yeẓri anwa i d abrid-is!
Ileḥḥu war lewhi, fell-as ẓẓayet tikli, deg webrid ur
yessin ara. Ayen akk i d-ttmagarent wallen-is, ur tiεeqqel ara, ɣas ma yella yuɣ fell-as tannumi. Ur yelli ara d aderɣal,
maca, tuɣal fell-as tallest n lebda. Ggten fell-as iɣeblan acḥal,
yeεreq-as wudem n lehna.
Tiyersi i yezzin fell-as, mačči d tin i yezmer ad yefsi, yettnaɣ
yid-s yal ass, afud ur s-d-yegri… yettsuɣu, ḥedd ur s-d-yerri, ḥedd
ur yesli i teɣri-s, imi deg wanu lqayen i yezder, tewwi-t tayugt n
wussan, akin i lqaεa d lebḥer, akin i igenwan, akin i tlisa umaḍal i
ssnen medden….
Nniɣ-ak a gma n yiman; abrid ideg iteddu ur iban, taftilt i sd-tessaɣeḍ, texsi, mi d-iṣuḍ fell-as waḍu n tmeddit! Netta yettsuɣu,
kečč tedduriḍ di tsussmi, tettganiḍ amek ara tefru! Netta ireqq,
kečč tettrajuḍ melmi ara d-yerr nnehta, tenniḍ ahat, d ussan ara
yessexsin timess-nni i t-yessruɣun… tenniḍ, tenniḍ… ur d-tenniḍ:
S tidet yeεqel wul aṭṭan-is?!
Tenniḍ :
- Acimi ur tberruḍ i ṭṭbel deg waman, anef i wayen akken akk i tyesduqqusen ad yeḍfer lǧerrat n zzman, ahat ad yaf abrid
iṣeḥḥan…
- 72 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- “Lemmer a d-yuɣal zzman…” maca, teḥsiḍ tikli n zzman ur
tessin abrid n tuɣalin, ayen akken i ɣ-yettfaten, ayen akk i ɣyettaǧǧan, yecba ɣer wussan, ma zrin, ulac tuɣalin…Ayen akk i
nfut, ayen i ɣ-ifuten, d awezɣi a t-nemmager tikkelt-nniḍen, a
tawaɣit n win i teǧǧa targit, ger tilawt d uwezɣi, yettnadi…
- Acuɣer ara targuḍ itran deg uzal ?
- Anwa i k-yennan ulac itran deg uzal ?
- Ṭṭef ihi, deg ijifer n ccwal, qqim d tanekraft n wayen ur dnettuɣal…
- Acuɣer ; acuɣer i ɣ-rran lebɣi d lmuḥal ?!
- D kemm i ifernen tirɣi n wuzzal
- Uzzal s tmess ifessi
- Ul tettarra-t d ulac tayri.
- Tecceḍ tedmi-k, d nettat i d kullci !
- Akken i tɣileḍ, ihi ? Wali, anwa akka i irebḥen seg yemrayen! Wali,
d acu i sen-d-iṣaḥen, Rumyu d lmut, Qays d tisselbi, i kemmi ? D
acu i tɣennmeḍ ass-agi ?!
- D aṭṭan.
- D kemm i yefkan laman.
- D targit i ssarameɣ kan !
- Argu ayen yellan, d acu i kemm-yewwin ɣer yetran !
- D iḥulfan.
- Jerreb ihi, ssusem kan.
- Acuɣer i tesmenyafem tasussmi, acuɣer i tekksem awal i yimi,
ayen ara tesgugmem tayri ?
- Suɣ, ma tesεiḍ tabɣest, aha, ini-yasen i medden, amek i tewweḍ
ddebra s iɣes, anef i win yuklalen, d win ur nuklal ɣef twaɣit-im ad
iḍes… Aha, d acu i tettrajuḍ, ahat, beggen-d d acu akka i
tettḥulfuḍ.
- Ur yelli d ayen n dir, mačči d ayen megdulen…
- D ayen ur kemm-id-yettṣiḥen, d ayen i kemm-ibeεden, atan d acut.
- Ur ẓriɣ ara d acu-k ?!
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 73 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- D lemri, anda ara twaliḍ udem-im, wali, deg-s ma yehwaya-yam,
izri akk d yimal-im…
- Εni, d agezzan, wissen, ma tesεiḍ tabellart-nni n jjaǧǧ, awi-d
meqqar ad waliɣ anda yella yetri-w, ad kkseɣ agu-agi i iɣummen uliw.
- Tabellart i sεiɣ d ussan-nni i ikerfen izri-w, d ayen akken i
yesεedda yixef-iw, wali kan ahat, ad tafeḍ deg-sen iman-im.
- Anef-iyi ur ttwaliɣ, anwa i k-yennan ɣer tid akken i tesεeddaḍ
ttcabiɣ ?!
- Tecbiḍ akk ayen i iεeddan, ɣef yixef-iw ur ntettu, ssneɣ abrid n
iḥulfan, anda i yettfuku, ẓriɣ amek i zerrin wussan, amek asemmud
irennu, ma tegraḍ-d i yir aṭṭan, ḥṣiɣ amek i yi-teḍra, ad am-teḍru.
Ahat, nniɣ-am-d yakan a "Taklit n tayri“ d iḥulfan, yak tayri d
aɣurru ?!
- Ala, ala… Tayri a gma n yiman d aḥulfu !
- Aḥulfu d aɣurru.
- Aḥulfu a gma n yiman d ccbaḥa ur nettfuku.
- Ccbaḥa d aɣurru.
- Ccbaḥa, a gma n yiman, iḥemmel-itt yillu.
- Illu ur iḥemmel aɣurru !
- Ssusem kan, anef i wayen i yi-yesserɣen ad yernu, fiḥel a k-ɣiḍeɣ,
dayen, d nekk i iḥemmlen tirɣi-inu.
- D tasussmi-iw, i kemm-yezzuɣren ɣer tizi n waṭṭan, ammer i m-dmliɣ si tazwara amek ur d-ttuɣalen wussan, yili, ur tettfateḍ akk
ayen yelhan, ur kemm-kerrfen ass-a iḥulfan.
- Ssusem !
- Tasussmi, tneqq tiɣri, tasussmi tesseftay awezɣi.
- Ḥemmleɣ tasussmi.
- Turez-ikem tugdi.
- Ḥemmleɣ tasussmi.
- Teffreḍ deg ijifer n tugdi !
- Ḥemmleɣ tasussmi…
- Tekref-ikem, tugdi, fiḥel ad tesdergeḍ fell-i ayen akken i ssneɣ
nekkini, fiḥel ad tnekreḍ ayen akken i yebɣa wul-im a t-id-yini.
- 74 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Teẓriḍ tuεer tikli, teẓriḍ iman-im ur tessineḍ ara, tεuddeḍ yeshel
kullci, tenwiḍ d tira i iṣeffḍen, tebɣiḍ ad terreḍ lmedda melba
imbuxxen, tenwiḍ llant tecraḍ war idammen ?!...
- Nwiɣ tazmert n tayri, tif tin n medden, εuddeɣ awezɣi, d tayri i tiregglen.
- Nniɣ-am, meẓẓiyeḍ ur tessineḍ, nniɣ-am, ssusem tesleḍ, meyyez
ad teẓreḍ, ayen akk i ikefnen s wabbu n tmess-im, di rrεud n
tegnawt-iw a s-tesleḍ. Sel amek i tneqq ccbaḥa amdan, amek i
tettɣurr targit iḥulfan, ẓer amek i d-yettuɣal zzman !
Aseḍsu, ad yeǧǧ imi-m, ad am-yuɣal d imeṭṭi, asafu ad yeqqed ulim, deg-s a m-d-yeǧǧ ccwami, agu ad iɣumm allen-im, ur am-dtettban tziri, d terẓeg i d lqut-im, a t-tεerrḍeḍ deffir nnhati.
Acrureq ad yesfeḍ seg wallen-im, si εawaz ad tettensimmiḍ, leḥzen
a d-iban ɣef wudem-im, zdat lemri ad tergagiḍ, ur tεeqqleḍ imanim, d tayeḍ ara tiliḍ.
Tawlawalt, a m-tuɣal d aṭṭan, aṭṭan-im yal ass ad yettnerni, ad
tessutureḍ liḥsan, seg wul aberrani, ad teccihwiḍ aman, di ccetwa
fell-am ad yeqqar igenni, ad terjuḍ ger tizzyiwin-im, ḥedd ur
kemm-id-yettwali…
Ussan, a d-ẓuɣren ussan, ussan i yettruḥun fell-am ad tezzin, ur
tettafeḍ laman, d layas ara m-d-yegrin… Ussan a d-rnun deffir
wussan, ussan ara d-yasen a kemm-awin…
- Ttif lmut, tudert n war lebɣi !
- Ttif lmut s lebɣi, tamettant s ccḥani, kemm tenwiḍ ddunit d tirga.
- Tudert d leḥmala…
- Tudert, d timucuha, yal wa amek tebda tedyent-is, keffunt s yiwet
talɣa, «D udem-is i d tabrat-is !»
- D acu i d leqrar-is?! Mel-iyi ur ssineɣ ara, amek ara yeεqel wul
aṭṭan-is, akken a s-d-yaf ddwa ?
- Ur yessin wul aṭṭan-is, abrid ur t-iεeqqel ara, ammer t-yessin ad
tqeεεed tikli-s, ur yeggar aḍar-is di temda… Ur treggi tegnawt-is, ur
s-tettcuḥ lehwa, ur ttkawen iẓuran-is, ad ijuǧǧeg lebda….
- Amek ihi?! Ttxilk mel-iyi !
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 75 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- D kemm i yeẓran tura, nekk awal-iw dayen yeggugem, kemm degm tefti lhedra, nekk imi-w yeqqar kan “Ssusem” !
- Ssusem, neɣ ssiwel, qqim neɣ rwel, d acu ara i iṣefḍen ccwami n
wussan, d acu ara i iḥebsen tikli n zzman, amek ara neg taggara i
iḥulfan ?!
- Ini-d kemm !
- Meẓẓiyeɣ… ur ssineɣ !
- Ihi, ssusem !
- Aql-in ggugmeɣ…
- Ur ttgugum ara, nniɣ-am kan ssusem; di tsussmi tella ddwa, ma d
agugem yettawi-d lada.
- Ur gziɣ ara! Ssefru-d imeslayen-ik !
- Tegziḍ, ɣas ur tfaqeḍ ara, teẓriḍ ayen akk ur teẓriḍ ara, fiḥel
tuffra, ssyenna akk i d-nekka, teẓriḍ ayen ẓriɣ, tessneḍ ayen akk i
m-d-nniɣ, tugadeḍ kan a d-iban fell-am! Tedduriḍ ijifer n ṭṭlam.
- Ugadeɣ !
- Tabɣest-im d ulac! Lqeḍra-m d tilemt, iferr-im d amerzu, wamag
aql-ikem-id tesrafgeḍ seg wacḥal-aya !
- Anda ?!
- Ar umaḍal-nni i tessneḍ ur ssineɣ ara !
- Yili aql-in ddreɣ tura.
- Ihi, d acu tettrajuḍ akka ?
- Ttrajuɣ a d-tres tmella, ttrajuɣ ad mmagreɣ lehna, ttrajuɣ tifrat i
temseεreqt-a.
- Rju ihi taggara.
- 76 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tayri n lebda
Islam BESSACI
T
afat d yiwet n taqcict ilulen deg agur n yunyu deg
seggasen n sebεin deg yiwet n taddert deg tmurt n
leqbayel, tεac deg yiwet n twacult meqren anda
baba-s d laεmum-is zdin deg yiwen n wexxam, acku imir d baba-s i
d ameqran, d netta i ixedem fell-asen. Tafat d tin iεecqen atas
imawlan-is imi d nettat i d tamenzut, ḥemlen-tt merra laεmum-is,
fkan-as isem n weltmatsen yemmuten ur ttarwin ara, Tafat imi idtlul, ihi ɣur-sen am akken ur temut ara weltmatsen, rran Tafat deg
wemḍiq-is.
Σeddan wusan, Tafat tessaweḍ seddis iseggasen deg leεmer-is, d
lawan n ukeččum-is amenzu s aɣerbaz, anda id-tesεedda seddin n
iseggasen, Tafat tḥemmel aṭas aɣerbaz acku tufa aṭas iman-is, imi
ur d-temlal ara uguren deg ulmud-is, tufrar-d ger tezyiwin-is,
amḍiq-is ger imenẓa, ula d iselmaden-is ḥemlen-tt merra acku ur
telli ara d tin yettcewilen.
Deg tufɣa teffaɣ Tafat deg useggas amenzu, bdan-d wuguren, xas
akken tefraḥ aṭas imi tεedda ɣer weswir wis sin maca lferḥ-is iluɣ ur
yeṣfi ara, teẓra amecwar d win ara s-yaεren, acku i tikelt tamenzut
ara tɣab ɣef twacult-is,imi lawan-nni tiḥdayin ttkemilen ulmudnsent deg tɣiwant n iεeẓẓugen, dinna i tettent, din i ganent, alama d
taggara n ddurt id-ttuɣalent s ixxamen-nsent. Tafat ur tufi ara
iman-is deg temεict-nni i tettεici, lebεada n wulmud rnu ɣer-s
tamuḥqrani n uberkan uqarru. Tid id-yewwi lḥal ad qlent s
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 77 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
lmendad i tnelmadin, ad iḥninent fell-asent, ad ilint deg wemḍiq n
imawlan-nsent, ur xdiment ara lwajeb-nsent, xedment meḥyaf ger
tnelmadin, teddunt d tid yesεan, neɣ d tid ifazen deg ulmud,ma d
tiyaḍ rwant tiyitwin d leεyaḍ, Tafat imi tekcem ɣer dina, ad telmed
alma tekfa, tameddit n wass imi ara kecment ɣer wexxam anda
ganent, tettarat kan i imeṭṭi d uxemem, tiɣimit-is ḥaca weḥd-s,
tesarem kan ɣer taggara n ddurt anda ara tẓar imawlan-is, yerna ad
tettu tiεdawin n tudert xas ulama sin wussan kan. lferḥ-is imi ara dwali baba-s iruḥ ɣur-s deg ass n lexmis i wakken ad tt-id-yawi. D
annect-a i yeǧǧan Tafat tufa-d uguren deg ulmud-is, d adegger i
tettdeggir iman-is, maca tettxemim ɣef imawlan-is, ur tebiɣi ara
atent-snuɣni, tebɣa atent-sefraḥ, yerna ad tili d amedya i watmatenis i wakken att-εanden merra, imi ɣur-s ma tefcel ad feclen merra
yid-s. Tafat tesεa tabɣest ur yesεi yiwen, tin akken ur tesεi weltma-s
id-yernan fell-as, acku ur tesbir ara i wannect-nni n meḥyaf iεeddan
fell-as.
Tlata iseggasen, ass yeṭṭafar gma-s, taswiεt telha tayeḍ diri-tt, maca
Tafat teṣber i lḥif d ẓẓur, teẓra ɣer taggara ad tɣelet imi asirem-is ad
tεiwen imawlan-is, xarṣum asent-ter lxir is-xedmen. Tura fell-as
lɣerba imi tεedda ɣer weswir wis krad neɣ ɣer tusnawit dinna kan
deg εeẓẓugen anda tkemel ulmud almi d taggara n weswir, lawan n
ukayad n l’BAC, tesεedda Tafat akayad-nni maca tecwi. Ass-nni d
ass amcum deg tudert n Tafat, d ass aberkan yesberken akk ussan
d-iteddun. Tafat tebna ddunit-is ɣef ukayad-nni, tettwali-t d tasarut
n tudert yelhan d win ra s iḍemnen imal n lεali, mebla uguren,
tegzem asirem deg ddunit, tεawed tudert-is teqqar kan : « amek ?
kra εettbeɣ ur ɣeltat ara » nettat aɣbel-is ameqran d imawlan-is,
tebɣa atent-tesefraḥ, ttrajun akk annect-a am agur n lεid. Tuɣal-d
tafat s axxam, teggul ur s-tserraḥ alma yedda-d. yezzi-d useggas
tεawed-as deg tɣiwant-is maca zher ur yeddi ara yid-s, yeggul ar
tteεteb mazal, imi d aseggas anegaru deg tusnawit, maca tafat
teggul ur teḥnit, sin iseggasen i terna tafat deg wexxam, tettεawad i
ukayad-agi almi tuɣal ula d nettat teswa-d deg anda swan akk
- 78 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
inelmaden, tuɣal tekcem taseddawit n tizi ouzou telmed
(l’informatique),anda tekfa almud tlata iseggasen mbaεd.
Teffeɣ-d tafat deg tseddawit s usirem meqren d wafud iǧahden,
ahat tikelt-agi att-id-qabel teswiεt yelhan, ad taf axeddim s wayes
ara tebnu ddunit-is, s wayes ara tessifes taεkemt ɣef imawlan-is,
maca mačči akken ara tḥesbeḍ ara tafeḍ, imi ddunit ugar uguren
tifrat. Tafat qublen-tt-id iseggasen s tmara i tent-ttidir, tḥetteb usan
ttεedayen deg tudert-is ur sεin azal, tḍeggar tudert-is ɣef ulmud, imi
teqqar xas : « εetbet, ad fɣeɣ ɣer tafat, d tagi ara yi-sefḍen akk
iɣeblan-iw, d tagi i ttasarut s wayes ara liɣ tiwura iweεren », tettu d
akken ddunit mačči d ulmud kan, tettu iman-is, leεmer itedu, ur
yezmir yiwen at-yeḥbes, tettu d akken ddunit, ilaq-as ṣber, tebɣest d
ufud iǧehden is ara tt-tqabel i wakken att-aweḍ ɣer yeswi, yerna ad
tεic ddunit-is akken iwata.
Tlatin (30) iseggasen, tafat laεmer texḍi abrid-is, neɣ tecceḍ, tewwid
abrid zeddigen deg ass-mi tebda almud almi tekfa, ulac win ara ttid-ibedren deg ayen n diri, tettḥezzib uqbel ad teḍru, teḥrez
lḥarma-as akk d tin n imawlan-is. Mačči aseggas mačči sin id-tewwi
tafat deg wexxam ur txeddem ara, deg teswiε ɣer tayeḍ tettefeɣ
tettqellib sya wesya ahat ad-temlil d lmektub-is.
Akken qaren (kulec s sebba) imi d ass-ni teqleb tafat tawriqt n
tudert-is, tin i deg tura tayri-is n lebda. Tεezzem ad tesfeḍ tebrek
ɣef ussan-is, ad tesired ul-is deg ayen iεeddan. Ass d letnayen,
teffaɣ tafat anda tennum tettruḥu, teqḍa-d ceɣl-is am laεwayed,
teṭṭef-d abrid ad-tuɣal s axxam. Deg webrid-is tεedda ɣer (KMS) i
wakken ad tesiwel, tekcem ɣer daxel, tufa-t yeččur, teqqim ar tt-idtṣaḥ nuba, cwiṭ acemma teffeɣ-d yiwet n teqcict, tenṭaq ɣer bab n
wexxam-nni tenna :
- Ilaεnaya-k mur yi-d-tenniḍ, ma tεelqeḍ-d ayen akken ik-d-fkiɣ ?
- Ih εelqaɣ-t-id, i yenna weqcic-nni. Tuɣal tenna :
- Tanmirt-ik ihi, meqqar ad d-ruḥen wid yebɣan ad lemden timsirin
n tmaziɣt.
Tafat tefka-yas tamezzuɣt, tettu akk ɣer wacu id-truḥ, tuɣal tenṭaq
ɣer teqcict-nni tenna-yas :
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 79 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- I leεnaya-m a tamsiwt, d acu εni id-tεelqeḍ ɣef tmaziɣt.
- D timsirin ara nexdem ɣef tmaziɣt, ma teεna-kemm temsalt,
tzemreḍ ad d-tkecmeḍ, i tenna temsiwt-nni.
Tafat tεeǧeb-as aṭas lḥal, imi tella tesεa yakan tikti ɣef annect-nni,
tuɣal tenna-yas :
- Ihi zemreɣ ad bduɣ melmi im-yehwa.
Taqcict-nni tεeǧb-as aṭas Tafat, imir kan duklen aken ɣer wexxam
n yedles i yellan dinna kan, msefhament ɣef ussan i deg ara
lemdent. Deg ass-nni tekkes-d Tafat tamusni lak d taqcict-nni
iwumi qaren Fayna, uɣalent d timdukal n tidet, cerkent ugar n
tɣawsa, ulac win izemren atent-yebḍu, tuɣal amaken d yiwen deg
twacult n Fayna, tessen-iten merra acku tettruḥ ɣer-sen aka deg
teswiεt ɣer tayeḍ, imi dina i tesεa Fayna (asibir).
Fayna tella teselmad tamaziɣt deg wexxam n yedles, deg
yiwet n tidukla iwumi qaren «tadukla tadelsant n Si Muḥ U Mḥend»
maca imi tessen Tafat tella teḥbes aselmed acku telli (asiber) deg
wexxam-nsen, xas akken mazal txedem ɣef tdukla-nni, acku tettaru
s tmaziɣ, tettεawan wid yebɣan ad d-sufɣen tulizin s tmaziɣt,
txedem diɣ ula (mémoir)n taggara n weswir. Tafat imi ara truḥ ɣer
dina, ur tettaf ara lwaqt i wakken ad teqqim d Fayna. Ger
yelmeẓyen-agi, yella yiwen iwumi qaren Agur, yezga dinna,
yettruḥu-d tettaru-yas tulizin s tmaziɣt imi tetwel deg annect-nni.
Tuɣal Tafat yal mi ara truḥ ad taf din. Fayna ur tezmir ara ad teǧ
ilemẓi-nni i wakken ad d-telhi d Tafat, tettayes ad yeffeɣ imi ur
iheddar ur teseṭaq, yettseḍḥi aṭas, nettat diɣ ur tezmir ara ad tqeṣṣar
yid-s acku ur tessin ara.
Akka, ma ulac-it ṣṣbeḥ, tameddit ad yili, yuyes ad ifak
tulizin-is, ḥaca tid-ak i yesεa d taluft, aken ass-a akken azekka, ula
d Tafat tuɣal tennum-it imi yezga ɣer wallen-is, tegar iman-is aka
deg teswiεt ɣer tayeḍ iwaken ad tefhem ilemẓi-yagi, d acu ixedem ?
amek yettxemim ?d acu i ɣef yettaru ?ahat as-yeεǧeb ad tḍeggar yir
tamuɣli i tesεa fell-as ? aḥat deg yiwen webrid i tedun ? imi ula d
nettat tḥemel ad taru aka deg teswiεt ɣer tayeḍ. Melmi yeffeɣ
Wagur, tεereḍ Tafat teqqar ayen i yettaru, cwiṭ cwiṭ tettruḥ yir tikti-
- 80 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
nni i tesεa fell-as, acku ayen ixedem dayen i tḥemel, dayen i tesaram
ad texdem ula d nettat, maca ur tesεi ara ttawil iwaken ad-tesufeɣ
isefra-ines, iwaken ur ttruḥun ara, iwaken ad tḥareb fell-asen, tefkayas-ten i Wagur aten-yernu ɣer widak-is, tebɣa yibbas ad-fɣen yerna
at-neɣren medden. Annect-nni yekkes tilas ger-asen, yefka amkan i
tdukla, uɣalen am atmaten, ttemεawanen, ttmeslayen ɣef ugar n
tɣawsiwin, ulac tufra ger-asen.
Agur d Tafat irad ad mlilen, ɣef aya, lan-d isefra-yagi d
sebba s wayes ara mqaraben, fell-asen kan i ttmeslayenmi ara
mlilen, yiwen deg-sen ur yezmir ad yeffeɣ berra n wannect-nni,
ttemqadaren, ttemṣeḍḥin imi mazal ur myusanen ara akken iwata,
xas akken teǧhed temlilit ger-asen, maca tafat tella d tin yettṣeḍḥin
aṭas, tettkukru, ma tefka aḍar ɣer zdat ad tefk wayeḍ ɣer deffir,
tettḥezib ur tḥemeq ara.Tikwal tɣelli-d tsusmi meqren ger-asen,
yiwen ur t-id-yettali wawal, d tid id tiswiεin i tettagad Tafattettḥir d
acu ara texdem, maca agur imi ara tt-iẓar deg lḥala-nni iεereḍ
yesenṭaq-itt-id, yesteqsay-itt ɣef ayen yellan, awid kan ad tehder
iwaken ad yessiɣ deg-s laman, as yekkes akukru maca tafat tikelt asd-ter ɣef usteqsi tikelt ad tegugem, imi ur tennum ara, terẓ-tt leḥya,
ur tezmir at-muqel udem s udem neɣ εad ad tmuqel s allen. Ansa
is-d-yekka d asawen, tugi ad-teɣli s annar, teččur-as allen, maca ur
yeẓri anesa ara s-yek, yuɣal ula d netta yettagad. Tafat uqbel yakan
tesεa-yas amḍiq deg ul-is, tefka-yas azal, tettraju ass deg ara dyenṭeq am agur n lεid, εad imi tezra d akken yettxemim fell-as,
yettqellib a tt-yisin ugar, yesteqsay timdukal-is, Fayna d yiwet degsent imi yezra duklent aṭas.
- Ttxil-m a Fayna, ini-yi-d ma yella win tesεa Tafat deg ul-is ?imi
ara muqleɣ isefra i texdem, qaren-d tḥemel maca s tsusmi, i yenna
Wagur. Fayna terra-yas-d :
- Ala a Yagur, Tafat ulac win yellan deg ul-is, tabur n wul-is mazal
telli akken teqqar deg wawal-is, εreḍ ad tkecmeḍ, ahat d keč i
tettraju.
Tafat lferḥ-is mebla tilas ayen is-tenna Fayna, targit tuɣal d tidet, s
yen tebda tafat tesumɣur tamuɣli ɣer zdat.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 81 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Zik win iεeddan ɣer wayeḍ, as-yini iεedda fell-ak uzaylal,
neɣ yeɣfel am win ara as-iqemcen allen, neɣ neqar iɣur-it cciṭan,
maca tafat tezga tuki, tesen anda tesrus iḍarren-is, tezra ur yeshil
ara ad yebnu yiwen ddunit-is ɣef lsas iṣeḥḥan, ilaq yiwen ad yeεteb i
wakken ad iɣellet, teseɣr-itt ddunit, tfarez ger wayen yelhan d
wayen n diri, ur tebɣi ara ad iεeddi fell-as uzaylal. Ilaqa-as at-jareb
ma s tidet yebɣa-tt wagur d tecrikt n ddunit-is, ma maci d amwanes
n yiwen wass. Tebɣa-t d argaz n tmeddit.
Ass-mi d-teffeɣ Tafat deg tseddawit,teǧǧa lexyuḍ iǧahden
ger-as d yemdukal-is, ama d tihdayin neɣ d arrac, acku tḥemel-iten
aṭas, xas akken taswiεt telha tayeḍ dirit, maca sεeddan-d ussan am
atmaten. Imi fuken almud deg tesddawit, yal wa sani i yerra,
tiḥdayin-nni zewǧent ma d arrac unagen ɣer fransa iwaken ad
kemlen almud, maca ur ttun ara Tafat imi deg teswiɣt ɣer tayeḍ
ttaznen-as-d, ttceyeεεin-as-d ttṣawer, tafat tḥemel imi ara tsel
dakken ur ten-yuɣ wara, imi d arrac lεali, rnu ur tufiḍ i yellan gerasen ala tagmat, ɣef aya ur tesεi ara tufara, imi ara truḥ ɣer (usiber)
n fayna dinna i tettwali ttṣawer-ni yerna teqqar-d ayen is-d-uznen
zdat nsen. Fayna teεlem dakken wlac d acu yellan ger tafat d
weqcic-agi, maca agur yečča tiyita yessusem, ur t-id-yuli wawal,
tafat tεemed i wayen ara d-yeḍrun, tebɣa ad iẓar akk ayen yellan,
deg tmeẓyant alma d tameqrant. Agur ibedel wudem-is, yugad adyenṭaq, nettat yiwet n tama tefraḥ tayeḍ teqreḥ, tefraḥ imi ibeggenas-d dakken iḥemel-itt, yebɣa-tt i netta, deg tama nniḍen tugad
amer a tt-yeǧ, ad yuɣal ɣer deffir mebla ma iqeleb ad yefhem, lawa i
deg nettat tekcem tayri iɣessan-is.
Iḍ-nni ixulef akk uḍan, tundi taxfet teṭṭef-itt. Iḍ iεedda deg
nṣṣaf, nadam iɣab, tuyes ad yali wass i wakken ad twali agur, as-dtesefhem tamsalt, as-tekkes aɣbel, imi d netta itt-iceɣben, d netta i
d amenzu imi telli tabur n wul-is. Agur ula d netta igen deg cedda,
azekka-nni iruḥ ɣer fayna, awal-is amenzu :
- Atan ziɣ Tafat tḥemel yiwen !, wina aken iɣ-d-tesken deg ttṣawer !
- Ala a yagur, Tafat ur t-ḥemel ara akken i tenwiḍ, maca d laḥmala
n tegmat i yellan ger-asen, nek ẓriɣ kulec fell-asen, i tenna Fayna
- 82 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Agur ur yumin ara almi d ass-mi is-d-tenna tafat s yiman-is :
- Aqcic-agi i fi-d-yella umeslay, ur zmireɣ ara at-waliɣ s tmuɣli
nniḍen, ttqadareɣt am gma, netta diɣ yettwali-yi d weltmas
tameqrant imi ɣelbeɣt deg leεmer.
Tafta tessaweḍ tekkes agu id-yersen ɣef ul n wagur, irad ad yili
wass-nni d ass i deg ara d-tban tayri ɣef udmawen, yal wa yettwalitt ɣer wayeḍ, fiḥel ma yella-d wawal.
Ur tettek cedda anect i tettek talwit, lebɣi n wul-is temlal-d
yid-s tettwali ddunit s tmuɣli zeddigen, yuɣal-itt-id usirem, akken
qaren ddunit am aḥbul n weɣrum, tettneqlab, ass telha ass dirit,
yewwi-d kan amdan a tt-iεic, akken tella teswiεt ad yili yid-s, yiwen
ad yesaram ɣer wayen yelhan, maca ad inadi fell-as, acku kulec
ittek-d s leεtab, kulec s sebba. Tafat s tebɣest d usirem id-telḥa
amecwar, tesεedda tiswiεin n diq akk d lḥerṣ, lxiq d unuɣni, maca
annect-a d azgen deg wemdan, yezdaɣ daxel-is, yesefk kan ad
yeɣleb yiwen annet-a s tebɣest.yewweḍ-d wass, iɣeblan ad ruḥen, ad
ǧǧen amḍiq i wussan imelalen, i tizegzewt d izeǧǧigen, ad ǧen
amḍiq i tayri ḥlawen ad tezuzen ulawen. Tafat tefsi lqid i wul-is
tenna :
Serḥaɣ-k ruḥ ad truḥeḍ
Sanida ik-yehwa tawḍeḍ
Lqid ik-xedmeɣ yefsi
Awi abri dit-ḥemleḍ
D lawan s yes ad tzuxeḍ
Ḍeggar yir tamuɣli
Truḥ cetwa teǧǧa amḍiq i tefsut, tina yesegmayen tayri deg
ulawen,tjemmaε ger sin yemyaḥmalen. Tafat deg mi id-yella wagur
deg tudert-is, tuɣal tḥemel ula d iman-is, ma yella ɣer yidi-is tettettu
akk iɣeblan-is, am tin yeččan aḥeckul, d netta kan i tettwali, yeččuras akk tudert-is, tfuk fell-as tɣimit weḥd-s, iṣfeḍ-as akk yir ussan
tesεedda, am akken tεawed-d talalit, kulec ḥlaw, ẓid, ula d ul-is
fessus, tettawi-d tafat s wudem, yerna ur tεeggu ara, tettu ula d wid
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 83 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
is-d-yezzin, terra kulec deg rif, ala agur i yellan deg ddunit-is,
tbeddel s uẓar, ula imi ara texẓer deg lemri, teqqar wlac tin yellan
am nek, ixleq-d deg-s ayen ur nelli.
Ttayseɣ ad gneɣ
Qareɣ-as yid-i i telliḍ
Tawaɣit mi d-ndekwaleɣ
Ikcem-iyi-d usemmiḍ
Ziɣen d targit i walaɣ
Ger ifassen-ik mi iyi-terriḍ
D tidet aḥat leɣmir teεriḍ aḥulfu-yagi n tayri, d tidet d agur
id amenzu iwumi tefka ul-is, acku d netta i yersen ɣef lǧerḥ iseḥla-t
d win is-yefkan azal d ameqran, d win yeẓẓan deg-s leḥmala n
tudert, yeɣli-d am yetri ger ifassen-is, s yes teccaεcac tafat-is syes
ukin-d akk iḥulfuyen yellan fren daxel-is, yekcem s telqay ɣer wulis, yessaɣ laman deg-s. Agur neɣ (rruḥ) akken is-tessawal ixelq-d
deg-s tayri zeddigen, izerε-itt tefka iẓuran, d netta i bab-as, d gma-s,
d rruḥ-is, d acrik n ddunit-is. Kra ur yesεi azal zdat Wagur, d netta i
tafsut, d izeǧǧigen,d netta i tudert d ayen ḥlawen.
Ṣṣfa d laman lak d lḥerma n Wagur, Tafat tewweḍ anida ur dtettuɣal ara, mačči dayen ara teffar, tettwaqes s ssem n tayri wina
yuɣen akk leǧwareḥ-is.
Acḥal rujaɣ ass-a
Ssarmeɣ mačči d kra
Ẓriɣ mačči d lmuḥal
Sliɣ i yir lhedra
Yir tamuɣli tezga
Maca ur yi-d-yuli wawal
Xas yebεed uzekka
Ulaqrar ad d-yili da
Yal wa i yebɣa at-yennal
- 84 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ddunit-agi d tiṣeddarin, tin i ɣef yuli wemdan, yeqqar mazal
tayeḍ. Akka is-teḍra i tafat, imi ayen i ten-icerken mačči d ciṭuḥ, ur
tezmir ad teqqim yiwet n ddurt ur tett-wali ara, tettraju ass n lexmis
am agur n lεid imi ara d-yeflali, agur ur tt-yeǧǧi ara s usiwel, yal ass,
tikwal berdayen ar tlata iberdan is-d-yessawal, maca ass deg ara
twali yemgarad, imi tettwali-t zdat-s, tettḥulfu s yes, εad imi ara ttyeṭṭef ger ifassen-is, am lufan mi ara teṭṭef yemma-s deg rebbi-is,
ttawḍen-tt-id imeṭṭawen deg lferḥ, tettḥulfu s laman ɣer tama-s imi
tḥemel-it mebla tilas. Ass d lexmis, awal yettawi-d wayeḍ, ur zrin
ula d ukud amek yettεedday, ttun iman-nsen, εad ttun ula d wid
isen-d-izin, kerhen imi ara d-yaweḍ lawan ad msefraqen, Tafat
yeɣli-d fell-as lxiq, čurent-d wallen-is d imeṭṭawen, yeṭṭef-tt Wagur
ger ifassen-is i wakken as-yekkes lxuf, i wakken att-ḥulfu s laman,
yenna-yas :
- Ur Ttagad a Tafat, εuhdeɣ-kemm alama muteɣ, ur kemm-ǧǧiɣ, ad
tiliḍ d tameṭṭut-iw, d yemma-s n warraw-iw.
- D tidet ugadeɣ ayen id-iteddun, ur ẓriɣ amek ara teḍru yid-neɣ,
maca ḥṣu dakken ḥemleɣ-k mebla tilas, d keč i d ddunit-iw, i keč
imi ttidireɣ, fell-ak ad εemdaɣ ayen yellan, is-terra Tafat.
Imeslayen rnan afud i tayri, akud iḥedef-iten-id ad ruḥen, mennan
lukan ass-nni ad yenarni. Kren-d afus deg ufus, duklen ɣer wanda
ara terkeb Tafat i wakken ad truḥ s axxam, mbeqqan slam, tafat
tetbaε-it s walen almi dayen ur t-tettwali ara, deg webrid-s
tettεawad-d i wayen tesεedda yid-s. Mazal ara taweḍ s axxam, Agur
yessawel-as ma tewweḍ neɣ mazal, yezga yettawi aɣbel-is, nettat
lferḥ-is imi ara tsel i ṣṣut-is, ula deg yiḍ mi ara d-yendekwal,
yessakay-itt-id deg tnafa, acku lawan-nni i iḥemel ad yehder yid-s,
imir i ttemlilen wulawen-nsen, iles yettserriḥ-d i lehedra ḥlawen.
Bɣiɣ ak-teqqes tayri
Kulec deg-k ad-yettcetki
Ad iliɣ d nek i d dwa
Deg ul-ik ad taf lebɣi
Ad tewwet deg-s iɣisi
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 85 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
I lebda ad-teǧ cama
Semm-is mi ara d-yaki
Ad inadi fell-i
As-iliɣ d laεnaya
Tassaweḍ almi is-tmenna ad yettwiqes s tayri-is awakken
dima att-id-yettmektay, yal mi ara yetteqraḥ ad d-yaf Tafat d dwa,
Agur yuɣ lḥal tayri n Tafat tekcem iɣessan-is, yettḥulfu s yes ɣas ma
wlac-itt zdat-s, ma tefreḥ yefraḥ yid-s, ma teḥzen yeḥzen yid-s.
Qaren tayri tugar kulec, maca akka, tiswiεin llan iɣilifen, neɣ
uguren, sexṣaren nniya. Wissen ahat yeǧhed wayen n diri deg
ddunit, neɣ d imdanen kan i iḥemlen ad ččen deg aεrur n wiyaḍ xas
baεden-ten. Ass d lexmis, am leεwayed, Tafat truḥ ɣer wanda
tennum tettwali Agur, imi xedmen lwaεd ɣer dinna, teqqim tettraju
s ccuq meqren melmi ara d-yeflali deg yimi n twwurt, tcedha-t aṭas,
tfud tayri-s, tuyes as-teɣli deg ifassen-is. Cwiṭ acemma yefrawes
wul-is, tesla-yas ikcem-d. yerra ɣer ɣur-s qbala, yeqqim ɣer yidis-is,
yeṭṭef-itt ger ifassen-is, imi ula d netta icedha-tt aṭas, awal ur ten-idyuli, fkan lebɣi i wulawen-nsen ad meslayen. Aṭas aya ur meẓren,
hedren ɣef ugar n temsal, ameslay yettawi-d wayeḍ, asteqsi yettawid wayeḍ, almi i wḍen mslayen-d ɣef yiwet n temdakelt-nsen.
Yenṭaq wagur ɣer tafat yenna-yas :
- Teẓriḍ a Tafat, wellah ar leεca itt-walaɣ deg targit.
Tafat texleε, maca ur tebɣi ara as-d-beggen lɣiḍ-is, tenna-yas :
- Amek itt-turgaḍ a Yagur.
Yuɣal yenna-yas :
- Urgaɣ-tt tenna-yi-d, d tidet ayen ihedren medden fell-aneɣ, bɣiɣ-k
d tidet, yerna nemsarna-d imi tɣelbeḍ-iyi- s yiwen n useggas kan !.
Xas d targit, Agur iḥekud, tafat tεawed ṣṣifa, am win itt-yewten s
terṣaṣt, tegugem, iεreḍ att-id-yesenṭaq tegguma, ad yeεreḍ ad iqareb
ɣer ɣur-s tettwexxir fell-as, am akken ur t-tessin ara, ɣur-s ixdeε-itt
xas d targit, tqarḥ-itt tyita, allen ččurent d imeṭṭi maca ur tebɣi ara
ad iẓar imeṭṭawen-is, ur yuklal ara ad tettru fell-as. Terra-d lεqel-is
ɣer zdat-s tenna-yas :
- 86 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Kečč itt-yurgan kan yella wayen yellan ger-awen, ula d nettat tεreḍ
ad-tqareb ɣur-k, tettwali-k ula d nettat deg targit.
Agur ijebbed ikarref i wakken att-yessimen, Tafat teεreḍ ad-ter
taḍṣa ɣer wudem-is maca tiyita tɣez daxel-is. Am tin igezmen
asirem, am win yessaɣen taftilt tuɣal texsi. Tettxemim kan, ur teẓri
anwa abrid ara taɣ. Agur tḥemel-it akken ur tḥemel ara iman-is,
fell-as i tebna ddunit-is, maca taqcict-nni daɣen d tamdakelt-is, ur
tebɣi ara ad texṣar, tečča tiyita tesusem.
Fkiɣ-as lebɣi i rray-iw
Ur s-xdimeɣ tilisa
Anda yebɣa yedda uḍar-iw
Yibbas ur d-nniɣ ala
Ḍemεeɣ fkiɣ-as ul-iw
Nwiɣ abri-is yelha
Ass-nni imi d-ldiɣ alen-iw
Yuɣ lḥal kulec yefra
Yezga yid-i d amwanes
D natta isεiɣ d aḥbib
Anda ddiɣ yedda later-is
Amek ara s-d-kseɣ lεib
Yuεar ass-a ma yumes
D lehlak ur nesεi ṭbib
Ɛeddan wussan, yeṣfeḍ usigna id-yuɣen, tεedda teswiεt-nni
n diq. Kulec yuɣal s amḍiq-is, acku deg ddunit akken yella wayen
yelhan, yella wayen n diri, llan wuguren maca i wakken ad
yesemxilef wemdan ger-asen, ilaq ad iεeddi deg-sen, neɣ aten-yidir ,
i wakken ad yisin yiwen tiẓeṭ n tament, ilaq ad yisin terẓeg n ilili,d
ayen i irenun lbenna i ddunit, d ayen yettreṣṣin tayri deg ulawen.
Ḥemleɣ yid-k ad nnaɣeɣ
Ad ẓreɣ ayen yefren
Wisen ahat ur k-sineɣ
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 87 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ad k-ṭfeɣ deg meslayen
Ḥemleɣ yid-k ad nnaɣeɣ
Ad d-kseɣ i yi-qarḥen
Daxel-iw d keč i ḥemleɣ
Qareɣ-t-id s imeṭṭawen
D tidet ma yella ur nuɣen ara ur ttemyusanen ara. Awid kan
ad t-tessin ugar, maca tiswiεin ur tettḥezzib ara, kulec tettuɣal-as s
lmendad, ulac ayen s-yettruḥun, zadent-as tismin, ayen is-yesluɣen
tamda, yesexreb-as nniya, lḥaǧa tameẓyant att-tesnuɣni. Teẓra ur
tezmir ara as-tekkes wid yesen, neɣ ayen iḥemel, neɣ ad t-ḥarem ur
ihedder i ḥed. Maci d tikelt neɣ i tt-rrant tismin deg ccek. Abrid
teddun ɣer Tizi Ouzou, deg mi ibdan abrid, ifassen-nsen
myuṭṭafen, am win yugaden ad yerwel wayeḍ, ur ugaden aten-idiwali ḥed, ur ṣeḍḥan ara acku nutni ẓran tayri-nsen d tin zeddigen.
Wḍen ɣer Tizi ouzou, qḍan-d ceɣl-nsen, deg webrid n tuɣalin, ṭfend ttṣawer s yen ruḥen ččan-d deg yiwen n wemkan itḥemel aṭas
Tafat. Fɣen-d ulawen ferḥen zhan, bdan-d abrid s tikli, awal
yettawi-d wayeḍ, neṣfen abrid, tesla i ṣṣut n teqcict tessawal i
Wagur, dɣa tenṭaq ɣur-s tenna :
- A Yagur tselleḍ i yisem-ik ?
Yerra-yas-d yenna :
- Sellaɣ ih.
Zzin i sin ɣer deffir, afen d yiwet n teqcict, i snen yakan, maca ur
tt-tḥemel ara Tafat. Rujan-tt almi id-tewweḍ ɣer-sen, msalamen,
tebda theddar lakk d wagur imi yid-s i tesεa cɣel. Tafat tessusem
kan tettmuqul-iten. Tikelt ad tmuqel agur, tikelt ad tmuqel taqcictnni. Nettat tegguma akk ad d-tekkes allen-is ɣef Agur, ur tugad ur
teṣeḍḥa. Tafat tacεel deg-s tmes, acku tesla dakken tḥemel-it. Tuyes
ad faken lehdur, teqqim almi aṭas tenna :
- Tura ma tfukem nezmar ad nruḥ ? Iεedda lḥal, nekni yebεed sani
ara nruḥ.
- 88 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Teḍleb-asen smeḥ, truḥ tkemel abrid-is, nutni win-d abrid-nsen s
tsusmi, teεreḍ akk amek ara teffer lɣiḍ-is, i wakken ad iεeddi wassnni mebla unuɣ.
Akken tebɣu tiǧhid tayri ger sin yemdanen, iman-is ur
tessawaḍ ara bab-is ɣer yeswi.acku aṭas n tgejda is-ilaqen i wakken
ad tbed, i wakken ad teqqim i lebda deg ulawen-nsen, ger tgejdayagi ad d-naf amdan ilaq ad yekseb axeddim, adrim, axxam... atg
xas akken tudert mačči d annect-a kan, imi lehna d tezmert tugaritent maca lehna tettas-d seg tawant, ur yethenna ara winmi yelluẓ
wallaɣ-is neɣ wul-is.
Tafat iswi-ines att-id-yeḍleb wagur ɣer imawlan-is, acku
msefhamen, tegra-d kan ad εelmen imawlan-nsen, xas imawlan n
tafat tenna-yasen yakan,ayen yeǧǧan yemma-s tḥerṣ-itt, acku tkukra
taluft-agi, tugad ɣef yelli-s, ɣas tesεa laman deg-s, tettkel fell-as ur
tesexṣar ara. Tafat ur tezmir ad texdem kra deffir n weεrur n
yemma-s, tesken-as ula d ttṣawer id-ṭfen akken. Yemma-s tefraḥ
aṭas maca lferḥ-is ur yekmil ara acku ur d-iruḥ ara s axxam. Teṭṭef
yemma-s ttṣawer-ni tenna :
- Aken-iserbaḥ Rebbi a yelli, aken yessiweḍ Rebbi ɣer lebɣi n
wulawen-nwen, maεna a yelli ttḥadar iman-im, tiniḍ-as ad-iruḥ s
axxam ma yella s tidet yebɣa-kemm. Tafat teṭṭef tteṣwira-nni deg
ufus-is truḥ ɣer texxam-is, terra-tt i imeṭṭi, ur tezri d acu ara
texdem ? Yemma-s tesεa lḥeq imi d tamsalt n nnif, maca ur tebɣi
ara ad-teḥreṣ agur. Netta yebɣa as-yeḍmen tudert yelhan, anda ur
tettenεettab ara, anda ara εicen deg sin, ur yelli win ara d-irayen
fell-asen. Tafat ur telli ara d tin yeṭtalaben lmuḥal, tekker-d deg
yiwet n twacult itḥemel aṭas, ur tezmir atent-tesnuɣni, yemma-s
tezga tettweṣṣi-tt ɣer wayen yelhan teqqa :
- Ur Careḍ ara ayelli ayen imi ur yezmir ara, ur ttḥerrim ara imanim deg lbaraka n yemɣaren-im, ad teǧǧeḍ bab-am d yemma-m, ad
tent-afeḍ nutni, ḥerz-iten akem-ḥarzen.
Ɛeddan wussan, tayri tezga deg ulawen, tafat attan ger
yemnaren, ur tezmir ad tefraq wul-is, imi yid-s i tebɣa ad ttεic, akk
d wallen-is imi s imawlan-is i twala tafat n ddunit, s yisen i tella, i
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 89 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
wakken ass-a ul-is at-yawi wayeḍ. Tettraju iswi s usirem d tebɣest,
tbed qbala i wuguren i wakken taftilt n tayri-nsen ad tecεel i lebda.
Taftilt n tayri tecεel
Tefka-d tafat ad nwali
Deg sin ad neddukel
Ugur ur d-yettili
Maci d lεib ma nḥemel
Imi deg id-nefruri
- 90 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
TUKKIST
Aḍu n tirga
Djamel HAMRI
Tukkist seg wungal : Aḍu n tirga
Aḥric wis kraḍ
A
xvib n Dehbiya yerra $er umeééu$ n uveggal-is,
yenna-yas a-t-an ayen akk i k-ttalase$, yettwakkes
seg leêsab, ayen teb$iv ne$ teêwaoev $as kkes fellas axemmem, yu$al yisem n Dehbiya d abunbeddel. Baba-s isu$
fell-as :
- Aé $er uxvib-im, d acu i kemm-yu$en.
Dehbiya ur tesli i usu$u n baba-s, terra-t amzun ulac-it zdat-s,
teîîef amviq tessusem ala lewhi i tettawi s wallen, ma d axvib-is
yecreq allen-is, amzun deg tudert-is ur iéri tameîîut. Kecmen deg
tlisa n zzwao, d wayen ilaqen deg tme$ra, d wazal n wure$ ara
yettunefken i Dehbiya, sekren yigedrez ad d-tiniv deg rreêba n
ssuq i yellan.
Tekfa ddurt Dehbiya, tejmeâ iceîîiven-is d wayen ara tawi
yid-s $er uxxam-is amaynut, maca tu$al am uceîîiv-nni i ttâelliqen i
lexyal n tebêirt, yeffe$-itt wul d leêrara n lferê izedd$en ussan n
tme$riwin. Ur vewlen ara semman yiwen wass i tme$ra, $ur-sen d
aqerru n tmurt ara d-irzun $er dinna. Ur ooin yiwet n te$mert d
tilemt ; ijeooigen, tiâellamin d wayen ara d-irnun ccbaêa i tme$ra,
maca $er Dehbiya amzun d tamettant-is ass-nni, d abrid $er uéekka
i s-$azen yimawlan-is, wid yeffe$ leâqel $er yedrimen, ur xemmen i
rray-is ne$ ad as-ddun deg leb$i, ula d taqendurt tesbur, $ur-s tefka
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 93 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
acbi deg lekfen i tettlen i win yemmuten, assen ara d-yass wass n
rrwaê $er uxxam n lebda. D ayen, ur tefhim dacu i tezzin fell-as,
ne$ ahat deg yir targit i tella, tettraou ad d-taki, tumal lemmer d
lmut i temmut wala yir rrwaê, tikwal tizeî deg ufus n uleooman d
qlilu.
A-tt-an tekcem axxam-is, tekcem-it s uvar azelmav, axxam
amzun d lberj ; yal ta$awsa tekseb amviq-is, ula d tiqeddacin s
llebsa n yiwen n nnul, amzun d tislatin n unzar, ttarant-d $ef yal
aseqdec d umatu, trika d taççart n yilem ur yezdi$, maca $as yella
wayen yellan, akk ayen teb$a, ur yezmir ara ad iççar amviq n yilem
n leêmala d tayri, nettat ur yelli kra gar yifassen-is ad t-texdem,
siwa ayen yuran ad iâeddi, seg wakken tettwaêbes deg lêebs n
ccwami n yivelli, seg wayen i tedder nettat d uêbib-is Racid, anidaten ? sani i ruêen ?
Tenneqlab yis-s ddunit deg rremca n tiî. Ur tefrié ma d targit mazal
ur d-teduqqes ne$ deg tilawt i tella, d nettat $er îîaq tesmaray deg
yimeîîawen i d-ittmirin am ugeffur n ccetwa. Zzin d cbaêa-s, fettin
am twarqet deg waman, tiyita tu$ amviq $er daxel, tefka aéar am
ssem igezzmen, ur tufi $er yimejjayen ne$ iderwicen. Deg te$zi n
wass nettat tettmeslay d yiman-is am tmeslubt, tettara kan $er daxel
ur tufi i wumi ara teêku le$ben-is, ula d lbenna n tiram ne$ n tudert
yeffe$ seg-s, akken teddun wussan alarmi yiwwev useggas $ef
zzwao-is nettat d win ur têulfa ula d inéev n urgaz illan $er yidis-is,
d win yettraooun seg Dehbiya ad icteddu gar yifassen-is agrud, ahat
d lfal i tujyya n Dehbiya d trusi n talwit deg uxxam. Aêlil deg te$zi
n tudert-is ur s d-issawel yiwen a baba, $as izweo aîas n tikal, degmi
yuggad $ef trika-s, i wumi ara tt-id yeoo, maca ayen i t-ice$ben d
lweswas d ucukku i t-ikecmen $ef tmeîîut-is Dehbiya ; txulef tiyav
deg yal tikkelt keccmen deg umennu$ ur nkeffu. £as Dehbiya
tessutur ula d berru akken ad tertiê.
Asmi d-ikcem Racid axxam n tem$art-nni, yufa-tt tettraou
deg-s. Iêka-yas-d tadyant-is segmi i tebda alarmi i d-yekcem
axxam-nni, yenîeq $er tem$art yenna :
- 94 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- I kemm amek alarmi i kem-in-ufi$ ddaw terga ?
- Ih ami, s kra n win yeîîamaâen deg lâebd maççi deg Rebbi itettut zzman, ittarra-t wakud ad idder tudert n ugdi.
- Amek ?
- Win i yi-igan akken, yekka-d seg yidamen-iw, yeb$a ad iyi-iwret s
tin n yi$il, fiêel ma iâteb, segmi ur ksibe$ memmi ne$ yelli, netta
deg ul-is ad as-yinni d ayen henna$ seg-s, maca Rebbi iceggeâ-ik-id
akken ad terrev lmektub $er umkan-is.
Racid yesmuzgut yetthuz deg uqerru-s deg wayen yisell,
tam$art ad tettezzi deg wawal akken ad d-iqqim $er yidis-is, ur
teksib êedd-niven ara iççaren yilem-nni i tt-ized$en. Racid tezzi yiss ddunit deg sin n yiberdan yeêsel, netta yellan yuyes seg tudert ur
s-ngi azal, maca yefhem tbeddel-d udem fell-as ; $ef waya iâuhed-itt
ad yili $ur-s alamma temmut, ula d netta ur iksib wayev ne$ axxam
ara t-ijemâen. Deg sin myufan, wa ikemmel i wayev ayen igezmen,
zdin deg sin am mmi-s $er yemma-s ne$ yemma-s $er memmi-s.
Tam$art tezzi-d s Racid i uxxam temla-yas akk lesrar-is seg t$er$ert
$er tqubet. Tameddit nnejmaâen $er yimensi, mi ssulin yal wa
ikcem taxxamt-is.
Racid yekcem taxxamt n tguni, ivegger loessa-s $er wussu, allen-is
reûûant deg leêyuv n texxamt-nni segmi tecbeê s leêrir issan d
urqim, iruê deg tirga $as ivaren-is ttwarzen s yismektiyen n teméi i
wumi yefka leb$i, netta yesteqsay deg yisteqsiyen ur neksib tiririt,
amek tettneqlab ddunit, deg yiwen wass tebreq terâed tseêêa,
yefhem ulac ayen ur neksib taggara yelha ne$ diri-t, ifhem deg
tudert ideg i d-iggra yal yiwen yeqneâ deg wayen ila, ama yixxus ne$
ikseb trika, lemmer deg yal wa ad immuqel $er win illan nnig-s, yili
tudert s wudem-niven ara d tban, ifhem fell-as ad irkeâ i tudert $ef
tgecrar. Netta akken ittfelsif alarmi isla $er tebburt i ûûut isqerbub ;
ikker illi-d tabburt, tban-as-d tqeddact s ssniwa deg ufus-is tenna :
- Azul a mass.
- Azul, amek yuli-d wass ?
- Ih a mass, iîij iwwev-d $er umnar.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 95 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Iwhem amek yuli wass ur iqqin allen, ur ifaq amek ikfa yiv, iffe$-d
irra $er texxamt n uccucef, iqqel $er tmesrit, yufa tam$art tettraou
deg-s, tenna :
- Ass-a ad tedduv yid-i $er te$demt akken ad nebded zdat n
unezzarfu, ad tiliv d anagi n tedyant.
- Wis ma tesnev yiwen seg-sen ?
- Ih yella yiwen n unezzarfu, ma teççurev-as leoowabi-s, ad didewwer s ta$demt am txatemt deg uvav-is.
- Akka i teddunt temsal, ma ur teksibev, $as d lêeqq-im, yu$-it
wayev.
Ff$en syin d abrid $er te$demt, Racid mazal deg yimezzu$en-is
imeslayen tezzin deg temsal n tudert ideg i d-igra d wayen i s-dizzin, $ef wid wer neksib azal ara içç deg te$zi n wass, amek ara
iqabel deg te$demt win ikesben adrim s tuff$a n leâqel, n wid
igezzren tamurt-nsen s tukerva, dacu n ukeddar ara t-id-iêebsen,
yefhem ula d timura iqwan sseêbibirent $ef wayla-nsent, $ef wid
irwan, maççi $ef yimelluéa am nekni ; ssber ne$ mmet d aya ad
ikseb.
Mi wwven, kecmen tanarit, ufan anezzerfu ulac-it, maca
temmugerr-iten-id tmarayt s wudem ivsan, $ef wayen iqesden
tenna :
- Ansuf yis-wen, yella kra teb$am ?
- Yella unezzarfu ?
- Ulac-it, $ur-s cc$el deg berra, ma yella i zemre$ ad wen-t-inxedme$.
- Ala a-t-an wuîîun-agi n usiwel d tansa, mi d iwwev efk-as-ten.
Tamarayt allen-is éant deg Racid i as-iâeoben, teb$a a dtenîeq tmu$li-s, Racid $as ifaq ur yerri lêir $ur-s, ff$en-d tu$alin $er
uxxam. Tam$art terra-d nnehta, mi s-d-tebda têekku i Racid
tudert-is issan d asennan, ideg ééay wawal $ef yiwet n tallit anida
baba-s idder tudert n yigeldunen, tudert-is iâeddan am targit, seg
wakken izha, idewweê-it leêsab n yidrimen, d lebni n trika ur
neksib taggara, ittu teméi am tefsut tettufaras, tkeffu tettas-d
tem$er am lexrif i$eîîlen ifer, akken i tevra d baba-s mi s tkellex
- 96 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
ddunit ur ifaq, maca asmi iêulfa s wass aneggaru deg tudert-is ittaéd, idduqes-d am win i$ver yives, mi as-mazal sin n wussan $ef
tmettant-is yuzen-d $ur-s ad tt-iéer i tikkelt taneggarut, tenna:
“Niqal ur ttruêu$ ara, imi yemma tbedd sdat-i tugi, mi sîuqqte$
fell-as aêiwet, teooa-yi, kecme$ fell-as yeîîerveq d imeîîi, irfed-d
aqerru-s $ur-i iêennec-iyi $er yidmaren-is, ala ass-n i êulfa$ sâi$
baba, faqe$ yis-s indem s wayen ixdem, lemmer d kra ara d-ya$,
ya$-it-id s ufeggag n ure$. Tam$art têekku-d tettru $ef leênana i ttifuten ur tfures $er yimawlan-is, tgujjel netta yella.
- Ala a yemma. ur ttru ara ! ayen iâeddan ikfa. ur zmire$ ara ad
kemm-ére$ tettruv.
- £ur-k lêeqq a mmi, dayen ad truv fell-as bessif, amek i s-tkellex
ddunit, yettu ula d wid âzizen fell-as, tikwal itettu ula d iman-is,
akka i t-verru d win ittaken azal i udrim. Kecmen axxam d
tameddit, ççan imekli mfaraqen, yal wa d abrid-is.
Dehbiya irna $ur-s uqcic deg sbiîar, ifeooeo taxxamt-nni
ideg illa. Dehbiya teddem-it-id, temmuqel-it, terra-t $er yidmarenis, têennez-it tâawed-as nettat tettru ; imiren terra-t $er dduê teffe$
teooa-t din, truê themmel deg yizenqan n temdint ur teéri anida ara
terr, ne$ amviq ideg ara tger iman-is, amzun tasa-nni itteêririten $ef
terwa tegzem-itt, seg wakken ur d-tuddir mmi-s i n-teooa, win i
teddem téa n wagguren tenker-it, tenker leâtab i tâetteb fell-as,
te$li-d tegnawt $ef wallen-is, ne$ d tiselbi i izwaren tafat n walla$-is,
tem$umbas tegnit, seg tala n tlufa i d-tugem.
Anida ccbaêa-nni n Dehbiya, ioouogen am waggur, tinna i tessaram
ad tidir deg talwit nettat d win ixtar wul-is, Racid win terra seg wid
immuten, tesfev-it seg wallen-is. Teff$ent tirga mxalfa, tura ur tufi
anida ara truê, ne$ aseqqif ideg ara teddari, izad usemmiv d ugeffur
ikkaten fell-as, tleêêu am tmeslubt tettmal ddaw d nnig ubrid. Llaé
imeêêeq taâebbuvt-is, ayen i s-irnan targagit d tigdi seg wiyav.
Izenqan ççuren nettat d tameîîut, d tin i d-yufan iman-is sdat
wallen i tt-id iççan, ne$ ivemâen deg-s, am ta$adî ger wuccanen, s
tidet ur tefhim iman-is. Asteqsi ittawi-d wayev, deg-sen ur tufi
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 97 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tiririt. Alarmi i d-teêbes yiwet n tkerrust $er yidis-is, issawel-as-d
bab-is akken ad terkeb, nettat tettxemmim amek ara teddu d yiwen
ur tessin ! ne$ ad teddu ar wani ! maca ur yelli lxetyar ; $ur-s deg
liêala ideg tella, i tt-iêetmen ad d-terkeb, $as ur teéri amek ara
ixdem. Dehbiya terkeb takerrust tu$mas-is îîerviqent seg usemmiv,
iceîîiven telsa neîven $ef uksum-is seg wakken ibezgen seg lehwa,
bab n tkerrust yenna :
- Dacu i txeddmev deg lweqt am wagi, kemm d tameîîut ?
- Ur zri$ ara ! ur zri$ ara !
- Amek ur tezriv ara ? Kem a-t-an ala rruê ittalin ittader, ne$ d
targit i tettarguv a tamexluqt-agi, teériv dacu n lweqt ideg i nella ur
ireêêem ur ittqil. Imdanen fkan leb$i ala i ccehwat-nsen.
- Maççi d targit i ttargu$, d tameîîut iteddun war lmeqsud, d
tameîîut i$der zzman, d tameîîut yufan tifrat deg trewla.
Bab n tkerrust yewhem amek ara ixdem s tmexluqt-nni, iêbes sdat
n tewwurt, ittxemmim amek ara ixdem, indeh inna :
- Rwaê ad nekcem s axxam ! azekka, tikti igerrzen ad tt-id-ifek
Rebbi.
Dehbiya tekcem s axxam d win ur tessin, seg wakken i tt-iêettem
wakud, maca te$li-d deg umdan ittqadaren timsal, ittban deg
wudem-is, yenna:
- Qqim ad ruêe$ $er tenwalt ma ad afe$ ayen ara teççev, d
yiceîîiven ara tbeddlev, widen-nni ççumxen d aman.
Argaz iwwi-yas-d ayen ilaqen, yella lxir deg wul-is. Mi tt-id yu$al
rruê, iqqim-d urgaz $ur-s isteqsay $ef sebba n trewla.
Dehbiya tewhem amek ara texdem, amek ad as-d-teêku $ef
tedyant-is s tin n tidet ne$ ad d-teskiddeb taqsiî-niven ; maca tuffat d amdan êninen ur ilaq fell-as tikerkas. Tenna s ûûut rqiqen:
- Maççi d ayen ara d-êku$, wissen te$zi n yiv-a ma ad iyi-ikfu.
- Anef i wayen iâeddan, tuzzma deg-s d aîîan, akka i d tudert n
umdan, ass ifreê ; ass ittru, yal yiwen amek i s-tefka ddunit udem,
ala ssber i d ddwa n lmeênat. Ihi, amek i tga taluft-im?
Dehbiya têekku-d tettru, tebda-d seg tayri n Racid, alarmi i dtekcem axxam-nni, argaz iîîef deg lêenk-is ismuzgut ittmekti-d avu
- 98 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
n tlufa i t-iréan am ufurek icelxen. Asteqsi i t-irzan, amek i tezmer
ad n-teoo memmi-s aleqqaq win i$ef tseddeq teméi-s ! maca aêlil
ala nettat i iéran tiyita i tt-irzan.
- Mml-iyi dacu ixdem memmi-m, wis anwi ifassen ideg ara d-i$li,
ad yim$ur war leênana n yemma-s ne$ lhiba n baba-s, anef. wis ma
tesâiv sani ara truêev ?
- Ur éri$, ur ufi$ tabburt n twaff$a, deg yal tikkelt ara b$u$ ad ge$
tilas i tudert-iw, maca ttmekti$-d lxuf n Rebbi akken ad irtiêe$ deg
wayen ideg lli$.
- Ur tesâiv ad tugadev, axxam-iw d axxam-im, ma d leb$i ad
teqqimev, arraw-iw êwaoen amwanes.
Uqbel ad ikcem taxxamt ad iîîes, imla-yas anda ara teîîes ula d
nettat. Teqqim-d weêd-s tesferfuc deg wayen iâeddan fell-as
amzun d yir targit iseg d-teffe$ ; tin igezmen tasa-s d memmi-s i nteooa war amwanes, deg wul-is tessaram ad d-i$li deg yifassen
zeddigen, tefhem d akken i kersent i fessin-tt. Tekker tvegger
loessa-s ééayen $ef wussu, i$req yis-s yives seg âeggu alarmi i d-tuki
yuli-d wass, tekker tezwi iman-is terra teccucef, tekcem tanwalt
teseww lqahwa. Yelli-s n bab n uxxam-nni ters-d deg ddruo ideg
twala tameîîut tqeddec deg uxxam-nsen tewhem truê s tazzla $er
gma-s teqqar-s :
- Tameîîut ! tameîîut deg uxxam !
Yesla-d bab-as yerra-d $ur-s, imla-yasen-d taluft amek tella, ferêen
yis-s warrac, qerben-d $ur-s. tenna teqcict tamecîuêt i bab-as :
- A baba ad teqqim $ur-ne$ ?
- A yelli tiririt s $ur-s, steqsi-tt nettat.
Tekker teqcict terra $ur-s têennez-itt. Dehbiya terra-yas-d s wawal
êninen : Aha tura d lawan n rrwaê $er u$erbaz-im. Swan lqahwa
warrac-nni d baba-tsen. Ff$en, yal wa d abrid-is, deg wulawen-nsen
d asirem n t$imit n Dehbiya.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 99 -
Aẓar aneggaru
Fatima AIT HAMLAT
Tukkist seg wungal : Aẓar aneggaru
Aḥric wis kuẓ
L
ekwaɣeḍ ! tzewreḍ tzewreḍ a Meqran ah, akka
neɣala, ur-iyi tefkiḍ ara taflest (confiance ) tugadeḍ a
k-xedɛeɣ ah .
- Haca, haca a xali, ur smuzgut ara kan i wass-a, muqel azekka
- I wazekka ! acu ara yeḍrun ? Tugadeḍ ad mmteɣ !
- S teɣzi n tudert-ik a xali, maca yelha leqrar.
Iḥuza-t deg umeslay, iqerḥ-it yesmekta-yas-d lmut d uẓekka ɣas
akken yecmumeḥ-as deg wudem akken yuɣ tannumi yenna-yas :
- Tebra ar d amcum keččini !
Yewwet ɣef tuyat-is ikemmel-as :
- Tezriḍ melmi a k-d xedmeɣ lekwaɣeḍ ? asmi ara d-tawit ɣer da
xarṣum sin watmaten-ik as-d yexdem lekwaɣeḍ ! a yessefraḥ ul-is
umeɣbun n rebbi ur yrẓa ra d akken : “leɛmer yefka wemcic
talexlayt”.
Meqran ! yeɛweq; yeḥṣel ger sin wamraren : amek ara iqabel babas ?
d wamek ara d-yejbed ayetmas.
Akken wen d-bdiɣ awal, yeger-d iman-is di tkarrust, yuker-d aḍar-is
iruḥ-d .tenguga tɣerɣert, yekker uhetwir di lḥara, mi d-yekka deg mi
n tebburt, mbawlen ula d iceqduren mi jelben watmaten-is seg
wendiz.iṣeffer Mezyan s lqed ugarjum-is, yezzi-d am zebg ɣef
- 100 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Meqran, ičča-t s tmuɣli ula d acemma ur t-yeǧǧi, seg qarru almi ttifednan.
- D acu-t ukustim nni ? D acu-t tekrabaṭ nni ? D acu-ten isebbaḍen
nni, yewwet-d yiwet n lḥeṭṭa ur yelsi yiwen.
Yuɣal Meqran t-tisri ! ladɣa mi d-yeččur ṭumubil almi d imi, tekker
Sekkura, tebda zzux ger tǧiratin, nniɣ-d kan akka zzux meḥsub mi
tefreḥ unag Sekkura mačči si tidak yetzuxxun yeṭfuxxun ger
medden, mačč assa icebba-yi rebbi d zuxx i la tetzuxxu.Tebda afraq
n tunṭicin, yal yiwet s tbeqsit-is.
- Ahwuh ! yehwa-yas kan .ila s-qqarent.
- Awi-d kan a-tarwu neṭṭat d warraw-is a ten-in ala uččawen n
lexlawi yeččaten.
- Ihwa-yasent kan, yewwet-itent rebbi aɛni lxir n lexlawi mačči d
učči ! ḥeqqa ! nitni a yebɣant t-tigatutin tbananin d ṭmer ma d ayen
yellan ɣursent ur s-gint ara azal .
Siwas isers iḍarren-is, kkiɣ-d deg mi n tebburt, d affug ! d aṭukki !
id-ṭukkiɣ si tala n jeḥḥa akken a t-ẓreɣ .
- Alɛeslama-k a baba.
- Alɛeslama-k keč d keč id-yusan.is-nniɣ.
- Amek telliḍ a Meqran niɣ ur-k yuɣ wara ?
- Bxir ad fellk isteqsi lxir, i kenwi yak da amek tellam
- Aqlaɣ nedder akken ibɣa rebbi, ur smuzgit ur ṭxemmim fellaneɣ
lḥemdu lillah ɣas aṣurdi qlil maca a ɣ-d-ṭɛawanen lexlawi yagi nesɛa,
wa d irden, wa d tazart, wa d ḥebbeṭ lemluk, načča lḥemdu lillah ;
nekni ammi akken kan tella teswiɛt neksaṭ, muqel kan keč i leqrayak?
- Ula d nek yesteqsayen ɣef leqraya selbaɣ, zaɛma ; staɛmlaɣ ur ẓriɣ
ara, nek yuɣ lḥal kulci ẓriɣ-t ẓun akken a y-d-ɣellin isallen seg genni
- Mm…! leqraya-w ! xezreɣ-t walaɣ-t ibeddel wudem-is mačči d
Meqran nni nexrent wallen-is, tehtuta teɣri-s sikin yessaɛweq awal :
- I Blad ! anida-tur-walaɣ ara ?
- Blayd a tan ur xalti, iruḥ ad yelmeḍ kra n lhirfa i d-yenṭeq
Hemmu.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 101 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Kra yaɛreḍ ad yarwel ɣef lehḍur n leqraya maca yeɣli-d di tfexxeṭ
mi-d yenna :
- Ayɣer ?aɛni yettaxer segw ɣerbaz? .
Ih yak tezriḍ Meẓyan, Hemmu d Blayd ur ḥricen ara deg ɣarbaz
mačča am’keč d Urezqi d Wussad, ma d Akli teswiɛt a ur iban ara .
Qseɣ-t-iddeg wawal tick’is-nniɣ “am keč”, awal agi yeṭṭenṭen deg
meẓẓuɣen-is .
- Am nek ! Ɛni nekk ḥarceɣ ?
Nemyesmuqal geraneɣ, yal yiwen amek yebren allen-is
- Asmi telliḍ dagi tḥarceḍ, tezgiḍ d amezwaru, tur’aɛni ulac mačči
kifkif .
Yeggugem am yesɣi, yeɣli-d fellas werwer (lxuf) yeguma a d-yessali
lmenṭeq ɣileɣ Iɛeggwen din .
Yečča-aɣ-d s tmuɣli, ɣileɣ nniɣ-s bqa ala xir i tmeẓriwt-is d
lmenṭeq-is, uɣaleɣ neṭqeɣ-d s rzana, d leɛqel.
- Amek !amek ameqran a mmi, mmel-aɣ-d acu yeḍran yidek ?
Hḍer ur ṭṭagad, d nekni I d imawlan-ik ehḍer ur ṭṭagad aha giwel
fellak, dɣa !
Meqran ikcem-it werwer, tidecrar-isterkeb-itent targayayt yebda-tid usttewtew d usqqewqew :
- Suref-iyi, suref-iyi ababa ṭxilek, achal aya I la iteṭṭel yiles-iw ɣef
tideṭ, itɣammu-t yudad a ṭ-id-yessufeɣ.
- Acu…? ɣurek kan ayi-d-tiniḍ tgiḍ tilas i leqraya-k.
Neṭṭa ḥulfeɣ-as yefreh, zwareɣ-as-d deg wawal ɣer temsalt, ssafsseɣ
fellas taɛkemt.
- A yemmat yemmak ! tebrid I ymeẓẓuɣen-ik zdat lḥuṭez nni n xalik, ikellex fellak, yurar ɣef tqecrurt-ik.
- Ala a baba arsen lliɣ meẓẓiyeɣ ur zmireɣ ara iman-iw, ma t-tura ur
yezmir ur qrib ad yezmir ad yurar yessi, dɣa selliḍelli kan I yi-fka
taḥanut, xali iḥeml-iyi yerna sella zekka a d-awḍen lqwaɣeḍ afus-iw
- Yuli-yi-d ubegenniw, ulint-iyid dayen !ur zmireɣ ara.
- A nnegr-ik, a tawaɣit-ik !tagi t-taguni tamaynut, t-tiḥila nniḍen ikd- yebbi akken a k-yenher akken is-yehwa.
- 102 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ǧǧiɣ kan akken tamsalt tɛeleq, refdeɣ igufar-iw kkiɣ deg mi n
tewwurt n wefrag akin .
- Uk ! yerra-d nnehtat, yeger-d tinexsas meqren, iḍegger-d taɛkemt
ẓẓayen Iɛebba acḥal aya .Yezzi ɣer watmaten-is :
- I tura amek tellam, mlet-iyi ?
- Aqlaɣ kan llah llah, nekkat lhem yekkat-aɣ, yuqa degneɣ baba is
yenna Meẓyan.
- A acuɣer ?
- Wa-d idlisen, wa d imru, wa d asebbaḍ wayeḍ d aserwal, ulac...!
ulac meskin nečča aqarruy-is.Ddaɛwa n wučči lhemdu lillah, ma d
aṣurdi s wayes a d-naɣ yakw wigi d lxir kan .Yerna yigis-yas uli
yemma a t-id ɛiwenen cwiṭ xwali yuggul yeqḍeɛ ur d-tekki tceṭṭit.
Ih, ur skadbeɣ ara mi wen-nniɣ mačči d ṭmeɛ iyi-yewwin ɣer
ɣursen, nnif-iw t-tirugza-w gedlen-iyi ad qebleɣ cci nnsen ulukan ad
awḍeɣ tagniṭ .Awer yaru ncalleh !
- Xarsum, lemmer ḥriceɣ degw ɣarbaz yakw cwi am Bussad akk d
Urezqi zgan ssferḥent, ma d nek suɣ a yul tekked tabburt, ula ttizyiwin n tmessaṭ-iw leḥqent-iyi-d id yenna Hemmu .
- I kečč a Mezyan amek ?
Tekcem-d Sekkura s ubarrad lqahwa d uyefki.
- Hatah !d wagi I d amahil n win ur neɣr’ara, snat testan tqeḍɛit
izamaren d ayagi s-tefka twenza-s .Dayen ur yeɣri ara !
- Ih d acu n leqraya ula d kemmini, muqel-d kan ɣuri amek lliɣ, aqli
am igelliden, d urar I ṭṭurareɣ s yeḍrimen ! am wurar n xalis kan I
ṭṭurar, d aṭṭemaɛ nni izaden, d amecḥaḥ n duru ad yemmet fellas,
mačči.
- Ih ! lemmer mačči d gma talla aqlak d ulac.
Dulac ! d ulac is yenna Ureẓqi :
- Lemmer mačči d gmam tall’atan yeɣra yekfa neɣ qrib ad yekfu.
Iḍfer-it-id Bussad deg wawal :
- Ih ! lemmer mačči d gmam tall’atan d amejjay akken yessaram
mačči…
- Ubdir ma tḍelmeḍ d aɣen, maca meɛlic, ɣret-tura kenwi arnut ɣer
ɣursen Akli, ma d wigi anfet-asen akken sen-yura ad ilin.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 103 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
A rebb’ad ak-ibarek; xarsum d sin agi, fehmen timsal n dunnit,
fehmen azal n leqraya yakw tmusni .
- I tura, id yenṭeq Meqran : ad tedduḍ yidi a Meẓyan, ad tedduḍ ad
a-nexdem di tḥanuṭ-iw, ak-ssarwuɣ aṣurdi yerna argu a-twaliḍ.
- Itkessawt-iw, amek as-xedmeɣ ?
- A ! yeshel rray; a tent-eǧǧeḍ i Hemmu siwis as-d-naf ula d neṭṭa
t-tawit a t-nernu ɣerneɣ.
Si ṭlam n taddart tesulles, yal wa yaɛna taxnact-is, kecmeɣ d deg mi
n tewwurt, walaɣtarbaɛt tettraǧu-yi, qqimeɣ ɣef ugertil, zzin-iyi-d
am waggur umi zzin yetran.
Awwah ! asusem agi a d-yarew leɛǧeb, skunebren akken ma llan,
awal ur ten-id-yuli, wa inebbec wa :
- Aha bdu-d. Ala bdu-d keccini.Ulint-iyi-d si malmi-d sbecbucen
kken, ahaqel d ayen illa umaynut ɣer Meqran. Iban d neṭṭ i teninebcen.
- Illa wacu yellan ? I sen-nniɣ.
- Wa ba.id yenṭeq Mezyan ; niɣ nek tura d ayen fɣeɣ-d segw ɣerbaz,
ur tufiḍ acu xedmeɣ, ala lmal inna, efk-iten i Hemmu teǧǧeḍ-iyi ad
dduɣ d Meqran.
Ibda-yi-d uragget a ttfurruɣ, yuli-d ujajiḥ ɣef wuḍem-iw bɣiɣ ad
suɣeɣ ad meǧdeɣ, bɣiɣ... ad xedmeɣ ayen ur yexdim yiwen, maca
ṭfeɣ iɣsan-iw.
- I kečč a Hemmu acu ara tiniḍ ?
- Akken tebɣiḍ a baba, maca tezriḍ-iyi nek ur ḥmileɣ ara takessawt.
- Aɛni yella win iḥemlen takessawt ? ula d nek ur ṭ-ḥmileɣ ara.id
yenṭeq Mezyan; ṭɛawaneɣ kann baba d aya .
yiwen si tama wayeḍ si tayeḍ.tekker caqlala deg wexxam xarṣum
kann, ur sɛiɣ ara lǧiran n wexxam talli ad arwun taḍsa
- D lmal iken-iceɣben d aya ? fkiɣ-asen-t, kseɣ assen aɣbel nnsen,
ruḥet ɣef yiman-nnwen.
Ḥulfaɣ i Meqran ulint-d tedmarin-is, icuf-itent.
Iger-d tinexsas yenna deg wul-is :
- Uk ! xarṣum ad iyi-d yefk xali leqwaɣeḍ.
- 104 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
- Ur ttagaḍ a baba, a-nruḥ ad nexḍem ɣef Wussad akked Urezqi d
Wakli akken ad ɣren akken ilaq id-neṭqen ɣef yiwen webrid
Ad id-fken aṣurdi, ad sṣeɣren atmaten-nnsen s uṣurdi n leḥram,
tura a hat nitni wisma ad xedmen di leḥram ma t-tigejda n tḥanut
nnin i deg a xedmen zriɣ-ṭ tebna ɣef leḥram. Duru n leḥram, a t-ig
rebbi ur d-yekcim axxam-iw.sneɣ, zriɣ aɣbalu n uṣurdi n Ḥuḥu
tebra ala leḥram fi leḥram.
- Ḥram-iyi-t uṣurdi-nnwen, ulukan ad mecḥeɣ tagwniṭ duru n
leḥram a t-ibɛeḍ rebbi akken ibɛeḍ igenni ɣef tmurt .i sen-nniɣ.
- Ɣurwat ! ɣurwat a tarwa ha ! ha ! a ken iɣur ccitan, a ken yesleb
uṣurdi a ɣ-teṭṭum .isen-tenna Sekkura.
Fessuset taɛkumt felli, krad warrac, ad ččen, ad lsen ad ilin am
igelliden, ɣas fessuset taɛkumt akken i wen d-nniɣ maca ur zmǧreɣ
ad steɛfuɣ, wwiɣ-d ccetla seg mezwura sers Ali rfed Fatima si cɣel
ɣer wayeḍ, si tenzit ɣer tmuddit.
Mačči t-tasa-w i yeǧǧan i warraw-iw ad ruḥen,, mačči d lebɣi-w,
maca allah ɣaleb, bɣiɣ ad lemden tilufa n dunnit bɣiɣ ad walinn, ad
arwun leɛtabn, lḥif bɣiɣ aten-tewwet cwit lmiziriya akken ad
jerben.D-aymi-qqaren : T-tilufa id-yeṣrebbin irgazen, d lḥif i ten-idyesɣarayen d irgazen n tuks’uɣilif.Macaur bɣiɣ ara a sen-ssaɣeɣ
tannumi d ucenfur lkanun t-telqimt taẓeqqalt.
Asseni, ur zriɣ tigert, mazal dgi nniya, ɣileɣ t-tideṭ mi qarren :
Nniya teɣleb tiḥila.A tebra ala lehdur, akken yeqqel uqelmun s
iḍarren i teqel tḥila teɣleb nniya .
Yewwet-iyi calwaw s allen, yeɣli-d felli bu tellis ɣef tideṭ.Nek ɣileɣ
ad ruḥen, ad jerben, ad walin azal nnsen d wazal n tmurt d imawlan
nnsen, nek ɣileɣ ad ruḥen akken a d-jemɛen cwit uṣurdi; swayes a
sbedden tahanuṭ . Allah llah ɣimeɣ, ṭleɣ mačči d yiwet i ɣileɣ.ziɣ,
unagen inig n tudert nnsen akken ma tella.Ur ssineɣ ara tisuqqas n
ddaw tmurt, ur ssineɣ ara nniya nni n tubya t-teḍṣa, ula t-tisidas ur
tent-ssineɣ ara, fuḥeɣ d abuhluf !icebba-yi rebbi ula d aqcic
amecṭuḥ yezmer ad ikellex felli.
Asmi d-rriɣ s lexbar, asmi ẓriɣ d ṭṭar-is i d-yerra Lhusin ndekkeɣ
ɣer daxel, ḥulfeɣ i tyita.asseǧas, sin qrad arrac d-banen ara, krent
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 105 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tijjin (urɣu) deg wul-iw .Dacu ! dacu ara xedmeɣ ? imi t-tuḥsift iyiyeṭṭef Lhusin.
Mden azal n ukuẓ iseggasen, nitni ur d-rzin, ur d-steqsan, ṭṭun
iman nnsen d ayen !
Mačči d ayen i ɣef a ssusmeɣ, t-tawaɣit ! i yiḍran yidi arǧut ad kren
d nadiɣ fellasen. I sen-nniɣ i Busad yakw d Ureẓqi.
- Ubdiɣ ara ɣas-id-tenṭeq Sekkura; ɣas ulamma zuɣ ur tesɛiḍ i tenyuɣen maca yelha kan ma yella tbeddeḍ. Asenɣer tebburt terẓa ur
tesɛiḍ i ten-yuɣen testeqsay fellasen d iyal tikelt mara truh ɣer
imawlan-is .Mi yesla babas tamsalt, yewwet ger ifassen-is :
- Ixdem-iṭ, ixdem-iṭ umcum nni ?
- D acu yexdem a baba ? is-tenna.
- Ufiɣ-ken ula kenwi tselbem, mi s-tefkam arraw nnwen aɛni
teṭṭum acu yeḍran ?
- Ala a baba ur ṭṭuɣ ur teṭṭuɣ, maca akken tezriḍ nek ur ḥmileɣ ara
cwal. Iruḥ-d ɣuri s tizeṭ, ula d nekk ruḥeɣ-as s tizeṭ, ɣileɣ d gma
mačči d aɛdaw-iw.
Mačči d aɛdaw-is, ih ! a tebre ar ɣas ad yili d aɛdaw nneɣ a d-iruḥ s
tizeṭ n yiles ar nessu iman neɣ, ad xedmen ayen sen-yehwan degneɣ ur neṭṭakwi.Allah ɣaleb, nxus tiḥḥerci neṭṭamen taḍṣa n wuglan
- Werwer (lɣuf) ulac ɣef warraw-im, maca ibeddel-asen taglint,
akken t-beddel i yiman-is, yerra-ten d inegeẓriyen am neṭṭa, ahat ula
d crab yessenteḍ-asent .At-yeṭṭef rebbi kann d acu ara nini.
- Awi-d mur ten-yuɣ wara ad uɣalen.
Meskint ! ur teẓri ara d akken mayella uɣalen akken s-d-yenna
babas, lukan ad teẓẓala sbaḥ tameddit ur d-ṭṭuɣalen .
Awen d-tedduɣ deg wawal, kreɣ ɣef wudem n ṣbeḥ, lsiɣ leḥwayeǧiw, ṣubbeɣ si taddart nek akk d warraw-iw, nṣuk akken a-neṭṭef
amsiweḍ (le bus) a ɣ-yessiwḍen ɣer tideṭ yefren .yufa-yi-d lḥal
uḍneɣ arniɣ zhir nni n weṭruli, ḥelfeg i uqarru-wqrib ad yeṭṭerḍeq a
itezzi i tenneḍ ala zhir nni umi sseleɣ, ur iban acuɣar? Ahat imi
acḥal aya ur rkibeɣ degs, t-tidet ṭṭuɣ melmi d rziɣ ɣer temdint i
tikelt tameggarut.Izmer lḥal uqbel a d-arbuɣ ula d arraw inu, Ala
mačči d aya duxeɣ, acku uɣeɣ tanummi, rekbeɣ kan ɣef waɣyul-iw
- 106 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
ur rekbeɣ deg wacemma nnḍen.Wḍeɣ, nejba srid ɣer tḥanut n
Lhusin , xarṣum t-tinna sneɣ-ṭ ahat ad staɛfuɣ cwit ɣer ɣures imiren
a-nruh anarzu ɣef Meqran .Mazal d-kfiɣ awal walaɣ Meqran di
tḥanuṭ n xali-s .
Alɛeslama-k a ba, alɛeslama-k a Bussad ay Arezqi; welleh ar deg
wul-iw i tellam, ṣbeḥ agi kann i kenid-fzeɣ deg meslay; mender
amek tellam ? i yemma i Wakli niɣ bxir ?
- Cwi ! atan temmektid-d belli tesɛiḍ yemmak !
-Ah a ba ! aɛni illa wi teṭṭun yemmas ?
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 107 -
Leɛzib n yiɣersiwen
George ORWELL
La ferme des animaux
Tasuqelt : Habib-Allah MANSOURI
Tukkist seg wungal : Leɛzib n yiɣersiwen
Aḥric wis kraḍ
A
sekcem n usaɣur yenɣa-ten, xedmen seg wul-nsen !
Maca leɛtab yeffeɣ ɣer tafat, acku lɣella tif ayen
ttrajun.
Kra n lweqt umbaɛd axeddim yuɣal-asen d ukmir. Allalen n
tfellaḥt ttwaxedmen i yimdanen mačči i yiɣersiwen. Deg taggara
xelṣen-tt akken ilaq. Ulac yiwen seg yiɣersiwen i yesxedmen yiwen
seg wallalen n tfellaḥt mebla ma yufa iman-is yettuḥetem ad ibedd
ɣef yiqejjaren-is n deffir. Maca ilfan d uḥricen, yal ugur ttafen-as-d
tifrat. Ayen yeɛnan iɛudiwen, ssnen yal tardast n tferka, am wakken
ssnen ad d-ḥuccen xir n « Jones » d yimeddukal-is. Deg tilawt, ilfan
ur xeddmen ara, beṭṭun kan axeddim, ttbaddan ɣef yiqerra n
yiɣersiwen nniḍen akken ad ɛassen axeddim-nsen. S tmusni-nsen, d
nitni i yeṭṭfen tanbaṭ, wagi d ayen ibanen seg tazwara. «Malabar» d
«Douce » tteqqnen tura iman-nsen ɣer tmacint n uḥuccu, ttawin
ttaran deg tferka, ulac tardast ur tt-nalen ara, yiwen seg yilfan ibedd
ɣer uqerru-nsen. Wagini la yettɛeyyiḍ : «Hue dia, ay ameddakel! »
neɣ «Hula, hu, ay imeddukal! » ɛla ḥsab n tegnit. Yal aɣersiw, ula d
- 108 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
imecṭaḥ-nni maḍi xeddmen ayen mi zemren, ula d nitni jemmɛen
asaɣur. Ula d ibrak d tyuzaḍ ur ḥebbsen ara seg uxeddim, seddaw n
yiṭij ttruḥun ttuɣalen, deg yiqubab-nsen aqeccaḍ n walim. Akkagi i
yekfa uḥuccu n usaɣur sin n wussan uqbel ɣef lweqt i iteṭṭef deg
tallit n «Jones». Nnig n waya, lɣella n useggas-a tif yakk lɣellat n
yiseggasen yezrin. Yernu aḍegger ulac, acku tiyuzaḍ d yibrak
ḥawcen yal aqeclaw yellan deg lqaɛa. Am wakken ula yiwen seg
yiɣersiwen ur yukir ula d aqeclaw.
S ṭul n unebdu, axeddim ileḥḥu am ssaɛa. Iɣersiwen ferḥen
s lehna d talwit anda ttidiren. Yal talqimt ara sbelɛen tesɛa lbenna,
imi tura s tidi-nsen id-ḥellan lqut-nsen. Dayen tekfa tallit n ssadaqa
i sen-yettak, nnig wul-is Mass «Jones» amecḥaḥ. Segwasmi ffɣen
afus n yimdanen –- d iḥesrufen-, yal yiwen deg-sen yewwi tiremt
tameqqrant. Ɣas akken mazal ur ssinen ara ad d-selḥun lumur
akken ilaq, txuṣ-iten tirmit, maca ɣas akken sɛeddan kra n wussan n
usgunfu. Ufan iman-nsen zdat waṭas n wuguren iwumi ilaq ad
asen-d-afen tifrat. Kra n wagguren sinakin, asmi i d-yewweḍ lweqt
n tmegra, ufan iman-nsen ttwaḥetmen ad sxedmen tarrayt i
yesexdem umdan zik. Imi ulac tamacint n userwet deg leɛzib,
iɣersiwen-agi uɣalen tṣuḍun ɣef lɣella akken ad tt-ssuzren. Maca
tiḥerci n yilfan d ljehd n «Malabar» ssuffuɣen-ten dima seg lmerta.
Wehmen irkelli deg «Malabar». Deg tallit n «Jones» yakan ixeddem
seg wul-is, deg lweqt-nni ixeddem amur n kraḍ n yiɛudiwen. Deg
kra n wussan yettbin-d am wakken axeddim irkelli yeɣli-d fell-as.
Segmi d-yali wass alamma yeɣli-d yiḍ netta la yedeggir, la ijebbed,
yernu anda yella uxeddim iweɛren ad d-tafeḍ din. Yemtafaq d
yiwen n uyaziḍ amecṭuḥ akken ad t-id-yesker azgen n ssaɛa uqbel
wiyaḍ, akkagi yettaf-d iman-is yezwar dima aɣawas n wass, yernu
mebla ma ssutren deg-s lḥaǧa d netta i izewwiren ɣer lxedma. Ma
imager-d ugur, yeqqar-asen dima : «Ad xedmeɣ kter.» D tagi i d
tanfalit-ines.
Maca yal yiwen ixeddem ayen iwumi yezmer. Tiyuzaḍ d
yibrak jemɛen mraw n lgelbat n yirden ileqḍen sya u sya. Ulac
tikerḍa, ulac win i yetcektayen ɣef tiremt ad as-fken, ula d
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 109 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
amennuɣ, i iḍerrun zik yal ass, yeḥbes. «Lubie», ilaq ad t-id-nini, ur
tettenkar ara zik, am wakken tettaǧǧa axeddim-ines uqbel wiyaḍ.
Tettaf-d ssebba s uẓru i ikecmen deg lḥafer-ines. Tikli n temcict
daɣen temgarad ɣef wiyaḍ. Walan belli deg lawan n uxeddim ad dterwel. Ad d-teffer acḥal n sswayeɛ i wakken ad d-tbin kan deg
lawan n wučči neɣ tameddit asmi ara yekfu uxeddim amzun ulac
acu yeḍran. Tettaf-d dima tisebbiwin i ilaqen, yernu i wakken ad
teffer tikerkas-ines ad tebdu asḥerḥer. Ayen yeɛnan «Benjamin»,
aɣyul awessar, yeqqim am wakken yella zik, d netta kan, ulac acu i
ibedlen deg-s segwasmi tekker tegrawla. Axeddim-is ixeddem-it am
zik, s leɛqel d taɣart n uqerru, mebla ma yecetka, maca ulac acu ara
yernu sɣur-s. Werǧin yefka-d rray-is ɣef tnekra d yinelkamen-is. Mi
ad tesseqsin ma yella d tudert n tura i yifen tin n tallit n «Jones»,
yeqqar-asen-d kan : «Tudert n yiɣyal tewɛer. Ulac yiwen deg-wen i
iwalan aɣyul yemmut», mi ad slen i tririt am tagi, ulac win ara
yernun aseqsi nniḍen.
Acer d ass n usteɛfu, lfaḍur n ṣṣbeḥ tetten-t ssaɛa umbaɛd
ɣef lɛada. Sinakin d nnuba n tfugla i yettuɣalen yal ddurt. Ad
zwiren s usali n usenǧaq. «Takuret n Udfel» idebber-d yiwet n
tẓerbit tadalt i tekseb zik Massa «Jones». Ɣef tẓerbit-agi yessuneɣ s
yini acebḥan iccew d lḥafer. Akkagi ihi, yal acer ṣṣbeḥ yettwarfed
usenǧaq deg tebḥirt n leɛzib. Akken i sen-yessefhem «Takuret n
Udfel», ini adal n usenǧaq yettgensis tizzegzewt n tkessawin n
tmurt n Lengliz. Ayen yeɛnan iccew d lḥafer, d tigduda n uzekka,
tin ara sbedden asmi ara d-sseɣlin iri n yimdanen. Sinakin n urfad
n usenǧaq, iɣersiwen ad kecmen ɣer umesṭbel. Din i iḍerru ugraw,
agraw amatu iwumi ssawalen Agraw. Deg ugraw-agi i ttarun aɣawas
n umahil n ddurt i d-iteddun, am wakken deg Ugraw-agi i
ttmeslayen ɣef kra n temsal icudden ɣer leɛzib. D ilfan i isummuren
dima tiktiwin ɣef wayen ara mmeslayen. Acku ɣas akken iɣersiwen
nniḍen ssnen tura ad ɣren, maca ula d yiwen deg-sen ur yeṣṣaweḍ
ara ad d-yefk asumer amaynut. Ayen yeɛnan iskusa, aḥric ameqqran
yettili ger « Takuret n Udfel » d «Napoléon». Werǧin ṣṣawḍen ad
mtafaqen ɣef yiwet n tɣawsa : ma yefka-d yiwen rray, ḥṣu d akken
- 110 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
wayeḍ ad d-ibedd deg wudem-is. Yiwen n ubrid mtafaqen -ulac
win i izemren ad ibedd mgal waya- akken ad bnun taxxamt n
usteɛfu i yiɣersiwen yelḥan deg leɛmer. Axxam-agi ad yili zdat n
tejnant. Maca kra n lweqt umbaɛd ata yekker-d yiwen uskasi
ameqqran : Acḥal i ilaq ad yesɛu deg leɛmer yal ṣṣenf n yiɣersiwen i
wakken ad yesɛu azref ad yawi testaɣt? Agraw ikeffu dima s ccna n
A zzaylat n tmurt n Lengliz, tameddit ttaǧǧan-tt i usteɛfu.
Ilfan rran taɣerfet n tberdiwin d amkan n temlilit-nsen. Deg
umkan-agi, yal tameddit qqaren deg yidlisen i d-wwin seg leɛzib,
tiẓuriyin d ṣṣenɛat, amedya : titwilin n uṣemmar neɣ tidak n unejjar.
«Takuret n Udfel» yeltha daɣen s beṭṭu n yiɣersiwen ɣef Tesmilin,
deg unnar-agi yugi ad yeɛyu. i tyuzaṭ yesnulfa-d Tasmilt n usartu, i
tfunasin Tiddukla n tṣeṭwa n tfunasin tizedganin, i wid yeffɣen i
ubrid Tasmilt n uɛawed n ttrebga i yimeddukal yettidiren deg tlelli
deg lexla (iswi-ines d ttarebga n yiɣerdayen d yiwtal), i wakraren
Amussu n taḍut tazedgant d wallalen nniḍen ara ibedden deg
wudem n waṭṭanen n tmetti. Wagi irkelli mebla ma nemmeslay-d
ɣef tneɣriyin n tɣuri d tira.
Isenfaren-agi s umata ur ṣṣawḍen ara ɣer yiswi-nsen.
Aneɛruḍ n ttrebga n yiɣersiwen n lexla iffuneg imiren kan. Acku
ulac acu i ibeddlen deg leɛwyed-nsen. Tamcict tettekka deg tazwara
deg Tesmilt n uɛawed n ttrebga, tessebgen-d deg kra n wussan ul
deg uxeddim-agi. Yiwen n ubrid walan-tt teqqim ɣef ssqef
tettemcawar d yiẓiwciwen i jebden iman-nsen fell-as. Iɣersiwen
uɣalen tura d imeddukal. Akka tura yal iẓiwci yezmer ad d-yers ɣef
tfekka-ines, yezmer ad yeqqim ula ɣef waccaren-is. Maca iẓiwciwen
qqimen deg umkan-nsen, werǧin qerben ɣer temcict-nni.
Maca ayen yeɛnan temsirin n tɣuri d tira lḥant akken ilaq,
smursent. Mi d-yekcem ḥertadem, nezmer ad d-nini belli iɣersiwen
irkelli ṣṣawḍen ad ɣren, ad arun.
Ilfan nitni, ssnen yakan ad ɣren, ad arun akken iwata. Iqjan
lemden ad ɣren ɣas akken mazal ttmagaren kra n wuguren, maca
deg tilawt ḥala ṣat n tenbaṭin i ten-iceɣben. «Edmée» taɣaṭ tsellek
aqerruy-is deg uḥric-agi. Tikwal deg tmeddiyin, teqqar i wiyaḍ
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 111 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tiwreqtin n uɣmis i ttafen ttemṭeggaren deg yiḍumman. «Benjamin»
aɣyul, asmi ara s-yehwu, yezmer ad iɣer am yilfan, maca ur
iḥemmel ara ad irreẓ aqerruy-is. «Ayen ẓriɣ nekkini, i d-yeqqar, ulac
taɣawsa i yuklalen ad tt-nɣer.» «Douce» telmed yakk isekkilen, maca
ur teṣṣaweḍ ara ad tegzi tussna n wawalen. «Malabar» ur yeṣṣaweḍ
ara ad d-iɛeddi akin i usekkil «D». S lḥafer-ines ameqqran yura-d
deg uɣebbar isekkilen A B C D, sinakin ibedd la ten-yettmuqul,
yebra i yimeẓẓaɣ-is deg lqaɛa. Seg ssaɛa ɣer tayeḍ yettaɛraḍ ad
isewxer taceččuyt-is i iɣummen anyir-is. Ixeddem iwumi yezmer
akken ad yecfu ɣef yisekkilen ara d-yasen umbaɛd, maca ur
yeṣṣaweḍ ara. Tikwal iceffu ɣef E F G H, maca ma yecfa ɣef
yisekkilen-agi, ad yettu isekkilen imezwura. Deg taggara yegzem-itt
deg rray ad yecfu kan ɣef ukkuẓ n yisekkilen imezwura. I wakken
ad d-yecfu fell-asen, yal ass yettaru-ten yiwen neɣ sin n yiberdan.
«Lubie» tugi ad telmed agemmay, ḥala semmus n yisekkilen n
yisem-is. Tettaru-ten akken ilaq s tqeccaṭ, dɣa ad ten-treqqem s
tjeǧǧigt neɣ snat, sinakin ad tebdu adewwer fell-asen.
Ayen yeɛnan iɣersiwen nniḍen n leɛzib, ula d-yiwen deg-sen
ur yeṣṣaweḍ ad iɛeddi akin i usekkil A. Iɣersiwen ungifen am
wakraren, tiyuzaṭ d yibriken, ur ṣṣawḍen ara ad ḥefḍen akken ilaq
ṣat n tenbaṭin. Umbaɛd axemmem, «Takuret n Udfel» yenna-asen
nezmer ad nesegzel ṣat n tenbaṭin-agi deg yiwet n tefyirt : At ukkuẓ
n yiḍarren, ih! At sin n yiḍarren, ala! Deg twinest-agi, i d-yenna, ara
d-naf amenzay agejdan n Tɣersiwẓri. Win ara ifehmen anamek
lqayen n tefyirt-agi ad yemneɛ i tezririn n yimdanen. Deg tazwara
igṭaṭ ngeẓwren, nnan-as ula d nitni d At sin n yiḍarren, maca
«Takuret n Udfel» isebgen-asen-d belli ɣelṭen, yenna-asen :
«Afriwen n yigṭaṭ, ay imeddukal, d igmanen n wafug mačči
n usendudi, ɣef waya ilaq ad ten-neḥseb am yiḍarren. Wagi d ayen
ibanen. Yernu d afus i ixeddemen amgared ger umdan d uɣersiw :
d afus i isendudiyen, d afus n teḥraymit. »
Igṭaṭ ur ufin ara acu ara d-inin zdat n wawalen
yemyicabbaken n « Tkuret n Udfel », maca mtafaqen irkelli ɣef
tegrayt-ines, yernu iɣersiwen n leɛzib irkelli, yiwen yiwen, bdan
- 112 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
lemden tafyirt tamaynut : At ukkuẓ n yiḍarren, ih ! At sin n
yiḍarren, ala ! D tawinest-agi i d-uran s yisekkilen imeqqranen ɣef
lḥiḍ nnig n Ṣat n Tenbaṭin. Segwasmi i tt-ḥefḍen akken ilaq, mebla
iɛerriqen, teɛǧeb-asen i wakraren. Acḥal n tikkal, mi ad ilin ẓẓlen
deg tferkiwin, ad bdun asbeɛbeɛ lwaḥid : At ukkuẓ n yiḍarren, ih!
At sin n yiḍarren, ala! acḥal n sswayeɛ mebla ma ɛyan.
«Napoléon» ur yefki ara azal i Temsilin n «Tkuret n Udfel».
Ɣef tutlayt-is, aselmed n yimeẓyanen i yesɛan azal ameqqran ɣef
wayen xeddmen i yiɣersiwen imeqqranen deg leɛmer. Deg lweqtagi, tiqjatin deg snat yid-sent, «Constance» d «Fleur», sɛant-d, kra n
lweqt mi yekfa unejruḍ n usaɣur, tẓa n yiqjan ṣṣeḥan. Akken kan
ḥebsen tuṭṭḍa, yekkes-iten «Napoléon» i tyemmatin-nsen, yennaasent d netta ara yeɛnun s uselmed-nsen. Yerra-ten deg teɛrict anda
ur zmiren ad d-kecmen ḥala ma ulin ɣef usellum yellan deg tɣerfet
n tberdiwin. Iḥbes-iten deg umkan-agi armi i ten-ttun iɣersiwen
irkelli.
Ayen yeɛnan adrig n uneɛruq n uyefki, ufan-as-d ixef-is. Yal
ass, sexlaḍen ayefki ɣer wučči n yilfan. Ussan-nni d tallit n usendi n
ttefaḥ, kra n lweqt umbaɛd asmi ara wwent ad tent-tafeḍ ɣlint ɣer
lqaɛa. Iɣersiwen rjan ad bḍun ger-asen lɣella s beṭṭu uɣdim. Yiwen
n wass tusa-asen-d tasunḍa ad leqḍen tteffaḥ akken ad ten-id-awin
ɣer tɣerfet n tberdiwin i lfayda n yilfan. Kra n yiɣersiwen bdan la
tcektayen, maca mebla lfayda, teqqim d awal kan. Ilfan irkelli, ula d
«Napoléon» d «Tkuret n Udfel», mtafaqen ɣef temsalt-agi. D
«Brille-Babil» i iruḥen ad yefk isegziyen iwatan i yiɣersiwen nniḍen :
«Deg leɛnaya-twen ay imeddukal, ur iyi-d-qqaret ara
tumnem belli, nukni s yilfan nexdem akka acku nettxemmim kan
ɣef yiman-nneɣ! Nexdem akka acku nebɣa ad d-nefk iglamen i
yiman-nneɣ! Deg tilawt, aṭas deg-neɣ kerhen ayefki d tteffaḥ. Am
nekk. Ma yella nejmeɛ-iten i yiman-nneɣ, wagi i wakken ad nḥader
tazmert-nneɣ. Ayefki d tteffaḥ (wagi d ayen i tesebgen tussna)
laqen i yilfan akken ad qqimen ṣeḥḥan. Ur tettut ara daɣen belli d
nukni i d ixeddamen aggagen. Tamehla d tuddsa n leɛzib-agi fellaneɣ i rsent. Ṣṣbeḥ neɣ yiḍ nukni d axemmem ɣef lehna d liser-
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 113 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
nwen. D wagi i aɣ-yeǧǧan ad nsew ayefki-nni, ad nečč titefaḥin-nni.
Teẓram acu ara yeḍrun ma yella, nukni s yilfan ur nexdim ara
lwajeb-nneɣ? «Jones» ad d-yuɣal! Ih, «Jones»! Ulac ccek deg waya ay
imeddukal -i iɛeggeḍ «Brille-Babil», ad as-tiniḍ d aḥellel i tenyettḥellil, yernu ur yeḥbis ara aḥerrek seg tama ɣer tayeḍ, teṣeṭṭaines deg yigenni tettergagi-, ur ccukeɣ ara yella yiwen deg-wen
yessaramen tuɣalin n «Jones»?»
Ma tella yiwet n tɣawsa ur bɣin ara yiɣersiwen ad teḍru d
tuɣalin n «Jones». Ma yella sfehmen-asen-d lumur s tmuɣli-agi, ulac
acu ara d-inin. Tiɣimit n yilfan ṣeḥḥan tuɣal i yal aɣersiw d
tammunt. Akkagi, iɣersiwen irkelli qeblen tikti, mebla yiskusa, belli
ayefki d tteffaḥ d-yeɣlin ɣer lqaɛa (akked d tidak, aḥric ameqqran,
ur yewwin ara) d ayla n yilfan.
- 114 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Arranku
Paulo COELHO
L’Alchimiste
Tasuqelt : Inelmaden n tmaziɣt – Tizi Wezzu
Tukkist seg wungal : Arranku
Aḥric wis kraḍ
A
zekka-nni i d-imlen, ameksa imlal akk d umɣar-nni
di ttnaṣfa n wass, iwwi yid-s setta n wulli, inna-as i
wemɣar: “D ayen issewhamen, amddakel-iw yuɣ
fell-i merra ulli-nni, inna-yid belli aṭas aya, netta issaram ad yuɣal d
ameksa, s wakka ẓriɣ belli tagi d limara n lɛali.”
Amɣar : “Akka i t-tteddu, wagi qqaren-as, amenzay anaraf . Lamer
ad t-urareḍ lkarṭa i tikelt tamenzut, ad t-rebḥeḍ mebla ccek, d zher
n uḥeffaḍ.”
Ilemẓi : “Ayen akka-gi?”
Amɣar: “Acku ddunit, tebɣa ad t-idireḍ tamacahut n wul-ik.”
Syinna izzi ɣer wulli ittmuqul-itent, dɣa yufa yiwet tesḥiḍil. Ma d
ilemẓi iqenneɛ-it belli ulac fell-as kra, imi d nettat i d-ittaken aṭas n
taduṭ, yerna tefhem.
Ilemẓi : “I tura andat ugerruj? ”
Amɣar : Atan di Maṣer, ɣer tama n tzumag.”
Ilemẓi irfa, imi d ayen i s-d-nna temɣart i as d-iɛawed wagi, maɛna
nettat
meqqar
ur
tt-ixelles
ara.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 115 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Amɣar : “I wakken ad tawḍeḍ ɣer ugerruj, ilaq-ak ad tedduḍ s
leḥder, ad terreḍ lwelha-k ɣer limarat, acku sidi Rebbi yura i yal
amdan di ddunit abrid ara iḍfer, igra-d kkan ad d-teɣereḍ ayen i kd-yura i keččini.”
Uqbel ad d-yini kra yilemẓi-nni, yuffeg-d ger-asen uferṭeṭṭu. Aya-gi
d ayen i s-d-ismektin jedd-is i s-innan belli iferṭeṭṭa-agi, d lfal n
rrbeḥ, am tanṭawin, ibẓaẓ izegzawen, imulaben izegzawen akk d
tikeffist isɛan rebɛa n tferriwin.
Amɣar, izmer ad iẓer d acu i yettxemmim yilemẓi dɣa inna-as : “D
anect-agi, am wakken i k-imla jeddi-k, d tigi i d limarat.”
Dɣa illi-d acluḥ-is, aya-gi, d ayen iswehmen ilemẓi-nni. Imekti-d
yakan illa kra i t-id-istulsen iḍelli-nni seg yidmaren n ugellid; d
tasedmert n urraɣ sari tin iččuren d iẓra ɣlayen i iɛelleq umɣar-nni
ɣef umgarḍ-is.
S tidet d agellid, ilsa kan icelliqen akken ur ittwakar ara.
Ikkes-d sin n yeẓra si tsedmert-nni, yiwen d aberkan wayeḍ d
amellal. Dɣa inṭeq ɣer yilemẓi inna-as: “Axxen sin-agi n yeẓra, isem
nsen; “Urim” akk d “Tumim”. Aberkan-agi, lmaɛna-s « ih »,
amellal-agi, lmaɛna-s « ala ». Mi ara k-iɛreq wamek ara txedmeḍ,
akken ad t-fehmeḍ limarat, ad tent-ḥwiǧeḍ, maɛna ilaq-ak ad dtefkeḍ asteqsi iwulmen. S umata, ilaq-ak ad t-issineḍ ad teṭefeḍ rray
n yiman-ik, agerruj atan di tzumag, aya-gi d ayen i teẓriḍ, txelleseḍ-t
s wazal n setta n wulli, maɛna d nekk i k-iɛawnen akken ad teṭfeḍ
rray n rrwaḥ.
Ilemẓi igar iẓra-nni daxel n uqrab-is. Sya d asawen d rray n
uqerruy-is kan ara ittaɣ.
Amɣar : “ḥader ad tettuḍ, kulci di ddunit d yiwet n tɣawsa, ḥader
aṭas aṭas ad tettuḍ tameslayt n limarat, ilaq-ak ad tleḥḥuḍ alamma
tewḍeḍ tamacahut n wul-ik.
Uqbel ad truḥeḍ ad ak-d-ḥkuɣ yiwet n teqsiṭ.
“Yiwen n ttaǧǧer, icegɛa mmi-s ɣer umɣar azemni, i yeẓran merra
tifrat n tlufa, i wakken ad yissin d acu i d liser. Ilemẓi, ilḥa rebɛin n
wussan deg uneẓruf, uqbel ad yawweḍ ɣer yiwet n teɣremt i d-izgan
di tqacuct n wedrar, dinna i yettidir umɣar azemni win ɣef ittnadi.
- 116 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Deg umkan anda ara n-yaff amɣar n lbaraka, mi yekcem deg yiwet
n texxamt d tameqrant, yufan teǧǧar wa ikeččem wa i teffeɣ,
imdanen wiyiḍ di tama la ttmeslayen, yiwet akken n lmusiqa d
taxfifant la tetturar, akk d yiwet n ṭabla tɛemmer d leṣnaf
yemgaraden n tuččit taẓidant n tmurt-nni. Amɣar azemni ittmeslay,
tikelt akk d wa, tikelt akk d wadi; ma d ilemẓi ittraǧu nnuba-s ugar
n snat n tsaɛatin.
Dɣa Azemni iḥess-as akken ilaq i yilemẓi-nni mi akken i s-d-iḥekku
sebba n rrwaḥ-is ɣer dinna. Amɣar azemni inna-as belli urɛad d
lawan ad as d-immel sser n liser. Maɛna inna-as ad iruḥ ad icali azal
n snat n tsaɛatin daxel n teɣremt-is. Irna-as uzemni daɣen : “ Ad
ssutereɣ deg-k yiwet n tɣawsa, baɛd mi i s-ifka tijɣelt daxel-is snat n
tqudirin n zzit, dɣa yini-as, mi ara d-tḥewseḍ daxel n uxxam-iw
ḥader ad k-tenɣel zzit-agi.”
Ilemẓi, ibda alluy d uṣubbu di tseddarin n teɣremt, ma d allen-is
cuddent kan ɣer tejɣelt-nni, almi fakkent snat n tsaɛatin, dɣa yuɣald s azemni.
Inṭeq uzemni inna-as : “ Ihi, twalaḍ tiẓerbiyin n tmurt n Lfurs i
yellan di tzeqqa n wučči ? twalaḍ tibḥirt-nni ileqqem lemxeyyer deg
yifellaḥen deg azal n ɛecra n yiseggasen ? i temkerḍit inu, twalaḍtt ?”
Ilemẓi, inneḥcam, acku ur iwala ara merra ayen i d-ibder uzemni,
imi iqurɛa kan tijɣelt-nni n zzit ur tettenɣal ara. Dɣa inna-as umɣar
azemni : “ Ruḥ uɣal ad t-waliḍ ttaɛǧubat n ddunit, acku ur nezmir
ara ad n-effk laman i wergaz ma illa ur nessin ara axxam anda
izdeɣ.”
Dɣa ilemẓi s kra n laman deg yiman-is, yuɣal ad iwali ccbaḥa i
yellan di teɣremt n wemɣar azemni. Iwala lluḥat n teklut iɛelqen di
leḥyuḍ, iwala tibḥirin i wumi i d-zzin yidurar, akk d izeǧǧigen nsent
akk d wamek i msawant tɣawsiwin s lqis. Mi i d-yuɣal s amɣar
azemni, iɛawed-as-d merra ayen i d-iẓra.
Azemni: “I zzit-nni i k-nniɣ ḥader fell-as?”
Mi yezzi ɣer tejɣelt-nni n zzit, yufa-tt tenɣel.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 117 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Dɣa inna-as umɣar azemni: “D tagi i d nnasiḥa ara k-ffkeɣ; sser n
liser, d asikked di ttaɛǧubat n ddunit, mebla ma tettuḍ tiqudirin n
zzit i yellan di tejɣelt”.
Ameksa, issusem ur d-inni awal, maɛna ifhem taqsiṭ i s-d-iḥka
ugellid: Ɣas ameksa iḥemmel assikel, maɛna ur itettu ara ulli ines.
Amɣar, immuqel ilemẓi, irfed ifassen-is nnig n uqerruy-is s kra n
yimussuyen ur nettwafhem ara sɣur yilemẓi-nni; dɣa inher lmal-nni
iruḥ.
*
* *
Si tizi anda tella yiwet n tzeqqa d taqdimt, tin i bnan imuriṭaniyen,
irra-d akk tamdint n Tarifa d akessar. Win ara iqqimen ɣef yiwen n
ṣṣur dinna, ad d-iwali tajmaɛit, ttaǧer n wekbal, akk d cwituḥ si
Tefriqt.
Malekssadeq, agellid n Salem, iqqim ɣef ṣṣur n lberj-nni, yuki i
waḍu n usammar islufu i wudem-is. Ulli ɣer tama-s mhewwalent, ur
rkident ara, sebba imi i beddelent bab, akk d liḥala i yeneqlaben
fell-asent. Anagar leḥcic akk d waman i ttnadint.
Malekssadeq, issikid aɣarrabu-nni ameẓyan mi akken ittɣab cwiṭ
cwiṭ ɣef usagen. Dayen ma ad izzi ad iẓer ameksa-nni ameẓyan, am
wakken ur iɛawed ara ad iẓer Ibrahim, seg wass mi i s-ixelleṣ laɛcur.
Irebbiten ur ssaramen ara, acku ur sɛin ara tamacahut n wul nsen.
maɛna agellid n Salen issaram deg wul-is yakan ilemẓi-nni ad
ismares.
Inna deg wul-is Malekssadeq: “Dayen! ur ittɛeṭṭil ara ad ittu isemiw, lamer am tura ad as-t-id-ɛiwedeɣ aṭas n tikal akken ad icfu fellas, s wakka yal mi ara d-imeslay fell-i ad d-yini : “Malekssadeq
agellid n Salem”. Dɣa irfed allen-is ɣer yigenni s tmara, inna: “Ẓriɣ
d ayen ur nesɛi lmeɛna, am wakken i t-id nniḍ keččini s timad-ik a
sidi. Maɛna tikwal, agellid amɣar iḥwaǧ ad izux s yiman-is.”
*
* *
- 118 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Inna yilemẓi deg wul-is: “ A yir tamurt-agi n Tefriqt!”.
Iqqim daxel n yiwet n lqahwa, i yettmcabin ɣer merra leqhawi i dyufa deg aṭas n tzenqatin n temdint. Irgazen tessen yiwen akken n
usebsi d ameqran, ttmittaken-t seg yimi ɣer wayeḍ s nnuba. Di kra
n tsaɛatin, iwala irgazen myuṭṭafen ifassen la ttḥewwiṣen, iwala
tilawin s leɛǧer ɣef wudemawen nsent, iwala lecyax ulin ɣer laɛli n
kra akken n lebruj cennun-d si sufella nsen; ma d imdanen merra i
yellan dinna, qqimen ɣef tgecrar nsen, la kkaten inyiren nsen ɣer
lqaɛa.
Inna deg wul-is: “D lexdami n lkeffar”. Ass-mi i yella d amejṭuḥ
yuɣ tannumi, ittwali di tmezgida n taddart-is, taɛencurt n “Saint
Jacques ameqran”, sufella n uɛewdiw-is amellal, isekki-is iffeɣ-d si
tiṭṭar, netta irekkeḍ imdanen icban wigi. Ur yufi ara iman-is, bezzaf
d awḥid i yella. Ikafriwen-agi, muhabet tmuɣli nsen.
Yerna imi s lḥir i d iruḥ, ittu yiwen n lamer; di tmurt-agi, d taɛrabt
akk i ttmeslayen. Aya-gi d ayen ara t-isɛeṭlen aṭas akken ad yaweḍ
ɣer ugerruj-is.
S uḍad-is isweɛd-as i uqehwaǧǧi ɣer yiwet n ṭabla anda i d-issers
latay, latay tarẓagant. Lamer yufi, axir-as ccrab.
Mačči d lawan n uxemmem ɣer tigad icban tigi. Ilaq-as ad
ixemmem amek ara yaweḍ ɣer ugerruj, d wamek ara t-id yawi. Lbiɛ
n wulli ines, ččiččur-as-d lǧib-is d idrimen, iẓra belli idrimen d
taɣawsa issewhamen aṭas; win i ten-isɛan ur ittuneḥsab ara d awḥid.
Ger-aɣ d kra n wussan, ahat, izmer ad yaweḍ ɣer tzumag. Amɣar
isɛan anect-nni n urraɣ ɣef yedmaren-is ur terri ara tmara ad disnulfu timucuha akken ad d-iḥelli setta n wakraren.
Amɣar imeslay-as-d ɣef limarat. Mi akken i d-izger i wedrar n
Tariq, ixemmem ɣer limarat. Ih, iẓra d acu i s-d-iqsed; tallit-nni
merra i yesɛdda di tmizar n Andalus, yuɣ tanummi iqqar-d di lqaɛa
naɣ deg yigenni limara icudden ɣer iberdan ara yaɣ. Ilmed yakan
llan yefrax, mi ara ten-iwali, iẓra d azrem i d-sraḥen di tama-nni,
daɣen tejra-ina teqqar-d belli llan waman di tama-nni. D ulli i sislemden merra aya-gi.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 119 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Inna deg wul-is: “Ma illa sidi Rebbi inehher akken ilaq ulli, s wakka
izmer ad inher ula d amdan akken ilaq.” Aya-gi d ayen i s-iksen
tugdi, d ayen daɣen i s-isneqsen i latay-nni terẓeg.
Cwiṭṭuḥ akka isla i usteqsi s tesbenyulit iqqar-as: “D anwa-k
keččini?”
Aya-gi d ayen i t-isferḥen, ittxemmim ɣer limarat, almi i d-ḍra
yiwet.
Irra-as s tuttra: “Amek almi tettmeslayeḍ tasbenyulit?”
Winna i d-ibedden ɣur-s, lebsa-s d tin n yiɣerbiyen, maɛna deg
wudem-is iban n temdint-nni. Di lqedd akk d laɛmer, ad ilin kifkif
nsen.
“Dagi imdanen merra ttmeslayen tasbenyulit. Anager snat n
tsaɛatin i ɣ-iferqen akk d tmurt n Sbenyul.
Ilemẓi: “Qqim ad tesweḍ kra s ɣuri. Ma d nekk suter-iyi ccrab,
tewwet-iyi laqya n latay-agi.”
Irra-as-d winna: “Di tmurt-agi ulac ccrab, iḥermit ddin.”
Ihi, ilemẓi-nni inna-as belli i teddu ɣer tzumag n Maser. Ikker ad simmeslay ɣef ugerruj, maɛna, ixtar tasusmi. Acku yugad ad s-dissuter azgen n ugerruj i wakken ad as-immel abrid ɣer dinna.
Imekta-d amɣar-nni, d acu i s-inna ɣef isumar.
“Bɣiɣ ad i tawiḍ ɣer dinna, nek ad k-xelleseɣ. Tezriḍ amek ara naweḍ alamma d dinna?”
Iwala belli aqehwaǧǧi i d-iqqimen ɣer tama nsen, la d-ittḥessis d
acu i ttmeslayen, aya-gi d ayen i t-iqelqen ciṭṭuḥ. Maɛna, ur ibɣi ara
ad isruḥ tagnit am tagi, imi i d-yufa win ara s-imlen abrid.
Inna-as waɛrab-nni: “Ilaq ad d-t-kkeḍ merra aneẓruf, aya-gi iḥwaǧ
aṭas n yedrimen. Ilaq di tazwara ad ẓereɣ ma tesɛiḍ anect ilaqen.”
Ilemzi ikukra asteqsi-agi. Maɛna yumen s yimeslayen n wemɣar-nni
mi i s-inna belli mi ara tebɣuḍ taɣawsa, ddunit merra ad k-t-ɛiwen.
Ijbed-d idrimen-is si lǧǧib, isnaɛt-iten i wemdakel-is ajdid.
Aqehwaǧǧi yuẓa-d ula d netta ad iwali. Isla i wemdakel-is imbadal
kra n yimeslayen s tutlayt n taɛrabt netta akk d uqehwaǧǧi win ɣeff
i d-iban zɛaf.
- 120 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
“Ekker ad n-ruḥ, i s-inna waɛrab-nni. Ur ibɣi ara ad n-rnu iɣimi
dagi.”
Ilemẓi, ithenna. Iruḥ ad ixelleṣ tissit nsen, maɛna aqehwaǧi iṭṭef-it
seg ufus, ibda la s-d-ittmeslay mebla tilas. ilemẓi-nni iǧhed, maɛna
d aberrani i yella di tmurt-nni. D ameddakel-is i idehmen
aqehwaǧǧi-nni di tama, d netta i yewwin ilemzi-nni ɣer berra.
Inna-as: “D idrimen-ik i yebɣa ad ten-yawi. Tanǧǧa, mačči am
temnaḍin nniḍen n Tefriqt. dagi deg usagen i k-yuɣ lḥal, isugan
merra ttacaren d imakaren.”
S wakka, izmer ad ittkel ɣef umeddakel-is ajdid, win i d-yusan d
sellak-is di tegnitt n lḥers. Iddem-d idrimen-is iḥsebiten.
Inna-as waɛrab-nni mi yejmeɛ idremen-nni ɣur-s: “Nezmer ad naweḍ azekka ɣer tzumag, maɛna, ilaq ad d-n-aɣ sin n yileɣman.”
Dɣa dduklen di tzenqatin n Tanǧa. Di yal taḥnact, di yal tiɣmert
teǧǧar ḍelqen-d selɛat nsen ad nnzent. Wwḍen ɣer yiwet n rreḥba d
tameqrant, dinna i ttaɛmaren ssuq. Ufanen d imelyan n yemdanen i
yellan dinna, wid ittmeslayen, wid isnuzuyen, wid ittaɣen, temlal
lxeḍra, lfakya n yal tamnaḍt n ddunit akk d ijenwiyen, tiẓerbyay,
akk d isebsiyen si yal ṣṣifa. Ma d ilemẓi irsa allen-is deg umeddakelis imi d netta uɣur i llan idrimen-is. Ibɣa ad as ten-issuter, maɛna
ikukra, acku ur issin ara tamurt.
Inna deg wul-is: “Ilaq kan ad t-ɛusseɣ”. Ilemẓi, iɣelb-it di lǧehd.
Taswiɛt akka, ɣlint-d wallen-is deg yiwen n yisekki, laɛmer i yeẓri
am netta; tiṭṭar-is n lfeṭṭa, afus-is d aberkan, iččččur d iẓra ɣlayen.
Iggul belli, mi ara d-yuɣal si Maṣer, ad t-id-aɣ.
Inna-as i wemdakel-is : “Ini-as kan acḥal ssuma-s.” Maɛna, mi i didla ɣur-s yufat-id ulac-it.”
Ul-is iqber, amzun d idmaren-is i la iɣelqen. Ikukra ad imuqel ɣer
tama-s, iẓra d acu i t-irǧan. Icud allen-is ɣer yisekki-nni kra n tallit,
u s kra n tebɣest, izzi-d.
Maɛna, yufa-d iman-is di tlemmast n ssuq, imdanen ttruḥun
ttuɣalen, ttɛeggiḍen, ttaɣen tiẓerbyay, lǧuz n urumi; cclaḍa ɣer tama
n sniwat n nḥas, irgazen afus deg ufus, tilawin s laɛǧer ɣef
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 121 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
wudmawen nsent, rriḥa n tuččit yemgaraden… Maɛna ulac, ulac
ula d yiwen n umkkan anda i d-iban lexyal n umeddakel-is.
Ibɣa ad s-yeg amzun akken d amsaɛraq kan i msaɛraqen. Dɣa iqqim
kan dina, amar ad d-yuɣal. Cwiṭṭuḥ aka, yuli yiwen ɣer laɛli n lberj,
ibda ad d-icennu. Sekra n wid illan dinna, qqimen ɣef tgecrar nsen,
kkaten inyiren nsen ɣer lqaɛa yerna ula d nitni cennun. Mi akken
fakken, uɣalen amzun d tamdint n uweṭṭuf, ffsin-d merra tixxamin
nsen ruḥen.
*
* *
Ula d iṭij iruḥ. Ilemẓi iḍfer-it s wallen-is almi iɣab deffir n
yexxamen imellalen i d-izzin i rreḥba-nni. Imekti-d belli iṭij-agi, mi i
d-yuli sbeḥ, yufat-id deg wakal nniḍen, anda i yella d ameksa, isɛa
settin n waxfiwen n wulli, isɛa asihar netta akk d yiwet n tlemẓit.
Iẓra merra d acu ara d-imlil deg ubrid-is mi ara iteddu di lexlawi.
Maca, mi akka iɣli yiṭij, yufa-d iman-is di tmurt n medden, d
aberrani di tmurt taberranit, anda ur izmir ara ad ifhem ula d
tameslayt i ttmeslayen. Tura, ur illa ara d ameksa, ur isɛi acemma
ɣur-s, ulac ula d ayen s wacu ara yuɣal ɣer wansi i d-ikka akken ad
d-iɛiwed kulci si lsas.
Inna deg wul-is: “Aya-gi akk iḍra-d ger walluy d uɣelluy n yiṭij.”
Dɣa, itezzem deg yiman-is, yufa belli, tikwal, ttbeddilen lecɣal di
rrmec n tiṭ, ur aɣ-ttaken ara tagnit ad n-aɣ ula d tanummi yidsen.
Isetḥa ad iru. Di laɛmer-is mačči iru sdat n wulli ines. Maɛna
tajmaɛit-nni texla, yerna ibɛed ɣef tmurt-is.
Iru. Iru acku iḥqer-it Rebbi, imi akka-gi i yettxelliṣ wid ittamenen s
tirga. “ Mi akken i lliɣ akk d wulli inu, lliɣ ferḥeɣ, yerna zerrɛeɣ
lferḥ-iw ger wid iyi d-izzin. Mi ara ad d-aseɣ, imdanen ttqabalen-iyid akken iwata. Tura, aqliyi ḥezneɣ, nḥafeɣ. Amek ara xedmeɣ?
Tura, ad irẓigeɣ, ur ttuɣaleɣ ara ad ameneɣ ula d yiwen, acku,
ttwaxedɛeɣ. Ad ineɛel Rebbi sekra n win i yufan agerruj, imi,
nekkini ur ufiɣ ara agerruj-iw. U sya d asawen, ad nadiɣ amek ara
- 122 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
ḥarzeɣ cwiṭuḥ-nni i sɛiɣ, imi mazal meẓẓiyeɣ akken ad fehmeɣ
ddunit.”
Illi aqrab-is akken ad iẓer d acu i yellan daxel-is, amar igrad kra si
lqut-nni i yečča deg uɣerrabu, maɛna, yufa anager adlis d ameqran,
acluḥ-is akk sin-nni n yeẓra i s-d-ifka ugellid.
Mi akken iwala iẓra-nni, i twennes cwiṭṭuḥ. Ibeddel setta n wulli s
sin n yeẓra ɣlayen i d-ittwaksen si tsedmert n urraɣ. Izmer ad tenisenz. S ssuma nsen ad d-yaɣ tabyiḍt n tuɣalin ɣer tmurt-is. Dɣa
inna: “Sya d asawen ad ḥerceɣ”, ikkes-iten-id seg uqrab, irra-ten di
lǧib-is. Dagi d asagen, ma illa wawal n tidet i s-d-inna waɛrab-nni,
anager mi i s-inna belli isugan ččuren d imakaren.
Almi d tura i yefhem d acu i yebɣa uqehwaǧi-nni: ibɣa ad as d-yini,
ur ttamen ara amdan-nni. “Ula d nekkini am medden merra, ttwaliɣ
ddunit amek i bɣiɣ ad ḍrun lecɣal deg-s, mačči amek i ḍerrunt di
tilawt.
Iqqim la isskid deg yeẓra-nni. Iself-asen yiwen yiwen, d nitni i d
agerruj-is tura. Mi i ten-innul ad iḥulfu i wul-is d afessas.
Smektayen-as-d amɣar-nni i s-innan: “Mi ara tebɣuḍ taɣawsa,
ddunit merra ad t-ili s idis-ik akken ad t-aweḍeḍ ɣer lebɣi-k.”
Ibɣa ad iẓer ma d tidet waya-gi. Yuɣ-it lḥal di tlemmast n ssuq
yexlan, taryalt ur telli di lǧib-is, ulac ula d tixsiwin ara iɛus deg yiḍnni. Maɛna, iẓra-nni qqaren-as-d belli, d tidet imlal-d akk d ugellid agellid-nni i yeẓran taqsiḍt n ddunit-is, win iẓran d acu i yexdem s
tmegḥelt n bab-as, akk d tarmit ines tazfant tamenzut.
“Iẓra-agi n zeyyara. Isem nsen: Urim akk d Tumim.”
Irra-ten ɣer daxel n uqrab-is, ibɣa ad ixdem tarmit. Inna-as umɣar:
“ilaq ad d-teffkeḍ isteqsiyen isehlen, acku iẓra ur zmiren ara ad
xedmen acemma ma yella ur teẓriḍ ara d acu i tebɣiḍ.”
S wakka, ilemẓi ibɣa ad iẓer ma mazal lbaraka n wemɣar-nni ttteddu yides.
Iɛawed iddem-d yiwen deg-sen. Dɣa d win i d-iqqaren “ih” i diddan.
Irna-d asteqsi wis sin inna: “i ugerruj-iw, ad t-affeɣ?”
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 123 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Iger afus-is daxel n usegres ad d-iddem yiwen, maɛna, ɣlin-d seg
yiwet n teflit i yellan di lqaɛa n usegres. Ur iẓri ara belli asegres-is
ifla. Dɣa, ikna ad d-ijemɛa Urim akk d Tumim akken ad ten-yerr
ɣer usegres. Mi akken i ten-iwala di lqaɛa, immekti-d awal niḍen
inna-as-t-id ugellid: “lmed amek ara t-qader-ḍ limarat, d wamek ara
tent-tabaɛeḍ ”.
Limarat! Iḍsatt-id yilemẓi-nni, dɣa, ijemɛa-d iẓra-nni irraten s
aqrab-is mebla ma illa di tdemmi-s belli ilaq ad t-ixiḍ; akka-gi,
zemren ad ɣlin melmi i sen-ihwa. Iẓra belli, llant kra n taɣwsiwin ur
ilaq ara ad tent-nessuter akken ur n reggel ara ɣef lmektub nneɣ.
Inna deg wul-is: “Yak gguleɣ ar d rray-iw kann ara xeddemeɣ.”
Iẓra-nni nnan-as-d belli agellid atan dima ɣer tama-s, aya-gi d ayen i
s-d-rran laman. Imuqqel tikelt nniḍen ssuq ixlan, maɛna ur
isḥassef ara am tazwara-nni. Dayen, mačči d tamurt taberranit,
maɛna d ddunit tajḍit.
Aniɣ d anect-agi i yettnadi; ittnadi ad yissin timura tijdidin. Ɣas ur
ittaweḍ ara ɣer tzumag, maɛna, yugar merra imeksawen i yessen
anect i yelḥa.
“Ah! Lamer ẓrin belli deg wazal n snat n tsaɛatin n ussikel s
uɣarrabu, zemren ad ẓren ddeqs n tɣawsiwin warǧin i tentssinen…”
Ddunit tajḍit, tettbin-d sdat n wallen-is s wudem n ssuq ixlan,
maɛna, iẓra-t yakan mi yaɛmer s tudert, d lmuḥal ad ittu aya-gi.
Icfa ɣef isekki-nni, s leɣla i ixelles tallit-nni tameẓyant anda i tisakked. Maɛna ariḍa ur iẓri taɣawsa it icban. Deg yiwet n teswiɛt,
iḥulfa belli, izmer ad iwali ddunit am win ɣef iɛedda lbaṭel, neɣ am
yiwen n umssikel i yettnadin ɣef ugerruj.
Uqbel ad igen inna : “Nek d amssikel i yettnadin ɣef ugerruj.”
*
* *
Innul-it-id yiwen di tayet, dɣa idduqes-d si tnafa; yufa-d iman-is di
tlemmast n ssuq akken kan ibda la ittaɛmar.
- 124 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ibda la itezzi akin aka, ittnadi anda ara iwali akraren-is, maɛna yuɣal
irra-d s lexbar belli di tmurt nniḍen i yella. Deg umkan anda ara
iḥulfu s leḥzen, netta d lferḥ i yefreḥ. Acku ur ittruḥu ara ad inadi
ɣef waman akk d leḥcic, maca izmer ad ikker ad ibdu anadi ɣef
ugerruj. Ulac ula d taryalt di lǧib-is, maɛna isɛa laman deg ddunit.
Imi iḍ-nni iɛeddan ixtar ad yili d amssikel am wid ittaf deg yedlisennni i yeqqar.
Ikker la ittḥewwis s laɛqel-is di rreḥba. Imsewqen bdan la salayen
tixxamin nsen. Iɛawen-d yiwen wergaz isnuzuyen tiẓidanin, mi
yessalay taxxamt-is. Deg wudem n urgaz-nni, ittbin-d uzmumeg
mačči am wiyiḍ; iččur d lferḥ, icreh, iqsed ad ixdem ass-is akken
igerrez. Azmumeg-agi ismektay-as-d amɣar-nni i d-imlal yiwet n
tikelt. Inna belli: “ttaǧer-agi, ur ixeddem ara tiẓidanin, acku ibɣa ad
issikel, neɣ akken ad yaɣ yelli-s n ttaǧer, maca ixeddem-itent acku
iḥemmel lxedma-agi”.
Iwala belli ula d netta izmer ad ixdem am ugellid-nni; meḥsub, ad
iẓer ma illa amdan iqreb neɣ ala ɣer tmacahut n wul-is, aya-gi
ifehm-it anager imi immuqel argaz-nni i yellan sdat-s. “d ayen
isehlen, yerna ur d-wwiɣ ara s lexbar.”
Mi akken ssulin texxamt-nni s userkeb, taḥelwat tamezwarut i disseww, ifka-as-tt i yilemẓi-nni. Ičča-tt s lferḥ, dɣa iruḥ ikemmel
abrid-is. Mi akken ibeɛd cwiṭṭuḥ, ixemmem yufa belli taxxamt-nni
ssulin-tt sin n yemdanen, yiwen ittmeslay s taɛrabt, wayeḍ s
tesbenyulit; yerna msefhamen akken iwata.
Inna deg wul-is: “tella tutlayt i iɛeddan akin i lehdur. Aya-gi d ayen
i jerrebeɣ aṭas aya, nek akk d wulli-iw, tura yuɣal ger-i akk d
yemdanen.
S wakka, ibda la ittissin leḥwayeǧ timaynutin, tid-ak i ijerreb di zikis, maɛna uɣalent-d d timaynutin imi i tent-id-imlal deg ubrid-is
mebla ma ibna fell-asent. Neɣ ahat d tannumi-nni i yuɣ yid-sent i tiǧǧan ur sent-iḥulfa ara.
“Imi i zmereɣ ad fehemeɣ tameslayt-agi i iɛeddan akin i lehdur, ihi,
zmereɣ ad fehemeɣ merra ddunit.”
“Kulci, d yiwet n tɣawsa i d-inna umɣar.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 125 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
S wakka irra-tt i tteḥwwis mebla uguren di temdint n Tanǧa:
Anager akka-gi i yezmer ad d-ittemlili akk d limarat. Aya-gi iḥwaǧ
cwiṭuḥ n sber, maɛna, sber d leqraya tamenzut n umeksa.
S wakka daɣen, yufa-d iman-is isseqdac merra timsirin i d-ilmed ɣar
wulli ines i tikelt nniḍen di tmurt-agi taberranit.
“Kulci, d yiwet n tɣawsa.” i d-inna umɣar.
- 126 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
TAMEDYAZT
Lemmer ur telliḍ, d acu-yi ?
Louis ARAGON
Que serai-je sans toi
Ccna n Jean ferrat
Tasuqelt : Hacène Halouane
Lemmer ur telliḍ d acu-yi
A win i yi-d-yemmugren
Talla akka nekk d iɣisi
Dug albaḍ igecmucen
Iɣaz ufus n temẓi
S tayri d imeṭṭawen
Talla akka nekk d iḍelli
Iɣef ur cfin medden
Lemmer ur telliḍ d acu-yi
D asexartem ger wawalen
Ayen ssneɣ ɣur-k i t-lemdeɣ
Seg wayen i ttaɣen medden
Armi s wallen-ik i ẓerreɣ
S ɣur-k ugmeɣ
Am win yeswan si tala
Am win yeɣran iwala
Yessen ayen ur iwala
Am win d-ismektan ccna
I wemsebrid yid-s inna
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 129 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Yid-k lemdeɣ
Dacu i d afriwes n tasa
Lemmer ur telliḍ d acu-yi
A win iyi-d-immugren
Talla akka nekk d iɣisi
Dug albaḍ igecmucen
Iɣaz ufus n temẓi
S tayri d imeṭṭawen
Talla akka nekk d iḍelli
Iɣef ur cfin medden
Lemmer ur telliḍ d acu-yi
D asexartem ger wawalen
Ayen ssneɣ yur-k i t-ugmeɣ
Tafat n wass d-ilulen
Igenni win zegzawen
Iṭij…
Mačči d zalellu d-icewqen
Temliḍ-iyi abrid di teẓgi n tura
Teṭṭfeḍ-iyi afus llint tewwura
Tikli d tayuga ttun-tt tura
Lemmer ur telliḍ d acu-yi
A win iyi-d-immugren
Talla akka nekk d iɣisi
Dug albaḍ igecmucen
Iɣaz ufus n temẓi
S tayri d imeṭṭawen
Talla akka nekk d iḍelli
Iɣef ur cfin medden
Lemmer ur telliḍ d acu-yi
D asexartem ger wawalen
- 130 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Wi slalen imi-s s uẓidan
Nadi tarẓeg dug aneɣ-is
Win irun d win d-fnan
Win umi rẓan iferr-is
Xas akken ẓid-it wusan
Iw-n-nniɣ a yatmaten-is
Ur ttnadit deg genwan
Lemmer ur telliḍ d acu-yi
A win iyi-d-immugren
Talla akka nekk d iɣisi
Dug albaḍ igecmucen
Iɣaz ufus n temẓi
S tayri d imeṭṭawen
Talla akka nekk d iḍelli
Iɣef ur cfin medden
Lemmer ur telliḍ d acu-yi
D asexartem ger wawalen
Ḥsiɣ, ẓriɣ
Mazal ur nexdim wara
Ass n wass-a lmut teẓẓel di tesga
Ruḥ ad tnadiḍ di tegnawt
Nadi-d talwit
Texsi da tuɣ-d s yadi
Wisen amek akka
Yemɣi-d yiɣes di tasa
Ad yefk nnuba i tlafsa
Win akken ikkersen tiyita
Seddaw tecḍaḍt
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 131 -
Ur d-yeggri wara
Alfred DE MUSSET
Tristesse
Tasuqelt : Hamid IBRI
Teǧǧa-yi tudert d ifadden,
Tumert d wid akk ḥemmleɣ,
Ur d-yeggri yiwzi seg yiseɣ
I yi-yerran azal gar medden.
Tidet asmi akken i tt-ssneɣ,
Ɣileɣ ad nezdi am yiwen,
Mi kksent tirtaw ɣef wallen,
Imir kan deg-s mɛuǧǧteɣ.
Tidet ur tt-urzen wussan.
Imdanen iɣef teffer
Ddren ur yelli kra iwalan.
Rebbi ihedder, ilaq ad as-nerr.
D acu i d-yeggran deg umaḍal ?
D imeṭṭawen ttruɣ tikwal.
- 132 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
I wumi imeṭṭi ?
Si les larmes…
Johakim DU BELLAY
Tasuqelt : Hamid IBRI
Lemmer win yettrun ad yeḥlu,
Lemmer yelha imeṭṭi i tlufa,
Di leswaq ad yettnuzu
Ur yettwagar di ssuma.
Di tilawt ur yesɛi azal :
Wid yeṭṭfen imeṭṭawen,
Wid yettrun deg yiḍ deg uzal,
Ur rẓin tawla deg yifadden.
Ul yettak-itt i wallaɣ,
Seg wallen ad tt-id-yessuffeɣ ;
Tawla seg wallen ur tneggi !
Ma nru, d acu i d-nessuli ?
Ma nerna zzit i tmess,
Ad nesruḥ taqimt iḍes !
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 133 -
Maca, d acu, d acu i d tudert
Jules ANTOINE
Tasuqelt : Ahcene MARICHE
D acu i d ɛecra snin ?
D lweqt deg i nebɣa
Meqqrit ad nettbin
Yal ass ad nelmed kra
Tikwal nettru-ten aḥlil
S kra ur nefhim ara
Nesteqsay ayen din
Tiririt ur ɣ-d-tella
Tteldint-aɣ taṭṭucin
Numen ad nɛic i lebda
D acu i d ɛecrin ?
D lweqt kan swaswa
Deg nettfaka anerni
Nbeddu nettḥassa
Numen neḥya kulci
Deg yimawlan ur ɣ-d-tewqiɛ ara
Nebɣa ad nfaz di ṣṣifa
Ur nefhim iman-nneɣ
Nlemmed ad nḥemmel dɣa
Layas dayen neqḍeɛ
- 134 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
D acu d acu i d tlatin ?
D lawan ad nesɛu dderya
Ad nili d ababat d tayemmat
Laxṣaṣ ad aɣ-d-ittban dima
Tudert-nneɣ nezgel-itt
Ad nemḥemmal tamara
Neɣ ḥala berru ma yefra-tt
Ccɣel nettarra-t i uzekka
Liḥala-nneɣ ma nwala-tt
Ass-a diri-t ahat ?
D acu i d rebɛin yiseggasen ?
D lweqt yakan
Ideg ttimɣuren igerdan
Ideg ttiwsiren imawlan
Ideg nettkal ɣef yiman-nneɣ
Ideg nessexdam ddraɛ-nneɣ
Ideg tudert nettaf ixef-is
Ideg nettḥewwis
D iseggasen ifazen
Ma tazmert tezwar-asen
D acu i d xemsin nesna ?
D lweqt ad ncukk di rrezg
Lxuf deg-s i d-yettlala
D jeddi d jida ad tiliḍ
Asali n leḥsab iwata
I leɛmer yettenqasen
Cciîan deg-neɣ yezga
Nettmenni-d ayen nniḍen
I wiyaḍ ad naɛǧeb ladɣa
D acu i d settin nesna ?
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 135 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ata yewweḍ-d lawan
Deg tettaṭṭaf nndama
Tikwal nettcetkay
Nettxemmim ɣer wi iɛeddan
Ula d lesnin n temẓi
D wakud ɣlayen n ḍeyyeɛ
Dayen ur nessin ad nêemmel
Nezga nemmuɣben
Yiwen kan i d-mazal
Ɣef sebɛin nesna
Xas ini mazal am zik
Acu netɛeqqel nerẓen
Nêekku-d timucuha
S lmektub nettamen
Akud s tɣawalt yedda
Azekka ur t-id-nettadder dayen
Ad nuɣal d ulac neẓra
Mi tḍalleḍ i tmanyin akin
Mačči am wayen iɛeddan
Nezga nêemmel ad neqqim
Tameddit d wid tt-yerǧan
Ulac amkan i ɣ-yewwin
Di ccfawat ur yelli i d-yeggran
Tikwal nɣelleḍ ayen din
Nrennu nettimɣur a zzman
M lḥeqq udem-is la d-yettbin.
- 136 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
I Lyès
Youcef MERAHI
Le Chemin de ma route
Tasuqelt : Abdenour ABDESSELAM
Tegge$-as ticeââaf i lweqt s tira
Ur ggare$ iman-iw êala deg uêulfu n tiyita
ur pmagare$
S wazal n wawal
D acu-ten akken ?
Teééu$ laman s tira
Paru$ a yi-d-slen
Paru$ ad amne$, laman d tira d tsusmi
Paru$ ad semâirriqe$ i lweqt s usebdi a n-aée$
$ur-k
Paru$-as $ef wayev s leb$i n wudem
Yeréa uxiqi
Paru$ $as lferê ur yelli deg-s laman
Paru$, paru$ imellek-iyi weêd-i
Paru$ asefru i$ef ur yepawev wass
Paru$ di tlemmas n unayas
Paru$ yerna iv d ajeggeê
Paru$ ssedhuye$ tugdi-w
Paru$ i yal abrir d-iteddun
Praru$ $ef taggayin
d wayen yepwazeglen iâemmed
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 137 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Paru$ tisuregt
Paru$ akken ad ge$
Paru$ ssawale$ i taâéeg agemmav yerwa deg-i
tavsa
Paru$ ur ksane$ i tlalit
Paru$ ahat ad yekkes we$bel-nni n zik
Paru$ ur ye$li layas
Paru$ i wakken ccfaya
ad terr avar ad tecfu
Paru$ s yiwen ufus
Paru$ d aslufu i kra n tikli akkenni
Paru$ $ef tiddukla yerûan akin i tnafa
Paru$ keççfe$-d i iâeddan yepâawad
Paru$ $ef ti$it n uêesses
Paru$ $ef lmuêal $ef wawal $ef tmetti
Paru$ a d-ggri$ d nekkini
Paru$ la pmepate$
Paru$ i teûmev n yiv s acu-p
tagayin
Paru$ uyse$
Paru$ sseêrase$ ccfaya
imecêen pbernat
Paru$ $ef yiri umteddu $ef wayen yufa usekran
Paru$ $ef weêd-i n wass-a
Paru$ $ef wussan n teméi-w
Paru$ yemma d anhewwel-iw
Paru$ ssawale$ i tmepant a d-t$iwel
Paru$ i iâeddan i i verrun
$ef taffa n ccêani
Paru$ ccuq-iw
Paru$ ur yefrié wara
Paru$ ad ibedd buberrak
Paru$ i iqerben tasraft
Paru$ yir perbegga d kra akken n tlaba
- 138 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Paru$ ddunit di ddunit-is
Paru$ ursel agaraw d uje$lal
Paru$ leb$i-w yeqden $ef tizi d tasayin
Paru$ atihi fell-i rrif d tisselbi
Paru$ ssawle$ azal n wawal
Paru$ teqreê l$iba-k
Paru$ ssawale$-am-n a tamedyazt
Paru$ ssawale$ i mmi, a mmi awi-d afus-ik
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 139 -
Muḥend Saɛid Amlikec
Malek HOUD
Tamurt-a d taɣewwaɣt
Seg zik akka i tella
Ɣur-s acḥal d taddart
Deg (yi)durar neɣ deg luḍa
Irgazen-is d at n tinzert
Ttkukrun-ten aṭas yicenga
Tefka-d Saɛid isefrawen
D Amlikec i s-ssawalen
Muḥend Saɛid Amlikec
N At Sidi Ɛli UƐebdella
Deg tebḥirt n wawal yenqec
Yemger acḥal di lɣella
Tudert-is merra tberqec
Ṭṭrad d usefru sufella
Lḥeǧǧaǧ ,ideɛɛu-asen
Bxir s axxam ad d-uɣalen
Inaw yenna deg Tewrirt
Yesddukel agdud am yiwen
D argaz izemren i tsertit
Amennuɣ-is d yirumyen
Ulac anda ur yewwit
- 140 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Dagi neɣ anda-nniḍen
Bubeɣla mi d-as-yesla
S At Mlikec i d-yerra
Yeɣra,yessen,yessefra
Gar tudrin yezga iferru
Isem-is akkin iɛedda
Tudert-is tga d asaru
Awal-is mačči s tuffra
Yeqqar-it mebla akukru
D amjahed n yiwen n wawal
Anda yedda ɣur-s azal
« Ageldun n yimedyazen »
Akkagi i d isem-is wis sin
Agerdas d netta i t-ittaken
Win d-inan si meyya akkin
Si Muḥend d win i t-yettqadaren
Yeɛdel d Ccix Muḥend U Lḥusin
S wawal d lbarud yennuɣ
Zeddiget neyya-s ur tluɣ .
Deg tṣefṣaft ttɣimin d agraw
Deg taddart n Iɛeggacen
Snernayen akk awal azwaw
Imi d agraw n yimussnawen
Awal deg ugerjum d acraw
Yis-s kan i ttmesčawen
Ttnawalen awal s usefru
Tawant tewweḍ s aqerru.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 141 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Amahil n umeẓyan
A yemma tizzya-w teqqar
Yal ass d rrwaḥ ɣer uɣerbaz
Deg yifergan tetturar
Tettaffeg deg (yi)genni am lbaz
(De)g lqaɛa lhiɣ i ukraz
Nekk mačči d amdan d azger
Xeddmeɣ i ixeddem urgaz
Deg-i mazal geɛɛu (de)g tinzer
Mazal-iyi d aqcic
Ssexdamen-iyi am urgaz
Megreɣ tuga d leḥcic
Ttunehreɣ s uɛekkaz
Turart ttwaliɣ-tt deg targit
Ma deg tudert-iw tenger
Amecṭuḥ gren-t (de)g twaɣit
Zher-is deg temda yezder
Deg tmetti meskin yugar
Aberhuc ahat yif-it
Tudert-is terwa ademmer
Lbext-is yezdi d tkelwit
Tnac urɛad i tent-wwḍeɣ
Tuyat-iw ɛekfent aṭas
Ɣef tafrara i ttnekkareɣ
Ad mmagreɣ lhemm amessas.
- 142 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
D taqcict i iyi-d-ttwalin
Medden ddreɣlen ɣef tidet
Ur uksaneɣ tiɛleǧtin
Ttɛebga terẓa-iyi tayet
Lxedma tundi am texfet
Teṭṭef acḥal d tiqcicin
Teqqur tekkaw twerdet
Rekḍen-tt wwint-tt tḥemmalin
Ma d isegmi-nni ireẓ
Ẓriɣ ur ttidireɣ ara aṭas
Ẓriɣ aẓekka-inu yebrez
Dayen qeḍɛeɣ llayas.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 143 -
Akerfi
Kania RABDI
Ass n ṭam deg Meɣres
yecba ifeṭṭiwej n tmes
Aseggas s lekmal d aserkes
tameṭṭut azal-is yettwakkes
Mi d-yewweḍ wass-a
ax tazeǧǧigt a Lala !
Amzun kra ur d-yeḍra
ddel-nni akk tesɛedda yeḥfa
Anagar tayri d leḥnana ;
ideg tettidir seg wacḥal-aya
Wissen ma teẓram lqima n tafat ?!
lqima-s, send ad tegrim i tallast
Wissen ma teḥsam s ccan n umdan ?!
ccan-is, qbel ad yemmet
Ay ayetma ! ttxilwet
ur d-qqaret ass-a d lɛid
Ass i d-yessmektayen lejruḥ
win mačči d lɛid
Lɛid n yiwen wass
d amessas, nebra-as
Lɛid n tmeṭṭut yal ass
mačči anagar yiwen wass
Wi m-yerran azal
- 144 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
mačči s wawal
Wi kemm-iqadren
ad kemm-yettu ṭul
Imi, ma lɛid d lferḥ
llsas-is yebna ɣef lqerḥ
Mi d izerfan-im a tameṭṭut d ayen
Ziɣ ttkellixen fell-am s izerfan
Deg tidet, yiwen ur m-igi amkan
izerfan-im akk d awalen kan
Wi ikkren yini-am d ayur
ccbaḥa-m ulac-itt deg leqsur
Deg lḥenna, tifeḍ asif n ucerur
tettirriq tidfi deg-m d nnur
Wi yebɣan ad d-irebbi lǧil ad imɣur
fell-am a tameṭṭut i ittkel, d agrur
Ziɣ d tteklax kan, fell-am
uma tidet, rwel kan !
Ḥed ur m-ixdim ccan
egg-it i leɛmer-im axir kan
Yak kemm, tumneḍ belli kemm d amdan
ma d weyyiḍ, ur kemm-d-yecqi ma rḍan
Rfed iri-m a tameṭṭut
ayen yeḍran ttu-t
S yiɣil-im, cerreg tagut
am wass-a ad tafeḍ ttbut
Γas akken teɣleq tewwurt
azekka ad tt-id-iẓur tafukt
Bedd i uɛdaw d asennan
Ad yerr aḍar ɣer wayen yelhan
Bnu kan ɣef wayen yesfan
ad suben yir iberdan
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 145 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ad ttiliḍ d agur gar yetran
ɣas zemren ad t-ḥejben izilan
A tameṭṭut, ur tettu lasel-im
ilaq ad yenǧer deg wallaɣ-im
Skud qessiḥ leɛwam am idmim
d isiɣ i d amenzay-im
Yes-s bnu ayen yellan d rrmim
ad d-yufrar deg isem-im
Acḥal d tameṭṭut irefden ssif
tqubel acengu s nnif
Tura yegra-d yisem-is d rrdif
nettader-it-id kan mi ara neshitrif
Aɣbel, yezga d win meqqren
ussan ttɛeddin ttazzalen
Nkenti neṭṭef deg wayen yerẓẓen
mazal nettnaɣ ɣef uzref-nneɣ iruḥen
Kker, a tameṭṭut n sin n yigiman
aki-d seg tnafa iɣemqen
S wayen yelhan bnu tamurt-im
ɣer tama n urgaz rfed ixef-im
Nnif d lḥerma d imdukkal-im
tussna d tterbeyya d ssenǧaq-im
Rfed tamusni d leɛlam-im
yes-s ad d-ḥerreḍ lersam
Kra ur d-yettas s naddam
tili, yuɣal umcic d sselṭan
Γas ur m-d-rrin ccan
kemm sskfel-it-id gar yefran
Ger ɣer tlelli asurif
lxuf n yimal eǧǧ-it deg usqif
- 146 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
I nekk tilelli
Lynda KOUDACHE
Ɣef iddra-m
I bdiɣ tira
Uriɣ aḍris ur tekfiɣ ara
Ɣef iddra-m
Ḍelqeɣ-as i wawal-iw
Ǧǧiɣ-t ad imured, ad yelḥu
Ɛemmdeɣ-as ad yeɣli ad yekker
Ur yettmettat ara
Ɣef iddra-m
Ɣunfaɣ tala yekkawen
Sswiɣ si tala yeccercuren
Ɣas ur rwiɣ ara
Ɣef iddra-m
Qedceɣ ur ɛegguɣ ara
Fetleɣ tudert akken d-tusa
Tudert asragen-is neɣden
Iɣeblan-is ɛewjen
Ussan-is d ilejjamen
Asirem-is yeččur d ibrariyen
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 147 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ɣef iddra-m
Yal iḍ ttakreɣ taqejjirt ɣer targit
Targit d nekk itt-yebnan akken i bɣiɣ
Maca deg-s ur ttalaseɣ ara
Targit yess-i i tella
Maca deg-s ur lliɣ ara
Ɣef iddra-m
Ferqeɣ cwiṭ n tduli i kesbeɣ
Ɣef iddra-m
Ferqeɣ cwiṭ n tduli i kesbeɣ
Ɣef igellilen ad ddarin
Ad miḥnacen
Ad sseḥmun
Mi ara yekkat laẓ s uzayaḍ
Ɣef iddra-m
Ferqeɣ cwiṭ n weɣrum i giɣ
Ɣef igellilen
Ad ččen
Ad rwun
Ad ilin
Mi ara yekkat fad ur izerri ara
Ɣef iddra-m
Ssdukleɣ tiɣri-w
D wid yettwaḥeqren
Ad d-inin
Ad kkren
Ad ddren
Mi ara yekkat lbaṭel s iɣsan
- 148 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ɣef iddra-m
Ɛeggḍeɣ s tsusmi
Susmeɣ s leɛyaḍ
Zuzuneɣ-kemm
Akken ur tettfafaḍ ara
Ɣef iddra-m
Ccniɣ taɣect wezzilet
ur tzad ara
Maca tzad deg-s leḥnana
Tenɣel-d seg-s leḥmala
Ɣef iddra-m
Leḥḥuɣ i leḥfa, kecmeɣ timura
Neṭqeɣ-d tutlayin ur ssineɣ ara
Akken ad d-aǧweɣ tamusni
Yersen
Yeteqlen
Yessnen
Tamusni i ttazun talwit
Talwit yeswayen tudert
Tudert i ttneffisen tafsut s izeǧǧigen
Yess-m i lliɣ, yess-i i tettiliḍ
I cerkeɣ ayen ur nelli ara
D wayen i nebɣa ad nili
Bɣiɣ ad kemm samiɣ d tilawt di lemri
Ad ddreɣ di ṣṣura-m, ad teddreḍ deg-i
Ɣef iddra-m
Tsuḍ-d takti-m d takti-w deg umeslay-iw
Refdeɣ aɛewwuḍ
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 149 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Ssɛiɣ rruḥ mebla tafekka
Melba talɣa
S kemm, yellan
S Nekk ur nelli ara
S nekk yellan, ulac-ikem
S kemm, yess-i
Ɣas ur nelli ara
Nettili …nekk d kemm a Tilelli…
- 150 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Bu tismin
Kaci SADI
Acḥal ttasmeɣ seg wallen
I kem-yeẓran mi d-tɛeddaḍ
Acḥal ttasmeɣ seg ifassen
I kem-iḥuzan s leɣlaḍ
Acḥal ttasmeɣ seg yimawen
I kem-iheddren wer leɛyaḍ
Ttasmeɣ, acḥal i ttasmeɣ !
Nekk ttquddureɣ d tismin !
Acḥal ttasmeɣ si ccwal
I izedɣen deg wallaɣ-im
Acḥal ttasmeɣ si temsal
I tferruḍ s yimeṭṭawen-im
Acḥal ttasmeɣ si lexyal
I tesganeḍ s idis-im
Ttsasmeɣ, aṭas i ttasmeɣ !
Nekk ttudumeɣ d tismin !
Acḥal ttasmeɣ si tidi
I kem-idehnen ur telliɣ
Acḥal ttasmeɣ si tmuɣli
I kem-yeẓran ur temmiɣ
Acḥal ttasmeɣ si tili
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 151 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Yeddan yid-m ur ddiɣ
Ttasmeɣ, bezzaf i ttasmeɣ !
Nekk ttčerčureɣ d tismin !
Ay ttasmeɣ ɣef lhawa
I am-ikecmen ɣer turin
Ttasmeɣ daɣen si nnehta
I d-tettarraḍ si tismin
Ttasmeɣ ula si lhedra
I am-yeldin ticenfirin
Ttasmeɣ a tumliḥt, ttasmeɣ !
Yak nekk rɣiɣ si tismin !
Ttasmeɣ si yal acettiḍ
Ay telsiḍ fell-am yeffeɣ
D lḥamu neɣ d asemmiḍ
Seg-sen i sin ttasmeɣ
Ladɣa m ara d-yeɣli yiḍ
Si tismin i ttmettateɣ
Ttasmeɣ a tuzyint, ttasmeɣ !
Yal nekk kenfeɣ si tismin !
Ttasmeɣ seg wusu d ẓẓwer
I kem-iẓerren timeddiyin
Ttasmeɣ si zzhu n lxaṭer
I am-yesmeɣren tidmarin
Ttasmeɣ ula si ttqacer
I am-yeslufun si tfednin
Ttasmeɣ a taɛzizt, ttasmeɣ !
Yak nekk zziɣ si tismin !
Ttasmeɣ seg ubrid n tala
I tettaɣeḍ si zik n zik
Ttasmeɣ seg ubrid n lexla
- 152 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Asmi kem-ttɛassan s ẓmik
Ttasmeɣ seg « Ih » d « Ala »
Yerran zzher-im d ubrik
Ttasmeɣ a Tinnat, ttasmeɣ !
Yak nekk qqureɣ si tismin !
Ay ttasmeɣ seg yidlisen
I teṭṭfeḍ nitni d yimru
Ay ttasmeɣ seg yiḍrisen
Imi ur lliɣ d asefru
Ttasmeɣ akk seg yijerriḍen
Ay teqqareḍ a deɛwessu
Ttasmeɣ a Lalla ttasmeɣ !
Nekk ftutseɣ si tismin !
Acḥal ttasmeɣ si yemma-m
I kem-yeslemden yal tayri
Usmeɣ daɣ seg wat uxxam
I iruḥen uɣen-am-d lemri
Usmeɣ ula si Qessam
La kem-ijemɛen s igenni
Ttasmeɣ a Ṛebbi, ttasmeɣ !
Qrib kefreɣ si tismin !
Usmeɣ seg wid yettdekkiren
Asmi kem-id-yiweḍ lmijal
Usmeɣ seg yiɣallen n lekfen
I yeddan yid-m s akal
Usmeɣ seg yibeɛɛac a kem-yeččen
Ad iyi-ǧǧen ḥunjreɣ seg uzɣal !
Usmeɣ a Tajenniwt, ttasmeɣ
Cwiṭ hebleɣ si tismin !
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 153 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Usmeɣ si Ɛeẓrayen a kem-yedzen
Ma tzeɛfeḍ-t ; mebla rreḥma !
Usmeɣ si Nnbi ara icefɛen
Fell-am ass n lqiyyama !
Usmeɣ si lǧennet a kem-ikesben
Wama nekk, d Ǧahennama !
Ttasmeɣ a Nnger-im, ttasmeɣ !
Nekk ma mmuteɣ, d tismin !
Ttasmeɣ, a Tumliḥt, a Tuzyint
a Taɛzizt, a Tinnat, a Lalla
a Taqriḥt, a Tajenniwt, a Nnger-im
Nekk …
Ttquddureɣ, ttudumeɣ, ttčerčureɣ,
Rɣiɣ, zziɣ, kenfeɣ,
Qqureɣ, ftutseɣ, mmuteɣ
Si tismin, a sut-tismin !
- 154 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
TAMACAHUT
Tameɣra n Zeus
Djaafar MESSAOUDI
Z
eus d Rebbi n irebbiyen, d amɛellem n yigennwan d
tmura. Ɣur-s imeddaḥen ufṣiḥen umi isserwa tisigert
n tmečča-ines. Nitni, am uzal am yiḍ, deg yiberdan
akked yinurar cennun ɣef yisem-is s yisefra iḥlawanen iccelwicen yal
win illan d-ungif. Ibat bu tiṭṭ taqeṭṭɛant seg wayen la ittwali : tagti n
medden amzun uḍnen butellis ; ulamma laẓ izwi-ten, nitni deg
Zeus mazal ṭṭfen, umnen-t, ɛebbden-t u ɣur-s uglen asirem-nsen.
Yiwen deg-sen ur ifaq belli ittressi iman-is skud nitni ttraben,
ittmerkantay skud nitni ttazfen. Maca, wid-a umi ldint wallen, ur
ten-ittaǧǧa Zeus ad d-banen ammar ad d-teflali yid-sen tafat ara
issedreɣlen ineḍfar-is imekḍiyen. Yal wa d acu d-as-iga : wa iqqenas imi-s u yeǧǧa-t ad immet s werrif iččuren ul-is, wa iɣḍel-it s
yifassen n waytma-s u deg umalus issaker-it, ɣunfan-t medden ur
yuklal, wa iddem-it seg uxxam deg yiḍ, imḍel-t deg uɣzu wer
ittwassnen ar-d yiwsir ad immet neɣ ar-d ttun medden udem-is, wa
itlef-it ɣer umkan ibeɛden akken ur d-ittaweḍ wawal-is ɣer ugdud
izdeɣ yiḍes.
Yiwen wass, am wakk-nni yuɣ tanamit itteg yal aggur, iɣtes Zeus ad
isker tameɣra. Dɣa yuder-d seg yigenni ɣer yiwet n tmurt ay d-izgan
deg unẓul n yilel amellal, anida tuɣ ɣur-s azedduɣ aɣezzfan,
ahrawan, aɛlayan, iṭṭfen ayendin n yegṭaren imekkuẓen n wakal. Ur
illi deg-s wayen ur ittačaren tiṭṭ ; d-aferdus n Ɛaden. Netta izzi-as-d
s yigadiren iɛlayanen ɣef issers agim n yimagaẓen imekḍiyen am
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 157 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
yiḍan. Ɣer tsegdelt-a innubga-d akk medden ; bɣiɣ ad d-iniɣ iqribenis, iwziren-is akked yimeddukal-is.
Amkan ittuheggan i tmeɣra tuɣ ibḍa ɣef kraḍ n wamuren. Deg
umraḥ agelldan, ad naf Zeus ifesren am tedkent ɣef tissi-ines. Ɣef
tissiwin ay d-izgan acemma ddaw tuyat-is, iqqim gma-s Poseidon,
Rebbi n urmimez, Hera, tameṭṭut-is, Hercule, Bacchus d Dionysos
illan d arrac-is akked yessi-s Terpsichore, taRebbit n ccḍeḥ, d
Melpomene, taRebbit n trajidya. Ma ɣef tid illan ddaw yifadden-is,
ad naf Mercure, Rebbi n txidas d tukerḍa, Thanatos, Rebbi n
tmettant, Shiva, Rebbi n wexrab d uheddum, Moloch, Rebbi
imidim, Pluton , Rebbi n temsi, d tmeṭṭut-is Proserpine; Hunraken,
Rebbi n yizuyaḍ, Vulcain, Rebbi n yibụkanen, Thor, Rebbi n
umgeru, Eole, Rebbi n yigenfer, Janus, Rebbi bu-sin wudmawen,
Satyre, Rebbi n teḍfiwin, Venus, tarebbit n tihuski, akked Eros,
Rebbi n tikra d tiqquḥbent.
Deg umraḥ d-izgan ddaw umraḥ agelldan, msemlalen-d wabaḍen
imcumen am Belzebuth, amenukal n ccwaṭen, Yeblis, amɣar n
yijenniwen ucmiten, Ugulin, ṭṭaɣut n Pise, Neron, abaḍ war aqili,
Rhadamenthe, anzarfu n temsi, Caiphe, araheb ameqqran iḥekmen
ɣef Ɛisa amasiḥ s tmettant, Ferɛun, ṭṭaɣut aqebṭi yerran medden d
aklan-is, Hitler, aneḍlab n imelyunen n medden, Kadhafi, ameɛcaq
n tɛerbawit tucmilt, Ben Laden, amray n yimesrebraben, Pinochet,
abeṭṭaw n twaculin, akked Ṣeddam Ḥusin, aqettal n yikurdiyen,
aḥeqqar n waǧaren.
Ma deg umraḥ anedday akk, nnegrawen-d at Sodom iqeḥbunen, at
Sybaryte ineḍfiyen, at Atree deg argaz iggan d weltma-s, ababat
ireccel yell-is, at Gnome, imeɛcaq n yihwah, Judas Iscariote,
ameɣdar n Ɛisa amasiḥ, Cain, aneḍlab amenzu n tegmat, Don Juan,
akafriw ubxiṣ, Yahoo, axxut bu tfekka n umdan, Machiavel, bab n
“iswi iḥettem allal”, Tawfiq Buyetran, uccen iɛussen ɣef tejlibt n
yizamaren, M. Q. Nayt Belqezzum, aggag d-issusfen ayefki n
yemma-s, ucmit iqeddcen ɣef wucmiten, Ḥmed Uḥiḥa, awzir
igezmen aẓar-is, uḍrig isseqdacen wuḍrigen. Wamma Minerva,
taRebbit n tesnagt, Athena, taRebbit n tedmi, tussna d tẓuri,
- 158 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Themis, tarebbit n teɣdemt, Spartacus, aɣella n waklan issegrawlen,
Massinsen, amesdukal n ugdud iftutsen, Don Quichotte, amastan n
yimeɣban, Maɛtub d Ait Menguellet, icennayen isfawen allen
imtullsen akked Mammeri d Chaker, iqeddacen ɣef tnaṣlit, ur illi d
takerḍa n tinnubga ay d-asen-yuzen, maca d imnayen iglan s
yimurar. Ah, amer a-ten-afen ! A-ten-id-ssikren d asiker seg’ḍarren
d wa-ten-xenqen deg temḍiqt tazayezt akken ad ilin d tamsirt i
ugdud: ɛni mačči d nitni ay issefraɣen medden d-ittuxelqen i uqdac
ɣef Rebbi ameqqran ?
Mi d-wwḍen akk yinebgawen, iwwet Zeus deg’fassen-is yini s
uɣecɣuc-is: “Bdut tameɣra !” Dɣa tebda ddunit la tzehher s uẓawan,
taḍsa, ačenčen n wakusen d wayen ur iqebbel wallaɣ n umdan
udwis.
Ɣef yiwen udekkan ittwaṣken s urxam umi zzin yiniren ittfeǧǧiǧen s
yal ini n tafat, tebded Venus tebdu la d-teskan tihuski-ines deg
iɣebbes Satyre. Deg yiwet n txeddit ay teɣmer acemma talest, Eros
idha d umcaḥ, akrac d wuqqu n tmeṭṭut n Pluton. Ɣer Zeus, umi
reṣṣant wallen ɣef teglulin n yell-is Melpomene yuli ya Mercure,
tuẓ-d Hera, umi iggelgel wallaɣ s unziz n waḍil n Mtiǧa, tazen afusis ɣer ddaw tmiḍt-is akken ad as-tewwet adakum sdat n wid ibɣan
ad walin. Wamma Thor, ittwamer ad yeǧǧ allaɣ-is iṣfa am waman n
tliwa n Ğerǧer, ammar ad d-ẓedmen yicenga daɣ ad d-fflen ɣer
ugensu n tsegdelt ddaw tiṭṭawin iqqnen n yiserdasen iɛyan, illuẓen,
iddren tudert n yiḍan, ittwaddsen ɣef leswar akken a-ten-tečč
tmettant, ad rwu dɣa ad tuɣal sinna, ur d-tettaẓ ɣer Zeus, Rebbi n
iRebbiyen.
Ɣer tnaṣfa-n-wass, mseḍfaren-d yiqeddacen s yiḍebsiyen, heggin
lmaydat i yimekli. Mi fuken yiqeddacen iqeddicen-nsen, uẓen-d
yinebgawen ṭṭfen imukan-nsen. Zeus iqqim ɣer yixef n lmayda. Ɣer
yidis-is azelmaḍ tella Melpomene, Terpsichore d Hercule; ɣer yidiis ayeffus tella Hera, Dionysos d Bacchus. Lmendad n Zeus iqqimd Poseidon. Ma d-idisan ilemmasen, ṭṭfen-ten iRebbiyen nniḍen.
Wamma deg yimerḥan ineddayen, yal wa iqqim anida ibɣa.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 159 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Sdeffir n yinaw n usnimmer d-ɣran d tejmilt rran yinebgawen i
ugdud ay asen-d-ifkan, s rrḍa d wul iṣfan am waman, akk ayen
ḥwaǧen deg tmeɣra-ya, iwwet Zeus deg yifassen-is i beddu n wučči.
Lmayda tuɣ teččur s yal ini n tmečča d tissit. Nitni la jerrmen deg
yikesman, la sekkfen deg yicerban am iɣersiwen. Mi yugi yimi ad
issebleɛ ayen iffeẓ, ad as-sḍefren s wakus neɣ sin n unziz. Ɣef waya,
simmal tettzid tesmekta n yiɣisem deg wallaɣen armi wa wer yeɛqil
wayeḍ. Dɣa ɣef waya ay yeẓẓel Dionysos afus-is, yebdu islaf i
uḥeččun n yemma-s ay t-id-yurewen u nettat la tettezmumug kan
seg teḍfi.
Deg wakud nnedhan yinebgawen d wayen d-irsen ɣef lmayda,
teffeɣ-d tariḥt talessast n tmečča seg tsegdelt n Zeus, taweḍ armi dtinzarin n at Tantale ay tuɣ kerfen seg laẓ d fad. Bɣan ad suɣen:
“Ah nelluẓ a-Mass-nneɣ !” maca amzun ttwaqqnen yimawen-nsen,
ggugmen deg yimukan-nsen am yedɣaɣen war iman. Armi d-yiwet
n tikelt, ikker Zeus, afus irfed akus n unziz, yini s yiles ittel yiɣisem,
deg yiwet n tsusmi n umettin : “Vox populi, vox Dei ! ”. Din-din
iwweḍ usall ɣer yal amkan, dɣa imred ugdud deg yiberdan, irfed
ifassen-is d yeẓri-s ismiṭṭiwen ɣer yigenni ibdu asnemmer deg Zeus,
Rebbi ukrim.
Akken-kan iqqim Zeus ɣef useqqamu-ines, ibded-d Sylph ɣef
umnar n umraḥ agelldan yini i Rebbi n iRebbiyen s usirem n ugdud
ay d-iwwi deg wallen-is : “A-Mass-nneɣ, atan agdud-ik ifreḥ aṭas s
yinaw-ik n wass-a, u mi akk-a, akken ay d-tenniḍ kečč s timmad-ik,
tazmert-is tegda taynek, atan ihi iɣtes ad isɛu gar-awen seg wass-a
d-asawen amur-is n uɣrum d unziz ay terwam deg tsegdelt-nwen”.
Inbeddal wudem n Zeus seg wayen isla; simmal la t-tɣemmer
tebrek, la ikerres wenyir-is, la berrnent wallen-is, la ttmeẓmaḍen
yiɣesmaren-is, la ttcuffun yiẓuran n umgerḍ-is, la ismezhur, armi dyiwet n tseddart sakin iffungeḍ-d am uburkan n Etna. Srebken
ifassen-is am tegnewt ɣef lmayda irgagin, deg nneḍranen yiḍebsiyen
d wakusen, yini i yimagaẓen-is ifrawsen seg tegdi : “Amek ! Ɣiwlet
ṭṭfet-d akebbul-ihin tefkem-as tamsirt n tiḥedqi wer ittettu !”.
Mmɣen yimagaẓen n Zeus ɣef Sylphe, ṭṭfen-t-id, selsen-as tajellabt
- 160 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
n tmettant “san-benito”, deggren-t-id ɣer tlemmast n unnar usayes.
Tekker Terpsichore tebdu la trekkes, ddaw wanya n lɛud la itturar s
tegrezt yiwen uselṭan n usamar, tarkest n zapateado, ɣef uzagur n
Sylphe ittinẓin si teqreḥ. Mi bdan yidammen la d-tteffɣen seg
tinzarin d yimi n umeɣbun, teḥbes tceṭṭaḥt-nni sakin indeh Zeus ɣef
Thanatos i ufaki n wayen ay d-iggran. Dɣa ikker Rebbi n tmettant,
iṭṭef isekkin-is bu-sin yixfawen s sin ifassen ibdu la igezzem
ameɛdum-nni d-iftaten. Inebgawen merra tteddun yimawen-nsen
d-aman seg wayen la ttwalin, acku nitni akk uɣen-d aẓar seg yegḍaḍ
ittetten imurḍusen. I lmend n waya, indeh Rebbi ameqqran ɣef
yiqeddacen-is, d-yusan s tɣawla, yini-asen ad jemɛen iftaten-nni d
wa-ten-awin ɣer tsenwit.
Mti tesmeṭ tmeɣra, imi akk-n ɛyan yinebgawen, iwwet Zeus deg
yifassen-is i usuqa-ines. Dɣa ikker yal yiwen yaɣ abrid-is ɣer uxxamis s tumert d urkad n tefrit. Ad d-nini kan tidett, imir deg ruḥen
iwata-ten nezzeh: d-iḍ; iḍ deg ara sgunfunt tfekkiwin-nsen d
wallaɣen-nsen iɛyan seg uxeddim d uxemmem ɣef wamek ara
gerrzen tudert n yal ass i ugdud ay ḥekmen.
Akin i yigadiren n tsegdelt n Zeus, deg temnaḍin ibeɛden ur issinen
la taɣerma wala taneflit, agdud irwan laẓ mazal ittraǧu awwaḍ n
lmayda n tmečča seg Rebbi-ines, Rebbi umi ikennu, Rebbi ay
yumen, Rebbi ukrim ɣer wumi ittɛelliq asirem-is yal targent
tamaynutt isettuyen taqdimt.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 161 -
AMEZGUN
Tayri si lbeɛd
Amine MAALOUF
L’amour de loin
Tasuqelt : Said CHEMAKH
Aḥric win sin (Aneggaru)
D
i tebḥirt n tqesrit anda zedɣen ikumtiyen n
Ṭrablus . Reḥma tbedd di kra n tiɣilt i d-yekkan
nnig yillel, tettnadi ad tefrez kra, ɣer lbeεd, si
tama nyillel, twala Amẓur iεedda-d s yin, tessawel-as.
KLIMANS
Ay argaz lεali, ini-yi-d…
AMẒUR, yettnadi ad yeffer, maca, yezzi-d ɣur-s s leεqel Kan.
D Nekk i wumi ara d-tessawaleḍ a takumtit?
KLIMANS
Walaɣ yewweḍ-d lbabur zgellina, ur teẓriḍ ara ansi i d-yekka?
AMẒUR
A Massa, lliɣ ɣef lbabur-inna
Ad d-ntteddu ɣer tqesrit
Akken ad as-iniɣ i gma-m ad yesesɣzef Rebbi di leεmer-is
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 165 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Kemm daɣen ad yesesɣzef Rebbi di leεmer-im,
Nekkni nerkeb-d si Marsay
KLIMANS
I uqbel Marsay, ay amẓur
Ansi i d-tekkam?
AMẒUR
Si Blay, di l’Akitanya, d yiwet n taddert d tameẓyant, ur tttettissineḍ ara.
KLIMANS, mebla ma temmuqel-it.
Tamurt nwen tuklal ad tt-teǧǧem akka ?
Teslaẓ-iken εni?
Tḥeccem-iken ?
Tenfa-ken-id?
AMẒUR
Xaṭi, xaṭi, a Takumtit.
Ǧǧiɣ-n din wid akk εzizen fell-i,
Ilaq-iyi ad d-zegreɣ i yillel
Akken ad waliɣ s wallen-iw
Kra yessewhamen di ccerq
Kusṭuntinya, Babilun, Anṭakya
Illelen n wejdin,
Isaffen n tergin,
Iseklan yettrun imeṭṭi d lǧawi
Izmawen n yidurar n Anaṭulya
Timezduɣin n yiwaɣzeniwen
(Yessusem cwiṭ)
Yerna ilaq-iyi ad issineɣ Tamurt timqeddest.
- 166 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
KLIMANS, thedder-as, thedder i yigenni, thedder i yiman-is.
Acḥal d amdan i yettargun ad d-yas ɣer ccerq,
Nekk ttarguɣ ad ruḥeɣ
Asmi i yesεiɣ xemsa n yiseggasen i yeǧǧiɣ Tuluz
Seg yimiren, ur yelli kra iyi-isebbren,
Yal lbabur ara d-yawḍen yesmektay-iyi-d lɣerba-w
Yal mi ara waliɣ lbabur iruḥ-d ttḥulfuɣ amzun ttwaḍegreɣ-d
AMẒUR
Ṭrabels nwen, xuḍi d ayla n twacult-im? Tamurt-agi tura nwen,
dagi imeḍlen ibabaten nwen?
KLIMANS
Tamurt-agi inu ? Ahat, maca Nekk maci d ayla-s. D tidet, iḍarreniw la teddun ɣef leḥcic-is maca, axemmem-iw yewweḍ timura
ibeεden. Yal yiwen deg-neɣ yettargu ad yezger i yillel. Keččtzegreḍd i yillel ɣer da, ma d Nekk ttarguɣ ad zegreɣ ɣer dihin agemmaḍin. Nekk «akin i lebḥer-inu » yezga-d di Tuluz anda mazzal tiɣri n
taɣect n yemma d tḍeswa n wasmi lliɣ d tacawrart. Cfiɣ asmi
ttazzaleɣ i leḥfa ɣer ubrid n uẓru, ad ṭṭafareɣ amcic, Amcic d
amecṭuḥ, ahat ma mazzal-it yedder, ad yecfu fell-i, Xaṭi, ahat
yemmut, yettu-yi akken iyi-ttun yeẓra n ubrid? Cfiɣ ɣefwasmi lliɣ
meẓẓiyeɣ maca, temẓi ur tecfi ara fell-i, Tamurt i deg i d-luleɣ
mazal-itt deg yiman-iw. Maca ɣer-s Nettat mmuteɣ, Awway ara
ferḥeɣ limer ciṭ n ufrag n yiwen usekli as yecfu fell-i.
AMẒUR, mbeεd tasusmi d lḥir.
Yella yiwen urgaz yettxemmim fell-am.
KLIMANS, tella thedder i yiman-is, true tettu tilin n umẓur,
Acu i d-tenniḍ?
tuɣal-d ɣer tilawt.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 167 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
AMẒUR
Yella yiwen urgaz yettxemmim fell-am, tikwal.
KLIMANS
D anwa-t urgaz-agi?
AMẒUR
D amedyaz.
KLIMANS
D amedyaz? Isem-is?
AMẒUR
Isem-is Ǧeεfer Rudel. D ageldun n Blay.
KLIMANS
Ǧeεfer… Rudel…Ahat yeẓra-yi asmi lliɣ meẓẓiyeɣ...
AMẒUR
Xaṭi, ur kemm-yeẓri ara… waqila.
KLIMANS
Amek ihi, amek iyi-yessen?
AMẒUR
Yenna-as, yiwen n wass, yiwen n yiminig tehhuskiḍ, seg wassen
ḥala fell-am i yettxemmim… waqila.
KLIMANS
Di ccnawi-yis, ihedder siwa fell-i?
AMẒUR
Jami yecna ɣef tayeḍ nniḍen.
- 168 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
KLIMANS
Ibedder-d isem-iw di ccnawi-s?
AMẒUR
Xaṭi, maca wid i as-isellen ẓran belli d Kemm i ɣef i d-yettmeslay.
KLIMANS, tuɣal terfa.
Fell-i i d-ihedder? Meεna, acu n uzref yesεa akken ad yexdem aya?
AMẒUR
D Kemm i wumi i d-yefka Rebbi ccbaḥa, a Massa, maca i tmuɣli n
wiyaḍ.
KLIMANS
Acu i d-yenna umedyaz?
AMẒUR
Ayen akk i d-qqaren yimedyazen, tcebḥeḍ yerna iḥemmel-ikem.
KLIMANS
Maca, anwa i as-yefkan azref-agi, a Rebbi?
AMẒUR
Ulac kra i kemm-iḥettmen akken ad t-tḥemmleḍ a Massa, maca ur
tezmireḍ ara ad as-tekkseḍ ur kemm-yettḥemmil ara s lbeεd, aladɣa
di tuɣac-is yeqqar-as:
Kemm d itri ibeεden
Yedderwec fell-am
Ɣas yeẓra ur d-yegra usirem.
KLIMANS
Acu nniḍen i d-yeqqar?
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 169 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
AMẒUR
Ur cfiɣ ara mliḥ … maca tella yiwet taɣect deg i d-yeqqar apipri:
«D awezɣi ad leεbeɣ s tayri
Ma ur friḥeɣ ara s tayri-agi ibeεden
Acku ulac i izeddigen am Nettat,
Neɣ tin yelhan deg wayen ssneɣ
Ama yeqreb neɣ yebεed
Azal-is meqqer s tidet
Armi bɣiɣ ad qqleɣ fell-as d ameḥbus
Di tgelda n Isarazen ».
KLIMANS, allen-is ččurent-d d imeṭṭawen.
A Rebbi, d Nekk i d ssebba n yisefra-agi.
AMẒUR, yettkemmil yettcewwiq.
«Yis-k a Rebbi
Ara waliɣ tayri ibeεden
Ɣas iṣaḥ-iyi-d wayen yelhan,
Yegla-d s sin waṭṭanen
Acku tebεed ɣef wallen
Bɣiɣ ad dduɣ d Amẓur
Akken ad iyi-d-tẓer
Mi ara awḍeɣ s uεekkaz-iw».
KLIMANS, terra iman-is ur teεwiq ara maca,
taɣect-is tettergigi.
Tecfiḍ ɣef yefyar nniḍen?
AMẒUR
« D tidet ayen iyi-d-yenna winna
Nekk d ṭṭameε imi bɣiɣ tayri ibeεden,
Ɣas akken ulac lferḥ i d-yekkan
Win n tayri si lbeεd,
- 170 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Maca ayen bɣiɣ ur iyi-d-iṣaḥ ara,
Akka iyi-yura,
Ad ḥemmleɣ, ur ttwaḥemmleɣ...»
Llant daɣen aṭas n tɣawsiwin ur cfiɣ ara fell-asent.
KLIMANS, tebɣa ad d-ban ur tt-yuɣ wara.
Ma yella kra n wass deg ara teẓreḍ argaz-agi, ini-as… ini-as…
AMẒUR
Acu ara as-iniɣ?
KLIMANS
Xaṭi, ulac, ur as-qqar acemma.
(Tezzi akken, Amẓur yenser s leεqel, Nettat tegra-d weḥdes tebda
ala tcennu kra n yefyar seg wid id as-d-yecna umẓur meεnatcennuten s Teksiṭanit).
KLIMANS
« Ja mais d’amour no.m gauzirai
Si n m gau d’est’amor de loing
Que gensor ni meillor non sai
vas nuilla part, ni pres ni loing… »
Amẓur tuɣ yeffer deffir tgejdit, ad tt-id-yettmuqul ad as-d-isell
mebla ma teẓra. Membeεd ad iruḥ, Nettat ad tbeddel awal.
KLIMANS
Limer iyi-yessin umedyaz-agi, dɣa ad yecnu fell-i akka?
Amek i yezmer ad yecnu fell-i ma ur iyi-yessin ara?
D tahuskayt mebla asimɣer n yiman n thuski i as-nnan
D tahuskayt? Kra yekka wass ssikideɣ di tlawin ma tella tin i
icebḥen nnig-iw.
D taheggart mebla asimɣer n yiman n tihhugra?
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 171 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Nekk yerɣan ɣef wakal n lɣerb d wakal n ccerq, amzun ttalaseɣ-as i
ẓẓher.
D tamaksaṭ mebla asimɣer n yiman n tuksaḍin?
Nekk ttmenṭareɣ deg yiceiṭṭiḍen-iw i icebḥen mi ara ruḥeɣ ɣer
tẓallit,
Ṭṭinnizeɣ s allaɣ ilem,
Ay amedyaz, cebḥeɣ kan di lemri n wawalen-ik.
- 172 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Amezgun d ahanay
Ramdane ABDENBI
Tazwart
A
mezgun d yiwet tẓuri n wawal yesseqdac umeskar i
wakken ad d-yini s umeslay ayen iwala akked
wamek iwala imdanen akked tmetti ideg netta d
yiwen seg yiɛeggalen-is.
Amezgun daɣen, d taẓuri n umbiwel n tfekka ideg ameskar yettak
azal meqqren i yigmamen, ifassen, akked yiḍarren... yugaren azal
yettak i wawal. Yezmer ad yaweḍ alamma yekkes akk imeslayen si
tmezgunt, ad tuɣal d tamezgunt tagugamt ḥala tafekka n uzeffan
ara ttwalin yimeshanayen ɣef usayes, d ayen i umi qqaren s
tefransist “mime”. Amezgun s tutlayt tamaziɣt, lemmer nufa, ad yili
d win yesseqdacen taẓuri n wawal i wakken ad d-inin yimeskaren s
yimeslayen, tayri, tugdi, lferḥ, lqerḥ, taḍṣa... akked yimeṭṭi, ad
mmeslayen i yimeshanayen deg yiḍ ɣef wayen iḍerrun deg wass, ad
asen-d-inin deg unebdu ayen iḍerrun di ccetwa. S wawal, ad yaggad
umdan deg uzal.
Imi tutlayt tamaziɣt, imira, teḥwaǧ aseqdec n wawal, ihi yessefk ɣef
yimeskaren n umezgun ad d-inin ayen akk bɣan s wawal ɣas
zemren
ad
t-id-inin
s
tfekka.
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 173 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Imi llsas n tutlayt-nneɣ d awal, ihi yessefk ad t-nerr s amkan i
yuklal, ad t-nesseqdec akken iwata lḥal, ad as-nefk azal, i wakken ad
nernu kra ɣef wayen i ɣ-d-ǧǧan widen iɛeddan. Ayagi ur yelli ara d
zzerb ɣef yimeskaren i wakken ad fernen gar wawal akked tfekka,
imi yal yiwen yezmer ad ten-yesseqdec di sin deg yiwet tmezgunt.
Amezgun d ahanay
Ɣas nezmer ad d-neddem tamezgunt ad tt-nɣer, ɣas ad aɣ-teɛǧeb
tɣuri-s, ɣas nezmer ad nessugen iwadamen s yiceṭṭiḍen-nsen,
tadlegt s yijeqduren-is, tafat s yiniten-is, amsiwel s ucewwiq-is maca
amezgun mačči i tɣuri. Amezgun d tidet d aḍris di tazwara maca di
taggara d ahanay i ilaqen ad t-nwali ad as-nsel. Ilaq-as usayes iɣef
ara ddun yizeffanen yal yiwen deg-sen acu uwadam i t-id-iṣaḥen.
Ilaq ad nwali ijeqduren n tedlegt, tafat mi ara tecɛel neɣ ṭṭlam mi
ara teɣsi (tafat). Ilaq ad nsel i umeslay, i taḍsa, i yimeṭṭi… akked
usuɣu.
Tameslayt deg umezgun
Amezgun d yiwet seg wallen iss nettwali timetti. Mačči d tamuɣlinni yesslufun i kra n wayen tettwali maca d tin lqayen, d tin
yeɣɣazen i wakken ad d-tesseḍher ayen yeffren. Yal yiwen akken
tella tmuɣli-s, yal yiwen amek i yefka azal i wayen iḍerrun yal ass.
Amezgun yesslalay-d axemmem akked tektiwin, yessawaḍ
imeshanayen i wakken ad nadin ad fehmen ayen i la iḍerrun ɣef
usayes.
Amezgun mačči yiwen uferdis kan iɣef yebna. Yal yiwen deg-sen
yettak-d izen, “yettmeslay” i yimeshanayen. Yella wayen i nettwali
am tafat, ambiwel, tadlegt, asayes, llebsa, iwadamen, akken yella
wayen umi nsel am tmeslayt neɣ timenna, lmusiqa, lḥess, asferfec...
Gar yiferdisen-agi merra, anwa deg-sen i ilaqen i wakken ad
nessiweḍ izen i yimeshanayen ? Laqen merra. D izen n yal yiwen
deg-sen i yessawaḍen imeshanayen i wakken ad fehmen tamezgunt.
- 174 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Win ur nefhim izen n tedlegt ahat ad yefhem win n llebsa, maca
izen n wawal d netta i yessefk, di teswiɛt-agi kan, ad d-nelhi yid-s.
Ayen i umi nsel
Ayen i umi nsel di tmezgunt icudd s ayen yebɣa umeskar ad t-idyini. Ayen i d-yekkan sɣur yiwadamen d taḍsa, zzɛaf, imeṭṭi, nnhati,
asuɣu... akked wawal. Ayen i d-yekkan sɣur yimɛawnen si deffir
usayes d rrɛud, lebraq, taruẓi n tɣawsa, aḍu... akked teɣri n
yiɣersiwen. Tella daɣen lmusiqa, di kra n tikkal azal-is yugar azal n
wawal, tikwal ulac-itt maḍi.
Arrac ɣef usayes n Umezgun n Wehran (TRO)
Ayen i nettwali
Ula d ayen i nettwali icudd s ayen yebɣa umeskar ad t-id-yini.
Amezwaru d asayes iɣef ara yili uhanay, ulamma tikwal izeffanen
keccmen gar yimeshanayen alamma ttekkan ula d nitni di
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
- 175 -
Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
tmezgunt. Ad ternu tedlegt akked kra yellan d ajeqdur, d tafelwit n
uxxam neɣ n ugama... neɣ d tugniwin. Tella tafat, tettiɣ tettnus.
Tikwal tili s wazal-is. Yal taswiɛt s tafat-is, awadam agejdan daɣen.
Iḍ akked wass, tugdi... lḥal ixeṣren, wigi merra s tafat i seniwulmen. Izeffanen mi ara d-kecmen s asayes, yal yiwen akken
yelsa, d amarkanti, d alemmetru, d tamɣart, d tilemẓit... s ukustim
neɣ s ubernus, yal yiwen acu uwadam ideg yekcem, yal yiwen amek
yettembiwil ɣef usayes.
Taggrayt
Iferdisen-agi merra llan di tmezgunt. Azal-nsen yettemgarad si
tmezgunt ɣer tayeḍ, seg umeskar ɣer wayeḍ. Yal yiwen deg-sen
yezmer ad yefk tawsit i tmezgunt am lmusiqa i tt-yettarran d
l’opéra mi ara yimɣur uḥric-is. Ɣas akka iban-d belli tugget n
yiferdisen i yedduklen i wakken ad yili uhanay igerrzen, maca
amezgun s tmaziɣt ilaq-as uferdis “agejdan” : awal. D awal ara
yeggen tutlayt, ara tt-inejren i wakken ad nizmir ad “nini”.
- 176 -
Tamaziɣt tura – Un 5 – H.C.A / yebrir 2010
Tiẓrigin n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité
-o-O-oCollection “Idlisen-nneɣ”
01- Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003
(Tasuqelt Abdenour HADJ-SAID d Youcef MERAHI )
02- Slimane ZAMOUCHE, Uḍan n tegrest, 2003.
03- Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003.
04- Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003.
05- Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004.
06- Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004.
07- S. HACID et K. FERHOUH, Laṣel ittabaɛ laṣel akk d : Tafunast igujilen, 2004.
08- Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et
lexique animal, 2004.
09- Lhadi BELLA, Lunǧa, 2004.
10- Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah
MANSOURI, Ageldun amecṭuḥ )
11- Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004.
12- Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004.
13- Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmaziɣt tatrart, édition revue et augmentée,
2004.
14- Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004.
15- Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i ɣ-d-nnan gar yetran, 2004.
16- Moussa OULD TALEB, Mmi-s n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI)
17- Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004.
18- Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basɣar, 2004.
19- Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004.
20- Abdelhafidh KERROUCHE, Teɣzi n yiles, 2004.
21- Ahmed HAMADOUCHE, Tiɣri n umsedrar, 2004.
22- Slimane BELHARET, Awal ɣef wawal, 2005.
23- Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg-m, 2005.
24- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric I, 2005.
25- Collectif, Tibḥirt n yimedyazen, 2005.
26- Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniḍen, 2005.
27- Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaḍal, 2005.
28- Yahia AIT YAHIATENE, Faḍma n Summer, 2006.
29- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric II, 2006.
30- Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006.
31- Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006.
32- Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006.
33- Ali MAKOUR, Ḥmed n ugellid, 2006.
34- Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeǧǧigin, 2006.
35- Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006.
36- O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecṭuḥ n ugama, 2006.
37- Ali EL-HADJEN, Tudert d usirem, 2006.
38- Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007.
39- Djamel BENAOUF, Di tmurt uɛekki, 2007.
40- Said IAMRACHE, Timenna n Saɛid Iɛemrac, 2007.
41- Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007.
42- Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007.
43- Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007.
44- Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007.
45- Naima HADJOU, Amennuɣ n tudert-iw, 2007.
46- Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007.
47- Omar KHAYAM, Rubaɛiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE)
48- Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI)
49- Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007.
50- Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007.
51- Khaled FERHOUH, Ḥku-yaɣ-d tamacahut, 2007.
52- Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007.
53- Omar DAHMOUNE, Agu, 2007.
54- SOPHOCLE, Untigun, 2007 (Tasuqelt Yahia AIT YAHIATENE).
55- Ahmed HAMADOUCHE, Inzan tiqsiḍin, 2007.
56- Ouiza GRAINE, Isefra n tmaziɣt, 2007.
57- Lounès BENREJDAL, Inzan n teqbaylit, 2007.
58- Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2008.
59- Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2008.
60- Ramdane ABDENBI, Anagi, 2008.
61- Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ɣef ṭṭrad 54/62, 2008.
62- Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2008.
63- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muḥend U Mḥend, Tafaska n tmedyazt_1, 2008.
64- Sadi DOURMANE, Abrid n tudert-iw, 2008.
65- Dahbia AMOUR, Tudert s tmedyazt, 2009.
66- TANASLIT, Akli n tayri, 2009.
67- Djaffar CHIBANI, Ddeqs-nneɣ, 2009.
68- Belkacem IHIDJATEN, Iṭij asemmaḍ, 2009.
69- Abdellah HAMANE, Tisri n tayri, 2009.
70- Said ABDELLI, Tidwirin, 2009.
71- Said ZANOUN, Bururu yeḥya-d, 2009.
72- U LAMARA, Tullianum, taggara n Yugurten, 2009.
73- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muḥend U Mḥend, Tafaska n tmedyazt_2, 2009.
74- Chabane OULAMARA, Azamul n tmusni, 2010.
75- Mehenna SEHRANE, Awal ɣef yiɣersiwen, 2010.
76- Mohand Ouali KEZZAR, Tibratin, 2010.
Actes de colloques
01- Actes des journées d'étude sur La connaissance de l'histoire de l'Algérie, mars
1998.
- Actes des journées d'étude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998.
- Actes des journées d'étude sur Tamazight dans le système de la
communication, juin 1998.
02- Actes des journées d'étude sur Approche et étude sur l'amazighité, 2000/2001.
03- Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe,
2002.
04- Actes du colloque international sur Tamazight face aux défis de la modernité,
2002.
05- Actes des séminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et
l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003.
06- Actes des colloques : Identité, langue et Etat -/- La permanence de l'architecture
amazighe et l'évolution des cités en Algérie, 2003.
07- Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars
2004.
08- Actes du stage de perfectionnement des enseignants de la langue amazighe,
30/31 mars 2004.
09- Actes du Colloque : Le passage à l'écrit des langues et cultures de tradition orale,
le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N°13)
10- Actes du Colloque : La littérature amazighe : de l'oralité à l'écrit, 2005 (Voir
Timmuzgha N°14)
11- Actes du Colloque : Tamazight dans les médias et à l'école : hypofonctionnalité
et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N°15)
12- Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatériel amazigh, 2006.
13- Actes du colloque sur Le libyco-berbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à
l'usage pratique, 2007.
14- Actes du colloque : L’apport des amazighs à la civilisation universelle, 2009.
15- Actes des Journées d'étude sur l’enseignement de Tamazight, Région Est, 2009.
- Actes de la Genèse de l’enseignement de Tamazight depuis le XIXème
siècle, 2009.
- Actes du Stage de perfectionnement pour les enseignants du primaire,
2009.
Revue « Timmuzgha »
Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité :
N° 1, avril 1999, ----- N° 20, juillet 2009.
- N°10, octobre 2004, Spécial Mohya, Entretien.
- N°12, décembre 2006, Tajmilt i Si Muḥend U Mḥend.
- N° spécial en Tamazight :
. N°16, janvier 2008.
. N°17, avril 2008.
. N°19, août 2008.
Revue « Tamazight tura »
Revue en Tamazight du Haut Commissariat à l'Amazighité :
N° 1, janvier 2009----- N°4, janvier 2010.
Autres publications
01- Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des imazighènes,
1997.
02- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000.
03- Idir El-Watani, L'Algérie libre vivra, 2001.
04- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son
harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007.
05- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son
harmonie. Tome2, Analyse et représentation phonologique, 2007.
06- Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008.
07- Catalogue des publications du HCA, 2008.
08- Catalogue des publications du HCA, 2009.
09- Boudjema AZIRI, Néologismes et calques dans les médias amazighs, 2009.
Consultings
01- Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiḍ, 1998.
02- Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA)
03- Nora TIGZIRI - Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue amazighe:
bilan et perspectives », 2004.
04- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie, 2006.
05- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes de la grande
Kabylie, 2006.
06- Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères communes,
2006/2007.
07- Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite,
2006/2007.
08- Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamaziɣt, 2007.
09- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007.
10- Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuɣin n tesnukyest, 2007.
11- Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007.
12- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007.
13- Moussa IMARAZENE, Timɛayin n leqbayel, 2007.
14- Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007.
15- Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de terminologie
amazighe, TERAMA, 2007.
16- Zahir MEKSEM, Isuraz n usezdi d tenmeẓla taḍrisant n tmaziɣt : Asnekwu d
tesleḍt, 2008.
17- Mohammed Brahim SALHI, La tariqa Rahmaniya : De l’avènement à
l’insurrection de 1871, 2008.
18- Fakihani TIBERMACINE, Tanast u kajjuf, 2009.
19- Mohand Akli HADDADOU, Introduction à la littérature berbère, 2009.
20- M'hammed DJELLAOUI, ‫ﺗﻄﻮر اﻟﺸﻌﺮ اﻟﻘﺒﺎﺋﻠﻲ و ﺧﺼﺎﺋﺼﻪ‬, Tome1, 2009.
21- M'hammed DJELLAOUI, ‫ﺗﻄﻮر اﻟﺸﻌﺮ اﻟﻘﺒﺎﺋﻠﻲ و ﺧﺼﺎﺋﺼﻪ‬, Tome2, 2010.
Conception et PAO
Ramdane Abdenbi
© Tous droits réservés
Widen yebɣan ad ɣ-d-arun
TAMAZIƔT TURA, Tasɣunt s Tmaziɣt
[email protected]
[email protected]
www.tamazight-tura.com
Achevé d'imprimer sur les presses de
Imprimerie Brise-marine
Villa N°18, Brise-marine, Bordj El-Bahri,Alger
Tel : 0771-11-10-18
Fax : 021-86-50-05

Documents pareils

079_Rosa Chelli

079_Rosa Chelli Teqqar-d yella d yiwen umcum iweɛren aṭas, tenna-k yesɛa yiwet lhiba acku d agellid n tmurt. Cbaḥa-s tettfeǧǧiǧ si lebɛid, ad yels abernus ixaḍen s leḥrir, tamegḥelt tɛelleq ɣef idis-is, ad yerkeb ...

Plus en détail

File - Amazigh Cultural Association in America

File - Amazigh Cultural Association in America By Mouloud Mammeri (Translated from French by Akli Gana) In this paper, I will restrict myself to an empirical description of ahellil in the absence of a formal method to

Plus en détail

Tamazight Tura 1

Tamazight Tura 1 Said CHEMAKH, Saadia BOUNADI, Nora MAHI, Mohamed MEDJDOUB, Abdelhafid CHENANE, Djaffar MESSAOUDI, Nacera KEDDACHE Hacène HALOUANE, Kaci SADI, Mohand AIT IGHIL, Ramdane ABDENBI, Abdenour HADJ-SAID.

Plus en détail

Untitled

Untitled Ahcene MARICHE, Djamel BENAOUF, Youcef ACHOURI, Mourad ZIMU, Nora MAHI, Djaafar MESSAOUDI, Malek HOUD, Meziane BOULARIAH, Abdenour HADJ-SAID, Cherifa BILEK, Fatima AIT HAMLAT, Hacene HALOUANE, Hami...

Plus en détail