AJI09.231.1 Powe ka e ka pe-re mi xe vipaa rèi 1917 Les

Transcription

AJI09.231.1 Powe ka e ka pe-re mi xe vipaa rèi 1917 Les
AJI09.231.1
Powe ka e ka pe-re mi xe vipaa rèi 1917
Les prisonnières de guerre en 1917
Interprète : TEVEYU Alain Bwêêviri
Nom de clan : Mèèyùkwéö
Date de naissance : Le 14 janvier 1933
Age : 76 ans
Lieu d’enregistrement : Béamwâ (Nérhexa i Kwéaa)
Lieu de naissance : Wâgo (Houaïlou)
Date d’enregistrement : Le 16 mai 2009
Langue : a’jië
Genre : Récit ou histoire
Enquêteurs : Alexandre TEVESOU, William TEVESOU
Transcription : Alexandre TEVESOU
Référence audio : « Prisonnières1917 »
Autorisation de consultation : 3
Résumé : L’auteur raconte le contexte de la guerre de 1917, comment et pourquoi des femmes ont
été ramenées de Yâghen et de Kööhné de force avec leurs enfants, considérées comme des
prisonnières de guerre.
Üü, céré böri dè vi tëë na pârâ ba bwè-ré vèri pârâ pâlè-ré, aè böri, wè, céré tö céré böri pâi röa, pârâ
pâo-yari pa wê kau, pa wê wa l’âge ki wé tö céré pâi, kwâré, aè rhau pârâ pöwè ré ê céré yövèmii-ré,
wè, céré dè töa, céré tö Karaxere1 na böri, céré tö Kanala na böri, céré tö Nékwé na böri, céré tö
Léwéö na böri, rhaaxâ-rö, gö da dö tâwai pârâ kââ é na ré röi, ûrû ké töné, ki tâwai xi-nya rö ru
Karaxere, kwâ-ré.
Enquêteur (Alexandre) : Aè, ki-yé céré pè i mi pârâ pöwè-a ? Pârâ bwè ? Ki-xi-yé céré pè xé-ré na pâi
kau-ré ? Ki-yé rèi céréé pâi kau-ré, céré ka vi paa, céré pè i pârâ bwè-ré, na pûû-ê na jië ? Na pûû-ê ki
yövèmii pârâ kui-ré ?
Alain : Üü, céré yövèmii pârâ kui-ré wa, pârâ kâmö é yövèmii-ré rö mö, pârâ kui pârâ ba bwè-ré, mâ
pârâ pâlè-ré mâ, böri rhaxâ wi-röi ré gö tâwaï, wè, wi-a Noël, wi-a mwârua Noël, gö wê êrê mwârua
yè, wè na waa na ki êrê, na tö curu bé-ëri wi-a mwârua örökau, mwârua yèèvù, Grand-chef Paul,
kwâ-ré !
Enquêteur : Ki-yé na pè i xi-e mi ?
Alain : Céré dè pè i xi-e mi baree, röi ki pè xi-ré mi pârâ ba bwè-ré. Na waa, na tö rhûû êrê na kâmö ka
instruit, na wi ka yu pèci, a üü, aè dè dèxâ wi. Wi ka dè wê yu pèci. Kwâ-ré, na böri wê vi tua, na böri
vi na béé ëri-e, wi-ré yèèvù Paul.
Enquêteur : Aè, Noël, wè béâri xè Koné, ra Yâghèn ?
Alain : Béâri xè Koné, béâri mi xè Noéli, waa. Noël, wè na pè néé-é, kwâ-ré.
1
Il cite un certain nombre de tribus et de communes où ont été retenues les femmes, sans préciser les noms de
lieux.
Enquêteur : Pârâ o„yari ré mi céré pâni-ré, pârâ népanépwè, céré dè töa aè céré dè vi tëë ?
Alain : Bwa, céré dè rhau vi tëë !
Enquêteur : Céré dè kau röa ?
Alain : Céré dè kau röa, kau rö ru Karaxërë, gö buèi rö, wè tèi mâ pârâ nédaa-ré, wè na da pâri-ré na
êê ara waa, aè wè cé dè möru xèi jië, kwâ-ré, kwâ-ré pûû-ê, cèki dè kâyâi-ré tëë. Aè céré da döa toa
wè ! Na tè cèrèè wè ….
Enquêteur : Na da pôrô êê ara ?
Alain : Na da pôrô na êê ara, na pôrô na êê ara na ki gèré wakè tèi mi pârâ nédaa-ré, aè na ki gèré da
wakè, na böri da, na mêrê na kâmö.
William (enquêteur) : Bö, kwâ-ré é tö xara-ré rö Karaxere, wè tö vè mèè né wêêmwâ i Pa Duba.
Alain : Üü, tö vè mèè né, êrê na wê, na tö pâri rua ûrû-â mwâ i Pa Duba, mâ mwâ i Dégé. Pa Duba, wè
na tö mwâ i Dégé yawi mâ. Né nu ré taa é rua-ré, kwâ-ré, na dè i tö xara ka tö ûrû-â, dè pârâ nu-ré,
gèi dè tö rhûû, gèi da yè vi-ni rai baree na gè tö rhûû, wè na rha dè né pè nu ka ûrû-â ré é nâi rö vè
mèè-ré. Da wi baree na nu ka ûrû-â. Na ûrû-â na nô né pârâ kââ-ré, rhaaxâ rö gö da tâwai ki wé vi
xéré të, céré tâi ki vi xéré, é dè wé vi noâ ré-ra, na dè bâ uruâ-ré wa, ê dè bâ vi noâ ré të na pârâ
kâmö rö névâ.
Enquêteur (Alexandre) : E dè waa tö rhûû-ré, ê wa vè yané ré, na tâi ki töné? Pâ kâmö ré é pèi-ré mi
tëë ?
Alain : ùù, wa , tö rhûû-ré wa, gö da êrê pöyöru né, parce que gö da tâwai céré tâi ki toxara xéré-ré
xéré, céré tâi ki kâyâi xéré të xéré, céré kâyâi röi ki wa ka e ra, céré kâyâi ré rö ki wa ka yané ra, na tè
cèrè wa, wè ra kâmö, na ki wa ûrûâ-ré yè, bö na dè bâ tö gwâé, pârâ kâmö, wè céré wa vè yané nyâ,
kwâré céré dè möru xèi xinâ, rö pârâ névâ tömö-a vi, pârâ pâ kere-ré tömö-a vi, céré bâ mörö rö, céré
möru röi nô ré. Wè na da wi ra vitânéxâi ka vi rèè, ra wê nénâ ka vi rèè cèki gèré vi tëë na gèré pârâ
névâ, Wailu, Canala, Kuawa, Burhai mâ , tö né Paicî taria vi, cèki céré vi na ka a‟mâi tëë mâ rèènô mâ
pâ kââ-ré, böri kwâré céré, nô-ré gèré da tâwaï êrê na êrê, ê wé tâi ki vi xéré pârâ kâmö-ré, gö da êrê,
gö da dö tâwai e, hmm, na ûrûâ-ré wa,
Enquêteur (William) : E karaé Noël ré, ré-é töxara-é roa, na dè wi na pâlè-é, pâ ëri-e !
Alain : Hmm, na pâlè-é na mwârua Koko, böri pâriè-ré wè na demi-frère mwârua Wêêdöö.
Enquêteur : Dè rha pevaa, a na pi-dêxâ na pâni-ru ra.
Alain : Êrê na, êrê céré népaarii wa, céré népaarii röi ki ëri-ré rha kâmö ! Na kaaru na pevaa xéré
Enquêteur (William) : Dè rhaxâ na pâni-ru
Alain : Böri gè-ré, mubéâri Noël mâ, wè na ëri pwêêdi Koko! O-xi Noël ré, böri, na dè ëri baayé wiri,
na mwârua, jë-ré, na ëri pevaa-i , na tö mwârua-i Böyô, Böyô êrê Pa Rébécca, böri Pa Rébécca, na dè
reconnu Noël, gè törhû, a mâ kâ mwârua-ré mâ, wè é dè reconnu jë, mwârö-i Wémâ wa, Wémâ
Néèè, böri rhû o-xie ka kau-ré, a gè nyâ mâ mwârua xinyâ, wè curu wê viraï ru, curu da rhaxâ, gö da
êrê nô né, gö da tâwaï, curu wîrî, na bö mi na gè mi xè rua Pwararë xara mwârua deviné-i, na böri wê
ëri, jë deviné-i rèmè-a, Gèi-ve alè Köi, Köi, wè Bwawé ! Aè béâri mwârua xinyâ-ré wè , na pwaroa, na
böri tö curu mubéâri Noël-ré, bö a ëri papa-i Pa Rébécca,
Enquêteur (William) : A Pa Rebecca, wè Pûû Kiaru
Alain : Böri dè tö Noël, na ce, la famille Noël, böri mwârua xeve, mwârua Pipiu ré mé röru Karaxere,
pevaa-i la bande-ré, pâ pâô yari ré gè êrê xinâ raani! Bö kwâré wè Noël, la famille. Noel pârâ kwâré!
Gö da êrê baree böri, wè, tèi baree céré, aa hmm, céré dè libre ki wa pârâ kââ ré céré waa ! Kwâré na
pôrô xèi na pârâ pâlè wi-ré Noël! Üü !
Enquêteur (Alexandre) : Ëi !

Documents pareils