Mémoire d`un autre temps La Normandie au e siècle

Transcription

Mémoire d`un autre temps La Normandie au e siècle
UNIVERSITÉ
INTER-ÂGE
>
ANTENNE
DE
FLERS
Mémoire
d’un autre temps
La Normandie au  e siècle
Presses
universitaires
de Caen
Mémoires
d’un autre temps
La Normandie au XXe siècle
2007
Université de Caen Basse-Normandie
université inter-âges de basse-normandie – Antenne de Flers
TABLE DES MATIÈRES
Remerciements . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
Avant-propos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Préface . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
Introduction
....................................................
15
Le quotidien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le témoin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La gadoue, la gadoue… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le poisson de la cantine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Photo de classe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les jeux de notre enfance : tête de porcelaine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De bois et de ficelle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le cerceau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le yoyo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La cabane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La maison grise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Toilettes début XXe siècle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L’habillement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Médecin de campagne dans les années 1930 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Un marchand de poisson (au début du XXe siècle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le rémouleur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L’ancienne boulangerie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Petit cordonnier, petit métier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fée électricité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Côté cour et jardin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le « p’tit coin » . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les baptêmes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Un repas de noce à la belle époque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les fêtes que nous attendions. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
19
21
24
26
29
30
33
34
35
37
42
44
46
50
53
54
59
61
64
67
69
71
73
La Fête-Dieu – Processions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le premier de l’an . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La fête à cochon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La mi-carême . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le carnaval et les chars . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les fêtes d’écoles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les fêtes, les foires et les marchés . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La Saint-Denis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les sorties du dimanche ou le cheval de mon oncle . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Feu le corbillard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le passeur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les larmes d’argent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le feu dans les chaumes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La chaumière . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L’habitat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les pans de bois et de torchis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les maisons de pierre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les maisons de maîtres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La gare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le théâtre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le nom des rues et des cours . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
78
81
85
85
87
91
93
95
97
107
109
110
113
115
117
119
119
120
121
122
Ils nous parlent… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La vieille armoire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L’armoire de Marie-Ange . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L’armoire normande . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La bibliothèque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Horloges et carillons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le poste de tsf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L’escalier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La girouette . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L’enclume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le manche après la cognée . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les tabatières . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le couteau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La poire et la carafe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La baratte renversée . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
123
124
127
129
131
133
134
138
141
142
144
145
147
149
150
Ma montre… au fond du tiroir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La machine à coudre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les aiguilles se sont arrêtées . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rencontre près de la cheminée . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Passe le temps… sonne l’heure… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les deux horloges de la ferme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les petits bonheurs ou la bassinoire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La cuisinière en fonte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Du gris dans la blague à tabac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le pot à lard : de l’ombre à la lumière . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La tripière : confidence . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le plumier et ses plumes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le diable est dans la cheminée . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le moulin qui ne tourne plus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La soupe d’avant-guerre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La Dame-Jeanne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La cuillère de bois . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le cadre brisé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Diseuses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le bouchon de radiateur (1923) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sur la paille . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La ronde des pommiers et des pommes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Minutie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le brassage des pommes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
La parade des sabots. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le tableau noir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dans la cheminée il y avait un grillon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Feu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les eaux vives . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le vieux moulin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le pont de pierre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le pont de bois . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les cascades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les chemins du bocage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le puits . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mémoire d’une église et de son clocher. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
152
155
158
161
162
164
165
169
171
173
175
177
179
181
183
185
187
189
191
193
194
197
199
201
203
204
206
209
211
213
215
215
217
219
221
222
Le sonneur de cloches . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nonno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Le carrosse de Juliette. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Café bouillu… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Une mystérieuse île au trésor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Noëlle et le pot au lait . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dérisoires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L’héritage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aventure de chasse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Miracle dans le Domfrontais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voisine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sidonie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Émilienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Les confidences de Marie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Une guérison inespérée . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dans mon jardin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Quand les chemins se croisent… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Peuples d’arbres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibliographie
224
225
227
230
233
241
245
246
250
253
255
256
257
258
259
260
262
270
.......................................................
275
Crédits photographiques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
277
qui réunit récits et
témoignages des Normands
au XXe siècle, « Mémoire d’un
autre temps » a été écrit dans le
but de sauvegarder le souvenir de
la vie quotidienne ordinaire. Beaucoup de réalisme dans l’évocation
d’une époque où les conditions
d’existence, les coutumes et les
besoins étaient très différents de
ceux d’aujourd’hui. Les objets et
les choses, conservés comme des
reliques, ainsi que les lieux inchangés, ont contribué à réveiller les
mémoires chancelantes.
R
ECUEIL
La vieille modiste
de Charles Léandre,
musée de Flers.
ISBN : 978-2-84133-287-8
9
782841 332878
15 €

Documents pareils