docBamanankan Daɲɛgafe
download 
Plainte Transcription
Bamanankan Daɲɛgafe
This e-book was digitized from an original copy by the West African Research Association for the African Language Materials Archive (ALMA) project. Original funding for this project was provided by UNESCO and the Council of American Overseas Research Centers (CAORC) in cooperation with the West African Research Association and Columbia University. Please see the following web sites for more information about the ALMA project, contributing authors, and more titles in the series. • • • Digital Library for International Research catalog: http://catalog.crl.edu/search~S16 African Language Materials Archive (ALMA): http://www.dlir.org/e-books.html African language materials including interviews in video and PDF versions, documentary video, translation work, and bibliographies can be viewed at http://alma.matrix.msu.edu. dilanbaga: Kassim Gausu Kɔne Bamanankan Daɲɛgafe (Sample version of letters A-D only produced for the African Language Materials Archive Website) Mother Tongue Editions West Newbury, Massachusetts USA 1994 Bamanankan Daɲɛgafe Mother Tongue Editions is a non-profit publishing organization whose purpose is to facilitate and encourage African language literacy both in Africa and abroad. Profits from the sale of these publications are destined to be shared by the authors, and to be collected for the purchase of publishing equipment to encourage African language publishing in Africa. From this perspective it can be seen that Mother Tongue Editions is a transitional organization whose functions will change as more African authors become equipped to produce their own publications in Africa. The services of Mother Tongue Editions are available for any author who would like to prepare a book or manual for publication in an African language. Materials are desktop published with appropriate fonts for all African language orthographies. The organization also hopes to serve as a conduit for African writers and publishers interested in acquiring computer and printing supplies, and used or new computer equipment for the purpose of desktop publishing in African languages. Mother Tongue Editions 511 Main Street West Newbury, MA 01985 USA e-mail address: [email protected] Copyright, Kassim Kone 1994 First Edition 1994 Second Edition 2009 ɲɛ ii preface I am pleased and honored with the opportunity to write this brief preface heralding the appearance of the first edition of Kassim Kone's monolingual Bamana language dictionary, Bamanankan Kumadengafe/Daɲɛgafe. His work represents a revolutionary achievement in the documentation of the Bamana language, and a significant step towards equipping this language for the vital role that it will play in the new Malian school. The term dictionary though, is perhaps not the correct one for this volume, since it also contains anthropological, historical, musical, and literary elements which go beyond the scope of the everyday dictionary - his work is encyclopedic in its depth and its scope. He has drawn on a vast array of sources in producing this resource which will be invaluable to speakers as well as students of Mandekan in its diverse forms. Mother Tongue Editions wishes to congratulate Kassim Kone on the completion of this remarkable publication. The reasons for the congratulations are many fold since not only is this dictionary the first of its kind to appear in the Bamana language, it is indeed one of very few monolingual dictionaries that exist in any of the major African languages. Furthermore it is one of very few African language dictionaries which was written alone, by an anthropological linguist who is a speaker of the target language, without outside collaboration. His work constitutes a rich resource for all who are part of, or are interested in, the Mande world. John P. Hutchison West Newbury, Massachusetts June, 1995 ɲɛ iii Bamanankan Daɲɛgafe ɲɛbila Nin Bamanankan Daɲɛgafe fɔlɔ min bɔlen ye nin ye dabɔra baara ɲɛbila kama bamanankan kalan siratigɛ kan ani kalan bamanankan na hukumu kɔnɔ. Daɲɛgafe dilali tɛ mɔgɔkelenbaara ye nka a bɛ se ka daminɛ mɔgɔ kelen fɛ i n'a fɔ ne ye a daminɛ cogo min na. Baara tɛ fana min bɛ se ka kɛ k'a fɔ a senɲɛ fɔlɔ bɛ kɛ ko fili ma kɛ a la walima k'a fɔ kan kumaden bɛɛ kelenkelenna bɛ sɔrɔ a la. Daɲɛgafe ye gafe ye min bɛ yɛlɛma waati ni waati. Miiri panna kuma minnu kunna, fili kɛra minnu na, kumaden kura minnu donna kan na ni u bɛ tali kɛ i n'a fɔ kalan siya ni kan sure dɔw la, olu bɛɛ de bɛ fara daɲɛgafe la. O kama, an bɛ hakɛtoɲinin kɛ an balima ni an fa ni an ba bamanankan kalanbaga ni a dɔnnibagaw fɛ filiw la minnu donnen mana kɛ ni daɲɛgafe fɔlɔ in dilali la. An bɛ dɛmɛ ɲinin bamanakan dɔnnibaga ni a kalanbaga bɛɛlajɛlen fɛ fana yalasa u ka u hakilina di an ma filiw la minnu donna ni gafe dilali la ani kumadenw na minnu tɛ nin gafe kɔnɔ yalasa a dilako filanan ni sabanan bɛ kɛ tuma min na an ka se ka o fili ninnu latilen. Miiriya min nana ni nin baara kɛli ye o de ye k'a fɔ kalan siratigɛ la dɔnniya kalanni nɔgɔya sɔrɔ ka gɛlɛn ni a kalan tɛ kɛ denmisɛnw walima balikuw yɛrɛ wolokan na. Lakɔliladon ka kalan kɛ walikan na tɛ basi ye. Nka, sebaliya ka i ka dɔnniya kalannen siratigɛ ɲɛfɔ i wolokan na yalasa minnu ma taa lakɔli la [ka walikan in kalan] ka ɲɛsɔrɔ a la ye basi ye. Kalan ma bɔ kalan na nka kalan bɛɛ kɛcogo ka kan ka kɛ nɔgɔya la. Nɔgɔya tɛ dɔwɛrɛ ye kalan na fɔ faamuyali min sɔrɔli ka nɔgɔn dɔnniya dɔ kalan na walima nafolo min bɛ don i ni o dɔnniya sɔrɔli cɛ la. O nɔgɔya sɔrɔli anw fɛ nasira surunman wɛrɛ tɛ ye fɔ ni an ye an ka kanw kalanni yiriwa. Nin ye baara ye min bɛ tugu baara kɔrɔw kɛlen na bamanankankalan baara tɛmɛlenw na. An bɛ a ɲinin Maliden bɛɛ fɛ u seko mana kɛ min ye an ka kanw kalan yiriwali la u ka o kɛ yalasa dɔnniya siratigɛ bɛɛlajɛlen seli bɛ nɔgɔya an balima sɛnɛkɛlaw, baganmaralaw, mɔnikɛlaw ani baarakɛda bɛɛlajɛlen mɔgɔw ma u ka baaradaw la. Nin gafe in dilali la, ne bɛ foli kɛrɛnkɛrɛnnen kɛ John P. Hutchison ma, min bamanantɔgɔ ye Ngolo Kulibali ye. Nolo Kulibali ye bamanankan kalanbaga ni a kanubagaba ye i n'a fɔ a bɛ Mali ni Farafinna kan wɛrɛw kalan cogo min na. A ye dɛmɛ caman don nin gafe dilali la. A bonyɛ bɛ a la. N ka foli bɛ James T. Brink ma. Foli bɛ ka taa Barbara E. Frank, Barbara G. Hoffman, Karamɔgɔ Charles S. Bird an Karamɔgɔ Martha B. Kendall ani mɔgɔ caman wɛrɛ Ameriki yan minnu bɛɛ tɔgɔ ma se ka kɛ yan. N'ka foli kɛrɛnkɛrɛnen fana bɛ ka taa n tɛri ni n kalanfa Karamɔgɔ Michael D. Jackson ma. Mɔgɔ o mɔgɔ min ye ne kalan tile kelen mɔrikalan, tubabukalan walima hadamadenya kalan na, u bɛɛ bonyɛ bɛ nin na. Fɛn o fɛn min bɛ bamanankan fɔ walima ka a kalan, a bɛɛ bonyɛ bɛ a la. Ne faw ni ne baw, u filanw ni u kɔrɔw bonyɛ bɛ a la. N kɔrɔ ani n dɔgɔw ni u filanw, a cɛman ni a musoman bɛɛ bonyɛ bɛ a la. Ala sako bɛɛlajɛlen sako. Ni don kɛlen bɛ min gasi la sira fɛn o fɛn na a bɛɛ ka hakɛ to ne ye denmisɛnya ni kodɔnbaliya ye. Kassim Gausu Kɔnɛ Boston, Zuwenkalo tile 2, san 1995. ɲɛ iv Abbreviations used ak Arabic kbk Koroborokan, Songhay mk Maninka wk Wolof tk French. tn pronoun kfɔn kumafɔnɔna kfɛn kumanfɛnɔna kkan kumakannɔna kfɔnw kumafɔnɔnaw kfɛnw kumanfɛnɔnaw kkanw kumakannɔnaw tɔgɔnɔna, x-nɔna 1st person singular pronoun 2nd person singular pronoun 3rd person singular pronoun 1st person plural pronoun 2nd person plural pronoun 3rd person plural pronoun cl = cogoyaladege (ideophone) cy = caya (plural) dd = daɲɛdorokolen (compound word) dj dajuguya (obscene language) hl hakɛlan (quantifier) jl jiralan (demonstrative) kbli kabali (exclamation) kfl kafolan (conjunction) kn kɔnɔrɔ (suffix) kb = kɔbila (postposition) kl = kelenya (singular) klli kalili (swearing) m = mankutu (predicate adjective) ml = mankutulan (modifying adjective) mt = mankututɔgɔ (abstract noun derived from an adjective) mw = mankutuwale (adjectival verb) mld mankutulan dorogolen (compound modifying adjective) mwm mankutuwalemankutu (participe passe a base de verbe adjectival) mwdfl mankutuwaledafalen (verbe à base adjectivale intransitif) mwdft mankutuwaledafata (verbe à base adjectivale transitif) sbl sababulan (causative) sl simintiyalan (adverb) t = tɔgɔ (noun) td tɔgɔdorogolen (compound noun) tg tigiya (possession) tgl tigiyalan (possessive) tgn = tigiyanɔna (possessive pronoun) tj = tɔgɔjɛ (proper noun) tn = tɔgɔnɔna (pronoun) tns = tɔgɔnɔnasinsinnen (emphatic pronoun) wd wale dorogolen wt waletɔgɔ (verbal noun, action noun with the suffix -li) w wale (verb) wbks walebolikansira (passive verb) wdfl waledafalen (intransitive verb) wdft waledafata (transitive verb) wk walekulu (predicate, verb group) ɲɛ v Bamanankan Daɲɛgafe wmt walemankututa (past participle) wtlm wale tɔgɔlama (verb->noun conversion, no morphology) ɲl ɲininkalan (interrogative) ɲn ɲɛnɔrɔ (préfixe) ɲb = ɲɛbila (preposition) X lajɛ = refer to x, look up x tg = tigiya (possession) tgl = tigiyalan (possessive) tgn tigiyanɔna (possessive pronoun) ɲɛ vi Kassim Kone A a siginiden fɔlɔ. a kumakannɔna A bɛ bɔ Mali la. Buba ye a gosi. a bari ka foli A barika bɛ fɔ mɔgɔ fɛ mɔgɔ ye min ye ɲuman kɛ i ye, i n'a fɔ ka dumuni di i ma, walima ka waleyaba dɔ kɛ i ye. Dumuni kɔfɛ, a barika! jaabi ye a barika Ala ye walima i ta don ye. Musow ma, i ni ga (gwa), min ye a barika fɔcogo dɔ ye, o jaabi ye k'a suma i kɔnɔ ye. a d ɔ l a, a dɔ w la , a dɔ rɔ: a bɛ se ka kɛ, a ka c'a la; ni Ala sɔnna. A dɔw la, sanji bɛ na bi. a n'a s ɔrɔ =i n' a sɔr ɔ a bɛ se ka kɛ. A n'a sɔrɔ Buba nalen bɛ surɔ. a' kumafɛnɔnaw aw suruman. 1 A' bɛ taa sini sɔgɔma. 2 U bɛ wari di a' ma. a' ni foli daminɛ na kuma kurusigi: A' ni sɔgɔma! a' ni tile! A' ni wula. A' ni su! A' ni ce! A' ni baara! A' ni baraji! A' ni sɛgɛn! =a w ni. Aa ma du A a mad u tj Maasina fula fanga mansakɛ laban Barilakaw ka bonda la. A ni Segu faama Ali Jara jɛra Laji Umaru la san 1861. A ka kɛlɛ ni Futa Toro kɛlɛ bɛnna Cayewal. Kɛlɛ tiyɛnen a bolo, Aamadu Aamadu ye Joliba woyo jigin kurun naani na ani a ka denbaya, nafolo dɔw ani kitabuw. A minɛna Futa Toro kɛlɛ fɛ ka a faga san 1862 Zuwɛn kalo la. Aa ma du S eeku tj Seeku Aamadu denkɛ min kɛra Maasina fula fanga mansakɛ ye a fa soseginnen san 1844 la. San 1852, a ye a ɲinin ko mɔgɔ ka bila a nɔ la ko sabu a man kɛnɛ. A denkɛ Aamadu Aamadu sigira fanga la o la. Aamadu Seeku soseginna Feburuye kalo tile 27, san 1853 ab ad a fiyewu, fɔ ka taa min kɛ, fɔ ka taa diɲɛ wuli. Ne tɛ dɔlɔ min abada. Abu ɛ s S ah eli tj Arabu s ipaɲɔli bɔnsɔn dɔ Mansa Musa nana ni min ye misirijɔ kama a bɔtɔ hiji yɔrɔ la Makka. Abu ɛs Saheli ka misiri jɔlen dɔ ye Sankore ye Tunbutu san 1325 la. Abu dul Rah a mani As -S aa di tj Mali jamana dɔnnikɛla kɔrɔba ni sɛbɛnnikɛla dɔ min bangenna san 1596 ka sosegin san 1655. acɛkɛ t cɛ kɛ lajɛ. ada ma t laturu den filanan bamanaw ni mɔriw bɛɛ ka welecogo la. Ada ma tj Ala ye mɔgɔ fɔlɔfɔlɔ min da, Ala ye mɔgɔ cɛman fɔlɔfɔlɔ min da ka a muso Awa bɛ a galaka la Nabilayi Burahima juruna diinɛw ka fɔ la. =a n fa Ada ma. ada mad en t 1 mɔgɔ o mɔgɔ min ye an fa Adama ni an ba Awa bɔnsɔn ye. Mɔgɔ o mɔgɔ min farila ka jɛ wala min farila ka fin. A bɛ fɔ fana ko hadamaden. 2 ada mad eny a: h ada mad eny a: mɔgɔya sariya sira ɲumanw min bɛ mɔgɔw ni baganw bɔ ɲɔgɔn na. adɛrɛ si t [tk adresse] kunnafoni min bɛ tali kɛ mɔgɔ dɔ sigiyɔrɔ walima a ka baarada yɔrɔ kan. Aha mɛdi B a ba tj Mali jamana dɔnnikɛlaba ni sariya sɛbɛnbaga dɔ min wolola Tunbutu san 1556. aja t muso min taara Maka ka hiji bonyɛtɔgɔ silamɛdiinɛ la. A bɛ fɔ fana ko haja. ak ara t dumunifɛn dɔ min bɛ dila ni shɔ susulen, tamati, jaba ani foronto ye. Ala tj 1 dafɛn bɛɛ dabaga. 2 ala: san: Ala finna: san finna. A bɛ fɔ fana alakolo. 3 ala sanji: Ala nana: sanji nana. Ala k a [...] du ga wu Ala ka [nɔgɔya kɛ]. 5 k aris a ni Ala cɛ klli Ne ni Ala cɛ: min bɛ ne ni Ala cɛ= A ka to ne ni Ala cɛ. 6 Ala sago i (aw) sago: Ala bonyɛ bɛ a la i (aw) bonyɛ bɛ a la. 7 Ala den!: kabali min bɛ kɛ ni koba dɔ walima masiba dɔ kɛra. 8 Ala kibaro!: kabali dɔ min bɛ kɛ ka Ala ka masaya sɛmɛntiya. k a a bila Ala ma/ ka Ala minɛ /ka a jira Ala la/k a a to Ala ma . ka Ala minɛ, ka i ta da Ala kan. Ala lajɛ sanfɛ. k a fɛ n dɔ bila Al a ma ka i ta da Ala kan; ka sariya dɔ tigɛli to Ala ma. 13 k a fɛn dɔ to Ala ma: ka a bila Ala ma. ka i t a da Ala ka n ka a bila Ala ma; ka waleya dɔ sariya tigɛli to Ala ma. ala bato t Ala ɲɛsiran, a kanu ni baara minnu bɛ taa alako kan. ala bat ola mɔgɔ min bɛ Ala bato. ala batoy ɔrɔ so walima yɔrɔ min dabɔlen don Ala batoli kama i n'a fɔ misiri ni egilizi. aladɛli wtlm waleya min ye Ala dɛlili ye mɔgɔ gansan fɛ walima diinɛ dɔnnikɛla dɔ fɛ yalasa a ka haminanko dɔ ɲɛnabɔ. alaf ar ank an t Ala ka dɛmɛ; kɔnɔganko min ɲɛnabɔli nɔgɔyara i n'a fɔ Ala ka dɛmɛ donnen bɛ a la. Nin ko kɛra alafarankan ye. Alah ukib aro [ak]Ala kibaro!: Ala ka bon, arabu kan na: Alah Akbar. alaj ɔ t jirimisɛn dɔ tɔgɔ. alak ajɔ n t i tɛ mɔgɔ min dɔn welecogo dɔ, mɔgɔ dɔ welecogo k'a jira a la ko se bɛ Ala kelen de ye. alak a mur uj an t kooriso min ɲɛ ye bilenman, ɲuguji, nɛrɛmugu ani ɲɛcaman wɛrɛ ye ni a bɛ bɔ samiya fɛ. A bɛ fɔ fana alakanpan. alak o t fɛn o fɛn bɛ Ala kunkan. alak ota t waleya walima kuma min ye Ala tɛnɛmako dɔ ye. Dɔlɔmin ni jɛnɛya ye alakotaw ye silamɛdiinɛ na. alala kɛ t min latigɛra Ala fɛ, mɔgɔ se tɛ min na. Nin ye alalakɛ ye. ala mado go wtlm waleya ni cogoya min ye fɛn dɔ dogoli ye Ala la. "Maamadogo bɛ alamadogo tɛ." wdft ka [i, fɛ n dɔ] ala mad ogo ka i yɛrɛ nɛgɛn ni [i sɔn, fɛn dɔ] dogoli ye Ala ma. Mɔgɔ tɛ se ka i kɛwale alamadogo. ala makɔ nɔ t 1 fɛn min tɛ na waati caman ta tuguni. 2 musokɔnɔma ka lafiya waati a jiginni mana surunya. ɲɛ 7 Bamanankan Daɲɛgafe Ture kɔfɛ. Alifa wolola Kayi Feburuye kalo tile 2, san 1946. A kɛra lakɔli karamɔgɔ ye 1964-1965 Kayi Kaso. A tilala Mali kalansoba min bɛ wele Ecole Normale Superieure la san 1969 ka ka Varisovi Pɔlɔɲi jamana kan kalan na yɔrɔ min a ye dɔkɔtɔrɔya sɛbɛn sɔrɔ kokɔrɔ kalan na san 1975. Musa Tarawele tile la, Alifa kɛra Mali denmisɛnw, farikoloɲɛnajɛ, ani sekow ni dɔnkow minisiri ye 1978 ni 1980 cɛ. Alifa Umar Konare sigira Mali kunna zuwɛn kalo tile 8 san 1992 awirili kalo kalata kɔfɛ. Alifa ye A.D.E.M.A. biro politiki ɲɛmɔgɔ dɔ ye. alifatiya [ ak] 1 fatiya suratu min bɛ alikuranɛ la ni sɛli ni dugawu caman bɛ kɛ ni a ye. k a f atiya ta X kan ka dugawu X ko la. Mɔgɔw ye fatiya ta su kan. alifur abi t fura dɔ min ni kale bɛ ɲagami ka ɲɛdimi dɔw furakɛ. aliha mara t wusulan siya dɔ. alika ab a t silamɛdiinɛ mɔgɔw ka yɔrɔba dɔ Makka jamana kan u bɛ taa hiji sariya dɔ kɛ yɔrɔ min na. alika ari t silamɛdiinɛ sariyatigɛla welecogo. alika ma t [ak] 1 balo dɔ min bɛ ɲɛ nɛnɛma jamanaw kan. Alikamamugu bɛ kɛ buru, ni furufuru, gatow ni makɔrɔni ye. alik ama mugu alikama susulen wala a shilen ka a kɛ mugu ye. alika mas ɛri sɛri min dila ni alikama ye. alikiya ma t kiyama, lahara, tiyɛnso, nɛɛmaso. alikɔli t [tk alcool] 1 tubabu dɔlɔ sugu caman welecogo, dɔlɔ siya o siya ani u bɔnsɔn dɔw minnu bɛ kɛ makoɲɛfɛn wɛrɛw ye. 2 tubabu dɔlɔ dɔ min bɛ dila ni hawusakala ye. 3 furaji dɔ min bɛ kɛ jolikɛnɛ na walima ka jolikɔrɔw saniya. alikɔli ma nti alikɔli min ni nanaye suma bɛ a fɛ ni dɔw bɛ a kɛ dute la. alima mi t diinɛɲɛmɔgɔ min bɛ jaama lasɛli ka diinɛ sariya ɲɛ`fɔ mɔgɔw ye ani ka u waju. ali ma miy a alimami ka cogoya ni a sariyaw. alima mif alak o: silamɛdiinɛ mɔgɔ min ka baara ye misiri kɔnɔ ka mɔgɔw wele ka na misiri la, ka sotobagaw ladi ko sɛli waati sera ani ka i kan labɔ ka sɛli tɛmɛsiraw lase misiri la sɛlibaga tɔw ma. Alima n ja man a tj Uropu ka jamana dɔ min bɛ Faransa kɛrɛfɛ. Alima n: 1 nazara siya dɔ minnu bɛ bɔ Aliman jamana kan (Alimaɲi). 2 alimankan: alimanw ka kan. alimani t [tk amende] wari hakɛ dɔ walima baara hakɛ dɔ min bɛ wajibiya mɔgɔ kan ni i ye sariya sɔsɔko kɛ, ɲangini. Alima nkɛlɛ tj Kɛlɛba min wulila san 1939 la ka ban san 1945 min funteni sera duniya seleke naani na. Aliman ye Faranse kɛlɛ ka a minɛ dɔgɔkun saba hakɛ kɔnɔ min na farafin jamana denw caman ye Faransi dɛmɛ ka aliman ka daga bɔ u da la. A bɛ fɔ nin alimankɛlɛ ma fana ko duniya seleke naani kɛlɛba filanan. ala manki sira t mɔgɔ tɛ fɛn min kisi ni i yɛrɛ ye, hɛrɛtana. Nin ye alamankisira ye: nin ye fɛn ye ala ma an kisira min ma ye. =al a ma nkisir ako ala mata dɔrɔn. Alamata ni hali bɛ taa ɲɔgɔn fɛ. Hali alamata nasɔngɔn tɛ a fɛ: hali nasɔngɔ dɔrɔn tɛ a fɛ. ala mayira t damatɛmɛko, galomayira. Alamayira ye hɛrɛtana ye min bɛ Ala ka mansaya bange. Tumadɔw a bɛ fɔ alamayira ma ko galomayira. ala mayirak o galomako, bonɛko. ala minɛ t 1 muɲu min bɛ kɛ ka da Ala kan; waleya min ye fɛn dɔ tali ye ni Ala ye. 2 k a Ala minɛ : ka i jigi kɛ Ala ye. Ni i ma nafolo sɔrɔ I ka Ala minɛ. 3 ala minɛ jɔn : mɔgɔ min bɛ fɛn bɛɛ da Ala kan. 4 ka kɛ al a minɛj ɔn y e: ka fɛn bɛɛ ta ni Ala ye; ka silamɛya. ala minɛ jɔn t mɔgɔ min bɛ a ka ko bɛɛ to Ala ma. ala mis a t/sl [ak] dɔgɔkun tile naaninan, araba ni juma cɛ. ala mɔri t [tk armoire] jiri walima nɛgɛ wagandeba min bɛ dila ka jɔ ka daw kɛ a la ni mɔgɔw bɛ finiw, wari, sɛbɛnw ni makoɲɛ fɛn wɛrɛw mara a kɔnɔ. alan so n t mɔgɔ min tuubi ka segin Ala ma fɔ a saya surunyalen; min tuubili ni a saya ma janya. ala sira t alako taasira, silamɛ sariya sira ye alasira dɔ ye. ala sira t wo min bɛ mɔgɔ dɔw kuntilennaɲiw ni ɲɔgɔn cɛ. ala sɔn t wari walima nafolomafɛn mɔgɔ ma sigi ni min ye; nafolo min bɛ i ko Ala yɛrɛ ka nafolo dilen, Ala ka fɛn dilen. Alata ala t 1 Ala welecogo dɔ. 2 laturuden dɔ welecogo bamanaw fɛ ni mriw b'a wele ko Kalalawu. alata nu t 1 min ye Ala tanuliko bɔ; min nɔgɔyara ka tɛmɛ i sigilen tun don ni min ye kan. Ni a binna ka bɔ jiri sanfɛ foyi m'a sɔrɔ, o ye alatanu ye. 2 alata nu ko : ko min na mɔgɔ ka kan ka Ala tanu. alata s uma t 1 jahanama welecogo dɔ. 2 ka i da alatasuma na: ka i kale; ka i kale nkalon kan, ka don da dɔ fɛ min tɛ alasira ye. A ye i da alatasuma na ko ale ma nin kuma fɔ. alatɔ gɔ t dɔnniya min ni mɔriw bɛ baara kɛ n'a ye, Ala dugulen tɔgɔw minnu bɛ alikuranɛ kɔnɔ. alaɲɛ sira n td diinɛ taasiraw batoli; mɔgɔ min bɛ sira Ala ɲɛ, o tigilamɔgɔ sɔn ni a ka waleyakɛtaw ye alaɲɛsiran ye. al aɲɛ sira nb a ga mɔgɔ min bɛ siran Ala ɲɛ; min tɛ Ala tanamako kɛ. alaɲ ɔ t bin sugu dɔ. ale kelenya kumakannɔnan/waleyamuɲunɔnan sinsinnen Ale tɔgɔ ko Buba. U ye nkalon da ale la. alibay a aro t laturu den naaninan ni mɔriw b'a wele ko Aliba. A bɛ a ma fana ko fasoden. Alifa U mar Ko nar e tj Mali jamana saabanan tigi. Alifa Umar Konare sigira fanga la Amadu Tumani ɲɛ 8 Kassim Kone mɔgɔ hakɛ ye 10.301.000 ye. A duguba, Luwanda, sigira Pɔritigɛsi fɛ kabini san 1575. Luwanda ye mɔgɔ ye 1.200.000. ani 1 ni. Musa, Kaja ani Buba taara sugu la. 2 katugu. Ne ma a ye, ani fana ne ma deli ka a komɛn. ank ɛ awɔ kɛ! h ɔn kɛ! O don kɛ! ankiri t [tk encre] 1 dabaji. 2 ɲɛ min koloka bula ni a ni ankiri bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na. an pulu t [tk ampoule] mɔbili walima tɔrɔsi ni u ta ɲɔgɔnnaw ɲɛdɛn. an w an lajɛ. any e- e dɔnkili la, kuma min tɛ kuma ɲɛnama walima kuma kɔrɔma ye. O ye dɔnkili la anye-e ye: O ye kuma fu ye. ap oloɲɛdi mi t fiɲɛɲɛdimi: ɲɛdimi siya dɔ min yɛlɛma ka di mɔgɔw ni ɲɔgɔn cɛ. ara ba t/sl [ak] dɔgɔkun tile sabanan, tarata ni alamisa cɛ. ara bu t mɔgɔ min bɛ bɔ Arabu la bangu kan walima min bɛ arabukan fɔ a wolokan ye. Arab ula t bangu minnu bɛ Farajɛla ni worodugu cɛ, Farafinna saheliyafan fɛ ani Farafinna bangu ni kɔrɔn cɛ minnu kan fɔtaba ye arabukan ye. Siya caman bɛ Arabula a kɛra surakabilenw ye walima a kɛra farafinw ye. Silamɛ diinɛ ye Arabu banguw ka diinɛ matarafalen ye. ara fu t [ak] siginiden. araj a t jɔnjɔn welecogo dɔ, darapo. araj a ba t silamɛsan kalo wolonwulannan. A bɛ fɔ fana ko arijaba. araj o t [tk radio] 1 masin min bɛ kuma lase yɔrɔjan na walima ka yɔrɔian na kuma sɔrɔ. Arajoso ye yɔrɔ ye kumaw ni doɔnkiliw bɛ lase yɔrɔ min. 2 Masin min bɛ adamadenw, baganw ani danfɛnw kɔnɔkow ja ta i n'a fɔ dɔkɔtɔrɔw ka o mansi. arak a : silamɛw ka sɛli laada dɔ min ye jɔko fila ye. ara n t [tk rang] 1 mɔgɔw jɔli ka tugu tugu ɲɔgɔn kɔ/ɲɛfɛ. ka ar an j ɔ ka jɔ ka tugu ɲɔgɔ na. k a i j ɔ ara n na ka i jɔ dɔ ɲɛfɛ walima dɔ kɔfɛ aran na. ara nn a mɔ gɔ mɔgɔ min jɔlen bɛ aran na. ara pidi t [tk rapide] mɔbili siya dɔ min bɛ mɔgɔ mugan hakɛ ta. arayi t [tk rail] nɛgɛsira lajɛ duguma. aridu wasi t [tk ardoise] walaha, sɛbɛnni bɛ kɛ min kan tubabukan ni madarasa kalandenw fɛ. Arima tj kɔrɔbɔrɔ kabila dɔ minnu ye mɔrɔkukaw, irilandikaw, angilɛ ani ɛspaɲɔli minnu nana Mɔrɔku kɛlɛ senfɛ bɔnsɔnw ye. Tariku dɔw ka fɔ la, arima ye ruma [marifatigi] bamayɛlɛmalen ye kɔrɔbɔrɔkan na; nka kɔrɔbɔrɔ kan yɛrɛ la a kɔrɔ ye balima ye. ariya t mankan min bɛ kɛ ka fali gɛn, mankan min bɛ fɔ yalasa fali bɛ a senna tɛliya. Alima nk uu si tj laturuden dɔ min bɛ wele fana ko bɔgɔ. alimɛti t [tk allumette] takala, kala min bɛ caron ka tasuma bɔ a la. Alimɛti bamanankan ye takala ye. alɛni sl tiyɛn na, hakika la. Alɛni, aw ka foli di Baba ni a balimaw ma. alisila mɛ t sila mɛ lajɛ. aliwa t [ak] bɔnbɔn siya dɔ, takalagomi. Alizeri tj Farafina suraka jamana dɔ min bɛ saheli fɛ ka digi tilebin kan. A ni Mediterane kɔgɔji, Mɔrɔku, Mɔritani, Mali, Nizɛri, Libi ani Tinizi bɛ dan bɔ. Alizeri ye a ka yɛrɛmahɔrɔnya sɔrɔ Faransi la kɛlɛba dɔ kɔfɛ san 1962 A mɔgɔ hakɛ ye 25.798.000 ye. A duguba ye Alize ye min ye mɔgɔ 1.600.000 ye. Alizerika tj mɔgɔ min bɛ bɔ Alizeri jamana kan. a madi bu ub u t keninke siya dɔ welecogo. Amad u Tu mani T ure tj Yetinan-kolonɛli Amadu Tumani, min dɔnnen Mali la ni A.T.T. ye, bangera nowanburu kalo tile 4 san 1948 Moti mara la. Amadu Tumani bɔra lise la san 1969 ka don sɔrɔdasiya la. A ye o kalan kɛ Mali kɔnɔ, ka sɔrɔdasi minnu bɛ ta sannakurun fɛ lahaalaya kalan Riyazan Irisi jamana kan. Faransi, a ye kalo 18 kɛ kɛlɛkalansoba la 1989 ni 1991 cɛ. Ka a ta marisi kalo 1981 ka t'a bila marisi kalo 1991 A.T.T. tun ye Musa Tarawele kɔlɔsibagw ɲɛmɔgɔ ye. Mali sɔrɔdasi ɲɛmɔgɔ min ni a ka jɛkulu CSTP (Comite de Transition pour le Salut du Peuple) ye fu siri Musa Tarawele ka 1968-1991 fanga la Marisi kalo tile 26, san 1991 A.T.T. ye a ka layidu tiimɛ ni o tun yɛ sɔrɔdasi kɛli ye ka fanga di jamaden tɔw ma ye. Mali kalata kɛlen, a ye fanga di Alifa Umar Konare ma Zuwɛn kalo tile 8, san 1992 O kɔfɛ Zenerali jala dira a ma. A ye i sen bɔ politiki la ka i ɲɛsin sɛgɛlɛn kɛlɛli ma ani siratigɛbaara ma min bɛ dɛmɛn don denmisɛn ka kalan ni kɛnɛya ma. Ameriki tj bangu min bɛ Atilantiki kɔgɔji ni Pasifiki kɔgɔji cɛ. Ameriki sigibaga fɔlɔw ye mɔgɔ siya camanw ye minnu bɛ wele ko n diyɛn. Ameriki yelen san 1492 Kirisitɔfu Kɔlɔnbu fɛ, o nana ni nansara jamana caman mɔgɔ taali ye ka kɛ yen sigibagaw ye. A bɛ fɔ Ameriki ma fana ko Lamɛrɛkɛn Jamana. Amerikɛ n tj mɔgɔ min bɛ bɔ Ameriki bangu kan. a miina dubabu laminɛkan, amiina bɔra arabukan amin na min kɔrɔ ye Ala k'a labi ye. =a miina . a min amiin a lajɛ. an caya kumafɛnɔna tɔgɔnɔna /waleyamuɲunɔnna 1 Anw bɛ na kalanso la. 2 . Sosow ye an tɔɔrɔ surɔ kosɛbɛ. =an w An gola tj Farafina jamana dɔ min bɛ worodugu fɛ ka digi tilebin kan. A ni Atilantiki kɔgɔji, Kongo Kinshasa, Zanbi, Bɔtisiwana ani Namibi bɛ dan bɔ. A ye a ka yɛrɛmahɔrɔnya sɔrɔ Pɔritigɛsi la san 1975. A ɲɛ 9 Bamanankan Daɲɛgafe Asikiya Mɔ ha mɛdi tj A tɔgɔ yɛrɛ tun ye Mɔhamɛdi Ture ye. A kɛra Kɔrɔbɔrɔ jamana mansakɛ san 14921529 cɛ. A ye fu siri Sonilakaw ka fanga la Asikiyaw ka sɔrɔ ka sigi ɲɔgɔn kɔ fɔ ka na se Mɔrɔku surakaw nali ma san 1591 A ye tɔgɔ sɔrɔ kosɛbɛ bawo a tun bɛ dɔnnikɛlaw bonyɛ kosɛbɛ. A soseginna san 1538 la. asɛti t [tk assiette] nazara dumunikɛminɛn dɔ min jannen don, kɔnɔ man dun, ni a caman dilalen ni nɛgɛ walima bɔgɔ ye. =asiyɛti. asiyɛti t asɛti la jɛ. atayi t hatayi: dute welecogo dɔ. aw caya kumakannɔnan /waleyamuɲunnan a' lajɛ. Awa tj Ala ye mɔgɔ musoman fɔlɔ min da, ni Adama muso tun don. =an b a A wa. awirili t [tk avril] tubabukalo dɔ, tubabusanjate kalo naaninan. =a wirilikalo . awiy on t [tk avion] sannakurun, pankurun, taamakɛmasin, donitamasin walima kɛlɛkɛmasin min bɛ pan. awok a t [tk avocat] jiriden dɔ min bɛ bɔ yɔ®w la min sumaya ka bon. Awoka bɛ bɔ Konowari ka na Mali la. awok a t [tk avocat] lafasabaga min bɛ mɔgɔw dɛmɛ kiritigɛyɔrɔ la. ayat a wart a t Fula biɲɛn, fula taman; fɔlɔ tamamisɛn walima biɲɛ misɛn dɔ min ni ɲereke b'a kɛrɛ fila la. ayi bannikan, ayi bɛ sɔnbaliya jira. ayiwa ɔhɔn, naamu. azalayi t ɲagamɛ kulu minnu tun bɛ bɔ Tunbutu fɔlɔ ka taa kɔgɔ ta Tawudeni san kɔnɔ senɲa fila fobɔnda ani samiya masuruna la. Sisan i n'a fɔ bolifɛnw bɛ sira kan, azalayi ɲagamɛ kulu ma bon tuguni. Azi tj bangu dɔ min bɛ Farajɛla ni kɔrɔn cɛ. Azi mɔgɔ siya ka ca nka a caman bɛ a la minnu farila ni nɛrɛ bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na dɔɔni i n'a fɔ Siniwa Jamana ni Zapɔn mɔgɔw. Nka farafin siya caman fana bɛ sɔrɔ Azi jamanaw kan yɔrɔw la i n'a fɔ Ɛndu jamana. Azika tj mɔgɔ min bɛ bɔ Azi bangu kan. B b siginiden filanan. ba t 1 Adamaden musoman, bagan, kɔnɔ, jiri fɛn o fɛn musoman min ye wolo kɛ. b a fa a ni kili cɛ tɔnɔ damatɛmɛ sɔrɔ. 2 mɔgɔ woloba, i ba sinamuso, i ba kɔrɔmuso ni a dɔgɔmuso bɛɛ ye i baw ye. ka i b a ka taf e siri mu so dɔ la [cɛ] ka i kale ko cɛnimusoya tɛna don a ni muso dɔ cɛ. 3 jujɔn, sababu. Sunbala ba ye nɛrɛ ye. b adu gad en dugawuden, denbarikama; min ba ye dugawu kɛ a ye. b adu ga wu dugawu min bɛ sɔrɔ mɔgɔ woloba, bafilanw ani bangebaga musomanw wɛrɛw fɛ. ba filan mɔgɔ ba ni muso minnu ye filan ye, minnu ni i ba ye filan ye. ba ɲɔ gɔ n bafilan. Mɔgɔ baɲɔgɔn ye muso o muso muso ye min bɛ i sɔrɔ den ye. baɲ ɔ gɔn bɔd en den [denmuso] min ka waleya ni a danbe sera a ba ta hakɛ la, dugawuden. ba t jikɛnɛ belebele, kɔw bɛ woyo ka taa ba la. ka b a tigɛ ka bɔ ba fan dɔ fɛ ka taa a fan dɔ fɛ. k a ba bili ka sen dila ba la, ka pɔn da a sanfɛ. k a ba mɔn ka balajɛgɛw minɛ. ba bili sen, bili min bɛ ba sanfɛ. ba bolo baji fitinin ani kɔ belebele minnu ji taa ba dɔ la. b adin gɛ furancɛ min bɛ ba kango fila ni ɲɔgɔn cɛ. b aj ala n 1 dingɛ min bɛ sen ka bɔ ba la ka taa yɔrɔ jalan na sɛnɛ kama. 2 dingɛ min bɛ sen ka kɛ jibolisira ye yalasa ji ka boli ka bɔ dugu kɔnɔ. baji gin ba ji jiginni. baj a n t ba siya min bɛ bɔ sahɛli ni a ka jan. ba t ko sɛbɛ, ko ɲɛnama. k a fɛ n d ɔ don ba rɔ ka a ta sɛbɛ la. A ma ne ka kuma don ba rɔ. ba t sokɔnɔbagan dɔ. k a ɲɔ gɔ n sɔr ɔ ba wolo shi ma k an ka kɛlɛ, ka ɲɔgɔn gosi. 2 b ad en ba den fitinin b ager en ba min bolanbolanlama don =b agwer en . b a gɛ nden denmisɛn walima kamalen min ka baara ye bagɛn ye. =b a gɛn na . ba jak a bakɔrɔn min kɔbɔra. =b antɛ gɛ . ba ja n ba siya min bɛ bɔ Sahɛli ni a ka jan. ba kɔrɔ n ba cɛman. ba mer e ba siya dɔ min ka surun. b a mu so ba musoman. b a wol ofɔ kɔtɛba dunofɔla min ye naamulaminɛla ye kɔtɛba tulon na. bay ɛlɛn ba ji yɛlɛnni. ba t sumunin ncɔn welecogo dɔ. ba waa, bakelen ye waakelen ye, kɛmɛ sigiyɔrɔma tan: 100 x 10 = 1000. ba ɲininkali wala kɔrɔfɔ sinsinnan. I ko di ba? I tɛ taa ba! -b a kn 1 min ka bon, jiriba, soba. 2 min ye bonyɛta ye, musokɔrɔba, cɛkɔrɔba. ba a t den ka fa wele cogo. =b ab a. ba ab u t 1 kitabu kɔnɔ tilayɔrɔ sigiyɔrɔma kelen o kelen min bɛ kuma a damata kunnafoni kan. Misali: Nin kitabu baabu fɔlɔ bɛ kuma banakisɛw kan nka a baabu filanan bɛ kuma banakubɛn kan. 2 baro kɔrɔfɔ. ɲɛ 10 Kassim Kone ba ad e t fɛn dɔ baade: a caman. Mɔgɔ baade taara ntolantanyɔrɔ la. ba af an t bɔgɔ noronoro bɛ yɔrɔ min na kɔlɔnda la. ba a ma kɛlɛ : kɛlɛ min tigɛra k'a sɔrɔ kun jɔnjɔn tɛ a la. A bɛ fɔ fana ko b aga makɛlɛ . ba a ma ko t baganma min ni kun tɛ a la, tɔɲɔli gansan. ba an a t nafolotigi, fɛntigi. ba an a ba an a t jagokɛla min bɛ yaala dugu ni dugu. ba ara t mɔgɔ bɛ fɛn min kɛ don o don walasa ka balo, ka balo sɔrɔ, ka wari sɔrɔ. ba ara da t baarakɛyɔrɔ. A ka baarada ye lakɔliso ye. ba ara den t mɔgɔ min bɛ baara dɔ kɛ sara la. = ba ara kɛd en . ba ara jigin t baara bɛ jigin waati min na. ba ara kɛ bali t 1 mɔgɔ min tɛ baara la walima min tɛ sɔn baara ma. 2 mɔgɔ min bɛ baara fɛ. ba ara kɛ baliya barrakɛbali ka cogoya. ba ara kɛla t mɔgɔ o mɔgɔ min bɛ baara kɛ sara la walima a yɛrɛ ye. ba ara ɲini t 1 mɔgɔ min bɛ fanga la baara kɛ mɔgɔw ye (donita, tobili o ni a ta ɲɔgɔnw). 2 mɔgɔ o mɔgɔ min bɛ baara ɲini. ba ara wuli t baara bɛ wuli waati min na. ba ari t 1 shɛn, jantɛlɛ, kɛrɛnin ani disiba ye baari ye. A bɛ fɔ fana baarita. 2 b aarita : shɛnta, shɛnbɔ, farikoloɲɛnajɛ walima kɛlɛ la mɔgɔ bɛ dabali minw tigɛ ni keguya walima tofanga ye ka ɲɔgɔn bin. 3 ka bari ta : ka shɛn bɔ, ka shɛn ta. 4 b aarit ala : mɔgɔ min ka baara ye baarita ye walima min bɛ ka baari ta tulon wɛrɛ walima kɛlɛ sira fɛ.. Ba arɔ Za n tj bamana waliju dɔ min tun ye laturudalaba ye. ba arɔ t mana, ba ka kɔrɔ a balimamuso minnu ye welecogo dɔ. ba asi t 1 mantɔrɔ, ko min tɛ bɛn adamadenya la. Nin ye baasi ye: Nin ye ko ye min tɛ bɛn. b aa si t ɛ: o tɛ baasi ye, o bɛ bɛn. b aa sima : baasi bɛ waleya min na. Ba ba Si sɔkɔ tj Mali ŋaraba dɔ min bɛ maanaw da kosɛbɛ. A dɔnnen bɛ kosɛbɛ Jɛli Baba de la. ba ba t b a a lajɛ. ba ba t/sl kɛɲɛka, saheliyanfan. ba ba kɛrɛ kel en t kɔgɔjila fɛ ɲɛnama siya dɔw sen tan bɛ minnu fɛ. ba bali wtlm kɔrɔfɔ, lasiranni. wdft ka karisa lasiran, k'a papa, ka a kɔrɔfɔ. ba bi t gilasi lajɛ. ba bigil asi t gila si lajɛ. ba bili t sen, bili min bɛ ba sanfɛ. ba bɛlɛ t bɛlɛ jɛman min bɛ sɔrɔ ba la. ba bin t 1 bin siya dɔ. 2 o bin dili min bɛ kɛ minniji la. Ba bɛn b a Tar a wel e tj Kenedugu faama san 1893 ni 1898 cɛ. Babenba sigira Sikaso fanga la a kɔrɔkɛ Cɛba saya kɔfɛ. Tubabukɛlɛ selen a faso da la, a ye a yɛrɛ faga Mɛ kalo tile 1, san 1898. ba bolo t baji fitinin ani kɔ belebele minnu ji bɛ boli ka taa ba la. ba bo nd a t mɔgɔ minnu bɔra ba kelen na ani olu bɔnsɔnw. Nin dugu fila mɔgɔw ye babonda kelenw ye. ba bɔ t saba, sɛgi walima lɛfɛ kolo min bɛ dila ka sɔrɔ ka dilafɛn tɔw baratu o ni ɲɔgɔn cɛ. Ba bu gu Nci : Segu faamaden dɔ min sigira Babugu. Babugu Nci ye bajalan sen ka bɔ Joliba la ka taa Baabugu. O de la baara o baara mana gɛlɛya a bɛ fɔ o ma ko Babugu baara. ba bu gub a ara t 1 diyagoyabaara, baara min ka jugu ni sara tɛ a la walima ni a sara man ca. Babugu Nci lajɛ. 2 baara min sɛgɛn ka bon kosɛbɛ. ba bu gunin t denmisɛnninw ka tulonkɛ so jɔlen ni cɛncɛn ye. ba cɛ ncɛn t cɛncɛn jɛman min bɛ bɔ ba dawolo la walima baji ju la. bad a t ba kanko la, ba dawolo la. bad a t da, dayɛlɛ yɔrɔ i n'a fɔ taafe bada. bad a a sl 1 abada. 2 ka t'a fɛ. kudayi. Buba kɔni bɛ sunɔgɔ la bi badaa. b ada a bad a a kudayi, min bɛ kɛ ka taa a fɛ. Bad ara Aliyu tj 1 Ala Kira ka seyiba dɔ. 2 laturuden dɔ tɔgɔ ni bamanaw b'a wele ko sawu. bad a wo cl fɛn wala mɔgɔ binkan ji la. A binna ji la badawo! bad e t hakili sigi, hɛrɛ, mantɔɔrɔ ntanya. Hɛrɛ ni bade. bad en t 1 mɔgɔ ni mɔgɔ min bɛ ba la, a cɛman ni a musoman, o ye i baden ye. =bad en ma . b ad en ju gu mɔgɔ min bɛ fadenya walima juguya sira wɛrɛ ta a baden dɔ sɛgɛrɛ. bad enju guya waleya min ye fadenya walima juguya sira dɔ tali ye ka i badenma dɔ sɛgɛrɛ. b ad eny a 1 bɛn ni kanu min bɛ badenmaw ni ɲɔgɔn cɛ. 2 bɛn ni kanu min ni mɔgɔw bɛ a ɲinin ka don balimaw, ni tɔndenw, walima jamadenw ni ɲɔgɔn cɛ. bad en ma t b ad en lajɛ. bad en ma filajɛjiri t jiri siya dɔ. badi ɲl kɔri di? tɛri di? kumakan min bɛ kɔrɔfɔ la ni a bɛ jaabi ɲinin ɲininkali la. I bɛ dumuni kɛ sisan, badi? badi ngɛ t baji bɛ woyo dingɛ min na, furancɛ min bɛ ba kango fila ni ɲɔgɔn cɛ. bad oro t jirimisɛn siya dɔ. bad u gad en t ba lajɛ. bad u ga wu t ba lajɛ. ɲɛ 11 Bamanankan Daɲɛgafe baara ye baganmara ye. b a ga nn ɔgɔ baganw bo min bɛ kɛ foro la. ba gan kn bɛɲɛn, na tɛ min na i n'a fɔ tobagan walima kinibagan. ba gan a t jiriden min bɛ kɛ ka wolo doki. =b ak an a, =bu wan a . ba gi t finimugu min kalalen tɛ. =b a gifini , =ba ki. ba gi t farila bana, kuna min bɛ mɔgɔ bolo ni i sen kurukuru. ba gib a gi cl min ka kalan/gonin kosɛbɛ cogoya ladege. A ka kalan kosɛbɛ: a bɛ bagibagi. ba gifini t b a gi lajɛ. ba gitɔ t bagi bana bɛ mɔgɔ min na. Ba gwɛ tj Ba jɛ la jɛ. baj ak a t bantɛgɛ, bakɔrɔn min kɔbɔra. baj ala n t ba lajɛ . baj a nbila t yaala kun tɛ min na walima sɛbɛko tɛ min na. k a kɛ /to b aj an bila l a ka to yaalakuntan na. A bɛ bajanbila la dugu ɲɛfɛ. baj a nbila td 1 yɛrɛmabila, yaala kunntan; mɔgɔ kungosibali ka cogoya. 2 k a kɛ baj a nbila la: ka to yaala kunntan na yɔrɔw ɲɛfɛ. baj eli t taafe dila siya dɔ. Baj ɛ tJ ba min bɛ bɔ Konowari jamana kan ka woyo Sikaso mara la ka bila Bani na. =B a gwɛ. baji gin wtlm ba ji jiginni min bɛ kɛ tilema fɛ ni ji bɛ ja walima ji bɛ ka bɔ. baji nɛtit [tk bayonnette] muru min bɛ kɛ kɛlɛkɛmarifaw nun na. baj ɔ t birifini min dilalen don ni kɔɔri ni kasa ye walima ni kasa dɔrɔn ye. baj ur u t jɛlinkɔni min ye juuru naani ye ni a juru ka bon jɛlinkɔni wɛrɛ ye a bɛ fɔ min ma nkɔnimisɛn. =b ama na njur u. baj ur unta n t 1 tigi tɛ fɛn min na, mɔgɔ min bɛ yaala kojugu ka a kɛ i ko somɔgɔ tɛ a la, mɔgɔkungosibali. baj ur unta ny a bajuruntan cogoya. ba ka na t b a ga na lajɛ. Bak arija n K on e tj Segu kɛlɛcɛ farin dɔ min tɔgɔ bɛ da dɔnkili caman na. Bakarijan tun bɛ Da Mɔnzɔn ka kɛlɛ kunna. ba ki t b a gi lajɛ. ba kilu t mɔgɔ min tɛgɛma ka gɛlɛn; waribɔ ka gɛlɛn mɔgɔ min ma. ba kisɛ t bakolo jago la; bakolo lajɛ. ba ko go t ji kɛrɛda, dankan, badingɛ kango. ba kolo t 1 fɛn min barika ka bon a nofɛfɛn ni kɛrɛfɛfɛn tɔ bɛɛ ye, i ko kalan bakolo, kuma bakolo, so bakolo. 2 jagokɛla bɛ munumunu ni wari min ye, man ank un . ba ku wdft ka bagan walima kɔnɔ kolon, ka kungokɔnɔbagan ladon k'a kɛ sokɔnɔbagan ye. bad uru t jirimisɛn dɔ min kɛ ka tɔgɔtɔgɔnin dɔw furakɛ. ba fa a t ji sigiyɔrɔ min bɛ kɔlɔnda la ni baw ni kɔnɔw ni basaw ani fɛnɲamanin caman bɛ a ji min. ba filab ɛn t baji fila bɛnyɔrɔ. ba filan t b a lajɛ. ba fili wtlm yɛlɛma, bayɛlɛma, falen. wdft ka fɛn dɔ falen k’a bayɛlɛma. Bafi n tj ba dɔ min bɛ bɔ Lagine jamana kan ka woyo Kayi mara la ka bila Senegali baba la. Manantali jɔlen bɛ Bafin kan. ba ga t 1 dalilu min bɛ meleke fini na walima ka tu wolo la ka siri mɔgɔ cɛla wala i tugukan na ka i tanga kojugu ma. Baga dɔw fana bɛ dila garijigɛ foni kama. 2 bolo ka nn ab a ga : baga min bɛ don bolokan na. 3 cɛr ɔb a ga : baga min bɛ siri mɔgɔ cɛla. ba ga t fini min ɲɛ ye bula walawala ye; baga sankaba ye baga min ni sankolo ɲɛ bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na. ba gajɛ fini min ɲɛ ye baga jɛman ye. ba gas an ka ba fini min ɲɛ ye baga ye min ni sankaba bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na. ba ga t 1 jiri min bɛ kɛ sinsan ye min nun ka di i ko misɛli ni a fu bɛ kɛ jurukisɛ ni bɔrɔ ye. bu wa la jɛ. 2 jiri min bɛ kɛ sisan ye ni a den kisɛ bɛ kɛ safunɛ ye =mu gu ba ganin . ba gaf u fu min bɛ bɔ baga la ni a bɛ kɛ jurukisɛ walima bɔrɔ ye =bu waf u, =cak o. ba ga wdfl ka b a ga mɔ gɔ ma ka bin a kan k'a sɔrɔ kun jɔnjɔn tɛ a la, ka juguman kɛ a la gansan. Bana bɛ baga mɔgɔ ma. Mɔgɔw bɛ baga ɲɔgɔn ma walima ka baga danfen wɛrɛw ma. ka ba ga i yɛrɛ ma ka i yɛrɛ sɛgɛn fuu; ka bin dɔ kan i jalaki ko dɔ la jalaki min tɛ dogo la. b aga ma waleya min ye bagali ye mɔgɔ wala fɛn dɔ ma. b a ga makɛlɛ baamakɛlɛ. ba ga t 1 jirimafɛn min dunni bɛ mɔgɔ walima bagan bana kosɛbɛ walima k'a faga. 2 ji min bɛ sa, bunteni (ngɔsɔn) ani kinnifɛn wɛrɛ walima bonnibiɲɛ na ni a bɛ mɔgɔ ni bagan bana wala ka i faga. ka fɛn dɔ ba ga wuli ka a lajuguya, k'a dimi wuli. k a fɛ n dɔ ba ga fa ga k'a baga lada, ka a lasumaya, ka a dimi nɔgɔya. Furakisɛ ye a ka sumunin baga lada. ba ga t mɔni walima sɛri welecogo dɔ. ba gab a ga wdft 1 ka fɛn dɔ lasiran, k'a babali. 2 ka fɛn dɔ wala mɔgɔ dɔ lasiran yalasa a bɛ ko dɔ dabila. ba gajɛ t jirimisɛn dɔ; bwajɛ lajɛ. =bwaj ɛ. ba gan t 1 daaba, danfɛn minnu tɛ se ka kuma, minnu tɛ adamaden ye. 2 mɔgɔ min tɛ ko kalama, hadamadenya fan si tɛ min na. Karisa ye bagan yɛrɛ ye. b a ga ngɛnd en mɔgɔ min ka baara ye bagangɛn ye sara la wala yɛrɛ ye la. Fɔlɔ Fula caman tun ye bagangɛnden ye. Denmisɛnw fana bɛ bagangɛndenya kɛ. b a ga n gɛn n a bagangɛnden. ba gan mara baara min ye baganw marali ye. Fulaw bɛ baganmara kɛ. b a ga n mar ala mɔgɔ min ka ɲɛ 12 Kassim Kone ba kula n fura walima dalilu min bɛ bagan wala mɔgɔ dɔ kolon dɔ ye. ba kulu kul u t baw ka so, basulu welecogo dɔ. ba ku n [a] bɛɛlajɛlen, fɛn ma bɔ min na; mɔgɔ yɛrɛbakun. ba ku ngo t kungoda min bɛ ba lamini na, kungo dibilen min bɛ ba kɛrɛdaw fɛ. ba kur u [a] bɛɛlajɛlɛn, a bakuruma. A ka soforo sɛnɛfɛn bakuru dunna baganw fɛ. ba kɔn ɔ t/sl ba fan kelen ni a fan dɔ cɛ. ba kɔrɔ t 1 baw la kɔrɔbalen du kelen kɔnɔ bonyɛtɔgɔ. 2 mɔgɔ ba mana kɔrɔ, o welecogo dɔ. A bakɔrɔ ka kɛnɛ halibi. 3 mɔgɔ ba kɔrɔmuso bonyɛtɔgɔ. ba kɔrɔ n t ba cɛman. ba kɔrɔ nn so n t wololabana dɔ min bɛ kurukuru caman kɛ farikolo la ni a bɛ farigan juguman fana sababuya. ba kɔrɔ np ek u td npeku siya dɔ. bal a t folifɛn dɔ. b ala ba bala min ka bon turukabala ye. A baladen ye 17 wala 19 ye. Baradenw bɛ balaba jukɔrɔ wo sɔgɔlen bɛ minnu na ka tila ka u nɔrɔ ni ntalon nfiyɛnɛ ye. Bala bɛ fɔ ni npirin ye. Tuma dɔw balafɔla bɛ ŋelenw siri a bolo la. ŋelenw ni ntalon nfiyɛnɛ bɛ u daman mankan fara bala ta kan. bal anin bala min ka dɔgɔn ni bara bɛ fɔ a dɔw sen kɔrɔ min bɛ wele ko turukabalanin. bal afɔl a mɔgɔ min ka baara ye walima min bɛ se bala fɔli la. bal a wdfl ka kɛ k'a sɔrɔ a ma suda. Sanji balala ka na 2 ka bal a k aari l a ka a minɛ a ɲinɛnmakolontɔ. ka bal a ɲɔ gɔn n a ka ɲɔgɔn bɛn k'a sɔrɔ aw si ma sigi ni a ye. wmt [ko ] b alal en [ko] min ma suda. bal a t 1 kungokɔnɔ bagan min bɔlen jugunin fɛ nka a ka bon jugunin ye kosɛbɛ ani a jolow ka bon jugunin taw ye. 2 Musa tɔgɔw welecogo dɔ. bal a t fali min farila ka bilen. =b ala bilen. bal a t wasobaanci. bal a t yɔrɔ hakɛ damadɔnnen dɔ foro kɔnɔ bara bɛ ka kɛ yɔrɔ min na. bal ab ala wdft ka fɛn dɔ tobi ji wulilen na. wmt bal ab alal en min tobira ji wulilen na. bal abilen t b ala lajɛ. bal afɔl a t bal a lajɛ. bal ak ab alak a wtlm kɔrɔtɔ, girin. wdfl ka kɔrɔtɔ, ka tɛliya. bal ak awuli t fɛn balalen mɔgɔ la, min tɛ suda. Sanji bɛ balakawuli kɛ cɔcɔ waati la. bal akɔ nɔni nfin t kɔnɔ siya dɔ. bal a mini wdft ka fɛn sugu kelen wala sugu caman da ka ɲɔgɔn cɛtigɛ, ka fɛn dɔ kɛ ka dɔwɛrɛ cɛrɔtigɛ. U ye jiriw balamini so sanfɛ k'a bili. =ba na mi ni. bal a minin t [tk barre à mine] mugu min bɛ don farawo la ka wuli ni a bɛ fara ci. bal a mɔ t jiriden min mɔna a ba la. bal a mɔ t jiriden min mɔnna a ba la. bal an wdfl ka mɛɛn, ka waati jan ta. Nin dumuni in tobili balanna. k a bal an [k a ari] la ka kɔrɔtɔ [kaari] la. U balanna u taamaɲɔgɔn na ka taa ka a to yen. bal an t bɔgɔton ni jiri ni furabulu min bɛ dilan ka ji cɛrɔtigɛ mɔnni wala sɛnɛ kama. Balan dɔw bɛ dila ka bonyɛ ni siman ni nɛgɛw i n'a fɔ Manantali ni Sotuba ni Marakala balanw. =bar azi. bal an wdfl ka dɛsɛ ka bɔ, ka to yɔrɔ dɔ la min ma dabɔ a kama. A bolo balanna wo la. bal an t numuw ka baaraminan min bɛ nɛgɛbilen ta ka bɔ tasuma la ani ka nɛgɛ minɛ ni numukɛ bɛ a gosi. bal an kb sanfɛ, kan. A yɛlɛna jiri balan. bal anin t turukabala, bala min ka dɔgɔn; balanin ni balaba bɛ dilan cogo ye kelen ye nka a ka dɔgɔn ani a ka ca a la a baladen tɛ sagon 17 kan. bal an na t 1 fɛn min bɛ bala mɔgɔ la, min ma suda. bal an nak o ko min ma suda. bal awu t sitanɛ, kɛlɛ, gɛrɛgɛrɛ. bal en t 1 cɛmancɛ, kuncɛ. jirib al en jiri bolow bɛ fara ka bɔ ɲɔgɔn na yɔrɔ min. bal en bɔ : jirimisɛn dɔ min bɛ kɛ farigan dɔw fura ye. bali wdfl ka dɛsɛ, ka kɛɲɛ. wdft k a [k aari] b ali ka waleya kɛ (ladili, bagabagali, fangajira o ni a ta ɲɔgɔn) yalasa kaari kana se ka waleya dɔ kɛ. balin an ko baliko, fɛn min bɛ mɔgɔ bali, ka i dɛsɛ, ka i kɛɲɛ. Ala balinanko tɛ. bali t ɲamakalaw ka mɔgɔ majamu kan min kɔrɔ ye ko mɔgɔ barikalen; i n'a fɔ Sunjata den bali! balib ali t saga siya dɔ min bɛ sɔrɔ Mali kɔrɔnyanfanfɛ ani Saheli jamana dɔw la. balib ɔ t 1 kɛɲɛkɛ, min bɛ mɔgɔw se u dan na. Foro kɛra balibɔ ye. 2 ka bali bɔ : ka mɔgɔw bali, ka u kɔnɔnagan. balik o t balinanko lajɛ. balik u t 1 cɛ walima muso min farikolo kan a ka cɛya walima musoya dafara; lawa bɛ bɔ cɛ min na ani muso min bɛ a ka laada ye. 2 mɔgɔ min si sera san hakɛ dɔ la sariya bɛ a jira min na ko u bɛ se ka nɔminɛ ka ɲangi i ko mɔgɔkɔrɔba. balik uk alan kalan min dabɔra balikuw ka faamuyali sabatili kama. balik uk ala nden mɔgɔ min ye baliku ye ni a bɛ kalan na balikukalan hukumu kɔnɔ. balik uk alan so balikuw bɛ taa kalan kɛ kalanso min na. bali ma t balimasira bɛ i ni minnu cɛ; sinjisira fayanfa wala bayanfa bɛ mɔgɔ ni mɔgɔ o mɔgɔ cɛ. bali ma fur u furu min sirila balimaya kan; furu min na cɛ ni muso bɛ ɲɔgɔn sɔrɔ balima ye sira dɔ kan. Kanimɛmaw ka furu ye balimafuru ye. b alimakɛ balima cɛman. bali ma mus o balima musoman. bali ma sira sira min bɛ balimaya sababu mɔgɔ fila ɲɛ 13 Bamanankan Daɲɛgafe walima kabila fila mɔgɔw ni ɲɔgɔn cɛ. b alimay a balimaw ni ɲɔgɔn cɛ siratigɛ. bali ma wdft ka mɔgɔ tanu, k'a majamu. =b ara ma. bali ma sira t somɔgɔsira, balima lajɛ.. balin an ko t baliko, fɛn min bɛ mɔgɔ bali. Bali lajɛ. balo t 1 diɲɛlatigɛ, duniya, ɲɛnamaya. A mɛɛnna balo la. 2 dumunifɛn, dahirimɛ. ɲɔ ni malo ni ji ye adamadenw balo dɔw ye. wdfl ka to diɲɛ in kɔnɔ, ka ninakili. wdft ka dumuni di karisa ma ka i jɔ ni a ye. A bɛ a ka denbaya ni limana caman balo. balɔ gɔ, balɔ kɔ t 1 manan, ba dɔgɔmuso welecogo dɔ. 2 banincinin welecogo, fa musonincinin. A bɛ fɔ fana ko bayɔrɔ/baarɔ. balɔ n t [tk ballon] ntolan lajɛ. ba ma t 1 jilabagan min bɔlen kaana ni koro fɛ nka a ka bon kosɛbɛ. 2 binkannikɛla, ɲinkurun, sasila. ba mad a td fugula min bɔlen bama da fɛ ni a tulo fila bɛ se ka jigin a tigi tulow sanfɛ, cɛkɔrɔbaw ni solimadenw bɛ a fugula masina don. =ntulotɛ nf ak an na . ba ma mɔn t den lamɔnni a woloba fɛ. Ala ka den bamamɔn: dugawu min ye ko Ala ka a to den woloba ka si sɔrɔ ka a den lamɔn. ba man t jɛgɛ siya dɔ. Ba man an tj 1 mɔgɔ min siya ye bamanan siya ye. 2 mɔgɔ min wolokan ni a lamɔkan ye bamanankan ye ni a bɛ a yɛrɛ wele bamanan. 3 mɔgɔ min bɛ a fasiya boli ni bilondaw ni a ɲamamafɛnw bato. 4 mɔgɔ o mɔgɔ ni i ye kankelentigi ye, n'i banna i tɛ sɔn wa ni i sɔnna i tɛ ban i n'a fɔ a bɛ fɔ "Karisa ye bamanan yɛrɛ ye!" misali minnu na. =B ama an . ba man and enkol o bamanan min ka kokɛtaw tɛ bɛn bamananw ka mɔgɔya siratigɛw la. ba man an ka n Mandenkan dɔ min fɔ yɔrɔbaw ye Segu, Karata, Bɛlɛdugu, Baninkɔ, Jitumu jamanaw ye Mali la. Bamanankan bɛ fɔ Mali yɔrɔ caman na ani Mali kɔkan jamana caman na. Bamanankan ni Maninkakan ni Julakan bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na kosɛbɛ. ba man an na bamanan jamana kan, bamananw ka lada la. Nin tɛ bɛn bamananna. =b a ma an na . ba man any a 1 mɔgɔ min ye bamanan ye, o cogoya. 2 mɔgɔ min ka laada ye bamanan naamɛw ni bamanan diinɛ sirataama ye. I k a ti gɛ n'n a ba man any a la; I ka tigɛ n'na hɔrɔ nya la bamananw ka kali kan dɔ min na u bɛ a jira ko u kumaɲɔgɔn ka tigɛ u la bamananw ka hadamadenya siratigɛw bɛɛ la. ba man and on so nkɔ ni t donsonkɔni min bɛ fɔ bamananw fɛ. ba man an na kɛ mɛ hl bisegin. ba man any a t ba man an lajɛ. ba man sa ntɔnt ɔn t kunbalan, sikanafɛn, fɛn min jɛyalen tɛ. Ne te don nin bamansantɔntɔn na. ba mayɛlɛ ma wtlm yɛlɛmali min bɛ fɛn dɔ kɛ donbagalafili ye. wdft ka fɛn dɔ falen, k'a bɔ a cogo kɔrɔ la k'a kɛ fɛn wɛrɛ ye, i n'a fɔ: ka tiyɛn bamayɛlɛma ka kɛ nkalon ye, ka nɛgɛ bamayɛlɛma ka kɛ daba ye, ka sɛbɛnfura bamayɛlɛma k'a kɛ wari ye, ka kan dɔ yɛlɛma kan wɛrɛ la. ba mayɛlɛ mab a ga min ka baara ye walima min bɛ se bamayɛlɛmali la. A bɛ se bamanankan bamayɛlɛmali la ka kɛ irisikan ye. wt ba mayɛlɛ mali waleya ni cogoya min ye fɛn dɔ bamayɛlɛma ye. ba mer e t ba siya dɔ min ka surun. ba mu wdft ka den da kɔ la ka fini siri a kan. ba mun an fini fini min bɛ kɛ ka den bamu. =b an bu . ba n t 1 jiri dɔ min bolo bɛ kɛ kalaka ye. 2 jiri dɔ min ji bɛ bɔ ka kɛ minfɛn ye ni a bɛ wele ko banji. ba nji dɔlɔ min bɛ dila ni ban ji ye, ban ji bɛ kɛ dɔlɔ min ye. ba n wdfl 1 ka foori, ka se a dan na. Wari banna: wari min tun bɛ yen o tɔ tɛ yen tuguni. 2 ka sa k'a sɔrɔ i ma den to i kɔ; ka sa. ba nni wt. ba nniyɔr ɔ saya kɛra yɔrɔ min na, sangabonda. ba n wtlm sɔnbaliya ka min ɲininna kɛ, muruti. wdfl ka ba n fɛ n d ɔ la k'a jira ko i tɛ o fɛn masina fɛ. wdft ka i ba n fɛn d ɔ ma ka i ŋaniya jira ni kuma ye walima waleya ye min bɛ a jira ko i tɛ sɔn. ba nb a an ci t mɔgɔ min bɛ i ban ka mɔgɔw ka ladili lamɛn, mɔgɔ murutilen, mɔgɔ kungologɛlɛn. =b an ba gan ci. ba nni wt. ba n sl fɔlɔ, i n'a fɔ: a ma na ban: a ma na fɔlɔ. ba na t jankaro, farikolo kɔkannan walima a kɔnɔnan dimi; hakililabana ye fa ni jinɛbanaw ye. Bana ye a minɛ: bana ye a sɔrɔ. ba na b agatɔ bana walima farigan bɛ mɔgɔ min na. =fari ga ntɔ, =ga ntɔ, =gwantɔ. b a naki sɛ fɛn minw bɛ bana bila mɔgɔ la. Banakisɛ caman tɛ se ka ye ɲɛ la fɔ i ka dɔkɔtɔrɔ lupu don i ni u cɛ u dɔgɔya ye a sababu ye. ba na ku nb ɛn waleya min ye fura kɛli ye walima dabali dɔ tigɛli ka tanga bana dɔ tɔɔrɔ ma. ba na kur u bana bɛ ka kuru min bila farikolo yɔrɔ dɔ la, bana basigilen farikolo yɔrɔ min na. ba na mi sɛn bana min tɛ mɔgɔ lada nka ni a bɛ i tɔɔrɔ. ba nay ɛlɛ mat a bana min bɛ bɔ mɔgɔ la ka mɔgɔ sɔrɔ i n'a fɔ mura, sɔgɔsɔgɔninjɛ ni u ta ɲɔgɔnna. ba na t dugu kɛrɛda. A taara bana kɔ: a taara dugu kɔfɛ. ba na b a t 1 kuna tɔgɔ dɔ, kuna lajɛ. 2 ba n ab aɲɛdi mi: ɲɛdimi min bɛ sababuya kuna fɛ. ba na kɔ kb 1 kɔfɛ, kɔkanna la. U taara banakɔ. ba na kɔta a bo, ɲamanata. k a b an ak ɔta a kɛ ka bo kɛ. ba na mini b ala mini lajɛ. ba na nb olo t tulonkɛ siya dɔ. ɲɛ 14 Kassim Kone ba na nk u t jiri sɛnɛta dɔ min bɛ gili jigin ka kɛ ku dunta dɔ ye. Bananku buruju ye Lamɛrɛkɛn dugukolo ye. ba na nk un t 1 so donda la tintinnin min bɛ jɔ yalasa ji kana se ka woyo ka don so kɔnɔ. 2 ka yɔrɔ dɔ ba na nk un s a go n: ka don o yɔrɔ la. ba na nk us a gon t kɔɲɔ kɛli kɔfɛ kɔɲɔmuso bɛ taa bɔli min kɛ a faso la sani ka tile tan ni duuru dafa. ba nb a an ci t mɔgɔ min bɛ i ban, min tɛ sɔn. A bɛ fɔ fana b an ba gan ci ban lajɛ. ba nb ali t 1 bɔgɔ tintin min bɛ dila sigili kama. 2 ba nb ali: jiri min bɛ dila bɔgɔso dugukolo gosili kama k'a dalakɛɲɛ. ba nb an wdft 1 ka fɛn dɔ gengen, k'a digi. A ye jiribolo banban dugu la. 2 k a i b a nb an ka i sinsin. Cɛkɔrɔba ye i banban a ka bere la ka wuli. ba nb an wdfl ka sinsin, ka sira sɔrɔ, ka sabati. A ka jago in banbanna. Ban b uku tj Mali jamana yɔrɔ min bɛ Keɲeba mara la ni sanu bɔyɔrɔ ba tun don kabini Mandenkɔrɔ tile la. ba nci ma t mɔgɔ min tɛ sɔn ci ma ni a ka c'a la denmisɛnlamɔgɔ don, denmisɛn bancima. ba nci nin t fanicinin bonyɛlitɔgɔ. ba ndigi t 1 nɛgɛ min ye biɲɛ fitinin ye min nun bɛ kɛ ka ŋɔni bɔ ni a ju bɛ kɛ ka tulobo bɔ. Bandigi bɛ don kunsigi la fana. 2 fɔlɔ cɛmisɛnw ni musomisɛnw ka kanubaganciya jiralan min na u tun bɛ u kunnabandigi falen ɲɔgɔn na k'a jira ko u kanu bɛ ɲɔgɔn na. ba neni wtlm waleya min ye mɔgɔ dɔ ba nenini ye. wdft ka dɔ ba dɔgɔya ni kuma walima nenini ye. ba nf ula t fugula, cɛw ka kunnadonfɛn caman bɛ wele banfula. ku n may ɛlɛ ma b an ful a ka k ɛ karis a kun n a : a ka kɛ mɔgɔ ye min lafaamuyali ka gɛlɛn. ba nf ulatur u wtlm waleya min ye jamanatigiya walima dugutigiya banfula sigili ye jamanatigi walima dugutigi kura kun na. ?? ba nga t biɲɛ, na tɛ dumuni min na i n'a fɔ tobanga walima kinibanga. ba nge wdfl 1 wolo, kɛnɛkanda. 2 ka wolo, ka den wolo. 3 ka da kɛnɛ kan, ka bɔ kɛnɛ kan. Tiyɛn bangenna. b an geb aliya denwolobaliya. ba n gejɔ cogo min bɛ na ni muso kɛbaliya ka a laadaw ye i n'a fɔ a si mana se hakɛ dɔ ma. ba n genu gu hadamaden ni baganw musoya kɔnɔna yɔrɔ dɔ min bɛ bange sabati. ba ngeba ga t 1 masa, fa, ba, fa ni ba filanw ni u balimaw. 2 mɔgɔ min ye bange kɛ. ba ngej oli t joli min bɛ bɛ bɔn bange senfɛ. ba ngemus o t muso min bɛ bange; min bɛ den wolo. ba ngu t 1 dugukolo min ye hadamaden siya dɔ wolodugukolo ye, jamana. 2 jamanakulu minnu siya bɔlen don siya wɛrɛw la, Farafina bangu. ba ni sl fɔlɔ, dɔrɔn, sa. A kɛ bani!: a kɛ fɔlɔ, a kɛ dɔrɔn. ba nikɔ nɔ t kɔnɔ dɔ min nali ye samiya tamasere dɔ ye. Baninkɔnɔ bɛ wele fana yɔrɔ dɔw la ko sajume. Bani n tj ba min bɛ boli Sikaso ni Segu mara la ka woyo ka don Joliba la Moti mara la. Bayanfanfɛ, Bawulen, Baningwɛ, Bagwɛ ani Banifin ye Banin bolofaraw misɛnw ye. Bani nkɔ tj bamanan jamana min bɛ banin woroduguyanfan bolo fɛ. b a ninkɔ ka mɔgɔ min bɛ bɔ Baninkɔ jamana kan. b ani nkɔ ka n bamanankan min bɛ fɔ Baninkɔ jamana kan. ba nj araki t mɔnj ar aki lajɛ. ba nji t ba n lajɛ. ba nki t [tk banque] waribon, wari bɛ mara ani a bɛ baara yɔrɔ min na. ba nko ma t min banna ni a tɛ sɔn tuguni. ba nn gɔy ɔ t ngɔyɔ bɔnfɛ min bɛ falen a yɛrɛma kungo kɔnɔ. ba nni wt ba n lajɛ. ba nni wt b an lajɛ. ba ntɛ gɛ t bajaka, bakɔrɔn min kɔbɔra. bar a t mandi, min bɛ sanga la. b arak ɛ cɛ mandi welecogo; mɔmusow ka mɔden cɛman welecogo dɔ. bar a mu so muso min ma ka di a cɛ bolo ka tɛmɛ a sinamusow kan; mɔkɛw ka mɔden musoman welecogo dɔ. bar a t so, dugu, jamana. Anw bara sɛnɛ ni baganmara ni mɔni bɛ kɛ. b ara mɔgɔ i baramɔgɔ ye mɔgɔ min bɛ i bara ye, i somɔgɔ, i ka dugu walima jamana mɔgɔ. bar a t wo walima kuru min bɛ to mɔgɔ kɔnɔbara camancɛ la barajuru tigɛlɛn kɔ. =b ar aku n, =b arak uru . bar aj uru : juru min bɛ den ka balo sabati sani a ka wolo. Barajuru bɛ a to ba ka dumuni lase den ma k'a to a bɛ kɔnɔbara la, den naɲɔgɔn dɔ. Barajuru bɛ adamadenw ni baganw bɛɛ la. bar akɔr ɔla n naga, nagakɔrɔlan, farikolo yɔrɔ min bɛ bara ni dugu cɛ. b ara kɔrɔ si baradimi, nagakɔrɔlan dimi. b ara kur u barajuru tigɛlen kɔ kuru min bɛ to a nɔ la. A bɛ fɔ fana ko barakun. Minnu ta ka bon bɛ wele barakuru. bar a t 1 ɲɛnajɛ siya dɔ min folifɛn caman ye baradununw ye. 2 dunun min kolo ye filenbara ye. A belebeleba, ŋiɲimɛ bɛ min na, o ka bon mantin ni baraden ye ani o bɛ fɔ turukabalanin senkɔrɔ. Tumadɔw, a bɛ fɔ nin bara in ma ko baraba, min fana bɛ fɔ cibaranin na. bar a ba dunun belebele min bɛ fɔ bara ɲɛnajɛ la. Sisanta dɔw kolo ye nɛgɛ ye nka a fɔlɔlama tun ye jiri ye. bar a t jiri min den tɔgɔ fana ko bara walima baraden. Bara den bɛ tigɛ fila ye, tila o tila, o bɛ wele ko filen. ɲɛ 15 Bamanankan Daɲɛgafe ka a b ar a ci kari sa k un karisa ka i jɔ ni fɛn dɔ kunko labanna ye. bar ad a t hatayi bɛ wuli daganin min na. bar ad un un t dunun min wolo tulen don bara la. bar af ɔla t mɔgɔ min ka baara ye bara dunun dɔ fɔli ye. bar aji t 1 Ala bɛ mɔgɔ ka ɲuman kɛlɛn sara ni min ye. 2 barajintanya: fitiriwaleyaya. bar ak ant e t wusulan siya dɔ min bɛ wusu ka kɛ fura dɔw ye i n'a fɔ kungolodimi la. bar akɛ t cɛ mandi welecogo; bara lajɛ. bar a ma wdft ka mɔgɔ majamu ka a bɔkolow fɔ a ye. Balima lajɛ. bar a ma t nɛgɛdaga. bar a mu so t muso mandi, bara lajɛ. bar a mɔ gɔ t mɔgɔ somɔgɔ, i ka jamana walima dugu mɔgɔ; bara lajɛ. bar and a t loko, namasa belebeleba min bɛ tobi. =b ara na . bar atu wdft ka fɛn dɔ juru dulon kan ka jigin kɛrɛfɛ, k'a baratu i kɛrɛ la. bar atu t sabara min bɛ dila ni mobilisen ye k'a juruw baratu. bar aŋɔ nɔ t cibaraninfɔla welecogo dɔ. bar azi t [tk barrage] b alan lajɛ. bar etu b agi t fɔlɔ kundasen dɔ. bari wdft ka fɛn dɔ nɔrɔ fɛn dɔ la walima ka fɛn dɔ nɔrɔ a la, ka a mu. ka k ogo bari bɔgɔ kɛnɛ nɔrɔ kogo la; ka kogo bari, ka so bari. k a fini b ari ka fini kunkurun dɔ kala ka a kɛ ka finikɔrɔ wo datuku. k a i b ari f ɛn dɔ la /k an ka i nɔrɔ a la/da a kan. bari barisa, bawo, ka d'a kan. bari go n [tk barrique] minɛn belebele koorilen dɔ jimafɛnw bɛ mara min kɔnɔ; nɛgɛ walima jiri bondo belebele minnu ni jimafɛn caman bɛ lasagon u kɔnɔ. barik a t [ak]1 fanga, barika bɛ a la: fanga bɛ a la. 2 dugawu, dugawuden: barikaden. b arika ma fanga ni barika bɛ min na. b arika nta n barika tɛ min na, fanga tɛ min na; min dangalen, min jaasilen. barik atigi fanga bɛ min na, barikama. barik alen wmt min ye fanga sɔrɔ, min ye barika sɔrɔ. bari sa b ari lajɛ. bar o t kɔrɔfɔ min bɛ mɔgɔ fila walima mɔgɔ caman ni ɲɔgɔn cɛ ɲɔgɔn ɲɛnajɛ walima ɲɔgɔn faamu kama. ka fɛ n dɔ bar o b ɔ k aris a y e ka o fɛn ɲɛfɔ o tigimasina ye. k a bar o kɛ/bɔ ka nsalanw bɔ ɲɔgɔn yɛ ka ɲɔgɔn ɲɛnajɛ walima ka ɲɔgɔn faamu. bar okɛl a mɔgɔ min bɛ baro kɛ, mɔgɔ barokɛɲɔgɔn. bar okɛɲ ɔ gɔn mɔgɔ ni min bɛ baro kɛ, tɛri. wdft k a karis a bar o ka baro kɛ a ye. Jɛliw bɛ a baro. bar on t ka fɛn dɔ baron: k'a susu fɔ k'a bu. A bɛ jɛgɛ jalan baron ka kɛ na la. ba sa t bagan misɛnnin dɔ min bɛ so ani kungo kɔnɔ. Bilakorow bɛ basa koron. ba sa da t fugula min ni bamada bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na nka nun fila bɛ a sanfɛ. ba sa ka nkɔr ɔtigɛ wtlm senkɔnni jukɔrɔlan tigɛli min bɛ kɛ i n'a fɔ basakantigɛda. =bilakor oɲ a ma . ba sa kilici t tiyɛnfɔ, kuma ɲɛfɔli a ɲɛ kan. wdft ka kuma dɔ tiyɛn fɔ, ka a fɔ a ɲɛ kan ni a ma kɛ ni musalaha ye. ba sa n t fini min ɲɛgɛnw ka can ni a bɛ manamana. Basan caman jɛman bɛ na nka u bɛ don gala la ka kɛ ɲɛ wɛrɛw ye i n'a fɔ baka sankaba. ba sa n wdfl ka gɛlɛya, ka juguya. Nin ko bɛna basan: nin ko bɛna gɛlɛya. ba sa np ɔlɔn t shɔ siya dɔ. ba sa ns ar anin t kungokɔnɔzɛrɛ siya dɔ min ka kunan. ba sa ɲa ma t bolokoden ka jeli min mana juguya a bɛ fɔ o ma basaɲama. ba si t 1 boli walima ɲamamafɛn min bɛ sɔn. 2 bana fura welecogo dɔ. Nin kɛra a ka kɔnɔdimi basi ye. wdft ka bana kɛnɛya, k'a furakɛ. ba si t dumunifɛn min bɛ dila ni ɲɔmugu wala alikamamugu ye k'a wusu ɲinintin na. Basi ni na bɛ dun nka basijalan ni ji walima nɔnɔ bɛ min. ba sijal an basi min jara tile la, ka ani sukaro, kɔgɔ, di walima tiga foroki ni a bɛ daji ji walima nɔnɔ la. Basi jalan bɛ se ka lasagon. b asin a ma na bɛ kɛ basi min na. ba si t joli. k a ba si bɔ n: ka joli bɔn. ka b a si la jɔ ka joli bɔli lajɔ. ba sibɔ n j olibɔ n lajɛ. ba si t 1 ɲɛ kolobilen min bɛ kɛ fini na ni a bɛ sɔrɔ jirifura walima jiriŋɔmɔ dɔw dajilen walima u tobilen fɛ. 2 O ɲɛ siya welecogo. ba si t fɛn min dundarɔ ka kunan dɔɔni ani a bɛ mɔgɔ nɛn jeni dɔɔni. Si den geren ka basi. Ngɔyɔ dɔw ka basi dɔɔni. ba sigi t hakili sigi, ladamu. wdfl 1 ka ɲɛnabɔ. Ji buruburu bɛ basigi a duguma. 2 ka to yɔrɔ kelen. A denw bɛ basigi ni mɔgɔ surew bɛ so kɔnɔ. ba sigi baliy a tobaliya yɔrɔ kelen, sigibaliya yɔrɔ kelen; min ɲɛnabɔlen tɛ ka cogoya; kungosibaliya. ba sigil en wmt min hakili sigilen, min ladamulen. A basigilen don walima a ka ko basigilen don: a ka ko ɲɛnabɔlen don, a hakili sigilen don. ba sikili t [tk bascule] ja, ja min bɛ kɛ ka fɛnw giriya suma ka u jate dɔn. ba sitigi t bolitigi, basi bɛ mɔgɔ min fɛ. ba siya t 1 bɔgɔlan min safinɛ tɛ don a la ni a ɲɛ ka bilen. 2 bɔgɔlanfini min bɛ siri bamanan bolokoden musomanw, furacilenw ani jubatɔw fɛ ni a bɛ u tanga fɛn juguw ma. 2 O fini ɲɛgɛnsen fana tɔgɔ. ba siya m fɛn min ka basi, o cogoya. ɲɛ 16 Kassim Kone ba sul u t so min bɛ jɔ baw ye ni bɔgɔ walima bin ye. =b akul uk ulu. bat aki t [ak] sɛbɛn min ni mɔgɔw bɛ a ci ka kibaruyaw lase ɲɔgɔn ma. bat ara ɲn fɛn kunntan, batarako: ko min tɛ kosɛbɛ ye. I n’a fɔ: bat arad en den min tɛ den sɛbɛ ye, fugari, mɔgɔ kunntan. b atar af ɛn fɛn min tɛ fɛn sɛbɛ ye. bat ara mɔ gɔ mɔgɔ min tɛ mɔgɔ sɛbɛ ye; mɔgɔ min ka sira tɛ ko la. batiri t [tk batterie] kabakunba min bɛ tasuma di mobili ni mansinmafɛn wɛrɛ ma k’u lawuli ani k’u yeelenw mɛnɛ, tabara, o kaba ɲɔgɔnna min bɛ kɛ ka kuranmako wɛrɛ ɲɛ. bato wt 1 bonyɛ jirali ŋaniya walima kɛwaleya la. wdft ka Ala b ato ka Ala sira taama ni sɛli ni diinɛ laada tɔw ye. ka b oli b ato ka boli sɔn, ka sɔnkan fɔ ani ka a laada tɔw tiimɛ. ka mɔ gɔ b ato ka tugu a la kosɛbɛ. bato n t [tk bateau] jikankurun. bat uta mɔri t mɔri min bɛ filankafoya kɛ ni Ala bato ni somaya ye. ba wo bari, barisa, bɛ, ka da a kan. A ye i da bawo sunɔgɔ bɛ a la. ba wolofɔ t kɔtɛba dununfɔla welecogo kɔtɛtadenw fɛ. Ba wul en tj 1 ba min bɛ Kayi ni Bamakɔ ni Kulikoro mara la ni a bɛ woyo ka taa Senegali baba la. 2 Bawulen filanan bɛ woyo ka bɔ Konowari ka jigin Sikaso mara la. O Bawulen ni Bagwɛ ni Baninfin bɛ bila Banin na Kulikoro mara ni Segu mara cɛ. =Ba bilen ba wuli: 1 j alaminɛ, sugunɛ bonyɛtɔgɔ dɔ. 2 ka ba wuli kɛ : ka sugunɛ kɛ. bay a: 1 kɔnɔ min bɛ siri musow fɛ. A bɛ fɔ fana ko bayajuru. 2 b ay ajur u : kɔnɔ tonnen juru la min bɛ siri musow fɛ u cɛla. bay aa t jamatiɲɛn wala laadatiɲɛn ka da kun dɔ kan min sababu ye sariya batobaliya ye; sariya ni laada sɔsɔ; muruti. bay aa mɔgɔ: mɔgɔ min tɛ sariya ni laadaw bato; sariya ni laada sigilenw tiɲɛnbaga, mɔgɔ murutilen. bay an fa woroduguyanfan, duniya seleke min bɛ mɔgɔ kɔfɛ ni i ye i ɲɛsin saheli ma. bay ɛlɛma wdft b a ma yɛlɛ ma lajɛ. bayini t banincinin welecogo, fa musonincin. =b alɔkɔ . bay o t taafe dila cogo dɔ. BaZ u ma na Si sɔk ɔ tj Mali ŋaraba min bangenna Koyanin Kulikoro mara la san 1890. A soseginna san 1987. baɲ ɛbil en t ntɔn siya dɔ. baɲ ɔ gɔn t bafilan. Mɔgɔ baɲɔgɔn ye muso o muso muso ye min bɛ i sɔrɔ den ye. baɲ ɔ gɔn bɔd en t den [denmuso] min ka waleya ni a danbe sera a ba ta hakɛ la, dugawuden. bel eb el e ml bon lajɛ. bel eb el eb a ml bo n lajɛ. bel ek e wdfl ka waleya dɔ kɛ i fɛrɛ ma, ka a kɛ ni hakilisigi ye. A ma beleke muso furu la. belɔti t [tk belote] mariyasi bɔcogo dɔ min na mɔgɔ caman na mɔgɔ naani bɛ mariyasi bɔ. Mɔgɔ fila belɔti fana bɛ yen. ka b elɔti bɔ ka belɔti kɛ ka aw yɛrɛ ɲɛnajɛ. benb e t n peku lajɛ. Benɛn tj Farafina tilebinfɛjamana dɔ min ni Togo, Burukina Faso, Nizɛri, Nizeriya ani Atilantiki kɔgɔji a woroduguyanfan na bɛ dan bɔ. Benɛn tɔgɔ dara Farafina mansakɛjamana kɔrɔ dɔ la. A ye a ka yɛrɛmahɔrɔnya sɔrɔ Faransi la san 1960. A mɔgɔ hakɛ ye 4.900.000 ye. A duguba ye Kotonu ye min mɔgɔ hakɛ ye 300000 ye. benɛ nka t mɔgɔ min bɔ Bɛnɛn jamana kan. ber e t kalama min bɛ bɔ jiribolo walima jirimisɛn na. A bɛ fɔ fana ko bereke. karis a k a b ere k a di: bagangɛnna min garijigɛ ka di bagangɛn na. Fula Yɔrɔ ka bere ka di. ber e kn kɛrɛ, kɛrɛfɛlan. ber ek e t b ere lajɛ. ber entu ga n t jɛnɛkantugan: ntugan min bɛ ladon so kɔnɔ. =pizɔn . ber etu b agi t musow ka kundasen kɔrɔlen dɔ. bes e t muru belebele min bɛ kɛ ka bara gɛlɛnw kɛ i n'a fɔ jirimisɛnw tigɛli. bet e t mɔgɔ min ka surun kosɛbɛ. bet era wu t [tk betterave] nakɔ la jirimisɛn dɔ min bɛ sɛnɛ a ku timinman nɔfɛ. bɛ # tɛ 1 waleya sɔnsira ni bansira dɛmɛlan A bɛ taa ɲɛnajɛkɛyɔrɔ la. A tɛ to so. 2 [cogoya] A bɛ so. A tɛ sunɔgɔ la. bɛ ka # tɛ ka waleya min bɛ senna dɛmɛlan A bɛ ka dumuni kɛ. A tɛ ka i ko. bɛ conj ba wo lajɛ. Ne bɛ taa ka i to dɛ bɛ i ka labɛn tɛ ban. bɛdɛ bɛd ɛbɛ dɛ cl 1 min tɔlɔlen don, o cogoyaladege. A ka sagamɔnɛ in tɔlɔlen bɛdɛbɛdɛbɛdɛ. 2 bɛdɛ bɛd ɛbɛ dɛ: min wosiji bɔlen bɛ kosɛbɛ, o cogoyaladege. A ye baara kɛ fɔ k'a wɔsi bɛdɛbɛdɛbɛdɛ. bɛɛ kulu lajɛlɛn ni si tɛ kɔ, min dafalen. U bɛɛ bɛ yan. Bɛɛla tj Mali kɔrɔnfɛ mɔgɔ finman minnu caman bɛ burudaamɛkan fɔ. Bɛɛla dɔw ye burudaamɛw ka jɔn kɔrɔw ye. Nka, bɛɛla dɔw bɛ yen olu yɛrɛmahɔrɔnyalen don a badaa. bɛɛlɛ t bɔgɔ nadaga, biyɛlɛ lajɛ duguma. bɛɛ ni t cɛ balimamuso den ye a bɛnni ye. bɛɛ nikɛ bɛɛni cɛman. bɛ ɛni mu so bɛɛni musoman. ɲɛ 17 Bamanankan Daɲɛgafe bɛɛ nn a t mɔgɔ ba faso. bɛɛrɛ bɛ ɛrɛ wtlm nɛgɛnni, ladonni, naanini. wdft 1 ka karisa nɛgɛn, k'a naani, k'a minɛ ka ɲɛ. 2 ka mɔgɔ nɛgɛn ka don da dɔ fɛ min man di a ye. bɛɛ sɛ m jɛlen, saniyalen. mɔ gɔ bɛɛ sɛ mɔgɔ min tɛ nɔgɔ fɛ. bɛ ɛs ɛya jɛlenya, saniya; mɔgɔ bɛɛsɛ ka cogoya. t mɔgɔ min bɛ jɛlenya fɛ kosɛbɛ donfini, dumuni ani farikolo la. bɛk u wdft ka fɛn dɔ dila ka bɛn, k'a dalakɛɲɛ. U ye dingɛ bɛku. bɛk ub ɛku cl 1 fɛn dɔ ni a makoya cilen ka ban, o cogoyaladege 2 ka dugu ci bɛ ku bɛk u: ka dugu ci ka ban, k'a mɔgɔw faga ka ban. bɛlɛ t Bamanaw ka filɛlikɛminɛn dɔ min na u bɛ lajɛli kɛ ni bɛ bɛlɛkisɛ tan ni wɔɔrɔ fili kolonni filicogo la. Bɛlɛkisɛ tan ni wɔɔrɔ bɛ i n'a fɔ laturu so tan ni wɔɔrɔ. =bɛlɛ fili. b ɛlɛfilila lajɛlikɛla min ka dnniya bɛ bɛlɛfili kan. bɛlɛ t adamadenw ni baganw cɛya yɔrɔ min ni bɛlɛ bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na. A bɛ fɔ bɛlɛ ma fana ko bɛlɛkili walima kɔ kili. bɛlɛ t farakuru min ka misɛn ni a caman bɛ sɔrɔ kulumayɔrɔw la. Bɛlɛ caman ka bilen, nka babɛlɛ, min bɛ bɔ baji la, ka jɛ. bɛlɛd a: dugukolo yɔrɔ min bɛlɛkisɛ ka ca. bɛlɛ bar anin t b ɛlɛnin lajɛ. Bɛlɛdu gu tj Bamanan jamana min bɛ Bamakɔ ni saheli cɛ, Segu jamana ni tilebin cɛ, Bawulen ni kɔrɔcɛ. Bɛlɛdugu ni sahelikungo bɛ dan bɔ. Bɛlɛdu guk a mɔgɔ min bɛ bɔ Bɛlɛdugu. Bɛlɛdu guk an Bamanankan min bɛ fɔ Bɛlɛdugu jamana kan. bɛlɛh ɛ wdft 1 ka mɔgɔ/bagan dɔ bɛlɛhɛ: ka dumuni di a ma kosɛbɛ ni a bonyɛli ŋaniya ye. U ye a bɛlɛhɛ yalasa a ka bonyɛ. bɛlɛh ɛli wt dumuni caman dili mɔgɔ/bagan dɔ ma yalasa a bɛ bonyɛ. bɛlɛkili dj/nni bɛlɛ lajɛ. bɛlɛ may ɔrɔ t dugukolo yɔrɔ min bɛlɛ ka ca. bɛlɛn wdft ka i bɛlɛn: ka i dɛn ka fɛn dɔ walima mɔgɔ deegun, ka i dɛlɛn, k'a makɔnɔ walima ka se a ma k'a sɔrɔ o fɛnmasina wala mɔgɔ masina ma bɔ a kala ma. bɛlɛni n t 1 nugucɔrɔ, mɔgɔ nugubaju la bɔrɔnin min bɛ dumuni na bɛlɛmisɛnw ni fɛn kologirinw dɔw lasagon. =bɛlɛb ar anin . 2 kɔnɔdimi min bɛ sɔrɔ bɛlɛnin bɔrɔ fali fɛ bɛlɛmisɛn ni fɛn kologirin fɛ. bɛlɛni ntu uru t 1 denmisɛn tulonkɛ min na denmisɛnw bɛ u tɛgɛw kɛ ka ɲɔgɔn datugu, kelen bɛ bɛlɛ shɔri denmisɛn kelen tɛgɛ, kelen wɛrɛ b'a ɲinin ka dɔn bɛlɛ bɛ min tɛgɛ. 2 fɛn min juru bɛ sara, min juru tɛ to mɔgɔ la; min bɛ se bɛɛ ma kelen kelen. Juguya ye bɛlɛnintuturu ye: i mana juguya kɛ mɔgɔw la, dɔ b'a sara i la. bɛlɛ wɔyɔ t 1 sa dusumango ni dalatɛli min bɛ sɔrɔ bɛlɛdaw la, sa dɔ min dala ka tɛli kinni na. 2 mɔgɔ dusumango. Nin cɛ in ye fɔnfɔnin ye. =fɔn fɔ nin. bɛn wdfl 1 mɔgɔw surunyali ɲɔgɔn na badennya ni tɛriya sira fɛ walima ni u ka nafaw bɛ ɲɔgɔn dafa. 2 ka mɔgɔya kɛ ɲɔgɔn fɛ k'a sɔrɔ aw ma kɛlɛ, ka taa sira kelen fɛ. 3 ka se ɲɔgɔn ma walima ɲɔgɔn kɔrɔ. ka bɛn fɛ n dɔ k an ka layidu ta ɲɔgɔn ye o fɛnmasina kan. k a b ɛn i ma ka kɛɲɛ ni i sigilen bɛ ni min ye ma, ka kɛ i hakilinata ye. A bɛnna n'ma a diyara n'ye. ka bɛ n ni f ɛn dɔ y e ka se ka bɛn a ma, ka kɛɲɛ ni a ye. k a bɛ n i sen ma mɔgɔ bɛ bɛn i sen ma ni i bɛnna ni dumuni ye yɔrɔ dɔ la walima ni i taara bɛn ni kuma dɔ ɲɛnabɔli ye min tun ka kan ka kɛ i ɲɛna. k a bɛ n ka n kel en k an ka bɛn fɛn dɔ kan; bɛɛ ka sɔn fɛn dɔ ma. k a b ɛn ko la ka bɛn fɛn dɔ kan; ka ɲɔgɔn faamu. Adama ni a muso bɛnnen ko la. k a b ɛn s ah a ba ma ka kunandiya, ka i ɲinifɛn dɔ sɔrɔ nɔgɔya la. wdft ka mɔgɔ walima fɛn dɔ lajɔ, k'a minɛ, ka a kunbɛn. A ye nson bɛn! k a ɲɔgɔn b ɛn mɔgɔ fila wala mɔgɔ caman k'a dabɔ a kama walima ka bala ka bɛn. wtlm seli ɲɔgɔn ma walima ɲɔgɔn kɔrɔ. bɛ nb alis o du min kɔnɔmɔgɔw tɛ bɛn; kɛlɛ tɛ ban yɔrɔ min na. bɛn b aliya mɔgɔ walima bagan walima fɛn minnu tɛ bɛn, o cogoya. bɛn ka n mɔgɔw bɛnna min kan, layidu min tara. bɛn a # tɛ na tuma nata sɔnsira ni bansira dɛmɛlan A bɛna taa dugu la. A tɛna mɛn yen. bɛn b a t 1 mɔgɔ bɔkolo kɔrɔbaw, i mɔkɛw ta mɔkɛw walima i mɔmusow ta mɔmusɔw. 2 bɛn b akɛ : bɛnba cɛman. 3 bɛn b a mu so : bɛnba musoman. bɛn bɛ nb ɛn t janfa, dabali min tigɛlɛn don mɔgɔ damadɔ fɛ ka fɛn dɔ ɲɛnabɔ, wala ka bɛn ka janfa dɔ siri. k a bɛn bɛ nkɛ kɛ /siri dɔ la : ka a janfa, ka i cɛ ka bɔ a kɔrɔ. U ye bɛnbɛnbɛn kɛ a la. bɛn ɛ t sɛnɛfɛn dɔ min kisɛ ka misɛn ni a ka jɛ. A bɛ fɔ fana ko bɛnɛkisɛ. Bɛnɛ bɛ kɛ dumunifɛn caman ye i n'a fɔ b ɛnɛd ɛgɛ. bɛnɛ yirannen ka kɛ dɛgɛ ye. bɛn ɛfin jɔ t jiriden dɔ min bɛ kɛ sɛnɛfɛnw na ka fɛn misɛnninw kɛlɛ. A bɛ fɔ fana ko bɛnɛfuntin. bɛn ɛf unti t bɛnɛfeere min bɛ kɛ wusulan ye. bɛn ɛf untin t bɛ nɛfi njɔ lajɛ bɛn gɛ t minan min bɛ kɛ ka sɛliji ta. bɛn kɛ t mɔgɔ ba balimakɛ, binaakɛ lajɛ. bɛn ɔgɔkɛ t binaakɛ lajɛ. bɛɲɛ n kn bagan, na tɛ min na i n'a fɔ tobɛɲɛn walima kinibɛɲɛn. =biɲɛn . bɛrɛ t 1 hakɛ caman. O tɛ bɛrɛ ye: o hakɛ man ca. Bɛrɛ t'a jɛ: a tɔ man ca. 2 [kn] fɛn min ka bon walima mɔgɔ min ye mɔgɔ bonyɛta ye i n'a fɔ mɔgɔkɔrɔba walima mɔgɔba. Nin dugu in mɔgɔbɛrɛw man ca. bɛrɛ t 1 hakɛ, dama min bɛ bɛn. 2 [ɲn] bɛr ɛ ma ko: ko min bɛ bɛn mɔgɔ ma, i bɛ se ko min na, i bɛ se ka i jɔ ni min ye. ɲɛ 18 Kassim Kone bɛrɛ n t [burin tubabukan.] nɛgɛ min bɛ da nɛgɛ wɛrɛ kan k'a gosi ni kulu ye; nɛgɛtigɛlan. bɛrɛ n t [tk burin] nɛgɛ nunduman min ni numuw bɛ a kɛ ka nɛgɛ wɛrɛw tigɛ ni marato gosili ye a kan. bɛtɛrɛ bɛk u t ɲinɛminɛjan dɔ min bɛ biri ɲinɛ dala. bi t/sl 1 an bɛ don min na; don min bɛ kunun ni sini cɛ. 2 bi: sisan; bimɔgɔw: sisan mɔgɔw. 2 bi bi in na : an bɛ duniya waati min na sisan. bi t furancɛ min bɛ ntugunw ni ɲɔgɔn cɛ foro kɔnɔ. bi ɲn tan, bisaaba: tan sigiyɔrɔma saaba, biduuru: tan sigiyɔrɔma duuru. Bibul u t [tk bible] Kuranɛ Lenjina welecogo dɔ. bida t [heretique], bidaya: [heresie] bigi bigi t tasuma walima fiɲɛ cogoyaladege. Fiɲɛ bɛ wuli bigibigi. Tasuma bɛ mɛnɛ bigibigi daga kɔrɔ. bii cl kɔnɔkulu wulikan cogoyaladege. "Kɔnɔkulu de bɛ bii fɔ." bila wdft ka fɛn to a ka taa, ka a to yen, ka a sigi/don yɔrɔ dɔ la. k a fɛn bila fɛ n d ɔ ka n ka u fara ɲɔgɔn kan. k a i bila f ɛn dɔ k ɔ ka i bila a nɔfɛ, ka a ɲinin. ka fɛ n bila i ku n ka a bila i kun sanfɛ walima ka a bila i jufa kɔnɔ. k a kari sa ni dɔ bila ɲɔ gɔ n n a ka kɛ sababu ye u ka kɛlɛ. Wari ye u bila ɲɔgɔn na. ka i bila kari sa d a kɔrɔ ka a nɛgɛn yalasa ka kunnafoni dɔ sɔrɔ a la, ka i da a dafɛ yalasa ka kunnafoni sɔrɔ a fɛ k’a sɔrɔ i ma a fɔ a ye ko i bɛ o kunnafoni de nɔfɛ. k a i b olok ɔrɔjɛ gɛ bila i senkɔr ɔjɛ gɛ y e ka nata ka waleya kɛ min na i ka sɔrɔta bɛ dɔgɔya min tun ka kan ka sɔrɔ ye. bilan kɔrɔ fɛn min maralen don ka sini ɲɛsigi: wari, nafolo siya wɛrɛ walima balo. wdfl k a bila ɲɔ gɔn na ka kɛlɛ. U bilala ɲɔgɔn na wari nɔfɛ. bilay ɔrɔ fɛn dɔ bɛ bila yɔrɔ min. bilasir a la jɛ. bila t 1 mara, jate. 2 tigiya, sago. A bɛ ne ka bila la: ne ta don. k a kɛ k aris a ka bil a l a ka kɛ a ka mara la. Ne ka wari bɛ a ka bila la. bilak oju gu t 1 manamanamɔgɔ, mɔgɔkunntan. 2 Fɛn min maracogo man nyi. bil ako ju gu ya bilakojugu ka cogoya. bilak oju gu: 1 mɔgɔ kuntan, mɔgɔ kalantan, min ka sira tɛ a yɛrɛ la. 2 bilak oj u gu : fɛn min mara ko man ɲi. Wari bilakojugu: wari min maralen tɛ warimaracogo la. 3 bilako ju guya : bilakojugu ka cogoya. bilak oro t denmisɛn min ma sigi nɛgɛ kɔrɔ fɔlɔ, min ma boloko fɔlɔ. bilak oroɲ a ma b as ak an kɔrɔti gɛ lajɛ. bilak un : ɲɛci, baara, nafa. E bilakun ye mun ye? bilala n: minan o minan min bɛ kɛ fɛn dɔ lasagolan ye. bilali: bilɛli: dɛbɛn siya min bɛ dila ni ɲɔkalafara ye. bilan kɔrɔ : fɛn maralen don ka sini ɲɛsigi; bila lajɛ. bilan kɔrɔ : nafolo siya o siya min be bila kɛrɛfɛ ka kɛ siniɲɛsigi ye. Mɔgɔ caman bɛ wari ni baganw mara bilankɔrɔ w ye bilaŋ ala ma t toli Ala ma, fɛn min bilala Ala ma, waleya dɔ jirali Ala la. bilasir a wd-wdft k a kari sa bila sira : ka taa a sen bɔ sira la; ka taama ka a ka sira furancɛ dɔ kɛ a fɛ. 9 bilasir ali: waleya min ye dɔ sen bɔli ye sira la; bilasirali lajɛ. bila sirali: 1 bɔli kɛnɛma ka taa mɔgɔ dɔ bila sira, dɔ sen bɔli sira la. 2 dɛmɛni yalasa fɛn dɔ ka sira sɔrɔ: ka mɔgɔ bila sira ni dɛmɛ ye. 3 bilasir aliba ga mɔgɔ min bɛ bilasirali kɛ =bila siralila. bilayi klli [ak] walahi bilayi! bile t mana, i bile na bɔ ne ye ne bɛ taa bɔ i ye: ni i ma na bɔ ne ye, ne bɛ taa bɔ i ye. bilen m 1 ɲɛ min ni joli bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na. 2 min ka jugu. Nin ko ka bilen. 3 min ka kalan, min ka kalan fɔ a ɲɛ ka bilen i n'a fɔ nɛgɛ bilen min bɛ tasuma kami la. mwdfl ka juguya, ka kɛ ko ye min ka bilen. A ko bilenna. mwdft k a fɛ n dɔ bilen /bileny a ka kɛ sababu ye ka a ɲɛ kɛ bilenman ye. k a i bilen ka minfɛn dɔ min fɔ ka a dama tɛmɛn. A ye i bilen i ko ɲɛbɛrɛ. ka i bilen (i ko ɲ ɛbɛr ɛ) ka dɔlɔ min fɔ ka i su. 1 min ka kalan, min ka kalan fɔ a ɲɛ ka bilen i n'a fɔ nɛgɛ bilen min bɛ tasuma kami la. ml bilen man, bilen ml min ɲɛ ka bilen. bilenya mt min ka bilen, o cogoya. mw k a bil eny a ka kɛ fɛn ye min ɲɛ ka bilen. bilen man ml bilen lajɛ. bileny a mt/mw bilen lajɛ. bilen t dimɔgɔ. bilen tuguni. I ma sɔn bilen: I ma sɔn tuguni. bilen b a t dimɔgɔba siya min farila ka bula. bilen bor o t bana, da min juguyalen don. bili t 1 so sanfɛlan, sen min bɛ ba sanfɛ o ni o ɲɔgɔnna. 2 ka so walima ba ni u ta ɲɔgɔnna bili: ka a sanfɛlan bɛɛlajɛlen walima a yɔrɔ datugu ni bɔgɔ, furabulu; nɛgɛ walima siman ye. 3 [kɔnɔrɔ] babili, sobili. bili t bubaga min bɛ kaman falen samiya fɛ ka pan. biliba na t kilikilimasiyɛn, bana min bɛ mɔgɔ bin. =bin nib an a. bilisa wdft ɲagami, kafo. k a fɛ n w bilisa (ɲɔgɔn na) ka u ɲagami (ɲɔgɔn na). bilis alen ɲagamilen. =bilisib ala sa . bilisaɲ a a mi t 1 fɛn min ɲagamilen ni a ɲɛnabɔli bɛ gɛlɛya. 2 mɔgɔ min ye namaratɔ ye ni a tɛ ko ɲɛnabɔlen kɛ. 3 fɛn dɔ min cogoya gɛlɛyalen. wdft ka fɛn dɔ ɲagami cogoya la min ɲɛnabɔli bɛ gɛlɛya. =bilisa ɲa ga mi bilisi t jinɛ sugu dɔ min bɛ tasuma bɔ. bilisib alas a wdft bilis a lajɛ. ɲɛ 19 Bamanankan Daɲɛgafe ye fɔlɔ kɛlɛkɛlan ni donsoyakɛlan ye. 2 dɔkɔtɔrɔ minan min bɛ kɛ ka sɔgɔli kɛ. 3 denmisɛnw ka tulonkɛlan min bɛ wele fana ko nkulen. biri t 1 juru min bɛ dɔlɔ lase. 2 alikamamugu fununan min fana bɛ wele lewiri. biri wdft ka bagan sin bisi ka nɔnɔ bɔ a la. Fulaw bɛ misi biri. birifilen bagan nɔnɔ bɛ biri ka kɛ filen min kɔnɔ. birimi si nɔnɔ bɛ misi min sin na. biri wdft1 k a i biri ka i kun jigin dugufɛ, ka i kɔ kuru, ka i da i kɔnɔ kan 2 ka minɛn dɔ da sin duguma, ka filen biri (k'a dabiri). wdfl ka biri (tɔ n ) d ɔ l a ka kɛ tɔn in mɔgɔ ye laadaw tilenni fɛ. A birila kɔmɔ la. biri cl fɛn dɔ bintɔ mankan. A binna biri! biri wdfl ka don gundotɔn dɔ la, ka i ɲɛ yɛlɛ o tɔn na. A birila Kɔmɔ la. biri wdft ka mɔgɔ tigi fari yɔrɔ dɔ ɲɛgɛn. biribar a wdfl fɛn min sɛrisɛrilen don. A bɛ biribara fan bɛɛ fɛ. biribiribiri cl boli cogoyaladege. A ye i senfa biribiribiri ka taa u ka so. biribɔrɔ cl min nɔgɔlen don, o cogoyaladege. A den nunda bɛ biribɔrɔ mura fɛ. birifini t fini min bɛ biri mɔgɔ la. =birink an , =birink an fini. biriki [tk brique] tɛf ɛ la jɛ. birili t 1 mɔgɔ min birilen, o cogoya. birili t baara min ye bagan biri ye ka a nɔnɔ bɔ. birink a t kabanɔgɔ, sanfin. birink an t birifini lajɛ. birink anfi ni t birifi ni lajɛ. birinti t 1 kurukuru min bɛ kɛ wolo la, i n'a fɔ busanda. 2 k a birinti: ka kurukuru. A ye a gosi ni busan ye fɔ ka a fari birinti. birintu ga n t kɔnɔ dɔ min ni jɛnɛkantugan bɛ tali kɛ nka ni ale bɛ kungo kɔnɔ. biro t [tk bureau] 1 kubeda, kube baara bɛ kɛ so minnu kɔnɔ, bon dɔ baarada dɔ la. 2 soden fɛn o fɛn min bɛ kɛ baarayɔrɔ kɔnɔ. k a k aris a biro sigi ka a bonya, ka a gasi sigi. Kalandenw ka kan ka u kara biro sigi. bis an t busan: jiribolomisɛn, manajuru walima wolojuru min bɛ kɛ ka gosili kɛ. bisi wdft ka fɛn dɔ mɔnsi yalasa a ji, a ncɛn, walima a nɔɔnɔ bɛ bɔ. bisi gi wdft 1 ka fɛn bɛ jɔ mɔgɔ ɲɛkɔrɔ cogo min min ni a fɛn cogo yɛrɛ tɛ kelen ye. 2 ka fɛn dɔ jate minɛ i hakili la, ka a jate minɛ ko i hakilinanta ye tiyɛn ye. wt bisi gili. =j atemi nɛ. bisi mila [ak] 1 foli, mɔgɔ ja cogo. I bisimila!: I sigi! wdft [fɛn dɔ] daminɛ. Kabini nin ko in bisimila a ko a sen tɛ a la. bitigi t [tk boutique] so min labɛnnen bɛ feere walima sanni kama, so min labɛnnen bɛ jago kama. bin wdfl 1 ka dugu minɛ k'a sɔrɔ i ma a dabɔ a kama, i n'a fɔ: A taamatɔ talonna ka bin; a ɲɛnaminina ka bin. 2 ka bɔ sanfɛ ka dugu minɛ. Sanji binna. 3 ka jigin duguma. Tile binna. 4 ka daminɛ, ka a daminɛ. U binna dumuni na. 5 ka na. Kɔngo binna. 6 ka i ka jago tiɲɛn. A binna: a ka jago ma sira sɔrɔ. 7 ka sa: A binna. ka bi n ka aris a ka n ka kaarisa bolofɛn minɛ a la diyagoya la walima namara la. ka bin mu so k a n ka cɛnimusoya kɛ a fɛ k'a sɔrɔ a ma diɲɛn ni a ye. k a bin k aris a da k an ka bala a la fɔ ka a kumayɔrɔ ban. k a bɔ s a nfɛ k a bin k ɔlɔn kɔnɔ ka bɔ kojugu dɔ la ka don kojuguba dɔ la; ka bɔ sɛgɛnba wɛrɛ la. wt bi nka nni 1 bagali mɔgɔw ma ka u bolofɛnw minɛ u la walima ka u namara. 2 muso dɔ diyagoyali cɛ fɛ ka da ni a ye k'a sɔrɔ muso o ma diɲɛn ni a ye. bi nk an nikɛla 1 mɔgɔ min bɛ bin mɔgɔ wɛrɛw kan ka u bolofɛn minɛ namara walima diyagoya la. 2 mɔgɔ min bɛ bin muso kan ka cɛnimusoya kɛ a fɛ k'a sɔrɔ a ma diɲɛn ni a ye. bin t furamisɛn minnu bɛ falen samiya fɛ ni baganw bɛ u dɔw dun. k a t aa bin n a 1 ka taa kungo kɔnɔ. 2 ka taa ɲamanataa la, ka bo kɛ. bina ak ɛ t 1 bɛnkɛ, mɔgɔ ba kɔrɔkɛ, a dɔgɔkɛ walima a balimasira cɛman dɔ. 2 yɔrɔ dɔw la binaakɛ ye fa dɔgɔkɛ ye fana. bina ku n t b an ank un lajɛ. bin birin t keninke siya dɔ. bini mini wdft ka i bi nimi ni ka i kolonkolon duguma. wdfl ka ɲɛnamini. bini mini t binin bini la jɛ. binin bini t 1 sa belebele, miniɲan =binin binis a . 2 sɛnɛkɛla majamutɔgɔ dɔ cibaraninfɔlaw fɛ. =bini mini. binin binis a t bi ninbi ni lajɛ. bink an ni wt bin lajɛ. bink an nikɛla t bi n lajɛ. binkɛ nɛj enifa n ga t fanga min dama tɛmɛnnen; fanga min ka jugu, fangafin. =bin ger enj eni fa nga . binni ba na t bana siya o siya min bɛ mɔgɔ bɔ ka bin ka i bɔ i yɛrɛ kala ma. A bɛ fɔ binnibana ma ko kilikilimasiyɛn. Kilikilimasiyɛn lajɛ. bintu bal a t malo siya dɔ min faso ye Farafina ye. biɲɛ t adamadenw ni baganw kɔnɔfɛn min bɛ sukaro yɛlɛmali sabati. Fiyen walima nkunankunan min bɛ biɲɛ la, o fana ji min ka kunan bɛ dumuni yɛlɛmali sabati. biɲ ɛdi mi bana fɛn o fɛn bɛ biɲɛ minɛ. biɲɛk ala ma biɲɛ walima sogo sɔgɔlen bɛ kalama min na jenini kama =boro sh ɛti. biɲɛkɛ nɛ kunkɛnɛ, galabukɛnɛ, nankaraba. Buba ye denmisɛn biɲɛkɛnɛ ye. biɲɛ t 1 gere, i n'a fɔ misibiɲɛ. 2 furamugu ni marifamugu maralan. 3 boli ani ɲamamafɛn dɔ tɔgɔ. biɲɛn t 1 maramafɛn min nun ye nɛgɛ ye a kala ye jiri ye, walima a nun ni kala bɛɛ ye nɛgɛ ye. Biɲɛn tun ɲɛ 20 Kassim Kone n'a fɔ so, nɛgɛso, mobili, pankurun. ka ba birilen ka b oli kɛ ka yɛrɛɲiniboli kɛ (ka ba min birila a nɔnɔ kama ka boli kɛ). k a b oli i j a ɲɛ ka sira ka a sɔrɔ sirankun tɛ i la. A ka a tɛrikɛ muso kɔrɔ furuli binna ne da kan. boli t ɲamamafɛn min bɛ sɔn. Boli bɛ se ka kɛ mɔgɔ kelen ta ye walima mɔgɔ caman i n'a fɔ dugu kelen mɔgɔ bɛɛ, jamajɛboli: forobaboli. bolib a ga t siranbagatɔ min bɛ boli k'a yɛrɛ ɲinin. Cɛ jitɔ caman ye kɛlɛ bolibagaw ye. bolib oli t taakasɛgin min bɛ sababuya kɔnɔgan fɛ. wdfl ka taa yɔrɔw la ka i kunkanko fura ɲinin =k a bolib oli kɛ . bolilikɛla t farikoloɲɛnajɛkɛla min ka baara ye boli ye. bolinin ku mala t 1 boli min bɛ kuma. 2 mɔgɔ min tɛ sɛgɛn kuma la. bolitɛta a matɛ t taama min ka tɛli nka ni a ma se boli ma, sennatɛliya kojugu. bolo t 1 farikolo yɔrɔ k'a taa kamankun na ka taa a bila tɛgɛfura la. 2 farikolo yɔrɔ k'a taa nɔnkɔnkuru la ka t'a bila tɛgɛfura la. 3 fɛn dɔ yɔrɔ dɔ i n'a fɔ ba bolo. k a mɔ gɔ bolo minɛ ka i bolo di a tigi ma foli la, ka a tɛgɛ minɛ ka taama diyanye la. k a i b olo da mɔ gɔ ka n walima fɛn dɔ kan: ka i jigi da o mɔgɔmasina walima o fɛn masina kan. =k a i bolo mad a a k an . k a i b olo d a i da la ka i bolo da i da la bawo fɛn dɔ balala i la. ka i b olo do n i d a kɔrɔ ka i bolo don i da kɔrɔ kɔnɔgan fɛ. k a i b olo seri /fili mɔ gɔ ye/ma ka a tigi fo ka a to yɔrɔ la min ka jan i la. b olo ba n fantanya, ka i boloban: ka i bolofɛnw ban. b olok ɔ tɛgɛ kɔfɛlan. b olokɔ fɛ fɛn fɛn min tɛ fɛn sɛbɛ ye. ka f ɛn dɔ kɛ b olok ɔfɛ fɛn ye ka o fɛnmasina bila bolo kɔfɛ ni i tɛ a ta sɛbɛ la. I kana i ka baara kɛ bolokɔfɛfɛn ye. bolo kɔrɔ fɛn fɛn min bilalen bɛ mɔgɔ bolokɔrɔ dondɔ ɲɛsigi kama. bolo min ɛ silamɛdiinɛ mɔgɔ min bɛ a bolo minɛ ni a bɛ sɛli. b olon ɔ mɔgɔ sɛbɛnnikɛnɔ, i ka tiiri cilen, walima i bolo dalen mana na, o nɔ, min bɛ a jira sariya la ko i bolo nɔ don. b olon ɔ baarajugu min kɛra adamaden dɔ fɛ. k a kɛ b olo dɔ ka n ka kɛ o sira kan. A bɛ a kɛlɛtigɛ bolo kan. k a i bolo fila fa karis a l a/ka i tɛ gɛ fila fa k aris a la ka a minɛ mɔgɔsɛbɛ ye, ka a bonyɛ. kb 1 fɛ, mara la. A bɛ a bolo. A bɛ a fɛ. 2 [ a] bolo a ma; a ka nɔgɔn a bolo: a ka nɔgɔn a fɛ. 3 [ a] bolo ka bɔ [a] fɛ; daba minɛ a bolo: daba minɛ ka bɔ a fɛ. 4 [dɔ ] bolo : ka a sababu kɛ [dɔ] ye: a bɛ si a ɲɛna kungolodimi bolo: a bɛ si a ɲɛ na kungolodimi fɛ. 5 [dɔ ] bol o: ni dɔ ye/dɔ fɛ. Nɛgɛso taara a bolo. bolo ba n wt bolofɛn banni, sɛgɛn sɔrɔ kɔfɛ. wdfl ka kɔli sɔrɔ kɔfɛ. A bolobanna pewu. wdft ka d ɔ bolo ba n ka kɛ sababu ye ka a bolofɛn ban. Kasara ye a boloban. wt b olo ba nni . bolo bilen t shɔ siya dɔ. bitile t/sl sisan, sisan waati, bi bi in na, an bɛ don min na i ko bi. Bitile in na mɔgɔw bɛ taama kosɛbɛ. Bitɔn Kuli bali tj Segu bamananfaga sigibaga fɔlɔ. A tɔgɔ jɔnjɔn tun ye Mamari Kulibali ye. A siw bɛ wele ko masasiw. Bitɔn ye fanga ta k'a ta san 1712 ka t'a bila san 1775 la. biye t [tk billet] warifura, i n'a fɔ kɛmɛbiye. biyɛ t [dj] sira min bɛ adamaden ni bagan musomanw musoya ni denso cɛ. biyɛ b ara biyɛ yɔrɔ min bɛ kɛnɛma. biyɛ kisɛ musoya yɔrɔ min ni a bɛ fɔ a ma fana ko kere. Yɔrɔ min bɛ tigɛ muso bolokoli la, o laada bɛ senna jamana minnu kan. biyɛlɛ: bɛɛlɛ: nadaga min dilalen ni bɔgɔ ye, nabiyɛlɛ. bo t 1 ɲamanataa, banakɔtaa; hadamadenw ni baganw ka dumuni dunnen min yɛlɛmara ni a bɛ bɔ lansiri fɛ; ɲamanataa kɛli nege. A ko bo bɛ a la. 2 farikolo yɔrɔ dɔw ji walima fɛn kologirin bɔta i n'a fɔ tulobo, ɲɛbo walima nunbo. ka b o ti gɛ 1 [ɲɛ] ka bo bɔ ɲɛ na. A ɲɛ bɛ ka bo tigɛ. 2 fɛn dɔ ɲumanyɔrɔ bɔlen a la tɔ. k a bo kɛ 1 ka ɲamanataa kɛ, ka banakɔtaa kɛ. 2 ka bo kɛ [dj] ka tɔɔrɔ, ka ɲɛni. A na bo kɛ nin ko in na. k a bo ci ka fiɲɛ bila ni lansiri ye min ni a bɛ se ka kɛ a bɛ mankan bɔ. b oci t waleya min ye fiɲɛ bilali ye lansiri fɛ. b oji kɔnɔboli. bok ɛɲɛ gɛ n ɲamanataa bɛ kɛ ɲɛgɛn min na. b ok un bɔl en cogoya gɛlɛn don min labanni tɛ taa maloya kɔ nka min tɛ se ka to labɛnbali ye. bo su sɛti mɔgɔ kɔnɔgan ko dɔ min tɛ ɲɛ i maloli kɔ. bo bar a t jukunan, sigilan, farisogomugu min bɛ adamadenw kɔfɛ ni u bɛ sigi a kan. b ob ara mu gu farisogo min bɛ bobara la. bo bilen fur u: furu min bɛ baganw na bagan minnu bɛ bin tigɛ k'a kunun k'a sɔrɔ k'a wɔgɔ k'a ɲimin. Bobilenfuru ka baara ye bin ɲiminnen burali ye. bo bo t mɔgɔ min tɛ se ka kuma; dagara. bod a [dj] ɲamanantaa walima bo bɛ bɔ farikolo yɔrɔ min fɛ. =b odin gɛ , =l an siri, =k ɔda , =kɔtigi . bod a wa t (coeur dans le jeux de cartes) bodin gɛ t [dj] b oda lajɛ. boj ara t mariyasi min ni dusukun ja bɛ a kan ni ɲɛ ka bilen. A bɛ fɔ bojara ma fana ko kɛri [tk coeur] boji t kɔnɔboli bana ani bojilama yɛrɛ fana. bok ɛɲɛ gɛ n t bo bɛ kɛ ɲɛgɛn min na, sutara. bola n m fitinin, min ma kɔrɔ. =bola nb ola n, =bol an bol an a ma . bola n bola n t bola n lajɛ. bola nk ɔbɔ t nkɔbɔ fɛn o fɛn min bɛ balo ni bo ye. boli wtlm 1 bɔli i nɔ la sennatɛliya la, sen fali. 2 farikoloɲɛnajɛ dɔ. 3 yɛrɛɲinin, taali yɔrɔ wɛrɛ sanko i gɛnbaga walima i gɛnfɛn kana i sɔrɔ. 4 bɔ i cogo la ni tɛliya ye, i n'a fɔ ka woyo. A kɔnɔ bɛ boli. wdfl 1 ka bɔ i nɔ la sennatɛliya la, ka i yɛrɛ godo. 2 ka i yɛrɛɲinin. wdft ka bolifɛn dɔ labɔ a nɔ na; ka a girin i ɲɛ 21 Bamanankan Daɲɛgafe bolo kur unk ɛlɛkɛl a mɔgɔ min ka baara ye bolokurunkɛlɛ ye. bolo kɔni t tɛgɛden duuru minnu bɛ adamadenw ni bagan dɔw la i n'a fɔ gɔnw ni warabilenw. bolo kɔnik un b a t bolokɔni min ka bon bolokɔni tɔ bɛɛ ye ni a bɛ a kelen na. bolol ab aar a t baara min fanba bɛ kɛ bolo la i n'a fɔ garankeya, numuya, nɛgɛsodila. b olola ba ar akɛla mɔgɔ min bɛ bololabaara kɛ. bolol ab an t derniere oeuvre. bolol ab ɔrɛ t bɔrɔ min bɛ minɛ bolo la ka taama. bolol afɛ n t fɛn o fɛn min ye dɔ ta ye. bolol afiyɛn t mɔgɔ min bolola ka teli gosili fɛ. bolol ak ala wdft ka fɛn kala bolo la. wt b olola kal ali fini kalali min bɛ kɛ bolo la. bolol ak ara n t 1 bololatulon, tulon min na mɔgɔw bɛ u bolo kɛ ka ɲɔgɔn minɛ walima ka ɲɔgɔn gosi. ka bolol ak ara n kɛ ka bololatulon kɛ. bolol a minɛ n t minɛn minnu bɛ se ka taa bolo la. bolol a misɛ n t 1 mɔgɔ min bolo bɛ se fɛn bɛɛ ma. =tɛgɛl a misɛ n. 2 mɔgɔ min tɛgɛla ka misɛn, nson. bolol a misɛ nya sonyali. bolol andi t mɔgɔ min ka baara ɲɛnabɔlen, min ka baara fɛsɛsɛsɛlen. bolol anɛ gɛ t nɛgɛ min bɛ don bolokɔni na. bolol ank olon t 1 fantan, wari walima nafolo sugu wɛrɛ tɛ mɔgɔ min fɛ. bolol ank olony a fantanya, sɛgɛnbagatoya. bolol asɔ gɔ wdft ka fini sɔgɔ bolo yɔrɔ la. wt bolol asɔ gɔli. bolol asɔ n wtlm dili min na fɛn dibaga tɛ fɛ ɲɛnama di wdft ka fɛn dɔ dɔgɔman di karisama ma ka a tɔ caman to I bolo. A balimaw ye a bololasɔn u fatiyɛn na. bolol atigɛ : 1 kunbɔnkola, manamana, fɛnw minɛbaliya sɛbɛ la. Bololatigɛ fɛ a taara foro la ka a ka daba to so. 2 bol olatigɛlen: mɔgɔ min kun tɛ ko la, min tɛ a bolofɛn minɛ sɛbɛ la. 3 bolol atigɛl eny a: mɔgɔ min bololatigɛlɛn, o cogoya. bolol atɛli: 1 mɔgɔ min bolola ka tɛli a ka baara la. 2 bolol atɛli: mɔgɔ min tɛgɛla ka tɛli, min mɔgɔ gosi ka tɛli. 3 bol olatɛliya : 4 mɔgɔ min bolola ka tɛli baara, gosili walima waleya dɔ la, o cogoya. bolol atu gu wdft ka da dɔ tugu k'a sɔrɔ i m'a sɔgɔ ni konnɛgɛ ye. Ni a bɛ bɔ tile fɛ a bɛ a ka da bololatugu. wt bol olatu guli da tuguli gansan ni a ma kɛ ni sɔgɔli ye ni konnɛgɛ ye. bolol atulo n t b olola kar an lajɛ. bolo madɛ mɛ wtlm dɛmɛ min bɛ kɛ mɔgɔ dɔ ye ni kunko bɛ a kan i n'a fɔ bolokoli, kɔɲɔ walima saya. wdft ka dɔ dɛmɛ a kunko dɔ la ni wari walima fɛn wɛrɛ ye. bolo bɔ t 1 denmisɛn min bɛ mɔgɔkɔrɔba senbɔ baaraw la. 2 muso min bɛ a cɛ ba senbɔ musoya baara caman na. wdft ka mɔgɔ ka baarakɛtaw kɛ yalasa a bɛ i senbɔ baaraw la ka i lafiyen. Denkɛ bɛ a fa bolobɔ, a muso bɛ ba bolobɔ. bolo ci t ci minw bɛ bolo la ka mɔgɔ kisi banajugu ma. =tugu ci. bolod a wdft ka fɛn dɔ jate minɛ k’a bila, i n'a fɔ ka tafe boloda: ka a jate minɛ fini hakɛ min bɛ tafe bɔ. wt bolo dali fɛn dɔ jate minɛli ka bila; waati dɔ dɔgɔdali. bolod af a wtlm min bɛ fɛn dɔ lase. wdft ka mɔgɔ dɛmɛ ni fɛn ye min bɛ a bolota dafa. bolod af a t wari, nafolo walima fɛn wɛrɛ min bɛ mɔgɔ dɔ jɛ ka a bolota dafa. bolod egu n wtlm bolo baara caya, masɔrɔbaliya. wdft ka kari sa bolod egun k’a bolo baara caya. A bolo degunnen sisan. bolodi mi t bana o bana min bɛ na ni bolonkɔnin dɔ walima tɛgɛfura fununni ye. bolod ɛsɛ wtlm bololankolonya, fantanya, sɛgɛn, dɛsɛ. Bolodɛsɛ sababu la, a ma se ka taa a tɛrikɛ ka denkundi la. wdfl ka dɛsɛ fantanya walima sɛgɛn ye a sababu ye. bolodiɲ ɔ gɔn ma t 1 ɲɔgɔndɛmɛ. 2 bɛn, ɲɔgɔnfaamuya, jɛkabaara. wd-wdft ka a w bolodiɲ ɔ gɔn ma ka ɲɔgɔn dɛmɛ. bolod un wdft ka karisa bolofɛn dun ka ban. A ma sɔn a buranw ka a bolodun. bolo fa t hakɛ min ka ca. Bolofa bɛ a ka nkalontigɛ kan. bolo far a t fɛn belebele kɛrɛfɛ fɛn min tugulen bɛ a la. Kɔ bɛ se ka kɛ ba bolofara dɔ ye. Kɔmɔ ye cɛw ka gundo bolofara dɔ ye. bolo filajɔ t jɛgɛminɛminan dɔ, jɔ siya dɔ. bolo fɛn t fɛn min bɛ mɔgɔ bolo i n'a fɔ nafolo. bolo jigin t silamɛdiinɛ batobagaw minnu tɛ u bolo minɛ ni u bɛ sɛli. bolo ka wdfl ka jɔ, ka dabila. bolo kal a t bolo yɔrɔ min bɛ daminɛ nɔnkɔnkuru la ka t'a bila tɛgɛfura la. bolo ka n t kurukun min bɛ bolokala ni tɛgɛfura cɛ. bolo ka nn anɛ gɛ nɛgɛ min bɛ don bolokan na. bolo ko wdft ka dɔ sigi nɛgɛ kɔrɔ, ka a sɛliji. wt bolo koli. bolo kod en denmisɛn min tantan sigira nɛgɛ kɔrɔ, walima min tantan bɔra solimadenya la =soli ma den. bolo kɔ t kundigi cogoya dɔ. bolo kur un t bolokɔniw kurulen ka fara ɲɔgɔn kan. bolo kur unk ɛlɛ farikoloɲɛnajɛ min na mɔgɔw bɛ ɲɔgɔndan kɛ bolokurun kɛlɛ la. Sunkalo Bagayɔgɔ ye Mali bolokurunkɛlɛkɛla dɔ dɔ ye. ɲɛ 22 Kassim Kone bolo mand ɔ gɔ t fantan, seba tɛ mɔgɔ min ye. bolo man ju gu t min bolola tigɛlen don. bolo masi gi t nafolo walima dumuni min bilalen bɛ mɔgɔ bolo kɔrɔ, bolokɔrɔfɛn. bolo min ɛ t silamɛdiinɛ batobagaw minnu bɛ u bolo minɛ ni u bɛ sɛli. bolo nɔ t 1 tiiri, sɛbɛnni walima bolo dalen mana na, o nɔ; min bɛ a jira sariya sira la ko mɔgɔ sen bɛ waleya dɔ la; bolo dara yɔrɔ min na o tamashɛn. k a i bolo nɔ bila sɛ bɛ n dɔ la ka tiiri ci, sɛbɛnni kɛ min bɛ kɛ tamaseere ye ka i sen donni sabati waleya dɔ la. bolo ɲɛ t kundigi cogoya dɔ. bo man golo n golo t fɛnɲɛnama dɔ min balo ye adamadenw ni baganw bo ye. bo n m min man dɔgɔn, min ka bon. b el eb ele ml min man dɔgɔn, min ka bon. dugu belebele: dugu min ka bon. b ony a mt 1 min ka bon. 2 min ka kan ka jira mɔgɔ kɔrɔma la au mɔgɔba la; maloya. mwdfl ka kɛ fɛn au mɔgɔ belebele ye. mwdft k a mɔ gɔ bo nya ka bonya jira mɔgɔ dɔ la. mwt bo ny ali 1 ka kɛ belebele ye. 2 ka kɛ mɔgɔba ye. bo n t 1 bana, funun walima farigan sugu caman wɛrɛ min bɛ sɔrɔ bonni fɛ. 2 k un gob on : bon min bɛ sɔrɔ sigifɛnw fɛ walima kungosogow ɲama fɛ. 3 so bo n: bon min bɛ sɔrɔ adamadenw ka baarajugu fɛ, i n'a fɔ kɔrɔte. bo n wdft ka fɛn dɔ kerun walima ka a fili [fɛn wɛrɛ ma] i n'a fɔ ka kabakuru bon mɔgɔ ma. k a mɔgɔ wali ma so go b on ka biɲɛn, kabakuru walima marifa kisɛ bon a ma. k a gab ak uru bon/ fili kalo/tile ma 1 ka kuma mɔgɔ dɔ fɛ kan dɔ la, a tigi tɛ kan min mɛn. 2 ka waleya dɔ daminɛ min tɛ na sira sɔrɔ; cogoya tɛ na sɔrɔ min na. k a ga ba kur u bo n tile ma /k a ga ba kur u fili tile ma k a kɔɔri bo n ka kala juru kɛ ka kɔɔri gosi ka a kisɛ bɔ a la. ka s o bo n ka i ka wari walima nafolo da i garajigɛ walima i dɔnko ni mɔgɔ wɛrɛ ta cɛ. bo n wdft 1 ka jiginɛ lamini ni nɔnfɔn ye. 2 ka tufa bin siri ni fu ye. bo n t so, siso, soɲɛkɔnɔ. bo nb oli t jiri min dilalen bɔgɔso dugumalan gosili kama k'a dalakɛɲɛ. =b an b ali. bo nb oli t funun siya dɔ min bɛ sen minɛ. bo nb on t boonkun: da yɔrɔ min bɛ duguma dawolo ni dugucɛ. b on bo nsi si min bɛ falen cɛw bonbon na. bo nda t 1 siso da. 2 denbaya kelen mɔgɔw, kɔlɛ. ba bo nd a denbaya, gwa min mɔgɔw ye badenmaw ye, minnu bɛ ɲɔgɔn sɔrɔ muso kelen ka sira la, sinjimaaw. bo ndo t jiginɛ fitini. bo nju t soju, soɲɛkɔnɔ. bo nku n t so min farila ka bilen dɔɔni, bilenya min kolo ka fin. bo nni wt waleya min ye ka fɛn dɔ bon ye. bo nya mt/mwdfl/mwdft bo n lajɛ. bo nyɛ t kunbabaya, caya, dɔ bɛ fara cogoya min kan, fanga, tanga, sira minnu bɛ mɔgɔ dɔ ka tanga jira ka taa dɔwɛrɛ yɔrɔ. wdfl ka b onyɛ : ka kɔgɔ, ka taa sanfɛ, ka se i dan na. wdft ka mɔgɔ b onyɛ : ka tanga da o mɔgɔmasina kan, ka maloya walima ka samɛ a tigi ma, ka bonyɛfɛnw di a tigi ma walima ka bonyɛ baara kɛ a ye. b ony ɛ ma sɛ gin wt waleya min ye bonyɛ kɛli ye mɔgɔ ye min dɛlila ka i bonyɛ ye, waleɲumandɔn. wt bo nyɛli. b onyɛlitɔ gɔ td tɔgɔ min bɛ kɛ ka mɔgɔ bonyɛta wele, i n'a fɔ: Ba karimasina, Mana karimasina, Nfatɔgɔma walima Nbatɔgɔma. bo nyu gu n t wololabana dɔ min bɛ na ni joli kɛli ye senkɔniw ni ɲɔgɔn cɛ. bool o wdft ka doni sigi koɲuman sanko fan dɔ kana girinya fan dɔ ye, i n'a fɔ doni min tentenkemalen i kun walima bagan dɔ kɔ la. A ye doniw boolo fali kɔ la. boo nk un t b on bo n lajɛ. boo n si t b on bo n lajɛ. boor o t fɛn min ka ca kosɛbɛ i n'a fɔ jiriden, o cogoya. Si booro: si mana den kosɛbɛ o denw. boro b ara t 1 fɛn min ka magan kosɛbɛ, o cogoya, jiriden min mɔnnen kosɛbɛ cogoya, sogo tobikojugu cogoya. Mangoro mɔnnen bɛ borobara. 2 fɛn min ka ca, o cogoya. Mangoro bɔnnen a sun kɔrɔ borobara. wdfl ka magaya. Mangoro borobarala. boro ko bar ak a wdft 1 ka mɔgɔ ladiya ni fɛn caman dili ye a ma. 2 ka boli sɔn ni sɔnnifɛn caman ye i n'a fɔ shɛw ni baw. boro n go t tiganinkurunkɛnɛ balabalalen welecogo dɔ. boro s hɛti t [tk brochette] biɲ ɛk ala ma la jɛ. Bos o tj 1 mɔnikɛla minnu bɛ Joliba kan. 2 O mɔnikɛla siya. b ozok a n Bozow bɛ kan min fɔ. = B ozo . bo so wdft 1 ka fɛn dɔ wolo kɔrɔta yalasa o jukɔrɔfɛn bɛ ye, walima yalasa se bɛ kɛ o ma, ka a furuku yɛlɛma. 2 ka bagan wɔrɔ, k'a wolo bɔ a la ni ka a kɔnɔ dayɛlɛ. 3 ka i ɲɛ yɛlɛ kosɛbɛ ka filɛli kɛ. bota a cl min ɲigilen kosɛbɛ, o cogoyaladege. A ka fini ɲigilen botaa! boto ntok olo t kuk un lajɛ. boyi t [tk boy] 1 cɛ min ka baara ye dumuni tobi ani sokɔnɔbaara misɛn tɔw caman ye. 2 muso min ka baara ye o dɔrɔn fana ye du wɛrɛ kɔnɔ min tɛ a faso walima a cɛla ye. bɔ wdfl 1 ka bɔ: ka taama, ka boli o ni a ta ɲɔgɔn ka yɔrɔ dɔ bila ka taa a kɔkan. A bɔra so kɔnɔ sisan. 2 ka se, ka i yɛrɛ jira, i n'a fɔ san waati dɔw. Fonɛnɛ ɲɛ 23 Bamanankan Daɲɛgafe bɔra. 3 ka kɛ damatɛmɛmɔgɔ ye: Karisa bɔlen don kojugu: Karisa ka ko damatɛmɛlen. 4 ka ɲɛ. Shɔ bɔra ɲinan kosɛbɛ: shɔ ɲɛna ɲinan kosɛbɛ. ka bɔ yɔrɔ dɔ la ka kɛ yenka ye, k'a jira ko i ye o yɔrɔ den ye. A bɔra Senegali: Senegalika don. ka bin k a bɔ i ba kɔ l a ka gɛrɛgɛrɛ jugu sɔrɔ, ka kunko sɔrɔ min sɛgɛn ni a tɔɔrɔ ka bon. Kabini a ye faama bugo a binna ka bɔ a ba kɔ la. k a bɔ k aris a d a la ka fara a la, ka a ye ka a to yen, ka bɔ a kunna. k a b ɔ kari sa kun na ka fara a la, ka a ye ka to yen, ka bɔ a da la. ka bɔ nɔ gɔ la ka hɛrɛ sɔrɔ sɛgɛnba kɔfɛ. ka bɔ s o wul ub ɔda fɛ ka bɔ so da wɛrɛ ye min tɛ da yɛrɛ ye; ka i yɛrɛ ɲinin ni bobɔli ye sira fɛ min tɛ bɔsira kɔrɔ ye. ka bɔ war ab a s en fur an cɛ ka bɔ ko gɛlɛn dɔ la k’a sɔrɔ baasi ma i sɔrɔ. k a d on k aris a ka n ka bɔ n' a y e ka kɛ a tɛri ye ka sɔrɔ ka a janfa; ka a gundo dɔn ka sɔrɔ ka o bɔrɔtɔ. k a b ɔ y en ka i yɔrɔ janya yen na. ka bɔ fɛ n dɔ wali ma mɔ gɔ dɔ kɔrɔ ka i yɔrɔ janya o mɔgɔ walima o fɛn na. k a na/k a ta a b ɔ yɔr ɔ d ɔ/ mɔ gɔ dɔ la ka na/taa i ɲɛ da o yɔrɔ/mɔgɔ kan. ka na/t aa bɔ mɔgɔ dɔ ye ka taa i ɲɛ da o tigi kan. k a b ɔ fɛn d ɔ la : ka i yɛrɛ sɔrɔ o fɛn na; a bɔra bana in na ka bala mɔgɔw la. ka bɔ dɔ n u ma: ka don o tigi jigi kɔrɔ, k'a dɛmɛ. ka bɔ mɔ gɔ kɔ nɔ/ha kili la ka ɲinɛ, ka ɲinɛ [fɛn dɔ kɔ]. wdft 1 ka fɛn dɔ ta a bɛ yɔrɔ min k'a bila kɛnɛma, k'a jira kɛnɛ kan. I bɛ wari bɔ. 2 ka fɛn dɔ sara. I bɛ kɛmɛ bɔ. I bɛ shɛ bɔ. 3 ka fɛn dɔ ju sama, i n'a fɔ bin. Sɛnɛkɛla bɛ binju bɔ. A bɛ fɔ nin bɔ ma fana ko bɔbɔ. bɔ wdft 1 ka kɛɲɛ, ka bɛn. O b’i bɔ wa? 2 k a mɔ gɔ dɔ bɔ ka kɛɲɛ o tigi ma fɛn dɔ la. A bɛ a kɔrɔmuso bɔ janya la. Ne kunwari bɛ dɔrɔmɛ mugan bɔ. wdfl k a bɔ dɔ fɛ i yeɲɛna ni o tigimasina walima o fɛn masina ka surun ɲɔgɔn na kosɛbɛ. bɔ t diɲɛlatigɛ. A ka bɔ ma foyi ɲɛ: kɛra bɔfu safu ye. bɔ t jirisun dɔ min mako ka can sojɔ ni dalanw dilali la. Bɔbere lajɛ. bɔ t kan, kanwo. A pɛrɛnna ni a bɔ tɛ ɲinin ka ci. bɔ t nafa, tɔnɔ. Bɔ tɛ worojago la funteni fɛ. bɔ ber e t berejan min ye bɔ ye. =bɔ kal a. Bɔb ɔ tj Mɔgɔ siya dɔw minnu bɛ Mali ni Burukina Faso jamana na. Mali la, u ka can Manjakwi, San ani Tominiɲan mara la. Bɔbɔ sugu ye fila ye: bɔbɔfin ani bɔbɔwulen. A bɛ fɔ bɔbɔfinw ma fana ko bwa. bɔ bɔ wdft ka fɛn dɔ ju sama ka bɔ a bɛ yɔrɔ min, bɔ lajɛ, nin sanfɛ. bɔ bɔk a mi td kami min bɛ so. bɔ co go td kɛcogo, dacogo, yecogo. Nin muso in bɔcogo ka ɲi kosɛbɛ. bɔd a td 1 bɔ bɛ kɛ da min fɛ. 2 fɛn dɔ walima waleya dɔ taabolo. 3 fɛn dɔ bɔra da min fɛ. bɔf an td tɛmɛsira, dalilu. Karisa bɔfan ka ca: karisa dalilu ka can, ko caman ɲɛnabɔcogo bɛ a kɔnɔ. bɔfil e td file fiyɛta min dilala ni bɔ ye. bɔ gɔ t 1 dugukolo walo walima a mugu, a jalan walima a ɲiginen. 2 asiyɛti ni bɔliw bɛ dilan ni bɔgɔ min ye. bɔ gɔ bɔ din gɛ tota, dingɛ min bɛ sen ka so jɔ, ka so jɛ walima ka dagaw dila; wolonkoto. bɔ gɔk olo dugukolo welecogo dɔ, duniya. Foyi tɛ yen min dɔ tɛ sɔrɔ bɔgɔkolo kan. bɔ gɔ noro nor o bɔgɔ ɲiginenba, bɔgɔsu min bɛ sɔrɔ jimayɔrɔ dɔw ju la. b ɔgɔs u bɔgɔtoli, bɔgɔfinman min bɛ bɔ dalaw ni wolonkoton dɔw la ni a bɛ kɛ ka so nɔrɔ walima ka a bari. bɔ gɔ bɔ gɔ cl a bɛɛlajɛlen tiɲɛnni cili la cogoyaladege. A ye a ka so ci bɔgɔbɔgɔ. bɔ gɔla n t fini ɲɛgɛnnen ni bɔgɔsu, kala ni biɲɛn ani furaw ye. bɔk olo t buruju; mɔgɔ bɔra mɔgɔkɔrɔ minnu na. bɔlen t bara min kan ka jan ni a bɛ se ka kɛ nɔnɔ ni jimafɛnw maralan ye. bɔlen t fɛn walima mɔgɔ min damatɛmɛlen don. A bɔlen kojugu i n'a fɔ mɔgɔ kungosibali. bɔli t [tk bol] minan min bɛ kɛ ka jimafɛn dɔw min i n'a fɔ kafe. bɔlɔ t jiri kunkurun min turulen don dugu la ni baganw bɛ siri a la. bɔlɔn t nbɛda, kɛnɛ min bɛ dugu sow kogow ni ɲɔgɔn cɛ. bɔlɔn bɔlɔ nni n t bɔlɔn minnu ka dɔgɔn ni u tilelen tɛ. bɔlɔn nin t bɔlɔn min fiyɛ ka dɔgɔn. bɔlɔti t garimisɛn min bɛ kɛ ka kalali kɛ ani ka gese da. bɔn t 1 dunun dɔ, min kun kelen tulen don ni a bɛ fɔ ni tɛgɛ ye walima kala. b ɔn ba dunun dɔ min kun kelen tulen don ni a bɛ fɔ ni kala ni tɛgɛ ye. Fɔlɔ, hɔrɔnw dɔrɔon de tun bɛ bɔnba fɔ. bɔ nb af ɔk ala kala min bɛ kɛ ka bɔnba fɔ. bɔ nj alan kɔtɛbabɔn foli min bɛ kɛ dɔn kama, o foli ni a dɔnsen. b ɔnk olo dunun dɔ min bɛ fɔ ni a kala ye; bɔnwolo tulen bɛ jirikolo min na. bɔn wdfl ka bin a yɛrɛ ma, i n'a fɔ jiridenw. wdft 1 ka fɛn dɔ sɛri ka bɔ minan dɔ kɔnɔ. 2 ka fɛn dɔ yɛrɛkɛ. bɔn wdfl ka a ɲɛ jɛya koli walima doni fɛ, i n'a fɔ fini ani nɛgɛ dɔw. Nin fini ɲɛ bɛ bɔn joona. bɔn t kungokɔnɔ kɔnɔ dɔ. bɔn bɔ n t [tk bonbon.] takalagomi. bɔn fɛ t bɔɲɔgɔn, min ni dɔwɛrɛ sawura dɔw ye kelen ye walima u bɔlen ɲɔgɔn fɛ bɔcogo walima sɔn na. Sunan ye saɲɔ bɔnfɛ ye. bɔn ɛ t 1 hɛrɛtana, kojugu, galo. Mun bɔnɛ binna i kan: mun kojugu ye i sɔrɔ? 2 bɔ nɛ : hɛrɛ min ye mɔgɔ majɛ, sɔrɔ kɛta min ma sira sɔrɔ. A ka jago bɔnɛ bɛnna waafila ma. ɲɛ 24 Kassim Kone bɔn ɛ wdfl 1 ka kaari fɛn dɔ kɔ. Karisa tɛ bɔnɛ: karisa tɛ fɛn di mɔgɔ ma. ka kojugu bɛɛ ye i ma min ɲinin: A bɔnɛna. ka b ɔnɛ i ni n a ka sa fu. bɔn ka ju td marifa siya dɔ. bɔn kɔn ɔ td ɲinɛn; hakilibɔli fɛn dɔ kɔ, o cogoya. bɔn na t min bɔra dɔ la, siya kelenw. U ye ɲɔgɔn bɔnnaw ye. bɔn nk an t wololabana dɔ min dɔw ŋɛɲɛ ka bon ni a bɛ kurukuru fana ka nɛn ta. bɔn sɔ n t mɔgɔ bɔra mɔgɔ minnu na ani minnu bɛna bɔ i la, i ni fɛn o fɛn bɔra mɔgɔ kelenw na, bɔɲɔgɔn. bɔɲɔ gɔn t bɔ ɲɔn ko la jɛ. bɔɲɔ gɔnk o bɔ ɲɔ gɔn t b ɔɲɔ nko lajɛ. bɔɲɔ nk o t Fɛn/mɔgɔ fila minnu sɔnw ye kelen ye ye ɲɔgɔn bɔɲɔgɔn ye. =bɔ ɲɔ gɔ n, bɔ ɲɔ gɔn ko , ɲɔgɔn , fila n, ko kɛɲɔ gɔn , k unk ɛɲɔ gɔ n. bɔɔ si wdft ka mɔgɔ dɔ wolo wuli. Funteni ye a kamankɔrɔlan bɔɔsi. k a jirifur a bɔɔ si k'a fura bɔrɔntɔ ɲɔgɔn fɛ ni a ma kɛ ni fɔrili ye. k a fɛ n d ɔ bɔɔ si mɔ gɔ d ɔ la ka a tufa ka bɔ o tigi bolo; ka a minɛ a la diyagoya la, ka a puruti a la. =bɔ si. bɔrɔ t 1 minan o minan min dilalen dɔ ni fini, wolo, walima bagafu ni dafu dalen ye donita kama. 2 fini min bɛ don cɛbilenkɛw fɛ, i n'a fɔ Do cɛbilenkɛw. Do cɛbilenkɛw bɛ don bɔrɔ min kɔnɔ ka dɔn kɛ, o bɛ wele ko bɔrɔjugu. =b ɔrɛ . bɔrɔ bɔrɔ t jiri min den ka ca kosɛbɛ nka u man di i n'a fɔ si bɔrɔbɔrɔ. bɔrɔ kɛ t hadamaden walima bagan musoman min tɛ se ka den wolo sababu dɔ fɛ. bɔrɔ kɔ t bɔgɔ noronoro; yɔrɔ min ɲiginnen don ji fɛ kosɛbɛ. bɔrɔ n wdft ka fɛn dɔ caana, k'a mɔrɔnmɔrɔn. bɔrɔ n wdft ka mɔgɔ farikolo yɔrɔ dɔ saalo ni kilisi ye; k’a digidigi. ka ta fo walima ji bɔrɔ n ka kilisi kɛ tafo kurutɔ la walima ji la ka barika don a la. bɔrɔ njɛ t bɔgɔjɛ. =mɔr ɔnj ɛ. bɔrɔ nkɔ ni t baarakɛlaw la baarakɛlaba, sɛbɛkɛlaba. bɔrɔ nkɔ ni t kɛlɛ cɛfarinw na cɛfarin. bɔrɔ ntɔ wdft 1 ka fɛn dɔ caman kari wala ka u lajigin, i n'a fɔ jiriden. 2 ka fɛn dɔw caman faga. A ka marifakan kelen ye kamiw bɔrɔntɔ. 3 ka mɔgɔ dɔ damatɛmɛ neni/gosi. A muso bɛ to ka a bɔrɔntɔ. bɔrɔtɔ wdft 1 ka fini/fɛn kalalen gari foosi walima ka a tigɛ. 2 ka dumuni dɔ bɔ a bɛɲɛ la sani na ka kɛ a kan. An bɛ kini bɔrɔtɔ sanko na kana kɛ a bɛɛ la ni an tɛna se k'a dun ka ban. bɔrɔtɔ wdft ka sanni walima feere layidu tiɲɛn. k a sa nni bɔr ɔtɔ: ka fɛn sannen dɔ lasegin, ka fɛn dɔ sanni layidu tiɲɛn. k a feer e bɔrɔtɔ ka fɛn dɔ feerelen lasegin, ka fɛn dɔ feere layidu tiɲɛn. bɔsi wdft bɔɔ si lajɛ. Bɔtisiwa na tj Farafina worodugufɛjamana dɔ min ni Namibi, Zanbi, Zinbabuwe ani Farafina Bayanfanfɛ Jamana bɛ dan bɔ. Bɔtisiwana tɔgɔ kɔrɔ tun ye Beshuwana ye. A ye a ka yɛrɛmahɔrɔnya sɔrɔ Angilɛjamana la san 1966. A mɔgɔ hakɛ ye 1290.000 ye. A duguba ye Gaborɔni ye min mɔgɔ hakɛ ye mɔgɔ 90.000 ye. bu wdft k'a mugumugu, k'a susu fɔ k'a kɛ mugu ye. wdfl ka gɛlɛya. Ntolantan Joliba ni s itadi cɛ na bu: Ntolantan Joliba ni s itadi cɛ na gɛlɛya. bu t sogomugu kolontan, jiriden sogo. bu t ɲɔ folonen miyɛnɛ min bɛ wuli, faranin min bɛ ɲɔkisɛ, kabakisɛ ani sɛnɛfɛn wɛrɛw la. bu ba a t boli siya dɔ denmisɛnninw bɛ kalifa min na. bu ba a t b ub a ga lajɛ. bu ba ga t fɛnɲɛnama minnu caman bɛ balon ɲɔgɔn fɛ ni u bɛ jirimafɛnw ni finiw ɲimin. b ub a gat onk un bubagaso. bu ba gab ɔla t mɔgɔ min bɛ taa bubagaso bɔ ka na ci a ka shɛdenw kɔrɔ. bu ba gani n t farikolo yɔrɔ dɔ kirinni min bɛ sɔrɔ joli boli baliya a la a ɲɛfɛ walima bana dɔw fɛ i n'a fɔ jolicayabana. A bɛ fɔ fana ko b u ba ganin jɛ. Bubaganin donna a sen na. bu ba si t basi min dilala ni ɲɔbu, kababu walima sɛnɛfɛn wɛrɛ bu ye. bu bu nin t warabilen min bɛ ladon so. A bɛ fɔ a ma fana ko bubutiga. bu buti ga t b ub uni n lajɛ. bud u bɛdɛ t fɛn min ka magan, o cogoya. A bɛ budubɛdɛ! A ye fini go gomi la k'a gosi k'a kɛ burubɛrɛ. =bur ub ɛrɛ. bu ga t 1 bɛɛsɛ, mɔgɔ min ka fini donta sɛgɛsɛgɛlen don, fini ɲuman ni fini jɛlɛn dɔn ka di mɔgɔ min ye. bu gaya mɔgɔ min ye buga ye, o cogoya. bu gu t so min jɔlen ni tɛfɛ k'a bili ni ncɔ ye walima min kurukara jɔlen ni nco ni karata ye. A bɛ fɔ bugu laban in ma ko karatabugu. bu gub u gu wdft ka fɛn dɔ kerun, k'a fili yɔrɔ jan. A bɛ fɔ fana ko bugubuguma. bu gub u gu wdft ka ɲɔ ko ji la minan dɔ kɔnɔ ka o minan yigiyigi sanko ɲɔ ni a la bɛlɛmisɛnw bɛ bɔ ɲɔgɔn na. bu gub u gu t nɛgɛfalafala walima bɔfɛɛrɛn, wo sɔgɔlen bɛ min na ka juru don a la min bɛ fiyɛ Ntomodenw fɛ ani denmisɛnw fɛ ka u yɛrɛ ɲɛnajɛ. bu guda t bugu minnu jɔlen bɛ kungoda la sɛnɛ kama. bu gufiyɛ t bugu caman minnu jɔlɛn bɛ kungoda masurunna la, dugu fitinin, o yɔrɔ. bu gun t 1 miyɛnɛ walima falaka jɛman min bɛ sigi ɲɛmɔgɔnin kan min bɛ sababuya bana ni kɔrɔ fɛ. Bugun dara a ɲɛ kan ɲɛdimi ni kɔrɔ fɛ. 2 maranka min bɛ kɛ sɔgɔmada fɛ samiya ni fonɛnɛ waati la ni a ɲɛ 25 Bamanankan Daɲɛgafe bɛ kɛ i ko sisi, sisi ladege min bɛ kɛ kulumayɔrɔw la sɔgɔmada fɛ. 3 miyɛnɛ finman, bulama walima ɲugujima min bɛ da dumunifɛn dɔw la i n'a fɔ nɔnɔ, dumuni tobilen minnu ma ja ni u dunwaati tɛmɛna u kan. bu gun wdft ka i da, ka i biri i fan kan ni kɔnɔ ko don. 2 ka i biri sanko i kana ye, ka i dɛn. bu gun wdfl ka caya, ka dɔ fara i yɛrɛ kan. Shɛ bɛ bugun joona ni misi ye. bu gunin t fini dasen dɔ min bɛ kɛ ni gari finman ni gari jɛman ye. bu gunin ka t gɛɲɛ, busan min dilalen ni baganba dɔw fasa walima u wolo ye. bu gunin kar o t finimugu dacogo ni ɲɛgɛn dɔ. bu guri t 1 gɔngɔn, dugukoloma gɔngɔn walima bugurinjɛ. 2 filɛli min bɛ kɛ buguri la, laturu, tiɲɛ. ka bu guri d a ka laturu da. bu guridal a laturudala, tiɲɛdala, mɔgɔ min bɛ filɛli kɛ buguri la. bu gurinjɛ t tasuma ka fɛn jeninen, o tasuma salen ka kɛ buguri ye. bu gurinjɛr ɔs aya td saya min bɛ a tigi sɔrɔ sɛgɛn ni ɲɛni sugu bɛɛlajɛlen na. bu gutuf a t tufa min bɛ biri bugu kunna. bu guturu - bu gu jɛn sɛ n t waleya min ye basigibaliya ye yɔrɔ kelen na i n'a fɔ baganmaralaw ka duniya latigɛ min bɛ kɛ yaalayaala la. A bɛ fɔ buguturubugujɛnsɛn ma fana ko buguturu-bugubɔ. bu gɔ wdft ka fɛn dɔ gosi, ka a ti ni i bolo walima i bolofɛn ye. bu gɔlid a t bugɔlinɔ, nɔ min bɛ tɔ bugɔli kɔfɛ. buk e t cɛw ka kun dila cogo dɔ min na kun fan tɔw bɛ di k'a dan to a sanfɛlan ka taa tenda la ye. buk ɛ t fɛn min sara, o cogoyaladege. A ye tasuma fiyɛ k'a faga bukɛ! bul a t 1 numu bolofara dɔ, i n'a fɔ Dunbiya numubonda. 2 bula : mɔgɔ o mɔgɔ ye Fakoli Dunibya bɔnsɔn ye. bul a t [tk bleu] ɲɛ min ni sankaba walima gala ɲɛ bɔlen. bul a ma min ɲɛ ye bula ye. A bɛ fɔ fana ko bulalama. Nin fini ka bula: nin ye fini bulalama ye. bul aka b ulak a t dumuni min ma tobi ka se. bul ayib ulayi cl fɛn min ka bɔn taamatɔ walima o bɔtɔ a nɔna, o cogoyaladege. A bɔra bulayi bulayi! bulɛti t [tk boulette ] sogo susulen ni kɛfɛnw ye k'a mɔn ni ka a jiran tulu la. bulo n t 1 soden kelen min bɛ du donda la. 2 mɔkɛsuw. =bul ond a w. ka i k ali b ulon da w la ka i kali mɔkɛsuw la. k a b ulond a w sɔ n ka mɔkɛsuw sɔn. bulo nd a da min bɛ so donda la soden na. bulo nd aw mɔkɛsuw, sɔnnikɛyɔrɔ. k a kari sa k a bulo nd a tugu /ci ka a silatunun, ka a ka denbaya ci. bulo nd a t 1 da min bɛ bulon na. 2 b ulo nda : mɔgɔ minnu bɔra cɛ kelen na ni u bɔnsɔnw bɛɛ. U ye bulonda kelen ye. bul u t 1 fɛn min kolokololen don ni wo bɛ a la i n'a fɔ marifa bulu. 2 [kɔnɔrɔ] i n'a fɔ marifabulu, dabulu. bul u t fura, jiribulu. A bɛ fɔ a ma fa jirifura. bul uki t min bɔli tɛliyara, o cogoyaladege. A bɔra buluki!: A bɔra ni boli tɛliman ye. bul uku wdft 1 k a for o b ulu ku : ka ntugu wuli a la. 2 ka fɛn dɔ tiɲɛn, ka a don da fɛ a tun man kan ka don min fɛ. A ye a fa ka nafolo buluku. k a mɔ gɔ k a diɲɛlatigɛ b uluk u ka fɛn kɛ o tigimasina na min bɛ a ka tɛmɛsira gɛlɛya. bul ukut u t i n'a fɔ buluki. bulɔ n t [tk boulon] nɛgɛ min bɛ don ekuru la k'a kɛ ka fɛn dɔ minɛ walima ka fɛn fila minɛ k'u gɛrɛntɛ ɲɔgɔn na. bu mugu t sikɔlɔdɛgɛ min bɛ kɛ situlu ye. bu nad a maden t Adama ni Hawa bɔnsɔnw, mɔgɔw; adamaden lajɛ. bu na gi t bu na ki lajɛ. bu na ki t joginni fɛn o fɛn bɛ na ni wolo wulili ye i n'a fɔ jikalan ka wolo foroforoli. wdfl ka foroki; ka wolo walima farikolo yɔrɔ dɔ wuli funteni, jɔsili wala cɔnkɔnni fɛ. A bɛ fɔ fana ko ka bunan. =b un agi . bu na n t bunaki. bu nb un wdfl ka yɛrɛkɛ fan bɛɛ.2 ka fini b un bu n mɔgɔ la: ka fini biri a yɔrɔ bɛɛ la. bu nb un t jirisun dɔ tɔgɔ. bu nb us o t denmisɛnw ka tulonkɛ dɔ. Bunbunso bɛ dilan ni bunbunju ye. Wo bɛ tigɛ o kɔnɔ ka o dabiri jirimisɛn dɔ tigɛlɛn kunna. Denmisɛn fila bɛ bɛ u sigi bunbun kun fila la ka munumunu. k a bu nb un so boli ka tulon kɛ ni bunbunso ye. bu ns an : jago min bɛ kɛ fini ni wolomafɛn dɔw ye. Fini walima wolo tigɛlen ka misɛnya ka kɛ o jago ye. bu nten wdft ka fɛn dɔ susu fɔ ka a bu. k a tɔ n dɔ bu nten k'a bugɔ kosɛbɛ. Mali ntolantankulu ye Tinizi ntolantankulu bunten. bu nteni t fɛnɲɛnama dɔ ni a bɛ mɔgɔ kin. =ngɔs ɔn . bu nteniku t marifa kɛlɛtigɛlan. bu ntenk a mu nu t sɛri min bɛ kɛ ni ɲɔ buntennen ye. A bɛ fɔ a ma fana ko ɲɔkulukutusɛri. bu nu bu nu t bugurinjɛ kalanman min bɛ ga la tasuma satɔ walima a tantan sa kɔfɛ. bu nu n t tɔnkɔnɔ: kɔnɔba min bɛ mara so ni a bɛ ji dɔn. Kungo kɔnɔ bunu siya caman bɛ sɔrɔ. bu nu nda t ji bɛ poyi ka bɔ dugukolo la yɔrɔ min na. bur a wdfl ka mɔn kosɛbɛ funteni fɛ. A ye gankɛnɛ tobi ka bura joona. ɲɛ 26 Kassim Kone bur ab ur ab a t jirimisɛn dɔ min bɛ falen samiya fɛ ani tilemafɛ nakɔ la. Buraburaba bɛ tigɛ ka kɛ na sugu caman na. bur an t 1 cɛ muso fa, ba, kɔrɔw ye a buranw ye. 2 muso cɛ fa, ba, kɔrɔw fana ye a buranw ye. = bir an. bur an kɛ buran cɛman. bur an mu so buran musoman. b ur an bo nyɛ 1 bonyɛ min bɛ kɛ buranw ye cɛ ni a somɔgɔw fɛ a kɛra burancibɔ, foli, woro, worosɔngo, sɛlimafow ni u ta ɲɔgɔnnaw ye. 2 bonyɛ min bɛ muso somɔgɔw fɛ cɛ ni a somɔgɔw ni a tɛriw ye. O buranbonyɛ caman ye fanali ye. b ura nci bɔ : muso burannakaw ka nali a fa ka foro la ka baara kɛ; cibɔ lajɛ. b ura nf an a buranbnyɛ nin ye dumuni walima negelafɛn dɔ ye. bur an fo foli min bɛ kɛ buranw ye cɛ ni a somɔgɔw ni a tɛriw fɛ sani ka muso furu ani a furulen kɔfɛ. b ur ann a buranw ka so ni cɛ ni muso bɛ dugu kelen; u ka so ni u ka dugu ni cɛ ni muso tɛ bɔ dugu kelen. b ur an nak a mɔgɔ o mɔgɔ bɛ bɔ i muso/cɛ ka denbaya la; mɔgɔ o mɔgɔ bɛ bɔ i muso/cɛ ka dugu walima jamana na ni aw tɛ dugu kelen walima jamana kelen mɔgɔ ye. bur an sɔ n fɛn min bɛ di mɔgɔ fɛ i buran ma. bur an sɔ n fɛn dɔ dili buran ma waleya. bur an sɔ nfɛ n fɛn min bɛ di mɔgɔ fɛ i buran ma. Bur e tj Mandenkɔrɔ sanu damanda dɔ min bɛ Lagine jamana kan Sigiri ni saheli cɛ ani saheli ka digi tilebin kan. Manden sanu caman tun bɛ bɔ Bure. bur en s an u sanu min bɛ bɔ Bure jamana kan. bur en t 1 jiri dɔ min den bɛ dun. 2 o jiriden tɔgɔ. bur en ɲa sa ka : buren ju walima a bolow bɛ tigɛ ka kɛ jasa min ye. =bil en . bur u t 1 folifɛn min bɛ fiyɛ. Buru caman dilanen don ni bagan gere ye. Sisan, buru minnu dilanen ni nɛgɛ ye caman bɛ na ka bɔ tubabujamanaw la. 2 bur ufiyɛl a: mɔgɔ min ka baara ye walima min bɛ se buru fiyɛli la. bur u t dumunifɛn min bɛ dila ni alikama mugu ye takuladibi kɔnɔ. bur u t fɛn min ka kologirin ni a bɛ jimafɛn dɔ la. A bɛ fɔ buru ma fana ko buruburu. bur u t fiɲɛkuru min bɛ ci ji sanfɛ; jɛgɛ ni jikɔnɔfɛn wɛrɛw bɛ a kɛ buru bɛ ci ji sanfɛ. bur ub ɛrɛ t bud u bɛdɛ lajɛ. bur ub uru t ɲaga min bɛ jimafɛn dɔ la; ni jimafɛn basigira fɛn min bɛ sigi a ju la. Buru da a mɛ tj 1 mɔgɔ siya minnu farila ka jɛ dɔɔni ni u bɛ Mali kɔrɔnfɛlan ni a sahɛli dan na Gawo ni Tunbutu mara la. Burudaamɛ bɛ sɔrɔ fana Nizɛri, Alanseri, Mɔritani ani Burkina Faso jamanaw kan. Burudaamɛ siya ka ca. Ifogasi, Kalantesari, Ulimidɛni ye a siya dɔw ye. 2 bur ud aa mɛ ka n: burudaamɛw bɛ kan minnu fɔ. bur uj u t jujɔn, bɔkolo, tariki. bur uj ugosi wtlm 1 jujɔn, bɔkolo ni bɔyɔrɔ latɔrili. 2 sifilɛ, waleya min ye k'a lajɛ i si tɔ ye hakɛ min ye. wdft 1 ka mɔgɔ jujɔn ni a bɔkolo fɔ a ye. Jɛliw bɛ hɔrɔn buruju gosi. 2 ka filɛli kɛ k'a si tɔ lajɛ ka o fɔ aye. Buru kin a Fa so tj Farafina tilebinfɛjamana dɔ min ni Mali, Nizɛri, Benɛn, Togo, Gana ani Konowari bɛ dan bɔ. A ye a ka yɛrɛmahɔrɔnya sɔrɔ Faransi la san 1960. Burukina Faso mɔgɔ hakɛ ye 9.300.000 ye. A duguba ye Wagadugu ye min mɔgɔ hakɛ 400.000 ye. Buru kin ak a tj mɔgɔ min bɛ bɔ Burukina Faso. =Bur ukin a bɛ. bur uk u t bin timinman min bɛ ji la. Buruku bɛ falen kosɛbɛ bamayɔrɔ dɔw la i n'a fɔ Moti mara, Tunbutu ani Gawo. bur uk uji ji timiman minta min bɛ dila ni buruku ye kɔrɔnfɛmɔgɔw fɛ. bur uk utu cl bɔ ni tɛliya ye. A ko burukutu! wdfl ka burukutu kɛ, ka bɔ ni tɛliya walima boli ye. A burukutura ni yanfɛlan ye. bur u mu si t 1 dulɔkiba min ni a fugula kalalen ɲɔgɔn na ni a doni ka ca mɔrikunda. 2 hadamadenw ni baganw bɛ to ka wolo miyɛnɛ min kɔnɔ. bur un wdfl ka bin ka bɔ i kun i ɲinɛma walima i ka bɔ a kalama. k a b uru n mɔgɔ d ɔ la ka jarabi o mɔgɔasina la. Buru ndi tj Farafina cɛmancɛlajamana dɔ ka digi kɔrɔnyanfan kan. Burundi bɛ Tanganika dala ni kɔrɔn cɛ nka a ni Zayiri, Ruwanda ani Tanzani bɛ dan bɔ. A ye a ka yɛrɛmahɔrɔnya sɔrɔ Bɛliziki la san 1962 A mɔgɔ hakɛ ye 5.600.000 ye. A duguba ye Bujunbura ye min mɔgɔ hakɛ ye 229.000 ye. bur unt u wdfl ka fa ka walankata. Segi buruntura: segi fara fɔ a kɔnɔfɛn bɛ warawara. bur ututut u t min tɛ kɔtigɛ. Bu sa tj siya dɔw minnu buruju bɔra Mandenkɔrɔ . U bɛ wele fana ko busawa bu sa n t bugɔlikɛlan. Gɛɲɛ walima jiribolo misɛn bɛ kɛ busan ye. bu sa n wdfl ka gɛlɛya, ka kɛ kɔnɔganko ye. A ko bɛna busan: a ko bɛna kɛ mɔgɔ kɔnɔganko ye. Bu sa nsi tj siya dɔw minnu buruju bɔra Mandenkɔrɔ. A dɔw bɛ wele. bisa, bisano, busanci ani busanga. bu sur u wal e t mɔgɔ min bɛ mɔgɔw jigi tugu kosɛbɛ. A bɛ fɔ fana ko siringale ni jɛliw b'a don fasadadɔnkiliw la. but eli t [tk bouteille] jimafɛnw bɛ lasagon minan min kɔnɔ, a bɛ fɔ a ma bamanankan na ko dunden. buti t jɛgɛjalan walo walima mugu min bɛ labɛn ka dabɔ a kama ka kɛ na la. A bɛ fɔ fana ko jɛgɛbuti; sogo fɛn o fɛn min bɛ kɛ nafin na. buti gi t [tk boutique] sannifɛnw bɛ sɔrɔ so min kɔnɔ. =bitiki. ɲɛ 27 Bamanankan Daɲɛgafe c bu u t fɛn min bilennen, o cogoyaladege. A bilennen buu! bu us u t 1 buguri min bɛ bagan ni fɛnɲɛnamaw dingɛ da la. 2 ka bu us u bɔ : ka bagan walima fɛnɲɛnama dingɛ seni k'a buguri ton kɛrɛfɛ. Ngɛrɛn bɛ buusu bɔ samiya fɛ. bu wa t 1 bɔgɔbilen min bɛ sɔrɔ kungoda dɔw la ani kɔdaw la. 2 bɔgɔbilen min ni kɔgɔ bɛ ɲagami ni misiw bɛ a dun. bu wa t fɛn o fɛn min mana se mɔgɔ farikolo ma walima i kɔnɔ a bɛ se ka i bana walima ka i faga. baga lajɛ. =ba ga, =b wa. bu wan t fɛn min bilennen, o cogoyaladege. A bilenna buwan! bu wati t [tk boite] bara, minɛn min dilalen ni nɛgɛ, jiri walima buteli ye ni fɛn bɛ se ka lasagon a kɔnɔ ka mɛɛn. Lɔkɔti buwati: lɔkɔtibara. A ye tamati lɔgɔti buwati kelen san. buy aki t jiriden dɔ min ka kumun ni timin dɔɔni ni kisɛ misɛnman caman bɛ a kɔnɔ. b wa t b u wa lajɛ. b wa t kumaden min bɛ kabako jira i n'a fɔ pati! b waj ɛ t jirimisɛn dɔ min ku ni npiye ta bɔlen nka ni a tɛ se ka dun i n'a fɔ npiye. =ba gajɛ . c siginiden sabanan. ca t ciya, ci, baara, mako. ca m min dama/hakɛ man dɔgɔn. Kalanden ka ca kalanso kɔnɔ. ca man ml min dama/hakɛ ka ca. Jiri caman bɛ kungo kɔnɔ. cay a mt min ka ca, o cogoya. mwdfl ka bugun; ka kɛ caman ye. Ni i bɛ se marali la, i bolofɛn bɛ caya. A ka wari cayara. a k a ca a l a sika caman tɛ a la, a bɛ se ka kɛ, ni Ala sɔnna. ca b akɔrɔ t cɛb akɔr ɔ lajɛ. ca b alen t kamalennin min ka bilakoroya sera a dan na; bolokoden. =cɛb al en . ca caca t nazaradɔn dɔ min sanka wulila san 1960 lamini na. ca co t caj o lajɛ. Ca di tj Farafina cɛmancɛlajamana dɔ ka digi saheli kan min ni Nizɛri, Libi, Sudan, Farafina Cɛmancɛla Jamana, Kamerun ani Nizeriya bɛ dan bɔ. A ye a ka yɛrɛmahɔrɔnya sɔrɔ Faransi la san 1960. Cad mɔgɔ hakɛ ye 6.000.000 ye. A duguba ye Njamena ye min mɔgɔ hakɛ ye 303000 ye. ca fu bɔrɔ t bɔrɔ min dilalen ni dafu walima bagafu ye. =cako bɔr ɔ. ca jo t 1 so min ka fin/bilen ni a senw ka jɛ. 2 mɔgɔ min bɛ furaw mun k'a fari jɛya. =ca co . ca kɛb a ga t baara kɛbaga, cikɛla. =cakɛl a. ca kɛla t cakɛ b aga lajɛ. ca ko t bagafu. ca ko bɔrɔ t caf ub ɔrɔ lajɛ. cal an bo t wolo sabara siya dɔ min bɛ sahelijamana na. cal a wu cl fasa ni galabu kɛnɛya cogoyaladege. A ye kogo ta calawu! ca man ml ca la jɛ. ca ncan wdft ka fɛn dɔ caroncaron, ka a tigɛtigɛ. I bɛ se ka nin jiri in bolomisɛnw cancan ni bese ye wa? ca n gur a t jiri dɔ min bɛ kɛ dɔgɔ ye ni a furabulu fana bɛ balabala ka finijɛ don a la ka kɛ gɛrɛ ye. ca np aro wdfl ka sumaya, ka sennasumaya, ka dɔgɔya. Sanji canparola fobɔnda fɛ. ca pal o t ɲɔdɔlɔ welecogo dɔ. Ca p uru ca tj 1 ɲamakala siya dɔ minnu bɛ mɔgɔ bɛ dɛli. 2 cap uru ca: nenini min bɛ fɔ mɔgɔ ma min tɛ malo. carin wdfl ka yɛrɛkɛ; ka sɛrisɛri, ka taa siraw fɛ minnu tɛ kelen ye. U kɛlɛlen kɔfɛ, denbaya bɛɛ carinna. =cɛrin . car on wdft 1 ka fɛn tigɛ. 2 ka fɛn jɔsi fɛn wɛrɛ la tɛliya la: ka takala caron. A ye takala caron k'a mɛnɛ. wdfl ka kamalen/ sungurun tigɛ. ɲɛ 28 Kassim Kone ca wu cl tali min ka telin ni a bɛ kɛ ni kegunya ye, o cogoyaladege. Ni i ye a ta cawu, i bɛ a bila cawu! taca wu mɔgɔ min bolola ka misɛn, nson. ca wuca wu t 1 hakiliwuli. Cawucawu bɛ a nɔfɛ. wdfl ka i hakili wuli, ka i fiyefiye. wdft ka mɔgɔ dɔ/bagan dɔ hakili wuli, ka a fiyefiye. wmt ca wu ca wulen jawulilɛn, hakili wulilen. cay a mt/mwdfl ca lajɛ. ce: kumaden dɔ min bɛ folikan la ka fɔ baara kɛlen na, walima ka dɔ fɔ wale ɲuman dɔ la, ka dɔ fo min bɔtɔ don baara dɔ kɛyɔrɔ la. I ni ce: i ni baara. cel e t kel e lajɛ. cel ey a wdfl k eley a lajɛ. cel u t donitalan jɔlama min dilalen ni jurukisɛ walima gari kologɛlɛn ye. cen cegenin t fini min ka surun kosɛbɛ. cer un wdft ka fɛn dɔ tigɛ ka a misɛnya. Muso ye gwan tigɛ k'a cerun. cɛ t 1 adamaden cɛman, cɛya laadaw ye ɲɔgɔn sɔrɔ adamaden min na. 2 mɔgɔ min bɛ ka muso furu, muso cɛ. 3 mɔgɔ min ka farin. Karisa ye cɛ ye: karisa ka farin. 4 cɛya walew bɛ mɔgɔ min na. Nin musow ye cɛ yɛrɛ ye. ka t a a cɛ w fɛ : [bilakoro cɛman] ka sigi nɛgɛ kɔrɔ, ka boloko. 5 cɛ: kumaden dɔ min bɛ a jira ko kumala diminen, tɔɔrɔlen. Cɛ nin dabila sa! 6 ka ta a cɛ w fɛ : [cɛ] ka boloko, ka sigi nɛgɛ kɔrɔ. cɛ wdfl ka bɔ a ma. An ka ɲɛnajɛ don cɛra ka bila donwɛrɛ la. wdft 1 ka fɛn fara ɲɔgɔn kan ka a ta ka bɔ a nɔ la. Muso ye ɲaman cɛ ka taa a bɔn. 2 ka i cɛ : ka i foori ka bɔ yen. Misi tun bɛ na fulakɛ tu min kɛ, a y'i cɛ. 3 ka i cɛ fɛn dɔ la: ka i ban a tigiya ma, ka i ka a la. A ye i cɛ a ka kuma fɔlen na. cɛ kb 1 fɛn fila walima u dantigɛ fura la. Bamakɔ ni Dakaro cɛ ka jan: Bamakɔ ni Dakaro fura ka jan. 2 u cɛman, u cɛmancɛ la. Segu bɛ Bamakɔ ni Moti cɛ. 3 siratigɛ min bɛ mɔgɔ fila walima fɛn fila ni ɲɔgɔn cɛmancɛ la cogoya. A ni a balimakɛ cɛ ka gɛlɛn: u man di, u tɛ bɛn. cɛ t 1 mɔgɔ bɔcogo, i yeɲɛna. Nin muso in cɛ ka ɲi: musocɛɲuman dɔn. 2 fɛn dɔ walima waleya dɔ cogoya, a lahalaya. Nin baara cɛ ka jugu. Cɛ ba T ar awel e tj Sikaso faama min bangera san 1845 A sigira faama Dawula Tarawele nɔ la san 1877. Ale de bɔra Bugula ka na Sikaso sigi ka a tata jɔ. Cɛba soseginna san 1893 la. A dɔgɔkɛ Babenba sigira a nɔ la o sosegin kɔfɛ. cɛ bak ɔrɔ t 1 kamalenkɔrɔ, cɛ min kɔgɔra ka se a dan na. A bɛ fɔ cɛbakɔrɔ ma fana ko cabakɔrɔ. 2 cɛ bak ɔrɔ : mɔgɔ farin, min kolo ka gɛlɛn. Nin ye muso cɛbakɔrɔ ye dɛ! =cab akɔr ɔ. cɛ bal en t cab alen lajɛ. cɛ bay a t cɛw ka bolokodenya, solimadenya kamalenya. cɛ bɛn t kɛlɛ, kɛlɛ bɛ se yɔrɔ min na ni cɛw bɛ se ɲɔgɔn ma. Segu cɛbɛn ma diya. cɛ bilen kɛ t dɔnkɛla dɔ min bɛ cɛbilenkɛ bɔrɔ kɔnɔ. Do cɛ bilenkɛ cɛbilenkɛ min ye Doden ye. Mali cɛ bilen kɛ cɛbilenkɛ min tɛ Do la. cɛ bilen kɛb ɔrɔ cɛbilenkɛ bɛ don bɔrɔ min na ka dɔn kɛ. cɛ bon t 1 cɛw ka makoɲɛfɛnw ni ɲamamafɛnw bɛ mara bon min kɔnɔ. 2 cɛ muso caman tigi bɛ si bon min na ni su bɛ muso min na bɛ taa a sɔrɔ yen. =cɛ so . cɛ bɔ wtlm 1 cɛw bɔli ka taa kɛlɛyɔrɔ la, ga o ga ka kan ka cɛ min bɔ. 2 cɛw bɔli ka taa foroba baara dɔ la. 3 sɔrɔdasi cɛta min wajibilen tun to Tubabutile la. cɛ bɔ wdft ka wo bɔ fɛn dɔ camancɛ la; i n'a fɔ ka kini cɛbɔ: k'a cɛmancɛ sɔgɔ sani ka na kɛ a la, k'a yɛrɛkɛ sanko fiɲɛ bɛ don a la. =cɛs ɔgɔ. cɛ ci wdft ka fɛn dɔ cɛbɔ, k'a fara fila ye, k'a tila fila ye, ka a ci a cɛmancɛ la. ka yɔrɔ dɔ cɛ ka yɔrɔ dɔ cɛbɔ: ka tɛmɛ a yɔrɔ fɛ. cɛd an cɛ t 1 cɛ min bɛ cɛ tɔw dan waleya dɔ la, min bɛ a tɔw ni san cɛ. 2 cɛd an cɛ : cɛfarin. A bɛ fɔ cɛdancɛ ma fana ko sodanso. cɛd en t jamakulu dɔ mɔgɔ, mɔgɔ dɔ nɔfɛmɔgɔ. Buba ni a ka cɛdenw taara ɲɛnajɛkɛyɔrɔ la. cɛf a ga malo t malo siya dɔ. cɛfil anin t dunun dɔ, min kolo ye jiri ye. A bɛ fɔ ni bolo ni kala ye. Nin dunun fana bɛ wele yɔrɔ dɔw la ko perecunba. cɛɛlɛ wdft k a i cɛɛlɛ ka i ɲɔgɔri k'a sɔrɔ i senkan ma bɔ. k a d ɔ cɛ ɛlɛ ka i ɲɔgɔri ka gɛrɛ a la k'a sɔrɔ a ma i senkan mɛn. cɛɛ nɛ t yɔrɔ min mɔgɔ tirinti ka di ka bin. Cɛɛnɛ bɛ dukɛnɛ ma sanji nalen kɔfɛ. wdfl ka tirinti fɛn dɔ kan i n'a fɔ dugukolo ɲiginnen dabɔnkama la walima k'a sɔrɔ i ma a dabɔ a kama. A cɛɛnɛna ka bin bɔgɔ noronoro la. wdft ka fɛn dɔ tirinti m'a mɔrɔmɔrɔn i n'a fɔ gari. A bɛ finikalagari cɛɛnɛ a sen kan. =cɛrɛ nɛ , =tɛrɛ ntɛ . cɛ ga na t cɛ min ma musofuru, cɛ min muso sara ni a ma furu kɛ fɔlɔ; cɛ kulukutu. cɛ gan aya cɛgana ka cogoya. A mɛɛnna cɛganaya la. =cɛ gwa na . cɛ gwa na t cɛgan a la jɛ. cɛj u gu t 1 min cɛ ka jugu, sarantan. 2 min man ɲi adamadenɲa la: baara cɛjugu. cɛju guya sarantanya, min cɛ ka jugu cogoya. cɛj u guy ak uru t kurunin min bɛ falen mɔgɔ ɲɛda yɔrɔ dɔ la min bɛ dɔɔni fara a tigi ka sara kan. [A kɔrɔ yɛrɛ tɛ cɛjuguya sira ye.] cɛk ab ɔn kɔrɔ t 1 janfa, layidutiɲɛn, cɛli ka bɔ mɔgɔ jigi kɔrɔ min tun jigi bɛ i kan, jigitigɛ. Janfa lajɛ. A ye cɛkabɔnkɔrɔ kɛ a terikɛ la. 2 ka i cɛ ka b ɔ [...] k ɔrɔ: ka [...] janfa: ka i ni a cɛ layidu dɔ tiɲɛn. ɲɛ 29 Bamanankan Daɲɛgafe dɔ neni nenisen na min na cɛw cɛya tɔgɔ dɔ bɛ fɔ. Buba mɔmuso diminen ye a cɛmanneni. cɛ mari t mariyasi bɔsen dɔ min ni mɔgɔ fila bɛ a bɔ. A tɔgɔ dalen cɛw la nka ni musow fana bɛ a bɔ. =tara nd e i komi mariyasi bisaba ni fila de bɛ kɛ ka a bɔ. cɛ mari fin t keninke siya dɔ. cɛ mɛ nen m 1 min ɲɛgɛn ka ca. 2 A kɔnɔ cɛmɛnen don: a kɔnɔ dalilu ka ca, a ka kegun. cɛ minɛ n t 1 cɛ ka minɛnw, maramafɛn ni boliw. 2 cɛ cɛya. cɛ misɛ n t kamalen, cɛ min balikuyara nka halisa a ma kɔgɔ ka se a dan na. =cɛ misɛ nnin , =ka malennin . cɛ misɛ nni n t cɛ misɛ n lajɛ. cɛ mu so nin t cɛ min ka waleyaw ni a kɛcogo ni musow ta bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na ka tɛmɛ a cogoyaw ni cɛ tɔw ta kan. cɛ mɔ gɔ t 1 cɛkɔrɔba bonyɛlitɔgɔ . 2 cɛkɔrɔba tɔgɔma wele cogo. cɛn t cɛ n cɛn lajɛ. cɛn t tiyɛn la jɛ.: cɛn t 1 nafolo, muso walima denw cɛ bɛ minnu ta a fa, a ba, walima a kɔrɔkɛ salen kɔfɛ. 2 muso bɛ min sɔrɔ a cɛ, a masaw walima a balima salen kɔfɛ. 3 den bɛ min sɔrɔ a masaw walima a balima salen kɔfɛ. 4 bana min bɛ du dɔ kɔnɔ ni a fana bɛ ta cɛn ye. 5 laada kɔrɔ i n'a fɔ fasiya. =ciyɛn . cɛn a a t cɛkisɛ, naga. cɛn aj an t cɛkisɛjan, nagajan. cɛn aj an t 1 npokotigi walima muso min cɛkisɛ ka jan. 2 muso ɲuman. cɛn cɛ n t 1 faramugumugu min bɛ sɔrɔ folonw ni badankan ni baji la, bɛlɛkisɛ misɛnnin. k a cɛn kɛ mɔ gɔ dɔ ɲi minɲɔ n a ka a ka diɲɛlatigɛ gɛlɛya, k'a lase kunko ma. = cɛ n, =n cɛn . cɛni mus oya td waleya min ye cɛ cɛya ni muso musoya seli ye ɲɔgɔn ma; musoko, sɔmi: ni cɛw bɛ kuma, cɛko: ni musow bɛ kuma. k a cɛni mu soy a kɛ ka da ni ɲɔgɔn ye. cɛni ntulo n t kɛlɛ welecogo dɔ; cɛ fila ka ɲɔgɔnbɛn kɛlɛ senfɛ. cɛnt a cɛ t cɛ min ye muso, muso ni a denw walima nafolo ta cɛn ye. =ciyɛnt acɛ. cɛnt ala t cɛ, muso walima den min bɛ cɛn ta. =ciyɛnt ala . cɛnt a mu so t muso min cɛ sara ni a cɛ balimakɛ ye a ta cɛn ye. =ciyɛ nta mus o cɛtɔ n t cɛw ka tɔn; gundotɔn min ni cɛw dɔrɔn b'a la. cɛɲ a t fɛn cɛɲi, o cogoya. =cɛɲɛ . cɛɲi t fɛn, mɔgɔ min cɛ ka ɲi: muso cɛɲi, mobili cɛɲi. cɛrɛ nɛ t cɛɛ nɛ lajɛ. cɛk ala t 1 binjan min bɛ falen waa la ni a bɛ tigɛ ka kɛ karata ye. cɛk alatu cɛkala bɛ falen yɔrɔ min na kosɛbɛ. cɛk ɛ t dumuni siya dɔ min bɛ dila ni banankumugu ye. =a cɛ kɛ. cɛki sɛ t cɛnaa; farikolo yɔrɔ min b'a ta kamankɔrɔlan na ka na bila solo la. cɛk o t 1 jarabi min bɛ muso dusukun na ka taa cɛ(w) fan fɛ. 2 musow ka cɛnimusoya wele cogo. cɛk o t cɛw ka laada kɔrɔw, cɛw ka gundow ni u ka gundomafɛnw muso tɛ don minnu na. cɛk olo t 1 so cɛmancɛ la jiri. 2 fɛn min ye fɛn dɔ la barikama ye. Karisa ye u ka du cɛkolo ye. =cɛ mak olo. cɛk olon t 1 cɛ min ye jitɔ ye walima min tɛ se ka baara kɛ. 2 musokɔrɔbaw ni cɛkɔrɔbaw ka mɔdɛn cɛman welecogo. 3 mɔdɛnw ka mɔkɛ welecogo. cɛk ɔrɔ t cɛ min si lamɔnen don kosɛbɛ. cɛk ɔrɔb a t cɛkɔrɔ bonyɛtɔgɔ. I tɛ cɛkɔrɔ min tɔgɔ dɔn, i b'a wele cɛkɔrɔba. cɛk ɔrɔni n t cɛ min si kɔrɔla kojugu. cɛk ɔrɔni nku n t cɛw ka gundotɔn dɔ. cɛk ɔrɔni nku n t binjalan jenninen kunkurun min bɛ to duguma ni a bɛ mɔgɔ sennakolon sen sɔgɔ dɔɔnin. cɛk un ba n cɔlɔ t kuru min bɛ cɛw kan na welecogo dɔ. cɛk urul en t manɔgɔ jɛgɛ wusulen min kurulen don. cɛla t muso furulen cɛso; muso furulen cɛ ka dugu walima a faso. A bɛ fɔ fana ko cɛlaso, cɛladu. cɛla jal a t cɛsirijala wololama walima a finilama. cɛla ka w t muso furulen walima muso maminɛnen cɛ ni a somɔgɔw. cɛla np ɛrɛ t muso min nɔrɔlen don cɛw la kudayi. cɛlat aa t muso furulen ka taali a cɛ ka so sigi kama. cɛ ma t fɛ n dɔ cɛ ma a furancɛ la, a cɛmancɛ la. Bataki bɛ kitabu fura cɛma. cɛ ma kolo t cɛkol o lajɛ. cɛ ma n t adamaden walima bagan min ye cɛ ye. cɛ ma n cɛ t fɛn fila walima seleke fila furancɛ la. Kayi bɛ Bamakɔ ni Dakaro cɛmancɛ la. Cɛ man cɛla Gin e tj Farafina cɛmancɛlajamana dɔ ka digi tilebin kan min ni Gabɔn, Kamerun ani Atilantiki kɔgɔji tilebinyanfɛ bɛ dan bɔ. Gun caman, minnu bɛ kɔgɔji la, ye nin Gine dɔ ye. A ye a ka yɛrɛmahɔrɔnya sɔrɔ s ipaɲi la san 1968. A mɔgɔ hakɛ ye 436.000 ye. A duguba ye Malabo ye min mɔgɔ hakɛ ye 330000. cɛ ma n cɛrɔ ba na n t bolokɔni min bɛ bolokɔni tɔw cɛmancɛ la ni a ka jan u bɛɛ ye. cɛ ma nn eni wtlm nenini min ni a bɛ kɛ a ka kan ka kɛ cɛw de fɛ; nenini min na cɛw cɛya tɔgɔ bɛ fɔ. wdft ka ɲɛ 30 Kassim Kone cɛrin wdfl carin lajɛ. cɛrɔ t farikolo cɛmancɛ, solo. A bolo bɛ a cɛrɔ. Cɛsirijala bɛ a cɛrɔ tuma bɛɛ. cɛrɔ wdft ka minan dɔ cɛrɔ: ka a fa ka se a cɛmancɛ la. A ye filen cɛrɔ di ka ci ne ma. cɛrɔti gɛ t 1 dɔnkili yɔrɔ min bɛ da dalaminɛjɛli fɛ. 2 dɔnkili yɔrɔ min bɛ don a tayɔrɔw ni ɲɔgɔn cɛ. 3 ka dɔnkili cɛr ɔtigɛ : ka a cɛrɔtigɛ da. cɛrɔti gɛ t cɛtigɛ lajɛ. cɛ satɔ mus o t musocɛsalɛn, filiyatɔ. cɛ siri wdft 1 ka i cɛ siri ka cɛsirijala siri i cɛ la. 2 ka i cɛ siri fɛn dɔ fɛ/la: ka o fɛn minɛ sɛbɛ la, ka i jija a la. cɛ sirijala t wolo walima fini jala min bɛ siri cɛ la. cɛ so t cɛ bo n lajɛ. cɛ sɔ gɔ wdft ka fɛn dɔ sɔgɔ a cɛmancɛ la, ka wo bila a kɔnɔ walima a cɛmancɛ la. A ye kinin cɛsɔgɔ ka na kɛ a la. =cɛ bɔ . cɛtɛ mus otɛ td 1 hadamaden walima bagan min ni cɛya ni musoya tamaseerew bɛ bange. 2 gɔrijigɛni, cɛ min tɛ muso fɛ fɔ a cɛɲɔgɔnw walima muso min tɛ cɛ fɛ fɔ a musoɲɔgɔnw. cɛtigɛ t jiri minnu bɛ banamini ntulomaw kan so bili la; nɛgɛ minnu bɛ banamini so bili la =cɛrɔti gɛ . wdft ka f ɛn dɔ cɛti gɛ ka a tigɛ a cɛmancɛ la, k'a cɛci. cɛ wa ani n t fɔlɔ Bamananmusow ka kundasen dɔ tɔgɔ. cɛ wɔlɔ nin t 1 kungo kɔnɔ. 2 mɔgɔ min ka kegun. cɛy a t 1 mɔgɔ walima bagan min ye cɛ ye, o cogoya. 2 cɛy a: farikolo yɔrɔ min ye tamashɛn min bɛ cɛya sɛɛmɛndiya i n'a fɔ: fɔrɔ ni bɛlɛkili. 3 cɛy a: farinya, dusu. cɛy as a: kɔsa: bana fɛn o fɛn bɛ na ni cɛya balili ye ka wuli walima ka wuli ka mɛn, bana min bɛ cɛ bali ka jɛ ni muso ye. ci wdfl 1 ka kɛnɛ fara: fiɲɛ bɛ ka ci. 2 ka fara, ka ji bɔ: a ka sumunin cilen kɔ a nun cira. 3 ka fara ka bɔ kelenya la ka tila sigiyɔrɔma caman ye, walima ka tiɲɛn bɔgɔbɔgɔ: U ka du cira. ka ci ka jɛ ns ɛn karis a ka n ka dimi a kɔrɔ min labanna ka a dɔgɔya, ka a neni, walima ka fɛn kɛ a la min man di a ye. wdft 1 k a dɔ ci ka a tigi gosi a gosikan walima a kasikan ka mɛn. A bɛ wulu ci. 2 k a fɛ n d ɔ ci ka mankan dɔ bɔ fiɲɛ fɛ i n'a fɔ ka npɔrɔn ci, ka bo ci, ka nkura ci o n'u ta ɲɔgɔn na. 3 ka dumuni dɔ dun ka ban: A ye kini ci pa!: a ye kini dun ka ban. 4 ka fɛn dɔ gosi a dayɛlɛli walima a foronni kama: ka mɔgɔ kun ci, ka bara ci, ka dɔgɔ ci. cid a ci, fara, pɛrɛn, farada. Cida bɛ nin samara la. =ti. ci t baara, mako, sɛnɛ. k a ci kɛ ka baara kɛ; ka sɛnɛ kɛ. wdfl ka bila baara la. wdft ka mɔ gɔ dɔ ci ka a tigi bila ka taa baara dɔ ɲɛnabɔ. =ciya, =ca . ci t bin, binsiri, binjalan, kaara. ci t 1 kibaruya min bɛ sama mɔgɔ ma k'a ladɔniya walima ka fɛn ɲinin a fɛ. 2 ka ci bila dɔ ma: ka kibaruya dɔ bila ka taa a ma. A fa ye ci bila a ma a ka taa bɔ so. 3 ka ci do n dɔ da : ka kiburuya dɔ kumakan sama a fɛ ka taa fɔ dɔwɛrɛ ye. U ye ci don Buba da ka na. ci t tamanfara min bɛ kɛ mɔgɔ siya kelenw na. cib aah t nabiɲuman, Alakira. =cib a ga . cib aga t cib a a lajɛ. cib ara nin t 1 dunun minnu bɛ fɔ ani u dɔnkiliw bɛ da sɛnɛkɛla ɲɔmansaw ye ka u tanu; o dunun, dɔnkili ni a dɔnsen. 2 sɛnɛkɛlaw ni fangalabaarakɛlaw bɛ furakisɛ min yalasa sɛgɛn bɛ tɛmɛ u kan, nisɔndiyafuranin, denkelendɛmɛbaa. cibɔ t jaama bɛ jɛ ka baara min kɛ foro kelen kɔnɔ bonyɛ la walima sara la. k a ta a ci bɔ la ka taa foroba baara la dɔ ka foro la. bur an cib ɔ muso cɛlakaw ka taali ka tile kelen baara kɛ a fa ka foro la. ciden td 1 mɔgɔ min ka baara ye cidenya ye. 2 mɔgɔ min bɛ bila walima min bilara ci dɔ la. cidenya ciden ka cogoya. cikɛ t sɛnɛkɛ, forolabaara. k a ci kɛ ka sɛnɛ kɛ, ka baara kɛ. cik ɛla baarakɛla, sɛnɛkɛla. cikɛ foro sɛnɛ bɛ kɛ foro min na. cikɛɲ ɔ sɛnɛkɛɲɔ; ɲɔ min sɔrɔla cikɛforo la ni a kɛ ni sanni ye; min tɛ sanniɲɔ ye. cilas e wtlm waleya min ye baara dɔ walima ci dɔ foorili ye. cin wdft ka t as u ma cin ka tasuma mɛnɛ, ka tasuma tugu, ka tasuma don jiri, finfin, walima fɛn jenita dɔ la. cin wdft 1 ka ɲin kɛ ka fɛn dɔ sɔgɔ walima ka a tigɛ. Wulufatɔ bɛ mɔgɔw kin. 2 fɛn ɲɛnama dɔ ka fɛn dɔ sɔgɔ ni ncɔn ye ka baga bila o cinda la; ka dɔ kin ni i ɲin ye. Didenw ni sa bɛ mɔgɔ cin. =kin. wt cinni/ki nni. ci nnif ɛn fɛn ɲɛnama walima bagan minnu bɛ mɔgɔ kin =kinnif ɛn . cind a td da min bɛ bila farikolo yɔrɔ dɔ la cinni kɔfɛ =ki nnida . cinta n m 1 makontan, baara tɛ mɔgɔ min na. 2 ɲɛci tɛ fɛn min na. ci ntany a 1 fɛrɛ, baarantanya. 2 mako tɛ jɔ fɛn min na cogoya. cis aral a t 1 sɛnɛkɛ baara min bɛ kɛ sarala, ci kɛli sara la. A bɛ fɔ fana ko cisaralabaara. 2 ci sar ala kɛla : mɔgɔ min sɛnɛ kɛ wari ni tile la. ciwar a t 1 sogokun min dɛsɛlen don jiri la ni sɛnɛkɛ laada ni ɲɛnajɛfɛn don. 2 ciwar a: mɔgɔ min ye sɛnɛkɛ waraba ye. ciya t ci lajɛ. ciyɛn t cɛ n lajɛ. co cl banni dakelen cogoyaladege. Fali ye i ban taama ma co! co ba a t fɛn min ɲiginnen don kosɛbɛ, o cogoyaladege. A bɛ cobaa! A ye nɔnɔ kɛ basi la k'a ɲigin cobaa! ɲɛ 31 Bamanankan Daɲɛgafe co go t 1 ɲɛ, daɲɛ, bɔ ɲɛ. 2 [ɲininkalan] cogo di walima cogo jumɛn?: ɲɛ jumɛn? I bɛ a kɛ cogo di?: I bɛ a kɛ ɲɛ jumɛn? 3 kɛcogo; nin cogo la: nin kɛɲɛ la. ka co go[y a] s ɔrɔ fɛn dɔ la ka ɲɛ sɔrɔ a la. co go(y a ) se, dalilu. Cogoya tɛ a fɛ: se tɛ a ye. cogoy a 1 cogo. 2 hadamadenya, mɔgɔya, sɔn. A ka cogoya man ɲi: a sɔn man ɲi. k a fɛn dɔ co goy a wdft ka ɲɛ sɔrɔ a la. ka [ wal e/f ɛn dɔ kɛ ] a cogo bɛ ɛ l a/a ɲ ɛ bɛɛ ma ka a kɛ ka se a dan na; ka se a la kosɛbɛ. A bɛ bamanankan fɔ a cogo bɛɛ la. =co ko/ =cok oya . co go b a wdft ka i co gob a/k a fɛ n d ɔ co gob a ka i firifiri/ka fɛn dɔ firifiri ji la min bɛ mankan bɔ. co go co go: ka fɛn dɔ cogocogo: k'a firifiri ji la, k'a sananko. co go nta n m sentan, fantan, jigintan. co goy a t co go lajɛ. cok o t co go lajɛ. cok oya t co go lajɛ. colo ki cl ni tɛliya ye, o cogoyaladege. A bɔra coloki!: a bɔra tɛliya la. co oko wdft 1 k a i co oko : ka i sigi ka ɲɛ, ka i sigi wulibaliya kama, ka i sigi ni fanga ye. 2 ka fɛn dɔ gengen, ka a turu. co olo t 1 mɔgɔ walima bagan min tɛ sigi a sigiyɔrɔ la. 2 ka cool o/co oloy a: ka bɔ i sigiyɔrɔ la ka taa sigi yɔrɔ wɛrɛ. 3 ka cool o /co oloy a dɔ nɔ fɛ : ka bɔ i sigiyɔrɔ ka yɛlɛma o tigi/fɛnmasina fɛ. 4 co oloy a: mɔgɔ walima bagan min bɛ coolo, o cogoya. co olo t wo caman sɔgɔlen bɛ bara/filen min na ka dumunifɛn dɔw ko walima ka fɛnjugu bɔ u la. k a tɔn d ɔ kɛ coolo y e ka a bugɔ kosɛbɛ, ka kuru caman don a la. Reyali ma sɔn s itadi ka a kɛ coolo ye. cori cori cl coyicoyi lajɛ. corin wdft ka fɛn dɔ/w gɛrɛntɛ, ka u gɛrɛ ɲɔgɔn na. ka bɔr ɔ corin k'a fa kosɛbɛ. ka shɛ sen corin ka a sen fila minɛ ɲɔgɔn na, ka u siri ni juru ye. Denmisɛnw ye shɛ gɛn ka a minɛ ka a senw corin. cor on wdfl 1 ka minɛ ni ka dɛsɛ ka i yɛrɛ bɔ. Mobili coronna bɔgɔ la. 2 ka kunko sɔrɔ/ka kunko lase mɔgɔ ma min na bɔli ka gɛlɛn. A baarakɛɲɔgɔnw ye a coron. wdft k a i ɲɛ coro n f ɛn dɔ la ka i ɲɛ jɔ a fɛnmasina la waati jan kɔnɔ. ka fɛ n dɔ coro n fɛ n wɛrɛ la k’a don ni barika ye, ka don k'a minɛ, k'a banban. A ye sabara coron a sen na. cor on t sabara siya min kɔnɔ ka dun ni a bɛ se walima ka surunya mɔgɔ kunbere la. coyi cl 1 boli min ma suda, o cogoyaladege. A bolila coyi! ka coyi k ɛ ka boli, ka wuli ka bɔ i sigiyɔrɔ joona k'a sɔrɔ a ma suda. Juru cayalen a la, ye coyi kɛ. coyi coyi cl fɛn min bilennen don, o cogoyaladege. Jiriden bilennen coyicoyi. =cori cori. cɔ Hatɛ!, O don! cɔ cɔ t 1 sanji ka bala ka na k'a sɔrɔ san ma fin. 2 samiya waati min san bɛ bala ka na k'a sɔrɔ a ma fin walima ka kulu. cɔ cɔ ba t samiya waati min sanjikisɛbaw bɛ bala ka bin hali ni san finnen tɛ kosɛbɛ. cɔ cɔni n t samiya waati min sanjikisɛ misɛnw bɛ bala ka bin hali ni san finnen tɛ kosɛbɛ. cɔ gɔri wdft ka f ɛn dɔ [ malo, sik ɔlɔ] cɔgɔri ka a susu yalasa a fara walima kunkun ka bɔ a la. A ye malo cɔgɔri k'a fiyɛ. cɔn kɔ n wdft ka fɛn dɔ tereke, k'a digi; k'a bisi fɔ k'a magaya, k'a ji bɔ, k'a fara bɔ a la. cɔɔlɔ wdfl fɛn dɔ caman ka jigin ɲɔgɔn fɛ. Cɔcɔ la sanji bɛ cɔɔlɔ. cɔɔlɔ wdfl ka fasa, ka laci. A ka bana in ye a cɔɔlɔ. cɔɔ nɔ wdft cɛ ɛnɛ lajɛ. cɔrdi t dumunifɛn dɔ min bɛ dila ni jɛgɛ ni malo ye. cɔri cld kosɛbɛ! Cɔri bɛ fɔ "Tigɛ n na cɔri!" la. =cɔr ɔti. cɔrɔ t 1 kɔnɔmisɛnnin dɔw minnu darɔko ka ca. A kɔnɔ bɛ wele fana ko cɔrɔnin 2 mɔgɔ min bɛ kuma kosɛbɛ. cɔrɔ t bolokɔni walima senkɔni wɔɔronan min ni mɔgɔ dɔw bɛ wolo ni a ye. cɔrɔ t malo, kɔɔri ani ɲɔ ju falennen kɔ ju misɛnnin dɔw bɛ falen u kɛrɛ la. wdfl ka shɛn falen ju kɛrɛfɛ. Malo, kɔɔri ani ɲɔ bɛ cɔrɔ. cɔrɔ kɔ wdfl ka misɛnya, ka kɛ mɔgɔ misɛn/basigibali ye. A tɛrikɛ cɔrɔkɔlen kojugu. wdft k a ku ma cɔrɔ kɔ k'a ji caya, ka kuma tɛliya fɔ, ka kuma tɛliya fɔ fɔ hali a tɛ faamu. wmt cɔrɔ kɔl en misɛn, basigibali. cɔrɔ ntɔ wdft ka fɛn dɔ cɔrɔntɔ: k'a gɛrɛntɛ kosɛbɛ. Ni i bɛ bɔrɔ dasiri i bɛ juru cɔrɔntɔ a la. cɔrɔti cl cɔri lajɛ. cu me [ak] jinɛjaba, layi. cu n t dunun sugu dɔw. Cun bɛ wele fana ko tun. A kolo ye jiri ye ka a fan kelen tu ni wolo ye. Cun bɛ fɔ ni tɛgɛ ye. cu n wdft ka i cu n ka jigin ka bɔ sanfɛ ka jɔ walima ka bin duguma, ka i pan ka jigin. A ye i cun ka bɔ mobili bolitɔ kɔnɔ. wdfl ka cu n d ɔ k an ka jigin a kan k'a sɔrɔ a ma sigi ni a ye, ka bala a la. A ka nali cunna an kan. cu ncun wdfl ka cɛrin cɛrin, ka janya ɲɔgɔn na. Sanji nali bɛ cuncun tilema fɛ. cu nɛ t mɔgɔ min tɛ se tulonkɛ dɔ la, min ye laban ye. cu nnk a n t fɛn balalen, fɛn min ma suda, fɛn min tɛ suda. ɲɛ 32 Kassim Kone D a ka kuma fɔ i bɛ min nɔfɛ. 14 kari sa d a wɛrɛ cilen k a kɛ : a ka kɛ mɔgɔ ye min tɛ se a da la. C nun, kɛrɛda walima panparan min ka fɛkɛn/dɔgɔn i n'a fɔ muru da, jele da. Muru da ka di: muru da ka fɛkɛn, a tigɛli ka nɔgɔn. O jele da ka go: ka fɛn dɔ tigɛ ni o jele ye man nɔgɔn. da t jirimisɛn dɔ min fura ni a ŋɔnɔ bɛ dun ni a fu bɛ bɔ ka kɛ mako caman ye. d a bilen nin da min feere ka bilen ni o bɛ wuli ka min. d afu fu min bɛ da kala la. d af ura da fura min bɛ kɛ na la. da kisɛ da den kisɛ min bɛ kɛ datu ye. A bɛ fɔ da siya dɔ fana ko dakumu bawo a fura ni a ŋɔnɔ ka kumun. d aŋɔ nɔ da feere min bɛ kɛ na la ani min bɛ wuli ka min. datu nafɛn dɔ min bɛ dila ni dakisɛ ye. Da bɛ don toli la ka kɛ datu ye. da wdft ka fɛn dɔ dila, k'a sababuya. Ala ye duniya da. Shɛ bɛ fan da. Garankemuso ye a kun da. Numumuso ye daga da. A bɛ gese da. k a fɛ n d ɔ da mɔ gɔ la ka a nɔrɔ a la, ka a bila o mɔgɔmasina la i n'a fɔ ka nkalon da mɔgɔ dɔ la; [cɛ] ka kɔnɔ da muso la. d ado nk an : mɔgɔ bɛ wolo ni hɛrɛ ni hɛrɛtana min ye i tɔgɔ la. Dadonkan bɛ wele fana ko d ak an ani n ak an . 4 dak a n: dadonkan, nakan. Dadonkan lajɛ. da wdft 1 k a i d a ka i dɔjanlo duguma walima dalan dɔ kan i n'a fɔ bilali, kalaka. 2 k a i d a ka sunɔgɔ. k a a' da ni ɲɔ gɔ n y e [cɛ ni muso] ka cɛnimusoya kɛ ɲɔgɔn fɛ. ka ta a i d a ka fatu, ka sa: Karisa taara i da: karisa soseginna. ka ta a i d a du gufin ni duguj ɛ cɛ i ko n gɛrɛ n man s a ka sa, ka faatu. ka taa i da fɛ n d ɔ k an ka taa i da ka miiri a la. A to n'ka taa n'da an ka sini ɲɔgɔnye kan. 3 ka fɛn dɔ bila. Jele da duguma: a bila duguma. I dusu da: i dusu bila, i hakili sigi. k a d a mɔ gɔ/ fɛn dɔ la ka tigɛ a ma ko o mɔgɔ tɛ i janfa, ka i kɔnɔ fɔ a tigi ye/ka tigɛ a ma ko o fɛn tɛ basi si lase i ma. k a i da karis a da kɔr ɔ ka i da karisa dafɛ lajɛ. ka i d a karis a da fɛ/k ɔrɔ ka a nɛgɛn ka fɛn dɔ walima kunnafoni dɔ sɔrɔ a la ka a sɔrɔ i ma a fɔ a ye ko i bɛ o fɛn masina walima o kunnafoni masina nɔfɛ. datu ma/d a wa ati mɔgɔw sunɔgɔ waati. da t 1 waati, sen, cogoya dɔ falenwaati. A da bɛ i la: i ta waati sera. 2 tile; da fila in na: tile fila in na. da t jolisiralabana dɔ min bɛ cɛya ni musoya minɛ ni a sɔrɔli ka telin cɛnimusoya fana fɛ. Da juguyalen bɛ wele ko bilenboro. da t 1 sansɔngo walima feeresɔngo A da ka di: nafolo walima wari caman tɛ don a la. A da man di/a da ka gɛlɛn: A sansɔngo bɛ wari caman fɛ. 2 nafa, kungo. Jamana wɛrɛ taali ka di i la. Daa Mɔ nzɔn J ar a tj Segu faama Mɔnzɔn denkɛ fɔlɔ min sigira Segu kunna k'a ta san 1808 la ka t'a bila san san 1827 la. Da tile la, Seku Amadu ye fanga ta Masina ka Masina bɔ Segu ka mara la. Da ye diya ɲinin Karata fɛ san 1826 ka fu siri Karata ni Segu ka d siginiden naaninan. da t A 1 dumuni bɛ don farikolo yɔrɔ min fɛ. Nɛn ni ɲin bɛ adamadenw da kɔnɔ. ka i da b ɔ fɛ n d ɔ l a: ka a [dumuni ] dabila; ka a kɔrɔfɔ bila walima ka i sen bɔ a la. 2 mɔgɔ hakilinanta, mɔgɔ kan, mɔgɔ miiri. ka i da do n fɛ n dɔ la : ka kuma a la. Kana i da don u ka kɛlɛ la. A ma sɔn ka i da don u ka kuma na. 3 kuma, kan. ka i da tigɛ mɔ gɔ dɔ l a: ka i ban ka kuma o tigi fɛ, ka kuma tigɛ i ni a tigi cɛ. k a i d a tugu: ka i ɲinw ni i dawolow segin ɲɔgɔn ma. k a i da y ɛlɛ: ka i da waga, ka i dakɔnɔnan jira. 7 dadiya : nendiya, kuma nɔgɔyali karisa ma. Karisa da ka di: karisa nɛn ka di, a bɛ se kuma la kojugu. 8 dafɛ kɛny a : sebaliya ka gundo mara. Karisa da k a fɛkɛ n: karisa tɛ se ka gundo mara, a tɛ se a da la. =ka s e a d a l a. 10 d agiriny a: sebaliya kuma na; kuma gɛlɛyali i ma. Karisa da k a girin : kuma ka gɛlɛn karisa ma. 10 d ak u mu nya : dumunifɛn diyabaliya da kɔnɔ ni bana dɔw bɛ min kɛ mɔgɔ la. A da ka k u mu n: dumuni man di a da. 11 dak un any a: ni foyi man di mɔgɔ da waati min, o cogoya. 12 d ak uruɲ ɛ: da fa senɲɛ kelen dumuni na, kumakan kelen. 13 d alatɛli: mɔgɔ min da ka tɛli kuma fɛ walima dumuni fɛ. 14 dal atɛliya : a da teliyali kuma na/dumuni na; kuma fɔbaliya sabali tɛ mɔgɔ min na cogoya. A dal a ka tɛli. b mɔgɔ ka girin ka kuma cogoya. 22 dawolo. da s us u ka dawolo fin ni misɛli ni finnan ye. d as us ula mɔgɔ min bɛ musow dawolo susu. =ɲins u sula . da s us u wdft wale min ye dawolo susuli ye. B 1 wo min ye donda walima bɔda ye i n'a fɔ soda, bilonda. 2 kn tigɛli, sɔgɔli, cili...bɛ nɔ min to: bereda, sɔgɔlida, gosilida. 3 ka da tu gu : ka bɔwo ni donwo geren, ka kon biri da la; ka da bolol atu gu : ka a tugu k'a sɔrɔ i ma a sɔgɔ; ka da sɔgɔ: ka konnɛgɛ kɛ ka da bali ka yɛlɛ. ka ta a da la : ka taa sutura la, ka taa ɲɛgɛn. 4 kn kɔkannan, kɛrɛfɛlan, kɛnɛmalan: disida, nunda, kɔlɔnda. 5 kn yɔrɔ dɔ; buguda, baarada. 6 ka don d a l a: ka kɛ fɛn ye, ka kɛ sɛbɛkɛla ye. 7 ka b ɔ s aya mu so man d a ka t'i yɛrɛ fili a cɛ ma n da : ka bɔ kungo nɔgɔman dɔ la ka yɛrɛ sɔrɔ dɔ la min ka gɛlɛn fɔlɔ ye. 8 k a i d a bɔ karis a l a: ka kuma sarali dabila a la, ka kuma dabila a fɛ. 9 ka i d a do n kari sa d a: ka kuma a fɛ yalasa ka a hakilinan kɛ i yɛrɛ hakilinan ye. 10 k a i da fa mugu la min ɲigin ji tɛ i d a : ka waleya dɔ jutigɛ min foorili fanga tɛ i la. 11 k a i d a ko karis a l a: ka kumajugu fɔ a ye, ka a dɔgɔya, ka a neni. 12 ka i daji tu k aris a da : ka kuma a fɛ yalasa ka a hakilina yɛlɛma ka kɛ i yɛrɛ ta ye; ka kuma a fɛ yalasa a ŋaniya bɛ kɛ i yɛrɛ ta ye sira dɛ fɛ. 13 ka k aris a d a go si: ka kɛ sababu ye ka a lakuma ɲɛ 33 Bamanankan Daɲɛgafe san bisaaba bɛnbaliya la. A sosɛginnen, a dɔgɔkɛ Cɛfolo sigira a nɔ la. daa t da ga lajɛ. daa t folifɛn dɔ, min dilalen ni filen fitinin ye ni a juru ye wɔɔrɔ ye. daa b a t bagan, dantanfɛn. daa b a t bubagaw la kungoloba min bɛ kinni kɛ. daa bɔ wɔl ɔsɔ t wɔlɔsɔ min bɛ kɛ ka daga bɔ tasuma la numumusow fɛ. =da gab ɔwɔlɔs ɔ. daad ur u t bɔgɔ daga min dilalen ji lasagon kama ni a ji bɛ sumaya. Wo fila de bɛ daaduuru la a kɔnɔ ji bɛ min minnu fɛ. daa mɛ t 1 kungosogo dɔ min cɛman bɛ a musoman nɔfɛ kudayi. 2 cɛ min ka musoko ka jugun, min bɛ keleya kosɛbɛ. daa mu t 1 hɛrɛ, nisɔndiya, lafiya. wdft ka fɛn dɔ diyabɔ kosɛbɛ. I kɛnɛ ka i ka fini daamu: i ka a diyabɔ kɛnɛya ni hɛrɛ la. daa ni wtlm 1 fɛn dɔ toli Ala ma, juguman sarali toli yen. wdft k a ju gu ma n d a ani a kɛ b aga l a ka i ta to Ala ma, ka juguman kɛbaga ni a hakɛ to ɲɔgɔn na. Ne bɛ i ka juguman daani i la. daa nɛj u gu t 1 mɔgɔ min kɔnɔna ka jugu, min tɛ hinɛ. daa nɛj u guy a mɔgɔ daanɛjugu cogoya. daa nk un t 1 Siraw bɛ ɲɔgɔn cɛrɔtigɛ yɔrɔ min. 2 sɔnnikɛyɔrɔ. =da ngu , =d an ku n. dab a t sɛnɛkɛminan min bɛ kɛ ka ntugun wuli ani ka kɔrɔsiyɛnni kɛ. da ba kal a 1 jirikala min bɛ sɔgɔ ka dabakisɛ don a la. 2 misidaba minɛyɔrɔ ni bolo ye. dab aki sɛ nɛgɛ min bɛ daba la ni o de bɛ ntugun wuli ni siyɛnni kɛ. d a ba mus o daba min kala ni a kisɛ ka bon. d ab ata ŋa na mɔgɔ min bɛ sɛnɛ kɛ kosɛbɛ, sɛnɛkɛla waraba, ciwara. misida b a daba min bɛ sama misi, fali walima so fɛ. dab a t ji finman min bɛ dila mɔrikaramɔgɔ ni mɔrikalandenw fɛ kalimula sɛbɛnni kama, ankiri. =da ba ji. dab a bar a t dabaji bɛ kɛ bara min na ka lasagon. dab ad a t jirimisɛn dɔ min bɛ kɛ fura ye. dab ad ank a na t wulu min farila ye ɲɛ wɛrɛ ye ka a kan jɛ. dab ad ank a nn a t wulu siya dɔ min farila ka bilen ka a kansi jɛya. dab aji t d a ba lajɛ. dab ak ala t daba lajɛ. dab ak ala nkɔy ɔ t wolo walima fara girinman min bɛ kɛ tɛgɛ la dabakala walima fɛn dɔ kala minɛli fɛ baarakologirinw kɛli senfɛ. dab aki sɛ td d ab a lajɛ. dab ali t 1 dalilu, ko ɲɛdɔn min bɛ se ka mɔgɔ dɛmɛ ka ko dɔ ɲɛnabɔ, fɛɛrɛ, cogoya. 2 kegunya, dabalitigi don: a ka kegun, a bɔfan ka ca. 3 bana min sɔrɔla mɔgɔ bolonɔ fɛ, baarajugu. wdft k a mɔgɔ d ɔ dab ali ka baarajugu kɛ a la, k'a ɲɛɲinin =d a bali kɛ karis a la . k a da b ali tigɛ fɛn dɔ ka ma /la ka fura ɲinin o fɛnmasina la, ka cogoya ɲinin, ka fɛɛrɛ ɲinin/tigɛ. d a balitigi dabali ka ca mɔgɔ min fɛ. dab a mu so t sɛnɛkɛdaba min da ni a kala ni kisɛ ka bon. dab a sigi t kɔmɔden minnu ka baara ye kɔmɔtu dondaw ni a bɔdaw kɔlɔsili ye; ni u bɛ dugu wɛrɛw Kɔmɔw nali suda jama la. dab ata ŋa na t sɛnɛkɛla waraba; daba lajɛ. dabi t 1 fɛnɲɛnama min bɛ kɛ sidilan na ni kinnifɛn fana don. 2 da bi: mɔgɔ min bɛ a sigiɲɔgɔn tɔɔrɔ. Karisa ye dabi ye: karisa ye sigiɲɔgɔntɔɔrɔ ye. 3 ka i bilen i ko d abi : ka dɔlɔ min fɔ ka a damatɛmɛ. dabi t kɔnɔ siya dɔw min bɛ bɔ sufɛ. d a bikal akati gi dabi siya min kamafura si dɔw ka jan ni a tɔw ye. dabil a wdft ka fɛn dɔ jɔ, ka a kɛli to yen. A ye baara dabila ka i da ka sunɔgɔ. d a bilatu ma/ dabil awa ati waleya dɔ bɛ dabila tuma min. dabiri wdft ka fɛn dɔ da ɲɛsin duguma, ka a yɛlɛma a da kan. A ye filen ko k'a dabiri. dab ɛrɛ bɛrɛ ma wdft k a fɛ n dɔ da bɛrɛ bɛrɛ ma ka bɔda bɛ tigɛ a la. dab olo t kɛcogo, taabolo. dab ɔ wdft 1 ka den da bɔ sin na: ka sin dili dabila a ma, ka sin tigɛ a la, k'a dege dumuni girinw dunni na. wt dab ɔli waleya min ye sin dili dabilali ye den ma. dab ɔ wdft ka fɛn dɔ jubɔ, ka a senɲɛ fɔlɔ kɛ, ka a daminɛ. k a fɛ n dɔ da bɔ a ka ma ka i tugu ka a kɛ, ka a lawuli a kama; ka a kɛ yalasa a bɛ fɛn wɛrɛ sababuya. Ne ma nin kuma dabɔ i dimini kama. dab ɔlɔ t kɔnɔw bɛ sɔkinni kɛ ni u dakala min ye; fɛnɲɛnamaw bɛ u balo ji sama ni kala min ye. dab ɔnk a ma t 1 fɛn min dabɔra a kama, tugukakɛ. 2 dab ɔnk a mawal e: wale min dabɔra a kama. Binkanni ye dabɔnkamawale ye. daci t 1 dawolo fila tugulen walima a wagalen ni ɲɔgɔn cɛ. 2 da ka cili min na a joli bɛ bɔ; dawolo ka pɛrɛnni. dacɛ wtlm dabila, laban. wdft ka fɛn dɔ laban, ka a dabila. U ye sɛnɛkɛ dacɛ ni ɲɔgosi ye. dacɛ wdft ka fɛn dɔ kuntilenna yɛlɛma. A ye mobili dacɛ ka Tunbutu sira ta. dacɛn wdft ka fɛn dɔ i n'a fɔ muru walima jele da tereke kaka la walima kabakuru la yalasa a bɛ diya. Buba ye muru dacɛn ni kaka ye. daco go t fɛn dɔ dara cogo min na, mɔgɔ dara cogo min, bɔcogo, yecogo, sɔn. Nin ye a dacogo ye. dad e wdft ka i d ad e ka i makun, ka i da minɛ, ka kuma dabila, ka kasi dabila, ka mankan dabila. =dad en . ɲɛ 34 Kassim Kone ni i bɛ fɛ ka min fɔ tɛ kelen ye. Ne dafilira: ne ye kuma fɔ min ni n'tun b'a fɛ ka min fɔ tɛ kelen ye. dafilifili wtlm 1 ɲininkali kɛli mɔgɔ caman na yalasa ka fɛn dɔ ɲɛ sɔrɔ. wdft k a i d afilifili ka ɲininkali kɛ mɔgɔw la yalasa i bɛ fɛn dɔ ɲɛ sɔrɔ. Dafin tj Mandenkɔrɔ siya dɔw don minnu ka surun Marakaw la kosɛbɛ bayanfanfɛ. Dafin ka n tj Dafinw bɛ kan min fɔ. dafiri wdfl firi lajɛ. dafiɲɛ t 1 fiɲɛ min bɛ bɔ mɔgɔ ni bagan da. 2 kumakan, kumacogo. Karisa da fiɲɛ bɔcogo man ɲi: karisa tɛ kuma duman/ɲuman fɔ. daf oron t 1 dawolo samali ka taa da kɔnɔnan na. 2 fini bolo walima a sen yɔrɔ min bɛ kuru ka bila walima ka kala. wdft ka i da for on ka i dawolo kelen walima a fila foron. k a fini d af oron k'a sen walima a bolo foron ka bila wala ka a kala. daf u t jurukisɛ min dilanen ni da fu ye. daf uru ku t kenken, sogo/wolo min bɛ da dugumalan kɛrɛ fila fɛ. =k enk enf uru . da ga t 1 tobilikɛminɛn min bɛ dila ni bɔgɔ walima nɛgɛ ye. ka da ga da ka daga dila ni bɔgɔ ye. 3 da gad a baara min ye daga dali ni bɔgɔ ye. da gad ala muso min bɛ daga da ni bɔgɔ ye, dagadanumumuso. d agad atu gul an datugulan min bɛ daga la. k a a da gakol on ci k aris a ku n ka a dɔgɔya ni kumakan dɔw ye a ka walejugu kɛlen dɔ la. U ye a ka nafikiya dagakolonci a kun. f ɛn dɔ ka da gak olo nci k arisa k un a ka walejugu ka laban a yɛrɛ la. A ka juguya dagakoloncira a kun. =d aa . da ga t 1 sigiyɔrɔ, matarafa yɔrɔ. 2 donsow bɛ dalajɛ yɔrɔ min kungo kɔnɔ, u ka minanw bilayɔrɔ. ka da ga si gi ka yɔrɔ dɔ sigi i bɛ matarafa yɔrɔ min na. ka d a ga do n fɛ n dɔ [ mɔ gɔ dɔ ] d a la ka daga sigi fɛn dɔ [mɔgɔ, dugu] la: ka i sigi o fɛnmasina [mɔgɔ, dugu] da la a sɛgɛnni ni a tɔɔrɔko dɔ kama. A ka daga sigilen bɛ fantanw da la: a bɛ fantanw tɔɔrɔkow kɛ. wdfl ka d a ga yɔrɔ dɔ la ka matarafa o yɔrɔ la. da ga wdft ka fɛn dɔ yamaruya, ka a to a ka kɛ. A dagalen tɛ ka bin mɔgɔw kan. da ga bɔ ndal a: waleya min bɛ a to mɔgɔ dɔ ka daga bɛ bɔ mɔgɔ wɛrɛ da la. A ye dɔrɔmɛ mugan di Zan ma dagabɔndala ye. da ga fin t daga min dilalen ni nɛgɛ fin wala bogo finman ye. da ga fu nɛ t Kɔmɔ gundo tɔn dɔ. da gal a wdft 1 ka dumuni dɔ dun k'a ban. 2 [suya la] ka mɔgɔ dɔ kunshɔri. ka wari d a gala ka don da dɔ fɛ. da gal aka t kolo min bɛ da duguma. =da galak ak olo , =da gar an ak olo , =d a gwɛlɛkɛ . da ga n ml nɔgɔ, mɔgɔ min nɔgɔlen. =da n ga . da ga n kn shɛ min ma kɔgɔ, shɛdagan. dadigi wdft ka dɔ faga. wdfl ka d adigi k aris a la : ka digi a la, ka a tɔɔrɔ, ka kɛ sababu ye ka a bɔnɛ. U ka kɛlɛ dadigira u fila bɛɛ la. dadi mi t dimi o dimi bɛ se ka da sɔrɔ k'a ta furufuruli la ka t'a bila funun na. dadiya t nɛndiya, mɔgɔ min bɛ se kuma la kosɛbɛ, o cogoya. wdft ka fɛn dɔ [muru, jele] dadiya: ka a dacɛn fara la walima kaka la yalasa a da ka diya. dadiya t fɛn min da/sɔngɔ man gɛlɛn, o cogoya. wdfl 1 ka kɛ ko nɔgɔn ye, ka kɛ fɛn ye min da ma gɛlɛn. 2 ka dadiy a kari sa la ka kɛ hɛrɛ ye a ma, ka fisaya a ma. dado n wdft ka dɔ fara fɛn dɔ kan. Ka kɔrɔfɔ dadon: ka kɔrɔfɔ ka taa a fɛ. ka t as u ma d ad on ka dɔgɔ sugusugu a kɔrɔ walima ka a fifa; ka tasuma girin. ka a d ado n 1 ka teliya, ka boli. k a [...] dad on ka a girin, ka a lateliya; ka a boli kosɛbɛ. A ye mobili dadon Bamako ni Kati cɛ. dado n t bana min bɛ na ni denw nagalo fununni ye. dadu gula t da duguma kolo ni a sogo. dadu man td 1 min da ka di min sɔngo man gɛlɛn. 2 min ka tigɛli ka nɔgɔn. 3 mɔgɔ min nɛn ka di ni a bɛ se kuma la kosɛbɛ. dadɔ n wdft ka fɛn dɔ faamu, ka taasira ni a nasira dɔn, ka kɛ a kala ma. Musow tɛ Kɔmɔko dadɔn walima u tɛ dadɔn Kɔmɔko la: Musow tɛ foyi faamu Kɔmɔko la. dadɔ nb ali t mɔgɔ min tɛ faamuyali kɛ, min tɛ waleya dɔ kalama. daf a wdft ka fɛn dɔ tɔ lase. daf aji td da fa nɛ n la jɛ. daf alen wtlm waleya min ye layidu dɔ tali ye ka fɛn dɔ kɛ ni fɛn wɛrɛ kɛra kɛfɛn walima balifɛn ye. wdft ka i d af alen ka layidu ta ko ko dɔ mana kɛ i bɛ saraka dɔ bɔ walima i bɛ waleya dɔ kɛ. Ka i dafale Kiyasu la: ka i dafale ko i haminanko dɔ mana ɲɛnabɔ i bɛ Gawusu tɔgɔ jansan. daf an ɛn t mɔgɔ mi nalolen don, naloma, lagalagatɔ, mɔgɔ min tɛ foyi kala ma. =d af aji, =da jibɔ n. daf ara t mɔgɔ min taman ni a da ci ka ca. daf e t so min farila ka jɛ i n'a fɔ dafejɛ. daf es ur uku t so min farila ka jɛ ni tomi finmanw bɛ a la. dafɛ kb kɛrɛfɛ, lamini na. Baginda bɛ Bamakɔ dafɛ. dafɛl an t yɔrɔ min bɛ lamini na, kɛrɛfɛ, kɛrɛfɛlan. dafɛ n t fɛn minnu dara Ala fɛ, dugukolo ni sankolo fɛnw. dafila t marifa min bulu ye fila ye. dafila t tile damadɔ. Da fila in na n'bɛ na taama: tile fila [damadɔ] in na, n'bɛ na taama. dafili wtlm 1 kuma min fɔra k'a sɔrɔ o tɛ a tigi kɔnɔta ye walima a ŋaniya ye. wdfl ka fili ka kuma dɔ fɔ min ɲɛ 35 Bamanankan Daɲɛgafe da ga nin t jirimisɛn dɔ min bɛ kɛ fura ye. da ga ntɔ m yiriyaratɔ, min nɔgɔlen, min tɛ ɲugun a ka sira tɛ nɔgɔ la. da gar a t 1 bana bɛ ka mɔgɔ min bali ka kuma, min ka kuma faamuyali ka gɛlɛn, o bɛ wele cogo min na. 2 mɔgɔ min bɛ se ka kuma nka a nɛn man di ka se ka a yɛrɛ bɔ kunbalan na. =d agwara . da ger en : d a gwer en : ka fɛn dɔ dageren: ka a da geren ni fɛn kologirin dɔ ye i n'a fɔ bɔgɔ walima kabakurun. A ye bɔgɔ kɛ ka dingɛ dageren. da gɛlɛn : 1 fɛn min da ka gɛlɛn, min sɔngo ka ca. 2 da gɛlɛn : mɔgɔ dɔ welecogo tulonkɛkuma la k'a jira ko a tigi ye mɔgɔ ɲuman ye. da gɛlɛn : d a gwɛlɛn : 1 damagɛlɛn, mɔgɔ min da ka gɛlɛn, min tɛ jɔ a sɔn na, mɔgɔ malobali. 2 da gɛlɛny a: mɔgɔ dagɛlɛn ka cogoya. da gɛn wdft ka fɛn dɔ dagwɛn i n'a fɔ muru walima daba: k'a dacɛn, k'a da diya ni farakuru walima kaka ye. =d agwɛ n. da go si wdft d akɔ nkɔ n lajɛ. da go si wdft ka mɔgɔ dɔ kuma dɔ daminɛ sanko i bɛ a hakilina sɔrɔ, ka a bila kuma dɔ la yalasa i bɛ kunnafoni dɔ sɔrɔ. Ne ye a dagosi a ka kuma ɲɛfɔ. da go si t kuntala, hakɛ. Nin baara dagɔsi ka bon: nin baara kuntala ka jan walima a ko ka ca. da goy a td 1 fɛn min da, sɔngɔ mandi, o cogoya. wdfl ka kɛ ko gɛlɛn ye, ka kɛ fɛn ye min ka gɛlɛn. ka da goy a k aris a la ka kɛ bɔnɛ ye a ma, ka juguya a ma. da gu n wdft ka fɛn dɔ se a dan na, k'a laban, k'a kuncɛ. An ye kalan dagun bi. da gwar a t d agar a lajɛ. da gɔb ɛ t ɲin tɛ min da. da gɔsi t kuntaala, hakɛ. Nin ko in dagɔsi bonyɛna. dahiri mɛ t 1 balo, dumuni. 2 balo sɔrɔ cogo. A bɛ a dahirimɛ sɔrɔ karamɔgɔya la: a bɛ a ka balo sɔrɔ karamɔgɔya la. k a i da hirimɛ sɔrɔ [...] l a: ka i balo sɔrɔ [...] la. =d asiri mɛ . daj a wtlm da sɛgɛnni kuma na. wdft ka mɔgɔ dɔ lakuma fɔ ka a sɛgɛn. Kana n da ja ni kumakuntan ye. daj alan td da min bɛ du la bulon tɛ min na. daji: 1 ji min bɛ mɔgɔ walima baganw da. 2 daji : dalilu, gundo. Karisa daji ka kunan: karisa ka kuma ka girin; karisa ka kilisi ka di o ni a ta ɲɔgonna. daji wdfl ka tiɲɛn, ka silasa, ka don da fɛ don man kan ka kɛ min fɛ. A ka wari dajira. wdft 1 ka mɔgɔ dɔ faga. Kurun dafirila ka mɔgɔw daji. 2 ka fɛn dɔ tiɲɛn. U ye a ka nafolo daji. daji wdfl ka ɲigin. Basi dajira. 2 ka fɛn dɔ ɲigin ni jimafɛn dɔ ye. dajɛ td min hakɛ ma lase, min ma dafa. wdfl ka a bali ka dafa. Dɔrɔmɛ mugan ye n ka wari dajɛ. dajib ɔn t da fa nɛn lajɛ. dajira wdft ka fɛn dɔ dajira [karisa la] ka a ɲɛfɔ [a ]ye, ka a da [a] kɔrɔ . Muso ye a ka fasolataa dajira a cɛ la: Muso ye a ka fasolataa da a cɛ kɔrɔ. daj ugu td 1 mɔgɔ min ka kuma caman ye nenini walima kumakolon ye, ɲuman tɛ bɔ min da. 2 daj uguy a 1 nɛnini, kumajugu fɔli. 2 mɔgɔ min da ka jugu ka cogoya. daj ukɔrɔ ku ma td kuma min bɛ fɔ k'a dabɔ dɔ ka mɛnbaliya kama; kuma min bɛ kɛ da jukɔrɔ ka dimi jira. E bɛ mun dajukɔrɔkuma la? k a daj ukɔrɔ ku ma kɛ ka kuma i da jukɔrɔ; ka kuma yalasa dɔ kana i ka kɔrɔfɔ mɛn. dajɔ wdft ka fɛn dɔ bila [yɔrɔ dɔ la], ka a kuncɛ. U ye baara dajɔ yan. dak ab an a t 1 fɛn min ye kabako ye, kɔnɔganko.mɔgɔ bɛ kaba min na. 2 mɔgɔ nankaraba welecogo dɔ tulonkɛ sira la. da ka b an ako ko min ye mɔgɔ lafili ko ye, kabako. d ak ab a na mɔ gɔ mɔgɔ min ko bɛ mɔgɔw lafili; min ka ko faamuyali ka gɛlɛn. dak ala wdft ka fɛn dɔ lase, ka a foori. Sini u bɛ forobaara tɔ dakala. dak ala ma t dabulu, dakala. dak ari wdft ka fɛn dɔ dayɛlɛ ni fanga ye hali ni a bɛ tiɲɛn. Nson ye Buba bɛnkɛ ka bitiki dakari. dak as a t dafiɲɛ suma, kasa min bɛ bɔ dafiɲɛ fɛ. ɲin terekeli bɛ mɔgɔ dakasa tigɛ. dak a sa n go [mɔgɔ] min dakasa man di. dak a wuli t tɛri dumanba, dawaati dɔrɔn bɛ i ni min fara ɲɔgɔn na. da ka wulitɛriya tɛri min ka di kosɛbɛ; dakawulitɛriw ka cogoya. =d aka wulitɛri. dak elen t senɲɛ kelen. A ye so sanwari bɛɛ sara dakelen ye. dako ju gu t mɔgɔ min dacogo man ɲi, min tɛ to a dayɔrɔ la ni a bɛ sunɔgɔ. d ako ju guya mɔgɔ dakojugu cogoya. dako mata ga t banakɔtaa fɔcogo dɔ. dakɔ nkɔ n wdft ka mɔgɔ dɔ ka da gosi k'a kunun ka bɔ sunɔgɔ la; walima yalasa a ka dɔn mɔgɔ bɛ a kɔ. dakɔr ɔb ɔ wtlm dalakɔrɔbɔ, dalabɔ: ka dɔ dakɔrɔbɔ: ka a dalaɲinin, ka a laɲinin, ka dabali kɛ min bɛ a bila waleya dɔ kɛli walima kuma dɔ fɔli la, ka kɛlɛ tigɛ a la. Ne ye Buba dalakɔrɔbɔ ko a fa nana ka bɔ dugu la. wdft ka dɔ da kɔrɔ bɔ ka baga a ma a ka kuma tulon siratigɛ la. d alak ɔrɔ bɔla dalakɔrɔbɔbaga, dalaɲinina; mɔgɔ min bɛ dalakɔrɔbɔli kɛ. =dala kɔrɔ bɔ . dak u mu n t jirimisɛn min fura ni a ŋɔnɔ ka kumun, da lajɛ. dak un td 1 ko, haju, fɛn. Dakun dɔ bɛ an cɛ: haju dɔ [fɛn dɔ] bɛ an cɛ. 2 da, yɛlɛma min sera dɔ ma. Wuluwuluji bɔli dakun bɛ Buba la bi. 3 waati, yɔrɔ. A muso fɔlɔ tɛ bange dakun na tugun. ɲɛ 36 Kassim Kone dak un na sigi td 1 sigili faama dɔ da la k'a kɔlɔsi. 2 mɔgɔ maramafɛntigi min bɛ sigi faama da la fɔlɔ, muɲan kɔlɔsibaga. 3 sɔrɔdasi walima garadi min bɛ sigi faamalamɔgɔ dɔ da la. dak uruk an td kumakan laban, kuma wɛrɛ tɛ kɛ min kɔ. A ye a dakurukan kɛ ko a tɛ kuma a tɛrikɛ kunko la tugun. dala bɔ wtlm dak ɔrɔ bɔ lajɛ. dala cɛ wdft-i ka i ka i ka kuma fɔlen kɔrɔ la, ka i ka kuma fɔlen yɛlɛma. A ye i dalacɛ a ka surɔ kumafɔlen na. dala gɛlɛ n td mɔgɔ min tɛ jɔ a sɔn na, mɔgɔ malobali, dagɛlɛn lajɛ sanfɛ. d ala gɛlɛy a mɔgɔ min ye mɔgɔ dalagɛlɛn ye, o cogoya. dala go si wdft ka mɔgɔ kɔrɔfɔ sanko a bɛ kuma dɔ fɔli dabila. dalaj a td kɔngɔmisɛn, dunkanfa ntanya. =d a ma ja . dalak an td 1 kuma min bɛ mɔgɔ dɔ da, kunnafoni minnu bɛ o kuma na. A dalakan ye mun ye? A ye mun kuma ɲɛnama fɔ? 2 mɔgɔ ye kuma min fɔ ni i bɛ minɛ a ma. =dar ɔk an . dalak ɔrɔ bɔ wdft ka karisa dalakɔrɔbɔ: ka a laɲinin, ka baga a ma, ka kɛlɛ tigɛ a la. wt d ala kɔrɔ bɔli laɲininni, baganma, kɛlɛtigɛ. =d akɔr ɔb ɔ. dala maga wtlm 1 dumunimisɛn kɛli, dalamagafɛn. 2 kuma dɔ tɔ laseli. Nin kuma tɔ tora dalamaga ye. wdft ka i dal ama ga : ka dumunimisɛn dɔ dun; ka kuma dɔɔni. dala matɔ ml mɔgɔ min jogincogo ka jugu. dala min ɛ wdft 1 k a mɔgɔ dal ami nɛ ka kuma segin a ka kuma fɔlen kan. 2 ka dɔ tigi sɔsɔ, ka a ka kuma kɔkari; ka kuma sama ni i ka mɔgɔ bonyɛta dɔ ye. dala min ɛ td 1 mɔgɔ min ka baara ye dɔ ka kuma lamɛnni ye k'a lase jama ma. 2 mɔgɔ min bɛ kan dɔ bayɛlɛma kan wɛrɛ la i n'a fɔ tubabutile dalaminɛ. 3 dɔnkilidala filanan min bɛ dɔnkili laminɛ. wdft ka dɔ ka kuma fɔta labɛn ka ɲɛ k'a lase jama ma. k a dɔnkili dal a minɛ kɛ ka dɔnkili cɛrɔtigɛ da. k a kɛ dɔ k a d ala min ɛ y e ka a ka kan sure yɛlɛma ka kɛ dugulenkan ye. d ala mi nɛjɛli j ɛlimaa lajɛ. dala min ɛjɛliya dalaminɛjɛli ka cogoya. dala mis ɛn td 1 dalandi, mɔgɔ min bɛ kuma kojugu; min ka kuma misɛn ka ca; mɔgɔ min tɛ se a da la. 2 min bɛ dumuni la waati bɛɛ. d ala mi sɛny a 1 mɔgɔ min tɛ se a da la, o cogoya. 2 mɔgɔ min bɛ dumuni na waati bɛɛ ka cogoya. ka dal a misɛ nya ka kɛ kumacamantigi ye. Sɛgɛn ye a dalamisɛnya: sɛgɛn ye a kɛ mɔgɔ dalamisɛn ye. k a d ala mi sɛny a kɛ ka dalatɔmɔ kɛ dumuni na. dala n t dali bɛ kɛ fɛn min kan i n'a fɔ kalaka walima dɛbɛn. dala ndi t dal a misɛ n lajɛ. dala sa wdft ka fɛn dɔ lasa, ka a bali [a ka se] ka kɛ. Fiyentɔya bɛ donsoya dalasa. Sanji ye forolataa dalasa. dala si t si min bɛ bɔ cɛw da la. = d aa si, =d asi. dala si t dalasi kelen ye dɔrɔmɛ kelen ye. =dɔr ɔ mɛ. dala sigi td faama kankɔrɔsigi; mɔgɔ min bɛ sigi kuntigi dɔ da la ka mɔgɔw bisimila. dalatɛli ml 1 mɔgɔ min ka kuma ka tɛli. 2 mɔgɔ min bɛ kɔrɔtɔ kuma kɔrɔ fɔ a bɛ fɔbali fɔ. d alatɛliya 1 mɔgɔ min ka kuma ka tɛli, o cogoya. 2 mɔgɔ kɔrɔtɔ kuma kɔrɔ bɛ na ni fɔbali fɔ ye. d a lajɛ. dalatul on td tulon min na mɔgɔ bɛ kumaw fɔ ɲɔgɔn ma i n'a fɔ ka u ɲagari labɔ ɲɔgɔn na walima ka ɲɔgɔn kɔrɔmatigɛ k'a sɔrɔ i bolo ma se ɲɔgɔn ma. ka d alat ulon kɛ ka tulon kɛ kɔrɔfɔ la. dalatɔ mɔ n wtlm waleya min ye dumuni kɛta latɔmɔnni damatɛmɛ ye. wdfl ka i ka dumuni kɛta sukandi; ka i ban dumuni dɔw la, o cogoya. A bɛ dalatɔmɔn [kɛ] kosɛbɛ. dala wuluya td dafɛkɛnlenya; mɔgɔ min tɛ se a da la ka cogoya. Sigiɲɔgɔnsɔnfɔ ye dalawuluya ye, sigi mana mɛn, bɛɛ dɔnbaga b'i lɔn. dalifini td fini min dara gesedala fɛ. dalilu t 1 cogoya, kɛcogo; dabali, dɔnko, se; kun. Ka nin bana in furakɛ dalilu bɛ a fɛ. 2 kun, nafa. An taali Bamakɔ dalilu ye mun ye? d alilutigi dalilu bɛ mɔgɔ min fɛ; mɔgɔ min bɔfan ka ca. da ma t fɛn min juru bɛ don a juru ka kan ka sara. k a [fɛn d ɔ] da ma do n ka [o fɛn masina] juru don. A ye kumajugu dama don ne la. da ma t hakɛ, kasabi. ka f ɛn dɔ d a ma d ɔn ka a hakɛ dɔn, ka a kasabi dɔn. Ne tɛ a dama dɔn: ne tɛ a hakɛ dɔn. k a i da ma jira ka i seko jira; damajira lajɛ. fur ada ma waati dɔ kɔnɔ, waati bɛɛ, kabini min kɛra. Karisa furadama: kabini karisa dara. A furadama ma dɔlɔ min. k a i yɛr ɛ d a ma d ɔn ka i seko dɔn, ka i dan dɔn. da mad a wdft ka i yɛrɛ majigin i kumacogow ni i kɛwaleyaw la. A bɛ fɔ fana ka i mada. da mad ɔ hl hakɛ dɔ min man ca. A nali tɔ tora tile damadɔ ye. da madɔ w hakɛ dɔ min man ca. A nali tɔ tora tile damadɔw ye. da ma gwɛlɛ n td da gɛlɛn , dal a gɛlɛn lajɛ. da ma ja td d ala ja lajɛ. da ma jal an td 1 bana dɔ min bɛ jolisira la ni a bɛ ɲɛgɛnɛbilenkɛ bila mɔgɔ la. 2 dana bana siya wɛrɛw. da ma jira wtlm 1 ŋaniya jirali ye ka dɛmɛ kɛ ka se i dan na, seko jirali. A ye damajira kɛ a balimakɛ ka kɔɲɔ la. wdft-i ka i d a majira ka i seko jira. A bɛ a damajira a tɛriw kunkow la. =da mayira . da ma n t 1 sanu bɛ bɔ dingɛ min na. da mand a sanu dingɛw bɛ yɔrɔ min. d a ma ntigi damanda tigiya walima a ɲɛmɔgɔya bɛ mɔgɔ min bolo. ɲɛ 37 Bamanankan Daɲɛgafe ɲɔsiw ni tigasiw dan. wt d an ni 1 waleya min ye ka sɛnɛfɛn dɔ si dan dugukolo la ye. Samiyadonda ye danni waati ye. d an niji dannisanji; sanji min mana bin sɛnɛkɛlaw bɛ danni daminɛ. d an nikɛl a mɔgɔ min bɛ danni kɛ. da nnik ɛkor od en dannikɛkoro, baradennin min bɛ kɛ ka ɲɔsi ni sɛnɛfɛn wɛrɛw dan. dan nikɛ man sin mansin min bɛ kɛ ka sɛnɛfɛnw dan. da nnis a nji 1 mɔgɔ min ka ɲumanya bɛ se bɛɛlajɛlen ma. 2 jɛliw ka mɔgɔ baramakan dɔ. dan niwa ati san waati min ye sɛnɛfɛnw danni tuma ye. dan t kuru min bɛ kɔ la ni mɔgɔ dɔw ni a bɛ wolo. Dan ye woloniye bana ye. dan a t bana dɔ min bɛ jolisira la ni a bɛ bange adamadenw cɛya ni u musoya la. Dana bɛ yɛlɛma ɲɔgɔn fɛ joona cɛnimusoya fana senfɛ. dan an ju gu td mɔgɔ min ka jugu fɔ k'a dama tɛmɛ. =da anɛ ju gu. dan b e t 1 bonyɛ, yɛrɛbonyɛ, yɛrɛtanga min ni mɔgɔ bɛ a da i yɛrɛ kan walima i ye min sɔrɔ i ka danbaya la ka o sira taama. 2 sɔn, kɛcogo; kokɛta. Nin tɛ hɔrɔn danbe ye: nin tɛ hɔrɔn sɔn ye. k a b a ara kɛ a dan b e l a A bɛ baara kɛ a danbe la: a bɛ baara kɛ a kɛcogo la. d a nb ema danbe bɛ waleya walima mɔgɔ min na. da n benta n danbe tɛ min na. ka d an b e bɔ karis a la ka karisa bonyɛ bɛɛ bɔ a kan. A ka waleyajuguw ye a danbɛ bɔ a la. d an b eb ɔn ak o waleya min bɛ mɔgɔ danbe bɔ i la. da nb esegin waleya min ye ka mɔgɔ dɔ walima fɛn dɔ sɛgin a cogo kɔrɔ ma. k a k arisa da nb e sɛ gin ka a bila a danbe kɔrɔ la. dan bilen td woro min ka bilen. dan cɛ td furancɛ min bɛ yɔrɔ fila walima waati fila dan jira. Mali ni Konowari dancɛ ye Zegwa ye. dan far a td yɔrɔ, waleya, sɔn, cogoya [...] min bɛ fɛn fila bɔ ɲɔgɔn na. Bamanan ni Maninka danfara ye mun ye? dan fin td bagan min farila ka fin kosɛbɛ. dan ga t kuma min bɛ juguman kisi ni mɔgɔ walima fɛn dɔ ye. wdft ka mɔ gɔ walima fɛn d ɔ da n ga : ka kojugu kisi ni a tigi walima o fɛnmasina ye, ka a ɲinin Ala walima ɲamamafɛnw fɛn u ka ko dɔ kɛ o tigi walima o fɛn na. A fa ma a danga. d a ngad en 1 mɔgɔ min dangara a masaw, a fafilanw, bafilanw ani a ye juguman kɛ mɔgɔ minnu na fɛ. 2 fugari, mɔgɔlankolon. wt d an gali waleya min ye dɔ danga ye. da n galik an kumakan min bɛ fɔ danga senfɛ. dan ga t d aga n lajɛ. dan ga t shɛ min ma kɔgɔ kosɛbɛ, shɛdanga. danin t nakɔ jirmisɛn dɔ min denw ka bilen ni a bɛ kɛ na la. A bɛ fɔ danin ma fana ko ta mati. Danin buruju ye Lamɛrɛkɛn dugukolo ye. dan kala n td sa dɔ min dala ka suma kinni fɛ ni a bɛ sayi fura ye. =tut uda nk ala n. da ma n go td mɔgɔ min tɛ mɔgɔw jaabi ka ɲɛ walima a bɛ u jaabi ni goman ye. da mat an sl dɔrɔn, dama. =d amata nk ulu . Demisɛnniw damatankulu taara kungo kɔnɔ ka taa suruku gɛn. da matɛ mɛ td 1 dansagon, ko min tɛmɛna a dama kan. da matɛ mɛ ko fɛn min dama tɛmɛna. da matɛ mɛmɔ gɔ mɔgɔ min ka ko dama tɛmɛlen, min bɔlen, min bɛ fɛn bɛɛ nege bɔ. da mayir a td da majir a lajɛ. da minɛ wtlm dabɔwaati, kun, fɔlɔli, fɛn dɔ kun bɛ ta yɔrɔ min na. Kabini samiya daminɛ a taara Saheli. wdfl ka dabɔ, ka fɔlɔ, ka sen sɔrɔ fɔlɔ. U ka ɲɛnajɛ bɛ daminɛ surɔfanaw dunnen kɔ. da minɛt uma /da mi nɛ wa ati waati min na fɛn dɔ bɛ fɔlɔ ka sen sɔrɔ. da mɔ wtlm dafununi min mɔgɔ bɛ a kɛ ni i diminen don. wdft k a i d a mɔ , ka i dafuruku kuru cogo dɔ la ni i diminen don. da mu guri wtlm waleya min ye ji kɛli ye ka da kucukucu. wdft ka i d a mu guri: ka i da kucukucu ni ji ye. da mu n wtlm surɔfɛn dili dɔ ma a ka seerejuguya kɛ. wdft ka dɔ da mun ka surɔfɛn di a ma yalasa a ka seerejuguya dɔ kɛ. da mu nu wdft ka fɛn dɔ da cɛ, ka a kun yɛlɛma, ka a ɲɛsin. A ye a ka kuma damunu ka se u ma. dan wdft k a fɛn dɔ d an ka taa ka o ka minɛli jɛ, ka bali ka minɛ sababu dɔ fɛ, ka porokoto. Warabilen ye wuluw dan. k a [ta a ka ] d an kɛ wtm ka i yɛrɛ sɔrɔ i gɛnbagaw/nɔfɛfɛnw na. Nson ye dan kɛ: nson taara ka dan kɛ. dan wdft ka tɛmɛ fɛn dɔ fɛnmasina kan/la; ka a bila i kɔfɛ. A ye bɛɛ dan boli la. dan t 1 laban yɔrɔ, ban yɔrɔ, kuncɛ yɔrɔ. Nin ye a ka foro dan ye. 2 fɛn tɛ min kɔ, fɛn min sera a kuncɛ yɔrɔ ma. Nin ye a ka fanga dan ye. A dan ye nin ye. wdfl ka jɔ yɔrɔ dɔ la. Ne bɛ dan yan. Ne dan ye nin ye. ka k aris a s e a da n n a 1 ka kɛ sababu a ka waleya dɔ kɛ fɔ ka taa se a dɛsɛli ma. 2 ka a tɔɔrɔ, ka kɛ sababu ye ka a dusu kasi. k a s e i da n n a ka se i kaari kaari la; ka waleya kɛ i tɔ tɛmin kɔ. dan t 1 bana dɔ min bɛ laban ni kuru wulili ye mɔgɔ kɔgɔ ni kɔ la. d a nkɔ gɔdi mi/d ank ɔdi mi kɔgɔdimi ni kɔdimi min bɛ laban ni kuruba bɔli ye mɔgɔ kɔ ni i disi kan. A bɛ fɔ fana ko dan. da ntɔ dankɔgɔdimi bɛ ka dan bila mɔgɔ min na. dan t foli la kuma sen dɔ min bɛ i ko dugawu. Ala dan ka na ni i ye. I dan ka segin. dan wdft ka fɛn dɔ hakɛ jate, ka a dama dɔn, ka a don jate la. Ne ye kalanso mɔgɔw dan ka a kɛ muga ni duuru ye. dan wdft ka fɛn dɔ i n'a fɔ sɛnɛfɛn kisɛ kɛ dugu la, ka a si don dugu jukɔrɔ. Samiya daminɛ la, mɔgɔw bɛ ɲɛ 38 Kassim Kone dan ka n td baji, kɔ, ani ji sigiyɔrɔ kɛrɛda, ji kangon. dan ka n td kankɔrɔsigi, mɔgɔ min dalen bɛ dɔ kan si la, fanga la walima jɔyɔrɔ wɛrɛ la. Dan kar an T u ma n tj Mande faama dɔ min tun ye Sunjata kɔrɔkɛ ye ni ale de kɛra sababu ye ka Sunjata ni a ba gɛn ka bɔ Mande. dan kel en td 1 bagan min kɔgɔlen don ni a bɛ balo a kelen na. 2 mɔgɔ min bɛ se a yɛrɛ kɔrɔ kosɛbɛ, min ka dɔniya ni a dalilu ka can, kamalenkɔrɔ walima muso kulusitigi. dan kɔdi mi td da n lajɛ. dan ku n td da an ku lajɛ. dan ku nb er e t kulusi walima tafe min bɛ dan a donbaga kunbere la. dan ku nb er e td kulusisuguba walima taafe min dan kumere la. dan kɔn ɔ t fini min bɛ saransaran ni misɛli ni gari ye ka don kɔɲɔmuso la kɔɲɔso kɔnɔ. dan kɔrɔ ba td mɔgɔ min bɛ ko dɔn kosɛbɛ, min ye ko caman ye a ɲɛ na; mɔgɔ kologɛlɛn. dan na wtlm da nn ay a lajɛ. dan na sl minnu tɛ ɲɔgɔn kan, minnu bɛɛ bɛ a ta fan. U bɛ dumuni kɛ u danna: u tɛ dumuni kɛ ɲɔgɔn fɛ. dan na t nkalon, fɛn min dara mɔgɔ la ni i sɔn tɛ. "Danna man jugu, kɛ n'sɔn ye de ka jugu." dan na mɔgɔ t i dalen bɛ mɔgɔ min na, mɔgɔ min tɛ mɔgɔ janfa. dan nay a wtlm hakili sigili ka fɔ mɔgɔ dɔ tɛ i janfa, ko fɛn dɔ tɛ basi si lase i ma, olu cogoya. =da nn a. dan na ɲɔ gɔn td sigiɲɔgɔn, dan bɛ mɔgɔ minnu ni ɲɔgɔn cɛ. dan ni wt da n la jɛ. dan ɔrɔ wdft ka fɛn dɔ geren, ka a da nɔrɔ ni bɔgɔ, kɛɲɛ, mana[...]ye. dan per e t 1 duguma dawolo wɛrɛli ka ɲagari labɔ walima dusukasi jirali senfɛ. ka i da np er e bɔ ka i duguma dawolo sama ka bɔ. ka i da np er e bɔ mɔ gɔ la ka i ɲagari labɔ walima k’i ka dusukasi jira a tigi la ni danpere bɔli ye. =d an pɛri , =d an p eru . dan pɛri t da np er e lajɛ. dan per u t da np er e lajɛ. dan sa t Kasɔnkaw ka ɲɛnajɛ ni dɔn dɔ. dan sa gon wtlm dantɛmɛ, damatɛmɛ, tɛmɛli laada kan. dan se foli min bɛ kɛ kuma la taamala ye ka a bisimila. I dan se I bisimila. Ala dan ka na ni i kɛnɛman ye. dan se t [tk danse] nazaradɔn, dɔn. Dan sɔk ɔ tj 1 donsow ni donsonkɔnifɔlaw majamukan, donsow ni donsonkɔnifɔlaw fokan. 2. mɔgɔ min bɛ ko gɛlɛnw kɛ, min bɛ dan tɛmɛ. dant an fɛn t baganw, fɛn minnu tɛ se ka kuma. danti gɛ t nakun, fɛn min bɛ dan ci nabaga ni a ye mɔgɔ minnu sɔrɔ ni ɲɔgɔn cɛ. wdft 1 ka i nakun fɔ, ka kɛnɛ tigɛ i kumaɲɔgɔn ni i nakun cɛ. 2 ka fɛn dɔ da jama kɔrɔ, ka a ɲɛfɔ. d antigɛfoli toŋbilafoli lajɛ. danti gɛk an kuma min bɛ kɛ ɲɔgɔn ye dɔ senfɛ; kɔrɔfɔ min bɛ kɛ ɲɔgɔnyekɛla bɛɛ kelen kelen fɛ. A dantigɛkan kɛra ko "a nalen bɛ wari ɲinin" ye. =dantik ɛ. dantikɛ t da ntigɛ lajɛ. dantɔ ml da n lajɛ. dany e t Ala ka fɛn latigɛlen, mɔgɔ dara ni min ye, min dara i bɔgɔ la. daɲ a t d aɲɛ la jɛ. daɲɛ t 1 kumaden kelenkelenna, kumakan kelen. . N'ye daɲa damadɔ fɔ a ye. 2 seɲɛ, senɲɛ, suman ko kelen. A ye dɔgɔ tigɛ jele daɲa kelen. d aɲɛ gaf e kumadengafe, kumadenkitabu; kumaden ɲɛfɔli ni u misaliw bɛ gafe min kɔnɔ. =daɲ a . daɲɔ gɔ n td 1 furucɛ walima furumuso welecogo dɔ. Daɲɔgɔn saya man ɲi. 2 Cɛnimusoya bɛ mɔgɔ minnu ni ɲɔgɔn cɛ. daŋ aniya td ŋaniya min jirala ni kuma ye. daŋɔ nɔ td dakumunsun feere min bɛ kɛ na la walima ka wuli ji la ka min. dara t [tk drap] birifini fɛkɛnman min bɛ yɛrɛkɛ dalanw kan. dara ja t sara, mandiya min bɛ mɔgɔ tɔgɔmaw ni mɔgɔ saramaw la. dara ka t dumuni min bɛ kɛ sɔgɔmada fɛ. An ka daraka tun ye mɔni ni tosira ye. dara ka s e t jiri dɔ min den ji bɛ min ni a kolo kisɛ fana bɛ dun. A bɛ fɔ darakase ma fana ko sɔmɔn. darali t baganw bɛ feere sugu min na. A bɛ fɔ darali ma fana ko garabali. dara po t [tk drapeau] jɔnjɔn lajɛ. daro t ntanan min bɛ fɔ namako ni kɔmɔko senkɔrɔ. A mankan ni mango ta bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na. darɔn di t 1 dalandi, dalamisɛn lajɛ. 2 mɔgɔ min ka kuma sumalen ani a tɛ digi mɔgɔ la. dar ɔndiy a mɔgɔ darɔndi ka cogoya. darul a t fɛn min bɛ waleya dɔ sɛmɛntiya. A ye a kɛlɛtigɛbolo jira ni nɛnini darula ye. daru na t kunko, mɔgɔ kɔnɔganko, haju min ka gɛlɛn dɔɔni. darɔd un wdft ka i da lamaga i n'a fɔ i bɛ dumuni na hali ni dumuni tɛ i da. A bɛ a darɔdun ni a ye dumuni ye. darɔk an t dal ak an lajɛ. darɔk olon td 1 ɲin tɛ min da, min ɲinw bɛ bɔnna. 2 dalilu tɛ mɔgɔ min da, barika tɛ min ka kuma la. das ara n wdft ka bɔrɔ da minɛ ni gari ye, ka misɛli ni gari kɛ ka a da saran. dasi t dala si lajɛ. ɲɛ 39 Bamanankan Daɲɛgafe da wul ama sarama, doloma, dawula bɛ min na. da wul anta n sarantan, dawula tɛ min na. da wuli wdft ka fɛn dɔ daminɛ, ka a daminɛ tuguni. U ye u ka kɛlɛkɔrɔ dawuli. da wu sul an td 1 daraka. d a wu sul an fura, dalilu min bɛ barika don mɔgɔ kumakan na. dayay a t kuma min tɛ kuma sɛbɛ ye ni a bɛ mɔgɔ sɛgɛn. k a i d ay aya kɛ karisa la [i] i ka karisa tulokɔrɔgan. I dayaya bɛ n'na: i bɛ n'tulokɔrɔgan. dayɛlɛ wdfl ka yɛlɛ, ka daminɛ. Sugu dayɛlɛla. wdft 1 ka yɔrɔ dɔ da yɛlɛ i n'a fɔ ka so dayɛlɛ. 2 ka fɛ n dɔ dayɛlɛ ka da bila a la. A ye bara dayɛlɛ. Muso ye lɔkɔtibara dayɛlɛ. 3 k a fɛ n/yɔrɔ dɔ d ayɛlɛ ka a yɔrɔ bila sen kan, ka a senɲɛ fɔlɔ kɛ. Sikɔrɔkaw ye u ka sugu dayɛlɛ dɔgɔkun tɛmɛlen in. dayɛlɛ t lagalagatɔ, dajibɔn, sogo. dayimu k ayimu sl abadaa, waati bɛɛ. Dayimu kayimu sigarati bɛ a da. dayɔrɔ t siyɔrɔ, mɔgɔ bɛ da yɔrɔ min na. de ka ka tila ka, o kɔfɛ. Ne ye dumuni kɛ de ka sunɔgɔ: ne ye dumuni kɛ ka tila ka sunɔgɔ.KK discuss de [walekɛbaga, wale walima kumaden wɛrɛ sinsinnan.] Ne de ta don. Buba bɛ na de. KK discuss de ɲl yala? yala [...] wa? E tɛ taa dɔnkɛyɔrɔ la de?: Yala e tɛ taa dɔnkɛyɔrɔ la wa? KK discuss ded enin ml fitinin, min ka dɔgɔn. deenk un wdft k a fɛ n dɔ deenku n ka i kungolo don yɔrɔ dɔ la ka fɛn dɔ lajɛ, ka i dɛn ka fɛn o filɛ, ka i dogo ka fɛn o filɛ. wt deenk unni dɛnni ka fɛn dɔ lajɛ. dege wtlm kalan, kɔlɔsili, seginni waleya dɔ kan ka se a la. wdft 1 k a fɛn d ɔ d ege ka o fɛn kɛli kalan. Ne bɛ nɛgɛsoboli dege: ne bɛ nɛgɛsoboli kalan. 2 k a mɔ gɔ dege [ f en dɔ la] ka a tigi kalan [o fɛn na]. degeden kalanden, mɔgɔ min bɛ ka dege. degedege wdft ka mɔgɔ ɲɔgɔɲɔgɔli, k'a layɛlɛ ni a galaka, kamankɔrɔla ni a sentɛgɛ ɲɔgɔɲɔli ye. degu n wdfl ka tɔɔrɔ, ka sɛgɛn baara, bana walima dusukasiko dɔ fɛ. wdft ka mɔ gɔ d egun ka a tigi tɔɔrɔ, ka a ni tɔɔrɔ, k'a sɛgɛn. Bana in ye a degun kosɛbɛ. ka bol o d egun ka i ka baara caya. k a karis a b olo degun ka kɛ sababu ye ka a ka baara caya: Sɛnɛkɛ ni geseda bɛ ka a bolo degun. deli wtlm mɔgɔ degera fɛn min na. Deli fara man di. wdfl ka deli fɛn dɔ la: ka dege o fɛnmasina na. ka deli k a [...] ka kɛ cogoya la min tɛ i sɛɲa fɔlɔ ye. A delila ka taa Kayi. deliko t i delila ko min na. delina fɛ n t mɔgɔ delila fɛn min na. A bɛ fɔ delinafɛn fana ma ko delinanko. delina nk o t i dɛlila fɛn min na. Delinanko ni deliko ye kelen ye. dasi wdft ka fɛn dɔ gosi ni fanga ye. =d ɛsi. dasiri wdft 1 k a min an dɔ da siri ka juru siri a da la sanko a kɔnɔfɛn kana bɔn i n'a fɔ bɔrɔ. 2 k a mɔ gɔ dɔ d asiri ka dalilu kɛ o mɔgɔ la sanko a kana se ka fɛn juguman fɔ a kuma ko dɔ la. k'a da siri ni b oli ye a kana se ka kuma waleya dɔ kan. =d u gud a siri. dasiri td jinɛ walima bagan dɔ min bɛ dugu kɔlɔsi, ka a kisi ni ka a tanga. A bɛ fɔ a ma fana ko dugudasiri. das ony a t gundo dɔ poyili. k a i da sony a k a d ɔ fɔ ka gundo dɔ fɔ. das u t sɔngo min man gɛlɛn. Tigasenni waati tigakɛnɛ bɛ sɔrɔ dasu la sugu la. das ɔgɔ wdft k a y ɔrɔ dɔ da sɔ gɔ ka koɲin kɛ ka a da sɔgɔ, ka a gogoro sɔgɔ. A ye kalanso dasɔgɔ. data wdft ka fɛn dɔ daminɛ, ka segin a kan. datigɛ wtlm 1 waleya min ye fɔlɔ ye. 2 jagokɛla ka wari fɔlɔ sɔrɔlen sannifɛn fɔlɔ feerelen na. 3 sumusumu, mɔgɔ ka sɛnɛfɛn dɔ dunni senɲɛ fɔlɔ. wdft ka f ɛn dɔ d atigɛ ka fɔlɔ ka i nɔ bila o fɛn masina la. ka sa nnifɛ n dati gɛ ka kɛ mɔgɔ fɔlɔ ye ka o sannifɛn san. ka ɲ ɔk ura dati gɛ ka kɛ mɔgɔ fɔlɔ ye ka ɲɔkura dun, ka ɲɔkura dunkofɔlɔ kɛ. datigɛ wdft ka fɛ n dɔ dati gɛ ka da bila a la. k a so datigɛ ka da tigɛ a la. datoli td da min kasa ka go, mɔgɔ min dafiɲɛ kasa ka go ka a kɛ a da kobaliya ye, da min ɲinw tolilen don. datu td d a lajɛ. datu gu wtlm 1 minɛn min bɛ kɛ ka minɛn wɛrɛ datugu; tasadatugu, dagadatugu. wdft 1 ka so/minan da tugu a la, ka datugulan bila a la. 2 k a din gɛ wali ma wo d atu gu ka a geren. 3 k a mɔ gɔ datu gu ka a don so kɔnɔ ka da sɔgɔ; ka a don kaso la. d atu gulan minɛn min bɛ kɛ ka minɛn wɛrɛ datugu. datu ma t waati min na mɔgɔ bɛ taa i da, dawaati. datu nu wdfl ka sa, ka sosegin. datɔ td dumunifɛn min dɔ dunna, dumuni dunnen tɔ. kɔnɔ datɔ jiriden min dɔ dunna kɔnɔw walima fɛnɲɛnamaw fɛ. da wolo td 1 wolo fila minnu bɛ sigi ɲɔgɔn kan ɲinw sanfɛ adamadenw ni baganw dɔw la. 2 dancɛ, kɛrɛda. Senegali bɛ kɔgɔji dawolo la. wdft k a i da wolo s u su ka finnan kɛ dawolo la. da wol os us u finnan kɛli dawolo la ni misɛli ye. d a wol os us ula muso min ka baara ye dawolo ni ɲintara susuli ye ka u fin. da wɔrɔ wdft ka fɛn dɔ datugulan wɔrɔ ka bɔ a ɲɛ ma; k'a dayɛlɛ. da wɔɔrɔ td laada ni ɲɛnajɛ minnu bɛ kɛ bolokoli tɛmɛnen ni tile wɔɔrɔ ye. da wul a td sara, tɔgɔ min bɛ mɔgɔ sarama la. Karisa dawula ka bon: a tɔgɔ ka bon; mɔgɔ mandi don. ɲɛ 40 Kassim Kone den t hadamaden, bagan ani jiri si kura min tantan wolola. d enk ɛ adamaden ni bagan den cɛman. den mus o adamaden ni bagan den musoman. wdfl ka si to, ka si bila, ka den wolo. td jirid en den min bɛ kɛ jiri feerelen fɛ. 2 fɛn fitinin min tigɛlɛn ka bɔ a tɔ la: t od en , nɛ gɛdɛn , j uru den. 3 mɔgɔ ye kura ye fɛn min na: k aland en, bol oko den. 4 mɔgɔ ye jɛkulu min dɔ ye: d od en , kɔ mɔden, diden. den b a t 1 muso min ni den bɛ a fɛ. A bɛ fɔ denba ma fana ko denbatigi. 2 bonyɛ taara ka di muso min ma ko a ka kɛ mɔgɔ wɛrɛ den ka denba ye bolokoli walima kɔɲɔ senfɛ. d en b adɔ n denbaw bɛ dɔn min kɛ denko dɔ ɲɛnajɛ la, o dununsen ni a dɔnsen. den b ajal a 1 denbaya bonyɛ dira muso min ma. 2 jala min bɛ siri ka kɛ ka o bonyɛ tali jira. ka den b ajal a di kari sa ma ka denbaya bonyɛ ta ka di a ma. d en ba ju gu 1 ba min ka jugu a denw ma walima min tɛ u don sira ɲuman kɔrɔ. 2 denba min ka jugu walidenw ma. denb aj u guy a denba min ka jugu, o cogoya. den b aɲu man td misɛ n ma nni n la jɛ. den b an a t bana min ka tɛli ka denmisɛnninw minɛ, denmisɛnya bana. den b atigi t 1 den bɛ muso min fɛ. 2 den bɛ cɛ min fɛ, cɛ min muso ni a den [ni a mɔdɛn] ka ca, kabilatigi. 3 bagan min bɛ ka a denw lamɔn: saga denbatigi, shɛ denbatigi. d en b atigiya denbatigi ka cogoya. 5 den b atigiya wdfl ka kɛ denbatigi ye. den b aya t ga ni gadenw; fa ni ba ani u denw; fa ni ba, u denw ani sinjisiraw bɛɛlajɛlɛn; kabila. d enb aya wdfl ka kɛ denbayatigi ye, ka kɛ denbatigi ye. den b ayati gi 1 denbaya bɛ mɔgɔ min fɛ. 2 denbaya doni bɛ mɔgɔ min kan, den bilennin t denɲinɛnin, den fitinin, den min tantan wololen don ni a ka bilen. =d en ɲɛni n, =denɲinɛ nin . den bo t 1 fugari, mɔgɔ min fasannen don, mɔgɔ min tɛ foyi ɲɛ. 2 siranbagatɔ. dend e t nɛnɛ kunbaliya mɔgɔ dɔ la. Dende bɛ karisa la: Karisa tɛ nɛnɛ kun. den fa t 1 cɛ min ye den wolo. 2 bonyɛ dara cɛ min kan ka kɛ mɔgɔ wɛrɛ den ka denfa ye. d en fay a bonyɛ tara ka mɔgɔ min ma ko a ka kɛ dɔ ka denfa ye, o cogoya. den ju gu t mɔgɔ min kɔnɔna ka jugu; min tɛ a fɛ ka foyi tila a ni mɔgɔ wɛrɛ cɛ. den kel en b a t muso min den ye kelen dɔrɔn ye. den kel end ɛ mɛ ba a t d en kel end ɛ mɛ ba ga la jɛ. den kel end ɛ mɛ ba ga t dɔrɔgu, nisɔndiyafurakisɛ min bɛ taa ni a bɛ a to mɔgɔ kana sɛgɛn dɔn ka i to baara la. =denk elendɛ mɛ b aa . den kɛ t den cɛman. den ko t fɛn o fɛn min bɛ kɛ den kama i n'a fɔ denkundi, bolokoli, kɔɲɔ. den ko filen t den bɛ ko filen walima minɛn min na. den ku ndi t 1 den kunsigi jugu dili ka bɔ a kun sani a tɔgɔ ka da. 2 den tɔgɔ dali ani ɲɛnajɛ ni laada minnu bɛ kɛ o la. =dentɔ gɔd a. ka den ku n di ka den kunsigijugu di; ka den tɔgɔda. den maray ɔrɔ t den bɛ mara yɔrɔ min na sara la. den mi nɛd en t 1 npogotiginin min bɛ a dɔgɔnin walima a dɔgɔnin filan minɛ yalasa o ba bɛ se ka baara wɛrɛ kɛ. 2 npokotigi walima musomisɛn min bɛ den minɛ sara la. d en mi nɛd eny a denminɛden ka baara, o baara cogoya. =d enn a minɛd en , =dennɔ mi nɛd en . den mi sɛn t mɔgɔ min si ma lamɔn, sifin. den mi sɛntɛri mɔgɔ min ye i tɛri ye kabini denmisɛnya la. den misɛ nya mɔgɔ min ye denmisɛn ye, o cogoya ani waleya minnu sirilen bɛ denmisɛnw ka cogoyaw la =d eni misɛ nni nya . k a den mi sɛn (ni n)y a kɛ ka i ka sifinya tile kɛ; ka siraw taama min kɛ mɔgɔkɔrɔw ka sira taamata ye. A ye a ka denmisɛnya kɛ Kulukɔrɔ. den na t den, denmisɛnnin. den na ani wtlm 1 den lanaanili. denn a anin a mɔgɔ min bɛ den lanaani. den na b an t den laban, lagare, sinnaban. den na bɔ nɛtɔ gɔ t tɔgɔ min bɛ denw na minnu kɔrɔw ma balo i n'a fɔ Sununku, Filifin, Nakuntɛ, Buguri. den na mi nɛd en t d en minɛd en lajɛ. den ni ma say a t sariya minnu bɛ den ni a wolobagaw cɛ, waleya minnu ka kan ka latigɛ den ni a masaw cɛ; den ni a wolobaga jɔyɔrɔw ka taa ɲɔgɔn yɔrɔ la. den nin t 1 npogotiginin, npogotigi. 2 I tɛ npogotigi min tɔgɔ dɔn, o welecogo. Dennin o! den nɔ min ɛden t d en minɛ den lajɛ. den sa ya t denw ka saya min bɛ sababu bana ni dumuni nafama dunbaliya fɛ. den so t den bɛ kɔgɔ kɔnɔbara yɔrɔ min na ni a bɛ adamaden ni bagan minnu bɛ den wolo la. den su t denbo, fugari, salabagatɔ, barikantan. dentɔ gɔda t den tɔgɔ dali min bɛ kɛ a wolo kunɲɔgɔn; denkundi lajɛ. den ɲɛni n t d en bilen nin lajɛ. den ɲinɛ nin t d en bilennin lajɛ. depit e t [tk depute] politikimɔgɔ min sigilen don dugu walima kafo dɔ mɔgɔw fɛ ka kuma ani ka baara u tɔgɔ la jamana dɔ politiki siratigɛw la. der en wdfl ka fara ɲɔgɔn kan; ka gɛrɛ ɲɔgɔn na. k a der en [...] k an ka sigi a kan ni barika ye. A ye i sen deren ne sen kan. des an b uru [tk décembre] t tubabukalo dɔ, tubabusanjate kalo tannifilanan. A bɛ fɔ fana ko desanburukalo. dewu t kulokanba cogoyaladege. A kulola dewu! ɲɛ 41 Bamanankan Daɲɛgafe dɛ t 1 kuma min bɛ fɔ ka da mɔgɔ tɔgɔ kan k'a jira a la ko i bɛ a fɛ ka fɛn dɔ fɔ a ye. Buba dɛ... 2 min bɛ i ko: 'I b'a dɔn.'. B u ba dɛ... Buba, i b'a dɔn. dɛ tiyɛn na, haali, dɛrɛ. N e tɛ t aa dɛ! Tiyɛn na ne tɛ taa. Dɛbɛ tj dala belebele min bɛ Joliba kan Moti mara la. dɛbɛ t kɔnɔ, garijigigɛ. ka dɛ bɛ ta ka kɔnɔ ta. A muso ye dɛbɛ ta: a muso ye kɔnɔ ta. dɛbɛ hl binaani. Dɛbɛ ni tan: biduuru. dɛbɛdil any a hl bisaaba ni duuru fɔcogo kɔrɔ. dɛbɛ n t dalan min dilalen ni sebe, zimini walima bin dɔw kala ye. dɛɛgɛdɛɛ gɛ wdft 1 ka karisa balo ka ɲɛ, ka a tiɲɛn ni dumuni ye. 2 ka i ka dumuni dun dɔɔni dɔɔni sanko i ka a diyabɔ. dɛɛk unwdft ka dugukolo dalakɛɲɛ. dɛɛnd ɛ t minan fitini min bɛ ta fɛn dɔ cɛli walima a tɔmɔli kama ka kɛ bɛ minanba dɔ kɔnɔ i n'a fɔ sitɔmɔ dɛɛndɛ. dɛɛnd ɛn wdft ka mɔgɔ dɔ sɛnsɛn dɔɔni dɔɔni, ka a lataama dɔɔni dɔɔni. =dɛ ndɛ . dɛfɛ wdft ka fɛn dɔ fɔsɔn ɲɔgɔn na i n'a fɔ jurukisɛ walima fu. A ye fu dɛfɛ ka jiribolow siri ɲɔgɔn na. dɛgɛ t dumuni siya dɔ min dila cogo ka ca nka a caman ni nɔnɔkumun walima nsiramugu bɛ dila. A caman na, dɛgɛ bɛ dila ni ɲɔ ni malo ye. ka k aris a dɛgɛ min ka a salen kɔ saraka dɛgɛ min. k aris a da ka jɛ a ma dɛ gɛ min ka kɛ komi i ye fɛn sɔrɔ cogoya dɔ la ka a sɔrɔ i ma foyi sɔrɔ. dɛ gɛkɛ nɛ dɛgɛkura, dɛgɛ min ma don kumun na. dɛgɛ ku mun dɛgɛ min donna kumun na. ka dɛ gɛ su su ka dɛgɛ dila. ka dɛ gɛ yɛlɛn ka ɲɔmugu kɛ ɲintin na ka kɛ dɛgɛ ye. d ɛgɛb ɛɲɛ nɔnɔ tɛ dɛgɛ min na. ntɔ mid ɛgɛ dɛgɛ min bɛ nɔɔni ni ntɔmiji ye ka tigadɛgɛ kɛ a la. sar ak adɛ gɛ 1 dɛgɛ min dilala ka di mɔgɔw ma saraka ye. 2 fɛn min ye foroba ye, min ye fuu ye; fɛn gansan. seguk adɛ gɛ dɛgɛjalan min bɛ dila ni saɲɔ jirannen ni nsiramugu ye. tar ɔd adɛ gɛ dɛgɛ min bɛ dila furabulu la ka tobi bunubunu na. dɛli wdft 1 ka mɔgɔ lasabali a ka fɛn dɔ to yen. 2 ka fɛn dɔ ɲinin mɔgɔ fɛ. ka mɔ gɔ dɛli wari l a ka wari ɲinin a fɛ. d ɛliba ga mɔgɔ min bɛ dɛlili kɛ. A bɛ fɔ delibaga ma fana ko dɛlilikɛla. wt d ɛlili ka mɔgɔ dɛli, ka mɔgɔ lasabali, o waleya. d ɛlilikɛla mɔgɔ min ka baara ye dɛlili ye; dɛlibaga lajɛ; min bɛ mɔgɔ lasabali. dɛlɛn wdft ka i dulon, ka i nɔrɔ fɛn dɔ la dɔɔni. Ka i dɛlɛn mobili bolitɔ la: ka i dulon mobili bolitɔ la. dɛmɛ wdft ka k aris a d ɛ mɛ ka i bolo don a ye, ka don a jigi kɔrɔ ni kuma, waleya, walima fɛn dɔ ye. dɛmɛdɛ mɛ wdft k a i dɛ mɛ dɛ mɛ ka taama dɔɔni dɔɔni. Cɛkɔrɔba ni musokɔrɔba bɛ u dɛmɛdɛmɛ ka taa misiri la. dɛmɛɲɔ gɔ n t mɔgɔ min bɛ a bolo don i ye, min bɛ i dɛmɛ. dɛn t fɛnɲɛnama dɔ min dimɔgɔlama don ni a bɛ mɔgɔw ni baganw kin. Dɛn dɔw bɛ sunɔgɔ bana sababuya. dɛn wdfl ka dulon. Jurufilen dɛnnen don suruku la. dɛn wdft ka i ɲɛmadogo yalasa i bɛ se ka fɛrɛ i ɲininfɛn ma. Donso bɛ a dɛn jiritu la ka sogow makɔnɔ. dɛnd a t da fitinin min bɛ bɔ karangakogo la ni mɔgɔw bɛbɔ a fɛ kɛlɛ mana don dugu kɔnɔ. dɛndɛ wdft d ɛɛnd ɛn lajɛ. dɛndɛ biɲɛ td samanɛnɛ welecogo dɔ. dɛndɛ ndɛ n t fɛn min finnen don cogoyaladege; mɔnimɔnimɔni. A finnen dɛndɛndɛn: a finnen mɔnimɔnimɔni. dɛnɛ t 1 kogo. so dɛnɛ: so kogo. 2 farikolo daminɛ yɔrɔ, farikolo, dugu dancɛ. Ni i ye i bolo da n dɛnɛ kan n bɛ wele dugutigi bilon kɔnɔ. An tɛ jɔ ni an ma se Segu dɛnɛ ma. =d ɛnɛ n. dɛnɛ n t dɛ nɛ lajɛ. dɛnɛ nb akirinti t dununkala welecogo dɔ. dɛnk uru t damatɛmɛsiran min bɛ mɔgɔ bali ka i yɛrɛ makaran; siran min bɛ mɔgɔ ja ka i sen girinya. dɛnk uru ka [ mɔgɔ] min ɛ siran damatɛmɛ ka [mɔgɔ] bali ka bɔ a nɔ la. A kɛlen ka waraba ye dɛnkuru ye a minɛ. dɛɲɛ t nɛgɛ siya dɔ. dɛrɛ tiyɛn na, yɛrɛ de. A bɛ na dɛrɛ!: a bɛ na yɛrɛ de. =dɛ. dɛrɛ wdft ka fɛn dɔ donfan ni a bɔfan bɛɛ minɛ, ka sira bɛɛ tigɛ a la. Wulu ye jakuma dɛrɛ dogodogo la. =dɛrɛn . dɛrɛ kabali kuma min bɛ fɔ ka k'a jira ko fɛn dɔ ye kabako walima damatɛmɛko ye. dɛrɛ! dɛrɛn wdft dɛrɛ l ajɛ. dɛrɛsi kabali fana sa! kuma min bɛ fɔ k'a jira dɔ la ko i jiginna a la walima ko a ye dantɛmɛko dɔ kɛ. B uba dɛrɛsi! dɛsɛ wtlm sɛgɛn, fantanya, sebaliya. wdfl ka kɛɲɛ i yɛrɛ kɔrɔ, ka kɛɲɛ ka i yɛrɛ balo, ka kɔrɔ ka kɛɲɛ fanga la baara kɛ. ka dɛ sɛ f ɛn dɔ l a ka kɛɲɛ o fɛnmasina la. k a dɛ sɛ fɛ n dɔ ma ka kɛɲɛ ka se hakɛ dɔ ma, yɔrɔ dɔ ma. k a fin kɛ k a jɛ kɛ k a dɛs ɛ/k a i sen don k a i b olo do n ka dɛ sɛ ka cogoya bɛɛ kɛ, ka i seko bɛɛ kɛ ka dɛsɛ. d ɛsɛ b agatɔ sɛgɛnbagatɔ, fantan; mɔgɔ min kɔrɔla kosɛbɛ ni a fanga ye a bila. dɛsɛ ba gatɔy a dɛsɛbagatɔ ka cogoya. dɛsɛ wdft 1 ka jiri dɛ sɛ: ka a fara bɔ a la. 2 ka fɛn dɔ dɛsɛ : ka dɔ tigɛ fɛn dɔ la yalasa a selekew bɛ kɛ i sago ye. Numukɛ bɛ jiri dɛsɛ ka kɛ jirimaanin ye. =lɛsɛ ɲɛ 42 Kassim Kone dɛsɛ t sogobu min bɛ mɔgɔ senkala kɔfɛlan na, dulɔndulɔn. dɛsɛl an t sɛmɛn min bɛ kɛ ka dɛsɛli kɛ. dɛsɛ nyɛrɛ kɔrɔ t mɔgɔ min dɛsɛlen don walima min badaa tɛ se a yɛrɛ kɔrɔ. dɛsi wdfl ka bugɔ, ka gosi, ka ti. 2 ka fɛn dɔ dɛ si: ka a gosi, ka a ti. Dibi la, a ye kungolo dɛsi kogo la. di m 1 da bɛ a fɛ ka min dun, o cogoya. Di ka di. To ka di ne da. 2 Nun bɛ a fɛ ka fɛn min suma mɛn, o cogoya. Latikɔlɔn [kasa] ka di. 3 Tulo b'a fɛ ka min mɛn walima hakili bɛ fɛ ka min lamɛn, o cogoya. Dɔnkili ka di, a kɔrɔ ka di. Nin dɔnkilidala kan ka di. 4 ɲɛ bɛ fɛ ka min ye, o cogoya. Nin ɲɛnajɛ filɛli ka di. 5 farikolo bɛ a fɛ ka fɛn min damu. Ka a kɔ digidigi ka di a ye. 6 fɛn min bɛ mɔgɔ ni sɛwa, o cogoya. Donsoya ka di a ye. A cɛ ka di a ye kosɛbɛ. 7 fɛn dɔ ka ɲɛli cogoya. A ɲɛ ni a tulo si man di nka a sen ka di. A kunna ka di. 8 fɛn min ka gɛlɛn/nɔgɔn, o cogoya. Nin kuma fɔ man di. ml d u man min ka di (o kɔrɔ duuru bɛɛ lajɛ sanfɛ). diy a mt 1 fɛn min ka di , o cogoya. 2 bɛn, tɛriya, kɛlɛbaliya. Diya bɛ u ni ɲɔgɔn cɛ. k a i diya bɔ ka i nimisi wasa fɛn dɔ la. A ye a diya bɔ worojago la. Diya bɛ u ni ɲɔgɔn cɛ. ka karis a diya do n a yɛrɛ la ka hadamadenya sama ni a ye, ka kuma fɔ walima ka waleya kɛ min bɛ a nisɔndiya ni ka a ko diya a yɛrɛ ye. mwdfl ka timiya ka bɛn. mwdft k a fɛ n dɔ diy a ka a kɛ fɛn ye min ka di. di wdft ka fɛn dɔ di (d ɔ ma ) 1 ka a bɔ i bolo, i fɛ, ka a di o tigi ma. 2 ka a ni o tigi la. N'bɛ misi kelen di i ma. ka i y ɛrɛ di k aris a ma ka a dɔgɔya, ka a neni. wt dili. di ɲl 1 jumɛn? I bɛ di?: I bɛ cogo jumɛn? Cogo di: cogo jumɛn? 2 mun? I tɔgɔ ko di? I tɔgɔ ye mun ye? A ko di? A ye mun fɔ? di t nɔɔno timiman min bɛ dilan didenw ni wolowolow fɛ. di ba n ga di min ni a ɲaga bɛ ɲɔgɔn na. dib ar a 1 di bɛ lasagon bara min kɔnɔ. 2 fɛn min ka di kosɛbɛ welecogo dɔ. diji di kolen ka kɛ minfɛn ye =dik olen. dinɔ ɔnɔ di min bisira k'a ɲaga bɔ a la =dishɛ n. diɲa ga ɲaga min bɛ bɔ di la ni a bɛ kɛ kɛɲɛ ye . di wa a di bɛ wonin minnu kɔnɔ ani diɲaga. diwo didenw bɛ di da yɔrɔ min na min tɛ ŋunu ye. di wdft ka si tigɛ. A bɛ a bonbonsi di dɔgɔkun o dɔgɔkun. U ye u den kun di kunun. dibar a t 1 di bɛ kɛ bara min na. 2 fɛn min ka di kosɛbɛ, min nanfa ka bon. ka kɛ dib ar a k ɔn ɔ ka kɛ i diya. A bɛ dibara kɔnɔ: a bɛ a diya. k a kɛ fɛ n dɔ dib ara d a l a: ka kɛ o fɛnmasina nafamayɔrɔba la. dibi t wusulikɛlan; kɔlɔkisɛ wusulan, sogo wusulan. dibida dibi min bɛ wusuli kɛ o bɛ yɔrɔ min. dibiden jiri walima nɛgɛ minnu bɛ da dibi sanfɛ ni fɛn wusutaw bɛ da a kan. dibi t 1 yeelen tɛ yɔrɔ min, yɔrɔ min finnen don. Su ye dibi ye. 2 kodɔnbaliya, kalanbaliya. A bɛ dibi la: a tɛ fɛn kala ma. k a di bi d on ka yeelen latunun. Sanfin ye dibi don. ka di bi tigɛ ka yeelen bɔ, ka kɛ sababu ye ka dibi latunun. Kalamɛnɛtigiw ye dibi tigɛ. wdfl ka fin, ka yeelen latunun. Tu dibilen don. dibigore t [tk de l’huile de Gorée] tulu dɔ min tun bɛ kɛ ka wusulan lamin ni a tun tɔgɔ dalen bɛ Gore gun na Senegali bangu kɛrɛfɛ. dibilan t 1 dalilu min bɛ mɔgɔ bali ka ye adamadenw ni baganw fɛ, min bɛ dibi don dalilutigi ni daliluntanw cɛ. ka dibila n d on i ni [mɔgɔw] cɛ: ka dabali kɛ min bɛ [mɔgɔw] bali ka i ye u ɲɛ na, ka tunun kɛnɛ kan. dibiri t fugula min dilalen ni cɛkala misɛn ni sebe walima zimini fura ye. Wolo bɛ kɛ a dɔw jako ye. dibiso go t sogo min wusura dibi la. =dibi wu s u. dibɔ t 1 ŋunu fiyɛli walema didenw ka so fiyɛli ka di bɔ a la. 2 fɛn nafamaba, fɛn min tɔnɔ ka bon sɔrɔli ni a ma kɛ ni sɛgɛn ye. Nin baara ye dibɔ ye: nin bara nafa ka bon. didadi wtlm 1 dɔn, ani ɲɛnajɛ min bɛ bɔ Ganadugu. 2 farikolo lamagali ka taa fan caman fɛ. I bɛ mun didadi la bɛda kan? wdfl k a i didadi ka i farikolo lamaga. didan t bara belebele min bɛ fɔ balaba kɛrɛfɛ ni kala ye. dida nfɔl a mɔgɔ min bɛ didan fɔ. diden t fɛnɲɛnama min bɛ di dila ŋunu na wala diwo la. =dikisɛ. didɛgɛ td dɛgɛ kulukutu misɛn sugu caman min bɛ dila ni ɲɔ mugu jirannen ni fɛn timimanw ye, tuma dɔw ani ntɔmi walima tigadɛgɛ. didididi cl bolikan cogoyaladege. A bolila didididi! diga t malo min ma sɛnɛ, malo min falenna a yɛrɛ ma. digi wdft 1 ka fɛn dɔ bɔrɔn, k'a bisi, ka a ɲɔnti. k a kun di gi ka kun da, ka kunsigikisɛw kɛ tuluw ye. digi wdfl k a digi mɔ gɔ la ka i tɔɔrɔ, ka i dimi. A ka taa k'a sɔrɔ a ma fɛn fɔ n'ye digira ne la: a ka taa k'a sɔrɔ a ma fɛn fɔ n'ye ye n'tɔɔrɔ. digi wdft ka fɛn dɔ ɲɔnti, ka i fanga kɛ ka fɛn dɔ bɔ a nɔ na. Ni mobili banna wuli ma, an b'a digi k'a wuli. diilidiili wdft k a i dilidili ka taama i n'a fɔ doni girin dɔ bɛ i kun. A ye i diilidiili ka taa yenfɛ. diinɛ t 1 ŋaniya, sɔn, nisɔn. 2 laada ni bato min bɛ ka taa Alako kan. Nabi ɲumanw ka sira. Mahamadu diinɛ ni Isa diinɛ ye Mali diinɛ dɔw ye. diinɛju gu t mɔgɔ min ka jugu, min kɔnɔna ka jugu. diinɛju guya mɔgɔ diinɛjugu ka cogoya. diji td di kolen ka kɛ minfɛn ye. =dik olen. dike t kɔɔriminan, segi siya min ni kɔɔriminan bɛ tali kɛ ɲɔgɔn na. dikisɛ t diden lajɛ. dikolen t diji lajɛ. ɲɛ 43 Bamanankan Daɲɛgafe dila wdft ka fɛn dɔ labɛn, ka a da. dilab a ga min bɛ dilali kɛ, min ye fɛn dɔ sababuya. wt dil ali waleya min na fɛn dɔ bɛ labɛn, ka da. dili t 1 jiriw yɔrɔ min bɛ dugu jukɔrɔ ni o de bɛ u balo ni u ka ji minta bɔ dugukolo la. 2 farikolo fasa dɔ i n'a fɔ kandili: fasa ni jolisira minnu bɛ adamadenw kan na. =gili, =lili. dilikun t kun min bɛ kɛ Umu tɔgɔw denmisɛnma kun. A bɛ wele fana ko u muk un . dilɔki t dulɔki la jɛ. dimi t farikolo, dusukun, hakili ani ni ka tɔɔrɔ. k a dimi d on dɔ la ka dusukasiko dɔ kɛ a la min sarali nege bɛ se ka a minɛ. ka di mi b ɔ ka dimi min donna i la sara, ka i ka juru sara. ka dimi k un ka dimi ta ni Ala ye, walima ka a muɲu. wdft k a mɔgɔ dimi 1 ka dimi lase a farikolo yɔrɔ dɔ ma. A kungolo bɛ a dimi. 2 ka dusukasiko dɔ kɛ a la. wdfl k a di mi karis a kɔrɔ ka fujunɛ a kɔrɔ, ka i dusukasi a kɔrɔ. wtlm ka i di mi kari k aris a l a/ ka i di mi s ara n karis a l a/ka i dimi s hɔɔri k arisa l a ka dimi don a la min bɔli bɛ gɛlɛya a ma. di mink o fɛn min bɛ mɔgɔ dimi walima ka dimi lase i ma. di min kur u dimi min donna mɔgɔ la ni i ma se ka a bɔ o dusukasi min bɛ to i fɛ. wdft ka i di mink uru ci karisa la ka baga o tigi ma ni mɔgɔ wɛrɛ ye dimin min don i la bɔli o tigimasina na. di miya dimi, dusukasi. k a kari sa dimiy a kɛ i la ka dusukasi kɛ i yɔrɔ ka taa o tigi fan fɛ. Karisa dimiya bɛ a la bawo o ye dusukasiko dɔ kɛ a la a ma se ka min kun walima ka a ta sara. dimɔ gɔ t fɛnɲɛnama dɔ min ka ca mɔgɔw ni baganw senkɔrɔ ni a ye bana caman yɛlɛmali sababu ye. =limɔ gɔ . dinda wdfl ka dulon san ni dugu cɛ. Jakumajuru dindalen don so kɔnɔ. dinɔɔn ɔ t dishɛn, di ji min bɛ bisi ka bɔ diɲaga la. diɲa ga t ɲaga min bɛ di la, diwaa, min bɛ kɛ kɛɲɛ ye. diɲɛ t [ak] duniya. k a diɲɛ to ka faatu, ka sa. diɲɛden mɔgɔ min ni sɛbɛko tɛ a la ni a bɛ tugu diɲɛ hohaho fɛ; mɔgɔ julakajugu, mɔgɔ min ye diɲɛ ko caman ɲɛdɔn. diɲɛd enya 1 mɔgɔ min tugulen bɛ duniya diya dɔrɔn fɛ ka cogoya. diɲɛla b an diɲɛ bɛ laban waati min na, laban in na. =diɲɛ wuli . 2 an bɛ waati min na bi, diɲɛ selen bɛ waati minna. diɲɛlab an den den min wolola bitile la. diɲ ɛwuli waati min na diɲɛ bɛ na wuli; diɲɛlaban lajɛ. k a diɲɛ/du niya s en minɛ a bo so b aga w ye ka kɛ fugari ye, ka kɛ sababu ye mɔgɔ wɛrɛw ka tɔnɔ sɔrɔ fɛn dɔ la nka min na e yɛrɛ bololankolon ka bɔ. ka diɲɛ sen mi nɛ a b os o ba gaw y e ka kɛ fugari ye, ka dɛsɛ ka fɛn sɔrɔ i filanw ka fɛnsɔrɔ yɔrɔw la. diro t bana dɔ min bɛ ɲɔ minɛ. diro t jiri dɔ min bɛ kɛ ka sanu saniya. diro t kungokɔnɔjiri dɔ min den bɛ dun. disa t fini min bɛ da mɔgɔ kan na, kannabiri. dishɛ n t di nɔɔnɔ. disi t 1 farikolo yɔrɔ min bɛ kɔnɔbara sanfɛ. A bɛ fɔ disi ma fana ko disida walima kɔgɔ. di sib a: baari min na baaritalaw bɛ u disi ka ɲɔgɔn na. 3 di sida : farikolo yɔrɔ dɔ; disi lajɛ. 4 di sidimi : kɔgɔdimi, dimi fɛn o fɛn min bɛ disi sɔrɔ. 5 disi filen kolo nin : kolo min bɛ disi la ni galaka nɔrɔlen bɛ a la. disi t ku min bɛ sɔrɔ sebekolo tantan falen na. =s eb eni nku disiba t 1 barita cogoya dɔ min na baritalaw bɛ u disi dan ɲɔgɔn na. 2 mɔgɔ barikama, se bɛ mɔgɔ min ye. disinin t malo siya dɔ. disɔn gɔ : fɔlɔfɔlɔ nisɔngɔ min tun bɛ sara ni kolon, sanu, walima jɔn ye faamaw ma. diwɛ n t [tk du vin.] tubabu dɔlɔ dɔ. diwo td di bɛ sɔrɔ yɔrɔ wɛrɛ minnu na ni a ma kɛ ŋunu ye i n'a fɔ tonkun walima jiriwo. diya mt/mwdfl di lajɛ. diyabɔ wtlm cogoya min ye fɛn dɔ diya walima a nafa sɔrɔli ye. wdft k a fɛ n d ɔ diya bɔ ka nafa sɔrɔ a la, ka diya caman sɔrɔ a la. A ye a ka dugutaa diyabɔ. diyagoya wtlm 1 waajibi, bilazimi, fanga la. wdft k a karis a diya goy a ka waajibiya ka fɛn dɔ kɛ, ka don da dɔ fɛ a diyara a ye o a goyara a ye. diya goy a l a fanga ni barika la, wajibi la. diya goya mɔ gɔ 1 mɔgɔ min tɛ sɔn ni a ma diyagoya. 2 mɔgɔ min fana tɛ mɔgɔw nɛgɛn fɔ ka u diyagoya. diya goy a ba ara baara min bɛ ni sara tɛ a la, kasolabaara. =diyak oya . diyany e t kanu, kɛnfɛ. diya ny emɔ gɔ mɔgɔ min ka di i ye walima i ko ka di mɔgɔ min ye. diy any ek o ko min ka di mɔgɔ ye. diyɛn wdfl 1 kaari, yafa, ka sɔn. 2 ka diyɛn fɛ n d ɔ kɔ ka kaari a kɔ, ka ɲɛ a kɔ.. Ni den bɛ dabɔ, sani a ka diyɛn sin kɔ a bɛ mɛn. 3 k a diyɛn ni fɛ n dɔ ye: ka sɔn a ma. diyɛ n ma ko mɔgɔ bɛ diyɛn ni fɛn min ye. Do tj cɛw ka gundotɔn dɔ Bamananna. Do tj Mandenkɔrɔ kafo dɔ min na mɔgɔmayɛlɛma sigilama tun bɛ ka mɔgɔw tɔɔrɔ. O sigi fagali Turamakan Tarawele fɛ kɛra Sogolon Kɔntɛ nali sababu ye ka furu Sunjata Keyita fa ma ni o ye Nare Magan ye. do t 1 kulu, jiri walima kaburu minnu caman bɛ ɲɔgɔn kɔrɔ. 2 [kɔnɔrɔ] sido: sisun caman ɲɔgɔn kɛrɛfɛ; kaburudo: kaburu caman bɛ ɲɔgɔn kɛrɛfɛ yɔrɔ min na. dodo t 1 jɛgɛ fitinin dɔ min bɛ a kɔnɔ funu. A bɛ wele fana ko dodoninkɔnɔma. 2 mɔgɔ min kɔnɔ ka bon welecogo tulonkɛ la. dodo t jiginɛ fitinin min dilalen don ni karata ye. ɲɛ 44 Kassim Kone dɔlɔ do n: ka dɔlɔ dila. 3 ka tɛriya don [karisa fɛ] ka kɛ [a ] tɛri ye. 4 ka [ fɛn dɔ ] d on [ fɛn dɔ ] l a ka [fɛn dɔ ] don o fɛn kunko da fɛ. Wari donna misi la. 5 k a don [ fɛ n d ɔ] d a fɛ ka don [o fɛn] na, ka to o la. Wari donna misiko da fɛ. 6 k a [k aris a] do n sira ka [a] bila sira. k a fɛ n d ɔ don i ni kari sa cɛ i ni karisa ka bɛn fɛn dɔ kan. 14 d on dabali dɔ min donnen dugu jukɔrɔ yɛrɛtanga walima juguya kama. 15 ka d on fɛ n dɔ la i k o dɔ bɔtɔ : ka don ni fanga ye ka a sɔrɔ i ma miiri kosɛbɛ a fɛn masina ka cogoya la. don 1 kumaden kunnafoni dilan: Sigilan don. 2 Cogoya kunnafoni dilan: Ji sumalen don. don t 1 tile, dɔgɔkun don dɔ. Bi ye tarata [don] ye. 2 bɛn kɛlen waati min kan. Araba ye nin dugu sugudon ye. k a do n da ka bɛn don dɔ kan. k a [waley a dɔ] d ond a ka bɛn don kan [o waleya] bɛ kɛ don min. U ye u ka dugutaa donda. do n o do n don bɛɛ. Don o don a bɛ taa sugu la. don t dabali fɛn o fɛn min donnen don jugu jukɔrɔ. don ba t 1 sɛlidon. 2 cibagaw bange don sanyɛlɛma kunbɛn ni a denkundi kunbɛn silladiinɛ la, Mawuludi. dond a t don bɛ kɛ da min fɛ, fɛn dɔ donna da min fɛ. A ka wari donda dɔ ye sigarati ye. dond ala td sabatili diɲɛ na, taali ɲɛfɛ ani tɔnɔ sɔrɔli i ka baara la. ka do n d a la ka sabati, ka ɲɛsɔrɔ baara dɔ la. A donna da la. do nd ala mɔ gɔ mɔgɔ min sabatira a ka baara la. dond o wdft 1 ka fɛn dɔ penpen. 2 ka mɔgɔ sen minɛ k’a digi fɛn dɔ kan ni a bɛ yɛlɛn min na. Ne bɛ a sen dondo yalasa a ka yɛlɛn jiriba in kan. dond oli t fɛnɲanama dɔ min bɛ kinni kɛ. dond o mɔ gɔ t 1 mɔgɔ min bɛ kɛ mɔgɔ fɛ waati surunman na i bolo nafolo walima i kɛcogo nɔfɛ; mɔgɔ min ka jɛ tɛ ko labanta ye. 2 d ond ɔ mɔ gɔy a: dondɔ mɔgɔ ka cogoya. dondɔ mɔ gɔ t mɔgɔ min tɛ ko laban. donfi ni t fini donta, mɔgɔ bɛ fini minnu don i la, i n’a fɔ dulɔki ni kulusi. A donfini bɛɛ ye fini dagɛlɛnw ye. doni t 1 fɛn dɔ min bɛ ta. 2 fɛn min wajibiyalen mɔgɔ kan, kunko. Denbaya balo ni a lakanani ye fa ni ba doni ye. ka do ni t a ka i don o doni kɔrɔ. k a fɛ n d ɔ doni t a/ka i don fɛn dɔ do ni k ɔrɔ ka o fɛn kɛ i kunko ye. ka doni ji gin ka doni bila. k a dɔ d oni jigin ka a dɛmɛ a ka a ka doni bila. 8 ka i d oni jogi n ka i yɛrɛ lafiya, ka i sen bɔ fɛn dɔ la. ka i doni jigi n fɛn dɔ la ka i sen bɔ o ko la, ka o ko bɔ i kunko ni i haminankow la. k a s e d oni dɔ kɔr ɔ ka se ka i jɔ ni o doni ye. k a d ɛsɛ d oni d ɔ kɔr ɔ ka kɛɲɛ o doni kɔrɔ. wdft k a d ɔ do ni ka doni da a kun, ka doni bila a kan. donib ata t mɔgɔ min kunko ka ca. donital a t min ka baara ye doni tali ye. dogi wdft 1 ka fɛn dɔ digidigi. 2 k a wolo si bɔ k’ a dogi k'a dogidogi fɔ ka a magaya. wt do gili ka fɛn dɔ dogi, o waleya. d o gilikɛla mɔgɔ min ka baara ye wolo dogili ye. dogid o gi wdft ka fɛn dɔ dogi ka mɛn, ka waati dɔ kɛ a dogili la. dogo wdft 1 ka fɛn dɔ dabɔ a kama ka a ɲɛmatunun. 2 ka i do go ka i yɛrɛ ɲɛmatunun i ɲininbagaw la. dogotu 1 fɛn min bɛ se ka mɔgɔ dogo ka i sutara. 2 balima, masa. Mɔgɔ fa ni i ba ye i dogotuw ye. dogoyɔrɔ yɔrɔ min sutaralen don ka tanga mɔgɔwɛrɛ ka yelima; mɔgɔ, bagan dɔ, walima fɛn dɔ bɛ dogo yɔrɔ min. A ka wari dogoyɔrɔ ye a tɛrikɛ ka so ye. dogodo go t kogow bɛnyɔrɔ seleke. =d o god ogoɲɛ . dogodo gonin ka n: 1 kumakan min bɛ fɔ mɔgɔ kan jiginnen kosɛbɛ. 2 d ogodo gonin ku ma: kuma min bɛ fɔ dogo la sanko kɛrɛfɛ mɔgɔw kana a mɛn. dogodo goɲɛ t do god o go la jɛ. doka n td dodenw bɛ kuma kan min na, gundokan dɔ. dola t gari bɛ meleke jiri woma min na ni a bɛ bila gesedakurunin kɔnɔ. dola t sanu jɔlɔkɔlama min ni sanu kuruw bɛ a la. dolo t 1 sannafɛn minnu bɛ manamana i n'a fɔ mɔgɔdolo ni sigidolo. 2 dawula, sara, sanga. ka karis a dolo bɔ/y ɛlɛn ka a dawula bonyɛ. A dolo bɔra. ka k aris a dol o bin ka a dawula, sanga bin. dolok ulu ɲuguɲugu, dolomisɛn minnu bɛ ɲɔgɔn kɛrɛfɛ kosɛbɛ ɲɛ ka yeli la. d olo ma dawulama, sarama, min tɔgɔ ka bon. Seku Ture tun ye Lagine mɔgɔ doloma ye. dolon wdft k a wolo dolo n ka ji don a kɔrɔ ka o yɔrɔ kurukuru. Tasuma ni ji kalan mana bɔn mɔgɔ fari yɔrɔ min kan a bɛ o dolon. doloo t fɛn dɔ cikan cogoyaladege. A ye marifa ci doloo! =do o. do ma t 1 kodɔnna, mɔgɔ min bɛ se filɛli la ni dalilu ni furaw bɛ a fɛ. 2 do may a: doma ka baarakɛtaw ni a yɛrɛ ka cogoya tɔw. do mayiri t laturuden dɔ min bɛ wele fana ko gariya. Gariya lajɛ duguma. do mi t so siya dɔ min ka surun. A yɛlɛnso ye domi bilenman ye. don wdfl 1 ka taa yɔrɔ dɔ ɲɛkɔnɔ na. A donna so kɔnɔ. ka d on fɛ n dɔ l a ka kɛ jamakulu walima tɔn dɔ mɔgɔ ye. A donna Kɔmɔ la. A donna kalan na. 2 ka fa ji la, ka funun. Ba donna. A kamankɔrɔ sumunin donna. ka do n d a la ka kɛ fɛn ye, ka sabati. A den bɛɛ donna da la. do nd ala sabatili, ɲɛtaa. ka do n ɲɔgɔn n a ka ɲagami, ka fereke. 3 cogoya dɔ yɛlɛmali. Dibi donna. Mun donna i ma? wdft 1 ka [fini] d on ka fini bila i farikolo yɔrɔ dɔ la. A ye kulusi ni dulɔki don. 2 ka f ɛn dɔ don ka fɛn dɔ bila dugu jukɔrɔ. U ye a su don kunun wulada fɛ. 8 ka ɲɛ 45 Bamanankan Daɲɛgafe donk a t jɛli dununnin min ni juruw bɛ a la, ntamanin. =don ka nkol o donk afilɛ t fini min ni mɔgɔ bɛ a don ka a lajɛ ni a bɛ bɛn i ma. =d onk ala jɛ , yu guyu gu, takay u guy u gu . donki bar o t 1 don kunnafoniw. 2 laturu dali. donki bar oɲinin a : mɔgɔ min ka baara ye donkibaro ɲininni ye ka a da jama tulo kan. =don kib aru . donk un t dɔgɔkun fɔcogo dɔ. donk un bɛ n td don dɔ sanyɛlɛmakunbɛn, a kalokunbɛn walima a dɔgɔkunkunbɛn. donk ɔnɔ t 1 kɛnkɔnɔ; fura min bɛ kɛ dumuni na ni a bɛ mɔgɔ faga walima ka a bana. 2 do nkɔ nɔ mu gu: furamugu min mana don mɔgɔ kɔnɔ a ka tɛli ka i faga walima ka i bana kosɛbɛ, k ɛnk ɔnɔ mu gu . don makɔ nɔ td min tɛ na mɛn [kɔsɛbɛ] ni a ma kɛ; min don b'a fɛ ka se. k a kɛ do n makɔ nɔ ka sigi ni kɛli ye waati surun kɔnɔ. A ka dugutaa bɛ dɔn makɔnɔ. don masin a td kansinamuso welecogo dɔ. don nb olo td sama, fɛn min donna mɔgɔ dɔ bolo ka taa di mɔgɔ wɛrɛ ma. dono t shɛ cɛman. Kɔnɔ dɔw cɛman i n'a fɔ kamidonon. d ono n bu gu n donon min ma kɔgɔ kosɛbɛ. A bɛ fɔ dononbugun ma fana ko dononwalan. d on onk ɔrɔ donon min kɔgɔra kosɛbɛ, min bɛ kasi. A bɛ fɔ dononkɔrɔ ma fana ko kasidonon. do no nwala n dononbugun lajɛ. dono ntur u t jirimisɛn dɔ min bɛ kɛ bana dɔw fura ye. don se t min sera a dan na, siban. k aris a ka d on ka se karisa si ka ban. A ka don sera. =d on on . don so t mɔgɔ min ka baara ye donsoya ye, min bɛ kungo sogow faga. do ns oden donso kalanden, mɔgɔ min bɛ ka donsoya kalan. d on so file donsow ka file min u b'a fiyɛ donso ɲɛnajɛ yɔrɔ la ani ni u bɛ kungo kɔnɔ ka ɲɔgɔn ɲinin. d on soj ɛli mɔgɔ min bɛ donsonkɔni fɔ ka dɔnkili da donsoɲɛnajɛ la. =don so nkɔ nifɔl a. don so mu so muso min cɛ ye donso ye. d on so nkɔ ni nkɔni min bɛ fɔ donso ɲɛnajɛ la. A juru ye wɔɔrɔ ye. Donsonkɔni sugu bɛ taa fila la walima a ka caya o ye: bamanandonsonkɔni ani wasulunkɔni. mk si mki . don soy a donso ka baara ani sababu minnu sirilen bɛ o la. dontɛ mɛ t 1 fɛn min tɛ badaa ye, min bɛ kɛ waati dɔ kɔnɔ. =don n atɛ mɛ. don wo t/sl o don, don o, don tɛmɛlen. doo t dol oo lajɛ. doolo wdft 1 ka i biri, ka i suli, ka i biri sɛgɛn walima dimi bolo. 2 ka i suli, ka i kɔ kuru walima ka i biri doni dɔ kɔrɔ. dora t bɔgɔ noronoro min bɛ yɔrɔ la ji bɛ basigi yɔrɔ min. dorad orad ora t fɛn jima min kolo ka girin dɔɔni, o cogoyaladege. Mɔni siminna ka kɛ doradoradora. doro wdft 1 ka jimafɛn dɔ doro kolo girin dɔ la: ka a damatɛmɛ walima ka a caman kɛ a la. 2 ka fɛn kologirin yeleta dɔ damatɛmɛ kɛ fɛn jilama dɔ la: ka kɔgɔ doro na la, ka sukaro doro seri la. doro t [dj] adamaden cɛya, kɔkili. =d oro bar a, =kay a foro ko . dorok o: 1 ka d oro ko : ka gɛrɛ ɲɔgɔn na kosɛbɛ, ka se ɲɔgɔn dɛnɛ ma. 2 ka doro ko ɲɔ gɔ n n a: ka fereke ɲɔgɔn na, ka don ɲɔgɔn na, ka ɲagami. Misiw ni waraw tɛ doroko. dos o t 1 wulukɛ min kɔgɔlen. =do sok ɔrɔ. 2a dos okɔrɔ nenini min bɛ fɔ cɛ ma min sɔn man ɲi. doyi t fɛn dɔ cikan cogoyaladege i n'a fɔ marifa walima mobilisen. A ye marifa ci doyi! dɔ hl 1 kelen min ma faranfasiya. Mɔgɔ dɔ: mɔgɔ kelen min ma farafansiya. 2 kelen fɛn fila la. N bɛ dɔ in fɛ: n'bɛ kelendɔ in fɛ. dɔdɔ: jɔj ɔ: ka dɔ dɔdɔ: ka tugu a kɔ, ka i hakili da a kan waati bɛɛ. Miɲɛtɔ bɛ ka sogo dɔdɔ. dɔgɔ m 1 min man bon, fitinin. A ka so ka dɔgɔ. 2 min man ca. A ka nali ka dɔgɔ. A bɛ fɔ dɔgɔ ma fana ko dwa. t i ka kɔrɔ i balima min ye, mɔgɔ min ye. A bɛ fɔ fana ko dɔgɔnin. t dɔ gɔkɛ dɔgɔ walima dɔgɔnin cɛman. d ɔ gɔ ma n ml min ka dɔgɔ, fitinin. dɔgɔmu so t dɔgɔ walima dɔgɔnin musoman. dɔgɔya mt fɛn min ka dɔgɔ, o cogoya. mwdfl ka kɛ fitinin ye, ka kɛ fɛn ye min hakɛ man ca. Fobonda mana surunya ji bɛ dɔgɔya ka taa a fɛ. mwdft ka mɔ gɔ dɔ dɔ gɔy a ka waleya kɛ a la min bɛ a jɔn a yɛrɛ la, ka dɔ bɔ a danbe la. dɔ gɔy ali wt 1 waleya min ye mɔgɔ dɔgɔya ko ye. 2 fɛn dɔ kɛli fɛn dɔgɔman ye cogoya. =dɔ gɔy a ma . dɔgɔ t 1 sugu, bɛn bɛ kɛ don min kan. k a d ɔgɔ jɔ ka taa sugu la sanni walima feere la. 2 dɔgɔkun. U bɛ na dɔgɔ nata. k a fɛ n dɔ dɔ gɔ d a ka bɛn o fɛn kɛdon kan. dɔ gɔd en/dɔ gɔjɔd en suguden, sugujɔden, mɔgɔ min bɛ taa dugu dɔ la a sugu jɔli kama. =d wa . dɔgɔ t jiri jalen min bɛ jeni ka tobili kɛ walima ka funteni don. =d wa , =lɔ gɔ . dɔgɔ t nege, ɲɛnafin. Basi dɔgɔ bɛ a la. =d ɔkɔ, lɔ gɔ , lɔkɔ. dɔgɔda wdft k a fɛ n d ɔ dɔ gɔ da /dɔ gɔti gɛ ka don dɔ da a bɛ kɛ don min na, ka bɛn a kɛdon kan. =dɔ gɔtigɛ . dɔgɔkɛ t d ɔgɔ lajɛ. dɔgɔku n t kunɲɔgɔn, don ni a donkunbɛn nata, tile wolonwulan kunbɛn. d ɔgɔk un n a t a dɔgɔma n ml dɔ gɔ lajɛ. dɔgɔmu so t d ɔ gɔ lajɛ. Dɔgɔnɔ tj siya minnu bɛ Bajangara ni a lamini na minnu bɛ wele ko Kaadɔ. U bɛ u yɛrɛ wele ko Dɔgɔnɔ. ɲɛ 46 Kassim Kone dɔn ba gaya dɛli min bɛ mɔgɔ fila ni ɲɔgɔn cɛ; fɛn dɔ dɔnni cogoya. ka i y ɛrɛ dɔn falis us a ma b a ga ye ka a dɔn ko i ka kan ni baara dɔ kɛli ye wa fana ni i ma a kɛ i bilatɔ don a la. “Dugu fantan b’a yɛrɛ dɔn falisusamabaga ye.” k a k aris a d ɔn k’ a dɔnn atigɛ ka a dɔn kosɛbɛ. k a [...] dɔ n i k o mi i bolo ci ka a dɔn kosɛbɛ, ka a dɔn ka a dɔnnatigɛ. wt dɔnni 1 ka fɛn dɔn, o waleya. dɔ nni ba ga dɔnnikɛla, dɔnni bɛ mɔgɔ min na. dɔ nnik ɛla dɔnnibaga: dɔnni bɛ mɔgɔ min na kosɛbɛ sira dɔ fɛ, kalan dɔ siratigɛ la. d ɔn niya fɛn caman dɔnni, o cogoya. dɔn ba t farafin kalo sabanan. dɔn ba t maninkadɔn dɔ. dɔn ba galo t San marakaw ka dɔn dɔ. dɔn ba makɔ nɔ t farafinkalo filanan. dɔndɔ nni ndɔn ko man td cogoya min gɛlɛyara, baara min ka gɛlɛn; fɛn min ɲɛnabɔli man nɔgɔn. dɔnf ɛn t fɛn min dɔnnen dɔ fɛ, fɛn min tɛ sure ye dɔ ma. Ji ye a dɔnfɛn ye. dɔn gɔli t diyagoya, waajibi. dɔnkili t 1 kumakan bamayɛlɛmalen min bɛ da foli senkɔrɔ, min bɛ da hali ni foli tɛ ka fɔ ka mɔgɔw ɲɛnajɛ walima ka i yɛrɛ ɲɛnajɛ. 2 kan o kan hali ni kumakan tɛ ni a fɔli bɛ mɔgɔ ɲɛnajɛ min bɛ bɔ mɔgɔ kan na walima min bɛ bɔ folifɛn dɔ la i n'a fɔ file. k a dɔnkili d a ka dɔnkili fɔ. A nisɔndiyalen bɛ dɔnkili da. dɔn kilida wtlm waleya ani baara min ye dɔnkili dali ye. dɔ nkilidal a mɔgɔ min bɛ dɔnkili da. dɔnk o td dɔnniya, dɔnni, mɔgɔ bɛ fɛn min dɔn, faamuyali. Nin bana furakɛli dɔnko tɛ a la. dɔnk otigi dɔnniya bɛ mɔgɔ min na, mɔgɔ min bɛ fɛn dɔn. d ɔnk otigiya dɔnkotigi ka cogoya. dɔnk u t tɔnkɔnɔ welecogo dɔ. dɔnni wt dɔ n lajɛ. dɔnni ba ga t d ɔn lajɛ. dɔnnik ɛla t dɔn lajɛ. dɔnniy a t d ɔn lajɛ. dɔnni ndɔ ngo ma n t kɔnɔlafiliko min ɲɛnabɔli cogo si tɛ taa ka mɔgɔ tɔɲɔli walima i maloli dan. dɔns enyɛlɛ ma wtlm cogoya yɛlɛmali yalasa fisaya bɛ don fɛn dɔ la; dɔn lajɛ. dɔnɔ t 1 singa, juru. 2 ka fɛn dɔ d ɔnɔ karisa fɛ : ka a minɛ a fɛ sani i ka a sara sɔrɔ. 3 ka fɛn dɔ dɔ nɔ karisa ma: ka a di a ma sani a ka a sara sɔrɔ. 3 dɔnɔ ni: waleya min ye ka fɛn dɔ dɔnɔ ye, singa, juruta. dɔrɔ gu [tk drogue] t furakisɛnin, denkelendɛmɛbaga, yanba, angilɛniwakini, cibaranin, sahataba. Fura o fura ni a bɛ mɔgɔ bɔ i cogo la ka i bila baaraba kɛ la walima ka i su. ka dɔrɔ gu t a ka nisɔndiya fura dɔ ta. d ɔrɔ gut ala mɔgɔ min bɛ dɔrɔgu ta. dɔrɔk elen wmt d ɔlak el en lajɛ. dɔgɔya mt/mwdfl/mwdft d ɔgɔ lajɛ. dɔgɔyali mwt d ɔ gɔ lajɛ. dɔgɔya ma wt d ɔgɔ lajɛ. dɔja n t janya, fiyɛ min ka jan, fura min ka jan. =jɔj an . dɔja nlɔ wdft ka fɛn dɔ jɔ a dɔjan fɛ. dɔkɔ t dɔ gɔ la jɛ. dɔkɔtɔrɔ t [tk docteur] mɔgɔ min ka baara ye banabagatɔw furakɛli ye ni tubabufura ye. dɔkɔtɔrɔ fur a dɔkɔtɔrɔ bɔ furakɛli kɛ ni fura ni dabali minnu ye. d ɔkɔtɔr ɔf ura kɛ furakɛli min bɛ kɛ ni dɔkɔtɔrɔ fura ye. ka ba na dɔ dɔkɔtɔrɔ fur ak ɛ ka a basi, ka a kɛnɛya ni dɔkɔtɔrɔfura ye. dɔ kɔtɔrɔ fur akɛli waleya min ye bana dɔ furakɛli ye ni dɔkɔtɔrɔ fura ye. dɔk ɔtɔrɔ so banabagatɔw bɛ lada walima u bɛ furakɛ so min na. dɔlak elen td kelen kulu dɔ la; kelen talen ka bɔ tɔw la. I bɛ se ka saga ninnu dɔlakelen ta. =dɔr ɔk elen. dɔlen t kala, juru ani nɛgɛ min bɛ kɛ ka jɛgɛ minɛ. A bɛ fɔ dɔlen ma fana ko filidɔlen. dɔl en kal a dɔlen kala. d ɔlen kisɛ nɛgɛ min bɛ don juru la ka fili ji la ni a bɛ saran jɛgɛ da la ka a minɛ. dɔlen t bin dɔ min bɛ kɛ ka payasi lafa ni a bɛ kɛ fana ka lɛfɛ dɔw dila. dɔlɔ t minfɛn min bɛ dila ni ɲɔ ni fɛn wɛrɛw ye ye . dɔlɔdo nmu so muso min ka baara ye walima min bɛ se dɔlɔ donni na. d ɔlɔ gwer en /dɔlɔ ger en dɔlɔ min ma kasi fɔlɔ, dɔlɔ min ma se min ye; dɔlɔɲɔ tobilen tile filanan. d ɔlɔ mintɔ dɔlɔminna, minkɛtɔ. d ɔlɔ mintɔk an minkɛtɔkan, dɔlɔminna minnen bɛ kan min fɔ. dɔlɔ mɔ ni dɔlɔɲɔ tɔblen tile fɔlɔ. dɔlɔk oro bara datigɛlen min ni dɔlɔ bɛ min n'a ye =dɔlɔ mi nkor o. dɔlɔbiri td lewiri lajɛ. dɔn wtlm farikolo lamagali ka bɛn folisen dɔ ma, ka bɛn folikan dɔ ma; o farikolo lamaga hali ni folikan tɛ. k a dɔ n kɛ ka farikolo lamaga kɛ min ye dɔn ye. wdft ka fɛn dɔ cuwari ni i sen ye, ka yɛlɛn a kan: ka bɔgɔ dɔn. k a foli d ɔ d ɔn ka dɔn kɛ ka bɛn o folisen ma. d ɔn kɛla mɔgɔ min bɛ dɔn kɛ. dɔ ns en1 dɔn min bɛ folisɛn dɔ kɔrɔ, dɔn min folikan dɔ bɛ bɛn ni ɲɔgɔn ye. Marakafoli dɔw dɔnsen ka tɛli. 2 mɔgɔ ka kan ka sira min ta fɛn dɔ ɲɛnabɔli kama. k a i dɔns en y ɛlɛ ma ka i ka ko cogoya yɛlɛma, ka ɲɛ wɛrɛ ɲinin fɛn dɔ la. dɔ ns en yɛlɛ ma dabali kura tigɛli yalasa fisaya bɛ don cogoya dɔ la, fura wɛrɛ ɲininni kɔnɔganko dɔ la. dɔn wdft 1 ka fɛn dɔ faamuya, ka hakili caman sɔrɔ a ɲɛw, a cogoyaw kan. 2 ka se fɛn dɔ la. ka ji dɔ n ka se ka i yɛrɛ bɔ ji la, ka se ji la, ka ji cogoyaw faamu. ka s o d ɔn ka so boli ɲɛdɔn, ka se so la. d ɔn ba ga mɔgɔ min bɛ fɛn dɔ, baara dɔ ɲɛdɔn walima ka mɔgɔ dɔ dɔn. Dɔkɔtɔrɔya dɔnbaga don. dɔ n ba galafili mɔgɔ walima fɛn min tiɲɛnna, min halakira fɔ ka a dɔnbagaw fili a ma. Dɔlɔ ye a kɛ dɔnbagalafili ye. ɲɛ 47 Bamanankan Daɲɛgafe dɔrɔ mɛ t dalasi kelen, wari bɛɛ la fitinin. =dala si. dɔrɔn sl kelen, min bɛ a dan na, fɛn wɛrɛ tɛ min kan. Ale dɔrɔn nana: a nana ani mɔgɔ wɛrɛ si ma na. Ne dɔrɔn bɛ taa: ne kelen bɛ taa. dɔrɔn gɔ n t ɲɔ siya dɔ. dɔs enɲ ɛn t nɛgɛ min bɛ dumunifɛn ta ka bɔ tulu kalanman na walima ka tasuma cɛ. =dɔ shɛ n. dɔwɛrɛ hl kelen wɛrɛ. dɔ wɛrɛ w caya damadɔ w. dɔɔnin hl fitinin, min man bon, min man ca. Ji dɔɔni di n'ma. dɔ ɔnin dɔ ɔnin min bɛ tugu ɲɔgɔn na ni hakɛ fitininw ye. A bɛ numuya kalan dɔɔni dɔɔni. dɔɔntin t bɔbere walima jiribolo min nɛgɛ wala jiribolomisɛn bɛ siri a kun na ka jiridenw kari. du t so, sow minnu koorilen don ni kogo kelen ye. dub a du min ka bon; i ka du bɔra du min na, faso. An ka duba bɛ Sikaso. d u ba du min mɔgɔw ye mɔgɔ sabatilenw ye. du b akɔ nɔd en mɔgɔ min bɔra du sabatilen na. du kɛn ɛ kɛnɛ min bɛ du kɔnɔ sow jɔlen tɛ yɔrɔ min na, sokɛnɛ. du wdfl ka kologirinya, ka simi. Nɔnɔkɛnɛ bɛ du joona ni a ma wuli. =du n. dub a bu t ɲuman kisili ni mɔgɔ dɔ walima fɛn dɔ ka ɲɛtaa ye. Ala ka i haminankow nɔgɔya! Ala ka denw di i ma! k a d u ga wu kɛ /do n: k'a ɲinin Ala ka nɔgɔya kɛ dɔ ye ko dɔ la: Ala ka sini fisɛya bi ye! A bɛ fɔ dubabu ma fana ko, duga, dugawu walima duwawu. ka du ga wu kɛ /do n mɔgɔ ye: ka ɲuman kisi ni a ye. d ub ab ud en denbarikama, den min ye a masaw dugawu sɔrɔ =d uga wuti gi. =du ga, =du ga wu, =du wa wu . dub alen t jiri dɔ min suma ka bon ni a bɛ sɔrɔ dugu caman na. duda du t fɛn min dɔnniya tɛ i la, i tɛ min kalama i n'a fɔ nsana la 'I bɛ du dɔn, i tɛ dudadu dɔn.' duf a wdft 1 ka fɛn faga. ka ta su ma du fa k'a faga ni ji ye. =d u ga . duf a t bagan min sara a yɛrɛ ma ni silamɛ man ka ka a dun, o bagan sogo fana. A bɛ fɔ a ma ko jufa. wdfl ka sa i yɛrɛ ma (tasuma ni bagan). duf a wtlm filɛli kɛcogo dɔ, domaya dɔ. duga t 1 kɔnɔ dɔ min balo ye sogotoli ni bagansu ye. 2 ka se k a du ga ni a si ɲimi n: ka sɔn ka ko nɔgɔlen, ko kɔnnen bɛɛ kɛ. duga t cɛfarinfoli dɔ min bɛ da jɛliw fɛ ŋanaw la. duga t d u ba bu lajɛ. duga wdft du fa lajɛ. duga wu t d ub ab u lajɛ. dugu t dugukolo, bɔgɔ, kɛnɛ, jama sigiyɔrɔ. 2 d ugujɛ : tile bɔtɔ, fajiri. d ugu ka j ɛ tile ka bɔ. d ugutila su jamanen, su taalen yɔrɔ jan. du gu k a tila su ka jama, su ka taa yɔrɔ jan. k a ta a du gu l a ka taama, ka taa dugu wɛrɛ, ka taama. dugu ci t sa dɔ min bɛ balon dugu jukɔrɔ ni a tɛmɛsira bɛ ci bila dugukolo sanfɛ tuma dɔw. dugu cila t nafigi, nkalontigɛla, mɔgɔ min bɛ bɛnbaliya don mɔgɔ wɛrɛw ni ɲɔgɔn cɛ. dugud asiri wdft da siri lajɛ. dugud ayɛlɛ ba t dugutigi ka ba min bɛ kantigɛ murukalaminɛ fɛ kɔmɔko senfɛ. dugud u gu t kungokɔnɔ tɔnkɔnɔ siya dɔ. dugufi n t lahara welecogo dɔ. A taara i da dugufin ni dugujɛ cɛ. duguj ɛ t 1 kɛnɛɲɛ bɔli dugu kunna, fajirida, tile bɔli, sini. 2 duniya welecogo dɔ. Dugufin lajɛ. du gu jɛn da tile bɔli masurunna; kɛnɛbɔnda, fajiri. du gukis ɛjɛ don nata, bi dugukisɛjɛ: sini. A bɛ fɔ dugukisɛjɛ ma fana ko dugusɛjɛ. duguk olo t 1 adamadenw, baganw ani jiriw bɛ balo yɔrɔ o yɔrɔ. 2 kɛnɛ min ye gwa walima kabila dɔ ta ye. du gukoloti gi dugukolokɛnɛ tigi. duguk oloyɛrɛ yɛrɛ dugukolo ka yɛrɛyɛrɛli min bɛ na ni sow, hadamadenw ni, baganw ni ani fɛn caman wɛrɛ tiɲɛnni ye. dugul en t 1 duguden, min wolola dugu kɔnɔ. 2 mɔgɔ min bɛ ko kala ma siratigɛ dɔ la. Karisa ye mobiliko dugulen ye: karisa bɛ ko kala ma mobiliko la. dugul enk an kan min bɛ fɔ yɔrɔ dɔ la, min tɛ kansure ye. du gulenya mɔgɔ min ye dugulen ye, o cogoya. d ugulenya wdfl ka kɛ dugulen ye. ka dugul eny a fɛn d ɔ l a ka o fɛn faamuya kosɛbɛ, ka farinya o fɛnmasina la. dugul entɔ gɔ t 1 tɔgɔ min dɔnnen walima min bɛ fɔ dugulenw fɛ kosɛbɛ. Musa dugulentɔgɔ ye Zan ye. 2 Ala dugulentɔgɔ: Ala tɔgɔ yɛrɛ minnu bɛ mɔriw fɛ ni u bɛ aladɛli kɛ ni a ye. dugu maf en t 1 fɛn min bɛ duguma. 2 sa ni kinnifɛn ni bagan wɛrɛw minnu bɛ balo duguma welecogo. dugu mala sl so kɔnɔnan duguma. Tapi bɛ a ka so dugumala la. dugu man a sl dugukolo, dugukolo sanfɛlan. dugu man sa t faama, dugu faama. dugu mɛ nɛ t fɛnɲɛnamanin dɔ min kinnida ka farin. dugu mɛ nɛ sima dugumɛnɛ min bɛ pan ni a bɛ bɔ samiya fɛ. dugu n t bugun min bɛ da dumunifɛnw na ni u mɛɛnna u ma dun, bugun lajɛ. dugu nɔ gɔ t fɛnɲɛnamanin bileman dɔ min bɔlen sa fɛ ni a bɛ don dɔlen na. dugur a t 1 jiri dɔ min den bɛ dun. 2 du gura so go : dugura den tobicogo dɔ min bɛ tun bɛ kɛ fɔlɔfɔlɔ kɔngɔjuguw sanw na. dugur udɛ gɛrɛ wdfl ka taama k'i filifala; ka i yanka ni i ka fini ɲumanw ye. dugurɔ sa td dugunɔgɔ sugu dɔ min bɛ dugu jukɔrɔ. dugu sen td taama, dugutaa. ɲɛ 48 Kassim Kone tiɲɛn. k a mɔgɔ dɔ du n ka a tigi namara. wt du mu ni. dun t buteli welecogo dɔ. A bɛ fɔ fana ko dunden. dun o tumana, ayiwa, fana. E dun tɛ dumuni kɛ?: Otumana e tɛ dumuni kɛ wa? dun an t 1 min bɛ bɔ yɔrɔ wɛrɛ, dugu wɛrɛ, jamana wɛrɛ. 2 mɔgɔ sure, mɔgɔ yeleke kulu dɔ la. 3 mɔgɔ min tɛ fɛn kalama ko dɔ la. A ye dunan ye bagangɛnko la. d un an ba mɔgɔba min nalen don dunanya la, buran nalen dunaɲa la. k a i d un an ji don ka kɛ dunan ye yɔrɔ dɔ la waati jan na, ka kɛ dugulen ye dɔɔni. d un an fa na dumuni min bɛ dila kɛrɛnkɛrɛnenya la dunan dɔ ye. du na nji gins o so min dabɔlen dunanw jiginyɔrɔko kama. dun an gili td fɛnɲɛnama dɔ denmisɛnninw bɛ tulon kɛ min na. dund en t baradennin dɔ min bɛ buteli mako ɲɛ, buteli. dund u gu ma t yɛrɛkɔrɔfɛn, min tɛ forobafɛn ye. Dundugumaforo: foro min tɛ foroba ye, mɔgɔ kelen ta ye min ye. dun gale t jafilɛ, mɔgɔ bɛ i yɛrɛ ja lajɛ ni minɛn min ye. =du n gar e. dun gan wdfl [yeelen] dɔ ka bɔ a nɔɔrɔ la, dɔ ka bɔ a mɛnɛ la. Kalayeelen dunganna kabanɔgɔ fɛ. dun gare t du ngal e la jɛ. dun gey t jamakulu dɔ, jamanamɔgɔ. dun gɔ t min ye mɔgɔ yɛrɛ sago ye, i yɛrɛ ka sukandita. d un gɔ fɛ n fɛn min ka di mɔgɔ ni ye. dun gɔ mɔ gɔ mɔgɔ min ka di mɔgɔ ni ye. =d ɔn gɔ , =dun ko . duniy a [ak] t hadamadenw bɛ dugukolo yɔrɔ o yɔrɔ, dugukolo kɔkannan, balo, mɔgɔya kɔnɔnan. ka duniy a to ka sosɛgin, ka sa, ka faatu. du niya hoh ah o duniya ɲɛnajɛ ni a mankan minnu tɛ ko labanta ye. k a ta a du niya h oh ah o fɛ ka tugu duniya ɲɛnajɛw kɔ, ka dɛsɛ ka sɛbɛ kɛ. d uniy ala bɔ bange, balo, duniya latigɛ. du niya so diɲɛso: balo, mɔgɔya. du niya so sigi , diɲɛ so si gi duniya latigɛ, balo. ka du niya sok ɛb oli ka matarafa diɲɛdenya la kosɛbɛ, ka duniya minɛ i n'a fɔ a tɛ ban. ka duniy a nɔnzi nta a ma : ka bɔnɛ duniya la, ka i ka diɲɛndenya kɛlen juru sara duniya sani i ka sa. k a duniy a sen minɛ a bo so ba ga w y e: ka kɛ fugari ye, ka dɛsɛ ka fɛn sɔrɔ I fɛnsɔrɔkow la. ka d uniy a sok ɛgirin : ka hawuja duniya nɔfɛ, ka bali ka miiri sini la. ka bini du niya k a di kabini waati anba. =diɲɛ. dunk a fa td balo ka labɔli, dumuni caman min bɛ a dunbagaw labɔ. k a d un ka fa sɔrɔ ka balo sɔrɔ min bɛ i labɔ. dunk oj u gu td 1 nuguma, mɔgɔ min tɛ sini ɲɛsigi; min bɛ a bolofɛn bɛɛ dun ka i sigi. 2 min ka dunni bɛ se walifɛn ma. 3 d unk oj u guy a: dukojugu ka cogoya. dugu sɛjɛ t du gukis ɛjɛ lajɛ. duguta a wtlm taama, ka taa dugu dɔ la. dugutigi t 1 mɔgɔ min sigilen don dugu ɲɛmɔgɔya la, dugu kunko fɔbaga. 2a. du gutigi bilon : dugutigi ka bilon min na dugudenw bɛ ɲɔgɔn sɔrɔ ka dugu kunko fɔ. 2b. dugu sariyaw bɛ se ka tigɛ yɔrɔ min. 3 ka taa ni mɔgɔ dɔ y e d ugutigi bilon n a: ka taa ni a ye dugutigi fɛ yalasa bɛnbɛliya min bɛ i ni a cɛ ka ɲɛnabɔ ni a ma kɛ kɛlɛ ye; ka taa ni a tigi ye laada kɔrɔ sariyatigɛyɔrɔ la. 4 ka ta a ni haju dɔ ye dugutigi bilon n a : ka taa a ɲɛ ɲinin, ka taa a da jama kɔrɔ. 5 d u gutigiy a: dugutigi ka baara kɛtaw ni a ka cogoya tɔw dugutila t 1 su mana ko ka jama, mɔgɔw dalen kɔ. 2 ka dugu tila: ka to so kɔkan fɔ ka dugutila se, ka mɛn k'a sɔrɔ i ma se so su fɛ. dukɛ nɛ t kɛnɛ min bɛ du kɔnɔ; du lajɛ. dulok oto wdft ka fɛn dɔ foroforo, ka ji ta. Ji kalan bɛ mɔgɔ fari dulokoto. dulon wdft 1 ka fɛn dɔ dɛlɛn [fɛn wɛrɛ la] ka a balan, ka a shɔri. 2 ka i d ulon mɔgɔ l a: ka i nɔrɔ a la, ka i ka ko bɛɛ siri a la. A ye i dulon a fa la ko fɔ u ka taa kungo la ɲɔgɔn fɛ. dulɔki t fini o fini min bɛ don mɔgɔ kan na. dulɔkib olo bolo bɛ don dulɔki yɔrɔ min fɛ. dulɔkik an kan bɛ bɔ dulɔki yɔrɔ min fɛ. =dilɔki. dulɔnd ulɔn : dɛsɛ, senkala kɔfɛlan. du ma n ml di lajɛ. du mu ni t/wt fɛn o fɛn min bɛ dun, balo. ba gand u mu ni baganw ka balo. ka mɔ gɔ du mu ni/lad u muni ka dumuni di a ma. ka du mu ni k ɛ ka dumunifɛn dɔ dun. du munid en 1 dumuni ka di mɔgɔ min ye kosɛbɛ, nuguma. 2 mɔgɔ min bɛ wari sara kalo la kumuni ka d’a ma. du mu nidɔ gɔ dumninege, kɔngɔ. du munif ɛn fɛn o fɛn min bɛ se ka dun. d u mu nikɛla mɔgɔ min bɛ dumuni kɛ la, min bɛ dumuni kɛ. du muni min ɛn dumuni bɛ bɔ minɛn min na, dumunibɔtasa. dun m/ml fɛn min dingɛ kɔnɔnan dan ka jan a dawolo la, o cogoya. A k a d un . A kɔnɔ ka jan a dawolo la. Karisa kɔnɔ ka dun. A ka gundo tɛ fɔ mɔgɔ ye, a kɔnɔnɔ ka jugu. t yɔrɔ min ka dun. Kana se ba dun na dɛ! d uny a mt fɛn min ka dun cogoya. mwdfl ka kɛ fɛn ye min ka dun. dun t 1 fɛnɲɛnama dɔ min bɛ jiri dun k'a mugumugu. 2 jiri ka mugumuguli fɛnɲɛnamaw fɛ, jiri ka mugumugulii kɔrɔ fɛ. Dun donnen bɛ so jiriw la. 3 ka kɛ mɔgɔ ye min tilennen tɛ. dun wtlm gɔlɔnni, tilenbaliya, min tilenen tɛ cogoya. wdfl ka kɛ fɛn ye min tilenen tɛ, ka jɛgɛn. dun wdft ka fɛn dɔ ɲimin ka a kunun, ka a kunun, ka a kɛ balo ye. Ne bɛ surɔfana dun joona. k a wari wali ma na folo d un ka don i sagola da fɛ, ka a ɲɛ 49 Bamanankan Daɲɛgafe dun nfɛ td mɔgɔ min balo sirilen tɛ a yɛrɛ la fɔ mɔgɔ wɛrɛ. dunt a ml min bilalen dunni kama; min bɛ se ka dun. dun un t folifen dɔ min kolo ye bara, jiri walima nɛgɛ ye ni a kun kelen walima fila tulen ni wolo ye. dun un fɔk ala kala min bɛ kɛ ka dunun fɔ. dun un fɔla mɔgɔ min bɛ dunun fɔ, min bɛ se dununfɔ la walima a ka baara don. =du nu . dun unj an t nɛgɛ dunun belebele min kun fila tulen don. A bɛ fɔ ni kala dɔ ye min bɛ wele ko ngolo yɔrɔ dɔw la. dun unk ala t fɛnɲɛnama panta dɔ min bɛ a ka so jɔ ni bɔgɔ ye. duny a mt/mw d un lajɛ. duru ntu wdft 1 ka fɛn dɔ yɔrɔ minnu tɛ kelen ye bɛɛ don ɲɔgɔn na. ka ji duruntu: ka ji ni a buruburu bɛ don ɲɔgɔn na. 2 ka jama tiɲɛn, ka jama don ɲɔgɔn na. =d uur u. duru si wdft 1 ka fɛn dɔ bɛɛ minɛ i hakili la. 2 ka kilisi bɛɛ minɛ i hakili la, ka se ka segin a kan k'a sɔrɔ i ma fili. Mɔrikalandenw bɛ kuranɛ yɔrɔ caman durusi. dus u t 1 sɔn, sɔnkun. 2 cogoya. A dusu ka bon: a bɛ dimi joona, a ka farin, a bɛ baara kɛ kosɛbɛ. Dusu tɛ a la: fugari don. 3 nisɔn cogoya. A dusu kasilen: a sɔn jalen. ka mɔ gɔ d u su k asi ka a diminko kɛ a la. ka i d us u diya k arisa k ɔrɔ ka nisondiya a kɔrɔ. ka i d us u man goya k aris a kɔrɔ ka nisɔngoya a kɔrɔ, ka dimi a kɔrɔ. k a i du su mada ka sabali. ka i dus u mad a mɔ gɔ dɔ kɔrɔ /y e ka sabali o tigi ye. ka mɔ gɔ d us u s u ma ka a ɲagariko kɛ a ye. ka mɔ gɔ d us u tiɲ ɛn ka a jigilatigɛko kɛ la. d u su ba min dusu ka bon; min bɛ dimi joona; min bɛ hakili sɔrɔ ka sɛbɛ kɛ. d us ub aya dusuba ka cogoya. dus ub ɔ 1 dimi min bɛ se ka mɔgɔ bila kokɛbali kɛ la. 2 sɔnsiran, jasiran, dusukun ka panni. ka i d u su bɔ ka dimi; ka siran, ka dusu sɔrɔ ka waleya dɔ kɛ. dus uk ank u mu sɔnkunan welecogo dɔ, sɔnkunan lajɛ. du s uka si dimi, tɔɔrɔko dɔ bɛ min sababuya mɔgɔ ma. d us uk asik o waleya min bɛ se ka mɔgɔ dɔ dusu kasi. du s uku ndi mi sɔnkundimi, dimi minnu bɛ mɔgɔ sɔnkun sɔrɔ. du s uku nn ak aliya sɔnkunna. Nɔnɔkumun bɛ dusukunnakaliya bila mɔgɔ dɔw la. du s uku nnt an dusu tɛ mɔgɔ min na, fugari. d us uk un ntany a dusukunntan cogoya. dus uk unyɛr ɛyɛrɛ bana o bana min bɛ na ni dusukun ka yɛrɛyɛrɛli ye. du su ma dusu bɛ mɔgɔ min kɔnɔ ka sɛbɛ kɛ. d us u ma ka sa dusumango, nisɔngo. du su mak as ay a dusumangoya; mɔgɔ min bɛ dimi joona, o cogoya. du su mandi nisɔndi, mɔgɔ min nisɔn ka di. d us u ma ndiya nisɔndiya. dus u ma n go nisɔngo, mɔgɔ min nisɔn ka go. dus u ma n goy a dusumakasaya, dusumango cogoya. dus u ma n goy a wdfl ka timininangoya, ka dimi, ka funu. =d us uk un . dus unt an sl dusu tɛ mɔgɔ min na. A bɛ fɔ dusuntan ma fana ko dusukuntan. d us uɲ ugun bana walima cogoya min bɛ fɔɔnɔ nege bila mɔgɔ la, fɔnɔnege. dus uɲ ugun ko dumuni walima waleya min bɛ mɔgɔ dusu ɲugun. =d us uk un . dute [tk du thé] t 1 furabulu min bɛ wuli barada la. A bɛ fɔ dute ma fana ko h atayi walima te. [tk thé]. 2 ka dute wuli ka dute tobi barada kɔnɔ. U bɛ dute wuli tilegan ni su fɛ. 3 d utemin na : mɔgɔ min negela ye dute ye. dutebin t bin kasa duman min bɛ sɛnɛ dukɛnɛ ma ni a bɛ wuli ka min fana. dutigi t du ɲɛmɔgɔ, gatigi. duur u t d uru ntu lajɛ. duur u hl hakɛ, dama min ye kelen faralen ye naani kan. ɲɛ 50
