Contus In d-una diri de soli

Venutu Lobina
Contus
Editzionis Poliedro, Nùgoro,
Castedhu, Donniasantu 2000.
In d-una diri de soli
Paginis 67/79
Ndi fut bessia de palas de una tupa, Susanna, bianca che sa nia, e iat pigau su mori a
passixedhus curtzus, lèsturu-lèsturus, pariat badhendu. Fatu-vatu pesàt sa conca e i
dha scutulàt contras a su bentu comente chi nc’èssiri bòfiu stesiai de faci unu
chirrioni de pilus chi no si biant. Tandu cumpariant is ogus: crarus, colori de s’àiri,
cun sa pipia niedha, manna, chi dhus scrariat prus ancora, cun celu e matas chi si dhu
sprigànt, impiticaus. Pariat chi is ogus essint bòfiu allogai totu su mundu, is cosas chi
1
biant e is cosas chi no biant, is cosas bellas chi iat essit bistu cras o in su tempus chi
depiat bènniri.
Pariat andendu a un atòbiu: dònnia pagus furriàt sa conca a una parti i a s’àtara
circhendu cun sa mirada calincunu chi depiat èssiri abetendidha, e si no dhu bidiat
s’intristàt, su passu adàsiu, studàt sa luxi de is ogus.
Infinis dh’iat bistu: frimu in mesu a su mori, artu che unu monti, is manus in is
costaus e i su biancori de is dentis in sa buca scaringiada in mesu sa braba niedha.
Tandu dhi fuit torrada sa luxi de is ogus e i si fut posta a cùrriri.
Eita dh’iat traixa?
Sa bista chi dònnia diri smenguàt, sa luxi de su soli chi ancora no fut bessiu e fiat
pàrriri cudhu pranu prenu de scraria prus longu e prus largu de su chi no fessit?
O su celu biancàciu chi pariat atesu e fut acanta e i si tocàt cun is froris biancus?
Caminendu a bellu a bellu, Cardanca, sa molingiana niedha, fatu-vatu incrubàt sa
conca e ndi bodhiat cun is dentis unu matzitedhu de erba chi matziàt andendu,
firmendusia e furriendusia sceti po biri chi Susanna fessit ponendidhi infatu. Susanna,
chi no teniat mancu unu mesi e caminàt a brìnchidus stratallendu is calanduronis chi
fuant fendu su niu tra perda e perda.
Duus passus ancora e Cardanca, chentza de si nd’acatai, fut lòmpia a s’oru de s’atza.
Iat postu unu pei in bùidu, acanta de acabbàt sa scraria e s’àiri, e candu si fut acatada
ca fut po nci arrui si fut acirdinada, ma is peis de asegus puntedhaus in terra no fuant
arrennéscius a aguantai su pesu de su corpus. Fut abarrada unu momentu furriotendu
in s’àiri in s’oru de s’atza, ma illuegus, cun d-unu corrinu disisperau chi pariat su
corrinu de sa morti, nci fut arruta in su spérrumu.
Susanna chi fut a pagu tretu, candu iat intèndiu su corrinu de sa mama si fut firmada,
apenas in tempus po biri a Cardanca arruendinci in cudhu fossu niedhu acantu
acabbàt su pranu de sa scraria. E firma fut abarrada po unu paghedhu, cun is ogus
sprapallociaus, chentza de cumprendi nudha, chentza de mancu si nd’acatai ca issa
puru fut po lompi a s’atza e nci at èssiri pòtzia arrui. Totu in d-una perou iat furriau e
2
fut torrada agoa, caminendu, spérdia, de una parti a s’àtara, furriendu in tundu e
pesendu una spétzia de corrinu chi pariat su prantu de unu pipiu. Caminendu aici, a sa
tzurpa, iat fatu unu ingìriu mannu e nci fut imbàtia a peis de s’atza, a pagu tretu de
acantu fut sa mama, morendu. Iat inténdiu comente a unu tzùnchiu e i si fut firmada,
allutendu is origas. Sighendu su tzùnchiu fut lòmpia a innantis de Cardanca,
stendiada in su sànguni, is ogus giai serraus.
Candu iat inténdiu su passu de Susanna iat tentau de dhus aberri, ma fut stétiu unu
momentu, fortzis dh’iat bista, fortzis dh’iat connota, ma illuegus dhus iat torraus a
serrai, su tzùnchiu fut sentzau. Susanna dh’iat tocada cun su bruncu, a lébiu, ma
Cardanca no si moviat. Tandu si dhu fut corcada a su costau, fortzis abetendu chi si
nd’essit pesada e i dh’essit donau a sui, teniat fàmini. Ma illuegus si ndi fut
strantaxada, ascurtendu: iat inténdiu 4unu passu, unu passu de òmini, unu passu chi
fut cumentzendu a connòsciri.
No fut stétiu sèmpiri unu murvoni, Stèvuni, o un’arremitanu chi no iat connotu
mundu.
Iat fatu fintzas e i su sordau, fut stétiu fintzas de in Àfrica, a pei fintzas a Adhis
Abbebba, chentza de si chesciai mai, soli e fàmini, àcua de celu e fàmini, chentza de
arrallai mai cun nisciunus, tanti is cumpàngius pagu dhu cumprendiant e issu pagu
dhus cumprendiat.
Ma a innantis ancora, candu teniat cuindixi o sexi annus fut stétiu sciàcuapratus in duna stària de Castedhu, i a meria circhendu a Airena; ma no dh’iat agatada prus, ni
tandu ni mai, e i nci fut torrau a bidha antzis a su monti, cun su babbu mesu arestau e
cun cudha areixedha de crabas, prus tristu de candu fut partiu, de cudha tristura chi no
dh’iat lassau prus de sa diri chi iat bistu sa mama bessendinci de s’enna a ìnturu de su
baullu, peis ananti.
3
Sa diri infatu su babbu nci dh’iat sétziu a agropas de Cardanca, sa molingiana niedha,
in pitzus de is pagus trastus chi ndh’iat pigau de domu e i nci dh’iat portau a su
monti.
Tres oras de caminu e i si fut agatau in mesu a su tallu che unu pegus de un’arei
allena. Sa domixedha pagu prus de una barraca, su celu chi no acabbàt, padentis, e
pranus, e mai chi s’essit bista un’ànima.
Tres bortas fut andau a bidha, s’ùrtima candu iat agatau a Airena. Ma in Castedhu
genti nd’ iat bistu meda, fintzas e tropu.
A sa torrada, apustis de un’annu, fut torrau a su monti: su babbu malaidòngiu, stasiu,
tussiàt totu sa noti. Sa diri chi fut mortu fut passau unu cassadori. A s’interru dhu fut
issu, su predi e i su sagrestanu. Ebbia.
Ci fut torrau a su monti e iat sighiu a andai infatu de is crabas, a fai calincuna
piscedha de casu, a seminai pagus pùinis de trigu, a ponni patata, pisolu, crocoriga,
pagu cosa, su chi bastàt po issu, sa mitza de s’àcua fut acanta.
“Candu t’at a tzerriai s’Urrei, dhi naràt su babbu innantis de morri, is carabbineris
t’ant a betiri una cartollina arrubiasta. Tandu intrega Cardanca a calincunu, bendidia
is crabas e parti. A sa torrada dhas torras a comporai”.
I aici iat fatu.
A sa torrada dònnia cosa dhi fut parta noa, crara, lìmpia, celu montis e matas, comenti
apustis de una temporada.
Iat torrau a comporai is crabas, seti in prus de is chi iat béndiu, cun calincunu sodhu
postu a parti in África, vìtzius no ndi teniat. Ponni unu nòmini nou a i custas crabas
noas fut stétiu unu spàssiu: Cannaca, Lolleta, Cicita, Memena, Bebbella…
“I a i cudha abbissina arta e bella chi pariat una statua, alligra e de bonu coru, eita dhi
narant….Elfenesc, sa pedhi niedhutza e lisa lisa, no portàt unu pillu in totu sa personi,
in perunu logu”.
4
“I a su crabu corrus longus eita dhi poneus? Capitanu, dhi poneus, in primis poita
innoi in su tallu est issu su capitanu, in segundis – poita a su chi dhi fut partu de
cumprendi de is arrallas de unu chi dhu connosciat – su capitanu cumandanti de sa
cumpannia fut su prus grandu corrudu de bidha sua”.
Ma su spantu prus mannu fut stétiu candu si fut acatau ca Cardanca fut prìngia.
Cardanca prìngia? No fut arrennésciu a tratenni unu scracàlliu. Ma Cardanca imoi est
bécia, depit tènniri giai bint’annus, chi po unu molenti funt medas. Cardanca nci
dh’iat portau a su monti candu fut morta sa mama, issu ndi depiat tènniri cincu o ses.
Ma chini podiat èssiri cussu dimòniu de molenti chi dh’iat impringiada? Sbregungiu
cumenti chi s’èssit postu cun sa mama.
Cun totu custu, o fortzis po totu custu e in prus poita si fut sapiu ca a Cardanca fut
cumentzendu a dh’amenguai sa vista, Stèvuni no ndi dhi pesàt is ogus de pitzus,
candu dhi fut a tretu. Imoi ca fut prìngia manna, Cardanca, adenoti, in custas notis de
làmpadas e de lugori, no nci stesiàt meda de pratza. Innantis pasciat unu paghedhu i
agoa circàt unu logu paris i si corcàt, fut grai, mischina.
Mancu Stèvuni corcàt in domu, ma prus adhei, acantu de una cresura a su friscu.
Una noti candu mancàt pagu a obresci, iat inténdiu comente unu pispisu, ma fut
fadiau e i si fut torrau a dromiri.
Candu si ndi fut scidau dhi fut torrau in menti cussu pispisu e i si fut postu a circai,
passu passu, chentza de sciri mancu issu eita, ma cun su pensamentu a Cardanca. E i
dh’iat agatada, strantaxa, chieta, cun d-una cositedha bianca acanta chi portàt cambas
fini finis e pariat chentza de conca, ca fut suendu.
Fut abarrau a buca oberta, firmu comente chi dh’essit calau guta, ma illuegus fut
sciopau a arriri che unu macu, pustis fut torrau sériu: sissi depiat èssiri stétiu su
dimòniu su chi iat impringiau custa molingiana bécia e mesu tzurpa, ndi at angiau
adenoti custa tzrepia bianca che i sa nia, fémina, a su chi parit.
Si fut acostiau, a bellu, iat postu sa manu in sa giua de Cardanca, duus corpixedhus de
sa manu in su tzugu, lébius. E duus corpixedhus a su cùmburu ancora ùmbidu de sa
5
tzrepia bianca, chi iat sentzau de sui, iat pesau sa conca e i dh’iat amostau cudhus
ogus de cristianu, mannus, culori di àiri.
No fut passau mancu unu mesi de cudhu mengianedhu e Stèvuni fut un’àtara borta
ananti de Cardanca e de sa tzrepia. Ma imoi Cardanca fut morta sperrumada a peis de
s’atza, e i sa tzrepia bianca fut acanta sua disisperada.
I sa tzrepia bianca imoi dhi narànt Susanna, Susanna che i sa filla de tzia Giuannica,
in bixinau, chi fut nàscia bianca che una pipia de nì, pilus e pedhi e ungas, e is ogus
sceti de un’àturu culori, birdis, chi candu fiat temporada scincidhànt che ferru
avrigau, scincidhas birdis.
Iat asubau una manu a su tzughixedhu de Susanna, che una manu in palas, e issa si
nci fut lassada stesiai, maseda e trista che unu pipiu chi essit dépiu lassai sa mama po
una simana.
Passu passu fuant lòmpius a sa pratzixedha ananti de domu. Custa depit tènniri
fàmini, iat pentzau Stèvuni, est ancora suendu. S’iat postu duus didus in buca, unu
sùrbiu, e fut acurta Cannaca, sa craba prus manna, sa prus bella, sa chi donàt prus lati.
Iat pigau unu strexu de ortigu, iat incosciau sa craba e i dh’iat mùllia. Unu strexu
prenu de lati e spuma e dh’iat postu in terra ananti de sa molentedha. Ma Susanna,
cun totu su fàmini chi depiat tènniri, dh’iat apenas tocau cun su bruncu e dh’iat
lassau.
“O no dhi praxit su lati de craba, o dhi donat fastìdiu sa spuma o no dhu scit bufai,
issa scit sceti sùiri”.
Tandu dhi fut benia una bidea: una diri iat agatau, asuta de una mata, unu guantu de
goma arrubiastu, mannu. Ndi dh’iat bodhiu, podiat serbiri. Ecus ca imoi, fortzis, dhi
serbiat. Nd’iat segau su didu mannu, dh’iat fatu unu stampixedhu in punta, pustis nci
dh’iat intrau in su totorigu de unu pistoni birdi chi iat prenu de lati. Si fut sétziu in sa
muredha e iat abetau chi Susanna dh’essit passada acanta. Tandu dh’iat amostau su
6
simingioni de goma e i sa molentedha bianca innanti dh’iat tocau apenas, suspetosa,
pustis iat scaringiau sa buca e iat sutu.
Austu. Basca. Stèvuni si ndi pesàt a chitzi po àcuai is pagus surcus de ortalìtzia chi
poniat dònnia annu in s’ortixedhu pagu tretu de sa domixedha, prus in bàsciu.
Stèvuni in su mori a marroni a codhu e Susanna infatu che unu calledhu o che unu
pipiu ancora indromiscau.
Pariat chi sa molentedha essit cumpréndiu dònnia cosa: pariat chi sa molentedha essit
cumpréndiu ca candu Stèvuni iat èssiri acabau di àcuai e fessit torrau a domu, in sa
pratzixedha, chentza chi nisciunus dh’essit tzerriada, cumparta Cannaca, Stèvuni
dh’iat èssiri mùllia, iat èssiri prenu de lati ancora su pistoni birdi e infinis issa,
Susanna, iat èssiri pòtziu sùiri totu su lati chi fut in su pistoni. Chi Stèvuni poderàt, a
bortas cun is manus, a bortas stringendidha in mesu cambas, e in s’interis dha
carinniàt comente chi fessit una pipia, sa giua curtza, su tzugu.
Ma no feti po custu ca Susanna dhi poniat infatu candu Stèvuni calàt a s’ortu:
ingiogatzada cumente totus is pipius, cristianus i animalis, su giogu suu dh’agatàt
candu Stèvuni cun su marroni nci deviàt s’àcua de s’arritzolu a is primis surcus de
s’ortu. Pariat chi fessit abetendu cudhu momentu; nc’intràt in s’àcua e cumentzàt a
dha pistai cun is peis de ananti fintzas a candu calincunu strichidhu lompiat a pitzus
de Stèvuni chi fiat finta de s’inchietai: incilliu s’incrubàt, ndi bodhiat duas o tres
farrancadas de àcua e i dha scudiat a sa molentedha, chi pigàt gustu a su giogu e
sighiat a pistai s’àcua.
Ma candu Stèvuni, cun duus tzèrrius e i s’acinnidu de sa manu ndi dha fiat bessiri de
s’àcua, Susanna dhi poniat in menti e i s’incaminàt a sola faci a domu, primada, che
unu pipiu chi ndi dh’apant pigau de manus unu giogu bellu meda.
Stèvuni sighiat a acuai, impressiu, no biat s’ora de torrai a domu: a i cudh’ora
Susanna tenit fàmini, a i cudh’ora Cannaca est abetendu a dha mùlliri, cun is titas
prenas.
7
Agiumai si poniat a cùrriri.
S’istadi fut bessendinci e Susanna fut crescendu, teniat giai tres mesis, Stèvuni
pentzàt chi po totu s’ierru dh’iat a èssiri dèpiu donai a sùiri. Ma pasciat puru, in mesu
de is crabas, e bianca comenti fut pariat una craba issa puru, apenas prus manna de is
àtaras. Candu sentzàt de pàsciri circàt a Stèvuni, nci dhi acostiàt, e chi fut sètziu dhi
passàt a parti de palas e nci dhi poniat sa conca in pitzus de codhu, po dhi frigai sa
braba cun su bruncu, dengosa abetendu is carìnnius de Stèvuni, chi no trigànt a
arribbai.
Una diri iat intèndiu is làvuras de Stèvuni in is murrus culori di arrosa. Dhi fut partu
unu àturu giogu, bellu.
«Est che una pipia» pentzàt Stèvuni, amodhiau.
E illuegus s’atòngiu, studau su càntidu de is sicidas, arrubiastu su pàmpini de is
bìngias atesu, su soli si ndi pesàt prus a tardu, stentàt a nci artziai in sa pigada de su
celu.
Sa primu temporada pariat chi fessit benia po sciacuai dònnia cosa, manna e pitica,
ìlixis e follas, montis e perdas.
Candu, a mesu meria, Susanna no iat bistu prus su soli ma una nui niedha chi ndi
piagàt totu su celu i aillargu arribbàt fintzas a terra, si ndi fut atzicada. E candu,
alluinda de su primu lampu, iat intèndiu su tzàchidu de su primu tronu e infatu is
primus stìdhius de àcua, si fut posta a cùrriri faci a domu, disisperada. Fut po lòmpiri
e Stèvuni, currendu a dh’atobiai, dh’iat bista, si fut firmau e dh’iat abertu is bratzus.
A Susanna pariat sartendudidhi su coru.
E in punta de peis s’ierru, àcua, frius e nia, fuant nascendu is crabitus. Candu Stèvuni
a mengianedhu aberiat s’aurra, ndi stupànt che perdigonis, beulendi, e donniunu
circàt sa mama, disisperau, e candu dh’agatàt si dhi picigàt a sa tita e suiat, suiat,
movendu sa coixedha.
8
In mesu de sa nia Susanna no si sceràt, bianca issa puru che i sa nia, fintzas Stèvuni
trigàt a dh’apubai, de s’enna de domu, chi no fessit stètiu po is ogus, candu dhus
pesàt.
Adenoti fiat prus frius chi no a de diri, Susanna a intru de domu, scapa, ma no nci
stesiàt de sa stòja acantu corcàt Stèvuni.
Su fogu allutu, a chitzi sceti braxa.
In sa pagu luxi, chi Susanna intendiat a Stèvuni movendusia in su sonnu o
abrebulendu chini scit eita, cun duus passus dhi fut acanta, incrubàt sa conca e i dhi
tocàt sa faci cun su bruncu, a lèbiu. Stèvuni si ndi scidàt, si setziat in sa stòja e
Susanna cun is murrus dhi circàt is làvuras callentis, comente in cudhu giogu,
abetendu chi Stèvuni essit fatu sa pròpiu cosa.
Pustis nci stesiàt, ma Stèvuni trigàt a torrai a pigai sonnu.
Beranu fut beniu che una festa imprumìtia a totus, e totus fuant curtus, totus iant
agatau su chi circànt, su soli, su tebiori; is matas follas noas e froris; is pillonis amoris
amachiaus, carraxeris, e Susanna s’erba noa, modhi, chi Stèvuni dh’amostàt oru-oru
de unu muru, in s’umbra de una mata, e i sa terra dh’aporriat, che una oferta.
“Ma eita est custu spèdhiu chi est pighendumia, custa spètzia de callentura chi est
intrendumia abellu-abellu in su sànguni e in su coru?
At èssiri su beranu.
No est su primu.
T’at arrechèdiri sa fèmina.
Podit èssiri, est beranu po totus. Ma ita nc’intrat su coru?”
“Imoi s’es manna, dh’iat nau, bastat cun sa tita. E pustis is didus de su guantu funt
spaciaus, s’ùrtimu est seghendusia”.
Ma a s’ora fintzas a pagu dis innantis dh’iat donau a sùiri cun su pistoni, Stèvuni fut
sètziu in sa muredha, abetendidha. Cun àturu coru, perou, cun àturus pentzametus.
Imoi Susanna no fut prus una pipia chi tengat ancora abbisòngiu di èssiri allatada, ma
fut sa chi dhi fiat bènniri su spèdhiu chi dhu portàt a no biri s’ora chi si dh’èssiri
9
posta ananti, is murrus po unu momentu in mesu cambas comente circhendu su
pistoni, pustis in faci, in sa braba, circhendidhu is làvuras, e candu dhas agatàt si
firmada, malitziosa, abetendu chi s’èssint mòvias comente in cudhu giogu. Ma su
giogu imoi no fut unu giogu notzenti mancu po issa.
Is manus mannas de Stèvuni si moviant, sa conca de Susanna a intru de cudhas
manus, is didus abertus chi si moviant in su pilu curtzu de sa giua in mesu is origas
comente chi èssint bòfiu intrai in d-una conca de pilus longus e lisus. E cun is bratzus
longus dh’imprassàt a strintu, pustis dha stentiada e i dha carinniàt: in sa schina, in
costaus, fintzas a acantu arribbàt e dhi circàt is ogus culori àiri, cun d-una mirada
pèrdia, dhi circàt cun is làvuras is murrus culori di arrosa, foras de sei, su sànguni in
trumbullu.
Illuegus perou s’acatàt ca su chi fut fendu no fut giustu, ca issu fut un òmini e
Susanna una molentedha, un'animali, po cantu a is ogus suus Susanna fessit una
fèmina che is àtaras, fortzis prus bella, prus stimada, de seguru prus disigiada, prus
disigiada de totus is àtaras fèminas ch’iat connotu in annus passaus.
Tandu cun d-unu brìnchidu si ndi pesàt de sa muredha e i nci dha stesiàt, a is bonas, e
i sa molentedha passu-passu nci bessiat de pratza chentza de cumprèndiri, primada.
Apustis de unu paghedhu torràt. E chi Stèvuni fut ancora sètziu in sa muredha abelluabellu, a conca incrubada, e candu dh’arribbàt a ananti pesàt cudhus ogus e i dhu
castiat chentza de s’atriviri a dhu tocai, timendu chi fessit ancora inchietu.
No, no fut prus inchietu, Stèvuni, ma no bolliat torrai a cumentzai su giogu, calincuna
cosa dh’aguantàt. Si ndi pesàt, ghetat unu bratzu, comenti fiat sèmpiri, a ingiriu de su
tzugu de Susanna, e caminendidhi a su costau ci dha portàt a foras, aillargu, acantu
sciat ca sa molentedha iat èssiri agatau s’erba chi dhi praxiat. Issu tandu si nci stesiàt,
casi in punta de peis, pentzamentosu.
In d-una diri de soli, stontonada de su càntidu de is sicidas ma spedhiosa de dhu biri,
dh’iat circau in dònnia logu chentza de dh’agatai. In pratza no dhui fut, iat spintu cun
10
sa conca s’enna de domu scaringiada e i dh’iat ghetau un’oghiada: nudha. Ci fut
torrada a bessiri e iat fatu un’ingìriu mannu: in s’ortu no dhui fut, asuta de sa mata de
pira nimancu. Fut passada ananti de su meriagu, is crabas, corcadas, arrominghendu,
su crabu sèmpiri inganiu, passàt de s’una a s’àtara, dhas tentàt cun sa punta de sa
lìngua, ma debbadas, no si moviant.
Fut cumentzendu a tìmiri. E chi Stèvuni caminendu-caminendu fessit lòmpiu fintzas a
i cudhus montis chi si biant atesu, cun s’oru picigau a su celu, e i nc’essit arrutu… no
dhu sciat, in d-unu fossu, in d-unu spèrrumu…
Castiendidhu a una parti i a s’àtara fut lòmpia a i cudhu paris acantu s’arritzolu
s’alladiàt in d-una piscinedha primu de sighiri a cùrriri faci a s’ortu, i adhei.
Castiendu mellus, a pagu tretu de sa piscina iat bistu, stèrria in d-una cresuredha de
mudregu una cosa chi bidiat sèmpiri apitzus de Stèvuni, sa camisa, i acanta un’àtara
cosa, is pantalonis.
No arrenesciat a cumprèndiri. E Stèvuni?
Ma asuta de una mata, prus adhei, tra umbra e soli, stendiau palas a terra in d-una
manta, Stèvuni.
Spollitu.
Spollitu Susanna no dh’iat bistu mai. Spollitu e dromiu, pariat.
Chi Susanna essit scìpiu arriri…
Perou, ita prexu, dh’iat agatau. Spollitu Stèvuni no pariat mancu issu, fut difarenti,
cun totu cudha pedhi bianca....
Is murrus de Susanna, tochendidhu sceti cun su sùlidu, fraghendidhu, si moviant de
su tzugu a pitorras a brenti, tremiant pentzendu a su giogu nou ch’iat èssiri fatu.
Ma in cudhu momentu etotu iat bistu una cosa chi dh’iat fatu sprapedhai i a ogus: unu
simingioni, Stèvuni in mesu cambas portàt unu simingioni.
Chi ndi bessiat de una mància de pilu arrullau e niedhu, in artu, asuta de brenti, ma
fut unu simingioni chi no assimbillàt ni a su de sa mama, mai scarèsciu, ni a su
simingioni de goma de su pistoni birdi. Iat incrubau sa conca e i dh’iat tocau apenas,
11
timi timi, cun is làvuras: su simingioni iat cumentzau a si movi, a s’acirdinai, a si
sadhiri pariat una cosa bia, e Stèvuni perou si fut mòviu, ma iat sighiu a dromiri, dhi
fut partu, cun d-unu tzùnchiu.
Susanna nd’iat pesau sa conca, ma luegus dh’iat torrada a incrubai e iat sighiu a
giogai cun su simingioni, a dhi strìngiri cun delicadesa sa punta arrubiasta cun is
làvuras culori de arrrosa, duas, tres, bortas, comente basendidhu, fintzas a chi dhi fut
partu ca a Stèvuni puru, scidu ma a ogus serraus, su giogu dh’èssiri praxu.
Giogu chi imoi fut unu àteru giogu, Susanna iat cumprèndiu su chi fut fendu. Iat
scaringiau sa buca e i su simingioni nci fut intrau cun d-unu ùrtimu sadhidu.
Candu, apustis de unu paghedhu, Stèvuni iat abertu is ogus e si fut sètziu in sa manta,
si fuant castiaus comente chi donniunu essit bòfiu intzertai su chi fut pensendi
s’àturu. Iat castiau a Susanna incilliu, comente certendidha, e Susanna iat abasciau is
ogus, bregungiosa. Dhus iat torraus a pesai sceti candu iat pentzau ca fortzis Stèvuni
no fut prus inchietu: pesendusindi dh’iat passau sa manu in faci e nci fut stesiau.
Imoi custu spèdhiu nou, custu andai e torrai, custa gana de dha biri. No dh’iat èssiri
bòfia agatai, a bortas, po s’allebiai mancai po pagu de su pentzamentus de sa bisura
de Susanna, ma is passus dhu portànt acantu iat èssiri passada, dh’abetàt cuau, dha
castiàt stesiendusinci comente chi essit dèpiu abarrai cent’annus chentza de dha biri,
cun d-una mirada chi pariat una disispida.
Ma candu Susanna nci fut passada, comente caminendu in s’àiri, dhi cumpariat a
ananti prus atesu, dh’aberiat is bratzus, si dha stringiat contras, dhi circàt is ogus, is
manus imoi grais imoi lèbias andànt chentza de si firmai in su biancori de Susanna, sa
braba niedha in sa faci bianca de Susanna, in is làvuras culori de arrosa.
E su disìgiu. Eita fut custu disìgiu, una truma de canis abramius chi dh’ingiriànt, e
issu in mesu cun d-unu fusti, no, no si bolliat arrendi, o unu frori chi dhi cresciat a su
costau e i dhu stontonàt cun fragus, culoris e imprumissas, unu frori che unu gosu e
chi a custu gosu una diri, fortzis acanta, s’iat èssiri abbandonau?
12
Totunduna ndi pesàt is manus de pitzus de Susanna e si nci stesiàt, chentza de mancu
si furriai. Andàt a torràt, de domu a s’ortu, de s’ortu a domu, sbeliau, cun su
pentzamentu de Susanna chi no dhu lassàt unu momentu, cun Susanna sèmpiri in is
ogus, in is manus, in su sànguni, comenti abetendu chi calincuna cosa chi essit fatu
acabbai, in beni in mali, custu trumbullu de su coru.
Susanna pariat chi essit cumprèndiu totu su trumentu de Stèvuni, e su spèdhiu de
Stèvuni fortzis fut su pròpriu spèdhiu suu e i dha spingiat a dhu circai candu, po unu
paghedhu o po un’ora, no dhu bidiat, a si fàiri carinniai a sa manera sua circhendidhi
dssa faci cun is làvuras
De una simana, perou, Susanna s’acostiàt a Stèvuni prena de timoria, tremendu, si dhi
stringiat asuba cumente chi essit bistu calincuna cosa mala, lègia, chi pariat chi essit
stesiada sceti candu fut acanta de Stèvuni, candu is bratzus fortis de Stèvuni dha fiant
intendi a su seguru.
Ma chi Stèvuni andàt a traballai in s’ortu in s’ortu o in bìngia e no bolliat chi dh’essit
postu infatu, sa timoria dha torràt a pònniri in avvolotu, e i su pirìgulu fut una cosa
chi dh’ingiriàt di ònnia parti, unu pantasimu, unu scurtzoni niedhu prontu a nci dhi
sartiai apitzus apenas si fessit furriada: de dis e dis iat apubau, aillargu, acantu
modhitzi e mudregu fuant prus a cracus, duas umbras chi candu fut sola dha spiànt, i
a bortas pariant acostiendusia. Tandu, sprexuria, si poniat a cùrriri, e curriat-curriat
fintzas acantu fut Stèvuni, e chi Stèvuni fut in s’ortu si firmàt, asseliada, ananti de
s’eca, abetendidhu.
Ma una diri. Una diri no iat acudiu a si fuiri: de calincunu logu, fortzis asuta de terra,
ndi fuant stupaus currendu duus molentis niedhus, mannus, duus dimònius amachiaus
cun su stocu niedhu in foras, chi si nci dhi fuant scutus apitzus donniunu tentendu su
sàrtidu, boghendinci s’àturu, ma su stocu no arribbàt acantu dhis iat èssiri praxu ca
Susanna si difendiat carcinendu cun feli arrabiosa, disisperada, furriendusia in tundu
e carcinendu, chentza de si lassai tocai. Custu pariat chi dhus fessit schissiai de prus,
13
e candu dhis fut partu ca Susanna fut cumentzendi a pèrdiri is fortzas e illuegus si at
èssiri arrèndia, si fuant fatus prus atrivius, segurus ca imoi su sartidu dhis iat essiri
arrennèsciu.
Ma una boxi chi pariat unu tronu dhus iat firmaus in truncu: fut arribendu un’àturu
dimòniu, Stèvuni.
A mengianedhu fut andau a fàiri linna. Solu, ma cun su pentzamentu a Susanna, fissu,
si dh’intendiat a su costau, bianca, tèbida, cun cudhus ogus. Is manus fatu-vatu
lassànt sa càvuna o sa seguri e curriant a Susanna, a sa faci, a su tzugu a sa schina de
Susanna, i a cudha cositedha de Susanna, lisa, callenti, colori, di arrosa che is làvuras,
acantu mai fut arribbau. Candu sa bidea de Susanna si fut fata unu spasimu chi no
podiat baliai prus, nc’iat fuliau càvuna e seguri si fut postu a cùrriri faci a domu. Su
digìgiu chi fintzas a oi fut arrennèsciu a aguantai, imoi dhu spingiat che unu bentu
furiosu, che is manus de giganti.
Fut po lòmpiri a pratza ma iat intèndiu unu trèulu e i si fut firmau, ascurtendu:
corrinus, mesu allupaus, chi de seguru no fuant de Susanna. Si fut postu a cùrriri, cun
duus sàrtidus fut intrau in pratza e iat bistu su chi fut sutzedendu. Iat ghetau cudha
boxi de dimòniu, iat abrancau unu arrogu de linna grussu che i sa camba e si nci fut
scutu contras a i duus molentis.
Cun su primu corpu iat segau sa conca a unu, chi fut arrutu a terra i apustis de unu
paghedhu si ndi fut pesau, comenti iat pòtziu fut arribbau a s’eca e i nci fut bessiu.
S’àturu iat circau de dhi pònniri infatu, ma Stèvuni, prus lèsturu, si dhu fut parau
anantis cun cudh’arrogu de linna giai artziau e po custu molenti puru no dhu iat stètiu
scampu: nci fut bessiu, tzopu, a conca incrubada, sa schina mali posta.
In mesu pratza, tremendu, cun su coru chi fut po ndi dhi sartai, fut abarrada sceti
Susanna, abetendu is bratzus fortis e longus de Stèvuni, giai tèndius, giai lòmpius,
giai imprassendidha a strintu cun fortza e cun machiori, cun timoria e imparis cun
prexu, comente chi in cudhus pagus minutus dh’essit pèrdia e i dh’essit torrada a
14
agatai. E i su trumbullu pariat chi dh’essit assitzau su disìgiu, chi imoi fut una cosa
chi no arrennèsciat a aguantai, ni issu ni Susanna, chi pitichedha comenti fut si dhi
frigat a asuba fintzas a acantu podiat arribbai, in cambas e prus a sus, acantu sciat ca
dhui fut su chi iat giai bistu.
Pustis si dhi fut posta de truessu e iat abetau is manus de Stèvuni: illuegus si dha iat
intèndias in faci, in sa giua curtza, in su filu de sa schina, fintzas a chi iat agatau
cudhu logu chi no iant tocau mai, biu, callenti, e i si dhu fuant stentadas,
carinniendidhu, carienniendidhu, e fut unu schìssiu po totu e is duus.
Apustis Susanna si fut furriada, iat pesau sa conca e cun is làvuras dh’iat circau sa
faci, cun su pròpiu spèdhiu de Stèvuni, sa pròpiu callentura. Ma totunduna, comente
po nci bogai s’arregordu macu de is duus molentis niedhus, iat pigau cun is dentis sa
màniga de sa camisa de Stèvuni e i nci dh’iat tirau a foras de pratza, pagus passus, a
s’umbra de una cresura arta che una mata. Cun is dentis dh’iat abertu sa camisa, is
pantalonis, e iat agatau su chi fut circhendu. Cun is làvuras dh’iat torrau a strìngiri
cun delicadesa, cun amori, comente tandu.
Imoi su disìgiu de Stèvuni fut mannu che i su celu: furriadia Susanna, oh, Susanna. Si
fut incrubau, si dhi fut stendiau a asuba, su tebidori de Susanna e i sa callentura sua,
su disìgiu imoi fut che una soga chi dhus trogàt totu e duus.
E fut intrau in su celu.
francudefabiis, grafia arregularizada de mei etotu.
15