Kugbɔŋu kun Pɔɔl ŋmàn̄ ki tīī Tiitee

Kugbɔŋu kun Pɔɔl ŋmàn̄ ki ti ̄i ̄
Tiitee
Tibɔkilkaal
1
ni ́ Unimbɔti un kaa mɔ́ntée pōoǹ yii
u làá ti ̄i ̄-ti dimaŋfal gbanti. 3 Ŋyunti
bāańee, ni ́ ti-Fiiliu Unimbɔti di ̄
u-nyɔɔ­bundi pu ki nyánti ̀ tin u ni ̀n
pōoǹee ki dàkā-ti. Dinyɔɔbundee
di sá din u dūu ŋúbiǹ-mi ki bi ́ yii
ḿ ni ̄n sòoǹee.
4 Sii Tiiti a un kpánti ̀ m-ba bindi
pu jipɔɔn ti-kɔkɔ ni ́n fōō Yeesu ki
ki ́i ́yee puee ni ́ m ŋmàn̄ kugbɔŋu
a 1.4 Tiiti: kpèè 2 Kɔra 8.23, Gala 2.3, 2 Tiim 4.10.
1873
nee ki ́ ti ̄i ̄. Ti-Baa Unimbɔti ni ̀ Yeesu icoo saŋyi pu mi ́ǹ ki ́ ŋmā ki ́ ká
Kriisitoo ti-Fiiliu ń ŋá-si tiŋan, ki ́ animbil. 12 Bi-bɔnaatiliu ubɔ, u sá
ti ̄i ̄-si ŋgbansɔŋfi.
ukreetija. Úǹ di ni ̀n li ̄ yii: «Kreeti
tiŋki yab pée sá binyimɔn­dambi ni ́,
ki cáá ntoom kii ipeecuncutee, ki
Ditundi din Tiiti làá
tɔ̄ Kreeti tiŋkinee
sá biwutijoodambi, ki sá bipoofub.»
5 M yānti ̀-si Kreeti tiŋkin yii á
13 Kijapaayee ni ́n li ̄ puee, waa mɔ́nti ̀.
púnti ́ ki ́ bɔ́nti ́ ditundi din ki ́ǹ niinee, An puee, á kpi ̀in̄-bi tiŋan án ni ́n làá
ki ́ kàan̄ bikpilib Kriisitoo nikitiŋ ŋá pu bi-fookiiu ń ni ̄n sá ibaamɔn
kansikin kitiŋ sá kamaa poon, yɔuee. 14 Bi ́ yànti ̄ titiŋ­kpiki­bɔti tin
kii m ni ́n ni ̀n pée tùkū-si puee. Juuda yab cáá ki máafée, ni ̀ binib
6 Kriisitoo nikitil kpiliu máaǹ bi ́ bin fá ibaamɔn saŋŋu ki yōoǹ bi ́ǹ
taa ká u-pu ibɔkpiti iba, ki ́ ni ̄n cáá bi-ba marabee bɔti. 15 Binib bin bi ́
unimpubaanti, u-biyaamu ń ni ̄n sá circiree, tikɔkɔ sá circir ni ́ ki ti ̄i ̄-bi.
bin fōō Yeesu ki ki ́i ́ ki sá mun pu Ama bin kaa fōō Yeesu ki ki ́i ́ ki
binib kaa sòoǹ yii mu-bimbim kaa kɔ́ tijɔkɔndee, tiba kpá ki bi ́ bi ́ǹ
ŋān̄, muaa tɔ́ binibee. 7 Di sá yii cee circir, kun puee bi-landɔkɔi ni ̀
un kpòoti ̄ Kriisitoo nikitilee tundi bi-ciiŋyi kɔ́ tijɔkɔndi. 16 Bi gà bi-biŋŋi
di sá ú ni ̄n kpèé Unimbɔti tundi yii bi nyi ́ Unimbɔti, ni ́ bi-tuuŋŋi ŋin
ń còom̀ . An puee waa máaǹ bi ́ ká bi tūǹee dàkà yii baa nyi ́-u. Bi sá
u-pu ikpiti iba. Ú taa ni ́n̄ sá ulambi­ bikpitib ni ́ ki gáati ̀, kaa ŋūǹ ki ́ tɔ̄
daan ni ̀ uŋuu­daan ni ̀ udanyɔgbil, ditum­mɔntiil báà diba.
ki ́ taa ni ́n̄ sá ki ́lkil niliu ni ̀ un di ̀
Tibɔŋman dàkatam
isaŋ­kpiti pu ki kānti ́ animbilee.
8 Ama ú ni ̄n fòol ̄ bini­cambi tiŋan,
1
Ama sii ń dàkà tibɔ­ŋman kii
ti ̀ ni ́n sá puee, 2 ki ́ tùkù bijaŋ­
ki ́ ni ̄n néeń tin ŋān̄ee, ki ́ ni ̄n cáá
iciin, ki ́ ni ̄n bi ́ deedee, ki bi ́ circir, kpilib bi ́ ŋúb́ bi-ba binib ń ni ̄n
ki ́ ni ̄n ŋūǹ ki ŋúb̀ u-ba. 9 U máaǹ tɔ́-bi. Bi ́ ni ̄n cáá iciin, bi-neendi ni ̀
ki ́ ni ̄n kpáafi ́ tibɔ­ŋmanee án pi ́ki ́ bi-mɔtiiki ni ̀ bi-fookiiu ń ni ̄n pɔ̄ɔ.̄
kii bi ni ́n dàkā-ti ̀ puee, án ni ́n làá 3 Mi ́ǹ ni ́ ki ́ tùkù binimpu­cikiti­kaabee
ŋá pu ú ŋmā ki ́ ni ̄n cáá tibɔ­ŋman yii bi-bimbim ń ni ̄n sá binib bin
gbantee ki ti ̀i ̀ binib kunyannyaauee, bi ́ circiree bimbim. Baa máaǹ ki ́
ki ́ kpáàa dàkà bin mun kaa là tibɔti ni ̄n sòoǹ ki bi ́iĺ binib, ki ́ taa ni ́n̄ sá
ndaam yumbui, ama bi ́ ni ̄n sá bin
gbantee bi-yi ̀nti­tamee b.
10 Di sá yii binib tikpil bi ́ ki gáati ̀ ti ̀i ̀ isaŋkimɔntee. 4 Mimmee, bi ŋūǹ
ki cáá tibɔ­fan ki ki ́iĺ binib. Bin pée ki ́ dàkà binimpu­pɔmbee bi ́ béé bi
yi ̀ diyilee di sá Juuda yab kansikin ni ́n máaǹ ki ́ ni ̄n néeń bi-calib ni ̀
biba. 11 Á pi ̀in̄-bi nsan bi ́ taa ti sòoǹ, bi-biyaamu miŋyee. 5 Bi ́ ni ̄n cáá
kun puee bi dàkà tin kaa máaǹ bi ́ iciin ki ́ ni ̄n ŋúb́ bi-ba, ki ́ ni ̄n nyi ́
dàkèe, ki bi ́iĺ adicammɔn, ki di ̀ kudii poon tundi tiŋan, ki ́ ni ̄n sá
Tiiti kaa sá ujuuda­ja ni ́ ki nìn fōō Kriisitoo ki ki ́i ́ (Gala 2.1-3). U nìn sá
Pɔɔl tɔntɔn­juti ubɔ ni ́ ki nìn tútúǹ ki yāntì Kɔranti yab nì Pɔɔl kansikin
mɔ́ɔkì (2 Kɔra 7.6-16). Ŋyunti ŋun Pɔɔl ŋmàn̄-u kugbɔŋu neeyee, u nìn
bi ́ Kreeti tiŋkin ni ́. Pɔɔl nìn dū Kriisitoo nikitil din nìn bi ́ kitiŋ gbantinee
bɔ́nti­tam nì di-kpòoti­tam ki ŋúbiǹ-u (1.5).
Kugbɔŋu nee bɔ­kil­kaati kúlifi ́ Pɔɔl bɔti tin u cáá ki ́ sòoǹee (1.1-4).
Dibɔyipeepeekaal nìki ̄ ki sòon̄ Kriisitoo nikitil kpilib ni ́n máaǹ ki ́ ni ̄n bi ́
puee (1.5-16). Abɔyil 2 poonee, Pɔɔl sáŋkì Tiiti u ni ́n máaǹ ki ́ ni ̄n ŋúb́
anicil ni ́n bi ́ bi ́ pu Kriisitoo nikitilin a-ba a-ba puee, an dàkà yii biti­kpilib
nì binimpu­cikiti­kaabi (bin mun máaǹ ki ́ ni ̄n dàkà binimpupɔmbee),
nì bini­pɔmbi àá iyumbu (2.1-15). Abɔyil 3 téeti ́ Kriisitoo yab ni ́n cáá
ditundi din ki ́ tɔ̄ee, bi ni ́n máaǹ ki ́ ni ̄n bi ́ pu ni ́ ŋgban­sɔŋfi ń ni ̄n bi ́
bi-kansikinee, ni ́ bi ni ́n máaǹ ki ́ ŋá pu ki ́ taa yànti ̄ diyakatil ń ni ̄n bi ́
bi-kansikinee (3.1-11). Mi ́ǹ boonee ni ́ u dū tibɔ­kpaafi­kaal nì ijaam ki
kúntì kugbɔŋu nee (3.12-15).
A yaa bi ́i kàaǹ kugbɔŋu nee, a kānti ́ yii tin pu ku sòoǹee kaa sá Tiiti
ni ́n máaǹ ki ́ ni ̄n bi ́ puee nì u ni ́n máaǹ ki ́ tɔ̄ u-tundi puee ŋmaniŋma. Mi ́ǹ
mbaantiim ni ́ an sá ki ti ̄i ̄ tigbɔn tili tin Pɔɔl ŋmàn̄ ki ti ̄i ̄ Tiimooteeyee.
Di sá yii tibɔti tin tigbɔn gbanti sòoǹee sá tin ni ́ ti kānti ́ Kriisitoo nikitiŋ
poonee. Cilinjee Kriisitoo nikitiŋ bɔ́nti­tam nì ŋi-kpooti­liibi nì ŋi-nib ni ́n
máaǹ ki ́ ni ̄n cáá mbimbim miŋyee.
Ijaam
1
Man Pɔɔl un sá Unimbɔti
tɔntɔnliu ki sá Yeesu Kriisitoo
kpam­balee di ŋmàn̄ kugbɔŋu nee.
Yeesu Kriisitoo di túnni ́-mi ḿ
yànti ̄ bin Unimbɔti lúti ̀ bi ́ ni n̄
sá u-yabee ń fōō-u ki ́ ki ́i ́, ki ́ béé
nnimbɔti­san mmɔntiimin. 2 Bi ́ ŋmā
ki ́ ni ̄n ki ́ǹ ki máká dimaŋfal din kaa
cáá dikúntilee pu. Doooo jaanjaan
TIITI 1​, ​2
2
b 1.9 B. 6-9: dūú ŋmànti ̄ nì 1 Tiim 3.2-7.
1874
TIITI 2​, ​3
bilaŋŋaŋfitiibi, ki ́ ni ̄n tɔ́ bi-calib,
binib ń taa ká bi-pu ikpiti iba ki ́
ni ̄n cáa sòoǹ ki bi ́iĺ Unimbɔti bɔti.
6 Mi ǹ
́ mbaantiim, á sāŋki ̀
binaa­c im­p ɔmbi yii bi ́ ni n̄ cáá
mbimbimɔntiim. 7 Tikɔkɔ poonee,
sii a-ba ń tɔ̄ atum­mɔnti ki ́ dàkà
báà ŋma bi mun ń ni ̄n ŋáań mi ́ǹ.
A-dàkatam ń ni ̄n sá mbaamɔn ki
ki ́ti ̀. 8 Á ni ̄n sòoǹ anyɔɔ­bum­mɔnti
ŋin pu baa ŋūǹ ki ́ kpákáǹ-see, ni ́
icoo ń cúú ti-nannanliibi, kun puee
baa làá ká ti-pu ikpiti iba ki ́ sòoǹ.
9 Á sāŋki ̀ iyumbu i ́ ni ̄n tɔ́ i-din­
dambi tikɔkɔ poon, ki ́ ni ̄n ŋáań
tin ŋān̄ i-din­dambi ceeyee, ki ́ taa
ni ́n̄ li ̀ min kaa fáati ̀-bee. 10 Í taa yɔ̀
i-din­dambi wanti báà tiba, ama i
máaǹ ki ́ ni ̄n dàkà i-deedee­bi ́tam
mmɔntiimin iyunti kɔkɔ, ki ́ ŋmā
ki ́ ti ̄i ̄ Unimbɔti ti-Fiiliu bɔti tin bi
dàkèe tinyool an kɔkɔ pu.
11 Unimbɔti ŋanti tin cáań binib
kɔkɔ difiilee nyáń mpaam­p iin
pu. 12 U-ŋantee di dàkà-ti ti ́ fá
ti-bimbi­kpitim ni ̀ duulinya doo
nimbitaataam. Ŋyunti ŋun poon
ti bi ́ nee, ti máaǹ ki ́ ni ̄n ŋúb́ ti-ba,
ki ́ ni ̄n bi ́ deedee ki nóó Unimbɔti
mmɔntiimin, 13 ki ́ ni ̄n ci ́ dipɔɔ­pindi
wiiŋŋu ŋun pu ti cɔ́tée. Ŋwiin gbanti
ni ́ Yeesu Kriisitoo, ti-Nimbɔtiu un
sá-ti ukpaan ki sá-ti ufiilee, làá dāá
nyānti ́ u-nyootee. 14 Úǹ di dū u-ba
ki ti ̄i ̄ ki dá-ti ki nyánti ̀ ikpiti kɔkɔ
poon, ni ́ ki dū-ti ki kpánti ̀ dini­kitil
din sá úǹ baba yal, ki bi ́ circir, ki
cáá difaŋgiil ki tūǹ atum­mɔntee c.
15 A
ni ́n máaǹ ki ́ dàkà miŋyee dee,
ki ́ ti ̄i ̄-bi kunyannyaau, ki ́ kpi ̀in̄-bi
ni ̀ mpɔn, ki ́ taa yànti ̄ ubɔ ń kpèè
ki ́ si ̀ŋki ̄ǹ-si.
Kriisitoo yɔu bimbim
téeti -́ bi yii bi máaǹ ki ́
si ̀nti ̄ǹ bi-ba ki ́ ti ̄i ̄ bikpilib bin
sá gɔmina ni ̀ biyi­dambee d. Bi ́ ni ̄n
tɔ́-bi, ki yáb̀ atum­mɔnti kɔkɔ pu. 2 Bi ́
taa ni ́n̄ sòoǹ ki bi ́iĺ binib, ki ́ ni ̄n sá
ŋgban­sɔŋfi nib, ki ́ ni ̄n ŋáań tiŋan,
ki ́ ni ̄n mɔ̄ báà ŋma cee. 3 Kun puee,
dooooyee ti mun ni ̀n sá bin kaa nyi ́
tibee, ni ́ kaa ni ̀n tɔ́ Unimbɔti, ki
yi ̀nti ̄, ni ́ ti-nimbi­taataam ni ̀ min ti
fáatèe ni ̀n cúú-ti kuyuŋu. Ti ni ̀n cáá
ntoom ni ̀ inimbidiki, ki ná ti-jutiibi
ni ́ bi mun ná-ti. 4 Ama Unimbɔti
ti-Fiiliu dàkā-ti tiŋan ni ̀ dineendi din
u cáá timbi binib puee, 5 ki fi ̄i ̄-ti.
An kaa sá yii ti túń atun­nyaan aba,
̀
an sá isaa ni ́ u súń ti-pu. Bi ni ́n fùul-ti
Unimbɔti nyim puee di dàkà min
̄ mpɔm ki
Circir Fam fāti ̀i màl-ti
ti ̄i ̄-ti dimaŋfa­pɔndi diŋyee ee. 6 Yeesu
Kriisitoo ti-Fiiliu puee, Unimbɔti
ti ̄iń-ti u-Fam tikpil tikpil, 7 ti ́ ŋmā
ki ́ kpánti ́ deedee­dambi Unimbɔti
nimbiin u-ŋanti pu, ki ́ fōō dimaŋfal
din pu ti máká, dàa cáá dikúntilee.
8 Tibɔti tin m sòoǹ nee sá ibaamɔn ni ́.
M là á ni ̄n cɔ́ tibɔtee pu tikpil, án
ni ́n làá ŋá pu bin fōō Unimbɔti ki
ki ́i ́yee ń dū bi-ba ki ́ ti ̄i ̄ atum­mɔnti
tɔ̄tamee. Tin ŋān̄ ki kèeti ̄ binibee
dee. 9 Ama bi ́ taa ni ́n̄ kpákà tibɔ­
fan pu ki kàaǹ bi-naan­jab yiŋŋi f
3
1
Á
c 2.14 Dūú ŋmànti ̄ nì Ilan 130.8, Eesee 37.23, Disa 19.5, Ditee 14.2, 1 Peet 2.9, Eef 2.10.
d 3.1 Dūú ŋmànti ̄ nì Room 13.1, 1 Peet 2.13.
ee 3.5 Dūú ŋmànti ̄ nì Eef 5.26. Kpèè Yoow 3.5 mun.
f 3.9 Kpèè 1 Tiim 1.4.
TIITI 3
an kaa kúnti ́, ki ́ taa ni ́n̄ kpákà ki
jáà Juuda yab marab pu. Ti ́ǹ sá
tibɔ­fan ni ́ kaa kèeti ̄. 10 Á kpāafi ̀ un
cāabi ̀ń ni-kansikin diyakatilee mili
̄
pu g, boonee, u yaa kaa gbi ̀lee,
á
11
nyānti ́-u. Di sá yii a nyi ́ yii an
niliuee fá nsam­mɔnti ki ŋá unikpiti,
ni ́ u-kpitiiyee dàkà yii u gáati ̀.
Tibɔkpaafikaal tijoolkaal
yaa láa dū Ariteemasi àá
Tiisiiki gb ki túnni ́ a-cee u bāań-see,
á pɔ́ɔǹ a-ba ki ́ ki ́ntiń-mi Niikoopoolii,
kun puee niin ni ́ m là ki ́ dāá ni ̄n
12 M
g 3.10 Dūú ŋmànti ̄ nì Maat 18.15-17.
gb 3.12 Tiisiiki: kpèè 2 Tiim 4.12.
i 3.13 Apooloosi: kpèè Atuun 18.24, 1 Kɔra 16.12.
1875
bi ́ kuseeun. 13 Á pɔ́ɔǹ a-ba ki ́ tūtuǹ
Seenaa un sá umara­n yilee ni ̀
Apooloosi i, án ni ́n làá ŋá pu tiba
ń taa lóó-bi bi-saŋ­kindi poonee.
14 An máaǹ ti-yab mun ń dū bi-ba
ki ́ ti ̄i ̄ atum­mɔnti tɔ̄tam, án ni ́n làá
́
ŋá pu tiba yaa bāań ki pábee,
bi ́
ŋmā ki ́ tūtuǹee. Bi ́ taa ni ́n̄ kā, kaa
kèeti ̄ diba.
15 Man ni ̀ bin kɔkɔ bi ́ dooyee
jáaḿ-si. Á jāam̀ bin fōō Yeesu ki ki ́i ́
ki néeń-tee.
Kriisitoo ŋanti ń ni ̄n bi ́ ni-kɔkɔ pu.