øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬

øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬
’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¤È¬±¬ı˛ Ê√Ú…
Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛± ά◊ø‰¬Ó¬ Œfl¡Ú∑
Ùv≈¬º øÚÀÊ√Àfl¡ ¤¬ı— ’Ú…À√¬ı˛ ¸≈¬ı˛øé¬Ó¬ ¬ı˛±‡≈Úº
øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ Â√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¤È¬±¬ı˛ Ê√Ú… Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛± ά◊ø‰¬Ó¬ Œfl¡Ú∑
¸•xøÓ¬ ’±¬ÛøÚ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ø¬ıøˆ¬iß Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ Ùv≈¬ Œ¬ı˛±À·¬ı˛ ˆ¬±˝◊√¬ı˛±¸ƒ ¬ı± Œ¬ı˛±·Ê√œ¬ı±Ì≈¬ı˛ ø¬ı¯∏À˚˛ qÀÚ Ô±fl¡À¬ıÚ,
˚±À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ’±ÀÂ√ øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ ¤¬ı— Œ¸…±˚˛±˝◊√Ú Ùv≈¬, ’Ô«±» ˙”fl¡¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¸—Sêø˜Ó¬ Ùƒ≈¬º Ó¬±À√¬ı˛
˜ÀÒ… ¬Û±Ô«fl¡…‰¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ Œ¬ı˛±À·¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ’±Sê±ôL ˝√›˚˛±¬ı˛ ¸y±¬ıÚ± fl¡±À√¬ı˛ ’±À¬ı˛± Œ¬ı˙œ‰¬ ¤¬ı— Œfl¡Ú
Œ˘±fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ Ó¬±À√¬ı˛ ø¬ıÚ± ‡¬ı˛À‰¬¬ı˛ øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ȭœfl¡± ¤‡Ú› ŒÚ›˚˛± ά◊ø‰¬Ó¬ ¤˝◊√¸¬ı øfl¡Â≈√ ¤˝◊√
õ∂‰¬±¬ı˛¬ÛÀS ¬ı…±‡…± fl¡¬ı˛± ˝√√À26√º
øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ øfl¡∑
øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ ¤fl¡È¬± ’Ó¬…ôL ¸—S걘fl¡ Œ¬ı˛±· ˚±¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ì ˝√√À˘± ¤fl¡È¬± ˆ¬±˝◊√¬ı˛±¸ƒ ¬ı± Œ¬ı˛±·Ê√œ¬ı±Ì≈º
¤˝◊√ Œ¬ı˛±À·¬ı˛ õ∂Àfl¡±¬Û ‚ÀȬ õ∂øÓ¬ ¬ıÂ√¬ı˛, ¸±Ò±¬ı˛ÌÓ¬– ˙œÓ¬fl¡±À˘º ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ ¸y±¬ı… Œ¬ı˛±·Ê√œ¬ı±Ì≈&ø˘ ’±À·
ŒÔÀfl¡˝◊√ ˙Ú±Mê√ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ ¤¬ı— ¤˜Ú Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ˆ¬…±flƒ¡ø¸Ú ¬ı± õ∂øÓ¬À¯∏Òfl¡ Ȭœfl¡± ∆Ó¬¬ı˛œ fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛ Œ˚Ȭ±
˚Ô±¸y¬ı fl¡±˚«fl¡¬ı˛ ˝√√À¬ıº Œ˚í¸¬ı Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ’¸≈¶ö ˝√√À˚˛ ¬Ûάˇ±¬ı˛ Á“≈¡øfl¡ ’±À¬ı˛± Œ¬ı˙œ Ó¬±À√¬ı˛ ¸≈¬ı˛é¬±¬ı˛ Ê√Ú…›
Ȭœfl¡± ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º
øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ øfl¡ é¬øÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛∑
¸≈¶ö ¤¬ı— ¶§±¶ö…¬ı±Ú Œ˘±fl¡À√¬ı˛ Œé¬ÀS Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ õ∂Àfl¡±À¬Û ¸ø«√ ˘±·±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± øfl¡Â≈√ ˘é¬Ì Œ√‡± Œ√›˚˛±
ŒÔÀfl¡ qè fl¡À¬ı˛í ’±À¬ı˛± &èÓ¬¬ı˛ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ’¸≈¶öÓ¬± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, Œ˚˜Ú ¬ıË—fl¡±˝◊√ø√Ȭ¸ƒ ¤¬ı— øÚά◊À˜±øÚ˚˛±,
˚±¬ı˛ Ê√Ú… ’ÀÚfl¡ ¸˜À˚˛˝◊√ ˝√√±¸¬Û±Ó¬±À˘ ø‰¬øfl¡»¸±¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ˝√√˚˛º Œ˘±fl¡Ê√Ú ˚ø√ ˝◊√øÓ¬˜ÀÒ…˝◊√ Œfl¡±Ú
&èÓ¬¬ı˛ ’¸≈¶öÓ¬±˚˛ ’±Sê±ôL ˝√√À˚˛ Ô±Àfl¡, Ó¬±˝√√À˘ Ùv≈¬ ŒÔÀfl¡ ’±À¬ı˛± Œ¬ı˙œ ø¬ı¬Û√ ¸‘ø©Ü ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º
Œ˘±fl¡Ê√Ú ’ÀÚfl¡ ¸˜À˚˛˝◊√ ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛ Œ˚ ‡±¬ı˛±¬Û Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ¸ø«√fl¡±ø˙˝◊√ Ùv≈¬, øfl¡c Ùv≈¬ ˝√√›˚˛± õ∂±˚˛˝◊√ Œfl¡¬ı˘
¸ø«√fl¡±ø˙ ˝√√›˚˛±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ’ÀÚfl¡ ‡±¬ı˛±¬Û Â√ ¤˝◊√ Œ¬ı˛±À·¬ı˛ ˘é¬Ì&ø˘¬ı˛ ˜ÀÒ… ’±ÀÂ√ ;¬ı˛ ˝√√›˚˛±, ͬ±G± ˘±·±,
˜±Ô± ¬ı…Ô±, ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß Œ¬Û˙œÀÓ¬ Œ¬ı√Ú±, fl¡±ø˙ ¤¬ı— ·˘±˚˛ ¬ı…Ô±º ¤¬ı— Œ˚À˝√√Ó≈¬ Ùv≈¬ ¤fl¡È¬± ˆ¬±˝◊√¬ı˛±¸ƒ,
’…±øKI◊¬ı±À˚˛±øȬfl¡ ›¯∏≈Ò ¤È¬± ¸±¬ı˛±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º
Œfl¡±Ú Œfl¡±Ú Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ά◊¬ÛÀ¬ı˛ øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ é¬øÓ¬fl¡¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı ’Ú…À√¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˚˛ Œ¬ı˙œ ˝√√À˚˛
Ô±Àfl¡º Ó¬±À√¬ı˛ Œé¬ÀS ¬ıË—fl¡±˝◊√øȬ¸ƒ ¤¬ı— øÚά◊À˜±øÚ˚˛±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ’±À¬ı˛± &èÓ¬¬ı˛ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ Œ¬ı˛±· ˝√√›˚˛±¬ı˛ Á“≈¡øfl¡
Œ¬ı˙œ Ô±Àfl¡, ’Ô¬ı± Ó¬±À√¬ı˛ ¬ıÓ«¬˜±Ú ˙±¬ı˛œø¬ı˛fl¡ ’¬ı¶ö± ’±À¬ı˛± ‡±¬ı˛±¬Û ˝√√À˚˛ ¬ÛάˇÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ ‡±¬ı˛±¬Û
Œé¬ÀS, Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ √èÌ ˝√√±¸¬Û±Ó¬±À˘ Ô±fl¡±¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛, ’Ô¬ı± ¤˜Úøfl¡ ˜‘Ó≈¬…› ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º
2
˚ø√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ ˝√√›˚˛±¬ı˛ Á“≈¡øfl¡ Œ¬ı˙œ ˝√√˚˛ Ó¬±˝√√À˘ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ȭœfl¡±
ŒÚ›˚˛± Ê√è¬ı˛œº ¤˝◊√¸¬ı Ȭœfl¡± ¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡ˆ¬±À¬ı ’À”±¬ı±¬ı˛ ˜±À¸¬ı˛ Œ·±Î¬ˇ± ŒÔÀfl¡ Œ√›˚˛± ˝√√˚˛, Ó¬À¬ı Œ¸È¬±
øÚˆ«¬¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ˚ÀÔ©Ü È¬œfl¡± ∆Ó¬¬ı˛œ ˝√√›˚˛±¬ı˛ ά◊¬ÛÀ¬ı˛º
’±¬ÛÚ±¬ı˛ øÊ√ø¬Û ’Ô¬ı± õ∂…±flƒ¡øȬ¸ƒ Ú±¸«-¤¬ı˛ ¸Àe, ’Ô¬ı± Ó¬±À√¬ı˛ ¬ı√À˘ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¶ö±Úœ˚˛
Ù¬±˜«±ø¸à-¤¬ı˛ ¸Àe, ’Ȭ±˜ƒ ¬ı± ˙¬ı˛»fl¡±À˘ Œ√‡± fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¬ı…¬ı¶ö± fl¡èÚ, ¤¬ı— ˚ӬȬ± ¸y¬ı
ˆ¬±À˘± ¸≈¬ı˛é¬± ¬Û±›˚˛± øÚø(Ó¬ fl¡èÚº
øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ Œ¬ı˛±À· ’±Sê±ôL ˝√√›˚˛±¬ı˛
Á“≈¡øfl¡ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ øfl¡ ’Ú…À√¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˚˛ Œ¬ı˙œ∑
’±¬ÛøÚ ˚ø√ ¸•Û”Ì« ¸≈¶ö Œ¬ı±Ò fl¡À¬ı˛Ú Ó¬±˝√√À˘›, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ά◊ø‰¬Ó¬ ø¬ıÚ± ‡¬ı˛À‰¬¬ı˛ øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛
Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛±¬ı˛ fl¡Ô± ø¬ıÀ¬ı‰¬Ú± fl¡¬ı˛± ˚ø√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¤˝◊√ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ Œfl¡±Ú ¸˜¸…± Ô±Àfl¡ Â√
•• ˝√√+ƒ√À¬ı˛±·Ê√øÚÓ¬ ¸˜¸…±
•• ¬ı≈Àfl¡¬ı˛ ’Ô¬ı± ù´±¸õ∂–ù´±¸Ê√øÚÓ¬ Œfl¡±Ú ¸˜¸…±, ¬ıË—fl¡±˝◊√øȬ¸ƒ ¤¬ı— ¤•£¬œÀ¸˜±-¸˝√√
•• Œfl¡±Ú¬ı˛fl¡˜ øfl¡Îƒ¬Úœí¬ı˛ Œ¬ı˛±·
•• Œfl¡±Ú ’¸≈¶öÓ¬±¬ı˛ ’Ô¬ı± ø‰¬øfl¡»¸±¬ı˛ õ∂øÓ¬øSê˚˛±¬ı˛ [Œ˚˜Ú Œà¬ı˛À˚˛Î¬ ›¯∏≈Ò¬ÛS ŒÚ›˚˛± øfl¡—¬ı±
fl¡…±k±À¬ı˛¬ı˛ ø‰¬øfl¡»¸±] √èÌ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ Œ¬ı˛±·-õ∂øÓ¬À¬ı˛±Ò 鬘Ӭ± fl¡À˜ ˚±›˚˛±
•• Œfl¡±Ú¬ı˛fl¡˜ ø˘ˆ¬±¬ı˛ ¬ı± ˚fl‘¡ÀÓ¬¬ı˛ Œ¬ı˛±·
•• Œàò±fl¡ ’Ô¬ı± ë¬∏C…±ÚøÊ√ˇÀ˚˛KI◊ ˝◊√¸ƒÀfl¡ø˜flƒ¡ ’…±È¬±flƒ¡í (TIA) ˝√√À˚˛ Ô±Àfl¡
•• ά±˚˛±À¬ıøȬ¸ƒ ¬ı± ¬ıU˜”S Œ¬ı˛±·
•• Œfl¡±Ú¬ı˛fl¡˜ øÚά◊À¬ı˛±˘øÊ√fl¡…±˘, ’Ô«±» Ú±ˆ«¬ ¬ı± ¶ß±˚˛≈¬ı˛ ≈√¬ı«˘Ó¬±Ê√øÚÓ¬ Œ¬ı˛±·, Œ˚˜Ú ˜±øåI◊¬Ûƒ˘ƒ
¸ƒøflv¡À¬ı˛±ø¸¸ƒ (MS) ’Ô¬ı± Œ¸¬ı˛œ¬ıË…±˘ ¬Û…±˘Ê√ˇœ (cerebral palsy) ¬ı± ˜øô¶À©®¬ı˛ ¬Û鬱‚±Ó¬
•• ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¸ƒõ≠œÚ ¬ı± õ≠œ˝√√±-¸—Sê±ôL, ’Ô¬ı± ˙¬ı˛œ¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¤È¬± ¬ı±√ Œ√›˚˛±¬ı˛ √èÌ, Œfl¡±Ú ¸˜¸…±,
Œ˚˜Ú ø¸flƒ¡˘ƒ Œ¸˘ øάÊ√ˇœÊ√ˇƒ (sickle cell disease)º
3
øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ Â√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¤È¬±¬ı˛ Ê√Ú… Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛± ά◊ø‰¬Ó¬ Œfl¡Ú∑
¬Û±ø¬ı˛|ø˜Àfl¡¬ı˛ ø¬ıøÚ˜À˚˛ ¤¬ı— ø¬ıÚ± ¬Û±ø¬ı˛|ø˜Àfl¡ ’¸≈¶ö Œ˘±fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ ˚P ŒÚ˚˛ ¤˜Ú Œ˘±fl¡¬ı˛±› øÚ˚˛ø˜Ó¬
Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛±¬ı˛ Œ˚±·…, ˚±ÀÓ¬ Ó¬±¬ı˛± ˚±À√¬ı˛ ˚P ŒÚ˚˛ Ó¬±À√¬ı˛ ά◊¬Ûfl¡±À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ú… Ó¬±¬ı˛± øÚÀÊ√¬ı˛±
¸≈¶ö Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º
’±¬ÛøÚ ˚ø√ ·ˆ«¬¬ıÓ¬œ ˝√√Ú ¤¬ı— Á“≈¡øfl¡¸•Ûiß Œ˘±fl¡ÊÀ√Ú¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬ÛÀάˇÚ, Ó¬‡Ú› ’±¬ÛøÚ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛
Ȭœfl¡± øÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº ·ˆ«¬¬ıÓ¬œ Ú±¬ı˛œÀ√¬ı˛ ¤˝◊√ Ȭœfl¡± Œ√›˚˛± ŒÔÀfl¡ Œfl¡±Ú ¸˜¸…± ¸‘ø©Ü ˝√√›˚˛±¬ı˛ fl¡Ô±
Ê√±Ú± ŒÚ˝◊√º
’±¬ÛøÚ ˚ø√ 65 ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ı± Ó¬±¬ı˛ Œ¬ı˙œ ¬ı˚˛¸œ ˝√√Ú, ¤fl¡È¬± ’±¬ı±ø¸fl¡ ˆ¬¬ıÀÚ øfl¡—¬ı± Ú±ø¸«— Œ˝√√±À˜
Ô±Àfl¡Ú, ’Ô¬ı± ¤fl¡Ê√Ú ¬ıÀ˚˛±¬ı‘X øfl¡—¬ı± õ∂øÓ¬¬ıgœ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ õ∂Ò±Ú ˚P¢∂˝√√Ìfl¡±¬ı˛œ ˝√√Ú, Ó¬‡Ú›
’±¬ÛÚ±¬ı˛ ά◊ø‰¬Ó¬ øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùƒ≈¬í¬ı˛ Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛±º
ø˙q¬ı˛±
’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˚ø√ ¤˜Ú ¤fl¡øȬ ¸ôL±Ú Ô±Àfl¡ Œ˚ 3 Ú— ¬Û‘ᬱ˚˛ ¬ıøÌ«Ó¬ Œfl¡±Ú ¤fl¡È¬± ’¸≈¶öÓ¬±˚˛ ˆ≈¬·ÀÂ√, ’Ô¬ı±
Œfl¡±Ú¬ı˛fl¡˜ ¬ı≈Àfl¡¬ı˛ ¸—Sê˜À̬ı˛ √èÌ ˚±Àfl¡ ’±À· fl¡‡ÀÚ± ˝√√±¸¬Û±Ó¬±À˘ ˆ¬øÓ«¬ fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√, Ó¬±¬ı˛± ˝√√˚˛ÀÓ¬±
’Ú…±Ú… ø˙qÀ√¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ’Ó¬ ˆ¬±À˘±ˆ¬±À¬ı Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ Œ¬ı˛±À·¬ı˛ õ∂Àfl¡±¬Û ŒÔÀfl¡ ’±À¬ı˛±·…˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛À¬ı Ú±º Ó¬±À√¬ı˛ ˚ø√ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ ˝√√˚˛ Ó¬±À√¬ı˛ ‡≈¬ı˝◊√ ’¸≈¶ö ˝√√À˚˛ ¬Ûάˇ±¬ı˛ ¸y±¬ıÚ± Œ¬ı˙œ, ¤¬ı— Ó¬±À√¬ı˛
¬ıÓ«¬˜±Ú ˙±¬ı˛œø¬ı˛fl¡ ’¬ı¶ö± ’±À¬ı˛± ‡±¬ı˛±¬Û ˝√√À˚˛ ¬ÛάˇÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¸ôL±ÚÀfl¡ øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛
Ȭœfl¡± Œ√›˚˛±¬ı˛ ¬ı…±¬Û±À¬ı˛ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ øÊ√ø¬Û ’Ô¬ı± õ∂…±flƒ¡øȬ¸ƒ Ú±¸«-¤¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô± ¬ı˘≈Úº
Ùv≈¬í¬ı˛ Ȭœfl¡± ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¸ôL±ÚÀfl¡ ’Ú…±Ú… Ȭœfl¡±¬ı˛
˜ÀÓ¬± ¤fl¡˝◊√ ¸˜À˚˛ Œ√›˚˛± ˚±À¬ı øfl¡ Ú±∑
˝“√…±, Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ȭœfl¡± ∆˙˙À¬ı¬ı˛ ’Ú…±Ú… øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ȭœfl¡±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¤fl¡˝◊√ ¸˜À˚˛ ¤¬ı— ëøÚά◊À˜±fl¡!¡±˘í
(pneumococcal) Ȭœfl¡±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¤fl¡˝◊√ ¸˜À˚˛ Œ√›˚˛± ˚±˚˛º ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¸ôL±ÀÚ¬ı˛ ˚ø√ ;¬ı˛ ˝√√À˚˛
Ô±Àfl¡ Ó¬±˝√√À˘ Ó¬‡Úfl¡±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ȭœfl¡± Œ√›˚˛± ¬ıg ¬ı˛±‡± ά◊ø‰¬Ó¬, Ó¬À¬ı Ó¬±À√¬ı˛ ˚ø√ Œfl¡¬ı˘ ͬ±G± ¬ı± ¸ø«√
˘±·±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¸±˜±Ú… ’¸≈‡ ˝√√À˚˛ Ô±Àfl¡ Ó¬‡Ú ¤˝◊√ Ȭœfl¡± Œ√›˚˛± ˚±À¬ıº
4
¤˜Ú Œfl¡Î¬◊ øfl¡ ’±ÀÂ√ ˚±¬ı˛ ¤˝◊√ Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛±
ά◊ø‰¬Ó¬ Ú˚˛∑
Œ¬ı˙œ¬ı˛ ˆ¬±· Œ˘±fl¡˝◊√ ¤˝◊√ Ȭœfl¡± øÚÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, Ó¬À¬ı ’Ó¬œÀÓ¬ fl¡‡ÀÚ± ˚ø√ ¤˝◊√ Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛±¬ı˛ √èÌ ’±¬ÛøÚ
&èÓ¬¬ı˛ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ’…±˘±Ê√πÀÓ¬ ˆ≈¬À· Ô±Àfl¡Ú, ’Ô¬ı± ˜≈¬ı˛ø·¬ı˛ øά˜ ŒÔÀfl¡ ˚ø√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ &èÓ¬¬ı˛ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛
’…±˘±Ê√π ˝√√˚˛ Ó¬±˝√√À˘ ¤˝◊√ Ȭœfl¡± ’±¬ÛÚ±Àfl¡ Œ√›˚˛± ά◊ø‰¬Ó¬ ˝À√√¬ı Ú±º
’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˚ø√ ;¬ı˛ ˝√√À˚˛ Ô±Àfl¡, Ó¬±¬ı˛ ά◊¬Û˙˜ Ú± ˝√√›˚˛± ¬Û˚«ôL Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛± ¬ıg ¬ı˛±‡±˝◊√ ˆ¬±À˘±º
Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ê√Ú… Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛±˝◊√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛
¸¬ıÀ‰¬À˚˛ ˆ¬±À˘± ¸≈¬ı˛é¬±
¤˝◊√ Ȭœfl¡± Ùv≈¬í¬ı˛ Œ¬ı˛±·Ê√œ¬ı±Ì≈¬ı˛ ’±Sê˜Ì õ∂øÓ¬À¬ı˛±Ò fl¡¬ı˛±˚˛ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛Àfl¡ ¸±˝√√±˚… fl¡¬ı˛À¬ıº ˝◊√À?flƒ¡˙Ú
ŒÚ›˚˛±¬ı˛ õ∂±˚˛ ¤fl¡ ¸5±˝√√ ¬ı± √˙ ø√Ú ¬Û¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Œ¬ı˛±·Ê√œ¬ı±Ì≈¬ı˛ ø¬ıèÀX ë’…±øKI◊¬ıøάí
(antibody) ∆Ó¬¬ı˛œ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Ô±Àfl¡º Œ˚í¸¬ı Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Œ¬ı˛±·Ê√œ¬ı±Ì≈¬ı˛ ¸—¶ÛÀ˙« ’±¬ÛøÚ ’±¸ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛Ú Ó¬±À√¬ı˛ ø¬ıèÀX ¸≈¬ı˛é¬± øÚø(Ó¬ fl¡¬ı˛±˚˛ ¤˝◊√¸¬ı ’…±øKI◊¬ıøά ¬Û≈À¬ı˛± ¤fl¡ ¬ıÂ√¬ı˛ ¬Û˚«ôL ’±¬ÛÚ±Àfl¡
¸±˝√√±˚… fl¡À¬ı˛º
øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ȭœfl¡± ¤&ø˘¬ı˛ ø¬ıèÀX ’±¬ÛÚ±Àfl¡ ¸≈¬ı˛é¬± ø√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı Ú± Â√
•• Œ¸…±˚˛±˝◊√Ú Ùv≈¬
•• ¸±Ò±¬ı˛Ì ¸ø«√
•• ’Ú…±Ú… ˙œÓ¬fl¡±˘œÚ ˆ¬±˝◊√¬ı˛±¸ƒ ¬ı± Œ¬ı˛±·Ê√œ¬ı±Ì≈
øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ȭœfl¡±
‡≈¬ı˝◊√ øÚ¬ı˛±¬Û√
Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛±¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ Œfl¡±Ú Œfl¡±Ú Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ø√Ú ≈√À˚˛Àfl¡¬ı˛ Ê√Ú… ¸±˜±Ú… ;¬ı˛ ¤¬ı— Œ¬Û˙œ¬ı˛ Œ¬ı√Ú±
˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, ¤¬ı— ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¬ı±U¬ı˛ Œ˚‡±ÀÚ ˝◊√À?flƒ¡˙Ú Œ√›˚˛± ˝√√À˚˛Â√ Œ¸‡±ÀÚ ¤fl¡È≈¬ ¬ı…Ô± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º
’Ú…±Ú… ¬Û±ù´«-õ∂øÓ¬øSê˚˛± ¸‰¬¬ı˛±‰¬¬ı˛ ˝√√˚˛ Ú±º
Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ Œ¬ı˛±À·¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß Á“≈¡øfl¡¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˚˛ Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛±¬ı˛ √èÌ ¬Û±ù´«-õ∂øÓ¬øSê˚˛± ŒÓ¬˜Ú øfl¡Â≈√ Ú˚˛º ¤˝◊√
Ȭœfl¡±˚˛ Œfl¡±Ú Ê√œ¬ıôL Œ¬ı˛±·Ê√œ¬ı±Ì≈ Ô±Àfl¡ Ú±, ¸≈Ó¬¬ı˛±— ¤È¬± ŒÔÀfl¡ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Ùv≈¬ ˝√√À¬ı Ú±º
5
øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ Â√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¤È¬±¬ı˛ Ê√Ú… Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛± ά◊ø‰¬Ó¬ Œfl¡Ú∑
øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ȭœfl¡± øfl¡ ’±˜±Àfl¡ ¸•Û”Ì«
¸≈¬ı˛é¬± õ∂√±Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı∑
Œ˚í¸¬ı Œ˘±fl¡ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ õ∂øÓ¬À¯∏Òfl¡ Ȭœfl¡± ŒÚ˚˛ Ó¬±À√¬ı˛ ’øÒfl¡±—˙˝◊√ ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ‹ ¸˜À˚˛ Ùv≈¬ Œ¬ı˛±À· ’±Sê±ôL
˝√√À¬ı Ú±º Ó¬À¬ı, ’Ú… Œ˚ Œfl¡±Ú Ȭœfl¡±¬ı˛ ˜ÀÓ¬±˝◊√, ¤È¬± 100 ˙Ó¬±—˙ ¸≈¬ı˛é¬± øÚø(Ó¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º ¤˝◊√
Ȭœfl¡± øÚÀ˚˛ÀÂ√ ¤˜Ú õ∂øÓ¬ 100 Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ˜ÀÒ…, 70 ŒÔÀfl¡ 80 ¬Û˚«ôL Œ˘±fl¡ ¸≈¬ı˛øé¬Ó¬ Ô±fl¡À¬ı, øfl¡c ’Ú…
À√¬ı˛ ˜ÀÒ… øfl¡Â≈√ ˝√√±˘fl¡± Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ˘é¬Ì Œ√‡± Œ√›˚˛±¬ı˛ ¸y±¬ıÚ± Œ¬ı˙œº
ˆ¬ø¬ı¯∏…ÀÓ¬ ˚ø√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ Œ¬ı˛±À· ’±Sê±ôL ˝√√›˚˛±¬ı˛ Á“≈¡øfl¡ Œ¬ı˙œ ˝√√˚˛, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ά◊ø‰¬Ó¬ õ∂øÓ¬ ¬ıÂ√¬ı˛˝◊√
Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ê√Ú… Ȭœfl¡± øÚÀ˚˛ ‰¬˘±º Œ˚À˝√√Ó≈¬ ¤˝◊√ Œ¬ı˛±·Ê√œ¬ı±Ì≈¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬ õ∂øÓ¬ ¬ıÂ√¬ı˛˝◊√ ¬ı√À˘ ˚±˚˛, ‰¬˘øÓ¬
¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬ ·Ó¬ ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ˚ÀÔ©Ü ’±˘±√± ˝√√À¬ı ˚±¬ı˛ Ù¬À˘ Œ˘±fl¡Ê√Ú ·Ó¬ ¬ıÂ√¬ı˛ Ȭœfl¡± øÚÀ˚˛
Ô±fl¡± ¸ÀN› ’¸≈¶ö ˝√√À˚˛ ¬ÛάˇÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º õ∂øÓ¬ ¬ıÂ√¬ı˛˝◊√ ÚÓ≈¬Ú õ∂øÓ¬À¯∏Òfl¡ Ȭœfl¡± ∆Ó¬¬ı˛œ fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛ fl¡±¬ı˛Ì ¤˝◊√
Œ¬ı˛±·Ê√œ¬ı±Ì≈¬ı˛ ¸¬ı«±Ò≈øÚfl¡ Ú˜≈Ú±¬ı˛ ø¬ıèÀX ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Ê√Ú… ¸¬ı«±øÒfl¡ ¸≈¬ı˛é¬± øÚø(Ó¬ fl¡¬ı˛±¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√ÀÚ È¬œfl¡±¬ı˛
õ∂fl‘¡øÓ¬› ¬ı√˘±ÀÚ±¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ˝√√˚˛º
¤¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ øfl¡ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı˛
’±¬ÛøÚ ˚ø√ ¤˝◊√ õ∂‰¬±¬ı˛¬ÛÀS ά◊ø~ø‡Ó¬ ø¬ıøˆ¬iß Œ|Ìœ¬ı˛ ¤fl¡È¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬ÛÀάˇÚ [¤¬ı— ˜≈¬ı˛ø·¬ı˛ øά˜, ¤˝◊√ Ȭœfl¡±,
’Ô¬ı± Ó¬±¬ı˛ Œfl¡±Ú ¤fl¡È¬± ά◊¬Û±√±Ú ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ’…±˘±Ê√π ¸‘ø©Ü Ú± fl¡À¬ı˛], Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛±¬ı˛ ¬ı…±¬Û±À¬ı˛
’±¬ÛÚ±¬ı˛ øÊ√ø¬Û ’Ô¬ı± õ∂…±flƒ¡øȬ¸ƒ Ú±¸«-¤¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô± ¬ı˘≈Úº ’Ú…Ô±˚˛, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¶ö±Úœ˚˛ Ù¬±˜«±ø¸à-¤¬ı˛ fl¡±Â√
ŒÔÀfl¡ ’±¬ÛøÚ ¬Û¬ı˛˜˙« øÚÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú øfl¡—¬ı± ’±À¬ı˛± ø¬ıô¶±ø¬ı˛Ó¬ Ó¬ÀÔ…¬ı˛ Ê√Ú… 7 Ú— ¬Û‘ᬱ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº
Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ê√Ú… Ȭœfl¡± ¤˝◊√ Œ¬ı˛±À·¬ı˛ õ∂Àfl¡±¬Û qè ˝√√›˚˛±¬ı˛ ’±À· ˙¬ı˛»fl¡±À˘˝◊√ ŒÚ›˚˛± ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ ˆ¬±À˘±º
˜ÀÚ ¬ı˛±‡À¬ıÚ Œ˚ õ∂øÓ¬ ¬ıÂ√¬ı˛˝◊√ ¤È¬± ’±¬ÛÚ±Àfl¡ øÚÀÓ¬ ˝√√À¬ı, ¸≈Ó¬¬ı˛±— ·Ó¬ ¬ıÂ√¬ı˛ Ȭœfl¡± øÚÀ˚˛ÀÂ√Ú ¬ıÀ˘˝◊√ ’±¬ı±À¬ı˛±
Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛±¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ŒÚ˝◊√ ¤˜ÚȬ± ÒÀ¬ı˛ ŒÚÀ¬ıÚ Ú±º
6
Œ¸±…˚˛±˝◊√Ú Ùv≈¬í¬ı˛ ¸Àe øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬
Ùv≈¬í¬ı˛ ¬Û±Ô«fl¡… øfl¡∑
Œ¸…±˚˛±˝◊√Ú Ùv≈¬ ¤fl¡È¬± ¸•Û”Ì« ÚÓ≈¬Ú Œ¬ı˛±·Ê√œ¬ı±Ì≈ ˚±¬ı˛ ø¬ıèÀX ‡≈¬ı fl¡˜ ¸—‡…fl¡ Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛˝◊√ Œ¬ı˛±·
õ∂øÓ¬À¬ı˛±Ò 鬘Ӭ± Ô±fl¡± ¸y¬ıº ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ¤˜Ú ¤fl¡È¬± ¸˜À˚˛ ¤˝◊√ Œ¬ı˛±· Œ√‡± ø√À˚˛ÀÂ√ Œ˚Ȭ± øÚ˚˛ø˜Ó¬
Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ ¸˜˚˛ Ú˚˛, ¤¬ı— ¤È¬± Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˚˛ ’±À¬ı˛± Œ¬ı˙œ ¸—‡…fl¡ Œ˘±fl¡Ê√ÚÀfl¡ ’±Sê˜Ì
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ¤È¬±¬ı˛ õ∂Àfl¡±¬Û ’±À¬ı˛± &èÓ¬¬ı˛ ˝√√ÀÓ¬› ¬Û±À¬ı˛º øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ȭœfl¡± Œ¸…±˚˛±˝◊√Ú Ùv≈¬í¬ı˛
ø¬ıèÀX ¸≈¬ı˛é¬± ø√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±º
Œ¸…±˚˛±˝◊√Ú Ùv≈¬í¬ı˛ õ∂øÓ¬À¯∏Òfl¡ Ȭœfl¡± ˙œÓ¬fl¡±˘ qè ˝√√›˚˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¬Û±›˚˛± ˚±À¬ı ¤¬ı— øÚÀ•ß±Mê√ Œ|Ìœ¬ı˛
Œ˘±fl¡Ê√ÚÀfl¡ ¤˝◊√ Ȭœfl¡± ŒÚ›˚˛±¬ı˛ Ê√Ú… øÚÀ•ß±Mê√ Sê˜ ’Ú≈¸±À¬ı˛ ’¢∂±øÒfl¡±¬ı˛ õ∂√±Ú fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√ Â√
•• ¬ıÓ«¬˜±Ú Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ȭœfl¡±¬ı˛ ¸±˝√√±À˚… ø‰¬øfl¡»¸± fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛ ¤˜Ú ø¬ıøˆ¬iß Á“≈¡øfl¡¸•Ûiß Œ|Ìœ¬ı˛
Œ˘±fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… ˚±À√¬ı˛ ¬ı˚˛¸ Â√˚˛ ˜±¸ ŒÔÀfl¡ 65 ¬ıÂ√¬ı˛ ¬Û˚«ôL
•• ¸˜ô¶ ·ˆ«¬¬ıÓ¬œ Ú±¬ı˛œ¬ı˛± [Ȭœfl¡±¬ı˛ Ê√Ú… ˘±˝◊√À¸k-¤¬ı˛ øˆ¬øM√√ÀÓ¬]
•• ë˝◊√ø˜Î¬◊ÀÚ±fl¡À•x±˜±˝◊√Ê√ˇÎƒ¬í (immunocompromised), ’Ô«±» Œfl¡±Ú fl¡±¬ı˛ÀÌ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛
Œ¬ı˛±· õ∂øÓ¬À¬ı˛±Ò 鬘Ӭ± ≈√¬ı«˘ ¬ı± ’Àfl¡ÀÊ√± ˝√√À˚˛ ¬ÛÀάˇÀÂ√ ¤˜Ú Œ˘±fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬ı±¬ı˛¬ı·«
•• ¬ıÓ«¬˜±Ú Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ȭœfl¡±¬ı˛ ¸±˝√√±À˚… ø‰¬øfl¡»¸± fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛ ¤˜Ú ø¬ıøˆ¬iß Á“≈¡øfl¡¸•Ûiß Œ|Ìœ¬ı˛
Œ˘±fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… ˚±À√¬ı˛ ¬ı˚˛¸ 65 ¬ıÂ√¬ı˛ ¤¬ı— Ó¬±¬ı˛ Œ¬ı˙œº
Œ¸…±˚˛±˝◊√Ú Ùv≈¬í¬ı˛ Ê√Ú… Ȭœfl¡± ˚ø√ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ Ó¬±˝√√À˘ ¤˝◊√ Ȭœfl¡± øÚ˚˛ø˜Ó¬ Ÿ¬Ó≈¬·Ó¬ Ùv≈¬í¬ı˛ Ȭœfl¡±¬ı˛ ¸Àe˝◊√
’±¬ÛÚ±Àfl¡ Œ√›˚˛± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, fl¡±¬ı˛Ì ¤˝◊√ ≈√˝◊√ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ Ȭœfl¡± ¤fl¡˝◊√ ¸˜À˚˛ Œ√›˚˛± ˚±˚˛º Œ¸…±˚˛±˝◊√Ú Ùv≈¬í¬ı˛
Ȭœfl¡±¬ı˛ ¬ı…±¬Û±À¬ı˛ ά◊¬Û˚≈Mê√ ¬Û¬ı˛±˜˙« Œ√›˚˛±¬ı˛ Ê√Ú… ¤fl¡È¬± ’±˘±√± õ∂‰¬±¬ı˛¬ÛS ø¬ıÓ¬¬ı˛Ì fl¡¬ı˛± ˝√√À¬ıº
’±À¬ı˛± ø¬ıô¶±ø¬ı˛Ó¬ Ê√±Ú±¬ı˛ Ê√Ú… ¤˝◊√¸¬ı ¸±˝◊√Ȭ Œ√‡≈Ú Â√
˝◊√—˘…±`¬
www.nhs.uk
¶®È¬˘…±`¬
www.nhs24.com
www.scotland.gov.uk
›À˚˛˘¸ƒ
www.nhsdirect.wales.nhs.uk
www.wales.gov.uk/immunisation
Ú«√±Ú« [ά◊M√¬ı˛] ’±˚˛±¬ı˛˘…±`¬
www.dhsspsni.gov.uk
www.nidirect.gov.uk
7
© Crown copyright 2009
296076/BEN 1p 0k Oct 09 (Web only)
Produced by COI for the Department of Health
www.dh.gov.uk/publications