te haga

Rata nö te parau äpï nö Hao
N°5 – Eperera 2011
TE REO O TE TAGATA HENUA
TE REKO A TE TÖMITERA-TEITEI
haga rau, mai te patuhaga, te tautai,
te hokotaoga, te tanu katiga, te taoga
- rave-reka-hia ë te färikihaga marihini.
Töku tere mätämua, e toru noa hana
ki muri ki töku ravehaga mai ki
töku tikahaga, ki te 26 nö tenuare,
nö te motu ïa nö Hao ë täna haga
köpuahaga tämähaga ë hakamaitakihaga e rave-noa-hia ara. Nä roto
ki teie tere, kua hinagaro vau e hakapoupou ki te fä fakahiehie e kitehia ara nö te rave-kämui-haga te
Hau-Nui ë te Hau-Henua, kauraka
noa rä te haga köpuahaga tämähaga
ë te hakamaitakihaga.
Te reira räve-kämui-haga, kua ravehia ïa ma te kämui-katoga-haga mai
te oire kia riro Hao ei hipahaga nö
te hakamaitakihaga nö te henua iho
ë nö te tau maoro.
Takekë noa atu te tämähaga ki te
haga nohohaga a te nuku, kua riro
te reira ei turakihaga ki te haga köpuahaga nä roto ki te kämuihaga
mai te haga kämuirarihaga nö te
motu ë te hakamauhaga ki te haga
taiete kökorereka e höroga mai ki te
‘ohipa nä roto ki te haga huru rave-
Te haga ‘ohipa e ravehia ara, ko tä
koutou e kite ara ki roto ki teie nümera 5 nö te rata parau äpï nö Hao,
të fakakite mai ara koia ki te tauihaga o te motu nä roto ki te ravehakahou-haga mai te tagata ki te
haga henua ë te ravehaga mai ki te
tagata rave ‘ohipa ë tae noa atu ki te
hakapikihaga ki te haga tagata rave
‘ohipa nö te motu iho. Kauraka rä
teie köpuahaga ki vai noa ki reira.
Te fä, kia riro te haga manako o te
tagata henua ei rävega nö te päpaki
körari kapi parau hou nö te kakai o
Hao, kia riro katoga teie motu ei
hipahaga nö te hakamaitakihaga e
fakatura ara ki te nätura, kauraka rä
ei fakariro-noa-haga kia ana ei pü
äpï nö te haga ‘ohipa a te hau ë te
terehaga taoga ki te pae Tuämotu.
E mea rahi te haga köpuahaga ko tei
turuhia e te Hau-Henua ë te HauNui, räua ko te rave kämui nei e te
nünaga iho. Të reko katoga nei au
nö te turuhaga a te oire, mai tä koutou e käroe ki roto ki teie rata a Te
Reo, koia hoki ko tei fakaoti ë ko tei
tärena ki te hakamaitakihaga nä roto
ki te PGA (fakanahohaga nö te hakaviruhaga ki te henua) ë ko tei hakapäpü mai ki te manako e rave ki
teie täpura ‘ohipa toreu nö te parapara.
Page 2
Te haga turuhaga ki te uki e köpuahaga äpï tä rätou ë te fakanahohaga
nö te haga köpuahaga maitaki, e kore
te reira e manuia käore e hakapäpühaga ë maragahaga nö te ‘ohipa e
ravehia ma te turuhia mai e te haga
pü a te Hau-Henua, te oire ë te nünaga iho.
Te hämatahaga ki te haga köpuahaga
mätamua nö te tanu, te patuhaga e
ravehia nö te fare äpï nö te tautai ë te
haga tuatäpapahaga i hämatahia nö te
uira köpape, e haga mea anake te
reira e fakakite mai ra ki te itoito äpï
ki te motu ko tä mätou e turu noa ä ki
teie haga matahiti ki mua ki ruga ki
teie fä kämui : te hörogahaga ki te
uki o te motu te mahara ë te tekoteko
kia rätou i riro ei turu nö te terehaga
taoga e fakatura ara ki te nätura ë ki
te reko o te haga tupuna.
Nö reira, e tïtauhia kia tätou kia rave
noa ä ë kia hakarahi atu ä ki te haga
huru ravehaga kämui : kia kämui
tätou e manuia ai te tauihaga ki tö
tätou haga henua.
Richard DIDIER tāne,
Tōmitera Teitei no te Repupirita i
Porinetia farani
TE REKO A TE TÖMÄNÄ TEITEI O TE HAGA NUKU
Page 3
KI PÖRÏNËTIA FARÄNI
Ki te kävake eperera 2009 i
tae mai ai ki Hao e 34 fakahau nö te Génie ë tä rätou
haga mätini nö rave ki te haga
‘ohipa töreureu a te hau ë tö
rätou iho kite ki te ‘ohipa. Ki
muri ake, e 60 rave ‘ohipa
tivira hau, e 30 ko rätou nö
Hao iho, ko tei täpiri mai ki
tei fakanahohaga nö te vävähi ki te haga fare o te DIRCEN tahito, ki raro ake ki
fakaterehaga a fakaterehau nö
Päruruhaga.
Të tere nei teie ‘ohipa toreu.
Të hakapäpü nei au ë, kua
rahi te haga tagata rave ‘ohipa
i ravehia mai ki ruga ki te
motu nö Hao, të hakapoupou
nei ia vau ki te ‘ohipa i rave-
hia e te haga taiete ki ruga
ki te henua.
E mea huru tere mau te
‘ohipa, inaha e 38% o te
185 tä henua ko tei oti ki te
tämähia ë ko tei hakaviruhia, käore rä ko tei fätata ki
te oti. E mea tere au noa
koia. Të manako nei au ki
te haga fakanahohaga i ravehia e te tävana hau ë töna
haga tauturu, koia hoki te
mono fakatere nö teie köpuahaga ; të manako katoga nei au ki te tömité fakatere ko tei hakapäpühia mai
e te mono peretiteni o te
Hau-Henua, ë te haga pupu
huru rau nö te haga ‘ohipa
rave-kämui-hia e te HauNui, te Hau-Henua ë te
Oire, e tuhaga rahi hoki tä
rätou ; të manako katoga
nei rä vau ki te haga köpuahaga katoga nö te hakamaitakihaga ko tei fakahitihia
ana ki roto ki töku nau tere
ki te kävake ätete 2010 ë te
kävake tenuare 2011.
Të haere au noa ara koia.
Te haga tuatäpapahaga, te
kimihaga ki te haga fatu
henua, te haga fakaotihaga
Nenekihaga – TE REO O TE TAGATA HENUA, kua nenekihia ïa e
te pü a te Tomitera-Teitei ë Pörïnëtia
faräni
Fakatere nenekihaga : Richard
DIDIER täne, Tomitera-Teitei o te
Repupirika i Pörïnëtia faräni – Oscar
TEMARU täne, Peretiteni nö Pörïnëtia faräni
Tömite päpaki : Pupu ‘ohipa nö te
parau äpï (Pü a te Hau-Nui nö te pae
Tuamotu-Magareva - Pü a te HauHenua nö te pae Tuamotu-Magareva
– Piha ‘ohipa nö te parau äpï a te
haga Fakaterehau)
Ravehaga vänaga : SAITG
ë te haga hipahaga e au kia
rave, kia ravehia ïa rätou
nä mua ake ka hämata atu
ai te ‘ohipa. Te haga fakaotihaga i ravehia ki teie
hana, kia fakatura-noa-hia
ä rätou, koia katoga nö te
moni, nö te haga ‘ohipa nö
a muri ake : kia ravehia ïa
te reira nä roto ki te ferurimäite-haga ë ma te rü kore.
E mea koakoa roa kia hipahia atu ki teie köpuahaga
toreu ki töna tere-viruhaga, ki roto ihoä rä ki teie
tau, nö te rahi o te tauihaga
ë nö te iti o te moni. Kua
riro ïa koia ei haga takakë
mau e tano kia rave, e rävega teie ko tei poi mai ki
teie rahihaga tagata e noho
maoro mai ki ruga ki te
motu nö Hao, ei hakaferurihaga katoga nö ananahi ë
te fakataogahaga ki te haga
tuhaga henua i karuke-noahia, e taime katoga paha ïa
teie e tano ki te oire kia
kiriti ki täna haga parapara
käuri ma te moni kore.
Teie nei rä, te tauturu rahi
e 7 mïriä i hörogahia mai e
te fakatere nö te Päruruha-
ga, e riro koia ei tauturu poto noa, e oti hoki te ‘ohipa
ki te matahiti 2016, nö te
mea ë käore e ferurihaga ki
teie nei nö te fakatikahaga ki
te henua nö a muri ake. Te
itoito e rave-vave-hia nö te
turu ki te hakamaitakihaga
ki ruga iho ki te henua, tei
roto ïa te reira kia koutou
takirari : koia hoki te mäfatu
nö te hakamaitaakihaga ki te
motu nö Hao.
Kämui anake tätou nö te
höroga kia Hao ki te mahara
ë ki te haga rävega, kia viru
koia e tago mai ki teie taoga
e hörogahia atu nei nö te
hakamaitaki kia ana, kia
hoki mai teie motu ei pou
mörï nö te pae Tuämotu mai
täna i tika ake mai.
Te ätimarara Jérôme Régnier
Tömänä teitei nö haga nuku i Pörïnëtia faräni
TÄPURA TUMU REKO
Te reko a te Tömïtera-Teitei
Te reko a Tömänä teitei nö haga nuku i Pörïnëtia faräni
Te haga ‘ohipa i oti i te ravehia e pupu a te nuku
Te terehaga o te haga ‘ohipa i hörogahia ki te haga taiete
Te PGA, nö te aha ?
Körari käputu paru (DCP) tei tämauhia ki tua ki Hao
Kua hämata te fakaäpïhaga ki te haga uru hakari
Te fakanahohaga nö te haga parapara gutuäfare nö Hao
Tuhaga mätämua : te mäitihaga !
Tuatäpapahaga ki te püai köpape o te ava o Hao
Täranihaga uira… Te haga rävega göhie
Te kapi nö te takere
Nau reko poto noa
02
03
04
07
09
10
12
12
13
14
15
16
TE HAGA ‘OHIPA I OTI KI TE RAVEHIA
Page 4
E TE PUPU A TE NUKU
Pauroa te maha kävake, e tae mai körari pupu a te nuku Génie nö te mono ki te pupu e hoki, nö te
rave-noa-haga ihoä ïa ki te haga ‘ohipa nö te hakaviru ki te motu nö Hao. Ki muri ake ki te 5 o te
fakaotihaga i hope, teie ïa te ‘ohipa i oti ki te 6 o te fakaotihaga, REHAB 6, mai te kävake novema
2010 ë tae mai ki te kävake mäti 2011.
Te pupu nö te 6 o te fakaotihaga, e haga fakahau ïa nö te pupu e rave ki te haga ‘Ohipa Töiau (CTL) ë nö te Purümu
Käuri (VF) te rahihaga, nö roto mai rätou ki te nuku Génie nö Besançon, ko tei turuhia mai e körari pupu o te nuku
Génie nö te reva e noho na ki te tahua tauhaga manureva nö Avord.
Noa atu te haga fakahau o te Génie ë, körari huru tö rätou koia nö te ravehaga ki te haga ‘ohipa, e mea varavara rä
rätou ki te rave kämui ki te ‘ohipa. Kua fänako ïa rätou ki teie ‘ohipa takakë roa nö te kämuihaga ki tö rätou kite
‘ohipa ë te kitehaga atu hoki körari atu haga mätini käore e rave pinepinehia nei ki Faräni.
Nö reira, kia hämata anake körari pupu, e mea nä roto ïa ki te hakapikipikihaga ki ruga ki te haga mätini takakë nö te
tämähaga : te hakahugahuga könao, te hakahugahuga räkau, te täumi käuri...
Hakahugahuga könao
Titia
Hakahugahuga räkau
Nö te REHAB-6, kua tämatahia körari ravehaga äpï. Kauraka kia poi
ki te haga mätini ki te vähi ravehaga ë ka fakahoki mai ai ki te ahiahi,
kua karuke-roa-hia atu ma te vaïho atu rä körari tiaki. Nä te reira i
fakarahi atu ki te haga hora ‘ohipa. Käore katoga atu ara hoki ïa te
purümu nö te ava Kaki e kiro vave.
Ki roto ki nä kävake ‘ohipa e geti, kua oti tä te REHAB-6 tumu ‘ohipa ë tae noa atu ki nä tuhaga henua AV9 ë
AV13. Kua rave maitakihia nä tuhaga gärürua nei, kia kore te haga räkau viru tumu ko tei täpagohia ki te pëni kurakura nä mua ake e te haga vänaga nö te haga räkau tupu o te henua.
Teie rä hoki, kua hakahugahugahia te gahere toe ë kua tukuhia atu ki ruga ki nä tuhaga henua nei te haga hugahuga
räkau.
AV12 : Räkau ë te hugahuga
AV13 : Haga pou käuri
AV13 : Gahere fakaherehere
Page 5
Kua rahi te itoito i pau nö te ravehaga ki te tuhaga AV13. Ki te tau o te
CEP, e vähi tanuhaga parapara te reira. E mea rahi roa ïa te haga käuri i
kitehia mai ë ko tei kiritihia. Kia oti ki te mäitihia, kua täumihakakorereka-hia ë kua tukuhia atu ki ruga ki te uähu LOUARN, ka tiaki
noa atu ai ki te fakarevahaga nä ruga ki te pahï ki Ätia nö te hakamaitakihakahou-haga.
Täumi käuri
Vaiga käuri täumihia
Haga käuri mäitihia
Te tuhaga AV9 o te tagata, kua fakahokihia ïa ki töna haga fatu ë kua hämata koia ki te fakataogahia – (Cf. ‘ïrava
p.12).
Kua hakaviruhia ë kua hakatoreuhia atu rä hoki te tuhaga
AS5. Kua fakatakahia te reira pae nö te vaiga ki te haga taoga hakahugahugahia nö ruga mai ki te haga patu tïmä tahito e
vai ara ki ruga ki te haga tuhaga henua.
E ite hakapukega taoga huru rau ko tei karukehia atu nä te
nünaga ki ruga ki teie tuhaga, ki te pae purümu. Kia au ki te
anihaga a te oire, e karukehia atu ïa körari puke taoga huru
hugahuga atu ä (0-20) ki ruga ki te tuhaga AM 8 (henua Moka, pae höpaki), tei piri atu ki te fare uira Poerani. Nö töna
pirihaga atu ki te oire, e mea göhie ïa nö te tagata kia haere
mai e toki ki te haga taoga e hinagarohia e rätou. E käputunoa-hia ä te reira hakapukega taoga kia haere pau ki te tagata. Te hakapukega räkau hakahugahugahia e vai ara ki ruga ki te tuhaga AM8,
kua karuke-katoga-hia atu te reira nä te oire ë te nünaga.
Haga taoga hakahugahugahia tei
karukehia atu nä te tagata ki ruga
ki te tuhaga AS5
Ki muri ake ki nä kävake ‘ohipa e 4 ka hope ai tä rätou ‘ohipa, kua karuke mai te haga käefa ë te haga vahine nö te
REHAB-6 ki te ‘ohipa nä tö rätou haga hoa nö te fakaueahaga 7, REHAB-7, ko tei tae mai nö te rave ä ki te tämähaga, mai te kävake mäti ë tae atu ki te kävake tiurai 2011. E haga tino teie nö roto ki te nuku 13 a te Génie nö VALDAHON, ko tei tauturuhia atu e te pupu Génie nö Istres, piri ki te oire Marseille.
Te täpena Geoffroy DE GOESBRIAND
nö te nuku Génie 19 nö Besançon
ko te fakatere ki te pupu Génie nö te tämä ki te motu o Hao, nümera 6 (REHAB-6).
Page 6
KA HENE KÄVAKE KI TEIE NEI !
« Te hakamanako ara koutou, ki roto ki te nümero 4 nö Te Reo, ki te kävake titema 2010 ra, kua fakakite atu vau kia aku
nei kia koutou ki te näköhaga ë « Körari tagata tae hou mai ki te Henua ».
Koia mau, ka hene kävake vau ki teie nei ki te taehaga ki väegapü kia koutou ë
ka hene kävake vau ki teie nei ki te mänavahaga atu kia Eric SACHER täne, te
tävanahau äpï nö te pae Tuämotu-Magareva, ko täku i fakakite atu ki te haga
‘ohipa nö te tämähaga e ravehia ara te haga taiete ë te pupu a te nuku Gënie.
Kua rave kämui tätou ki te ‘ohipa ki ruga ki teie köpuahaga toreu nö te tämähaga ki teie henua viruviru !
E mea rahi hoki te haga köpuahaga i oti ki te rave-kämui-hia e te haga fakahau
ë te haga Mäori, të vai atu ara ä ko te ravehia, ko täku ïa e koakoa nei. Kua tuku
vau ki te fakararehaga kia koutou ki mua roa ki roto ki te haga färereihaga ki te tävana ë
täna apooraa oire, ma te kore i garohia te haga tagata katoga nö roto ki te haga pupu ‘ohipa,
ko tei pähono mai ki täku haga uihaga, ko te tagata faräni.
Kua huri atu ra ïa körari kapi parau o töku nei tere ki Pörïnëtia ki te vä koutou ka käroe ai ki
teie nei haga ïrava, e vai noa rä koutou ki roto ki töku gäkau !
Te täpago geti Antoine BOURDE, ko tei tae mai ki te 23 nö mäti nö te mono kia aku, kua tae
roa mai ïa koia ki ruga ki tö koutou motu ki te 29 nö mäti.
Të poroki atu nei au kia ia ki te reko turu kia manuia teie fakaueahaga toreu nö te tämähaga
ki te motu nö Hao.
Mänava täpago geti, nänä tömänä ! »
Tömänä Gérard LORBER
Te haga ‘ohipa e ravehia e te pupu REHAB-7 :
Gake, Faratahi, tura tahito…
f
Takakë noa atu te rave-noa-haga ki te ‘ohipa ki tahiki ki te ava Kaki, nä te pupu fakahau e vai ara ki teie nei e rave ki te tämähaga ki te haga motu Gake ë
Faratahi. Nä te haga tere fakaineine i fakakite mai ki te huru o te haga ‘ohipa e
ravehia ë te haga huru ravehaga e au nö te ätea ko nä motu nei. Gake ë Faratahi, kua patuhia ïa ki reira körari pou hakapagohaga ë körari fare higohaga aroragi. Te haga ‘ohipa e ravehia, ko te tüparuhaga ïa ki te haga patu tïmä o te
haga pou haru reko ë
te kohihaga mai ki te
Haga äfata uira ki Gake
haga äfata uira.
Hau atu, ki teie haga
hana, e hakamaitaki
körari pupu fakahau
ki te haga tikahaga
tahito o te käuri komo a te CEP e vai
ara ki te oire ki te
pae tua.
Tura komo tahito ë te
fare täpiri
Tei hea te haga
tuatäpapahaga nö te
nätura
Te pupu nä ana e rave ki te
haga tuatäpapahaga, koia hoki
nä piha tuatäpapa nö Pörïnëtia
(Pae Tai Pae Uta) ë nö Faräni
(Sogreah Magelis), e rave
hakahou
koia
ki
te
higoviruhaga kia pago päpü ki
te fäito o te vikiviki e töna
huru ë te hakapäpühaga hau
atu ki te haga rävega e au kia
rave nö te tämahaga ë nö te
fakahokihaga ki te henua ki
töna huru mätämua ma te hipa
atu ki te huru o te motu o Hao
ë te haga fifi e viru e färereihia
ki reira. E hope paha teie haga
tuatäpahaga hau ki te hopega
matahiti 2011.
TEREHAGA O TE HAGA ‘OHIPA I HÖ-
Page 7
ROGAHIA KI TE HAGA TAIETE
Te haga ‘ohipa e tïtauhia te kite ihi, käore rä te haga
parau takakë, e hörogahia te reira ki te haga taiete
ihi. Nä mua, nö te tüparuhaga ïa ki te haga fare
teitei ë te haga fare katoga e amianate, käore rä, e
täpau tö roto. Ki muri ake, te tämähaga ravehaga
fifi ake ki te haga fare ki te takeo (tämähaga ihoä rä
ki te haga takeo töreu). Kua fätata rä hoki te reira
haga tämähaga ki te oti (hipahaga, p.6).
Nä te Pü nö te haga Fare a te Päruruhaga ki Papeete
(DID-PPT) e höroga ki te reira haga ‘ohipa takakë ë
nä ana katoga e taki ki te ravehaga.
TE HAGA ‘OHIPA I OTI : Kua hämata te ‘ohipa ki te kömuahaga matahiti 2010
Ki te kömuahaga 2011, kua oti te ‘ohipa ki te kämuirarihaga a te haga taiete nö Pörïnëtia, JL Polynésie ë LPTS, ki te
vähi i nohohia e te nuku 5 täupoko kuokuo, kua piri ki te 110 mirioni faräne i pau. E ravehia paha körari higoviruhaga ki te reira vähi ki teie haga hana ë te oire katoga o Hao, koia hoki te fatu o te haga tuhaga henua Tuakitakipo ë
Moka, ki reira ïa e hakapäpühia atu ai te fakahokihia kia oti te ‘ohipa.
Nohohaga nuku 5 TK hou te tämähaga
Nohohaga nuku 5 TK i muri ake
TE HAGA ‘OHIPA E RAVEHIA NEI : Te haga vähi i hämtahia ki te kävake tetepa
2010
Ka 6 kävake te hämatahagahia te haga ‘ohipa e te kämuirarihaga a te haga taiete nö Pörïnëtia JL Polynésie ë
INTEROUTE nö te pae tauhaga manureva, te tuhaga tahito AMH ë te vähi ravehaga ‘ohipa a te CEP, tei rekokatoga-hia vähi CT/CID ki te pae toga o te oire. Kua fätata ki te 2 mïriä te moni nö te reira haga ‘ohipa ko te oti paha
nä mua ake ki te tiurai 2011.
Nö te ravehaga ki te reira nau mäkete ‘ohipa, kua ravehia mai ïa e te kämuirarihaga a te haga taiete nö Pörïnëtia JL
Polynésie ë INTEROUTE, e 29 tagata nö te motu o Hao mai te hämatahaga mai te ‘ohipa.
Page 8
Fare tahito tauhaga manureva nä
mua ake ki te ‘ohipa
Tauhaga manureva e ‘ohipahia ra kia
hipahia mai nä te reva
Pauroa te haga parapara nö ruga mai ki te haga tuhaga henua i
‘ohipahia, kua kohihia, kua mäitihia ë kua häponohia ki te ara nö
te hakamaitaki hakahou. E
tae hakahou mai körari pahï
ki Hao ki te hopega o te
kävake më 2011 nä roto ki
te anihaga a te DID-PPT ;
nä ana ïa e kiriti atu ki te
haga käuri e käputuhia ki
ruga ki te uähu Louarn, tö
ruga mai ki te haga vähi i
tüparuhia, tä te oire ë tä te
nünaga katoga o Hao. Të
hakamanakohia atu nei, kia
mäitihia te haga parapara
(mai te kiritihaga atu ki te
hinu, te äfata uira, te haga
uaua huira pereoo…) nä
mua ake e poi atu ai ki ruga
ki te uähu, ki te vähi i fakatakahia e te oire nö rätou.
Vähi tikahaga o fare tahito tauhaga
manureva ki muri ake ki te ‘ohipa
Vähi ravehaga ‘ohipa nö te reva e ravehia ra te
‘ohipa
Päruru törire tei färikihia mai e te nätura
E hakapagohaga takakë të ravehia ki te
paepae toau ki höpaki nö te tüparuhaga
ki te uähu ë nö te kohihaga mai ki te haga parapara, ki ruga ki te fäito 10 mëtera
ki vaho ki te toau. Kia hämata anake te
‘ohipa, e tukuhia atu körari rävega nö te
päruru ki te haga parapara kökorereka
kia kore rätou e purara atu ki roto ki te
toau.
TE PGA, NÖ TE AHA ?
Page 9
Ki te 30 nö tenuare ki hope ake nei, kua hakapäpü mai te Apooraa oire o Hao ki töna manako kia
rave-noa-hia ä te haga tuatäpapahaga nö te fakaineinehaga ki te Täpura Fakanahohaga Nui (PGA)
nö te oire. Nö te hakamanuia ki te reira anihaga, kua rave te Apooraa e te haga Fakaterehau, ki te 23
nö mäti 2011, körari parau mana kia ravehia te haga tuatäpapahaga nö te Täpura Fakanahohaga
Nui nö Hao.
E aha te PGA ?
Te tumu o te PGA, te hörogahaga ïa ki te oire körari parau fakaineinehaga, kia viru koia kia fakanaho mai ë kia rave
päpü ki te hakamaitakihaga tagata ë te terehaga faufaa nö teie haga matahiti ki mua.
E mea rahi te taoga e roaka mai ki roto ki teie parau. E tauturu koia ki feiä mäitihia nö te motu kia fakatere ki te oire, ma te höroga atu ki te koa ki te nünaga nö te haga mea e hinagarohia ara e te tagata. E pähonohaga vave teie nö
ruga ki te haga köpuahaga i täpurahia. Nä ana e päruru kia kore te haga köpuahaga rü ë tano kore e hakafifi mai ki
te köpuapahaga ki ruga te tuhaga henua ki muri ake. Nä ana katoga e höroga mai ki te nünaga ki te ferurihaga ki
ruga ki te haga mea e rave takirari e rätou nö te tere maitakihaga o tö rätou orahaga kämui.
Nähea töna terehaga ?
Te fakaineinehaga ki te PGA
Kua hakamauhia körari tömite fakanahohaga nö te motu
iho, ko tei peretitenihia e te Tävana, nä ana ïa e taki ki te
haga tuatäpapahaga ë fakaauhaga ki roto ki te nünaga ë te
haga pü ‘ohipa a te Hau-Henua ë te Hau-Nui. Tei roto pauroa te haga mero o te apooraa oire ki te tömite, koia katoga
te haga tika o te Hau-Henua ë te Hau-Nui, te haga fakatere
pü hakapikihaga ë te haga fakatere o te haga kämuirarihaga töreu.
E mea rahi hoki te tuhaga o te haga tuatäpapahaga : te higoviruhaga, te auraga o te haga fä a te oire ë te köpuahaga
nö te PGA.
Te geti o te tuhaga, ko te mea toreu ïa, ko te rave-kämui
-haga ïa te vänaga o te hakaviruviru henua ë te haga
mero o te tömite o te motu nö köpuahaga PGA (haga
hoho’a ë te ture). Nä te haga hoho’a e fakakite mai :
- te tuhahaga ki te henua ei haga tuhaga hakaviruhia, te
haga tuhaga ki te oire ë te haga tuhaga e vai nätura noa;
- te rënihaga i manakohia nö te haga purümu toreu e
vaïho, e taui, käore rä e haga ;
- te haga vähi i fakatakahia nö haga fare huru rau, te
haga fare nohohaga tötiare, te haga fare e hinagarohia
nö te maitaki o te nünaga ë te haga vähi e haere-kamuihia e te nünaga ;
- te fakakitehaga ki te haga vähi nätura e vaïho, e hakamaitaki, käore rä e aupuru ;
Te papa ture, e hakapäpü mai nei koia ki te haga ture nö
te faka’ohipahaga ki te henua. E viru koia e köpani kia
patuhia ki ruga ë e fakakite mai koia ki te haga patuhaga a te hau e rave nä mua.
Tehigoviruhaga ë te haga fä
Te higoviruhaga ki te huru o te oire, kua ravehia mai te
reira ki te matahiti 2009 e te vänaga hakaviruviru henua,
ko Louis Laborde. E mea rahi te haga fifi i kitehia, nö te
nünaga iho ë nö te terehaga faufaa.
Ki muri ake ki te higoviruhaga, kua fakakite mai te apooraa oire ki te haga fä nö te fakanahohaga ë nö te hakamaitakihaga ko täna e hinagaro ara kia ravehia :
- fakatupuhaga ki te haga ‘ohipa ki ruga ki te motu ;
- te hakamaitakihaga ki te haga henua e mea viru nö te tanuhaga räkau ;
- te hakamaitakihaga ki te orahaga ë te nohohaga tagata ;
- te ferurihaga nö ruga ki te haga ‘ati nätura ë te haga ‘ati
nö roto mai ki te haga mätini uira o te tau o te C.E.P.
E parau teie e viru e hakamaitaki
Te hakamanahaga ki te PGA
Ki muri ake ki te mätutuhagahia e te apooraa oire, kua
poihia atu teie köpuahaga PGA ki mua ki te Tömite e
Fakanaho ki te henua, kia hakamanahia mai e te HauHenua. Ki muri mai, e tukuhia atu koia ki roto ki te tïtorotorohaga nünaga, kia färiki mai ki te nünaga o Hao.
Kia oti te hakamanahaga hopega a apooraa oire, e hämata ïa te PGA nä roto ki te parau mana a Apooraa a te
haga Fakaterehau.
E mea tere vave te ao nei. Kauraka te PGA kia riro ei parau e kore e viru e taui, kia viru rä koia kia hakamaitakihia kia
au ki te terehaga tötiare ë te faufaa. Kua manakohia ïa e taui kia ana, ki te geti matahi katoga.
KÖRARI PÖITO KÄPUTU PARU (DCP)
TEI TÜTAUHIA KI TUA KI HAO…
Ki te 21 nö titema i hope ake nei, kua
tuku atu te Pü Ravakai (SPE) körari
pöito käputu paru (DCP) ki Hao. E 2
maire te ätea (3, 7 km) ki te pae tokerau
-raro ki te köutu « Opotiki », kia au ki
te anihaga a Tony Foster, tagata tautai
piri henua nä tua ki te motu.
Kua tütauhia koia ki te höhonuhaga
1.290 mëtera. Te roahaga o te taura, e
1.450 mëtera ïa kia viru te pöito kia ätea
atu ki te fäito 1.000 mëtera ki te hiti.
Page 10
Te haga nümera nö te vaiga
o te pöito käputu paru DCP:
latitude 18°03,00’ S
longitude 141°05,00’ W
Te fakakitehaga ki te vaiga o te DCP o Hao
Kua tupu viru teie haga nä roto ki te tauturu a te oire,
koia tei höroga mai ki täna paepae ë te haga rave
‘ohipa ë te haga tagata tautai hoki ko tei haere atu e
tauturu ki te pupu a te Pü Ravakai SPE ki te haga hana
katoga nö hakamauhaga ki te pöito DCP.
… kua rahi te paru e te viru katoga
hoki
Ki muri ake e 3 kävake ki te tämauhagahia, ë ki roto
ki haga tere e 58 ki tahiki ki te pöito DCP, kua roaka
mai ïa ki nä tagata ravakai e 4 o te motu, e ite o rätou
e parau fakatika tä räua, ki te tautai mai 10 tane paru,
koia hoki e 4,3 mirioni faräne. Nä teie täpura e fakakite mai ki te haga nümera.
Te äfahaga o te moni paru i roaka, nö roto mai ïa ki te tautai türaro ki ruga noa rä ki te fäito ¼ o te kiro paru i tautaihia,
nö te moni viru hoki ïa o te paru türarohia (tautai pöito).
Körari nau ture kia tautai anake ki tahiki ki te pöito DCP
Kia kore te haga taura tütau o te pöito DCP kia kiro ki te haga taura tautai a te tagata, e köpanihia kia täkai atu te poti
ki ruga ki te pöito ë kia ravakai ki te tautai täpöito ë te pütö ki te äteahaga 100 mëtera ki te pöito DCP (ture n°1661/
CM nö te 4 nö titema 2000).
E aha te pöito DCP hagihagi?
Page 11
E aha te pöito DCP hagihagi?
Mai te haga tämatamatahaga mätämua i ravehia ki te matahiti 1981,
kua riro te haga pöito DCP ei taoga fakahiehie nö te haga poti märara. Kua rahi atu tä rätou kakahi e roaka mai ki teie nei, koia katoga te moni, ë kua iti mai tö rätou pau nö te mörï, kua hau atu hoki ïa
tä rätou äpï. E tämauhia te pöito DCP nä roto ki te anihaga a körari
kämuirarihaga a te feiä tautai, käore rä a körari nünaga nö te hakamaragahaga ki te tautaihaga nä tua ki te haga motu ätea, e rävega
katoga rä te reira nö te mono atu ki te itihaga mai te katiga akau ë tö
höpaki ë nö te päruru ki te takeo paru.
E geti tuhaga ki ruga ki te pötio DCP :
- Te taura tütau, e mea rahi te huru taura nöna, koia të täkai o te pöito
ë te könao tütau.
- Te pöito ruga, e haga pöito ïa ko tei pänakihia ka tämau atu ai körari tira, näna e huti te taura tütau ki ruga ë näna e fakakite ki te tagata
tautai te vaiga o te pöito.
- Te könao tütau nö raro ki te höhonu, körari ïa tane töna toiau, käore
rä e haga könao kökorereka ki te fäito 100 kiro, näna e täpega ki te
pöito DCP.
Të manakohia ara, nä te pöito tika e fakahaere mai ki te kakahi, nö te
hakamaitakihaga atu rä, kua tämauhia körari kope ki te höhonuhaga
15 mëtera ki raro ake ki te pänakihaga pöito. E riro koia ei käruru nö
te haga tororiro paru ko te täpapahia e te haga paru töreu mai te kakahi, te kauhopu, te päre/röroa ë te mahimahi, ko rätou hoki ïa te
täpapahia e haga paru töreureu atu mai aku ë te mago.
E aha te kämuirarihaga ?
Te kämuirarihaga, mai te huru taiete koia e tere ki ruga ki te kämuihaga atu te haga tagata ki roto. Töna tumu, të
fakaterehaga viru ïa ki te terehaga moni a töna haga mero, nä roto ki te kämuihaga ki te haga rävega fakahotu, käore
rä nä roto ki te hokohaga mai, käore rä ki te hokohaga atu ki te taoga nä vaho mai ki te terehaga hoko taoga.
E mea göhie ake kia taui körari taiete o te ture mätauhia ei kämuirarihaga kia taui kia ana ei taiete.
Käore e köperehaga ki te äpï. E fänako rä paha te haga mero körari hakamäuruuru, käore rä fakahokihaga nö te mea
ë kua roaka te äpï.
Nö te tautaihaga
Te tumu o te kämuirarihaga nö te moana, te ravehaga mai ïa nä te haga pahï tautai ki te haga mea e hoko mai. Nä
roto ki te kämuihaga ki te haga rägeva, e mea göhie roa ïa nö te feiä ravakai tumu ki te hoko mai ki te karainu, käore
rä ki te haga taoga tautai.
E viru katoga te kämuiraihaga e hoko atu ki te tagata ë ki te haga rätere horo-moana körari nau hagahaga
tautai, te taura, te kahu nö te toau, te täpuru-vaevae…
KUA HÄMATA TE FAKAÄPÏHAGA KI TE HAGA
URU HAKARI.
Page 12
Te kämuirarihaga TE HOTU NÖ HAOROAGAI, e 20 fatu henua tö roto, ko
rätou ko tei hinagaro e fakaäpï ki te haga uru hakari ki ruga ki tö rätou haga
tuhaga henua.
Ki te hopega matahiti, kua roaka e 6 tagata CPIA ko tei hakapikipikihia e te Pü
hakamaitakihaga matakeinaga nö te hakamauhaga körari hakananahaga gora, ki
ruga körari henua ki te pae toga o te oire.
Nö te tere fakaati o te Hau-Henua ë te Hau-Nui, kua hämata ko Joséphine TEHAE, te peretiteni o te kämuirarihaga, ë töna haga mero körari köpuahaga e
tanu ki te hakari ki te ava Kaki, ki ruga e ite tuhaga henua o te tagata ko tei hakaviruhia ake nei ë ko tei fakahokihia, ki te taehaga mai te Tomitera-Teitei, ki
te 26 nö tenuare i hope ake nei.
Nö reira, ki te 2 nö mäti i hope ake nei, te pupu i tere mai, te fakatere o te pupu
a te Génie ki Hao, te tävana ë täna apooraa oire, kua fakatupu rätou körari färereihaga nö te tanu ki te haga nana mätämua.
Ko teie ïa körari o te haga köpuahaga i täpurahia ko tei tupu nö te tauihaga terehaga faufaa o te motu.
E hakapoupou ïa ki teie kämuirarihaga itoito ë te haga hakaganaganataehaga rau kia manuia ihoä täna köpuahaga.
Hao ë te pühä – Kua kite änei koutou ?
- 122 tane pühä tei roaka mai ki te matahiti 2010, koia hoki 15 mirioni farane pätitifa, e 29% ïa te topahaga ki raro ki
te matahiti 2009.
- Te fakaäpïhaga ki te uru hakari, të tere nei ïa ki ruga ki te 30 tä henua ki te matahiti. Te fä a te SDR ko te tanuhaga ïa
e 80 ake tä henua.
TE FAKANAHOHAGA NÖ TE HAGA PARAPARA GUTUÄFARE NÖ HAO TUHAGA MÄTÄ
MUA : TE MÄITIHAGA!
MÄITIHAGA KI TE HAGA
Kua hämata te oire ki te köpuahaga ko tei rekohia ë : «Kömuahaga ki te fakanahohaga nö te haga parapara gutuäfare ».
- te hämatahaga ki te mäiti, koia hoki te kohihaga ki te haga parapara gutuäfare takakë, käore rä te mänu takeo (könao uira, äfata uira, hinu höpere…) ë
körari nau parapara e viru ä e hakamaitaki,
-te hakamaitakihaga ki te kohihaga ki te haga parapara gutuäfare,
-te hakamauhaga körari vähi käputuhaga parapara,
-te hakamaitakihaga ki te haga vaiga parapara a te oire.
Kua oti te haga huru köpuahaga ki ruga ki tö Papeete ko te kore e tano ra nö
Hao. Nö te fakatanohaga ki te köpuahaga ki ruga ki te haga mänu e au nö
Hao, e mea tika kia kitehia atu te rahihaga parapara e roaka mai ë e aha tö
roto ki te haga tura parapara a te tagata.
Nö reira, mai te 8 nö eperera, e hämata te oire ki te rave ki te fakanahohaga e
mäiti ki te haga parapara ki roto ki te maorohaga e ite kävake. Te tumu, kia
kitehia atu te huru o te haga peu mätauhia nö ruga ki te haga parapara gutuäfare.
d
PARAPARA
TUATÄPAPAHAGA NÖ TE
FAKANAKOHAGA KÖPUAHAGA NÖ HAO
TE HAGA ‘OHIPA
Fare
CET
Vaiga
parapara
Hakamaitakihaga ki te haga
höperega parapara
Mai tei mätauhia, e haere atu te haga tagata ‘ohipa a te oire e toki ki tä koutou
haga parapara, e mäiti rätou körari nau pereoo nö te fakataka ki te haga huru
parapara ko tä rätou e fäito ka poi atu ai ki te vaiga parapara. Ki reira ïa e kitehia ai te rahihaga ë te haga huru parapara e roaka mai ki Hao.
s
Nö reira, kauraka e taui vave ki tä koutou haga peu i mätau ! Mäuruuru nö
tö koutou turuhaga mai ë nö tö koutou haka-koro-maki.
Vaiga parapara a te oire
TUATÄPAPAHAGA NÖ TE KÖPAPE O TE
AVA O HAO
Page 13
Të tere noa ara ä te tuatäpapahaga nö te köpape o te ava Kaki ki Hao. Teie köpuahaga e ravehia nei e
Ifremer, kua turuhia mai koia e te Hau-Nui (ADEME), te Hau-Henua ë te oire nö Hao, nö te fäitohaga
ïa ki püai köpape ki te motu.
Mai te tütauhagahia atu körari taoga ki te kävake tiunu
2010 nö te fäito ki te köpape, kua tupu ïa e geti tere hau
atu nö te pupu Uira Toau Fakaäpï noa a te pü Ifremer
nö Patitifa, ko tei turuhia mai e te oire o Hao. Kua tupu
ïa teie haga tere ki roto ki te tau kirokiro o te reva, kua
roaka mai rä körari kite ë te fakakitehaga ki te huru o te
püai köpape o te ava Kaki ko tei tui töna rogo.
Te haga mea mätämua i kitehia mai ki te hopega nö
atopa 2010, ki te pae höpaki ki mua ake ki te ava, kua
kitehia ïa te püai nui o te köpape tua ë te tüpakihaga
Garu/Kare/Köpape püai roa ko te taui ara ki te keka
terehaga ë te teitei hoki o te garu.
Mai reira mai, kua
hope ïa te fakanahohaga i ferurihia ë
kua ravehia mai te
haga nümera mätämua ki te kävake
fepuare 2011, ki roto
ki te tere hopega ki
te motu o Hao. Ki te
reira nau hana ki
ruga ki te henua, e
‘ohipa viru ë te vitiviti ko tei oti, nö te
viru o te hana ë nö te
maitaki o te fakanahoga o nä pupu e ite nei, te Ifremer ë
te oire. Te haga mea i ravehia : të hutihaga mai ki ruga
ki te haga rävega fäito, te ravehaga mai ki te haga nümera i roaka, te horohoroihaga ë te hakaviruhaga ki te
haga taoga, te tärena-hakahou-haga ë te tuku-hakahouhaga atu ki nä faito-köpape e ite.
Ki roto ki te ite o te tere, kua tämauhia atu körari fäitoköpape hau atu ki te viru ki vaegapü ki te ava.
Ki teie nei, të ravehia nei te tuatäpapahaga ki te haga
nümera i roaka mai ki Tahiti iti.
Te tere-hakahou-haga ki Hao, kua manakohia ïa ki te
kävake tiunu 2011 ë nä ana e fakahope ki te tau nö te
haga fäitohaga matahiti i ferurihia… e hipa ïa äkuanei !
TÄRANIHAGA UIRA…
TE HAGA RÄVEGA GÖHIE
Page 14
!
Nä mua ake e rave mai ai ki te uira ito nätura, të vai nei te haga rävega göhie e
au kia rave nö te tärani ki te uira ki te gutuäfare. Ëie körari haga rävega e
viru kia rave nö te fakaiti mai ki te moni uira.
Ka tühiga roa ki te haga taoga ki ruga ki te uira tiaki
Ka tühiga ki te uira tiaki o te haga taoga uira Hi-Fi, roro uira, äfata teata… ko
tei tämauhia ki ruga ki te türei pätiahaga rau.
Kia kama anake te möri hakakite, käore rä e kite-noa-hia ä te hora, të kai noa ara ïa teie
haga taoga ki te uira : äfata teata, fakatere DVD, fakaheva pehe Hi-Fi, te kimi rëni TV,
te äfata nö te tahua uira…
Mai te reira katoga tö te roro uira : noa atu kua tühigahia koia ë të vai noa ara rä ki ruga
iho ki töna pätiahaga, e kai noa ä koia ki te uira.
Körari taoga ko tei patahia töna uira tiaki, körari fäito uira täna e kai ki te 4 hora
ë kia fakaterehia anake koia körari hora.
> Rävega tärani : Kia kore teie haga taoga uira e kai, käore atu e rävega ko te kiritihaga
mai ïa kia rätou ki ruga tö rätou pätiahaga, käore ara ki ruga ki te türei pätiahaga.
Kauraka e karuke ki tä
koutou haga taoga uira
kia vai kama noa käore
ara ki ruga ki te uira tiaki
Të hinagaro ara koe e
hakatere korari taoga, ka
tühiga ïa kia oti anake.
Hakaiti te ahu ki roto ki tö u fare
Ka rave ki te haga rävega viru e kore pau
Kia vai haumärü tö u fare, ka huti ki te päruru kia hiti te hana ki ruga ki te hakamäramarama. Kia ruki anake, ka kiriti te haga hakamäramarama ë ka karuke ki te matagi kia turaki atu ki te ahu e vai ara ki roto ki te papaki, te tahua…
Kia iti te ahu mai roto mai ki te fare
Te haga mätini nö te gutuäfare ë te haga mörï e höroga
mai rätou ki te ahu. Ka rave ïa ki te haga taoga uira kai
kore, mai te fäito A ë te A+, te haga äfata hakatoketoke
katiga ë te hakapakari katiga ihoä rä ë te haga mörï kai iti
(e 8 taime te iti ki te haga mörï mätauhia).
Kua hakaiti mai ïa koe ki te ahu ë kua hakahagihagi ki
tä u moni uira.
> Rävega tärani: Hakaiti ki te pau
uira nö te hakatoketoke e 3 ë hau
atu nä roto ki te hokohaga mai ki te
hakatoketoke katiga, käore ara ki te
hakapakari katiga fäito A, A+ e tae
noa atu ki te A++ ki ruga ki te täreta uira.
Ka fakaätea ki tä u haga äfata hakatoketoke ki te haga vähi ahu
Ka tuku kia rätou ki te vähi ätea ki te umu ë ki te hana. Kauraka kia vai matara maoro te köpani, ë kauraka e tuku atu te katiga veravera ki roto.
Te täreta mana : te täreta uira
Të vai nei teie täreta ki ruga ki te haga äfata hakatoketoke katiga, hakapakari katiga, mätini
pu’a kahu, hakageragera kahu, umu uira, hakahaumärü ë te haga mörï uira. E hakakite mai
koia e aha te mätini kai uira ë te mea kai iti mai. E hakakite katoga mai koia ki te huru maitaki
ko teie taoga.
Te fäito A, koia të hakakite mai ara ki te haga taoga viru ake ko te kore e kai rahi ki te uira.
Ki Pörïnëtia faräni, kua fakahëpö te parau mana 27/CM nö te 7 nö tenuare 2008 kia täpirihia ihoä koia ki ruga ki te rahihaga o te haga taoga uira gutuäfare äpï e hokohia
ara… kauraka e täika ki te ani atu ki te fare toa !
www.ademe.fr, [email protected]—BP 115 - 98 713 Papeete—Tél : 468.515
TE KAPI NÖ TA TAKERE
Page 15
E reko teie nö Haoroagai
E moe näku e moe ki te ruki
Kua kite au ki nä torea poi veka a Munanui
E poroki tä raua kiäku te tama o te henua
Teie taua poroki ra :
Ki te pae apatoga nö Haoroagai
E ki te tau ko tö tätou haga mätuatua
Vainono te ‘oire
Henua viru käkano e te ruperupe
Vahi tikahaga nö Munanui te
kaito nui
A heke te tua Akega
Akega motu korereka
Haerehaga nö te mokorea
Ki te nohoraga tapairu
A heke te tua Topitere
Topitere motu viru
Nohoraga nö Tematapaturuturuariki
A heke te tua Pokara e horo roa
i Nikau
Nä motu ki te pae toga
Keka nö te ariki Tuohea
Te Ariki e maha nohi
Te Ariki kai tagata
Te Ariki ko tei reko e
« Aku fare tukau aku matakeinaga te kiro
Auë e ariki nui au ariki Tuohea nei
Aku keka tei Onikau tei Opokara
Kua mate ä ïa »
A heke te tua ë Kaki
Kaki te ava horohaga nö Tehuriga
Te köpape huri akau
E nö Marupua te köpape vaega
Horohaga nö te haga paru e raverahi
A heke te tua Tepa
Ki te pae tikahaga ko te Rä
Henua mai Ohava e tae atu ki Tikahiva
Fakatarahia e te arikivahine rä ko Farepa
Kia kite te uki i muri mai te huru o te henua
E mea fakahiehie hoki
Otepa tö tatou ia ‘oire ki teie hana
A heke te tua Haviri
Haviri te henua nohohia e Goiotuarehu
Te tamaiti a Pikimaugatauruhua e Hinateanuanua
Tuku atu ki tö vaka Rautini kia tere
A heke te tua Vainono
Ë kua kati tö tätou henua ki te terehia
E korero hoki teie ei fakakitehaga ki teie tuauki
Ki te reko ko tö tätou henua
E henua viru henua ruperupe henua fakahiehie
E ariki töna e käkai töna
Nö reira e teie tuauki teie te poroki
Ka poihere ki tö tätou henua
Ka aupuru kiäna
Ka reko ki töna reko
E faufaga hoki teie nä tätou
Ki vaihohia mai e tö tätou haga tupuna
ARAKINO Christine - TANGI Manuera
Hao, ātete 2008
Fakatara nö Tematakaurika
Ko vau teie ko Tematakaurika
Te-Vahine-Pöpömähinano
Te vahine tei pepeamanu
Ki ruga Tehakoro
Fakatü taku fare tapairu
Nohoraga mätua ruahine ki roto Rauira
Ka tüpere, ka tüpere
Oi ake te matagi ki te tai aehaga
Kiritia te puta taku fare
Ko Mähinateatakaruea
Taku fare tuihaga ororiki
Tuihaga poe kiva
E mähorahaga ïa nö töku tähei veti
Nöku nö Te-Vahine-Pöpömähinano
Te vahine haere i te paparoa i Ohirihiri
Haere ki töna keka roa
Mätu ka haere
Illustration « Mokorea » : Jean-Louis SAQUET
Nau reko poto noa
TERE FAKAATI O TE HAU, tauihaga
terehaga faufaa ë hakamaitakihaga
tagata
Mai te 28 nö fepuare ë tae atu ki te 3 nö
mäti, 17 tagata nö roto ki te haga pü ‘ohipa
a te hau ko tei haere e färerei ki te nünaga
kia viru te tagata takirari kia rave ki te
haga köpuahaga ma te haere kore ki Tahiti,
mai te hakamäramaramahaga nö te fakaterehaga ki te moni gutuäfare, nö te ture o te
haga moni hoko, nö te haga ture ki roto ki
te tagata tärahu ë te fatu fare…
Kua viru ïa ki te haga pü ‘ohipa a te hau e
tuatäpapa ki te haga hakamaitakihaga e
rave nö te haga patuhaga huru rau ki ruga
ki te motu.
Nä teie tere fakaati i turaki ki te tauihaga
terehaga faufaa : te ‘ohipahaga ë te kämuirarihaga Goio Tua Rehu nö te fare hokohaga paru, te tämauhaga ä ki te hakamau ki te
‘ohipa nö te haga taoga rave-reka-hia, te
färereihaga ki te haga tagata e köpuahaga
tä rätou, te fakanahohaga ki te haga köpuahaga e fakatika ki haga fare manihini ë nö
te pae o te takere…
Te tere noa ara te haga ‘ohipa nö te hakamaitakihaga tagata : fakaineinehaga ki te
köpuahaga, te fakakorehaga ki te peu taparahi ki te gutuäfare, te hakapikihaga ki te
haga tagata tiaki ki te fare hakapikihaga
teitei ë te haga vähi e fakarare ai ki te haga
fifi o te tamariki hakapiki ; ki te fare hakapikihaga : te tauturu ki te haga mäkui e fifi
ara nö te hakapikihaga ki tä rätou tamariki.
TE HAGA TÄVAI TAMARIKI HAKAPIKIMAITAKI-HIA
Te hakapikihaga « Vahine tävai tamariki », e hämatahia ïa e te taiete API FORMATION ki te 18 nö eperera ki roto ki te
fare MFR. Nö teie tuhaga mätämua, 12
tagata ko tei mäitihia mai nö te karuke atu
ki te fäito au noa ë nö te hakapäpühaga ki
ruga ki te fäito kite feruri ë te kite rave-roa
-haga ki te ‘ohipa. E hope te reira ki te 8
nö tiurai ë e hakahope-roa-hia atu nä roto
ki te hakapäpü-roa-haga ki ruga ki teie
tikahaga.
E TAE TE PÜ HAKAMAITAHAGA MATAKEINAGA KI HAO KI TE KÄVAKE EPERERA
E tae ko Philippe TAPI, tika nö te SDR, ki
Hao mai te 25 nö eperera ë tae atu ki te 2
nö më nö te higohaga ki te terehaga o te
fakaäpïhaga ki te uru hakari ë nö te haere
atu e färerei ki te haga tagata e köpuahaga
tä rätou nö tanuhaga räkau ko te hinagaro
ara kia hakamäramaramahia ë kia tauturuhia rätou.
HIGOVIRUHAGA KI TE HAGA POTI Ë
TÏTAUHAGA PARAU FAKATERE POTI KI
TE KÄVAKE MË
Te DPAM, Pü nö te tere moana, näna e
kaufau nö te higoviruhaga ki te haga poti
o te feiä tautai ko te ravehia e körari tagata
higoviru mai te 2 ë tae atu ki te 3 nö teie
kävake më.
Ki te reira tere, e fakatupuhia körari tïtauhaga parau fakatere poti ki te 4 nö më.
TAOGA RAVE-REKA-HIA, E TUHAGA
MAITAKI KI HAO
Ki teie hana, 17 tagata haga taoga reka e
rave takirari nei ko tei täpurahia, körari o
rätou e parau haga taoga reka täna, e 7 ko
tei ani ki tä rätou.
Te parau a te tagata haga taoga reka, e mea
tïtauhia te reira nö te anihaga ki te tauturu :
tärahu korereka (nö te hoko mätini), tauru
moni (tauturu a te hau, moni fereti nö te
häpono ki Papeete), hakapikihaga ë anihaga ki te CPIA.
Të hinagaro ara koutou, të hinagaro ara ki
te hakamäramaramahaga hau atu, ka haere
atu ïa e fakakite ki tö koutou igoa ki te fare
oire, käore ara ki te pü a te tävanahau henua CTG.
KA HÄPONO KI TÄ KOUTOU HAGA TAOGA RAVE-REKA-HIA KI PAPEETE
Mai te 25 nö novema e tae atu ki te 4 nö
titema ki mua, e tupu ki te Fare Apooraa
nö Pörïnëtia faräni te fakakitekitehaga
mätämua a te haga Pa’umotu haga taoga
TË FAKANAHO NEI TE KÄMUIRARIHAGA reka.
GÖIO TUA REHU KIA ANA
E fakanahohia mai teie fakakitekitehaga e
Nö te fakaöhaga atu ki roto ki te fakaineine- Rosalie TU, peretiteni nö te kämuirarihaga
haga ki te fare raveravehaga paru e patuhia nui o te haga taoga reka « Te vahine maraki ruga ki te uähu Louarn ë nö te fakainei- gai » nö Fakarava, ko tei turuhia e te Pü nö
nehaga ki töna fakanahohaga, kua karuke- te taoga rave-reka-hia.
hia e 3 tagata fakatere e te kämuirarihaga a
te feiä tautai nö tua ë höpaki nö Hao- Ki roto ki töna tere, kua tako te TomiteraÄmanu « Göio Tua Rehu » ki ruga ki te Teitei e kiriti ki te käua o töna nohoraga nö
haga nohohaga fakahiehie :
körari fakakitekiteha takakë nä Hao.
- Eric BIENAIME, fakatere nö te fare ravehaga ‘ohipa, koia te tika nö te haga raveha- Të hinagaro ara koutou, të hinagaro ara ki
ga ihi,
te hakamäramaramahaga hau atu, ka haere
- Parua BUTCHER, fakatere rahi, koia te atu ïa e fakakite ki tö koutou igoa ki te fare
oire, käore ara ki te pü a te tävanahau hetika nö te terehaga moni.
- David KOHUEINUI, fakatere nö te hoko- nua CTG.
haga, koia te tika nö hokohaga.
E TERE TE FIFO KI HAO
Nö te haga hakamäramaramahaga hau atu, e
viru koutou e färerei atu ki te peretiteni o te
kämuirarihaga, Tony FOSTER : niuniu 78
48 68 – rata uira [email protected]
Mai te 22 e tae atu ki te 24 nö tetepa ki
mua, e mea rahi te hoho’a viru a te FIFO
ko te patahia nä nünaga o te motu e hinagaro e hipa.
FAKAARAHAGA KI TE TAGATA KÄROE—Të hinagaro nei mätou kia kite ki tö koutou manako !
E haga manako tö koutou ara, käore rä, e haga uihaga, ka poro atu ki te Pü a te Tävana Hau Henua (Eric Deat) ki te nümera 50
22 75, käore rä, ki te Pü a te Tävana hau Nui (Laura Lacrampe) ki te nümera 46 86 09.
Haut-commissariat de la République en PF
Subdivision Administrative des îles Tuamotu Gambier
BP 115 – 98713 Papeete
Tel : 46 86 21 – Fax : 46 86 29
[email protected]
Forces armées en Polynésie française
BP : 9420 – 98715 Papeete
Tel : 46 20 08 – Fax : 45 29 74
[email protected]
Polynésie française
Circonscription des îles Tuamotu-Gambier
BP 4585 - 98713 Papeete
Tel : 50 22 75 – Fax : 43 36 55
[email protected]
Commune de Hao
Tel : 97 03 83 – Fax : 93 50 01
[email protected]
[email protected]