1 Scolas medias grischunas Examens d`admissiun 2009 1. gimnasi

Transcription

1 Scolas medias grischunas Examens d`admissiun 2009 1. gimnasi
Scolas medias grischunas
rom:
rumantsch surmiran
Examens d’admissiun 2009
nom/prenom:
_______________________
1. gimnasi
gruppa:
_______________________
li d’examen:
_______________________
puncts:
___________ da 100
1
Ligia attentamaintg igl suandont text ed amprova d'igl tgapeir!
En’amour tgi na perdunga betg (Peter Härtling)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
Ena geia da bucca custava en franc e vantg. Ella era gist schi pitschna scu chella digl clown.
Nous eran spassageas ena dumengia tras Limbach, eran ias cun la bartga da palas sur igl
laiet ve, vevan bavia ena tschigulatta ainten en café, e mia sora scheva an en cuntign: Ma ia
vi eir ve tar la musica. Nous vagn adamplia igl sies giaveisch, ischan ias siva la musica, ena
canzung tresta sunada sen en saxofon, e vagn catto adagour ena povra tenda mesa averta
dallas varts. Sen igls bancs tschantavan en pêr persungas e contemplavan en signour an
frac tgi catscheva en tschimel anturn la manescha dond schlops cun la sia giaschla. Nous
ischan ans tschantos. Bab, pi cuntaint tgi schiglio, ò piglia mia sora sen la schanuglia ed ia
sung ma struclo tranter el e mamma. Dantant tg'ia screiv chegl, m'accorscha anc igl tgod
digls sies corps ve da me.
Ia ma regord betg ple, tgi tgi sa preschentava anc ainten la manescha oter tgi d'ena
mattatscha tgi sa tigniva scu ena schemgigna ve digl tgaval. Igl clown tgi è antro ainten la
manescha na vaia pero mai amblido. El stirava siva igls peis, purtava en vistgia bler mengia
grond, veva tarmenta pantoflas, ena tgapela bler mengia pitschna e veva cun el navot oter
tgi ena geia da bucca, strousch schi gronda scu en polesch. El ò antschet a far tarmagls cun
la sia geia da bucca, avant tgi la sunar. El ò musso la sia geia da bucca tgi sa pardeva ainten
las sias cassatgas, sa sglischiva giu per las tgommas ed igl mument tg'el ò lia la sunar cun la
sia tarmenta bucca alva, ò'l la stranglada. El ò antschet a sa storscher sen tottas varts ed ins
vaseva scu tgi la geia da bucca era restada fitgeida ainten la gula, scu tg'igl clown veva
terribla fadeia da la stranglar, scu tgi ella passava giu per igl culiez e scu tgi la geia da bucca
è crudada cun en sfratg aint igl magung. Igl clown n'è pero betg sto cuntaint uscheia, el leva
far musica. Perchegl muainta el igl vainter scu ena saltunza ed an moda fitg miraculousa
antscheva la geia da bucca a sunar aint igl vainter digl clown. Igl amprem angal levign, ma
siva nivan igls tungs adegna pi ferms. Alla fegn ò'l detg: chegl è la musica digl mies corp e
digl mies magung, ò fatg ena reverenza, ò stranglo puspe cun ena tarmenta canera e la geia
da bucca è crudada or dalla sia bucca. Nous vagn applaudia.
Mies bab ò managea, tg'igl clown vegia fatg malgist, el vegia gia la geia da bucca adegna
tranter igls lefs, ed ans vegia angal mano pigl nas cun tot igls sies muvimaints. Ia n'igl va
betg cartia. Na, na, chel ò suno aint igl vainter. Ma chegl na vo mianc, dei la mamma. Ia
sung sto sessour tgi en clown, chel clown, saptga far chegl.
Sen veia cunter tgesa ans ò bab ampurmess da visitar en dretg circus. Proximamaintg vigna
igl circus Sarrasani a Chemnitz; cò na dettigl betg angal tgavals e clowns, mabagn er liuns,
striuns ed acrobats tgi sgolan tras l'aria.
La bucca da geia vaia scuvert ainten ena vitrigna. Ella schascheva poveretta tranter blers
oters tarmagls e na crudava strousch an îgl ad ensatgi. Am pareva tg'ella sumeglia gist
chella digl clown. Ia veva angal en giaveisch, chella geia da bucca u nigna, angal na riscava
betg da dumandar raps a mia mamma. Tar bab na vessa mianc ampruo. Mintgatant era el
generous e dava cun bratscha averta, mintgatant fandeva el burmaintg mintga tschintg raps.
An mintga cass na leva'l betg, tg'ins stetta cò e batlegia. Ia vess gia schi gugent la geia da
bucca, ma simgiva dad ella. Igl giaveisch da la posseder am carschiva ad en crescher.
Alloura vaia angulo igls raps. Precis en franc e vantg raps. Ia sperava, tgi mia mamma na
catta betg chint da chegl. Ainten la trocla dalla meisa da tgadafi erigl adegna ensatge raps.
Ella na saveva ansasez betg, quant tg'igl era liaint. Ia va cumpro la geia da bucca. Igl
vendader l'am ò dada per 20 raps pi bunmartgeda, perchegl tg'ella pudess aveir pitia en tant
cun star pi dei ainten la vitrigna. Chels vantg raps vaia mess alloura puspe ainten la trocla
dalla meisa.
2
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
Cura tg'ia va ampruo igl instrumaint, strousch tg'ia era or da buteia ed anturn igl proxim
cantung, tunava chel angal an tungs gids ed er siva varsaquantas amprovas pi rabgiantadas
na tunavigl betg migler. Tgi am saveva mussar a sunar la geia da bucca oter tgi igl clown? Ia
era vilo, tgi stueva zuppar la geia da bucca, tg'ia na saveva betg far da grond cun ella e
saveva mianc la mussar eneda a mia sora.
Ultra da chegl saveva la mamma precis quants raps tg'ella veva ainten la trocla. Angal mia
sora u ia vessan savia angular en franc. Ella ans ò piglia per mangs. Ia va snaea, angiro e
sbrigia. Ma mamma n'ò betg cedia, anfignen tg'ia va stuia conceder. Ia duess eir an tgombra
e spitgier anfignen tg'igl bab vigna. El vigna a procurar per igl dretg castei. – El am dat en
castei, ma tot en oter tgi chegl tg'ia spetg: el varda betg ple se per me, am ignorescha
cumplettamaintg. A meisa scu er la seira u tar tat e tatta sunga aria per el. Chel sadepurtar
sa surporta er sen mia sora. Ia tedl, tge tg'els deian, ma cura tg'ia raschung cun els, am
saintigl betg. Ia igls vei, ma ia sung per els betg preschaint. Forsa am vottigl far neir vilo?
Forsa vottigl cun lour tascheir am scloder cotras da lour mond? An nignas modas e manieras
sunga bung d'igls muantar. Ia inventesch pleds, fatsch grimassas, fatsch tgimirolas, sturtegl
bratscha e tgommas, ia fatsch dumondas e dung mez las raspostas. Per els na sunga betg
preschaint ple. Angal mamma passa tar me an tgombra la seira, cura tg'ia sung ainten letg,
am stretga e dei betg en pled; igls sies mangs raschungan ed ella scutigna: pertge ast fatg
chegl?
Ia semtg dad esser nia schi pitschen scu ena meir. Ansemen cun la mia geia da bucca,
tg'am peglia davent bler plaz, abitescha ainten ena rosna aint igl palantschia dalla mia
tgombra. Nign tgi so, tg'ia sung nia transmido an ena meir. Ia igls saint a clamar. Ia sung
cuntaint dad esser mitschia dad els. Ma an moda nundescrivibla ò mies bab catto chint digl
mies zop. Ia tgit or dalla mia rosna, igl vei, grond scu en gigant, a neir pi manevel e vei la
sola digl calzer sur me. Ella zappa sen me e corva la rosna, am peglia totta gleisch ed aria.
Ia na sung betg bung da trer ple igl flo e sa tgi la rosna vign tottanegna a schluppar ed ia
staro cò sainza flo, sainza vousch, sainza orma sot la sola digl calzer da lac neir digl bab.
Igl castei ò cuzzo ple tgi en'emda. Igl silenzi era visibel. El era crudo giu segl palantschia sen
la mobiglia, sen nous. Nous ans muantavan pi plang, pi precaut, per betg disturbar chella
quietezza immensa. Schibagn tg'ia seseva dasper el, vaia santia scu or dallas neivlas, tg'el
geia l'oter de cun Lore a vurdar igl circus Sarrasani. Scu ampurmess, ma sainza igl
mattatsch! I pareva, scu sch'igl mattatsch refuso vivess dall'otra vart dalla culla digl mond. –
Ia stava davos las tendas e vurdava siva els: Mies bab tutgiva mang a mia sora e
ruschanava cun ella, dantant tg'els gevan or dad iert.
3
Dumondas pertutgont igl text
Rasponda schi exact scu pussebel allas suandontas dumondas tgi stattan an connex cugl text
tgi te ast ligia.
Per mintga punct stost cattar e nudar en argumaint!
Adatg! Las raspostas ston neir formuladas cun construcziuns antieras!
Tgapientscha digl text
1. Scu sa nomna la sora digl rachintader? (1)
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
1p
2. Tge fò la famiglia chella dumengia?
Fò ena crousch dasper tot las raspostas correctas! (4)
 cantar canzungs
 eir cun ena bartga da palas
 sunar saxofon
 eir a spass
 bever ena tschigulatta ainten en café
 eir a tgavagl
 eir a circus
 stranglar ena geia da bucca
4p
3. Tge ò mutivo la famiglia dad eir ainten la tenda digl circus?
________________________________________________________________________
___________________________________________________________
1p
_____________
________________________________________________________________________
4. Tge persungas èn anc sa preschentadas aint igl circus oter tg'igl clown? (2)
________________________________________________________________________
___________________________________________________________
2p
_____________
4
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
5. Scu è'l vistgia igl clown?
________________________________________________________________________
___________________________________________________________
2p
_____________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
6. Pertge compra igl rachintader la geia da bucca?
___________________________________________________________
2p
___________________________________________________________
__________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
1p
7. Pertge mossa el betg la geia da bucca ad otras persungas?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
8. La famiglia dat en castei agl mattatsch. Ensatgi sa tigna betg ve
2p
dallas reglas normalas d’en castei e surpassa chellas. Tgi ègl chegl
e scu fò el/ella chegl?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
5
9. Constattan las suandontas pretensiuns or dalla vista dallas persungas pertutgeidas?
Fò mintgamai ena crousch aint igl dretg li! Te dastgas far angal ena crousch dasper
ena pretensiun.
veir
betg cler
fallo
En tschimel sa mova ainten la manescha



Igl rachintader tschainta ainten l’amprema reia durant la
preschentaziun



Ena schemgia sa tigna ve digl tgaval



Igl mattatsch ò via igl clown a Chemnitz



Igl circus Sarrasani è en dretg circus



Igl bab na vess mai do igls raps per cumprar la geia da
bucca



3p
10. Tge tgapescha igl bab sot en “dretg” circus? (1)
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
1p
11. Pertge pretenda igl vendader vantg raps pi pac digl mattatsch per la geia da
bucca? (1)
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
1p
12. Pertge angola igl mattatsch igls raps?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
3p
6
15. Pertge crei igl rachintader tg'igl clown sunga cun la geia da bucca aint igl vainter?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
2p
16. Scu amprova igl mattatsch da trer l'attenziun digls confamigliars sen el? (3)
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
4p
29 p
7
Producziun da text
Ast te survagnia eneda en castei spezial, u canoschas te ensatgi tgi è nia chistiia
an moda speziala?
Schi chegl n'è betg igl cass, alloura inventescha en castei spezial.
Screiva en text cun 10-12 construcziuns antieras e bagn formuladas!
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
8
cuntegn:
grammatica:
ortografia:
10 p
5p
5p
TOTAL:
20p
Scazi da pleds
I suondan varsaquantas dumondas da vocabulari.
Sinonims
Inditgescha mintgamai en sinonim (pled dalla madema muntada) per igls suandonts pleds
(exaimpel: cumarat – amei, maier – stigl)
1. an en cuntign (3)
_________________________________
2. muvimaints (29)
_________________________________
3. contemplar (6)
_________________________________
4. applaudeir (26)
_________________________________
5. scurveir (36)
_________________________________
5p
Antonims
Inditgescha mintgamai en antonim (pled cun ena muntada cuntraria) per igls suandonts pleds
(exaimpel: grond – pitschen, tera – martgea; betg lubia: grond – betg grond)
1. avert (5)
_________________________________
2. tung gid (50)
_________________________________
3. ferm (24)
_________________________________
4. vilo (52)
_________________________________
5. sumigliaint (37)
_________________________________
9
5p
Inditgescha igl dretg pled!
Cò sot cattast differentas reias da pleds tgi èn ordinadas tenor ena tscherta logica. Alla
fegn da mintga reia mantga en pled. Cumplettescha cugl dretg pled or dalla glista da
pleds tgi te cattas giusut (la logica dalla retscha stò neir mantigneida).
Exaimpel: gummi – lenn – rom – granit ( material adegna pi deir)
b) mellen – cotschen – violet – __________________________
c) fardaglia – freid – tgod – __________________________
d) palandrar – eir – festinar –__________________________
e) sbrigeir – clamar – discorrer – __________________________
Gliesta da plaids:
schalo
tiev
tenda
cautschuc
verd-stgeir
grond
mellen-stgeir
scutinar
oransch
velo
modest
turitgar ?????
alv
correr
bregn
eir a spass
caleira
marmel
mellen-cler
pussar
givlar
4p
10
Grammatica
Transfurmaziun da pleds
Cumplettescha la tabella cugls pleds tgi mantgan. Screiva mintgamai angal en pled ainten la
largia!
Exaimpel
substantiv
adjectiv/adverb verb
(betg en verb u adjectiv
substantivo, damai betg ‘igl luvrar’
u ‘igl stgeir’)
furma masculina e feminina
lectura
ligibel/ligibla
1.
2.
regular
variaziun
3.
4.
s’absentar
activitad
5.
darveir
6.
cler
7.
tgapibel
8.
9.
liger
spezialisar
veta
10 p
10.
precisar
11
Amplagna las largias!
Cumplettescha las suandontas construcziuns.
1. Nous organisagn ena festa ________ onour digl noss amei tg'è turno dall’America.
2. Vous stuez turnar ________ seis e mesa!
3. Nous vagn pers igl gi ________________ igl club da ballape da Coira.
4. Piero e la sia donna abiteschan _____ Roma _____ Italgia.
5. An vischinanza __________ staziun è en’apoteca.
6. Luis ò ena predilecziun _______ tschigulatta.
7p
Metta la furma giavischeida!
Metta igl verb an parantesa ainten la furma inditgeida da vart dretga!
1. Igls scolars (luvrar) ______________________ diligentamaintg ve da
lour referat.
2. Gabriela (liger) _____________________ en nov codesch davart
tgavals, cura tg'igl telefon ò scalino.
imperfect
futur 1
3. Gabriela (fittar) _______________________ liger igl codesch
dumang da chellas ouras.
futur 2
4. El am (numnar) ___________________ manzaser.
perfect
5. Mitgel (neir) _________________ a scola cun ena tgapitscha verda.
plusquamperfect
6. Igl noss club da ballape (perder) _________________ puspe en gi
da qualificaziun.
perfect
7. Tgi so sch’els (gudagner) _________________ eneda ena parteida?
futur 1
8. Nous mattatschas (eir) _________________ a spass ainten la
vischnanca vischinanta.
plusquamperfect
9. Nous (eir) _________________ adegna a sa nudar la mesemda siva
mezde.
imperfect
10. Dumang da chellas ouras (cumprar) ______________________ en pêr
calzers novs.
futur 2
10 p
12
Ortografia
Cò sot cattast ples construcziuns tgi cuntignan sbagls d’ortografia. An tot sa tractigl da 10
sbagls. Ena construcziun so cuntigneir ples sbagls, ed i pò er dar tgi ena construcziun cuntigna
nigns sbagls d’ortografia.
Sottastritgescha igl sbagl ed igl currigia. Adatg! Te dastgas angal curriger sbagls d’ortografia,
dantant betg ramplazzar en pled cun en oter.
Exaimpel: Chella occurrenza ò li igl september
(correct ègl  settember)
Adatg!
Aint igl text ògl diesch sbagls. Te dastgas far perchegl er angal 10 correcturas.
Schi te sottastritgeschas daple, perdast puncts.
1. Nous vagn raquinto l'egn l'oter tge tgi vagn fatg dallas vaccanzas.
2. Oz vainsa antget bod a luvrar.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Savessas am deir las quantas tg'igl è?
Cala da vurdar trasor sen mè!
Chei tgi te deist è franc mansignas.
Gliunsch or ainten la mar ins vei en bastimaint.
Ier seira vaia pato en plat or da faneschtra.
Creist te, tg'el lascha crescher schnuz e barba?
Blers carstgans amprovan dad esser perfetgs, er schi chegl è impussebel.
Currigia igls 10 sbagls tgi te ast catto ainten la tabella cò sot:
1. sbagl:
2. sbagl:
3. sbagl:
4. sbagl:
5. sbagl:
6. sbagl:
7. sbagl:
8. sbagl:
9. sbagl:
10. sbagl:
10 p
100 p
13