Schliaziuns

Bündner Mittelschulen
Fach:
Rumantsch
Aufnahmeprüfung 2007
1. Gym.
Schliaziuns
1
1. Dumondas pertutgant il text
1. „Mez schaner e nagin enviern!“ Pertge questa constataziun?
I stuess far fraid durant l’enviern.
Il davos temp sa cumuleschan adina dapli constellaziuns meteorologicas extremas:
• Chalira
• orcans
Er la natira fa capriolas en consequenza da questa constellaziun:
• las plantas chatschan gia ussa ils emprims brumbels
• ils utschels migrants sa spargnan il viadi vers il sid e l’urs
• ils erizuns ed ils stgilats gnanc patratgan da far lur sien d’enviern.
• I dat pli ferms orcans dils davos onns sur l’Europa vi.
5p
2. Pertge pretendan differents experts che la midada dal clima saja nagut da
spezial?
Igl ha gia adina dà temps pli chauds che sa barattavan cun temps da glatsch.
La Sahara era ina giada ina cuntrada en flur cun auals e lais.
Là, nua che la Mar mediterrana sa chatta oz, era avant milliuns onns in desert da sal.
3p
3. Tge è nov en connex cun la midada dal clima?
Il clima è anc mai sa midà uschè spert sco oz.
Il carstgaun è per l’emprima giada responsabel per la midada dal clima.
2p
2
4. Pertge vegni adina pli chaud sin terra?
Ch’i vegn adina pli chaud sin terra deriva da l’effect da serra.
1p
5. Co funcziuna l’effect da serra?
En ina serra per plantas procura il tetg da vaider ch’ils radis da sulegl possian entrar,
mo ch’ils radis chauds na possian betg sortir.
Sumegliant sco in tetg da vaider funcziunan tscherts gas en nossa atmosfera.
2p
6. Tge rolla giogan differents gas?
Els laschan entrar ils radis dal sulegl, mo impedeschan che la chalira che
reflectescha da la terra possia sortir en l’univers. Entras quai s’augmenta la
temperatura sin terra.
2p
7. Pertge è l’effect da serra en sasez insatge da bun?
Senza el na fiss la vita betg pussaivla sin terra. La temperatura media fiss in brav toc
sut null grads celsius.
2p
3
8. L’agir dals umans contribuescha a l’effect da serra. Declera pertge!
Mo dapi ch’ils umans construeschan fabricas e dovran adina dapli energia,
s’emplaina l’atmosfera cun adina dapli oxid carbonic ed augmenta qua tras l’effect da
serra. La gronda part da l’oxid carbonic nascha sch’ins brischa ieli, cotgla u gas per
gudagnar energia. Il medem temps vegn destruì grondas parts dal guaud.
3p
9. Pertge èn ils guauds tropics impurtants per noss clima?
Uschia datti adina pli paucas plantas che pon trair l’oxid carbonic or da l’aria.
2p
10. Tge pudess ins far cunter la midada dal clima?
Per mintga bun argument in punct
2p
24 p
4
2. Stgazi da pleds
Sinonims
1. spert (17)
svelt, dabot
2. augmentar (29) engrondir, schlargiar
3. construir (28)
bajegiar eriger, fabritgar
4. adina (11)
semper, trasor, permanent
5. contemplar (11) guardar, observar
6. sa dispitar (10)
S: sa scagnar
6p
Antonims
1. chaud (11)
fraid
2. augmentar (29) reducir, empitschnir, sminuir, diminuir
3. construir (28)
destruir, disfar, spazzar, devastar
4. sortir (21)
entrar
5. sa stgaudar (1) sa sfradentar
6. responsabel(18) nunresponsabel
5p
6p
3. Grammatica
Temps
1.AVEVAN CHATSCHÀ
2. VEGNAN A SA DISPITAR
3. FUNCZIUNAVAN
4. DOVRAN
5. È STADA
5
Transfurmaziun da pleds
substantiv
adjectiv
verb
la destrucziun
DESTRUCTIV
DESTRUIR
IL CLIMA
CLIMATIC
climatisar
LA MESIRA
MESIRAEL
mesirar
LA SEMEGLIA,
sumegliant
SEMEGLIAR
responsabel
RESPONSAR
SEMEGLIENTSCHA
LA RESPONSABLADAD
Activ e passiv
10 p
1. LA DUMONDA VEGN SCLARIDA DA L’EXPERT
2. ILS RADIS CHAUDS DAL SULEGL VEGNAN RETEGNIDS DA LA SAIRA
3. LA TEMPERATURA VEGN AUGMENTADA DA L’EFFECT DA SERRA
4. FABRICAS VEGNAN BAJEGIADAS DALS CARSTGAUNS
5. LA MIDADA DALCLIMA VEGNEVA CHASCHUNÀ DURANT DECENNIS
DALS CARSTGAUNS. DURANT DECENNIS…
5p
Conjunctiv
1. Ils gas lascha entrar ils radis dal sulegl, mo impedeschan, ch'els (puder)
POSSIAN sortir.
2. I n’è betg segir, sch’ils experts (chattar) CHATTIAN proximamain ina
schliaziun.
3. Cartais vus che nus (savair) SAPPIAN/POSSIAN midar il clima senza ans
sfurzar latiers.
4. Jau crai, ch'ils carstgauns na (surviver) SURVIVIAN betg tut quellas midadas
dal clima.
5. Jeu hai sperà, che ti (far) FETSCHIAS a mai ina meglra proposta co spargnar
energia.
6
5p
4. Ortografia
SURSILVAN
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Questa sera fagiein nus ina fiasta.
FAGEIN
Calai da far schgnoccas cun nus!
CALEI, SGNOCCAS
Nus havein gudignau tschuntgien francs el lotto.
TSCHUNTSCHIEN
Lein sperar ch’ei segi buca memia tard da far enzatgei. SEIGI
Els viven en in sgrattaneblas VIVAN,
SGRATANEBLAS
Nus essan stai ier a theater a Turitg.
TEATER
Sia detta entscheveva a trembla.
TREMBLAR
Allas tschun eran ils runals gia serrei.
SERRAI
SURMIRAN
1. Igl sportist cora giu per veia scu en nar.
2. Las canzungs rumantschas on plaschia fitg bagn er agls tudestgs
preschainzs.
3. Alla fegn dalla scola fòn igls scolars adegna puspe en bel teater.
4. Mies frar am ò detg, tg'el seia ia mengia spert cugl velo tras vischnanca.
5. Mia mamma am ò do catter francs per eir a cumprar en glatsch per me ed egn
per mia sora.
6. Ia vign dumagn a giuier en matsch da ballape cun l'equipa da Surses.
7. Igl nanign durmieva scu en tes sot igl laresch.
8. Armon pratenda d'aveir via en louv ed en urs aint igl parc naziunal.
9. La pulizeia controllescha igl traffic sen l'autostrada.
10. Igl diavel era cumparia an persunga davant igl striung.
VALLADER
1. Dal 1528 han ils spagnöls conquistà il stadi dals Incas.
2. Quels cunuschaivan fingià da löntsch innan la mailinterra.
3. Ils conquistaders tilla han manada in Spogna;
4. quai però be sco planta exotica, sco curiusità.
5. Aint ils giardins dals nöbels as vezaiva qua o là a flurir bos-cha da mailinterra.
6. Da mangiar ils mailinters nu füss gnü adimaint a gnanc’orma.
7. In Europa es gnü trat a nüz la mailinterra il prüm in Irlanda.
8. I para cha là hajla fat usche buns servezzans in temps da scharsdà.
9. Ella ha survgni il nom d’onur: venschadra da las fominas.
10. Dimena la mailinterra es dvantada üna nudritüra prinzipala pro nus.
7
PUTER :
1. Dal 1528 haun ils spagnöls conquisto il stedi dals Incas.
2. Quels cunuschaivan già da löntsch innò ils ardöffels.
3. Ils conquisteders ils haun mnos in Spagna;
4. que però be scu plaunta exotica, scu curiusited.
5. Aint ils giardins dals nöbels as vzaiva cò u lo a flurir bos-cha d’ardöffels.
6. Da mangier ils ardöffels nu füss gnia adimaint a niaunch’orma.
7. In Europa sun gnieus trats a nüz ils ardöffels il prüm in Irlanda.
8. A pera cha lo hegian els fat usche buns servezzans in temps da scharsdet.
9. Els haun survgnieu il nom d’onur: vanscheders da las faminas.
10. Dimena ils ardöffels sun dvantos üna nudritüra prinzipela tar nus.
8