Rivista literaria - Médiathèque Culturelle de la Corse et des Corses

Transcription

Rivista literaria - Médiathèque Culturelle de la Corse et des Corses
BONANOVA_23_COUV_BONANOVA_21_COUV.qxd 22/12/2009 19:31 Page 1
Nu 23
3€
Sunta
Cap’articulu
1
D.Verdoni
Creazione
MEMORIA
Commission Européenne
2
CANTARECCIA
scelta da G. M. Comiti
Direction Générale XXII
Education, formation et jeunesse
Rivista
literaria
di l’Associu di
Sustegnu di u CCU
Università di Corsica
I Chjami aghjalesi
Critica
CANTU
DI A TRADIZIONE
32
Ghjermana de Zerbi
TRÀ
PUESIA È CANTU
:
CIÒ CH’ELLA CI
PALESA A PRUDUZZIONE DISCOGRAFICA
DI L’ANNI
70
35
Patrizia Gattaceca
23, RUE BRÉZIN
40
Geniu Gherardi
Sò nati
43
A. di Meglio
Sussuri
48
G. Benigni
Scunfini
Direttore
di a publicazione
G. Thiers
Ghjacumu Thiers
Capiredattrice
Dumenica Verdoni
hè stampata duie volte à
l’annu. Omu ci si pò arrugà (pè
dui numeri inviu di un sceccu di
6 euro intestatu à l’Associu di
Sustegnu di u CCU).
Redazzione
Guidu Benigni
Ghjuvan Maria Comiti
Alanu Di Meglio
Ghjacumu Thiers
Geniu Gherardi
Seguitu tecnicu
Maria Anna Versini
Cummunicazione
Alanu Di Meglio
Unificazione ortografica
Ghjuvan Maria Comiti
Sesta
Tonì Casalonga
Messa in pagina
Graphite
Realisazione
Albiana
ISSN
1291-7036
BONANOVA
rivista literaria di l’Associu di Sustegnu di u CCU,
Università di Corsica – S.P. 52 - 20 250 Corti
49
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:19 Page 1
Cap’articulu
Patrimoniu mundiale… ?
In u 1997, in a cità di Marrakech, s’hè tenutu u cungressu di
l’UNESCO chì à nant’à l’iniziativa d’intelettuali maruccani hà
prupostu un’allarghera di e categurie di u patrimoniu : da u materiale
à l’immateriale. Tandu hè cusì chì sò entruti i sapè fà, e spressione
artistiche vive, e manifestazione festive scritte inde l’uralità... Da u
cantu à a gastrunumia, u patrimoniu hè in bocca à tutti !
Eccu chì u primu d’ottobre di u 2009, a pulifunia corsa, detta « cantu
in paghjella », hè invitata ella dinù à u pranzu di e Nazione Unite per
esse ricunnisciuta. Brocciu, clementina corsa, farina castagnina, mele
di Corsica, vinu neru... AOC, IGP, label UNESCO... o chì spuntinu !
Mancu A Sposa a si pensava à manghjà tuttu què !
Dunque u nostru patrimoniu serebbe diventatu un patrimoniu
mundiale lucalizatu ! Forse da chì a nostra isula detta « riserva
naturale di vacanze » (vede u situ di l’ATC) si fessi à pena
culturale... per dà un nome « Corsica » à issu fantasimu di isula
diserta. U patrimoniu tandu puntella u territoriu da fà lu nasce cum’è
spaziu di u campà inseme.
Basta chì daretu à issa ricunniscenza, à pena accunsentuta à l’infuria,
ùn ci sia, cum’è parechje sperienze inghjennante da a pulitica di
sviluppu di l’UNESCO, una manera di preparà i « paisani » à barattà
u so esse contr’à una crescita di l’attività turistica. L’urbani, a
sapemu, sò sempre in cerca d’ogetti di nustalgia... a ruralità, l’uralità,
a sputichezza... reificazione d’identità dette arcaiche à prò di u
marcatu di l’illusione di u paradisu persu !
Bonanova, ella, avia digià fattu a scelta per issu numaru 23 di stinzà
l’arechja ver’di a canzona in lingua corsa, pezzu di storia, cantu di
vita, stonda d’emuzione... Inventariu da fà di un campà sempre à dì.
Ci anu accumpagnatu, ci anu azzicatu, cummossu, vultulatu...e
canzone nostre puntellanu, elle, u tempu. Da sbucinà a
storia di tutt’ugnunu. Per avà, s’assumiglianu à
noi, ùn sò chè per passà. Segni effemeri di
perdita durabile !
Cun piacè,
Dumenica Verdoni.
1
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:19 Page 2
Creazione
Sunatu hè lu cornu
D.P. de Mari
U Colombu
Aiò tutti, fratelli, chì hè l’ora
D’armà schjoppi è di cigne carchera,
Da lu monte à lu fiume à la serra
Chì lu cornu ripigli à sunà.
Sunatu hè lu cornu
Ùn ci hè più riscattu
À populu fattu
Bisogna à marchjà !
In lu cornu risona la voce
Di Sampieru è di l’altri guerrieri
Chì per vive liberi è fieri
O per more, curagiu ci dà.
Petru Rocca
Un son di cornu da li monti
Stende lu volu cun furor
À stu cennu siamu pronti
Riscassi da lu patriu ardor
Svanisce la diminticanza
Cresce la nostra voluntà
Disceta la speranza
A voce di colombu
Chjama di u so ribombu
A santa libertà
Aiò tutti, Cinarca è Fiumorbu
Castagniccia è la fiera Balagna,
Ùn hè Corsu à chì pienghje o si lagna,
U frestere ùn pò ch’è rinculà.
Aiò tutti, fratelli, chì hè l’ora
Di cessà frà noi altri ste lite,
Ci emu fattu abbastanza ferite,
N’anu risu abbastanza culà.
Stintiriati ci semu abbastanza
À l’azzizzu d’un vile nimicu,
Tocca ad elli per ghjustu castigu
À purtanne lu dolu è trimà.
Aiò tutti, fratelli, chì hè l’ora
Di stripà sta razza maladetta
grida in celu, per noi vindetta
Tantu sangue è tanta infedeltà.
Dio vi salvi Regina
Francesco de Geronimo
Ùn vidite ste donne ammantate ?
Ùn sentite di Boziu lu Vechju ?
Anu fattu di cirnu un spavechju,
Cirnu, d’elli, un spavechju ferà.
Dio vi salvi regina
E madre universale
Per cui favor si sale
Al paradisu
Tutti sottu à listessa bandera
Bianca, ornata di a testa Mora,
Aiò Corsi chì turnata hè l’ora,
Di l’antica nostra libertà.
Voi siete gioia è risu
Di tutti i scunsulati
Di tutti i tribulati
Unica speme
Voi da i nemici nostri
A noi date vittoria
E poi l’eterna gloria
In paradisu
2
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:19 Page 3
p u e s i a
I mulatteri d’Ulmetu
Creazione
Petru Paulu Peretti
Si senti chjuccà la frusta
È batta li sunaglieri
Rientrinu da furesta
Muli rossi bianchi è neri
Sò Sicondi è Ghjambattista
D’Ulmetu li mulatteri.
Ma sempri strada facendu
Si sentinu li canzoni
Cunfusi par quiddi boschi
Cù tintenne è tintinnoni
È l’ochja sempri à li sacchi
Ch’eddu ùn si perdi carbonu.
La prima fala Falchetta
Soca la mula di guida
Appressu veni Culombu
Siguitatu da Pulina,
Rusetta, Corsa cun Bimba,
È pò Zèffiru incù Ninna.
Ghjambattista per istrada
Surveglia sempri li muli
Sè li so somi sò pari
S’eddi sò strinti li funi
Sicondi da lu so cantu
Ni faci anch’eddu altru è tantu.
Falchetta si poni in piazza
Tempu arrivata in furesta
Insumata à l’istanti
Eppò ripidda la testa,
Aspittendu li cumpagni
Sì qualchid’unu s’arresta.
Ùn si parla più di ghjorni
Sò cinque mesi ad avali
Ma prestu sè Diu voli
Si spera di terminà
È lu ricordu di tutti
Sempri si cunsirverà.
Insumati ch’eddi sò tutti
Ricumencianu à chjuccà
È cusì una par una
Sà ciò chì li resta à fà
Chì sott’à duie ore di soma
In marina hà da falà.
À vedaci o amichi
Cantanu li mulatteri
Noi malgratu la fatica
Partimu mal’vulinteri
Parchì seti brava ghjenti
Corsi fidi è sinceri.
È li bravi mulatteri
Ni ripartinu à l’affretta
Senza mancu troppu tempu
D’accenda la sigaretta
Parchì ci hè lu scarichinu
In marina chì l’aspetta.
Passaremu per Maratu
È la bocca di Cilaccia
Ma rientrendu in Ulmetu
Emu da fistà l’arrivata
Muli cum’è mulatteri
L’emu troppu disbitata.
Barbara furtuna
Tradiziunale
O Barbara furtuna, sorte ingrata
À tutti ci ammollisce il cor in pettu
Pensendu à quella libertà passata.
Hè pur ghjuntu quellu ghjornu, di funestu,
D’abbandunà piacè per li turmenti,
O Diu! chì tristu ghjornu hè per mè questu!
Addiu Corsica, madre tantu amanta,
Nel separar di tè senza ritornu,
O chì dulor nell’anima scunsulata.
3
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:19 Page 4
Lamentu
di u castagnu
Anton Battista Paoli
Or chì l’averaghju fattu
À lu Corsu cusì ingratu
Chì m’hà fattu la sintenza
È à morte m’hà cundannatu
Senza sente testimoni
Nè cunsultà lu ghjuratu
A Palatina
Tradiziunale
Cinta è bella la carchera
I battaglioni maiori,
Sò falati à corri corri,
Lu cuntrastu scuppierà,
Da l’imbrogliu furesteru,
Oghje o mai s’escerà,
Da l’imbrogliu furesteru,
Oghje o mai s’escerà.
M’hà dichjaratu la guerra
Cum’è à un veru malfattore
M’hà messu li sbirri appressu
Chì m’attaccanu terrore
O Corsu rifletti un pocu
Versu mè sì senza core
Ùn sentu in tutte le gorghe
Chè tintenne è tintinnoni
Bestemmie di mulatteri
Lu fiscu di li sigoni
È di muli carri è trenni
N’hè pienu strade è stradoni
Or fate sventulà sta chjoma,
Chì tantu sott’à la soma,
Per cent’anni ùn c’hà da stà,
Da lu pughjale à la marina
Cantate la palatina,
È lu piombu salterà
Quandu la guerra hè finita
Chì serà di tè meschinu
Zappa puru lu to fornu
È chjodi lu to mulinu
Parterai per lu mondu
Errente senza un quattrinu
À li furdani in Bastia
Li trema la curadella
Si sò chjosi in citadella
Ma l’avemu da caccià
Ste vulpacce coddi mozze
Ùn la si ponu francà,
Ste vulpacce coddi mozze
Ùn la si ponu francà.
Ma ti poi sempre rimette
Di tutti l’errori è sbagli
Mandali à fà le sighere
À issa mansa di canagli
Cusi abanduneranu
L’usine cù li travagli
Per lu capu naziunale
Appruntate li truffei
I furdani à sei à sei,
Anderanu à tumbulà
È dumane à lu cunventu
U vulemu incurunà,
È dumane à lu cunventu
U vulemu incurunà.
È lu to caru castagnu
Resterà duv’ellu hè natu
À lampatti lu so fruttu
Tantu dolce è inzuccheratu
È cusì serai o Corsu
Da tutti invidiatu
Avanti la nostra ghjente
Spunta è l’alba s’avvicina,
À la Corsica Regina,
Gloria per l’eternità,
À la Corsica Regina,
Gloria per l’eternità.
4
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:19 Page 5
p u e s i a
Creazione
Lamentu di u banditu
Peppu Flori
Oramai a meza machja eu sò banditu
Ma s’è banditu sò, hè per l’onore
Per vive for di lege è da rimitu
Ancu di l’arba eu rispettu lu fiore.
U drittu hè la ragiò di li me guai
Un corsu hè curagiosu ma vile mai
Sola una stilittata mi cunfonde
In tutta sta natura generosa
È quandu chjamu è chì l’ecu risponde
Senza dammi la voce di la mio sposa
Di basgi quantu eu mi trovu privu
Mi par d’esse più mortu chè vivu
A vita di u banditu hè mischinella
Si stà cù l’arme nude à fior di lettu
U volu di una fronda o di un’ acellu
Mi porta di u nemicu lu suspettu
Cume l’antichi corsi omi di core
Pronti sii à tumbà è pronti à more
O Corsica annannata da lu mare
Terra d’eroi abbandunata è sola
e to virtù le tengu tantu care
Hè ciò chì di la sorte mi cunsola
Di sangue per rompe le to catene
Per tè daria u core è le mio vene.
U pastore
Gregale
Quandu serò
per Corti
Barretta misgia bella incalfata
Cù la mio pippa sempre imburrata
Fisculellendu quì è culà
Portu le capre à pasculà.
Tradiziunale
Ghjuvan Martinu lu mio fratellu
Este partutu per lu battellu
Sta mane in Francia si n’hè andatu
In un’usina s’hè impiegatu.
Quandu serò per Corti
Piazza à la citadella
Addiu la mio zitella
Ti devu abbandunà
Ma preferiscu le mio campagne
È l’aria pura di le muntagne
Nanzu lu chjostru cù lu stazzale
Ch’esse impiegatu à l’arsenale.
Quandu serò per mare
Nant’à li bastimenti
Espostu à l’acqua è li venti
Sempre pensendu à tè
Eo sò Francescu lu spensaratu
Sempre cuntentu mai infuriatu
Cù lu mio cane Pediolu
Curu le capre per Niolu.
A vita di u suldatu
Hè una vita santa
Si manghja si beie è si canta
Altri penseri ùn s’hà
Addiu belli paesi
Addiu belle campagne
Addiu belle cumpagne
Vi devu abbandunà.
5
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:19 Page 6
O ciucciarella
Nun sai quantu t’adoru
Le to bellezze
Tradiziunale
Le to cullane in oru
Ciucciarella inzuccherata
Quantu hè longa sta nuttata
Fai la ninna, fai la nanna
Trovu aghju un nidu
Lu to babbu hè à la campagna
Dentru c’era dui ove
Sò statu à vede
Sò statu à l’ortu,
L’accellu chì le cova
Sta mane di bon’ora
Era un nidu di colomba
Ciucciu n’ùn c’era,
È trè volti l’aghju trova
Ch’era andatu à scola
O colomba cullerata,
Tutt’era per vede à tè,
Cusì longa hè sta nuttata
Un mazzulu di viola
Fai la ninna, fai la nanna
Fai la ninna, fai la nanna
Lu to babbu hè à la muntagna
Lu to babbu hè à la campagna
O Ciucciarella
Ziffula puru e mughja,
O tramuntana,
Filgu lu linu è carmingu la lana,
fattu t’aghju lu mantellu
È guarnitu la suttana,
Lu to mantellu fatatu,
Tutt’intornu riccamadu...
Cullà ne vogliu,
Quassù per le cullette
Ci sò le muvre (le capre)
Le ronche (le muvre) è le cirvette
Quassù sò i trè cunigli
Corri tù s’è tù li pigli
Fai la ninna, fai la nanna
Lu to babbu hè à la campagna
Cun voi o madamicella
Stefanu Degiovanni
Cun voi o madamicella
Ci ferebbe la mio vita
O la mio capelli bionda
In tuttu site cumpita
Dund’è vo’ passate voi
Ci nasce la calamita
Ùn ti ne ricordi più (ne)
À la funtana di l’onda
Ti parlava pettu pettu
O la mio capelli bionda
À mè mi parie bella
Ancu più ch’è la Gioconda
La dumenica da mane
Piazz’à santa Margherita
Quand’è t’affacave tù (ne)
Si spannava la mio vita
Tutta tristezza passava
Ogni pena era finita
A to mamma era contraria
À st’amore cusì distintu
È quand’ella mi truvava
Mi dicia : « Chi tù scià intintu»
Hè cusì la mio culomba
Chì lu nostru amore hè spintu
6
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:19 Page 7
p u e s i a
Creazione
Cor di pantera
Filippu Massei
Principià vogliu
Di u m’amore la guerra
Cun tantu orgogliu
Mi t’ai lasciatu o cara
Or di tuttu què mi spogliu
Bench’ella mi sia amara
Ùn mi pare d’esse degnu
Mancu più di vive in terra.
M’avie prumessu
Di tè m’era ingagiatu
Davant’à Diu
Ghjuramentu prestatu
Prufittatu ai di mene
Quandu eru à lu sullatu
M’avia fundatu un palazzu
È l’aghju trovu spiantatu.
Parlemu corsu
I fratelli Vincenti
À tè chì discorri in francese
À tempu sbarcatu in paese,
A dicu senza pinsà male
Ancu tù scendi da L’Acquale.
Hè cum’è l’acqua di surgente
Chì corre nantu u scogliu ardente,
A lingua ch’elli anu lasciatu
Quelli ch’ùn anu spaisatu.
Tuttu spiantatu
È senza fundamenti
L’altri attendenti
S’eranu messi nentru
Eiu ne girava à l’intornu
Cun orgogliu è gran turmentu
Sì stata cum’è Bazaine
Quand’ellu ordì tradimentu.
[...]
Cor di pantera
Tù ne serai in eternu
Chì à lu mio core
Ficcatu ci ai un pernu
Eu sò cum’è li banditi
Chì stanu fora l’inguernu,
Sò cum’è li gran’suffrenti
Chì vanu à brusgià à l’infernu.
Parlemu corsu in casa nostra
Simu abbastanza privi fora,
Parlemu corsu in casa nostra
Dumane ci pò tricà l’ora.
A vogliu sempre per amica
A nostra piazza è ch’ella dica :
Quandu sì ghjuntu è cumu stai?
È ci sì forse per assai ?
Per un pizzettu ci campemu
O Larè fà un suppu u scemu,
È Cocca Cocca scaccaneghje
Avà si pò cumincià à beie
Quì chjodu u fogliu
Cun tristezza infinita
Tutta speranza
In u mio core hè sparita
Quella chì n’hè la cagione
Di nunda sia esaudita
Sianu lacrime è sangue
U restu di la to vita.
Dopu a siesta simu à brisca
Fora di marca chì rivista !
È Paulone dice : « Soffia,
Avà li mittimu a coppia ! »
U nostru Corsu sciacchitteghje
Cum’è a castagna di e veghje,
È s’ellu fale da Niolu
U Francese u si piglie in collu.
7
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:19 Page 8
Casa antica di paese
A nostra epica ti pese
Quandu di lu to scalone I fratelli Vincenti
Ne parle un antru patrone.
Starei sempre listessa
S’ellu ùn vene calchì stranu,
À fatti un’antra billezza
Cù la mescula in manu.
Casa antica di paese
L’anni sò nantu a facciata
Scritti di vechja calcina,
Sì a cugnola hè affaccata
Ùn hè micca una ruvina.
Nant’è u tettu sculuritu
Un fume di muchju seccu,
Si ne và cum’è spaitu
Ùn simu zenza suffiettu.
À cavallu à duie legne
U treppedi s’annigrisce,
Davant’a fiara chì pienghje
U ghjattarellu s’allisce.
Da la to stanza à sulana
Senti u rimore in cucina,
In piazza hè ghjunta Fasgiana
Ci hè calchì sia in cantina.
Sì la più bella
I fratelli Vincenti
A pulizia di Pasqua
Ùn ti lasce zenz’aiutu,
E femine vanu à l’acqua
È mettenu u chjassu à nutu.
Per u focu di Natale
Ognunu face un rigalu,
U riccu mette una ceppa
È tù a to legna secca.
À quellu chì passe solu
Stancu assai è furasteru,
Quand’è tù li faci mottu
Li cacci cum’è un pinseru.
Nulla ùn andarà di male
I ghjorni di timpurale,
Sì nant’è u to purtillone
Metti u pane di Santu Antone.
Casa antica di paese
Oghje più bella cà prima,
Ch’ell’appia forza di lege
Per salvatti la mio rima.
S’è tù cambii di patrone
Guarda ch’ellu sia corsu,
Ellu hè natu testimone
Dunque spostu à lu rimorsu.
Cum’è fiori sbucciati in primavera
U to dolce surrisu hè graziosu.
Sì rare sò le stelle in prima sera
Più raru hè lu to sguardu luminosu.
È s’e cantu per tè
Sappia chì tù per mè
Sì la più bella…
Cum’è ragi di sole à l’aurora
Risplendi di billezze le più pure.
Le rosule ne cambienu culore
I prati ne perdenu e so parolle.
Quandu cantu per tè
Sanu chì tù per mè
Sì la più bella…
S’e cantu cù passione per la bruna
Appia pietà di mè degna risponde.
Affaccati per mè à u to balcone
Affaccati chì si piatte la luna.
È s’e cantu per tè
Sappia chì tù per mè
Sì la più bella.
8
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:19 Page 9
p u e s i a
U ritrattu
I fratelli Vincenti
O cusì bellu giuvanottu
Ch’hè sparitu à u fior’di l’età,
Hè partutu eramu in diciottu
Cù prumessa di riturnà.
Aghju ind’è l’arechja a scarpata
Di u suldatu chì si ne và,
U vecu falà pè a chjappata
Dicendu : O Marì ùn ti ne fà !
U ritrattu nantu a muraglia
Hè una vera calamità,
Stringhje u core cum’è a tinaglia
Di quella ch’ùn si pò scurdà.
Cusì dice a vechja Maria
Quand’ella si mette à pinsà,
À u suldatu d’infantaria
Inguadratu tant’anni fà.
Creazione
Eiu mi ricordu una sera
M’hà dettu pigliendu u caffè,
Ùn vole finisce sta guerra
Prestu credu tuccarà à mè.
È allora m’hà fattu sposa
Pocu tempu vogliu vene à dì,
U tempu di lascià una cosa
Chì dica ch’ellu hè statu quì.
Hè ingrandata a nostra figliola
Senza cunnosce u so babbà,
Di u ritrattu nantu a cumoda
Ùn si ne pò arricurdà.
S’è tù voli un santu distinu
Per i to figlioli o Ghjesù,
A tinuta di pannu turchinu
Fà ch’ella ùn si veca mai più.
U ritrattu nantu a muraglia
Hè una vera calamità,
Stringhje u core cum’è a tinaglia
Di quella ch’ùn si pò scurdà.
È dipoi a vechja Maria
U mandile ùn si cacce più
Sì i zitelli a chjamenu zia
Danu un fiore di giuventù.
Furtunatu
Tradiziunale
U più chì sò innamuratu hè quella di i to capelli
li to ochji tant’allegri scimiscenu li zitelli
à dì la franca è chjara eiu sò unu di quelli.
A me dritta di statura bianca è rossa di culori
à guardà ti pari un fiore è à parlà ti incanti u core
bellu cuntentu sarà quellu chì cù tè farà l’amore.
A dumanica da mane quand’è tù esci cambiata
da frusteri à paisani di tutti sei rimarcata
tutt’ognunu si dumanda di qual’ sei l’innamurata.
Ne vogliu scrive lu to nome per sopra à tutte le stelle
in paese ùn ni nasce cum’è tè belle zitelle
furtunatu sarà quellu chì ti metterà l’anellu
furtunatu sarà quellu chì ti metterà l’anellu.
9
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:20 Page 10
Quand’a matina m’arrizz’à bon’ora
sempre cuntentu com’un pascià
mi vene in core di sorte fora
à vede lu tempu, ciò chì vole fà
ma s’ellu piove o s’ell’hè niualatu
mi n’entru in casa è dicu à bà
stà pur’à dorme ùn hè peccatu
stamane piove ùn si pò travaglià
O chì bella vita, chì tuttu u mondu la dica
caffè cù l’acquavita dopu cognac è tè
O chì bella vita, chì tuttu u mondu la dica
caffè cù l’acquavita dopu cognac è tè
O chì bella vita
Tradiziunale
Dopu meziornu à pena manghjatu
sentu una voce chì vene à chjamà
sta voce hè quella d’un camaratu
chì per le donne m’invita à andà
s’ella mi vene l’uccasione
d’una zitella à suvità
subitu n’aghju la passione
è mi ne scordu ancu di manghjà
Tutte le volte mamma mi dice
sta galluppata ùn pò durà
è megliu chì tù a pigli a moglia
o a to saluta si ne và
eiu pè le donne sò passiunatu
manghju li soldi in quantità
à mè hè babbu chì m’hà amparatu
è per la vita ùn mi possu scurdà.
U trenu di Bastia
Maria Felice
O lu trenu di Bastia hè fattu per li signori
pienghjenu li carritteri suspiranu li pastori
per noi altri osteriaghji sò affanni è crepacori.
Un si vede più furaghju, pocu pane è micca vinu
passanu le settimane senza vende un bichjerinu
per noi altri osteriaghji quest’hè l’ultima ruina.
Anghjulì u me Anghjulinu pensatu aghju una cosa
quand’ellu passa lu trenu tira li di mitragliosa
è la ghjente chì sò nentru butta li à la ritrosa.
Anghjulì u me Anghjulinu dà ti un pocu di rimenu
và è guarda stu catinu s’ellu hè biotu o s’ellu hè pienu
è po’ u prisenteremu à lu sceffu di lu trenu.
10
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:20 Page 11
p u e s i a
U campanile
di San Ghjuvà
Ageniu Anarella
Creazione
Venendu di a Terra Nova per carrughju sumerà
Carrughju Drittu,u guadellu
Cu mio spurtellu
Mi ne scendu à u Mercà
Tuttu hè di tende,si vede
Fiori,panere di mimosà
Si spechja nant’u mare
Cum’ellu hè bellu u campanile di San Ghjuvà .
Mughjanu e vinderole
O quanta ghjente ch’ùn si pò passà.
Vi chjamanu e pisciaghje
O signore,venite à cumprà ,
Sardelle vive,si sente trumbetta
Di l’acqua di Monserrà
Sottu u campanile di San Ghjuvà
I campanili di Pasqua,
Da u Portu novu à San Ghjisè
E tutte quelle cantine
Di canistrò sin’u mercà di pè
In le strette sò le chjocche,
Ci ghjocanu à baiocche nant’u mercà
Di ghjugnu,vicin’à u mare,
Hè più grande u fucarè di San Ghjuvà
A sera à u chjar di luna
O quella dò venite à affacà,
Chitarra è mandulina
Un derinatu pudete ascultà
O quanta alegria in Bastia canta è sona,
Ancu u libecciu fischjerà,
Sopra u campanile di San Ghjuvà.
Casa
paterna
Tintin Pasqualini Di tristezza cusì bella per i me ochji amurosi
falendu per la stradella vegu li purtelli chjosi
s’aprenu à lu rimore di stu passu furesteru
chì ci porta cun amore le so più belle prighere.
U sulaghju trizzineghja à stu passu cunnisciutu
si rammenta qualchì veghja pare dumandà aiutu
u fucone sempre in brusca s’hè spentu quandu babbone
dopu la so vita frusta cacciò l’ultimu tizzonu.
È ùn mi sentu più quellu mezu à tutti li parenti
diventu torna zitellu lasciu corsu à li me pienti
ma stu sognu cusì caru era tantu ricircatu
u tenia troppu caru per ch’ellu fussi mai statu.
11
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 12
O Signore cosa ci hè
Tradiziunale
O signore cosa ci hè, ma cosa ci hè, ma cosa ci hè in stu paese
dicenu ch’hè ghjuntu Indrì sta mane per lu battellu
a so mamma ùn pò più stà, ma cosa ci hè, ma cosa hà
ghjunghje da terra chinese
A so mamma ùn pò più stà, ma cosa ci hè, ma cosa hà
pare ch’ellu hè capurà.
O signore chì nutizia, hè ghjuntu per lu battellu
u figliolu di Letizia chì hè quasi culinnellu
hà mandatu pè circà lu arrimane à la cità
u so carrittellu giallu cù a sumera di Natà.
Hè scalatu avanti notte cù una tinuta fiammente
saluta le giuvanotte è dice à chì vole sente
« c’est trois mois que je voyage
sans avoir le mal de mer
j’ai risigué faire naufrage
le bateau saltait en l’air ».
a so mamma hè scimita è di vede lu cusì
li sussurra intimichita « u me figliolu ùn se fattu per stà quì ».
U merre prontu è ghjelosu preca ch’ellu parti via
chì st’omu periculosu pò caccià li a merria
a donna senza maritu ùn si pò addurmentà
eccu ci un bellu partitu ch’ùn vogliu lascià scappà.
Dà mi un colpu à bia
Tradiziunale
Sta mane aghju travagliatu sottu à un sole di focu
chì n’aghju à bastanza fattu m’aghju da ripusà un pocu
per aspettà lu spuntinu, aiò! dà mi un bichjer di vinu!
Dà mi un colpu à bia o Anna Marì
dà mi un colpu à bia dà mi prestu quì
aghju a cannella asciutta oimè
a me lingua si n’asciuga corciu di mè.
Ùn mi fà languisce è strazià cusì
dà mi un colpu à bia o Anna Marì;
O ‘na Marì, dà mi, dà mi, dà mi, dà mi
O ‘na Marì, dà mi un colpu à bì!
Quandu aghju bitu un culpettu mi sentu più curaghjosu
mi trema lu core in pettu è po’ diventu amurosu
aspittendu lu spuntinu aiò! dà mi un bichjerin di vinu!
12
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 13
p u e s i a
Creazione
Chì fà
I Fratelli Vincenti
Rimore di legne tronche è luce rossa di fornu
di i mandili stretti in fronte ùn aspettate ritornu
ogni petra ne i prufondi pianu pianu s’hè staccata
per fà piazza à un antru lume nantu à a teghja disperata
eiu chì mi sò scaldatu qualchì volta à la so fiara
mi pare tantu peccatu chì a rivecu ancu più chjara
Chì fà, chì ci si pò fà
Ancu e nostre merie antiche un’ à una si ne vanu
per d’altre case più ricche è di noi assai luntanu
ci spicchemu di l’antichi i caccemu di paese
nant’à a grata ùn ci hè più fichi si campa à l’usu francese
eiu chì mi sò campatu cù un pezzu di pane intintu
mi pare tantu peccatu chì mi sentu u core strintu
Chì fà, chì ci si pò fà
Eri tutta la cunfine era sumunata à granu
oghje sò le cardelline chì cantanu lu veranu
à lu sole nant’à l’aghja u tribbiu pare fermatu
chì d’ùn esse à mezu à a paglia si sente cum’è spugliatu
eiu chì mi sò svegliatu sta mane cum’è un acellu
s’aghju troppu sunniatu perdunate à un zitellu
Chì fà, chì ci si pò fà
L’ombre
Tintin Pasqualini
In faccia à lu fucone cinderosu
chì face più fulena chè calore
u muru spugliatu, vanu è scherzosu
duie ombre per mette si in valore;
duie ombre in la notte bughjiosa
si stenderanu ind’u lettu di noce
per le so osse fruste è à l’angusciosa
sgranà u patre nostru à sottu voce.
U ghjornu purterà a lettarella
di lu figliolu partutu luntanu
ma s’ellu ùn ci hè si stringhje la cannella
è si piglianu stretti per la manu;
per andà si ne torna à lu fucone
stampendu la muraglia à l’infinita
st’ombre appese cum’è à un tidone
chì trinneca à lu soffiu di la vita.
Ma quandu ste duie ombre lasceranu
u muru solu è lu fucone spentu
venerà lu figliolu da luntanu
ma pienghjerà d’ùn esse ghjuntu à tempu.
13
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 14
Infine è grazia à Diu rivegu u campanile
ch’un ghjornu aghju lasciatu una mane d’aprile
Tony Toga zitellu sò partutu, ritornu capu biancu
vengu à circà riposu perchè oghje sò stancu.
Ritornu
O campane silenziu ùn rumpite stu sognu
chì l’esiliatu passa circhendu un testimoniu
vogliu ascultà dinò u cantu di l’acellu
è pò rifà li passi, è pò rifà li passi
di l’anzianu zitellu.
Quì ne lu campu santu sottu à a filetta serena
ci dormenu li mei dopu tamanta pena
passendu capu bassu mi dicu pianu pianu
sò morti quasi soli quandu eru luntanu.
O campane silenziu ùn rumpite stu sognu
chì l’esiliatu passa circhendu un testimoniu
vogliu ascultà dinò u cantu di l’acellu
è pò rifà li passi, è pò rifà li passi
di l’anzianu zitellu.
Accant’à lu mio giardinu parlu di tant’anni fà
mi ricordu di u mulinu chì ùn facia chè cantà
u vadellu chì passava si piantava à chjachjarà Dumenicu Marfisi
chjachjarendu l’aiutava, l’aiutava à macinà.
U mio mulinu
U mio mulinu, u mio mulinu, sapia cusì bè cantà
è sta canzona in mè risona ùn mi ne possu più scurdà
vegu una fata, tutta velata per mè si mette à ballà
nant’à u camminu, di u mio mulinu chì ùn cessava di cantà.
Ma lu focu hà stirpatu e fureste di quassù
u vadellu si hè siccatu, a rota ùn gira più
u purtone hè sempre apertu ùn si sente più cantà
è lu mulinu desertu oghje mi face pietà.
U mio mulinu, u mio mulinu cosa sì diventatu tù
da li castagni, sortinu i lagni, u ventu face uh! uh! uh!
è ogni corsu senza rimorsu franca lu pozzu è si ne và
tristu destinu, u mio mulinu un ghjornu in terra cascherà.
14
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 15
p u e s i a
Vicinu à u mare annant’à un scogliu
quandu mi mettu à pensà
mi dicu sempre cosa vogliu
à mezu à quest’umanità;
ma s’è vegu passà luntanu
un battellu chì và quallà
mandile in manu, chjamu in vanu
ma lu battellu si ne và.
Creazione
Un battellu
chì passa
Dumenicu Marfisi
Un battellu chì passa, pianu pianu quallà
è poi dopu si sfassa nant’à l’immensità
cosa hè stu dulore chì mi face cantà
hè lu mio tintu core, si mette à suspirà.
A natura mi face festa
i fiori s’aprenu per mè
è l’acellu di la furesta
dice « vogliu cantà per tè »
sponde di Cirnu sponde care
ùn vi possu dimenticà
lacrime amare, cum’è stu mare
chì prestu m’hà da trabuccà.
Solenzara
Bruno Baccara
Quandu pensu à Solenzara
Ch’aghju lasciatu quallà
Una nostalgia amara
Cum’è un sonu di guitarra
U core face trimà.
À Solenzara o chì dolce felicità
À Solenzara piu bè nun si pò stà.
Rivecu li piscadori
Riturnendu di piscà
Ci hè centu mila culori
Da fà scimì li pittori
Chì nun li ponu fissà
Una barca nant’ à a rena
Chì nun pò più navigà
M’hà cunfidatu a so pena
D’un pudè rompe a catena
Per andà in altu mà…
Ma quandu soffia a timpesta
Prontu à tuttu sprufundà
Per a vechja barca hè festa
Hè finita la so siesta
Li pare di navigà
15
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 16
Ultima strinta
In un tango stringhji mi forte cun amore
dumane o cara inseme ùn balleremu più
Dumenicu Marfisi vogliu annigà in fondu di questu licore
u sognu ardente ch’hà fattu a me giuventù;
lascia mi coglie le to labre cum’è un fiore
in questu mondu la mio passione sì tù
veni à ballà, a vita hè troppu amara
una ghitarra sentu sunà.
Veni quì in un’ultima strinta,
vicinu à tè vogliu dimenticà
ch’una sera a to prumessa finta
lu mio core hà sapiutu ingannà
ùn ti n’andà è fà mi dinò crede
ch’aghju sugnatu è chì sì sempre à mè
in lu mio core aghju guardatu a fede
aghju guardatu u mio amore per tè.
Dumane ripiglieremu la nostra via
dumane anderemu versu d’altri piacè
senza rimorsu in core è senza ghjelusia
d’altri bracci ti feranu scurdà di mè;
dumane sarà sempre la stessa bucia
d’altri bracci mi feranu scurdà di tè
veni à ballà a vita hè troppu amara
una ghitarra sentu sunà.
Tragulinu
I Fratelli Vincenti
Porti li to settant’anni comu fiori di castagni, Tragulinu
è sott’à lu to cappellu ai l’ochji d’un zitellu, Tragulinu
solu la to barba bianca dice chì a to vita hè stanca, Tragulinu, Tragulinu.
A scala di Santa Regina di nuttata o di matina, Tragulinu
l’ai pigliata trent’anni piattendu li to affanni, Tragulinu
ma si dice in l’Acquale ch’ùn temia tempurale, Tragulinu, Tragulinu.
Ai ancu un certu ricordu d’un banditu di u Fium’Orbu, Tragulinu
chì pigliatu di suspettu t’hà messu u fucile in pettu, Tragulinu
ma banditu era d’onore è t’hà lasciatu discorre, Tragulinu, Tragulinu.
Per dà capu à lu friscone ai fattu casa è fucone, Tragulinu
ma quand’ellu piglia forza u sulaniu à la to porta, Tragulinu
spachja anc’un vechju pilone sott’à qualchì muraglione, Tragulinu, Tragulinu.
Partisti ancu in viaghju, ma ti resta pocu fiatu
Tragulinu, Tragulinu.
16
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 17
p u e s i a
Creazione
À tè chi cantì solu nantu à e sponde murtale
Tù chì pensi chi l’omu campa vicinu à u male
Ghj. P. Poletti Tù chì cerchi l’eternu in un celu ammantatu
Tù chì credi in un mondu di miseria spugliatu
A strada di l’omu
Sappia chì a salvezza
Hè fatta di dulore
Ch’ùn esiste ricchezza
Chì campa più d’un fiore
Cum’è a lumera è l’ombra ch’ùn s’accordanu mai
Ùn ci hè amore umanu ch’ùn sia fatta di guai.
Tù chì cerchi a stella d’un populu spapersu
Cum’è un agrottu santu postu in l’universu
Tù chì cerchi e chjave di e cose suprane
Cum’è quellu esiliatu chi brama e so campane.
Tù chì porti a to pena cerchendu un testimone
Cum’è l’incarceratu in le triste prigione
Tù chì cerchi furtuna campendu à straziera
Cum’è un paesu vivu chì si batte è chì spera.
L’alta strada
Franca l’Oriente è Monte d’Oru
Da Manganellu à la Maniccia
Cù li lavi di lu Ritondu
Guardà lu Cardu è Lattiniccia.
Ghj. P. Poletti
La mio culomba messaghjera
Chì parte per longu viaghju
Traversa la Corsica intera
Cù lu zitellu è lu capraghju.
Acqua Ciarnente è Camputile
Da Ninu à Verghju per la furesta
Hè bella la neve d’aprile
Quandu u sole si mette in festa.
Salutami l’Omu di Cagna
È l’Ospedale cun Bavella
Di lu Cuscionu la muntagna
Incù l’Alcudina per stella.
O Paglia Orba luminosa
Regina bianca incurunata
Damicella cusì pumposa
Di lu Cintu s’hè innamurata.
Stende lu volu maestosu
Calà u to sguardu in pianu d’Ese
Ci sò li Pozzi è lu Renosu
Ti faranu cullane appese.
Cantanu inseme cun amore
Cù l’altre cime di lu circondu
U silenziu fattu rimore
Per la bellezza di lu mio mondu.
17
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 18
Amicu ci si tù
Ghjacumu Fusina
Amicu ci sì tù chì ci porghji la manu
Quandì u ventu gira ind’u celu isulanu
Quandì u sensu spira ind’u cerbellu umanu
Amicu ci sì tù.
Amicu ci sì tù chì ci porti penseru
Quandì u morsu stringhje di ferru furesteru
Quandì l’ochju dinnera da lu vechju addisperu
Amicu ci sì tù.
Amicu ci sì tù chì copri lu dulore
Quandì a brusta ghjala u focu di l’amore
Quandì a fede cala in core traditore
Amicu ci sì tù.
Amicu ci sì tù chì ci apri le porte
Quandì l’idea more nantu à le strade torte
Quand’ellu sbuccia un fiore cum’è sognu di morte
Amicu ci sì tù
Amicu ci sì tù chì ci dai speranza
Quandì a vita cagna ci tomba fratellanza
Quandì a terra cara si sfuma in la partenza
Amicu ci sì tù.
Amicu ci sì tù chì ghjetti lu mandile
Quandì u tempu vene d’ùn esse più ghjentile
Quand’ella vene l’ora d’ùn esse più civile
Amicu ci sì tù.
Quandì
a terra move
Ghjacumu Fusina
Quandì a terra move
Sott’à la sciappitana
Di Corsica luntana
Mi vogliu avvicinà
Sentu chì l’aria trema
Ch’ellu mughja lu mare
avà sì chì mi pare
Stu ventu girerà
Issa terra hè la nostra
Nisun ci pò pretende
Ormai ùn hè à vende
ùn vale à pattighjà
Ci sò nati l’antichi
Dapoi la Filitosa
la vulemu fà sposa
quella so libertà
Sona lu vechju cornu
Sopr’à lu mondu novu
Per mette lu à u provu
L’amore di quallà
E imbrusche sò in lu saccu
Chì la mio manu ùn tremi
Ghjunti à li punti stremi
A scelta si farà
Simu l’eredi ghjusti
Di corsica straziata
Corsica marturiata
Ti vulemu aiutà
18
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 19
p u e s i a
Creazione
Apri lu to core o giuventù
Sopra à la miseria, nant’à
Tutta a natura sana
Chì move è s’inganna
Per la vita.
Sonniu
Natale Luciani
Stendi la to manu o giuventù
Strappendu u velu di schjavitù
Per fà chì dumane
Schiarisca e funtane
Di la vita.
Fà chì la to voce o giuventù
Oramai ùn si taci mai più
Di mughjà più forte
Sopra à tante lotte
Per la vita.
Poni lu to sguardu o giuventù
Nantu à tanti valori è virtù
Per fà di l’amore
Lu più bellu fiore
Di la vita.
Sonniu di tanta sperenza
Chì disceterà
Un’aria di liberta
Forza di tanta credenza
Chì sustenerà
E ragione di luttà.
Sonniu di tanta sperenza
Chì disceterà
Un’aria di liberta
Forza di tanta credenza
Chì sustenerà
E ragione di luttà.
Sonniu di tanta sperenza
Chì disceterà
Un’aria di liberta
Forza di tanta credenza
Chì sustenerà
E ragione di luttà.
Per la vita...
Sintineddi
Ceccè Lanfranchi
Tali un ochju lampatu à u mari latinu
O una mani porsa à l’imperi à livanti
Un sognu maladettu d’eternu scarpiddinu
O una chjama antica chì più nimu ùn senti
Tali i boci chì funu da culandi à l’ora
È li visi di petra chì dissini di nò
Quidda sumiglia strana chì ùn si volsi mora
È l’idea chì tandu tuttu quì principiò
Tali a mani chì vensi in tempu d’ancu à fà
È vi feci d’altura cù quiddu arti supranu
Ùn era ancu lu mondu è n’erati dighjà
Guardiani impitrati di u ricordu umanu
Tali l’abbracciu primu chì u silenziu vi deti
È li sapienzi arcani cù li so canti immersi
Di ciò chì ùn hè storia tiniti li sicreti
Tali una citadella chì a mimoria persi
19
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 20
Viaghji
Ghjacumu Fusina
Da scopre venti simu nati
cum’è l’acelli benedetti
chì si lascianu nidu è tetti
quand’ella vene l’inguernata
quand’ella vene l’inguernata.
Simu sempre à balisge fatte
simu sempre à mezu à le mosse
pocu c’impremenu le scosse
è pocu dinù le disfatte
è pocu dinù le disfatte.
In memoria
Natale Luciani
Per un populu vivu
Chì un vole esse domu
Per un zitellu chì dumane
Serà omu
Per quellu chì d’amore
Vole pudè campà
Per quellu chì in prigiò
Ùn ci hà nunda à chì fà
Simu di quelli di partenza
Simu di quelli di vultata
Cusì rinnova l’abbracciata
Cusì ribomba la sperenza.
Per stu pezzu di terra
Chì deve firmà nostru
Per stu celu turchinu
È stu mare d’inchjostru
Cum’elli sò belli i viaghji
l’aviò li treni è li battelli
è di stradò li riturnelli
cù centu mila paisaghji
cù centu mila paisaghji.
È po’ li cavalli l’idea
i più maravigliosi sogni
i più primurosi bisogni
a nostra più vechja epupea
a nostra più vechja epupea.
Per una casa vechja
Chì ùn vole sprufundà
Per una strada nova
À meza oscurità
Ùn aspetta dumane
O fratè, ùn aspetta
Quale ella sia a manera di lotta
Dumane
Ma chì ci moverà le voglie
chì ci mette l’ale à li pedi
è ci accarezza vulinteri
cum’è l’acqua nantu à le foglie
cum’è l’acqua nantu à le foglie.
Quand’ella corre libberata
ch’ella canta e so canzone
nant’à a ringhera di u balcone
è ch’ella leva una ventata
è ch’ella leva una ventata.
Per l’omu affunatu
O schiavu di un patrone
È chì deve piegassi
À ciò ch’ellu l’impone
Per quellu chì dumane
L’impiegu perderà
Per una donna
Chì si vole liberà
Per tutti quelli chì
Un ghjornu sò cascati
À un campu d’onore
Feriti marturiati
Luttendu per a patria
Vulendula salvà
Per a nostra memoria
Chì ci aiuta à sperà
Ùn aspetta dumane
O fratè, ùn aspetta
Quale ella sia a manera di lotta
Dumane
20
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 21
p u e s i a
Creazione
Senza sapè chì dumane
Sì pesa un antru ghjornu
Duve nùn si sà chì pane
Patriziu Croce
Hà da coce ind’è u fornu
Attila
A chì si crede putente
In la so pace rumana
Di cultura preputente
Veste robb’ è ghjente sana
Da sbarracà i palazzi
È da spenticà l’imperi
Venutu da i to stazzi
Cù i to cavalli fieri
Si scorda di a lezzione
Chì a brusta ùn bast’à copre
Per amattà u tizzone
Quandu ci hè la ghjente fore
Attila si scalatu
Cù u ferr’ è cù u focu
Vecu e greghje infuriate
Ad apparinà u locu
Ùn cunnoscu e to stonde
Ma sentu la zampittata
Chì fece trimà u mondu
Nant’a so volta impetrata
Tù qualcosa ci lascati
Di u to sangue in bullore
Per chì nim’ùn accatasti
È nùn cresca u valore
È chì ficcò a peura
Attempu la meraviglia
Per la tamanta figura
Di un populu in ira.
Dumenica vestutu da dumenica
Ziu Martinu passa ste girate di dumenica.
Stupide di polvere è di silenziu trascaldatu
À ste girate d’abbacinu da duv’ellu si vede
À longa cità muta distesa à fior’di mare.
L’averanu avutu quallà,
Sta lettera.
A lettera
Ghjacumu Thiers
Nantu a traversa viota, un Arabu passeghja,
È vede un antru Arabu ind’è vitrine bughje di l’invernu
Chì u vede.
Ùn sà mancu chì fà i caghji di i so mani
S’ell’a sapessi scrive
Sta lettera, sta lettera, sta lettera.
21
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 22
Centu milla guerrieri anu francatu la bocca
Tutti vestuti di lume cun trumbett’è cun tamburi
Facenu trimà la terra chì seranu l’auguri ? Patriziu Croce
Centu mila guerrieri anu francatu la bocca.
Guerrieri
Fissanu un puntu luntanu, a vittoria chì s’avvicina
U nemicu soffrerà sterperanu u so locu
Pè dì qual’hè u maestru, diceranu cù u focu
Fissanu un puntu luntanu, a vittoria chì s’avvicina.
Ma daretu à l’armata l’ultimu hà passu stancu
Carcu à sudor’è sangue trascina la so miseria
Luntanu dananzu à ellu c’hè una musica guerriera
Ma daretu à l’armata l’ultimu hà passu stancu.
Lu so cantu hè di silenziu è la so paroll’hè muta
Pensa à ciò ch’ùn hè più per ùn sente ogni sassu
Di stu caminu di croce chì ormai hè lu so chjassu
Lu so cantu hè di silenziu è la so paroll’hè muta.
Ma sintite la mio voce, sintite la mio canzona
Per l’ultim’umanità è per l’ultimu suldatu
Li so guai lu so sangue, u so passu trascinatu
Hè per ellu, ellu solu ch’eu cantu sta canzona.
Ma sintite la mio voce, sintite la mio canzona
Per l’ultim’umanità è per l’ultimu suldatu
Li so guai lu so sangue, u so passu trascinatu
Hè per ellu, ellu solu ch’eu cantu sta canzona
Mine
Ghjacumu Thiers
Mine, mine
Sò traculinu,
È vende mine
Mine di mi ne vò,
Mine di mi ne vengu,
È da c’o mi ne invengu,
Vendu mine è mi ne vantu.
Questa hè mina di senteze purpurine,
C’intrenanu è assufucanu.
Mine, mine
Sò traculinu,
È vende mine
Mine di mi ne vò,
Mine di mi ne vengu,
È da ch’o mi ne invengu,
Vendu mine è mi ne vantu.
Questa hè mina di mare bruttu,
Carcu di scaramizzuli,
Di mullizzu è d’esili frizzuli.
Questa hè mina di celu bruttu,
Pè nuli di panni gonfii,
Sopr’à campanili pizii è muti.
Questa hè mina di rimbeccu
Pè una tacca umbrosa,
Nant’à e nostre pagine bianche.
22
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 23
p u e s i a
Amareni
Ghjacumu Fusina
À mezu à tutti li fiori d’amore
Quand’elli s’aprenu fattu l’albore
Era quellu annaquatu d’un licore
Mandatumi una mane per favore
Mi fece sbuccià in capu e centu vite
È dede un altru sensu à le mio lite
Fù per mè cum’è un anellu à le dite
È lu balsamu di e mio ferite,
E mio ferite,
E mio ferite.
Creazione
Ma quant’elli ci portanu du guai,
U sintimu prumessu è l’oramai,
È cum’ella hè greve la veritai
Ne la sapie ne forse la sai,
U sente ancu oghje u to calore in pettu,
Quellu chì s’hè fermatu à core obbiettu
Quellu chì ti tuglia ogni difettu
È ch’ùn capia chè l’amore schiettu,
L’amore schiettu,
L’amore schiettu.
Serà stata scritta in qualchì locu
Ch ‘un ghjornu piantereste lu to ghjocu
Ch’ellu si spinghjerebbe lu to focu
Fennerebbe una storia è cusì pocu,
Ma d’altri cum’è mè ti diceranu
Quant’ellu scalla u sole luntanu
Quant’ellu pienghje u ventu veranu
È face trimulà u core umanu,
U core umanu,
U core umanu.
Sò elli
L’arcusgi
Figlioli di stu sole chì piccia le cuscenze
E scrivenu a storia contr’à le preputenze
Fratelli di stu ventu chì porta le sperenze
Di populu Corsu elli sò le sustenze
Sò elli
Anu fattu a scelta di campà per dumane
Acelli di a notte ch’ùn temenu L’arcane
A l’orlu di a machja versu d’altre montagne
Sò elli
È sì tù è sò eiu à porghjeli la manu
È simu centu milla è un populu sanu
Quandu fiurisce a machja à l’entre di lu branu
À custruì l’avvene è suminà lu granu
Sò elli
Sò elli è simu noi machjaghjolu è cappiaghju
Fiaccule mai spente da sparghje lu messaghju
In lettere di focu à lu mese di maghju
Quandu à la turchina cumminciò lu viaghju
Sò elli
Senza mai stancià nè mai rifiatà
Cumbattenti d’onore di Santa Lihertà
Parechji sò spariti à u fior’ di l’età
Surghjent’è acque linde di lu fium’unità
Parechji sò spariti à u fior’ di l’età
Surghjent’è acque linde di lu fium’unità.
23
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 24
Venite incù mè
I Muvrini
Vi ne vurria parlà
Di ‘ssu paisolu
Appesu à e cime,
Ci ghjoca u sole
Ci veghja a luna
Ma nimu ci stà
E case stanu ochjiserrate
Tutte accumpulate
Li pesanu l’anni,
È tombanu l’ore
Chì ùn volenu more
Mà nimu a sà
Dì
Ghjuvan Francescu Bernardini
Dite perchè, dite perchè
Dite, dite, ditemi perchè !
Dì, tuttu hè finitu ti ne vai
Seremu soli à l’oramai
Face disertu in core à mè
Un ghjornu s’è vo ci ghjunghjite
Fateli una vita
A soia hè ferita,
Dì, u nostru focu l’anu spintu
Sò tutti l’altri chì anu vintu
Ùn mi dumandà più perchè
Dateli una voce
È dateli un nome
Più nimu la sà
Dì, quand’ellu vulterà Natale
Chì u ricordu ferà male
Ùn canteraghju chè per tè
Vi ne vurria cantà
Di ‘ssi paisoli
Chì sanu a storia,
Dì, dì, dì, hè ora digià
Andemu dumane
Ci sò e funtane
Di una eternità
Dì, issa figliuluccia inzuccherata
L’anu tantu sunniata
Ch’ella s’assumigliesse à mè
Venite incù mè, venite incù mè,
Venite, venite, venite incù mè !
Dì, ma cumu hè chè tù ùn rispondi
Vai digià pè l’altri mondi
Cumu hè chè tù ùn parli più
Dì, dì, dì, hè ora digià
Dì, ma pienghjerai una altra volta
A tengu aperta la mio porta
Pè quand’è tù veni à pichjà
Dì, serai tù lu mio viaghju
Duve ne vò t’aspetteraghju
Una ferita in lu campà
Dì, dì, dì, hè ora d’andà
24
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 25
p u e s i a
Creazione
È simu
Dumane intrecceremu
E curone di a pace
Inseme canteremu
L’unità chì si face
Sò
Ghj. Thiers
Seremu
Seremu cunviati
À l’intimu di l’Esse
À populi mischjati
Ampareremu à tesse
Sò di l’altu silenziu
In a terra di l’orti
Di l’ultimu licenziu
À sti paese morti
Ma sò
L’Avvene
Sì di un locu di fole
Natu à mezu à u lume
Isse sponde oghje sole
Ti ne scorre lu fume
Sò di un’anima pesta
Da l’assalti vigliacchi
È cundanna è arresta
Di minà ùn sò fiacchi
Ma sì
Sì di un populu persu
Sbrisgiulatu in la storia
Fughji pè l’universu
A stampa di a memoria
Ma sò
Sò di quella acqua lesta
Chì frighje trà le cote
Di a stana furesta
Longu à le borghe viote
È sò
Ma sì
È sì di un svegliu seccu
À l’albe di suffrenze
Quandu pichja u rimbeccu
Di tutte e indipendenze
Simu di u stessu esiliu
Trà le folle indifferente
U mo crede ùn hè figliu
S’unisce à la to mente
È sì
lu fà di lu ghjornu
Ste mane quì ÀCh’allumina
la piana
Michele Frassati
Cinqu’ore di matina
In la cità la notte
È sempre senza fine
Ricumencià la sorte
Da la casa à l’usina
Cusì sin’à la morte
Lagni suspiri è straziu
Caminà l’operaiu.
L’invernu i nivaghjoni
L’estate in la calmana
Grandine o sullioni
N’hè colma la to strada
Muscu di terra in dolu
Viaghja lu campagnolu.
Vulemu cantà quindi
Per tutti li spluttati
L’altri è quelli di quindi
Tutti li rivultati
Hè per voi altr’amichi
Chì lu pugnu hè alzatu
Li techji anu da sparisce
Lu mondu hà da fiurisce.
Sole, sole ste mane quì
Sò tracarche di pene
Sole, sole ste mane quì
Sò sulcate di vene
Sole, sole ste mane quì
Meriteranu l’avvene.
25
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 26
Ventu
rti
mi po à
ì
h
c
Ventu di u sper
lotte
inu
Frà e
L’Alb
i
t
hjà
n
a
inc
festig
’
à
m
i
ì
e
ch
llà
estat
ramm
Ventu nti di u ba
viti l’ per ampa
n
i
’
a
m
c
È tù parammi,
r ’à i
u
i, sop
n
m
t
hjà
a
n
t
a
n
c
Per a
i lu
à viag
ài
t
’
i
r
r
o
m
p
a
p
e
t
o
i
S
am
aram
e fa
È tù m chì mi chj
canti i, per amp
i
m
u
ù
Èt
l’om
ramm
anu
opr ’à
ampa
r
s
r
p
,
e
u
u
P
s
i
à l’om
i port
orti
anna
Sopr ’
È tù m chì si sp
ì mi p perà
h
c
u
u
Vent
l’om
di u s
lotte
opr ’à
sci
s
e
a
l
,
à
i
u
r
F
hì m
à l’om
Vita c io sunnià
Sopr ’
ù lu m
rnu c
o
c
s
n
chi
u in u
hì cas à
l
c
o
s
ù
t
,
ornu
Vita u per and
un sc
id
n
i
u
mio n
Sol
u
i
d
idu,
cellu
mio n
nti l’a ullà
a
c
i
Di u
È tù m rammi à c
ampa
i, per
m
tellu
m
ara
un zi tà
p
i
t
m
i
a
v
’in
Per
enes
È tù m resce u b
c
r fà
i
ce, pe
s
e
r
i port
c
m
à
ì
f
h
r
c
Pe
pà
ju
Magh ti di u cam
r
o
àip
nant’
,
i
anti
t
r
o
ip
m’inc jà
à
ì
’
h
t
c
n
ju
Na
rch
Magh ti di u ma
n
a
àic
sopr ’
,
i
t
n
a
àic
Sopr ’
A grana
Bruno Susini
A grana di u tempu viaghja incù u ventu
E cusì pà andà à l’alba di u tempu
Si ne và a campà à l’alba di u tempu
Ascolta ziteddu di a vadella
Ùn vali a pena di susciulà
A vita di puglia ci voli à lascià la
Pà andà puri à quiddu valdu
A grana di u tempu viaghja incù u ventu
È cusì pà andà à l’alba di u tempu
Si ne và à campà à l’alba di u tempu
In u valdu canta la campagnola
À u spirionu di a to vita
Una bianca culumbula bii una goccia
È pò fala pà una sposta
A grana di u tempu viaghja incù u ventu
È cusì pà andà à l’alba di u tempu
Si ne và a campà à l’alba di u tempu
Canzona chì trinna lu me cori
È chì sumidda à una storia
Boci chì parti à zappudà
Eppò sumina a grana d’amori
A grana di u tempu viaghja incù u ventu
È cusì pà andà à l’alba di u tempu
Si ne và à campà à l’alba di u tempu
26
V
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 27
L’anniversariu
di Minetta
È per la to memoria cara
Chì luce sempre in core à mè
Vogliu gode ogni stonda permessa
Vogliu godela per tè
Per li to ochji à la funtana
U to amore immensità,
A cara Santa nostra mamma
Per l’oghje è per l’eternità.
P. Agostini
Per tutti l’anni chì sò scorsi
Per le to gioie è le to pene,
Per li fatti è li discorsi
Per lu sangue di le to vene
È per la to memoria cara
Chì luce sempre in core à mè
Vogliu gode ogni stonda permessa
Vogliu godela per tè
È per la to memoria cara
Chì luce sempre in core à mè
Vogliu gode ogni stonda permessa
Vogliu godela per tè
Tù sì la mio surella cara
Quella ch’hè nata à tempu à mè
È sì di mè stessu luntana
Seraghju sempre accantu à tè
Per quelli chì à tè sò cari
I to figlioli,la to ghjente
Per lu to granu, i to filari
Per lu core è per la mente
È per la to memoria cara
Chì luce sempre in core à mè
Vogliu gode ogni stonda permessa
Vogliu godela per tè
Isula idea
Ghj. Fusina
Isula idea di la mio alba
Rosula altea è la vitalba
Fiore chì sbuccia è chì ci chjama
Fiore chì s’apre è dà la brama
Isula
Isula celu tintu di sole
Ancu quandi un nulu dole
Chì a frasca s’alza è ci balla
Cum’è un penseru di farfalla
Isula
Isula radica di a mio vita
Rispiru d’una acqua salita
Basgiu lampatu da i zitelli
Basgiu cascatu da i battelli
Isula
Isula idea di li mio strazii
A voglia mea, mai ch’è tù sazii
Ochju abbagliulatu da u sole
Ochju calatu di ogni amore
Isula
Isula idea di u viaghju
Di l’odissea ch’eo feraghju
Mandile spartu di li mio sogni
Mandile crosciu ùn ti vergogni
Isula
Isula fata è mai morta
Cuscogliula chì u ventu porta
À u locu ascosu di u core
Duve u ricordu ùn pò mai more
Isula
27
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 28
Ch’ellu si n’è corsu maghju
Sarà più d’una simana ;
Approntati, o capraghju !
À lascià piaghja è calmana
Ch’ai da fà l’altu viaghju
Dopu ghjuntu in Barghjiana
A muntagnera
Marcellu Acquaviva
Avvedeci, o Falasorma !
Cù i parenti è l’amichi
Sempre liati à Niolu
Per e gioie è i castichi ;
Da Montestremu à u mare
Avemu listessi antichi.
A serva
Alanu Di Meglio
Sbuccarè in Caprunale
Guardendu da altu à bassu
Supranendune à O’mita
È a funtana di u Tassu
Basgiati a croce nova
Chì a vechja ùn s’hè più trova.
Eiu paisanu fieru
Ghjurnatante è disgraziatu
Vogliu cantà l’addisperu
Di lu mio amore scunciatu
Anghjula pura è fantina
Di u veranu più bellu fiore
Si n’andò quella matina
À fà serva à li signori.
Eccu a Mirindatughja,
Ti riposa di a cullata
Ma fà casu à a capra
Ch’ella ùn si sia sbandata
S’è tù voli esse in Pùscaghja
Tranquillu pè a nuttata.
Anghjula Anghjula mea
A ruvina mi purtasti
Stu ghjornu duv’è n’andasti
In li sgiò
È ne francasti lu purtò
Dumane, à tempu ghjornu.
(A cunosci quessa, a scola)
Crisciaranu e fatiche
Nanzu d’esse in Bagnarola.
Di scopre a valle di Tuda
Tutt’ogn’unu si cunsola.
L’estate l’aria infiarava
Eri stanca à la funtana
A to ciretta pisava
Sott’à quella sciappittana
Eiu rozu travagliadore
Ùn truvai mai la stonda
Ellu giovanu signore
Bellu ti girava in tondu
Dopu sò i radi à Noce :
Bassighjendu à e Pratelle
T’avviarè più sicuru
Verdi l’acqua di e Castelle
Nanzu d’esse à u Muricciolu
Sarà croscia a to pelle
Anghjula Anghjula mea
Fù cusì nun ricusasti
A to giuventù li dasti
À stu sgiò
Chì in la so casa t’ingannò
Eccuti nu a Spilonca,
Custi a banda si punta
Indù a mandria è aspetta
Chì hà bisognu d’esse munta.
À datti un colpu di manu
A to ghjente sarà ghjunta.
Trà a cardellina è u corbu
Matrimonii ùn ne pò nasce
Puru un criaturu in corpu
U sgiò ingratu ti tralascia
Stu ghjornu era festa in piazza
Misurasti a to sciagura
Spusava una di razza
Ricca di ceppu sicuru
U terzu ghjornu à la mane
Ti n’andarè vulinteri
In Sesta o Petra Pinzuta,
Biccarellu o à Tileri ;
Più chè mai ghjunghjaranu
À l’abbordu i fristeri
Avà chì ai righjuntu
Di l’istate u rughjone
Di tantu in tantu in paese
Affaccati à l’occasione
Poi ùn mancà a to festa
A mane di Sant’Antone
Anghjula Anghjula mea
Issa pistola ch’è tù purtasti
A ti cacciai, ùn la mi dasti
È u sgiò
Fù la mio manu chì u tumbò
28
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 29
Da i chjassi di sangue è e strade spaventu
Hè partutu u lione à salutà u ventu
I so cumpagni fieri sò trà pientu è rivolta
Federicu Poggi / Andria Fazi
Si sò chitate e sfiere, un silenziu s’ascolta
Hè partutu u lione à salutà u ventu.
Rughju di vita
Una lacrima hè corsa in l’ochji d’un zitellu
Hè partutu u lione à salutà u celu
L’anu toltu u fiatu ma hè viva a so voce
U so passu hè stampatu per disertu è per foce
Hè partutu u lione à salutà u celu.
Di u so rughju arditu ribombenu e fole
Hè partutu u lione à salutà u sole
Pocu impreme u vantu di quellu chì fù cecu
Suvitendu u so cantu truveremu u veru
Hè partutu u lione à salutà u sole.
Sò orfagne è zergose e muntagne ribelle
Hè partutu u lione à salutà e stelle
Issu paese hè di fette è u focu ùn si tace
Ùn sò mai e vindette à fà cresce a pace
Hè partutu u lione à salutà e stelle.
S’hè accolta a so ghjente in un silenziu piu
Hè partutu u lione à truvà u so diu
Sia Bibbia o Curanu si sceglie u so destinu
Ùn hè divina a manu à armà l’assassinu
Hè partutu u lione à truvà u so diu.
Signuretta
Ghj. Thiers
È u ghjornu chì luce
In un sprichju di risa
U to sguardu arditu
S’avia da ammattà.
Sò stonde appese à stonde
Duv’è hè frusta la petra
Cù passi mille è Libecci lagnosi
Ùn volenu stancià
S’è ùn ti avia à tè u mondu era sguillitu
À l’abissi di l’ombra ci era da vucerà
Petru Guelfucci
Corsica
Emu fattu verani
Infiuriti à cucchi
L’uva galletta canta memorie di quaiò
È u core s’appende à note di carrughju
A funa sbatte in terra
A funa sbatte in core
Hè funa di i to ghjochi
Zitella di a Piazza
Passi di signuretta
Ci era da spasimà
Sottu à le palme mischine
Piazza San Niculà.
In un scornu di lu mondu
Ci hè un lucucciu tenerezza
Ind’u mio core maestosu,
Imbalsama di purezza
Ghjuvellu di maraviglie,
Ùn ne circate sumiglie,
Ùn truverete la para ;
Ghjè unica, sola è cara.
Corsica.
Face sempre tant’inviglia
’Ssu scogliu ciottu in mare,
Tesoru chì spampilla
Sacru cume un altare.
Calma, dolce cum’agnella,
Generosa è accugliente,
Si rivolta è si ribella
S’omu disprezza a so ghjente.
Corsica.
29
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 30
Dolce settembre
Ai u nome di u tempu
Cum’è una manu liscia chì scrinerà
Capelli biondi cum’è ricordi.
U core chì l’ammenta
A si allonga à cantà
Dolce
settembre
Ghj. Thiers
Dolce settembre
À l’alitu di a notte
E stelle ùn sò chete
Da sopra à l’acqua viva
A lucenda chì spira
Indarnu chjamerà
Dolce settembre
I zenni sò stampati
Da sopra à lu so aggrancu
Mutu cum’è granitu
A stantera chì ride
Dolce settembre
Ai nome d’idee
Vittime di e pistole
Cionche à u to cantà.
L’acqua viva
Patrizia Poli
À isse curone di acetu
Di Balagna chì ti lagna
L’aria hè viota stasera
È bianca cum’è u voceru
À isse curone di acetu
Di Balagna chì ti lagna
U mare chì si aggranca
Ùn vole esse più latinu
À isse curone di acetu
Di Balagna chì ti lagna
U marosu si hè sbattutu
À tutti i so campanili
À isse curone di acetu
Di Balagna chì ti lagna
L’ansciu di una cialamella
Ci hà appesu una speranza
À isse curolle di alivu
A cialamella hè mora
È l’acqua viva corre
Lesta cum’è a bandera.
À l’amore
Ghjuvan Teramu Rocchi
U soiu l’amore quant’hè ch’ellu hè natu
U soiu l’amore ùn hè mai invechjatu
Si tenenu caru u core à vint’anni
U tempu chì passa ùn ci n’hà fattu danni
Si tenenu caru u core à vint’anni
U tempu chì passa ùn ci n’hà fattu danni
Femuci un valzu è tucchemu un bichjeru
U soiu l’amore hè stattu sinceru
Femuci un valzu
Trà mè è tè
À l’amore
U soiu l’amore fece casa è tettu
Di pienti è di rise è di basgi à l’appiettu
Si tenenu caru u core à vint’anni
U tempu chì passa ùn ci n’hà fattu danni
Duve parterai finita a festa
È duve anderaghju più eiu à fà testa
Ognunu una strada a toia a meia
Ognunu una strada ma prima sta sera
Femuci un valzu è tucchemu un bichjeru
U soiu l’amore hè stattu sinceru
Femuci un valzu
Trà mè è tè
À l’amore
30
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 31
A zarra
Ghj. Thiers
A zarra di u mio cantu
Hè mora
Cum’ellu hè moru u mare
Batte a muntagna roza
Di i mio penseri pagni
Di i mio sciali arghiti
Sottu à li nuli longhi
È muti
À l’ecu di l’arrestu.
A zarra di u mio cantu
Hè schera
Intrecciu di e paghjelle
Di e voce surelle
Di laziu è di aldilà
À i matticci bianchi
À e batticce bionde
E nude di vele silenziose
O Corsica la mea
Ghj. T. Rocchi
A zarra di u mio cantu
Hè mele
Cum’è la to pelle mora
Contr’à la mo mente mora
Isse camere sò verde
Sott’à finestre chjose
E sole
Di sangue aggrancatu
A dicenu di tè
Chè tù t’ai impegnatu
Piaghje, marine, rive
Cun i più belli accosti
A dicenu di tè
Chì da tante tù costi
Ùn ti viderai
Arizzà ma più capu
A dicenu di tè
Ma u meu u crede
È chè tù sì liatu
Sempre à cappiu scurzosu
Chè tù ne truverai
Ne pace ne riposu
Fin’ ch’ellu ti serranu dinù sciolte trave
O Corsica la mea
A dicienu di tè
Chè tù ti brusgi à laziu
Fureste cun machjone, castagneti è pascure
A dicenu di tè
Chì sò e to primure
Di campà dimentiate senza fà nisun strazziu
A dicienu di tè
Ma u meu u crede
È chì hà da luce torna u to nome stampate
À l’altu di u tempiu
Induve ellu s’hè cantatu
A Corsica Regina di cusì grande fede.
O Corsica la mea
31
A zarra di u mio cantu
Hè storia
Rossa di parolle missughjate
Ch’è no anderemu à chjamà
Un ghjornu di libecciu
Lisciu
Cum’è quand’è tù dici
E cose di l’amore
È ci imbriacheremu
Di issu dettu chì dice
Chì u sole hè natu quì
Chì u cantu hè natu quì
Trà a fica è l’alivu
E fole è lu pensà.
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 32
Critica
Cantu di a tradizione
Ghjermana de Zerbi
Aiò, riflettìteci una cria è cunfessàtela
puru. Ùn avite bisognu di vergugnavvi
chì ùn ci sente nimu : indocu in stu
caru Mediterraniu ùn si trova u paru,
cantu cum’è quellu di i Corsi ùn ne hà
nimu.
Iè, hè vera, « la musica è mediterrania »,
l’hà detta un musicòlugu talianu, ma
scruciàtelu puru tuttu u mare nostru, da
Levante à Punente, da u Libanu è a
Turchia sinu à u Strettu di Gibilterra,
andate chì i tercani semu noi…pè u
cantu po, ùn ci barattemu cun nimu !
Allora avà, per quelli chì si ne sò
scurdati o chì anu aspettatu à oghje per
sapè, ci feremu un giru ver di quelle
sponde di u tradiziunale.
Vi ne serete avvisti, u cantu, prima di
tuttu, ghjuvava, iè ghjuvava. Nò, ùn la
sapìate ? Alè, vi spiegu. In e sucetà
antiche, guardate voi cum’elli èranu
caperecci, ci la facianu à scioglie tutti
i capatoghji, cantendu. Freud ùn ci
pensete mai à quessa, a cura psicanalìtica cù u cantu è a puesia. Ah, ùn
avia chè da nasce alisgianincu o
talavesu ancu ellu !
« Quandu sareti grandonu
Purtareti li vostri armi
Ùn vi farani paura
Vultisgiori nè giandarmi
È sì vo seti inzirmitu
Sareti un fieru banditu »
è u carucciu, à u capu di e dòdeci
ballate, avia capitu u messagiu è
stringhjìa e masselle : « Vai chì,
quandu aghju da sorte eu… »
U ciucciu ùn avia sonnu ? una nanna
dolce dolce, cù una mansa di sogni
d’oru :
« Quandu sareti maiori
Passareti pà li piani
L’arbi turrarani fiori
D’oliu saran li funtani
Turrarà balsamu finu
Tutta l’acqua di lu mari »
è u carucciu capiciuttava ridendu è
senza anscià.
À l’omi è à e donne, u cantu l’accumpagnava in tutte e stonde di a vita, li
dava fiatu in l’alegria è cunfortu innù
a tristezza. Chì sarìa statu l’amore
senza u cantu, aiò ? Leghjite quì
cum’elli dicìanu l’antichi :
« Quandu vi vecu passane
Cun quill’altre à la funtana
Eo m’arrestu à rimarcavvi
Mi parite una fasgiana
Permettìtemi l’amore
S’è vo site cristiana »
è elle tandu :
« Sò ch’è tù brami d’avè
Da mè una puesia
La sai bè ch’eo per tè
Sò piena di curtesia
È s’andava avanti, preghendu u celu è
i santi di fà piove o di fà stancià, di
mandà a divizia, di dà à i boi è à l’omi
a forza per tribbià, ma senza perde u
sensu di u meravigliosu :
«Alzi la mansa
Quant’è lu vostru spinu
Ch’ellu ci ghjunga
Lu beatu San Martinu
Cù le so pàlmule d’oru
È d’argentu lu bacinu »
«O tribbiate o tribbiate
Avà còllanu le fate
Collanu per Campu pianu
Cù lu so bacinu in manu»
Si pudia esse dinù appena più vivaci è
in issi sogni d’oru, circà di ficcacci una
cria di spiritu di vindetta. Andate chì i
guai princìpianu prestu, u megliu hè di
tènesi pronti :
32
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 33
Per spiegatti lu mio amore
Altru ch’è cusì faria »
o, s’elli avianu u so core neru d’amore
traditu:
« Di la mio nave pumposa
Ch’era tuttu lu me orgogliu
Vogliu arricoglie le vele
È più parlà nun ne vogliu
Prima di rientre in portu
Oghje s’hè rotta in un scogliu »
è ancu e donne si lamentàvanu :
« Avarìa avanti cridutu
Di vede lu mondu stintu
Chè fessinu l’unione
Monte d’Oru è Monte Cintu
Avanti ch’è tù mustrassi
Un amore cusì fintu »
« À lu paese di Prunu
Tù nun ci ai avutu sorte
Ma chì t’hà purtatu quì
Possa fà la malamorte ! »
lampa Maddalena à u cugnatu
poveru.
« O s’o era maschju eu
Avè vint’anni di menu
Ùn la mi vulia staccà
La pistola da lu senu
Fintantu chì quellu serpente
Ùn essi resu velenu »
risponde Zia Prisilia chì pienghje a
nipote gràdiva, morta di malacura.
È Carlu Dumenicu l’Alisgianincu,
tombu per avè ingannatu una zitella,
ùn riesce a mamma à glurificallu cum’è
un eroe è à mette a famiglia inghjuliata
più bassu chè terra ? A colpa cambia
prestu campu cù e vuceratrici !
Cantu ùtule, amparere è ghjochi, cantu
màgicu, auguri è scunghjure, cantu di
sucetà, scherzosu è catàrticu, sàttare
eletturali di sfogu cullettivu per dassi
ànimu o appaciassi l’ànima, lamenti di
partenze, di banditi, per l’animali,
rabbia o pietà, è po vuceratu à l’ùltimu,
u cantu di a morte, u più putente, fattu
per quellu chì partia ma fattu soprattuttu per quelli chì firmavanu.
U vuceratu dicia tantu, a pena è u
dulore di sicuru, in primu, ma ancu u
valore di a famiglia à palisà, e ricchezze
da glurificà, l’onore da mantene o da
risarcì s’ellu era persu, u disprezzu da
lampà nantu à l’altri è micca solu in
casu di malamorte !
« Fatti onore chì vergogna ùn ti ne
manca ! » predicava u pruverbiu.
« O ghjente di li Pirelli
Ammansatemi isse legne
Chì le vogliu brusgià tutte
Quelle scellerate indegne
È tocca à lu mio figliolu
À pagà le donne pregne »
U vuceratu era una teatralizazione di a
vita, una mostra tremenda d’orgogliu,
dignità mischjata di mischineria,
debbulezza umana imbulighjata cun
altezza di spiritu. Era dimustrazione di
fiatu è di vuluntà d’esse, di figurà per
luttà contru à a Morte, contru à i morti,
contru à i vivi.
Magnìfichi vucerati, dramaturgìa
cumpiita di l’esistenza d’una sterpa,
attu suciale fundatore, ma chì scutumìa
ch’è vo vi trascinàvate !
In u vuceratu, a sucetà corsa si spechjava sana sana, disgraziati contru à
signori, o ancu sgiò dicaduti contru à
« pidochji rifatti », giuvanotte ricusate
contru à socere sprezzanti, banditi
traditi da cugine da svergugnà, mariti
micca di pariglia o spietati, vituperati
da e famiglie di e spose morte. A saperà
Trinchettu di U Prunu ciò ch’ellu hà
intesu da Maddalena di A Penta è
Pilellu di Zuani, da Zia Prisilia !
Tramindui ùn avìanu pussutu o
sappiutu dà a felicità à e moglie, Cecca
una è Ceccecca l’altra. Allora, assassini
è basta !
Ghjuvore di u cantu dunque, funzioni
diverse per purtà a pace o l’azzizzu,
per scurdassi o ricusà di scurdassi, per
ralegrà o inturbidì, ghjuvore di e puesie
linde, di e rime quente, di e fiure scelte,
èranu capi d’òpera i nostri canti
monòdichi.
Chì ùn èranu soli i canti in paghjella, i
terzetti è i madrigali à purtà tuttu u
splendore di u cantu corsu. Quelli èranu
pè e stonde maschili di cumunione,
33
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 34
quandu l’omu è a so voce facenu unu
cù l’altri cumpagni, cù e muntagne è
cù u celu. Ch’elli sìanu una rièscita
artìstica maiò i canti in pulifunìa è
ch’elli sìanu turnati u sìmbulu identitariu d’un pòpulu chì hè in brama di
campà, salutemu à Isabella Casanova,
à Filice Quilici è à Ghjuvanpaulu
Poletti cù a so sguatra per avèccila
amparata.
maestose, per i pueti chì usàvanu un
rìtimu più lentu, più sulenne, cum’è
Ghjiseppu è Dumenicu Calzarelli o
Minnellu d’Ascu à ùn cità ch’è
unepochi ch’ùn sò più, èrate purtati da
l’ incantu d’un’armunìa chì ùn vi
cappiava più. Stavate cum’è allupiati
senza pudè move…
Cum’ellu hà ogni locu i so fiori è i so
animali endèmichi, anu dinù quelli chì
ci stanu i so dissegni melòdichi, i rìtimi,
i culori musicali di soiu. Ogni pòpulu
dà frutti cù a terra, u sole è l’acqua
ch’ellu trova : intese e prime note,
sapite sùbbitu s’è vo site in Sardegna,
in Sicilia o altrò. Ghjunti in un lucale,
site in paese d’olivi, d’aranci o di
nàtteri. I nostri i canti, cum’è per
currege l’eccessi di a parolla, spessu
spripusitata, eranu di subrietà è di
ritegnu, abbelliti da a frisgiulera di a
ribuccata chì li dava issu culore
musicale spùticu.
U cantu à una voce era à tempu
sèmplice è frisgiulatu, dilicatu è
tènneru in certe nanne, pietosu è dolce
in u versu piuvisgianu, fiuritu in certi
currenti di i serinati, moltu più
quand’ellu li si facia trincà accantu
qualch’archettu indiavulatu. Era ornatu
à ribuccate quand’ellu ne pussedia
l’arte u canterinu, è sapìa traduce u
penseru di u banditu, l’addisperu di e
pene, ogni pensamentu umanu.
Bellezza di i garbi musicali, miràculu
d’un versu sempre listessu è mai
uniforme : listessa aria, quella di « A
pippa », quella di « U lamentu di u
trenu », quella di « U lamentu di
Ghjuvancameddu » o quella di u versu
currente, per cantà e speranze di
l’amore è a dillusione di l’abbandonu,
a felicità di u veranu chì volta è u
dispiacè di a morte di u so cane, a
criaturuccia chì hè nata è u maritu
distesu in tola. Ma, dicerete, cumu ?
Chì serà stu miràculu d’un versu
musicale adopratu per tutte e spressioni, per tutti i sentimenti, per tutte e
circustanze ? Ma quessu hè un
fastidiu ! Eh nò, appuntu nò, perchè un
pòpulu chì sà cantà è puetà, una, chì hà
bisognu d’un schema, d’una sesta
musicale digià pronta per impruvisà è
duie, ch’ellu hà u so garbu, a so arte
ch’ellu acconcia à usu propriu è chì
rende ùnica ogni interpretazione.
Ind’è un populu canterinu cum’è u
nostru, nimu cantava di listessu
manera. Sapite, quand’elli si truvavanu
in fiera i pueti è ch’elle duravanu l’ore
l’impruvisazioni, ùn andate à crede chì
u so geniu fussi solu in l’estru puèticu
(ciò ch’ùn hè mancu pocu !), ma
quand’è vo sentìate quelle improse
Postu ch’è vo insistite tantu è ch’è vo
vulite sapè ciò ch’ella sarìa a mo scelta
s’o avessi da parte nantu à quell’isula
deserta chì si ne parla sempre, cun solu
unepochi di canti à stà à sente per
sèculi, « en boucle », a v’aghju da dì.
Eu mi ne portu Alcùdina, A ghjallinella,
U Merlu neru, A tribbiera di Rusiu, U
lamentu di l’alivu è U voceru pè u
studiente Peretti in versu piuvisgianu.
Sìate ringraziati, signori è signora
Bianconi, Leca, Grimaldi, Rocchi,
Foata è Calzarelli per l’emuzione ch’è
vo date.
Bastia, u 30 di maghju di u 2009
34
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 35
Critica
Trà puesia è cantu :
ciò ch’ella ci palesa a pruduzzione
Patrizia
discografica di l’anni 70
In Corsica cum’è in tant’altri paesi di
l’inseme occidentale, l’anni 70 sò quelli
di u rigiru. Cù u sbuccià d’idee nove
s’aprenu spazii novi di rivendicazione.
Si facenu sente e voci di e minurità
(Brittagna, Paese Bascu, Catalogna è
altre…). À tempu ch’elli nascenu i
muvimenti regiunalisti poi autunumisti,
risona un cantu novu : inni imblematichi (Dio vi salvi Regina, U Culombu)
mubilizeghjanu a maghjina d’una
cumunutà chì vole esse ricunnisciuta.
Stu periodu hè quellu d’una pruduzzione artistica è d’una literatura chì
sposanu a vita sucio-pulitica di a cullettività. Ind’è u so versu novu, si ponu
leghje a vuluntà di mette in avanti una
specificità ma dinù a particularità di u
raportu incù l’altru, magiuritariu è
duminente.
In lu 1973 nasce Canta u Populu Corsu,
fruttu di l’incontru trà Ghjuvan Paulu
Poletti, Petru Guelfucci è Minicale,
subitu subitu ci s’aghjunghjenu altri
cantarini o pueti frà i quali Natale
Luciani, Michele Paoli, Saveriu
Valentini è prestu u paghjellaghju
Ghjuliu Bernardini cù i so figlioli
Ghjuvan Francescu è Alain poi d’altri
è po d’altri, giovani o più anziani, tutti
purtati da a listessa fede, tutti liati da
u listessu cantu.
In u 1974 a rivista puetica Rigiru
riunisce unepochi di pueti, pè u più
insignenti o universitarii, trà i quali :
Dumenicu Antone Geronimi, Ghjacumu
Fusina, Ghjuvan Ghjaseppu Franchi,
Ghjacumu Thiers, Ghjuvan Teramu
Rocchi, Rinatu Coti… chì stabiliscenu
u so prugramma in trè punti :
Indiatura : cuncepisce un prugettu
literariu indiatu in a prumuzione di
l’identità è di u populu corsu.
Gattaceca
Riacquistu : ricuperà, riabilità,
dinamizà l’elementi chì definiscenu a
cultura tradiziunale.
Inghjennatura : fà opera di creazione
originale.
A lingua chì custituisce u vettore
principale di l’identità hè posta à u
centru di i dibattiti è diventa una
scummessa literaria à tempu ch’ella hè
investita cum’è un veru laburatoriu.
Primurosi di sparghjie una literatura
scritta, i pueti di u Rigiru anu da truvà
cù u cantu l’occasione di sparghje la
dinù di modu più largu è di fà li ritruvà
u chjassu di l’oralità da mette la in
bocca à tutti cum’è una volta.
Spannendu si, stu cantu trova di modu
naturale i mezi di a so prumuzione : so
create l’edizione Ricordu. U gruppu
pruduce un discu à l’annu da u 1974 à
u 1982 (dui in lu 1977 è trè 45 giri :
1974, A Pasquale Paoli ; 1975, Aleria ;
1976, U culombu.)
S’ellu si feghja a discografia sana di
Canta u populu corsu da l’iniziu, si po
dì chì u prugettu di i cantarini ùn
s’alluntana di quellu di i pueti. S’è i
scopi di u gruppu ùn so belli definiti,
si palesanu à misura di a dimarchja. A
scelta hè chjara : da riacquistà sò canti
è soni di una sucetà di l’anni passatoni,
rurale, paisana chì ella sola porta i
valori di a sucetà corsa da ricustruisce.
Stu riacquistu impone di lacà da cantu
35
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 36
a canzona nata ind’è l’anni di u dopu
guerra, una canzona chì, à quandu
lagnosa, à quandu pumposa, ùn piglia
micca in contu u fattu identitariu,
ripone quì a differenza trà canzona è
cantu, u Cantu maestru, quellu chì
porta a voce di u populu, quellu chì
dice e so primure è chì indetta a strada
da piglià.
A cullaburazione trà pueti settanteschi
è cantarini paria evidente eppuru,
eccettu a presenza di Ghjuvan Teramu
Rocchi da u segondu libru Libertà,
quella di l’altri pueti di a squadra di u
Rigiru trica, mentre pueti di virsura
tradiziunale
cum’è
Marcellu
Acquaviva, Felice Filippi, Bartulumeu
Dolovici, o d’altri più giovani cù un
versu novu cum’è Saveriu Valentini
participeghjanu da l’iniziu di manera
puntuale à e pruduzione di u gruppu.
Spaziu apertu à tutti quelli chì volenu
purtà a so cuntribuzione à stu prugettu
di sucetà, Canta u populu corsu ùn hè
solu una manera di cantà, hè una
manera d’esse è à chì ci entre a sà.
U primu discu hè propiu quellu di u
Riacquistu : Eri, Oghje, Dumane
(1975) prupone 10 tituli, 2 creazione è
8 pezze tradiziunali fruttu di a ricerca
chì ci danu à sente una bella parte di
ciò ch’ella hè a tradizione cantata
(forme parechje di u cantu polifonicu
è monodicu, maschile è feminile) è chì
palesa u legame vechju trà puesia è
cantu in a sucetà corsa. In introitu una
puesia di Marcellu Acquaviva, Sognu
è spiranza, dice a nustalgia d’un
passatu è d’un modu di campà chì ùn
vulteranu più. Ma à dà u tonu è u sonu
di u cantu à vene sò e duie canzone
scritte da Ghjuvan Paulu Poletti pueta
è cumpunitore di u gruppu, Corsica
Nostra è Lettera di u mulatteru. U
cantu face di a tradizione un strumentu
di tramandera di a cultura è di l’imaginariu cullettivu, di resistenza à
l’oppressione è di rivendicazione di un
megliustà suciale, culturale è economicu.
L’evenimenti anu da dà à a puesia un
versu di più in più indiatu, l’ore sò
pisie, u tonu si face grave. Cù a strage
d’Aleria in u 1975, a creazione di u
FLNC in u 1976, i primi prigiuneri
pulitichi è a nascita di una generazione
nova di naziunalisti, sbuccia un’altra
spressione puetica, una altra spressione
cantata chì s’arrimba à sta realità nova.
In u 1976, Libertà s’apre cù una puesia
detta da Saveriu Valentini, Suldatu di
u Populu và. A lotta hè in marchja, u
pueta disceta e cuscenze. A dimensione
pulitica di u cantu diventa fundamentale, si face a voce di u naziunalisimu.
Piglia forza l’idea di a Nazione.
Inni guerrieri – A palatina, Sunate lu
cornu –, puesie di virsura tradiziunale
di Marcellu Acquaviva – U
Culunialistu – o di Felice Filippi –
Aritti –, ma dinù e creazione di Ghj P
Poletti – A rivolta, Lettera di u prigiuneru – mettenu in luce u fattu culuniale
passatu è oghjincu è a rivolta di u
populu.
A presenza di Ghjuvan Teramu Rocchi
chì porta duie canzone – Simu Sbanditi
è U Mufrinu – segna u principiu di una
longa cullaburazione trà u pueta casinchese è Canta u populu corsu. Ghjuvan
Teramu Rocchi cumpone dinù, ciò chì
u distingue di l’altri pueti di a squadra
di u Rigiru chì solu scrivenu. U so
versu hè impressu assai di a metrica
tradiziunale.
In u 1977 si volta dinù à a tradizione
cù u terzu discu Canti di a Terra è di
l’Omi. Appariscenu pè a prima volta i
nomi di Marcu Casanova – Bruscu – è
Petru Paulu Peretti – I Mulatteri
d’Olmetu. L’ambiente si
vole più festivu cù A fiera
36
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 37
di San Francè, A merula o pezzi à
ballu – Zighizon –, più teneru cù A
Canzona di u pianu o quella Per Stella
chì mettenu in valore a sensibilità di u
pueta Ghjuvan Paulu Poletti.
Ma i tempi sò belli quelli di canzona
militante. Antone Ciosi, interpretu è
cantarinu prufeziunale hà da sempre
cantatu i pueti di a tradizione è travagliatu dinù cun canzuneri cum’è Tintin
Pasqualini o I Fratelli Vincenti chì
l’anu scritti una bella parte di u so ripertoriu. Antone Ciosi publicheghja 14
dischi trà u 1973 è u 1979. Quellu chì
hà cantatu Nostalgia, Paese spentu o
Chì fà cambia versu ; da u 1975 i tituli
di i so dischi sò significativi d’una
vuluntà d’arrimbà si à a mossa ch’ellu
porta u cantu : Corsica Nostra (1975),
Corsica sempre corsa (1976). Ver di
casa (1977) cù a participazione di
Ghjacumu Fusina – Dumane, Cantu
natalecciu è Muvra corsa –, Corsica
(1978) duv’è Fusina scrive dinù,
Nanna Paisana Musa d’un populu
(1978) dedicatu à i pueti (una piccula
antulugia di a puesia corsa d’eri è
d’oghje) : so messi à l’onore Anton
Francescu Filippini, Ghjacumu Santu
Versini, Dumenicu Antone Versini,
Santu Casanova è d’altri, ma dinù
Ghjacumu Fusina (Nascita, U to nome)
o Ghjuvan Teramu Rocchi (Ditemi).
À mezu à issu paisagiu musicale solu
maschile, duie voce feminile si pesanu,
incuragite da u so prufessore di corsu
Ghjacumu Thiers, E duie Patrizie,
sculare in Bastia, anu solu 16 è 17 anni
quand’elle cumencianu à cantà. Dopu
à un primu 45 giri di Patrizia Gattaceca
(Tribiera, Mulinu vivu) è unu di u
duettu (Giuventu corsa, Sperenza) esce
in u 1977 Scuprendu l’alba corsa : e
Patrizie ci cantanu e so creazione
(Libertà, A filetta, U mo paese biancu
è negru, L’arburu tamantu…) ma dinù
quelle di u giovanu pueta Ghjuvan
Luigi Moracchini publicate ind’è
Rigiru (U fiocellu, Parchi, Ori), di
Ghjacumu Thiers (Quandi u tempu
s’arreguleghja ),
di
Ghjuvan
Ghjaseppu Franchi (Tempu), di
Ghjuvan Paulu Poletti (A canzona di u
viaghju).
Sarà issu
v i a g h j u
ch’elle
faranu
inseme longu è riccu
d’incontri è di scambii cun tanti pueti
è musicanti di quì o d’altrò.
In 1978, u cuntestu hè difficiule, a lotta
armata s’ampiificheghja, a ripressione
dinù, si cambia di tunalità, a situazione
impone un discorsu chì rispechji a
realità di u mumentu.
Canta u populu corsu cù A Strada di
l’avvene dinuncia di manera forte u
fattu culuniale. A strada di l’omu,
adattazione di una canzona di Merle
Travis, puntellu di a musica pupulare
nord- americana di l’anni 50, dice i
sacrifizii ch’ella dumanda a vita :
« Sappia chì a salvezza hè fatta di
dulore ! » È Saveriu Valentini, cù A tè
pratendu, dice a sorte di un populu
incatinatu : « Dimmila tù, omu di a
tarra… U farru di a sottumissione chì
pesa in coddu à tè ! ». Una sottumissione chì dura da seculi (Terzetti di u
piuvanu). U gruppu si porta sulidariu
d’altre minurità oppresse – Surella
d’irlanda (Ghj. P. Poletti) –, porta un
sustegnu tutale à u muvimentu clandestinu – Clandestinu – è accusa l’eletti
corsi di cumprumissione – L’eletti. A
piuma di Ghjuvan Teramu Rocchi dice
a prigiò, u dulore di l’assenza. U pueta
Bartulumeu Dolovici cullabureghja pè
a prima volta cù u gruppu – A strage
di Bustanicu – dopu à l’assassiniu di
dui pastori da un legiunariu fughjiticciu.
Tucchemu à a fine di l’anni 70, Canta
u populu Corsu hà suminatu. À fiancu
à i maiò, si sentenu cantà quelli chì
diventeranu i Muvrini o i Chjami
Aghjalesi, ma dinù e Duie Patrizie chì
spartenu a scena cù i so cumpagni.
Una leva nova hè sbucciata di cantarini è di pueti. Fiurisce in le pagine di
37
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 38
a rivista Rigiru a puesia d’una giuventù
piena di sperenza in l’avvene primurosa di dà à a lingua è à a so literatura
un soffiu novu.
U gruppu Rialzu creatu da Cristofanu
Mac Daniel è Dumenicu Gallet, dui
musichenti di trinca, arregistra u so
primu discu in u 1978. E cumpusizione
si ponu qualificà di rock progressivu
ind’è u filu di u muvimentu di a musica
« zeul » purtatu da Christian Wander è
u gruppu Magma. Si a musica svia di
a tradizione, a parolla ferma u spechju
di a rivendicazione. Dice Ghajcumu
Thiers : « A pruduzzione di u gruppu
Rialzu hè girata ver di a cursitutine,
l’ammentanu i temi chì sò stati scelti
pè cumpone stu discu : realità mitica
più antica (I Lagramanti, Ghj. Thiers),
interrugazione assinnata sopra u
destinu di l’omu in pettu à a so terra è
a so storia (U Rigiru, D. A.
Geronimi) ». Rialzu dà pochi cuncerti,
l’accolta hè bona, segnu ch’ellu ci hè
un publicu è una piazza per un’altra
musica. Ma u cantu chì hà ricunquistatu i spazii fora di e scene (piazze,
caffè, fiere, chjese…) pare ch’ellu sia
diventatu pè u populu un bisognu
vitale. Stu cantu ci vole ch’ellu possi
esse ripigliatu chì, cù a lingua, u si porta
l’affirmazione di l’esistenza di a
cumunutà. Spentu si Rialzu, Cristofanu
Mac Daniel è Dumenicu Gallet cum’è
tanti altri piglianu a strada di Canta u
populu corsu. In u 1979 esce Chjamu
a puesia. Dumenicu Gallet ci canta
Quandi a terra move di Ghjacumu
Fusina nantu à una musica di Ghjuvan
Paulu Poletti, un innu à a Terra, à u
Populu à a Nazione. Stu discu canta a
puesia ind’è e so spressione varie, da
Mal Cuncigliu, ispiratu di u rumanzu
di J.-C. Rogliano à L’Arietta di D. A.
Versini cantata da Patrizia Gattaceca,
ochjata à a puesia scritta di l’anni 20.
Da u versu tradiziunale di Lettera à
mamma o di L’almanaccu, à a spressione nuvella di u pueta Fusina (Amicu
ci si tù, L’odore di i nostri mesi), senza
dimenticà quella sempre originale di
Poletti, U vagabondu, L’ancura di a
misericordia)...
In lu 1979, e prigione parigine sò colme
à prigiuneri pulitichi corsi, un mezu
d’aiutà in più di e serate militente hè a
pruduzzione d’un discu vindutu à
prufittu di i prigiuneri è di e so
famiglie : nasce Libertà per i patriotti
pruduttu da A Riscossa (Canta u populu
corsu, Ghjacumu Andreani, Antone
Ciosi, Petru Dieghi, E Duie Patrizie ,
I Chjami Aghjalesi, I Muvrini, Pittistu
cantanu i pueti Ghjacumu Fusina,
Ghjuvan Teramu Rocchi, Ghjacumu
Thiers, Ghjuvan Paulu Poletti…
A à fine di u listessu annu, un bellu
prugettu vede u ghjornu : sbuccia u
cantu zitellescu, è puru ! Festa Zitellina
ferma ancu oghje un giuiellu ind’è a
pruduzione discografica corsa. Si
sentenu e voce feminile di E patrizie è
d’Anna Rocchi. A cullaburazione di i
pueti sta volta hè maiò : Ghjacumu
Fusina, Ghjacumu Thiers, Ghjuvan
Teramu Rocchi, Pasquale Ottavi,
Dumenicu Monti, prete Gregale,
Marcellu Acquaviva, Ghjuvan Paulu
Poletti, accantu à pueti tradiziunali
cum’è Anton Francescu Filippini,
Ghjanettu Notini. Talenti puetichi è
musicali riuniti per un discu unicu
duv’è si intreccianu canzone, puesie
dette, filastrocche, è scioglilingua da
fà ne un bellu strumentu pedagogicu.
Istu discu hè firmatu ind’è a memoria
cullettiva tantu chì in Bastia cum’è in
Aiacciu parechji cummerci portanu u
nome di Festa Zitellina, è l’adopranu
sempre in scola i maestri. Ci vole à dì
chì, da tandu, a pruduzzione discografica in direzzione di i zitelli hè stata
misera ma si pò ammintà quì u travagliu di I Muvrini – Campemuci, 1980,
Aiò, 1981 – è quellu di Dumenicu
Gambini cù E Cardelline.
A l’affaccà di l’anni 80, una generazione nova di cantarini hè crisciuta è
si hè spannata ind’è u filu di Canta u
populu corsu : I Chjami Aghjalesi
mantenenu un cuntattu strettu cù u
gruppu (d’altronde faranu parte di u
viaghju à u Théâtre de la Ville chì darà
nascita à un discu, in u 1981) è, sottu
à a guida di i maiò, pruducenu u so
primu discu in u 1979, Nantu à u solcu
38
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 39
Critica
di a storia, duv’ellu si palesa u talente
pueticu di Patriziu Croce (A mio
muntagna, Trà le sponde, Credenza,
Lota si chjama vita) è quellu di Saveriu
Luciani (Musichella, A Fata).
In u 1981, a cullaburazione di I Chjami
Aghjalesi cù e Duie Patrizie dà nascita
à u discu, Esse, chì segna l’affaccà
d’una spressione musicale è puetica
altra. St’associu sona cum’è una
scummessa per l’avvene : « È cunghjucheremu inseme u verbu Esse nantu
à e pagine fiori ch’è no missemu da
cantu tandu à mezu à u tempurale »,
eccu ciò ch’ella dice sta giuventù, ciò
ch’elle cantanu isse voce maschile è
feminile chì s’intreccianu pè a prima
volta nantu à u versu novu di i pueti :
Patriziu Croce (Quand’ella affacca la
neve, Custrui, So ghjuntu Ronda),
Saveriu Luciani (Culori di maghju),
Patrizia
Gattaceca
(Cantatti),
Ghjiseppu Nobili (Marchjava),
Ghjacumu Thiers (Mine, A lettera sola,
L’idea vera). U titulu Populu vivu hè
zifratu da u gruppu. Una bella
sperienza chì dura u tempu d’un giru
in u 1981 ma chì salda l’amicizie è a
prumessa di cullaburazione à vene.
I Muvrini chì, da zitelli cù u so babbu
Ghjuliu, anu spartutu a scena cun Canta
u populu corsu facenu oramai strada
soli. In u 1979, dopu à a morte di u
paghjellaghju, I Muvrini cantanu
L’Addiu à Ghjuliu scrittu da
Bartulumeu Dolovici. In I Muvrini ti
ringrazianu (1979), tutti i tituli sò
zifrati da I Muvrini. Un cantu per dì a
lotta è e sperenze di u populu ind’è u
filu di i maiò : « Da sopra à a to lotta
fratellu ci hè natu u fiore di a verità »
(Cu lu stessu destinu). A pruduzzione
discografica di u gruppu da l’anni 80
hè subitu impurtante : trè dischi in u
1980, dui in u 1981, Ghjuvan
Francescu Bernardini scrive a maiò
parte di i testi ma, prestu, pueti cum’è
Fusina o Thiers portanu a so cuntribuzione à sta pruduzzione tamanta.
A fine di l’anni 70 è u principiu di
l’anni 80 vedenu nasce è spannà si altri
gruppi cum’è A Filetta, Tavagna o
Diana di l’alba presenti ancu oghje
nantu à e scene isulane o internaziunale cuntinuendu pè u nostru piacè più
grande ad arricchisce u patrimoniu
cantatu.
Ci hè dinù hè l’ultimu discu di Canta
u populu corsu è forse u più riccu pè
a varietà di e canzone pruposte, sò
riuniti quì pueti di a tradizione è
cuntempuranei di Corsica o d’altrò.
Issu discu canta a fratellanza trà i
populi è rende omagiu à a cultura
catalana (Russignyol), à quella Basca
(Haika mutil) è à quella Sarda (Dio ti
Salvi Maria). Oramai, Natale Luciani
scrive è cumpone pè u gruppu (Sonniu,
Missaghju) è adatta Compagnero di
Quarteto Cedron. Ceccè Buteau canta
u pueta spagnolu Rafael Alberti nantu
à una musica di Paco Ibanez (A
Galuppà). Ghjacumu Fusina è
Ghjuvan Teramu Rocchi sò presenti
dinù cù i testi magnifichi di Citadella
da fà, Scorsa la vita pè u primu è A
fiaccula di a vita pè u segondu. Ci hè
dinù porta un bellu messagiu d’apertura, di fratellanza è di sulidarità. Quì
si chjode u cantu, nasce u mitu…
I pueti di l’anni settanta ùn eranu tutti
cunvinti à principiu chì a so puesia si
pudessi accunccià cù u cantu,
d’altronde si trattava di prumove
soprattuttu una literatura in prosa da fà
ch’ella si possi spannà da literatura
maiò. Ma cù e sullicitazione di i cantarini a puesia diventa u puntellu maestru
di a literatura corsa. Saranu a puesia cù
u cantu è u teatru à pruduce e ripresentazione di l’identità, u mitu naziunale creendu a Nazione corsa virtuale
chì ùn hà ella realità materiale. A literatura dà forma à st’imaginazione è
diventa l’alleguria di a Nazione.
Altre vie sò dapoi studiate, è sì u
discorsu ùn hè più quellu di l’anni
settanta, a canzona hà sempre bisognu
di i pueti, è ghjè una bona micca solu
pè a prumuzione di a literatura mà pè
a qualità di u nostru cantu. Tandu forse
devenu i pueti ringrazià i cantarini, ma
devenu i cantarini ringrazià dinù i pueti.
39
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 40
Geniu Gherardi
23, rue Brézin
contu chjachjere, à Mac Daniel li devu
a vita. A mo malatia fù prestu un ricordu
vechju è, à dì la franca, eranu anni
sebbiati è stonde felice.
Poi ci hè vulsutu à parte pè issu Parigi
chì babbu s’era strappatu un impiegarellu di funziunariu. Babbu si lasciò u
so mistieru di muratore è mamma
cappiò u so impiegu à u liceu Jeanned’Arc. Da pulì, mobulà è assestà a
nostra casa nova, babbu è mamma
eranu partuti i primi. À mè, è à
Antunietta, a mo surelluccia, ci s’avianu
lasciatu cù mammone è babbone in
Orezza. Custì ci stetimu un annu sanu
sanu, sciurati cum’è principi, vezzuti è
avvezzati à a robba di cantina. Mi pare
ch’ellu abbia a ragiò u scrittore chinese
Lin Yutang quand’ellu scrive chì u
patriutisimu hè l’amore di a manghjusca di a nostra zitellina.
Eppò babbu vense à circà ci pè purtà ci
pè isse Francie. Eramu di ghjennaghju
1973. O li pienti, o le lacrime ! Ci vulia
à lascià mammone, babbone, i zii è e
zie, u mo cane Tarzan. U laziu di parte
era pocu ! Ùn credu ch’ellu ci si auna
zitellina senza lacrime.
L’estate avia da ghjunghje ! Aviamu da
vultà in paese ! Babbu mi dicia ch’ellu
passava prestu un annu pè issu Parigi !
Ma pè un zitellu un annu pare un’eternità. Di parte in Parigi fù un veru strappacore. Da Puretta à Orly, u viaghju
vene cortu.
À principiu, stavamu in u tredecesimu
circondu, rue Bellier-Dedouvre, un
carrughju accantu à Tolbiac. Poi, pochi
mesi dopu, ci simu stallati in u quattordecesimu, « 23, rue Brézin », carrughju
bellu, accantu à u Parc Montsouris, locu
magnificu duve aghju spassighjatu
tantu. Ma Montsouris ùn pobbe
rimpiazzià San Niculà, Orezza,
Linguizzetta, i fiumi, u mare, a machja,
u sole. Pè quasi dodeci anni, a Corsica
ùn fù chè un paese di statina. Vultavamu
di lugliu è d’aostu. À a scola ci sò
andatu pè a prima volta à l’età di cinque
Sarà cum’ella sarà, ma di a mo prima
zitellina poche sò e fiure chì mi
fermanu. I ricordi veri stampati in a mo
mente s’imbuleghjanu à ciò ch’elli
m’anu dettu quelli di casa. U mo primu
sole, l’aghju vistu in Bastia, i mo primi
passi l’aghju fatti trà carrughju Auguste
Gaudin induve no’stavamu è piazza
Santu Niculà induve mamma è zia mi
purtavanu à spassighjà è à tichjà mi di
bombò. A spassighjata a faciamu ancu
ver’di a citadella, in Ficaghjola, à u
Jardin Romieu sopra à u portu vechju.
M’arricordu benissimu di a mo camera
cù u so purtellu chì purghjia un bellu
panorama nant’à i tetti grisgi è turchini
di Bastia. Da a finestra, si vidianu e
teghje carche d’erba bambina. In casa,
i muri eranu bianchi, pochi mobuli.
M’avvengu di a mo camera cù i so
ghjoculi. M’avvengu ancu di un quadru
di u Sacru Core è di una statula di a
Madonna di Lourdes nant’à a cumoda.
M’arricumandavanu tutti d’ùn tuccà
la. Ci vole à dì ch’eo era tandu un zitellucciu propiu zergosu è chì a statula,
s’eo ci era ghjuntu, l’averebbi lampata
in pianu è prestu messa in pisticciuli.
U mo universu sunoru serà statu quellu
di i zitelli di a mo generazione. À mè,
mi piacia à sente e campane di San
Ghjuvà, quelle di Santa Maria. Era
ancu capace di distingue a musica di
San Ghjuvà è quelle di Santa Maria.
Hè da tandu ch’eo tengu una passione
pè e chjese è l’oratorii di Bastia è
d’altrò. Ancu avale, ùn possu passà
vicinu à una chjesa di Terra Nova è di
Terra Vechja, senza fà a piantata.
U corsu u parlavanu tutti in casa :
babbu, mamma, mammone, ziu
Paulinu è zia Fiffina. È l’averaghju
parlatu eo dinò à modu meo. Un bruttu
male mi turmintò è mi fece tandu un
sughjornu d’un mese in Toga, à l’ospidale. Natu da pocu avia digià un pede
in a fossa è n’era ghjuntu à e cunfine di
a morte. Hè statu u duttore Mac Daniel,
u babbu di Cristofanu, chì mi salvò. Ùn
40
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 41
Critica
anni. Mi garbava pocu d’andà ci è mi
si paria d’esse à mezu à furesteri. Cù i
pinzuti mi cuntrava pocu. I mo
cumpagni di scola eranu purtughesi,
spagnoli è taliani… Forse una spezia
di sulidarità trà giovani esiliati.
Tandu pensai à scappà. In a corte di
ricriazione, zitelli ci ne eranu miraculi
è scappatu sò. Chjucu chjucu mi n’era
vultatu in casa. A strada a cunniscia.
Pichjai à a porta è mamma mi guardò
cù l’ochji sburlati. À a scola, eranu in
i penseri. Figurate vi : un zitellu di
cinque anni, cappiatu solu in Parigi !
Mamma mi fece a lezziò è mi dete ancu
una bella rivista ! Mi vergognu quasi
di palisà chì à a scola, a maestra mi
chjamava « le petit bandit corse » è mi
curava à picciolu.
Eppò, accettai a mo cundizione nova
di scularu pariginu è Parigi hè una cità
magnifica.
Fubbenu libri, giurnali è riviste à
mantene a leia cù l’isula. Si leghjia è
si rileghjia a Nouvelle histoire de la
Corse di Jacques Gregorj. Babbu s’era
arrugatu à Arritti, Populu corsu è Kyrn.
L’aspettavamu
issi
giurnali !
D’altronde, ghjè in Kyrn ch’eo aghju
amparatu à disciuplicà è à leghje à alta
voce u corsu.
Per u più, fù quantunque a musica à
stringhje l’idea di u vultà in Corsica è
à rallegrà i cori. In casa, i dischi eranu
parechji è babbu è mamma i tenianu
da veru tesoru. U giuiellu d’issu tesoru
era un vechju discu Évocation de la
Corse cù A rustaghja di monsignore
Paulu Maria della Foata, U cuccu è U
sirinatu à i sposi di Maestrale, a
Barcarolle bastiaise di Vincent Orsini,
Barbara Furtuna, Dio vi salvi
Regina… I dischi si cacciavanu è si
stavanu à sente u sabatu o a dumenica.
Era una spezia di rituale istituitu è
rispettatu. Si stava à sente à Charles
Rocchi. À Saveriu, u mo fratellu li
piacia U Pastore è Minicola, Cor’di
pantera è A falata di Ficaghjola :
Sta mane in Francia si n’hè andatu
In un’usina s’hè impiegatu.
Ma preferiscu le mio campagne
E l’aria pura di le muntagne
Nanzu lu chjostru cù lu stazzale
Ch’esse impiegatu à l’arsenale.
Si stava à sente à Casa paterna, Pour
un sourire de mon pays, arrigistrati da
Maryse Nicolai, Yanna Ricci,
Solenzara di Regina è Brunu. Si stava
à sente ancu à Tino Rossi ma piacia
menu à babbu è à mamma… un affare
di generazione. Si ascultava à I Fratelli
Vincenti cù Casa antica, I spartimenti,
Parlemu corsu, U ritrattu, Dimmi
perchè, Sì la più bella :
Cum’è fiori sbucciati in
primavera
U to dolce surrisu hè graziosu.
Sì rare sò le stelle in prima sera
Più raru hè lu to sguardu
luminosu.
È s’e cantu per tè
Sappia chì tù per mè
Sì la più bella… […]
Ma quellu chì supranava à tutti era
Antone Ciosi cù Ultima strinta, Un
battellu chì passa, Chì fà ?, Ritornu.
Infine è grazia à Diu rivecu u
campanile
ch’un ghjornu aghju lasciatu una
mane d’aprile
zitellu sò partutu ritornu capu
biancu
vengu à circà riposu perchè oghje
sò stancu. […]
Di Ciosi, ci piacia ancu ciò ch’ellu
cantava in francese : Le porte-croix, Le
prisonnier, La vieille guitare, Peut-être
qu’un jour, Mon village est une crèche.
Isse canzone, e cunnisciamu tutte... Ci
piacianu i detti ridiculi di Tintin
Pasqualini, e so canzone : L’ombre,
Casa paterna scritte da Tintin
Pasqualini è cantate da Ciosi è Nicolai.
À Tintin, u cunnisciamu chì ci hè trà e
duie famiglie, a soia è quella di
mamma, una parentia ristretta.
[…] Ghjuvan Martinu lu mio
fratellu
Este partutu per lu battellu
41
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 42
Per u più, eranu canti è sturnelli impastati di nustalgia è chì cuntavanu una
Corsica passata è trapassata. Ma l’epica
cambiava è l’estru ùn era più à i lamenti
è à l’amarezza. Tandu, una cuscenza
nova pruvava à rivittulì lingua è
cultura. L’aghju detta : in Corsica ci
vultavamu ogni statina. D’aostu 1975,
m’arricordu propiu bè di u ballu di l’elicotteri in Aleria. Passava tandu e mo
vacanze in Linguizzetta. L’aghju
purtate eo dinò isse magliette di
l’A.R.C. cù Edimondu Simeoni, Paoli,
è a testa di Moru stampati in pettu.
Aghju ritrovu parechji ritratti duv’ellu
mi si vede à mè, à u mo fratellu è à a
mo surella, i mo cugini cù isse
magliette. Si cantava u Dio vi salvi
Regina è U Culombu. Chì pudia capì
à a pulitica ? Infatti, Pocu affare ! Era
un zitellettu. Ma credu ch’è no’aviamu
l’idea ch’ellu ci vulia à cambià strada,
chì u clanisimu tumbava a Corsica,
ch’ellu ci vulia à fà la finita cù
l’impieghi barattati cù i voti.
D’altronde, ancu in modu sfarente, a
pensu sempre cusì avà.
Stavamu pè entre in un’epica nova. Eri,
oghje, dumane, u primu album di Canta
u populu corsu fù per mè un’incantu.
Ciò chì mi stupia era di vede un stucciu
di discu di musica nustrale senza u
ritrattu di quellu o di quelli chì cantavanu. Andate à sapè perchè ? O quante
volte l’emu statu à sente issu primu
discu di Canta pè issu Parigi. Mi piacia
à sente le tutte isse canzone. In modu
particulare, mi piacia Corsica Nostra.
Hè per mè un innu magnificu mandatu
à u nostru paese.
Sentu lu chjoccu di la campana
In a natura tuttu si spanna
Un son di cornu da le muntagne
Chì scaccia u Corsu da li so lagni
L’ora hè venuta di fà l’unione
Per la salvezza di la nazione
Sta voce pura vene da u core
Ci porta a fede, ci canta amore
Parla di Paoli, di i so guerrieri
Sopra à le cime è le fruntiere
Di Ponte Novu canta la gloria
Ci porta à l’arme, ci porta à more
42
Corsica nostra, terra d’eroe,
Rizzati libera, falla per noi,
Portanu u nome di libertà,
I to figlioli pronti à marchjà,
Portanu u nome di libertà
I to figlioli pronti à luttà.
Stava à sente dinò a Lettera di u
mulatteru à u corsu.
O Corsu caru cumpagnu
Di tante sorte mischina
Veni à ascultà lu mio cantu
S’è no ne vai in ruvina
Stà à sente la mio storia
Ancu s’è tù ùn ai voglia
O quant’aghju incaminatu
Incurunendu li cresti
Chjucchittava la mio frusta
Pè li monti è li furesti
Cù lu sole è lu muntese
Più ch’è in ogni paese. […]
Corsica Nostra è a Lettera di u mulatteru à u corsu, canzone impennate da
Ghjuvan Paulu Poletti, eranu e mo
preferite. Ma mi campava ancu à
ascultà I Corsi impinzutiti.
Ma sti Corsi impinzutiti
Ne anu tutti la pazzia
Di stringhje lu currighjolu
Per purtanne la flacchina
Per ghjunghje indu i so paesi
Qualchì mese istatina. […]
Impinzutitu era appena ancu eo. À stà
in Parigi, si piglia prestu l’accentu di
u locu. A statina, ùn era tantu fieru di
vede i mo cumpagni è i mo cugini ride
si ne gentilmente di mè quand’eo
parlava francese.
In un certu modu, e canzoni riescenu
à accende ricordi.
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 43
Sò nati
primura di u sensu, di i
ghjochi è i minighichji
suttili di Brassens, maestru
di un arti maiò : a canzona.
Si pò dì chì Ferrali a ci faci
in bona manera, denduli à
l’opara tradutta u so pocu è
tantu di cursitudini. Da i
parti di Sète, quiddu chì ùn
faci parti di « e triste
cennere di cunsequenze »,
una scaccanata si farà… di
piacè.
Puesia
Cumpità u ghjornu
Rosa Alice Branco, Albiana, 2009
A noscia amica purtughesa Rosa Alice
Branco a cunniscimu da parechji anni
in Corsica. A noscia rubrica Scunfini
avia avutu a diccia di falla scopra à i
littori di Bonanova.
Eccu chì, dopu à a magnifica racolta
di Casimiro de Brito (traduttu da D.
Verdoni), Ghj. Thiers è F. M. Durazzo
ani dicisu di falla cunnoscia à
traversu à un’opara sana in a
cullana bedda furnita avà,
quidda di « E Cunchiglie » di
Albiana.
Pueta tradutta in parechji
lingui, Rosa Alice, prufissori
di psiculugia in Porto, hè à
capu di una decina di
racolti. A so arti hè fatta di maghjini
vistigati è non pruvucati o creati.
L’estru s’insuchja di un cuttidianu in
cerca manenti d’amori. Ni sbucca u
titulu di Cumpità u ghjornu. Issu
« computare » latinu metti in ordini è
u puema si campa in u disestu.
L’assestu/disestu di a vita metti in anda
l’opara. L’insemi arreca una bedda
dicitura di forma filata, senza versi ne
rimi ma cù versu è ritimu monda.
Vaghjimi spizzati
A. Di Meglio
Aiacciu, 2009, Ed. Albiana,
cullezzione “E cunchiglie ” 10 €
Ci offre quì Alanu Di Meglio una
racolta bella chè urganizata. In trè
parte... Vaghjimi santi chì conta 29
puemi, Vaghjimi in l’anima chì ne conta
20 è Vaghjime di tè dinù 20. Vulintà di
creà un assestu significativu da l’autore
da disciuplicà l’emuzione soia è da
avvià l’emuzione di u lettore. In a
tensione trà u pesu di l’ombra « di i
tumba umidi » di a prima parte, è a
speranza di l’aranciu chì « ci rindarà
l’oru » di a segonda parte... u pueta si
stà, incertu è in cerca, à mezu à u mondu
cum’è quellu Ecce Omu disegnatu da
Leonardo da Vinci à tempu tiratu in
pettu da i fracassi di u fora chì u spezza
è in lea cù un mondu interiore chì
l’azzeca. Raportu di forza in simetria
chì ùn pò truvà u so equilibriu chè in
l’Amurosa...chì face esce u pueta da a
tentazione di l’agunia di i ricordi chì
brusgianu per risponde à a brama di a
vita di quella chì u chjama è li dà
realità : « dammili tù l’ochji mei ».
Incantesimu di l’amore da sbucinà l’eri
è l’oghje, l’aldilà è a prigione di e cose
troppu chjare. Vindemmia mistica.
Iss’opera ?... a memoria viva,
caleidoscopica, affascinante, di
l’omu chì si gira è torce u capu.
Mumentu periculosu... zarra
intravvista è persa da Urfea.
Chì ci ricolla in gola.
Brassens, Puemi è canzone
Pierre-Joseph Ferrali, Colonna éd.,
2009
Dui o trè cosi di Brassens erani ghjà stati
tradutti. Pinsemu à La prière (parolli di
Francis James) da Fusina o puri u
Gurigliu dighjà cantata in corsu.
Quì, l’amicu Ferrali, si hè attaccatu à
l’opara sana di Brassens. Pocu
travaddu ! L’affari ùn hè robba di cinqui
minuti quandu si sà un tempu chì ci voli
à adattà una canzona. Ci hè tuttu u puttachju di a rima, a difficultà di u ritimu
cusì impurtanti inde Brassens assai
influenzatu da u jazz. U tuttu cù a
43
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 44
nimentu. Mancu mali : trattà di u
paesi, di i lochi di u ricordu, metta u
toponimu in puesia…Robba più cunvinuta è parpena tricaticcia ùn ni
pudariati truvà è u risicu di cascà in a
trappula di u troppu intimu hè tamanta.
Quissi i trappuli, Sonia i s’hà francati.
Ùn ci porta micca in i so lochi, si lascia
solu purtà da i sensi mimoria. Pari chì
u francà in un età più maiò a metti in
situazioni di ùn lascià perda ciò chì
ferma caldu è chì ùn aspittava cà issu
zinzicu d’impidu, sirvutu oramai da un
talentu pueticu arrutatu. I sensi in
isvegliu sò sempri stati in issi lochi di
a zitiddina. Aspittavanu solu i parolli
è i maghjini più belli. Pudeti voi campà
listessa cosa è ùn dilla mai è ùn avè
mai mancu i mezi.
Puesia di a Curta lina incrucia i
registri, tutti quanti chjassi di l’arti
puetica ammaistrata : scherzu, prusupupea, annunzii inariulati, emuzioni,
idiomatisimi o affurisimi. Faci chì ni
ghjunghjimu à un’ incaminata, micca
propiu una spassighjata, piuttostu un
parcursu chì a s’allonga, si pianta o a
s’arrochja. Caminu iniziaticu di i sensi
spartati è spartuti, a zitedda s’incarna
in l’adulta è l’adulta si ghjoca quant’è
a zitedda. L’ambivalenza ghjoca chì
l’ambiu di a Curtalina hè par essenza
ghjucanciu. Un esempiu : andendu à
caccia ùn ci pò cà a niscintria par pudè
fà sbuccà issu sguardu trà u crudeli di
u fattu è l’amori di u babbu è tucchemu
à contu meu quì, u più beddu passu di
a racolta.
Si capisci tandu chì tuttu u valori di
l’opara di Sonia ferma in issa capacità
à mantena i sensi zitiddini è à rigalà a
parolla puetica. Hè cusì ch’aghju capitu
issa infrasata ch’aghju citatu prima :
a zitedda vi porta appalamanu par i so
lochi chì in u frattempu hè ingrandatu
u puema.
Sfoghi
M.A. Antonetti Orsoni, Albiana/CCU,
2009
« Sottu à focu/sole è sulleoni/e
ghjurnate d’estate/anu infiaratu/a
nostra lingua/ùn ci scurdemu
d’accatizzalla ! »
Eccu unu di i puemi di Marianghjula
Antonetti-Orsoni. A forma n’hè quì
appena afforistica chì s’appoghja
nantu à u dittu di a natura par dà
cunsigliu à l’umanu. U puntu di
partenza d’ogni puema hè bellu
bellu in giru à a natura. U raportu si
faci à quandu simbolicu, à quandu
sinsuali o puri pedagogicu chì
Marianghjula, insignanti hè, è ferma
in a so arti. L’insemi ci dà una
dicitura
monda
frisca, varia cù un’
indiatura chì pò
ancu appariscia
sittantesca à u sensu
chì u puema ferma
ottimistu è giratu
versu l’avvampata
di una cursitudini
chì leia l’umanu à u
so locu.
Puesie di a
curtalina
Sonia Moretti,
Albiana/CCU, 2009
« Ùn aghju dumandatu/ nunda/ di ciò
chì m’hè accudutu/ ma vogliu tene
tuttu. » Hè cù stu puema chì finisci
issa racolta di Sonia Moretti. Ni pudia
ancu essa u principiu.
Mi pari chì in issa manata di filari teni
a scummissa di a pueta. Una
scummissa difficiuli : quidda di dassi
à a nustalgia di a zitiddina senza sacrificà una volta di più à u sacru manti-
44
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 45
Sò nati
Rumanzu
Teatru
Septième ciel
Guy Cimino
è u Teatrinu
Ghjacumu Thiers, Albiana, 2009
Eramu in suspettu dapoi parechji anni.
Si sintia chì a prosa corsa ùn s’accuntitava più di u monodì, d’una narratività simplici è accademica (puri sì
l’accademismu ùn hà avutu tantu
successu in corsu) in lingua corsa.
È chì lingua ? ùn hà avutu u Sittanta
u tempu di pona una lingua corsa
literaria cù una bedda manata d’autori
chì l’ani illustrata di bona manera ?
Thiers era unu di quissi è si metti oghji
in situazioni di trasgressioni o di trapassera.
Hè cusì chì ci dà forsa u primu rumanzu
polifonicu, tantu chì u partitu presu di
a diversità narrativa hè palesu : corsu,
francesu, francesu righjunali, lingua
texto…L’autori si faci…sociolinguistu
è usa simpliciamenti di parechji lingui
o registri di lingua sparti in Corsica.
Par ùn staccà fundu è forma, si pò dì
chì Thiers ci arreca un ritrattu suciali
è tocca à u littori à ricunnoscia una
Corsica oramai plurali è assumata cusì.
U scenariu premi pocu o cusì pocu cù
una specia di giallu à a salsa auropeana
chì viaghja abbastanza bè. U motu più
intarissanti hè in a digressioni manenti
chì arreca, à fetti di vita, una Corsica
altra, più mischina, menu nera ma
monda più grisgia in a so
banalità è in i so dibbulezzi
cusì cumuni finalamenti
(ed hè quì a vera stuzzicata), com’è sì tuttu u
discursu di una specificità fiera duvia oramai
cascà. Ritruvemu cusì
l’arti ammaistrata di a
Funtana d’Altea, ma
in altri cundizioni
suciali è idintitarii.
Quaterni teatrini, Albiana/CCU, 2009
In a cullana oramai bedda furnita di i
Quaterni teatrini ci mancava
senz’altru issu quartu vulumu,
l’opara di maestru Cimino. Sia cun
Ghjacumu Thiers o in andatura
d’adattazioni (sintiti què : Becket,
Brecht, synge, Shakespeare, Pagnol,
Sibleyras o Garcia Lorca), da a
Cumpagnia di l’Olmu à u Teatrinu, da
cumidianti o mittori in scena, à a
televisiò o i toli teatrini, Cimino hè
oghji à capu di un opara ma
supratuttu di un’ oparata.
Cinqui pezzi sò dati quì (I strapazzi di
Bazzicone, Past’asciù en vrai, U
montasega di dilà di i monti, U rè
Leriu è U ventu di i castagni). Ci si
trova quì l’universu particulari di u
Teatrinu, cù i so cumidianti stupenti
di talentu, trà risa è assurdu, dendu à
u teatru corsu una misura mai chjappa
sin’à oghji.
45
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 46
Blogosfera
Pour une littérature corse
Avemu avutu l’occasioni di prisintà in
issa rubrica qualchì spaziu in ligna chì
trattava di literatura corsa. Pari chì
oghji ch’hè oghji u finominu di a
prisenza di un dì litarariu in corsu nantu
à Internet fussi propiu di primura.
Bastianu Quenot, à l’occasioni di un
culloquiu pocu tempu fà, hà prisintatu
un istudiu nantu à a prisenza di a lingua
corsa nantu à a reta. Aldilà di tuttu ciò
chì si ni po tirà d’analisi di cuntinutu
è di spartera sociolinguistica, ci hè
parsu una bona di dà à u littori stu pocu
è tantu da fraquintà, di modu à ch’iddu
si possi campà o fassi un’ idea.
Si vidi chì a literatura si sparti una fetta
impurtanti è ùn semu micca i soli à dì
chì issu spaziu hè in via d’imponasi di
manera accriscitiva com’è un locu
maiò di a sprissioni viva scritta corsa.
À mezu à tutti quanti, ni vulariamu
assignalà trè sta volta :
Censu di u web
corsofonu
(fattu da
Bastianu Quenot)
http://pourunelitteraturecorse.blogs
pot.com/
U primu ch’è no vuliamu ammintà ùn
apparisci in u listinu di Quenot. Ma
puri l’accennu ùn hè mancu appena
sbagliatu tantu chì stu situ custituisci
una vera mina di prisentazioni critica
di ciò chì si faci in Corsica, fussi in
corsu o in francesu. Par l’amicu
Francescu Saveriu Renucci, a sprissioni literaria hè tuttu una è ni faci un
censu più chè garbatu. L’assestu è a
circulazioni sò monda pratichi è piacevuli è u studianti com’è l’amatori ci
trovarani u so tornacontu.
U foru corsu
http://forucorsu.forumactif.com/forum.htm
À mezu à monda robba in lingua
nustrali, quì ci pudeti truvà testi in
prosa o in puesia. Pensu chì Bonanova
PATRIMONIU
LITERATURA
ATTUALITÀ
L’ADECEC
A Nazione
L’ADECEC
Spassighjate in Scolca
Matina Latina/AVALI
A Piazzetta
In mimoria di Ghj. Morellini
U Scoddu
A Nazione
Paghjelle, cantate è versi scritti
Marcu Biancarelli
A casa di u populu
corsu
Cursichella, piazza à u paese
Gazetta Mirvella
Corsica Télé
Corsica di sempre
U caseddu di a puesia
TV Paese
Paese di Moltifau
Bloggu corsu
Masai, RCFM
Paese di Marignana
Parulle scritte da a
Tavagna
Detti Oghje,
Via Stella
Scuperta di a Corsica
U campu di l’Erbaghju
Corsica TV
Populu corsu
Contrafocu
Paese di Rapale
Invistita di N. Paganelli
Ghjattuvolpa
Corsigativi
U Pinzalone
Corsica Movies
A Bibbia
Corsitana
46
B
A
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 47
Sò nati
avaria intaressu à ciuttà in issa pruduzzioni da fà una scelta rigulari da publicà
nantu à a carta. Da suvità…
Doppiu intaressu quì : u primu di
scopra stu situ di spaluzzati in Parigi.
Studianti chì circani di sicuru di
mantena u fiatu corsu à traversu
unipochi d’attività d’accolta è di
sparghjera. Ma u fattu maiò ch’è no
vuliamu incalcà hè a (ri)nascita di a
rivista A Chjamata (http://sd1.archive-host.com/membres/up
/148779633546574787/A_Chjamata
_n0.pdf) chì si pò leghja in ligna à u
furmatu PDF. Ci scrivini unipochi di
ghjovani talenti chì dicini chì «
Oghje, ci tocca cù stu numaru 0 (più
ristrettu ben intesa) à fà campà sta
publicazione. A femu cù mudestia di
pettu à e persunalità di prima trinca
chì anu puntellatu a storia di a Casa di
u populu corsu ma cù tamanta
passione. Noi altri, giovani studienti
corsi in Parigi, ci mettimu ind’è i
passi di i nostri anziani. Pruvaremu à
purtà un certu rinovu. » è cusì sia !
U blog di Cristofanu Filippi
http://chfilippi.spaces.live.com/
Prufissori di corsu, Cristofanu hà participatu à Interromania, u situ di u Centru
Culturali Universitariu. Parulieru,
pueta è cantarinu, u nosciu amicu lascia
zirlà in issu blog tutta a so sinsibulità
è unu statu d’anima à fior di peddi chì
và aldilà di ciò chè no cunniscimu
dighjà da a so pruduzzioni. Da scopra
cun emuzioni.
A Casa di u populu corsu cù
a rivista A Chjamata
http://acasadiupopulucorsu.wifeo.
com/
lu
PEDAGUGIA
SERVIZII
FORUM
CUMMERCIU
Dizziunariu
Infcor
ISTITUZIONI
Collectivité
L’ADECEC Brasserie Pietra
territoriale de Corse
Compagnie Corse Centre culturel
U Foru corsu
Méditerranée
universitaire
Parlemu corsu
Google
Ghjuventù
vagabonda
Lingua corsa
Wikipédia
Camperemu
Orezza
Langue corse
Eiu stessu
Lingua reta
Blog lingua corsa
A lingua corsa
47
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 48
Sussuri
operaie o sartore elle si ritrovanu
intornu à u lavatoghju per discorre,
cuntrastà è ancu incirmulà si, ma dinò
appacià si, cunsulà si, in trattendu da
stintu lavandaghju tutte e so vicende,
strazii è altri affanni. Sugnuna cù e so
sciagure, senza nisuna ritenuta, mentre
ch’elle s’affaccendeghjanu à i panni,
facenu parte di e so noie di casa, di
l’estri di i so omi, di e so muche prufeziunale, di e so angosce e più intime è
ancu di e so curnificazione… «Quì, sò
fatti è detti universali chì ci rammentanu chè noi simu tutti à sorte para»,
dice Jean-Pierre Lanfranchi, cù seriu è
maliza attempu. Una messa in prova
di ciò ch’ella pò generà a parolla
quand’ella hè a spressione di a libertà.
«Duttore per forza
o per amore»
di Moliere, adattazione è messa in
scena da Guy Cimino. Centru
Culturale di Portivechju, l’11
dicembre 2008.
U genere tragicu appaghjatu à a risa hè
a marca di Molière, quessa si sà. Ma
vene in sopra più u piacè di ritruvà issi
elementi trasposti à a nostra lingua. È
non solu. U fattu d’avè messu l’accentu
nant’à u vissutu cunghjucale, duve a
donna piglia tutta a so impurtenza, ci
aghjusta una riflezzione in più, moltu
più quandu i cummedianti piglianu u
publicu à testimone, surgendu da ogni
locu, à l’assufrettura. Quì, l’astuzia di
a messa in scena imbulighjata à l’estru
di a Commedia dell’Arte, dà una
dimensione tutta altra à u ghjocu di
l’attori. Benintesu e medicazione ùn sò
chè una scusa, a brama hè stata di mette
à palesu e realità causate da quellu chì
tene u putere di fà è disfà. Persunagi
tragichi, comichi o senza cumpassione,
tutti quanti sò ben accampati da AnneMarie Filippi, Jean-Battì Filippi, JeanLouis Graziani, Jean-Pierre Giudicelli,
Corine Mattei, Henri Olmeta, Coco
Orsoni è Pierre-Laurent Santelli.
«U Casalone» una
creazione di Guy Cimino. Una seria
TV per Via Stella. Tutti i mercuri in
multidifusione cù a truppa di U
Teatrinu.
Una vera suppa paisana. D’infatti, ci
si trova u mischiu di l’inforse è di e
paure, di a psicosa è di a ciantera, di
l’ambiente stranu è di a fantesia
scusgita. In issu Casalone, persu in chì
lu sà diavule duve di a Castagniccia,
l’omu si trova imbarcatu inde un
sbollaru di sciuccaghjine, di viulenze,
di buciardisimi, d’addisperi ma ancu…
d’amore. Ci vole à dì chì Cimino
quand’ellu ci si mette per francà e
limite di u ragiunevule cum’è quelle di
a derisione, ellu ci s’intende. Issu
cumbugliu agriculu è umuristicu
attempu hè per ellu un terrenu di ghjocu
predilettu. È per cundisce megliu a
suppa, un parlatu pupulare cù l’accentu
pivarosu chì face u piattu ancu di più
appitittosu. U cumpostu di a sosula hè
fattu cù i persunagi di Santu, Luisa,
Arcanghjulu, Ildegonda, Ors’Antò,
Talemacu, Lucca, Susana, chì vi
dicenu : « Bon appitittu ! » ancu s’ella
ùn hè l’ora di fà cena.
«U Lavatoghju» di
Dominique Turvin è Hélène Prevost,
adattazione di Le Lavoir, da Janine
Lepidi. In Bastia, da u 5 à l’8
ferraghju 2009. Teatru Sant’Angelo.
Messa in scena da Jean-Pierre
Lanfranchi cù una scenugrafia di Milou
Tomasi è decori di Paul Sciacca, issa
pezza mette in trambugliu tutta a truppa
feminile di Unità Teatrale. Elle sò una
bella è tremenda decina : Mado
Avazeri, Anita Ceccarelli, Roseline
Filippi, Marie-Paule Franceschetti,
Marie-Ange Guadelli, Sarah Jossen,
Ivia Medori, Elise Orsetti, Sandra
Pieralli è Anne-Marie Pieri, una decina
à chì figlie, à chì spose o à chì veduve.
Di tutti i mistieri : serve, vindarole,
48
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 49
Scunfini
Diversità
face ricchezza
Oramai hè propiu un discorsu currente
di sente dì chì u cantu è a musica sò
voce in sè è ch’elli ùn anu bisognu di
esse tradutti da esse capiti ancu fora di
a cumunità umana ch’elli dicenu. Sarà
ancu ghjusta, ma ùn hè inutile à fà una
fidighjata à i baratti ch’ella hà fattu a
spressione corsa in issa direzzione. Ùn
faremu discorsi longhi nè cumplicati ;
solu duie rimarche arrimbate nantu à
l’osservazione di un inseme di scritti
chì sò stratti da a pruduzzione di issu
muvimentu ch’è no pudemu chjama di
a nova canzona corsa, s’ella ci hè
cuncessa issa manera di dì. Hè una
manera di ammintà una parte di i canti
ch’elli anu scrittu in u so ripertoriu i
varii gruppi o persone chì si sò fatti una
nomina in a canzona corsa dapoi l’anni
1970. Eccu quì sottu, un accennu à a
mansa di testi di canti corsi chì sò
tradutti da altre lingue o pigliati tali è
quali, o mischjati cù u corsu.
Un altru puderà fà un studiu precisu.
Quì ci accuntentemu di duie rimarche
generale segondu i raporti di a lingua
corsa in relazione cun l’altre lingue
ch’elli vanu à sullicità quelli chì anu
cumpostu isse canzone.
Nimu sarà stupitu di vede affaccà à
bastanza spessu sia canzone in talianu
sia in latinu. Una è l’altra di isse duie
lingue ùn sò propiu furestere è toccanu
da vicinu à l’ingeniu percusì dì
“naturale” di l’estru corsu.
L’impurtanza di a spressione in talianu,
ognunu a sà, rispechja da una banda, a
vicinanza geugrafica, culturale è
mediatica di a Corsica cù l’ambiente
d’Italia. Ci hè da l’altra banda, u statu
culturale di quandu u codice scrittu era
u tuscanu pè i Corsi cum’è per tutte e
cumunità di u spaziu italurumanzu
(penisula è isule in u spaziu italicu). U
49
ripertoriu di a tradizione corsa puetica
cantata o micca hè spessu spessu in
tuscanu : ùn si contanu più i testi in issu
casu, u più significativu essendu,
s’omu vole, l’innu naziunale corsu.
Parechji – in e cunfraterne pè indettu –
si dumandanu oghje s’ellu ùn saria
megliu à traduce tuttu tuttu in corsu.
Dimu la chjara : a traduzzione hè inutile
è, spessu dinò scomuda è, in certi casi,
finisceria per rompe a cuesione è u significatu di u testu cum’ellu l’hà portu a
tradizione. Di fatti e manere di dì, l’articulazione, parechje parolle sputiche
tuscane integrate in u corsu sò u testu
patrimuniale di oghje è ùn si tratta
mancu stampa di scundizà ne l’armunia.
Sò fatti chì facenu vede in a spressione
corsa una capacità attiva à sprime in
corsu parolle, sequenze, infrasate,
nuzione chjappe tale è quale in tuscanu
è assimilate senza dificultà maiò.
Listessu fenomenu cù u latinu, quellu
di a messa è di u ripertoriu religiosu.
Per via di u fondu cumunu di tutte e
lingue neolatine – corsu cumpresu – và
d’incantu l’infrasata latina detta/
cantata cù u versu corsu ; pocu
impreme u significatu precisu precisu :
à e lingue sacre ùn li face dispettu una
cria di misteru !
L’altra lingua chì tocca è cuncerna u
patrimoniu di a spressione corsa hè u
francese ! A so presenza in issu inseme
di testi cantati hè significativa di un
statutu di mezu culturale ammanitu è
messu in opera da l’artisti canterini è
i scrittori chì li danu lingua. Di sicuru
ùn sarà listessu arnese, a lingua sullicitata per mezu di Jean Ferrat o
Brassens, cù un chjama è rispondi altu
di estru è di manera, è po quella strappata, impastata, impastizzata cù u
corsu in e cumpusizione macagnose di
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 50
Diana di l’Alba
Che Guevara
“I Mantini” o “Tempête”, è dinù l’alternanza trà codici in a francufunia
cum’ella affacca ind’è l’Amsterdam di
Brel ritoccu duv’elli facenu e voce “I
Muvrini”.
Quesse sò e lingue ch’ellu và à circà
in modu naturale o guasi l’estru corsu
chì a si prova cantendu. L’altre ch’è no
vidimu aduprate in u ripertoriu discugraficu sò u bascu, u spagnolu, u
catalanu è una volta solu, l’ebreiu.
Ùn hè u locu di fà studii longhi è
minuti, ma a causa più chì pare
evidente hè l’allusione à situazione chì
si sò fatte cunnosce à l’epica cuntempuranea per via di i so prublemi o
mosse pulitiche, spessu rivuluziunarie.
I spezialisti diceranu cum’è Canta u
Populu Corsu, L’Albinu, Diana di
l’Alba, L’Arcusgi è l’altri anu sunniatu
nantu à e rivolte di l’America latina o
e mosse naziunalitarie di a Penisula
iberica. Accuntentemu quì di insignà
chì e lingue di issi lochi entrenu tandu
in cuntattu cù a lingua corsa è pruducenu traduzzione, imitazione, integrazione di testi sani o à pezzi chì facenu
u cantu corsu in cuntattu permanente
cù a diversità. Eccu un’ infilarata di issi
canti chì vocanu da una lingua à
l’altra...
Noi pienghjimu la to sorte,
Sott’a la to grande storia
Duve u sole di a to furia
Hà inchjustratu la morte…
Aquì se queda la clara
La entrañable transparencia
De tù querida presencia
Commandante Che Guevara…
A to manu gloriosa è forte
À la to storia ci spara
Quandu tuttu Santa chjara
Si sveghja è ti lode
Aquì se queda la clara
La entrañable transparencia
De tù querida presencia
Commandante Che Guevara…
Veni brusgendu la « brisa »
Cun sole di primavera
È per piantar la bandera
Cun lu to bellu surisu…
Aquì se queda la clara
La entrañable transparencia
De tù querida presencia
Commandante Che Guevara…
U to amor revoluzione
Ti porta à nova impresa
È sperendu la firmezza
Cù u pugnu di liberazione…
Tavagna
Brunedda
Aquì se queda la clara
La entrañable transparencia
De tù querida presencia
Commandante Che Guevara…
Ah la me Brunedda,
La me Brunedda hè bedda,
Cinque quattru trè è dui è una,
La me Brunedda hè bruna !
Ah la me Brunedda
Cinque quattru trè è dui è una,
La me Brunedda hè bruna,
La me Brunedda hè bruna
Ah la me Brunedda
Quattru trè è dui è una,
La me Brunedda hè bruna,
La me Brunedda hè bruna !
Ah la me Brunedda
Trè è dui è una,
La me Brunedda hè bruna,
La me Brunedda hè bruna !
È anderemu davanti
Sempre cun tè, avanzemu
È cun Fidel ti diremu
« Hasta siempre Commandante ! »
50
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 51
Scunfini
Estaba Maria Chuchena sentadita en la barranca,
Sentadita en la barranca, estaba Maria Chuchena,
Con su vestido en las piernas, recogiendo flores blancas,
Recogiendo flores blancas, estaba Maria Chuchena.
Maria Chuchena se fue a bañar
A orillas del agua, muy juntito al mar,
Maria Chuchena se estaba bañando,
Y el pescador la estaba mirando, Y le decia
Maria Maria.
Mi techo tu casa, mi techo la mia,
Mi techo tu casa, mi techo la mia ;
Mi techo la casa de Maria Garcia.
Dime qué fior te acomoda, para irtela a cortar,
Para irtela a cortar, dime qué fior te acomoda,
Si Azucena o Amapola, oh maravilla del mar,
Para cuando tu estés sola tengas con quién platicar
Maria Chuchena se fue a bañar
A orillas del agua, muy juntito al mar,
Maria Chuchena se estaba bañando,
Y el pescador la estaba mirando, Y le decia
Maria Maria.
Mi techo tu casa, mi techo la mia,
Mi techo tu casa, mi techo la mia ;
Mi techo la casa de Maria Garcia.
Por allì salio volando una Calandria amarilla,
I Chjami aghjalesi
Una Calandria amarilla, por allì salio volando,
Yen su piquito llevaba una Rosa de castilla,
Y el viento la deshojaba como la una maravilla.
Maria Chuchena se fue a bañar
Adeste fideles, laeti, triumphantes,
A orillas del agua, muy juntito al mar,
Venite, venite in Bethleem
Maria Chuchena se estaba bañando,
Natum videte regem angelorum
Y el pescador la estaba mirando, Y le decia
Venite adoremus, venite adoremus,
Maria Maria.
Venite adoremus dominum.
Mi techo tu casa, mi techo la mia,
Mi techo tu casa, mi techo la mia ;
En grege relicto humiles ad cunam
Mi techo la casa de Maria Garcia.
Vocati pastores approperant
Et nos ovanti gradu festinemus.
Venite adoremus, venite adoremus,
Venite adoremus dominum.
L’Abbrivu
Maria
Chuchena
Adeste fideles
Aetemi parentis splendorem aeternum
Velatum sub carne videbimus
Deum infantem pannis involutum.
Venite adoremus, venite adoremus,
Venite adoremus dominum.
Pro nobis egenum et foeno cubantem
Pii foveamus amplexibus
Sic nos amantem quis non redamaret
Venite adoremus, venite adoremus,
Venite adoremus dominum.
Venite adoremus, venite adoremus,
Venite adoremus,dominum.
51
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 52
I Mantini
Au Paradis
In lampendu mi d’un tettu
Un bellu ghjornu, mi sò tombu
Senza presentà lu bigliettu
Mi ne sò passatu in l’altru mondu
À l’entrata di u paradisiu
Santu Petru ghjucava à carte
Sò entratu senza lu so avisu
E porte eranu grand’aperte
Au paradis, au paradis,
Ce que j’ai vu je vous le dis
À Charlemagne, in bissicletta
Chì si manghjava una panetta
Napoleon, cun Sainte Héèene
Chì pruminavanu in Volkswagen
À Louis XVI cù una pattula
U capu in poppa è gamba à prua
Louis XIV cù un kodak
Piglia en photo à Jeanne d’Arc
Aghju vistu anc’à Hitler
Cù e so mustacce à sommier
È l’amicacciu Robespierre
Discurria François premier
U cosmonautu Gargarinu
Tranquillamente cass’a crutta
È lu famosu Mussolini
Manghjassi un piattu di pastasciutta
Au paradis, au paradis,
J’ai vu Laurel et Hardy
Jules Cesar cun Spartacus,
Mister Churchill ‘nd’ un autobus
L’abbé Faria fendu u turistu
Inseme cù u comte di Monte Cristu
À Mistinguette
Faire la pin up
Marie-Antoinette
In mini jupe
J’ai vu les saints et les apôtres
J’ai même vu Papa Noël
Chì si suchjava un caramel
J’espère que je n’oublie personne
Ah oui c’est vrai c’est un grand
homme
Hubert Tempete n’était pas là
È s’ellu hè mortu nisun’ a sà
O sa quae caeli pandis ostium
Eric Mattei
Ay che camino
Yo soy un hombre nacido
Allà en la pampa lejana,
Pero mi sueno querido
Es la patria americana
No tengo tierra ni casa
No tengo nombre ni edad,
Soy como el viento que pasa
Un viento de libertad.
Ay, Che camino
Patria o muerte es mi destino
Ay, Che camino
Patria o muerte es mi destino
Manana cuando yo muera
Oigan queridos hermanos,
Quiero una america entera
Con el fusil en la mano.
Au paradis, au paradis,
J’ai vu des grands et des petits
J’ai vu des rois et puis des reines
Des riches et pauvres mélangés
Là-haut on est tous les mêmes
Donc il n’y a aucun danger
Aghju vistu à Sampieru Corsu
Faire le manoeuvre sur un chantier
È l’aghju vistu fà un sforzu
Et soulever le monde entier
Au paradis, au paradis,
J’ai vu les frères Kennedy
J’ai vu les uns et puis les autres
No quiero estatuas, ni honores
No quiero versos, ni llantos
Echen al viento las flores
Y Patria o muerte es mi canto
Ay, Che camino
Patria o muerte es mi destino
Ay, Che camino
Patria o muerte es mi destino
52
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 53
Scunfini
A Filetta
L’Albinu
Hasta siempre
Euskadi
Tù misteru d’Auropa
Euskadi muntagnola
Mai ùn puderanu strughje
E lotte di i to figlioli
Ne fà tace le to speme
Lu francese è lu spagnolu.
Aprendimos a quererte
Desde la histórica altura
Donde el sol de tu bravura
Le puso un cerco a la muerte
Aqui se queda la clara
La entrañable transparencia
De tu querida presencia
Comandante Che Guevara
Dui stati assassini
Dumandanu la to morte
Ma li fiumi di rivolta
Correnu sempre più forti
D’un sangue rossu chì dice
A libertà o a morte.
Si sente da quì li canti
A vechja nazione hè in mossa
In li carrughji t’aspetta
A guardia di Juan Carlos
Contr’à’sse vile milizie
A storia ripiglia forza.
Tu mano gloriosa y fuerte
Sobre la historia dispara
Cuando todo Santa Clara
Se despierta para verte
Aqui se queda la clara
La entrañable transparencia
De tu querida presencia
Comandante Che Guevara
In Madrid anni passati
Un ghjornu ti sì svigliatu
Ridendu cum’è un zitellu
È in aria ai mandatu
Un amirale di Spagna
Di Franco un gran’suldatu.
Vienes quemando la brisa
Com soles de Primavera
Para plantar la bandera
Com la luz de tu sonrisa
Aqui se queda la clara
La entrañable transparencia
De tu querida presencia
Comandante Che Guevara
Daret’à la to bandera
S’avanzanu tutti uniti
Piscatori è paisani
La to storia ùn hè finita
Populu bascu fratellu
Patimu listessa ferita.
Tu amor revolucionario
Te conduce a nueva empresa
Donde esperan la firmeza
De tu brazo libertario
Svintuleghja la bandera
Di li populi rinviviti
Femu una storia cumuna
Nant’à’sse sponde fiurite
Semu in lotta tutti inseme
Pè fà triunfà la vita,
Semu in lotta tutti inseme
Pè fà triunfà la vita.
Aqui se queda la clara
La entrañable transparencia
De tu querida presencia
Comandante Che Guevara
Seguiremos adelante
Como junto a ti seguimos
Y com Fidel te decimos:
Hasta siempre, Comandante
Aqui se queda la clara
La entrañable transparencia
De tu querida presencia
Comandante Che Guevara
53
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 54
Canta u populu corsu
Rossignyol
I Muvrini
Vò lu mondu
Rossignyol que vas a Palma rossignyol
Encomana a la mare rossignyol
D’un bel bocatge, rossignyol
D’un vol.
À empie u mondu cun tanta brama
Una ora sola ùn basterà
U ventu dice u to nome
Da rompe a chjostra di lu campà
Encoma a la mare rossignyol
I a mon pare no pas gaire, rossignyol
D’un bel bocatge, rossignyol
D’un vol.
Perque m’ha mal maridada, rossignyol
A un pastor ma n’ha dada, rossignyol
D’un bel bocatge, rossignyol
D’un vol.
Que ern fa quardar la ramada, rossignyol
N’he parduta l’esquellada, rossignyol
D’un bel bocatge, rossignyol
D’un vol.
Cap dels laments ja no seveixem
I el temps del plany és acomplert
Però podrem viure tanta joia
quan ens mirin els teus ulls
Sòn hores tébies
Sòn hores dolces
Sòn hores belles que el temps ens porta
Anmar houïssov abroumè sirde nim
Yev espassoum ko veradartsin
Varvel è hoghe arekagui bès
Yerguinkn ou dzove gantchoumèm kez
Jamern antsnoumèn
Orern antsnoumèn
Ou taramoumèm
Dzargui neman
Jamern antsnoumèn
Orern antsnoumèn
Mintche ouchanoumè
Var abakan
El vaquer me l’ha attrapada, rossignyol
Vaquer torna me’n la cabra, rossignyol
D’un bel bocatge, rossignyol
D’un vol.
Que me’n donnaras per paga, rossignyol
Un peto i una abraçado,rossignyol
D’un bel bocatge, rossignyol
D’un vol.
Cavalcu mari è corgu mondi
Sò circataghju di libertà
Ghjente chì strazia u so campà
Aizo son coses de mainatge, rossignyol
Quan tenen pa volen formatge, rossignyol
D’un bel bocatge, rossignyol
D’un vol.
Aixi quan prego aixi quan Iluito
Guardo una mica d’espereca
Pel sol que cal fer Llevar
Guieinki tsave el tchèm lessoum
Leretse vorpe darineroun
Datargue houissov
Manem galis
Vortche achgharov
Karchèm galis
È vò lu mondu
È vò lu mondu
Sòn hores tèbies
Sòn hores dolces
Sòn hores belles que el temps ens
porta
E vò lu mondu
E vò lu mondu...
54
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 55
Scunfini
Surghjenti
Hijo de la luna
Curciu à chì ùn capisci
Issa fola chì dici
Chì una Gitana
Pricurò a luna
Da a sera à l’albighjà
Piinghjindu chiria
Unu chì vurria
Dà li amori è spusà
Ti daraghju l’omu O zingaredda
Risposi a luna piena è bedda
Ma dumandu prima
Chì u fiddolu u prima
Sia cuncessu à mè
Disgraziata à quidda
Chì par un maritu
Nega un fiddolu à sè
Luna voli essa mamma
Bramaristi di fà
L’amori è inghjinnà
Dì mi Luna argentina
Un ziteddu à chì fà ?
Comu u voli azzicà ?
Hijo de la luna
D’un babbu catranu naquì un figliu
Pocu moru è biancu com’è u cigliu
Nè verdi nè bruni
L’ochji grisgi funi
Figliu albinu di luna
Maladettu sia
U bastardu or via
Chì razza mi s’avvia ?
U zingaru si cresi ingannatu
Partì scompia a moglia à cultiddati
Ùn hè meu u partu
Chì m’hà sbagliatu
È di colpu a tumbò
Nantu à un’altura
Missi u criaturu
Po l’abandunò
Sì u ciucciu a sera ridi è canta
Di gioia a luna muta tamanta
Sì u pientu nasci
Falcata si faci
Grembiu lumu di paci
55
Tonto el que no entienda
Cuenta una leyenda
Que una hembra gitana
Conjuro a la Luna
hasta el amanecer
Llorando pedía
Al llegar el día
Desposar un calé
Tendras a tu hombre piel morena
Desde el cielo hablo la Luna llena
Pero a cambio quiero
El hijo primero
Que le engendres a él
Que quíen su hijo inmola
Para no estar sola
Poco le iba a querer
Luna quieres ser madre
Y no encuentras querer
Que te haga mujer
Dime Luna de plata
Que pretendes hacer
Con un niño de piel
Hijo de la Luna
De padre canela nació un niño
Blanco como el lomo de un armiño
Con los ojos grises
En vez de aceituna
Niño albino de Luna
Maldita su estampa
Este hijo es de un payo
Y yo no me lo cayo
Gitano al creerse deshonrado
Se fue a su mujer cuchillo en mano:
¿De quién es el hijo?
Me has engañao fijo
Y de muerte la hirio
Luego se hizo al monte
Con el niño en brazos
Y allí le abandono
Y en las noches que haya Luna llena
Será porque el niño esté de buenas
Y si el niño llora
Menguará la Luna
Para hacerle una cuna
Y si el niño llora
Menguará la luna
Para hacerle una cuna
BONANOVA_23_INT_BONANOVA_21_INT.qxd 14/12/2009 15:21 Page 56
Tempête
Les piliers du comptoir
Nous les piliers des comptoirs
Alignés tous en extase
Après le boulot le soir on n’entend que cette
phrase
Sers nous car c’est la mienne
Tchin à la tienne Étienne
Camille, Camille, Camille, Camille,
Fà mi a camomiglia
Et les femmes qui nous disent :
« Ivrognes, ivrognes, ivrognes, ivrognes,
Crevez bande d’ivrognes ».
Chi sborgna, chì sborgna, chì sborgna, chì
sborgna,
Chì sborgna o chì vergogna
On chante on boit on discute
Noi i veri vagabondi
Impaghjellemu et on se dispute
In fend’i chjami è rispondi
Dopu si senti à l’ora
Quandu ghjuchemu à morra
« Quattru, tutta tutta, servi ci »
Ripigliu
Tous les soirs à la même heure
Le pastis coule à flots
Certains d’entre nous ont peur
Surtout les fous de Margot
Soudain la femme d’un pote
Crie en claquant la porte :
« O mulizzu, o imbriagò
Ti manghji tutt’i solli
Coll’in casa chì ti dò eu »
L’Arcusgi
Askatasunera
Quale sì ? Eskualduna naiz
D’induve sì ? Mendiko gizon naiz
U to paese, cumu si chjama ?
Euskadi ene herria da
Nor zara ? Eiu sò corsu
Nungoa zara ? Vengu d’un paisolu
Zein da zure / Herriaten izena ?
U mo paese / Ghjè Corsica
Simu fratelli
Anaiak gara
Circhemu a strada
Askatasunera
U populu corsu / Campa di stonde
amare
Di i nostr’antenati / A lingua si more
L’usu nustrale / Di campà
Senza rivolta / Smariscerà
Ivrogne, ivrogne, ivrogne, ivrogne,
Le reste à la maison
Puis on sort au Monte d’Oru
Tutti allegri è tutti pieni
À chì casca à nant’u prunu
Oimè chì teni teni
Poi dopu per carrughju
Cantemu in pienu bughju
Baita / Nere herrian
Bainan euskara / Beti bizi da
Eskualdunak izan / Nahi dugu
Presoak etxean / Nahi ditugu
Simu fratelli
Anaiak gara
Circhemu a strada
Askatasunera
Ripigliu
A sera simu lioni
Femu i macchi è femu i duri
A mane simu cuglioni
Et moi tout chìffoné
Je crie comme un damné :
« O chéri ne possu più
Fà mi una tisana, u Primperan
U Primperan per u fegatu chì schiatta
Ghjè ora ava / Tutt’inseme
Per noi / Di custruì l’avvene
È di lottà / Senza piantà
Sin’à l’alba / Di a liberta
Jeiki jeiki / Denak extean
Orain ibili / Gara bidean
Haurrek gurekin / Herriarentzat
Eskuz esku / Askatusunera
Suzanna, Suzanna, Suzanna, Suzanna,
Fà mi una tisana
Germaine, Germaine, Germaine...
Fais-moi une verveine
56

Documents pareils

Quantu volte Quantu volte n`avemu sunniatu D`un

Quantu volte Quantu volte n`avemu sunniatu D`un Et encore moins à vendre Aujourd’hui encore la vie nous enseigne

Plus en détail