BO ZAR MU SIC

BO
ZAR
MU
SIC
03.04.2015
Palais des Beaux-Arts | Paleis voor Schone Kunsten
Hawniyaz Ensemble
Hawniyaz Ensemble
Kayhan Kalhor, kamânche | kamancheh
Aynur Dogan, chant | zang
Salman Gambarov, piano
Cemîl Qoçgirî, tambûr | tanbur
21:30 – Fin du concert | Einde van het concert
1
Hawniyaz Ensemble
FR
Le Hawniyaz Ensemble a vu le jour en 2012, suite au Morgenland
Festival de la ville allemande d’Osnabrück. Aujourd’hui, le voici invité à
BOZAR pour inaugurer sa grande tournée européenne. Ce projet singulier
rassemble quatre musiciens issus de pays et de cultures distincts qui partagent néanmoins un certain nombre de points communs. Les mélodies empruntées aux traditions persane, turque, kurde, alévie et azérie y forment un
ensemble harmonieux. Ces cultures musicales ont évolué côte à côte et leur
histoire est nourrie de siècles d’échanges culturels mutuels. Parmi les caractéristiques que partagent ces traditions immémoriales – qui, aujourd’hui, se
distinguent entre elles par un idiome spécifique – on trouve entre autres le
système des tonalités et des modes mélodiques (maqâms, mughams, makams,
dastgahs), une organisation métrique et rythmique basée sur la versification,
la texture majoritairement monophonique, l’importance centrale du mot et
de l’élément vocal, ou encore, la pratique musicale basée sur la variation et
l’improvisation.
Chacun des quatre musiciens dispose de son propre patrimoine musical et vise à l’explorer en profondeur. À partir de ce matériel, ces musiciens
creusent leur propre sillon, tout en se tenant ouvert au reste du monde et au
paysage musical contemporain. Leur connaissance du répertoire traditionnel et leur expérience en matière d’improvisation leur offre tout l’espace et
la liberté utiles à l’élaboration d’une création commune. Le chant de la jeune
Aynur Doğan est spontané, mais aussi plein de maturité et témoigne d’une
grande culture vocale, tandis que le son du joueur de kamânche, Kayhan
Kalhor, apparaît intrigant, expressif et virtuose. Ajoutez à cela, le jeu raffiné et
jazzy de Salman Gambarov et celui, ancré dans la tradition alévie, du joueur
de tambûr Cemil Qoçgiri, pour que se crée une véritable synergie surpassant à
maints égards la pratique individuelle. L’oreille aiguisée, le naturel du jeu et la
science musicale dont cet ensemble fait preuve transfigurent chacune de ses
performances en une expérience auditive d’une grande intensité.
2
NL
Het Hawniyaz Ensemble zag het licht in 2012 naar aanleiding van het
Morgenland Festival in het Duitse Osnabrück. Alvorens een grote Europese
tournee te ondernemen, is het nu al te gast bij BOZAR. Dit bijzondere project is een samenwerking tussen vier muzikanten uit vier landen en culturen,
die toch heel wat raakpunten hebben. Melodieën uit de Perzische, Turkse,
Koerdische, alevitische en Azerische tradities versmelten met elkaar tot een
harmonieus geheel. Deze muziekculturen leunen dicht bij elkaar aan en bevatten heel wat gemeenschappelijke elementen. Hun geschiedenis loopt gelijk, en doorheen de eeuwen was er een voortdurende wederzijdse culturele
uitwisseling. Raakpunten tussen deze oude tradities – tegenwoordig zijn ze
wel te onderscheiden door een eigen idioom – zijn onder meer het toonsysteem en zijn melodische modi (maqams, mughams, makams, dastgahs), het ritmisch-metrische systeem gebaseerd op poëtische versvoeten, de grotendeels
monofone textuur, het centrale belang van het woord en het vocale element,
en een muzikale praktijk gebaseerd op variatie en improvisatie.
Alle vier de muzikanten hebben hun muzikale erfgoed ten gronde verkend en vertrekken vanuit die basis om met een openheid naar de rest van
de wereld en het hedendaagse muzieklandschap, nieuwe wegen in te slaan.
Hun kennis van het traditionele repertoire en hun ervaring met improvisatie stellen hen in staat om in alle vrijheid tot een gezamenlijke creatie te komen. De jonge maar toch rijpe, spontane en tegelijk gecultiveerde stem van
Aynur Doğan, de indringende, expressieve en virtuoze kamanche-klank van
Kayhan Kalhor, de verfijnde jazzy pianostijl van Salman Gambarov en het in
de Alevitische traditie verankerde tanbur-spel van Cemil Qoçgiri versmelten
tot een prachtig geheel, dat het individuele overstijgt. Hun scherpe gehoor,
hun natuurlijkheid in het musiceren en hun grote muzikale kennis maken
hun collectieve performance tot een diepgaande luisterervaring.
3
Kayhan Kalhor
Salman Gambarov
Aynur Dogan
Cemîl Qoçgirî
4
Biographies | Biografieën
Kayhan Kalhor
FR
Kayhan Kalhor naît à Téhéran en 1963. À sept ans, il se lance dans la
pratique du kamânche, avant de devenir, à treize ans, membre de l’Orchestre
national de la radio et de la télévision d’Iran. Il parcourt ensuite le pays, en
recherche de rythmes, mélodies et timbres spécifiques à différents groupes
ethniques (principalement kurdes et turques), dont il nourrira, par la suite,
son propre langage musical. S’ensuivent les collaborations aux côtés de
grands noms de la musique classique iranienne, tels que Mohammad Reza
Shajarian ou Hossein Alizadeh, avec lesquels il fonde l’ensemble Masters of
Persian Music. Sa soif intarissable de nouveaux partenariats l’amène à rencontrer notamment les musiciens indiens Shujaat Husain Khan et Swapan
Chadhuri, le Kurde Ali Akbar Moradi, le joueur de saz turc Erdal Erzincan, les
ensembles américains Kronos Quartett, Brooklyn Rider Quartett, ou encore,
le Silk Road Ensemble de Yo Yo Ma. Kayhan Kalhor s’aventurera également
dans le domaine de la composition de musiques de film et pour la télévision.
La bande originale de Youth Without Youth (2007) de Copolla est une de ses
réalisations.
NL
Kayhan Kalhor werd geboren in Teheran in 1963. Hij begon kamanche te spelen op zevenjarige leeftijd en werd al op zijn dertiende lid van het
Nationaal Orkest van de Radio en Televisie van Iran. Hij reisde door heel
Iran op zoek naar specifieke ritmes, melodieën en timbres uit de muziek
van vooral Koerdische en Turkse bevolkingsgroepen, die hij vervolgens integreerde in zijn muziek. Hij werkte samen met grote namen uit de klassieke
Iraanse muziek zoals Mohammad Reza Shajarian en Hossein Alizadeh, met
wie hij het ensemble Masters of Persian Music vormde. Zijn niet aflatende
zoektocht naar nieuwe samenwerkingen bracht hem in contact met onder
meer de Indische muzikanten Shujaat Husain Khan en Swapan Chadhuri, de
Koerdische muzikant Ali Akbar Moradi, de Turkse saz-speler Erdal Erzincan,
de Amerikaanse Kronos- en Brooklyn Rider-strijkkwartetten en het Silk Road
Ensemble van Yo Yo Ma. Kayhan Kalhor componeerde ook muziek voor tv
en film en is onder meer te horen op de soundtrack van Copolla’s film Youth
Without Youth (2007).
5
Aynur Doğan
FR
Aynur Doğan (1975) est née dans la région ouest de la Turquie et a étudié
le chant au sein de la prestigieuse école privée d’Arif Sağ à Istanbul. En 2002,
cette chanteuse, aussi à l’aise en turc qu’en kurde, sortait son premier album.
Elle fut également mise à l’honneur au travers du plebiscité Istanbul Hatırası /
Crossing the Bridge, documentaire musical de Fatih Akın. Depuis lors, Aynur
a écumé les grands festivals à travers le monde et s’est offert la collaboration
d’étoiles des scènes musicales turque et internationale. Son album Rewend est
paru chez Sony en 2010 et la réalisation du clip vidéo de sa chanson-titre fut
confiée à Fatih Akın. Une autre sollicitation prestigieuse a amené l’auteurcompositeur, guitariste et producteur espagnol, Javier Limón, connu pour
son travail avec la chanteuse de Fado Mariza, à participer à la réalisation du
dernier opus d’Aynur Doğan, Hevra/Together (2014).
NL
Aynur Doğan (1975) werd geboren in Oost-Turkije en studeerde zang
aan de prestigieuze privéschool van Arif Sağ in Istanbul. In 2002 bracht ze
haar eerste album uit. Ze kwam ook aan bod in de succesvolle muzikale documentaire Istanbul Hatırası / Crossing the Bridge van Fatih Akın. Aynur trad
sindsdien wereldwijd op in grote festivals en werkte samen met grote namen
uit de Turkse en internationale muziekscène. Ze zingt zowel in het Turks als
in het Koerdisch. Haar album Rewend werd in 2010 door Sony Music uitgebracht, en Fatih Akın maakte haar eerste video voor de titelsong. Voor haar
laatste album Hevra/Together (2014) werkte ze samen met de beroemde Spaanse
producer, songwriter en gitarist Javier Limón, bekend van zijn samenwerking
met onder meer fadozangeres Mariza.
6
Salman Gambarov
FR
Salman Gambarov (1959) a étudié la musicologie et la composition au
Conservatoire national de Baku, capitale de l’Azerbaïdjan et également sa
ville natale. Il a travaillé au sein du Théâtre musical national, en tant que pianiste, et enseigne actuellement à l’Académie de musique de la ville. En 1996, il
a créé le Bakustik j-Jazz Ensemble, avec lequel il se produit à travers le monde.
Salman Gambarov est une sorte de caméléon musical, à la fois à l’aise dans
l’univers éclaté du jazz et en pleine possession des codes de sa tradition culturelle, ceci donnant lieu à un réel crossover contemporain. Parmi les différents
festivals de jazz et de musique moderne où il s’est déjà produit, on relève entre
autres le prestigieux Montreux Jazz Festival.
NL
Salman Gambarov (Baku, 1959) studeerde musicologie en compositie
aan het Nationaal Conservatorium van Baku, de hoofdstad van Azerbeidzjan.
Hij werkte als pianist in het Nationaal Muziektheater en geeft les aan de
Muziekacademie van Baku. In 1996 richtte hij het Bakustik j-Jazz Ensemble
op, waarmee hij wereldwijd concerten gaf. Salman Gambarov is een ware
muzikale kameleon die niet alleen thuis is in verschillende jazzstijlen, maar
ook de traditie van zijn cultuur uitstekend beheerst en deze kan omvormen
tot een hedendaagse cross-over. Hij was te horen op festivals van jazz en moderne muziek, waaronder het Montreux Jazz Festival.
7
Cemil Qoçgiri
FR
Cemil Qoçgiri est né en Allemagne en 1980, dans une famille alévokurde. Dans l’alévisme, la musique fait partie intégrante de la pratique religieuse, et le tâmbur y est un instrument sacré. Dès le plus jeune âge, Cemil
Qoçgiri a baigné dans cette tradition musicale, bien présente au cœur de la vie
familiale. Il a toutefois également bénéficié d’un enseignement musical plus
formel. En 2005, il a gagné les montagnes de Munzur afin d’y filmer les derniers derviches toureurs encore en vie. Il en est né un documentaire intitulé
Sarraf (VCD, Etno Müzik, 2005).
NL
Cemil Qoçgiri werd geboren in Duitsland in 1980, in een Koerdischalevitische familie. Binnen het alevisme is muziek een vast element van
het geloof, en de tanbur wordt als een heilig instrument beschouwd. Cemil
Qoçgiri leerde deze muzikale traditie reeds op jonge leeftijd in zijn familie,
en volgde later ook nog formeel muziekonderwijs. In 2005 trok hij naar het
Munzur-gebergte om er de laatste nog in leven zijnde derwisjen te filmen. Dit
resulteerde in de muziekdocumentaire Sarraf (VCD, Etno Müzik, 2005).
Liselotte Sels & Sohrab Jabbari
8
Programme commenté | Programma met commentaar
1. Delale
Mon bel amour | Mijn schoonheid
FR
Une femme songe à la cruauté
et au caractère éphémère de la vie.
Elle demande à son bien-aimé de
laisser son troupeau de moutons
paître derrière leur maison et le supplie de ne pas la quitter.
NL
Een vrouw mijmert over de
wreedheid en de vergankelijkheid
van het leven. Ze roept haar geliefde
schoonheid op om zijn kudde schapen achter hun huis te laten uitrusten
en haar toch zeker niet te verlaten.
2. Gunde Hember
Le village voisin | Het naburige dorp
FR
Une chanson d’amour autour
d’un couple issu de villages différents.
NL
Een liefdeslied over een koppel
dat uit verschillende dorpen afkomstig is.
3. Rewend
Le vagabond | De zwerver
FR
Cette chanson suit le voyage
d’une âme errante. Le voyage n’est ici
pas uniquement physique, mais aussi spirituel. Où qu’il aille, l’homme
laisse des traces sur sa route.
NL
Een lied over de reis van een
zwervende ziel. De reis is niet enkel
fysiek maar ook spiritueel. Waarheen
de mens ook gaat, overal laat hij een
spoor achter.
9
4. Hejiroke
Le figuier | De vijgenboom
FR
Une chanson d’adieu chantée
par l’époux lors des fêtes de mariage,
au moment où celui-ci quitte la maison paternelle. La famille souhaite
aux mariés une vie heureuse, féconde et prospère. Chaque marié espère que cette nouvelle vie partagée
ainsi que l’amour qu’il voue à l’autre
puissent s’enraciner au plus profond,
tel un figuier.
NL
Een afscheidslied dat door
de bruidegom op huwelijksfeesten
wordt gezongen, wanneer hij het ouderlijk huis verlaat. De familie van
de trouwers wenst het koppel een
gelukkig, vruchtbaar en rijk leven
toe. Ze hopen dat hun nieuwe leven
en liefde voor elkaar diepe wortels
mag krijgen, zoals de vijgenboom.
5. Xidire min
Mon cher Xidir | Mijn Xidir
FR
Dans les années 1960, de nombreux jeunes furent recrutés pour
prendre part à la guerre de Corée.
Beaucoup d’entre eux étaient originaires de Dersim, comme Hidir, parti pour ne jamais revenir. Mon cher
Xidir est la plainte d’un père pour
son fils.
10
NL
In de jaren 60 werden talrijke jongelui ingelijfd om aan de
Koreaanse oorlog deel te nemen.
Velen onder hen waren afkomstig
uit Dersim, zoals Hidir, die vertrok
maar nooit terugkwam. Mijn Xidir
is een klaaglied, gezongen door zijn
vader.
6. Heyder
Dans une version mésopotamienne du Livre de la Genèse, le
Créateur dissimule son secret dans la
vie de l’homme. Mais quand il voit que
celui-ci ne parvient pas à le garder, il
le reprend et le confie aux cordes du
tâmbur, un luth à long manche, joué en
Mésopotamie depuis des millénaires.
Aujourd’hui, l’homme cherche encore
et toujours à déceler ce secret au travers de la musique.
FR
NL
In een Mesopotamische versie van het Boek Genesis blies de
Schepper zijn geheim in het leven
van de mens. Maar toen hij zag dat
de mens dit geheim niet kon bewaren, nam hij het terug en blies hij het
tussen de snaren van de tanbur, een
langhalsluit die in Mesopotamië al
duizenden jaren wordt gespeeld. De
mens zoekt vandaag nog steeds naar
dit geheim via de muziek.
7. Ahmedo
FR
Pour honorer la tradition,
une femme est appelée à marier un
homme plus âgé. Pourtant celle-ci
aime Ahmedo. Malheureuse, elle
demande à son aimé de l’enlever. Au
travers des métaphores de la nature,
comme la pluie ou les saisons, les paroles chantées traduisent le désarroi
et le chagrin de l’infortunée.
NL
Een vrouw moet in de lijn van
de traditie trouwen met een oudere
man, terwijl ze van Ahmedo houdt.
Ze is bijzonder ongelukkig en roept
Ahmedo opdat hij haar zou weghalen. Haar woorden vertolken haar
toestand en verdriet, waarbij ze gebruik maakt van metaforen uit de
natuur, zoals de regen, het seizoen...
8. Malan Barkir
Expulsé de la maison | Van huis verdreven
FR
Au cours du Massacre de
Dersim en 1938, des milliers de
Kurdes alévis ont été tués et bien
d’autres encore expulsés de force de
leur maison. Cette chanson est l’histoire d’un couple voué à la séparation.
NL
Tijdens de Slachting van
Dersim in 1938 werden duizenden
Alevitische Koerden vermoord en
vele anderen met geweld uit hun
huizen verdreven. Dit lied gaat over
een verliefd koppel dat van elkaar
moet scheiden.
11
partenaires structurels | structurele partners
Concert Classicarte
partenaires média | media partners
Il est interdit de photographier, filmer et enregistrer. | Het is verboden te fotograferen, te filmen en opnames te
maken. | It is forbidden to take photographs, to film, or to record.
12