bophelo bjo bo nago le morero bo a kgonega

APRIL 1 , 201 3
34567
BOPHELO BJO BO NAGO LE
MORERO BO A KGONEGA
34567
Vol. 134, No. 7
Semimonthly
SEPEDI
MAKASINE WO wa Morokami, o tumiˇ
ˇ
sa Jehofa Modimo, Mmusi wa legoˇ
ˇ
hle. O homotsa batho ka ditaba tse
ˇ
ˇ
dibotse tsa gore Mmuso wa Modimo
ˇ
wa legodimong o tla tloga o fedisa
ˇ
bokgopo ka moka le go fetosa lefase
ˇ
gore e be paradeise. O kgothaletsa
go ba le tumelo go Jesu Kriste, yo a
ˇ
ilego a hwa e le gore re tle re hwetse
bophelo bjo bo sa felego le yoo ga
ˇ
ˇ
ˇ
bjale a busago e le Kgosi ya Mmuso
ˇ
wa Modimo. Makasine wo o gatisiˇ
ˇ
tswe ka mo go tswelago pele ga e sa
le go tloga ka 1879 e bile ga se wa
bopolitiki. O kgomarela Beibele e le
mothopo wa wona.
(
ˇ
Palo e Gati swago:
44 978 000 KA MALEME A 205
APRIL 1, 2013
TABA YA LETLAKALA LA KA NTLE
Na Bophelo bjo bo Nago le Morero
Ruri bo a Kgonega? LETLAKALA 3
ˇ
JESU—SENOTLELO SE SE LEBISAGO BOPHELONG BJO BO
NAGO LE MORERO 4
ˇ
BOPHELO BJO BO NAGO LE MORERO—JESU O BONTSHA
TSELA 6
GAPE TOKOLLONG YE
ˇ
Beibele e Fetosa Maphelo 8
Na o tla rata go amogela
ˇ
ˇ
tsebiso e oketsegilego
goba go swarelwa thuto
ya mahala ya Beibele?
Etela www.jw.org/nso
goba o romele kgopelo ya
gago atereseng e lego
ka mo tlase.
Jehovah’s Witnesses
Private Bag X2067
Krugersdorp
1740
South Africa
ˇ
Bakeng sa lelokelelo le le feletsego la
ˇ
diaterese tsa lefase ka bophara, bona
www.jw.org/contact.
Na o be o Tseba? 10
Batamela Kgauswi le Modimo
ˇ
—“Tswelang Pele le Kgopela Gomme le tla Newa” 11
ˇ
Ekisang Tumelo ya Bona
ˇ
—“O be a Sepela le Modimo wa Thereso” 12
ˇ ˇ
ˇ
Dipotsiso tsa Beibele di a Arabja 16
(s
ˇ
BALA KA MO GO OKET SEGILEGO
INTHANETENG www.jw.org/nso
ˇ ˇ
ˇ
ˇ ˇ
DIPOTSISO TSEO DI BOTˇ SISWAGO KUDU
MABAPI LE DIHLATSE TSA JEHOFA—Thuto
ya Beibele ke Eng?
˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙
ˇ
ˇ
Kgatiso ye ga e rekiswe. E newa batho e le
karolo ya modiro wa go ruta ka Beibele wa lefase
ka bophara wo o thekgwago ka meneelo ya boˇ
ˇ
ithatelo. Ka ntle ga ge go bontshitswe, ditsopolo
ˇ
ˇ
tsa Mangwalo di tswa go Phetolelo ya Lefase le
Lefsa ya Mangwalo a Makgethwa ya leleme la
mehleng yeno.
The Watchtower (ISSN 0043-1087) is published
semimonthly by Watchtower Bible and Tract
Society of New York, Inc.; L. Weaver, Jr.,
President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer;
25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483,
and by Watch Tower Bible and Tract Society of
South Africa NPC, 1 Robert Broom Drive East,
Rangeview, Krugersdorp, 1739. 5 2013 Watch
Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania.
All rights reserved. Printed in South Africa.
r
ˇ ˇ
(Lebelela
ka tlase
ˇ
ˇ ˇ ga MABAPI LE RENA/DIPOTSISO
TSEO DI BOTSISWAGO KUDU)
APRIL 1 , 201 3
34567
TAONELOUTA MAKASINE
ˇ
WO KA DIBOPEGO TSE DI
FAPAFAPANEGO INTHANETENG
BOPHELO BJO BO NAGO LE
MORERO BO A KGONEGA
TABA YA LETLAKALA LA KA NTLE
Na Bophelo bjo bo Nago le
Morero Ruri bo a Kgonega?
“Nywaga ya bophelo bja rena ke nywaga e masoˇ
me a supago, gomme go yo thata ke nywaga e
masome a seswai, gomme segolothata mo go
ˇ
yona ke tapisego le tshwenyego.”
—Psalme 90:10, Phetolelo ya Kgale.
ˇ
ˇ
ˇ
ANTSU ao ruri ke thereso! Bophelo lefaseng le gantsi bo tleˇ
ˇ
ˇ
tse “tapisego le tshwenyego.” Mohlomongwe o ile wa ipotsiˇ
sa gore, ‘Na ruri go a kgonega go ba le bophelo bjo nago le morero?’
ˇ
Ela hloko mohlala wa Maria. E be e le motho wa go ba le matsaˇ
ˇ
to, eupsa ga bjale, ka ge a ena le nywaga e 84, ga a sa kgona go tswa
ˇ
ˇ
ka ngwakong. Tlhaologanyo ya gagwe e sa dutse e soma gabotse,
ˇ
eupsa go bonagala mmele wa gagwe o gana. A ka kgona bjang go
bona bophelo bjo bjalo bo ena le morero?
ˇ ˇ
Go thwe’ng ka wena? O ka ba o kile wa ipotsisa ge e ba bopheˇ
lo bja gago bo ena le morero. Mosomo wa gago e ka ba e le wa go
ˇ
ˇ
dira selo setee, wo o lapisago le wo o lesago bodutu. Batho ba baˇ
ˇ
ˇ
ntsi ba ka no se lemoge maiteko goba mosomo wa gago. Gaesita le
ˇ
ge dilo di ka ba di go sepelela gabotse, o ka no ikwa o sa kgodiseˇ
ge ka bokamoso bja gago. Ka dinako tse dingwe, o ka ba wa ikwa
ˇ
o lewa ke bodutu goba o gateletsegile. Lapa la gago le ka ba le pheˇ
ˇ
la ka dintwa le dingangisano. O ka ba o hwetswe ke motho yo o mo
ˇ
´
ratago. Monna yo a bitswago Andre o be a rata tatagwe kudu, go´
mme tatagwe o ile a babja go sa letelwa ke moka a hlokofala. Andre
ˇ
ˇ
o ile a kwa bohloko o soro, gomme se se mo siile le ntho yeo a naganago gore e ka se fole.
ˇ ˇ
ˇ
ˇ
Go sa setswe gore o lebeletsana le tapisego efe, go na le selo se
ˇ
ˇ
itsego seo re tlogago re swanetse go se tseba: Na bophelo bjo bo
ˇ
nago le morero ruri bo a kgonega? Re ka hwetsa karabo bophelong
bja monna yoo a ilego a phela mo lefaseng nywageng e ka bago e
ˇ ˇ
2 000 e fetilego—Jesu Kriste. Go sa setswe mapheko ka moka ao a
ˇ
ilego a lebeletsana le ona, ruri bophelo bja Jesu bo be bo ena le morero. Le rena re ka ba le bophelo bjo bjalo ge e ba re latela mohlala
wa gagwe.
M
APRIL 1, 2013
3
Jesu
ˇ
SENOTLELO SE SE LEBISAGO
BOPHELONG BJO BO NAGO LE MORERO
A Jesu ruri o be a ena le bophelo bjo bo nago le
ˇ ˇ
morero? Go bonagala a ile a godisetswa lapeng
ˇ
la bobotlana, e bile o feditse bophelo bja gagwe a se
ˇ
ˇ
na dilo tse kaalo tse bonagalago. Ge e le gabotse, o be
ˇ
a se “na mo a ka latsago hlogo ya gagwe gona.” (Luka
ˇ
9:57, 58) Go oketsa moo, o ile a hloiwa, a thomeleˇ
tswa, gomme mafelelong a bolawa ke manaba a gagwe.
O ka bea mabaka ka gore, ‘Ga ke nagane gore boˇ
phelo bjo bjalo bo na le morero!’ Eupsa go na le mo
ˇ
ˇ
gontsi mo re swanetsego go go ela hloko ka bophelo
ˇ
ˇ
bja Jesu. A re hlahlobeng dikarolo tse nne tsa bophelo bja gagwe.
N
1. JESU O BE A ENA LE MORERO BOPHELONG—GO
DIRA THATO YA MODIMO.
ˇ
“Dijo tsa ka ke gore ke dire thato ya yo a nthomilego.”—Johane 4:34.
Jesu o be a nyaka go phetha thato ya Tatagwe wa leˇ
godimong, Jehofa,1 ka mantsu a gagwe le ka ditiro.
ˇ
Jesu o ile a thabiswa kudu ke go dira thato ya Modiˇ
mo. Ge e le gabotse o ile a bapisa go dira thato ya Moˇ
ˇ
dimo le dijo, bjalo ka ge go bontshitswe lengwalong
ˇ
leo le sa tswago go tsopolwa. Ela hloko maemo ao a
ˇ
dirilego papiso yeo a le go ona.
ˇ
1 Jehofa ke leina la Modimo bjalo ka ge le utolotswe ka Beibeleng.
4
MOROKAMI
ˇ
ˇ
Jesu o boletse mantsu ao mo e ka bago mosegare wa
ˇ
sekgalela. (Johane 4:6) O be a sepetse nageng ya meboto ya Samaria mosegare ka moka, ka go re’alo o be
a tloga a swerwe ke tlala. Ge e le gabotse, barutiwa ba
ˇ
gagwe ba be ba mo kgothaditse ka gore: “Rabi, eja.”
ˇ
ˇ
(Johane 4:31) Ka karabo ya gagwe, Jesu o bontshitse
ˇ
ˇ
gore ruri o be a ikwa a fepsa le go matlafatswa ke go
dira thato ya Modimo. Na ga a kwagale e le motho yoo
bophelo bja gagwe bo bego bo ena le morero?
2. JESU O BE A RATA TATAGWE KUDU.
“Ke rata Tate.”—Johane 14:31.
Jesu o be a ena le tswalano ya kgauswiuswi le Tatagwe yo a lego legodimong. Ka ge Jesu a be a rata Moˇ ˇ
ˇ
dimo kudu, lerato leo le ile la mo susumeletsa go boˇ
lela ka Tatagwe—leina la Gagwe, merero le dika tsa
ˇ
Gagwe. Ka mantsu a gagwe, ditiro le boemo bja gaˇ
gwe bja kgopolo, Jesu o ile a bonagatsa semelo sa Taˇ
tagwe ka mo go phethagetsego—go fihla bokgoleng
bjoo re bonago Jesu ba bjalo ka ge eka re bana ka Tatagwe. Ka baka leo, ge Filipi a be a kgopela Jesu a re:
ˇ
“Re bontshe Tate,” Jesu o ile a araba ka gore: “Yo a bonego nna o bone le Tate.”—Johane 14:8, 9.
Jesu o be a rata Tatagwe kudu moo a bego a ikemiˇ
ˇ
seditse go mo kwa go fihla lehung. (Bafilipi 2:7, 8; 1 Johane 5:3) Go rata Modimo kudu ka tsela yeo go ile
gwa dira gore bophelo bja Jesu bo be le morero kudu.
3. JESU O BE A RATA BATHO.
“Ga go yo a nago le lerato le le fetago le, gore motho a gafe moya wa gagwe ka baka la bagwera ba
gagwe.”—Johane 15:13.
ˇ
ˇ
Ditebelelo tsa rena tsa bokamoso bjalo ka batho ba
ˇ
sa phethagalago ruri ga di kgahlise. Beibele e hlalosa ka gore: “Ka motho o tee [Adama] sebe se tsene
lefaseng gomme lehu la tsena ka sebe, ka go re’alo
ˇ
lehu le aparetse batho bohle gobane bohle ba dirile
sebe.” (Baroma 5:12) Ka borena re ka se kgone go phoˇ
nyokga ditlamorago tsa sebe, e lego lehu.—Baroma
6:23.
ˇ
Se se kgahlisago ke gore Jehofa ka lerato o neile tharollo ya boemo bjo batho ba lego go bjona. O dumeleˇ
ˇ
tse Morwa wa gagwe yo a phethagetsego le yo a se
ˇ
nago sebe, yoo a ilego a tsebja e le Jesu, gore a tlaisege le go hwa e le gore a nee topollo bakeng sa go loˇ ˇ
kolla batho bokgobeng bja sebe le lehu. Jesu, a susuˇ
metswa ke go rata ga gagwe Tatagwe le batho, o ile a
dira seo ka go rata gomme a neela bophelo bja gagwe
ˇ
bjo bo phethagetsego e le motho bakeng sa rena. (Baroma 5:6-8) Lerato le bjalo la boikgafo le dirile gore bophelo bja gagwe bo be le morero.1
4. JESU O BE A TSEBA GORE TATAGWE O A MO RATA
LE GO MO AMOGELA.
“Yo ke Morwa wa ka, morategi, yo ke mo amogeˇ
tsego.”—Mateo 3:17.
ˇ
ˇ
Jehofa o boletse mantsu ao a le legodimong nakong
ˇ
ya kolobetso ya Jesu. Ka go re’alo Jehofa o ile a bolela
ˇ
phatlalatsa gore o be a rata Morwa wa gagwe, Jesu, le
ˇ
go mo amogela. Ga go makatse ge Jesu a ile a gatelela ka gore: ‘Tate o a nthata’! (Johane 10:17) Ka ge a be
a tseba gore Tatagwe o be a mo rata le go mo amogeˇ
la, Jesu o ile a kgotlelela kganetso le go swawa diphoˇ
so. O ile a ba a dula a ena le tekatekano gotee le go
tsepama maikwelong ge a be a lebane le lehu. (Johane 10:18) Go tseba ga Jesu gore Tatagwe o a mo rata le
go mo amogela ka ntle le pelaelo go ile gwa dira gore
bophelo bja gagwe bo be le morero le go feta.
Ka ntle le pelaelo bophelo bja Jesu bo be bo ena le
ˇ
morero. Go molaleng gore re ka ithuta mo gontsi go
yena mabapi le kamoo re ka phelago bophelo bjo bo
nago le morero wa kgonthe. Sehlogo se se latelago se
ˇ
tla hlahloba e nngwe ya keletso e kwagalago yeo Jesu
ˇ
a e neilego balatedi ba gagwe ya kamoo ba swanetsego go phela ka gona.
ˇ
1 Bakeng sa go ithuta ka mo go oketsegilego ka mohola o lopollago wa lehu la Jesu, bona kgaolo 5 ya puku ya Ke Eng Seo ge e le Gaboˇ ˇ
ˇ
tse Beibele e se Rutago? yeo e gatisitswego ke Dihlatse tsa Jehofa.
APRIL 1, 2013
5
Bophelo bjo
bo Nago le Morero
ˇ
JESU O BONTSHA TSELA
ˇ
“Sepela kamoo Jesu a sepetsego ka gona.”—1 Johane 2:6, NET Bible.
JALO ka ge re bone sehlogong se se fetilego, Jesu
ˇ
o phetse bophelo bjo bo nago le morero. Ka gona,
ge e ba re nyaka gore bophelo bja rena bo be le moreˇ
ˇ
ro, re swanetse go ekisa mohlala wa gagwe le go kwa
ˇ
keletso ya gagwe.
ˇ
Ge e le gabotse, Jehofa o re kgothaletsa go dira sona
seo, bjalo ka ge lengwalo le le lego ka mo godimo le
ˇ
ˇ
bontsha. Go sepela go swana le Jesu go akaretsa go dumelelanya bophelo bja rena ka moka le mohlala wa gaˇ
gwe gotee le dithuto tsa gagwe. Go dira bjalo go tla re
ˇ
thusa go amogelwa ke Modimo gotee le go ba le bophelo bjo bo nago le morero.
ˇ
ˇ
Dithuto tsa Jesu di be di akaretsa melao ya motheo
ˇ
yeo e ka re thusago go sepela go swana le yena. Re
ˇ
hwetsa e mmalwa ya melao ye ya motheo Thutong ya
gagwe e tumilego ya Thabeng. A re hlahlobeng e sego
kae ya melao yeo ya motheo gotee le kamoo re ka e diˇ
risago maphelong a rena.
B
MOLAO WA MOTHEO: “Go thaba bao ba lemogago
ˇ
gore ba nyaka dilo tsa moya.”—Mateo 5:3.
ˇ
KAMOO MOLAO WO WA MOTHEO O THUSAGO GO BA
ˇ
ˇ
LE MORERO BOPHELONG: Jesu o bontshitse gore baˇ
tho ba nyaka dilo tsa moya ka tlhago. Re hlologela go
ˇ
ˇ ˇ
ˇ
ˇ
tseba dikarabo tsa dipotsiso tse bjalo ka tse: Ke ka
ˇ
baka la’ng re le mo? Ke ka baka la’ng go ena le tlaisego e kaakaa mo lefaseng? Na Modimo ruri o na le taba
le rena? Na go na le bophelo ka morago ga lehu? Re
ˇ
ˇ ˇ ˇ
nyaka go tseba dikarabo tsa dipotsiso tseo e le gore re
be le bophelo bjo bo nago le morero. Jesu o be a tseba
ˇ
gore go na le mothopo o tee feela wa dikarabo tsa diˇ ˇ
ˇ
ˇ
potsiso tseo—Lentsu la Modimo. Ge a be a rapela Taˇ
ˇ
ˇ
tagwe, Jesu o itse: “Lentsu la gago ke thereso.” (Johaˇ
ˇ
ne 17:17) Na ruri Lentsu la Modimo le ka re thusa go
ˇ
ˇ
kgotsofatsa go nyaka ga rena dilo tsa moya?
SEO SE DIREGILEGO E LE KA KGONTHE: Bjalo ka mohlabeledi wa sehlopha se se tumilego sa mmino, Esa o
ˇ
be a bonala a le tseleng ya go ba naletsana ya mmino
wa rock. Lega go le bjalo, Esa o be a ikwa a hlaelelwa.
6
MOROKAMI
ˇ
O re: “Gaesita le ge ke be ke thabela go ba sehlopheng
ˇ
seo sa mmino, ke be ke hlologetse go ba le morero wa
ˇ
kgonthe bophelong.” Lega go le bjalo, ge nako e dutse
ˇ
e eya, Esa o ile a gahlana le yo mongwe wa Dihlatse tsa
ˇ ˇ
Jehofa. Esa o dumela ka gore: “Ke ile ka mmotsisa diˇ ˇ ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
potsiso tse dintsi. Dikarabo tsa gagwe tse nago le tlhaˇ
ˇ
ologanyo le tsa Mangwalo di ile tsa nkgahla kudu moo
ke ilego ka dumela gore a tle a ithute Beibele le nna.”
Seo Esa a ithutilego sona thutong ya gagwe ya Beibele
ˇ ˇ
ˇ
se ile sa mo kgoma pelo le go mo susumeletsa go neela bophelo bja gagwe go Jehofa. O re: “Nakong e fetiˇ
lego, ke be ke dula ke wela mathateng le go tswa go
wona. Ga bjale ke na le morero wa kgonthe bophelong.”1
MOLAO WA MOTHEO: “Go thaba bagaugedi.”
—Mateo 5:7.
ˇ
KAMOO MOLAO WO WA MOTHEO O THUSAGO GO BA
ˇ
LE MORERO BOPHELONG: Kgaugelo e akaretsa go boˇ
ntsha ba bangwe kwelobohloko, go ba botho le go ba
ˇ
naganela. Jesu o ile a bontsha bahloki kgaugelo. O ile
ˇ ˇ
ˇ
a susumeletswa ke kwelobohloko gore a gate mogato
ˇ
ˇ
wa pele wa go fedisa tlaisego ya ba bangwe. (Mateo 14:
ˇ
14; 20:30-34) Ge re ekisa Jesu ka go ba le kgaugelo, re
ˇ
oketsa morero wa bophelo bja rena, ka ge bao ba gaugelago ba bangwe ba tla thaba. (Ditiro 20:35) Re ka
ˇ
ˇ
bontsha ba bangwe kgaugelo ka mantsu a botho le diˇ
tiro, e lego go imolla bao ba tsomago thuso ya rena. Na
ˇ
ˇ
go bontsha kgaugelo ruri go kaonefatsa boemo bja
ˇ
rena bja tsa maphelo?
SEO SE DIREGILEGO E LE KA KGONTHE: Maria le monna wa gagwe, Carlos, ba beile mohlala wa go ba le
kgaugelo. Tatago Maria ke mohlolo, gomme nywageng
ya morago bjale o dula a le malaong ka baka la bolweˇ
tsi. Maria le Carlos ba dula le yena lapeng la bona e
ˇ
bile ba hlokomela dinyakwa tsa gagwe ka moka. Ba ile
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
ba fetsa masego a mantsi ba sa robale, gaesita le go mo
1 O ka bala kanegelo ya Esa ka moka ga yona go matlakala 8-9 a
makasine wo.
Maria le Carlos
ˇ ˇ
ˇ
kitimisetsa bookelong ge a tshwenywa ke bolwetsi bja
ˇ
gagwe bja swikiri. Ba dumela gore ka dinako tse diˇ
ngwe ba lapa kudu. Eupsa ba thabile, bjalo ka ge Jesu
ˇ
ˇ
a boletse, ka gobane ba kgotsofetse kudu ka ge ba tseba gore ba nea tatago Maria tlhokomelo yeo a e nyakago.
ˇ
MOLAO WA MOTHEO: “Go thaba badirakhutso.”
—Mateo 5:9.
ˇ
KAMOO MOLAO WO WA MOTHEO O THUSAGO GO BA
ˇ
LE MORERO BOPHELONG: Go ba modirakhutso go
dira bjang gore bophelo bo be le morero? Se sengwe
ˇ
ke gore re ba le ditswalano tse kaone le bao ba re diˇ
kologilego. Re dira gabotse ge re ekwa keletso ya Beibele e rego: “Ge e ba go kgonega, go fihla moo go
ˇ
ithekgilego ka lena, ebang le khutso le batho bohle.”
ˇ
ˇ
(Baroma 12:18) “Batho bohle” ba akaretsa ditho tsa
ˇ
ˇ
lapa le ba bangwe bao ditumelo tsa bona tsa bodumeˇ
ˇ
di di sa swanego le tsa rena. Na go dira khutso le “baˇ
tho bohle” ruri go thusa go ba le morero bophelong?
SEO SE DIREGILEGO E LE KA KGONTHE: Ela hloko
ˇ
ˇ
phihlelo ya mosadi yoo a bitswago Nair. Go theosa
ˇ
ˇ
le nywaga, o ile a lebeletsana le maemo a mantsi a
ˇ
gateletsago ao a ilego a leka bokgoni bja gagwe bja
ˇ
go dira khutso, kudukudu ka lapeng la gagwe. Ga e
sa le go tloga ge monna wa
Nair
gagwe a mo lahla nywageng
e ka bago e 15 e fetilego, o
ˇ
be a godisa bana ba gagwe
ˇ
a nnosi. Yo mongwe wa barwa ba gagwe o be a lemaleˇ
tse dihlaretagi gomme a fela
ˇ ˇ
a sa laolege e bile a tshoseˇ
tsa yena le morwedi wa gagwe. Nair o dumela gore seo
a ithutilego sona ka Beibeleng se ile sa mo nea matla a
ˇ
ˇ
go dira khutso, gaesita le ka
tlase ga maemo a lekago. O
ˇ
leka go se dire manganga goba go lwela dilo tse dingwe. O katanela go ba botho, go ba le kwelobohloko
ˇ ˇ
le go kwesisa ba bangwe. (Baefeso 4:31, 32) O kgodiˇ
ˇ
segile gore go ithuta go ba modirakhutso go mo dirile
ˇ
gore a kgone go ba le ditswalano tse kaone ka mo go
ˇ
kgonegago le ditho tsa lapa gotee le ba bangwe.
GO NAGANA KA BOKAMOSO
ˇ
ˇ
Ge e ba re latela keletso ya Jesu, re tla hwetsa lethabo le kgotsofalo bophelong. Lega go le bjalo, gore re
be le bophelo bjo bo nago le morero wa kgonthe, gape
ˇ
re swanetse go tseba seo bokamoso bo se huperego.
Go ba gona, bophelo bo ka ba le morero bjang mola
ˇ
ˇ
seo re se tsebago e fo ba gore re tlo feleletsa re tsofeˇ
ˇ
tse, ra babja gomme ra hwa? Lega go le bjalo, tse ke
ˇ ˇ
dithereso tsa bophelo mo lefaseng le.
ˇ
Lega go le bjalo, go na le ditaba tse dibotse! Jehofa
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
o ikemiseditse go tlo segofatsa kudu bohle bao ba kaˇ
tanelago go “sepela kamoo Jesu a sepetsego ka gona.”
ˇ
ˇ
Jehofa o holofetsa gore go se go ye kae o tla tlisa lefase le lefsa le le lokilego, moo batho ba botegago ba tla
phelago kamoo Jehofa a rerilego gore ba phele ka gona
—go phela ka mo go sa felego ba ena le boemo bjo bo
ˇ
ˇ
ˇ
phethagetsego bja tsa maphelo. Lentsu la gagwe le re:
“Bonang! Tente ya Modimo e bathong, o tla dula le
bona gomme e tla ba batho ba gagwe. Modimo ka noˇ
si o tla ba le bona. O tla phumola megokgo ka moka
mahlong a bona gomme lehu le ka se hlwe le sa ba
gona, le ge e le manyami goba sello goba bohloko di
ˇ
ka se hlwe di sa ba gona. Dilo tsa pele di fetile.”—Kutollo 21:3, 4.
Maria, e lego mokgekolo wa nywaga e 84 yo go boˇ
letswego ka yena sehlogong sa mathomo lelokelelong
ˇ
le la dihlogo, o thabiswa ke tebelelo ya go tlo bona
ˇ
mantsu ao a phethagala. Go thwe’ng ka wena? Na o
ˇ
ka rata go tseba ka mo go oketsegilego ka “[bophelo]
ˇ
bja kgonthe”—bjo bo tlago go tla ka tlase ga Mmuso wa
Modimo? (1 Timotheo 6:19) Ge e ba go le bjalo, o ka
ˇ ˇ
ˇ
ˇ
botsisa Dihlatse tsa Jehofa tsa lefelong la geno goba o
ˇ
ngwalele bagatisi ba makasine wo.1 ˇ
1 Puku ya Ke Eng Seo ge e le Gabotse Beibele e se Rutago?, yeo e gaˇ ˇ
ˇ
ˇ ˇ
ˇ
tisitswego ke Dihlatse tsa Jehofa, e thusitse ba bantsi go ithuta Maˇ
ngwalo ka tsela e rulagantswego ka dihlogo.
APRIL 1, 2013
7
ˇ
BEIBELE E FETO SA MAPHELO
“Ke be
ˇ ke le
yo soro”
ˇ
ˇ
ˇ
la batho bao ba iphedisago ka go soma la motse wa boemakeˇ
peng wa Turku. Tate e be e le nkgwete ya tsa matswele, gomme
ˇ
ˇ
nna le moratho wa ka re be re nweletse go tsa matswele. Ge ke
be ke le sekolong, ke be ke fela ke rumolwa gore ke lwe; gomme ke be ke sa dikadike go lwa. Nakong ya ge ke le mahlalagading, ke ile ka gwerana le sehlopha sa disenyi seo se tumilego
ˇ
ˇ ˇ
ka tse mpe, seo se ilego sa ntsenya dintweng tse soro le go feta.
Ke ile ka thoma go rata mmino wa morethetho o matla, gomme
ˇ
ka thoma go ba le toro ya go ba naletsana ya mmino wa rock.
Ke ile ka reka meropa, ka itlhamela sehlopha sa mmino gomme kapejana ka ba mohlabeledi wa sehlopha sa mmino. Ke be
ke rata go dira dilo ka tsela ya bogaswi ge ke le sefaleng. Ka ge
sehlopha sa rena sa mmino se be se le bogale gomme se bonagala se sa laolege, re ile ra tuma ganyenyane-ganyenyane. Re ile
ˇ
ˇ
ra thoma go bapala re bogetswe ke batho ba bantsi e bile re ile
ˇ
ˇ ˇ
ˇ
ra gatisa dikosa tse mmalwa gomme ya mafelelo ya tsona e ile ya
ˇ
ratwa kudu. Mafelelong a bo-1980, re ile ra tsea leeto la go ya
United States go yo dira gore sehlopha sa rena sa mmino se tsebje. Re ile ra bapala mmino wa rena ka makga a mmalwa kua
ˇ
ˇ
New York le Los Angeles, gomme ra kgona go hwetsa ditsebi tsa
ˇ
ˇ
mmino tseo re ka tlago ra ikgokaganya le tsona pele re ka boela
Finland.
Le ge ke be ke thabela go ba sehlopheng sa mmino, ke be ke
duma go ba le morero wa kgonthe bophelong. Ke ile ka se sa thaˇ
ˇ
bela moya wa phadisano le mekgwa e bogale tsa intasetering ya
ˇ
mmino ka ba ka ikwa ke gakantshwa ke tsela ya ka ya bophelo
e se nago mohola. Ke be ke ikwa ke le motho yo mobe, gomme
ˇ
ˇ
ˇ
ke tshaba go tlo fiswa diheleng. Ke ile ka leka go hwetsa dikaraˇ
ˇ
bo ka dipukung tsa go fapafapana tsa bodumedi, ka ba ka rapeˇ
ˇ
la Modimo ka mo go tseneletsego gore a nthuse, le ge ke be ke
ˇ
ikwa gore nka se kgone go mo kgahlisa.
BOPHELO BJA KA BJA NAKONG E FETILEGO: Ke goletse lefelong
KA GE GO ANEGA ESA LEINONEN
NGWAGA WA MATSWALO:
1960
NAGA:
FINLAND
BOPHELO BJA PELE E EBA MOKRISTE:
SEOPEDI SA MMINO WA
MORETHETHO O MATLA
ˇ
KAMOO BEIBELE E FETOT SEGO BOPHELO BJA KA: Bakeng sa go
5 Kaj Ewart
8
MOROKAMI
ˇ
ˇ
ˇ ˇ
iphedisa, ke be ke soma posong. Ka letsatsi le lengwe, ke ile ka
ˇ
ˇ
hwetsa gore mosomigotee le nna e be e le yo mongwe wa Dihlaˇ
ˇ ˇ
ˇ ˇ ˇ
ˇ
tse tsa Jehofa. Ke ile ka mmotsisa dipotsiso tse dintsi. Dikarabo
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
tsa gagwe tse nago le tlhaologanyo le tsa Mangwalo di ile tsa
nkgahla kudu moo ke ilego ka dumela gore a ithute Beibele le
“Tatago rena wa legodimong o
na le kgaugelo, gomme o nyaka
ˇ
ˇ
go fodisa dintho tsa bao ba
ˇ
ˇ
itsholelago diphoso tsa bona”
nna. Ka morago ga dibeke ke ithuta, sehlopha sa rena
ˇ
ˇ
se ile sa holofetswa konteraka yeo e kgahlisago ya go
ˇ
ˇ
gatisa le kgonagalo ya go ntsha alepamo kua United
States. Ke ile ka bona se e le tokelo e kgolo bophelong.
ˇ
Ke ile ka botsa Hlatse yeo ke bego ke ithuta le yona
gore ke be ke nyaka go dira alepamo e tee ya mafelelo
ˇ
gomme ka morago ga moo ke tla dirisa melao ya motheo ya Beibele bophelong bja ka. Ga se a ka a bolela
kgopolo ya gagwe; o ile a fo nkgopela gore ke bale maˇ
ntsu a Jesu ao a begilwego go Mateo 6:24. Temana yeo
e re: “Ga go yo a ka bago lekgoba la marena a mabedi.”
Ke ile ka makala ge ke lemoga seo se bolelwago ke maˇ
ˇ
ˇ ˇ
ntsu a Jesu. Eupsa ka morago ga matsatsi a sego kae, e
ˇ
ile ya ba nako ya gore morutisi wa ka wa Beibele a maˇ
ˇ
kale! Ke ile ka mmotsa gore ke tlogetse sehlopha sa
mmino, ka gobane ke nyaka go latela Jesu!
Beibele e be e swana le seipone seo se bego mpoˇ
ˇ
ˇ
ntsha diphoso tsa ka. (Jakobo 1:22-25) Ke ile ka bona
ˇ
ˇ
gore ke be ke le yo soro: Ke be ke ikgantsha, e bile ke
ˇ
rata maemo ka mo go feteletsego. Ke be ke rogana, ke
le ntwadumela, ke kgoga, e bile ke enwa kudu. Ge ke
be ke lemoga kamoo bophelo bja ka bo bego bo thulana ka gona le melao ya motheo ya Beibele, ke ile ka
ˇ
ˇ
ikwa ke tlaletswe. Lega go le bjalo, ke be ke ikemisediˇ
ˇ
tse go dira diphetogo tseo di bego di nyakega.—Baefeso 4:22-24.
ˇ
Eupsa mathomong, ke be ke imelwa kudu ke go nyaˇ
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
miswa ke diphoso tsa ka tsa nakong e filego. Eupsa
ˇ
Hlatse yeo e bego e ithuta le nna e ile ya nthusa kudu.
ˇ
E ile ya mpontsha seo Beibele e se bolelago go Jesaya 1:
ˇ
ˇ
18, e rego: “Le ge dibe tsa lena di ka hwibila go etsa
ˇ
ˇ
madi, di tla sweufala go etsa kapoko.” Temana ye ya Beˇ
ˇ
ˇ
ibele le tse dingwe di ile tsa nkgodisa gore Tatago rena
wa legodimong o na le kgaugelo, gomme o nyaka go foˇ
ˇ
ˇ ˇ
disa dintho tsa bao ba itsholelago diphoso tsa bona.
Ge ke be ke thoma go tseba Jehofa le go mo rata,
ke ile ka nyaka go ineela go yena. (Psalme 40:8) Ke
ˇ
ˇ
ˇ
ile ka kolobetswa ka 1992 kopanong ya ditshabatsha-
ˇ
ˇ
ba ya Dihlatse tsa Jehofa yeo e bego e swaretswe kua
St. Petersburg, Russia.
KAMOO KE ILEGO KA HOLEGA KA GONA: Ke na le baˇ
gwera ba bantsi gare ga barapedi ba Jehofa. Nako le
ˇ
nako, re a kopana gore re bapale mmino o kgahlisago
ˇ
le go thabela mpho ye yeo e tswago go Modimo. (Jakoˇ
ˇ
bo 1:17) Tshegofatso e kgethegilego e bile go nyalana
le mosadi wa ka yo a rategago, Kristina. Ke abelane le
ˇ
ˇ
ˇ
yena dilo tse dintsi—lethabo le ditlhohlo tsa bophelo,
gotee le maikwelo a ka a ka garegare.
ˇ
Ge nkabe ke se ka ba yo mongwe wa Dihlatse tsa Jehofa, mohlomongwe nkabe ke hwile lehono. Nakong e
ˇ
fetilego, ke be ke dula ke wela mathateng le go tswa go
wona. Ga bjale ke na le morero wa kgonthe bophelong,
ˇ
gomme ke nagana gore tsohle di madulong. ˇ
APRIL 1, 2013
9
NA O BE O TSEBA?
Ke ka baka la eng Ninife ya bogologolo e be e
ˇ
ˇ
ˇ
bitswa “motse wo o tletsego tshollo ya madi”?
ˇ
SESWANTSHO SA LEBOTONG SAˇ BAHLABANI
BAO
DIHLOGO TSEO DI KGAOˇ BA RWELEGO
ˇ
TSWEGO TSA MANABA AO BA A THOPILEGO
BA DI LAHLELA MEKGOBONG
Erich Lessing/Art Resource, NY
ˇ
ˇ
Ninife e be e le motsemosate wa Mmuso wa Asiria. E be e le motse o mogoˇ
ˇ
lo o nago le dintlo tse dikgolo tse dibotse kudu gotee le ditempele, ditsela
ˇ
tseo di bulegilego le merako e megolo. Moporofeta wa Moheberu e lego Naˇ
ˇ
ˇ
hume o o hlalositse e le “motse wo o tletsego tshollo ya madi.”—Nahume 3:1.
ˇ
ˇ
Tlhaloso yeo e be e o swanela, ka gobane diswantsho tse di lego lebotong
la ntlo e kgolo ya Sanheribe kua Ninife di hlatsela gore Asiria e be e le sehloˇ
ˇ
go. Se sengwe se bontsha motlaisi a goga ka tang leleme la mogolegwa yoo
ˇ
ˇ
a bego a tlemeletswe fase. Mengwalokgwaro e kgantsha taba ya gore maˇ
ˇ
kgoba a be a gogwa ka dithapo tseo di nago le dihuku tseo di hlabilwego diˇ
nkong goba dipounameng tsa ona. Bahlankedi bao ba thopilwego ba be ba
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ ˇ
rweswa dihlogo tse di kgaotswego tsa dikgosi tsa bona melaleng, bjalo ka
ˇ ˇ ˇ
dipheta tse tshosago.
ˇ
ˇ
Seithuti sa histori, leleme le dilo tsa kgale tsa Asiria le Babele e lego
ˇ
ˇ
Archibald Henry Sayce o hlalosa ditiro tse sehlogo tseo di bego di latela go
ˇ
thopsa ga motse, ka gore: “Moo mothopi a fetilego gona go be go bonwa ka
ˇ
ˇ
ˇ
mekgobo ya dihlogo tsa batho; basemane le banenyana ba be ba fiswa ba
ˇ
sa phela goba ba dirwa sehlogo se se feteletsego; banna ba be ba kokoteˇ
lwa koteng, ba ebolwa letlalo ba sa phela, ba foufatswa, goba ba kgaolwa
diatla le dinao gotee le ditsebe le dinko.” ˇ
Morero wa go aga mmotwana ka godimo ga
ˇ
tlhaka ya dintlo tsa Baisiraele be e le ofe?
ˇ
Baisiraele ba be ba laetswe ke Modimo gore: “Ge o ka aga ntlo e mpsha, o
age le mmotwana ka godimo ga tlhaka ya gago, e le gore ntlo yeo ya gago e
se be le molato wa madi ka gobane motho a ka wa go yona.” (Doiteronomio
ˇ
ˇ
ˇ
22:8) Mmotwana e be e le mogato wa tsa tshireletsego wo o bego o nyakeˇ
ga, ka ge malapa a Baisiraele a mehleng ya Beibele a be a dirisa ditlhaka
ˇ
ˇ
tsa dintlo tsa ona kudu.
ˇ
ˇ ˇ
ˇ
Dintlo tse dintsi tsa Baisiraele di be di ena le ditlhaka tseo di ikadilego.
ˇ
ˇ ˇ
Ditlhaka tsa dintlo e be e le lefelo la maleba bakeng sa go orela letsatsi, go
ˇ
thabela moyana goba go dira mesomo ya ka gae. Nakong ya selemo, e be
e le lefelo le lekaone bakeng sa go robala. (1 Samuele 9:26) Molemi o be a
ˇ
ˇ ˇ
ˇ
ˇ
ka dirisa tlhaka ya ntlo go omisetsa mabele pele a silwa goba go omisa
mago le makwapi a morara.—Joshua 2:6.
ˇ
ˇ
Tlhaka ya ntlo gape e be e diriswa bakeng sa borapedi, bja thereso gotee
ˇ
le bja diswantsho. (Nehemia 8:16-18; Jeremia 19:13) Moapostola Petro o
ile a ya tlhakeng ya ntlo mosegare wa sekgalela bakeng sa go yo rapela. (Ditiro 10:9-16) Ge e ba e be e ena le moriti wa morara goba wa matlakala moˇ
palema, gona tlhaka ya ntlo e swanetse go ba e be e le lefelo le botse la boˇ
ikhutso.
ˇ
Puku ya The Land and the Book e re dintlo tsa Baisiraele di be di ena le
ˇ
manamelo goba llere la go ya tlhakeng ya ntlo, “ka ntle ga ntlo, eupsa e le
ka lapeng.” Ka gona, mong wa ntlo o be a ka fologa tlhakeng ya ntlo a sa
ˇ
ˇ
tsene ka ntlong. Se se ka ba se hlalosa temoso ya Jesu ya mabapi le go tshaˇ
ˇ
ba ka go akgofa motseng woo o ahloletswego go fediswa, e rego: “Motho yo
ˇ
a lego godimo ga ntlo a se ke a theoga go tlo ntsha dithoto ka ntlong ya gagwe.”—Mateo 24:17. ˇ
10
MOROKAMI
BATAMELA KGAUSWI LE MODIMO
ˇ
“Tswelang Pele le Kgopela
Gomme le tla Newa”
“Morena, re rute go rapela.” (Luka 11:1) Kgopelo yeo e
ˇ ˇ
be e lebisitswe go Jesu ke yo mongwe wa barutiwa ba
gagwe. Karolong ya karabo ya gagwe, Jesu o ile a boleˇ
ˇ
ˇ
la ka dipapiso tse pedi tseo di re rutago gore re ka rapela bjang e le gore Modimo a re kwe. Ge e le gore o
ˇ ˇ
ˇ
kile wa ipotsisa ge e ba Modimo a ekwa dithapelo tsa
gago, o tla kgahlwa ke karabo ya Jesu.—Bala Luka 11:
5-13.
ˇ
Papiso ya pele e mabapi le yoo a rapelago. (Luka 11:
ˇ
5-8) Papisong yeo, motho yo mongwe o ba le moeng boˇ
ˇ
ˇ
sego gomme ga a na dijo tseo a ka mo neago tsona.
ˇ
ˇ
Go yo a nago le moeng, taba yeo ke ya tshoganetso. Go
ˇ ˇ
sa setswe gore ke nako mang, o ya ntlong ya mogwera
go yo kgopela senkgwa. Mathomong, mogwera o dikaˇ ˇ
dika go tsoga ka ge ba lapa la gagwe ba setse ba ile ka
ˇ
boroko. Eupsa a phegelela a sa lewe ke dihlong, motho
ˇ
yoo yo a nago le moeng o tswela pele a kgopela go fiˇ
hlela mogwera wa gagwe a tsoga a mo nea dilo tseo a
di nyakago.1
ˇ
Ke eng seo papiso yeo e re rutago sona ka thapeˇ
ˇ
lo? Jesu o re botsa gore re swanetse go phegelela—go
ˇ
tswela pele re kgopela, re tsoma, e bile re kokota. (Luka
ˇ ˇ
11:9, 10) Ka baka la’ng? Na Jesu o be sisinya gore ge
re rapela, ge e le gabotse, re kokota mojakong wa Modimo yo a ganago go re kwa? Aowa. Ntlha ya Jesu ke
gore, ka go se swane le mogwera yo a dikadikago go
ˇ
ˇ
ˇ
thusa, Modimo o fagahletse go nea dilo tsa kgonthe go
ˇ
bao ba mo rapelago ka tumelo. Re bontsha tumelo e
ˇ
bjalo ka go phegelela. Ka go kgopela re sa kgaotse, re
ˇ
bontsha gore re tloga re nyaka seo re se kgopelago
le gore re dumela e le ka kgonthe gore Modimo a ka re
nea sona—ge e ba seo se dumelelana le thato ya gagwe.—Mareka 11:24; 1 Johane 5:14.
ˇ
Papiso ya bobedi e mabapi le “Mokwi wa thapelo,”
ˇ
ˇ
ˇ
1 Papiso ya Jesu e bontsha seo se tlwaetswego go dirwa bophelong. Bajuda ba be ba lebelela go amogela baeng bjalo ka modiro o
ˇ ˇ
mokgethwa. Lapa le be le apea senkgwa seo se lekanego letsatsi,
ˇ
ka gona go kgopela go be go tlwaelegile ge e ba motho a feletswe ke
dilo. Ka gona, ge le be le diila, lapa ka moka le be le robala fase ka
ˇ
phaphosing e tee.
ˇ ˇ
Jehofa. (Psalme 65:2) Jesu o botsisa gore: “Ruri ke tate
ofe mo gare ga lena yo e ka rego ge morwa wa gagwe
a kgopela hlapi, yena a mo nea noga go e na le hlapi?
Goba ge e ba a bile a kgopela lee, a ka mo neago phepheng?” Karabo e molaleng—ga go na tate yo lerato yo
ˇ
a neago bana ba gagwe dilo tse kotsi. Ka gona, Jesu o
ˇ
hlalosa papiso yeo ka gore: Ge e ba botate bao ba sa
ˇ
phethagalago ba nea bana ba bona “dimpho tse dibotse,” “gona Tate yo a lego legodimong o tla nea gakaakang moya o mokgethwa”—mpho e bohlokwa go feta
ˇ
tsohle—go bana ba gagwe ba lefaseng bao ba mo kgopelago!1—Luka 11:11-13; Mateo 7:11.
ˇ
Modimo o fagahletse
ˇ
go nea dilo tsa kgonthe go
bao ba mo rapelago ka tumelo
ˇ
Ke eng seo papiso ye e re rutago sona ka Jehofa,
ˇ
“Mokwi wa thapelo”? Jesu o re laletsa go bona Jehofa
ˇ
ˇ
bjalo ka Tate yo lerato yo a ikemiseditsego go nea bana
ba gagwe seo ba se kgopelago. Ka gona, barapedi ba
Jehofa ba ka ikwa ba lokologile go mo kgopela seo se
ˇ
lego dipelong tsa bona. Gomme ka go tseba gore o ba
ˇ
ˇ
ˇ
kganyogela tse botse, ba ka dula ba ikemiseditse go
ˇ
ˇ
hwetsa karabo ya seo ba se kgopelago, gaesita le ge e
ˇ
ba karabo e se yeo ba e letetsego.2 ˇ
ˇ
ˇ
1 Jesu gantsi o be a dirisa tsela ya go nea mabaka ya “gakaakang”
—a nea mabaka go tloga tabeng e nyenyane go ya go e kgolo. Jesu o
ˇ
be a dirisa tsela ye ya go nea mabaka bakeng sa go gatelela kamoo
Modimo a phalago batho ka gona.
ˇ
2 Bakeng sa go ithuta kamoo go oketsegilego mabapi le gore o ka
rapela bjang e le gore o kwewe ke Modimo, bona kgaolo 17 ya puku
ˇ ˇ
ya Ke Eng Seo ge e le Gabotse Beibele e se Rutago? yeo e gatisitsweˇ
go ke Dihlatse tsa Jehofa.
ˇ ˇ
ˇ
MMALO WA BEIBELE O SISINTSWEGO
BAKENG SA APRIL
Luka 7-21
ˇ
EKI SANG TUMELO YA BONA NOA
“O be a Sepela le ˇ
Modimo wa Thereso”
ˇ
OA o ile a otlolla mokokotlo wa gagwe gomme a siˇ
ˇ
dulla mesifa yeo e opago. Mo akanye a dutse koˇ
ˇ
teng ya sephara, a ikhuditse ganyenyane mosomong wa
ˇ
gagwe ge a le gare a lebeletse ka ntle moagong o mogolo wa areka. Moyeng go be go nkga monkgo o hlabago
ˇ
wa moti wo o fisago; go be go galagala medumo ya diˇ
ˇ
tlabakelo tsa go soma ka kota. Noa o be a kgona go bona
ˇ
barwa ba gagwe bao ba somago ka thata a le moo a bego
ˇ
ˇ
ˇ
a dutse gona, ba soma dikarolong tse di fapafapanego
ˇ
ˇ ˇ
tsa moago wa kota. Bjale e be e setse e le nywagasome
barwa ba gagwe, basadi ba bona gotee le mosadi wa gaˇ
gwe yo a rategago ba soma ka thata ka moka ga bona.
ˇ ˇ
ˇ
Ba be ba setse ba kgathile tema e kgolo, eupsa ba be ba
ˇ
ˇ
ˇ
sa saletswe ke mo gontsi!
ˇ
Batho ba tikologong yeo ba be ba ba tsea ka moka ga
ˇ
bona e le masilo. Ge areka e le gare e eya godimo, ke
moo batho ba bego ba sega kudu kgopolo ya gore meˇ
etsefula a be a tla khurumetsa lefase ka moka. Kotsi yeo
ˇ
ˇ
Noa a bego a duletse go ba lemosa ka yona e be e bonaˇ
la e le yeo e ka se kgonegego le ya bosilo! Ba be ba sa
ˇ ˇ
ˇ
kwesise lebaka leo ka lona motho a ka fetsago bophelo
bja gagwe—le maphelo a ba lapa la gagwe—modirong o
ˇ
bjalo wa bosilo. Lega go le bjalo, Modimo wa Noa, e lego
Jehofa, o be a lebelela monna yoo ka tsela e fapanego.
ˇ
Lentsu la Modimo le re: “O be a sepela le Modimo wa
ˇ
thereso.” (Genesi 6:9) Seo se be se bolela’ng? Ga se taba
ya gore Modimo o be a sepela lefaseng, goba gore Noa
ˇ
o ile a ya legodimo ka tsela e itsego. Go e na le moo,
Noa o be a ekwa Modimo wa gagwe kudu e bile a mo
rata kudu moo e lego gore go be go le bjalo ka ge eka
yena le Jehofa ba be ba sepela gotee bjalo ka bagwera.
ˇ
Ka morago ga nywaga e dikete, Beibele e boletse ka Noa
ˇ
ka gore: “Ka tumelo [ya gagwe] o ahlotse lefase.” (Baheˇ
beru 11:7) Noa o be a ahlotse lefase ka tumelo ya gagwe
bjang? Rena lehono re ka ithuta’ng tumelong ya gagwe?
N
12
MOROKAMI
MONNA YO A SE NAGO BOSODI LEFASENG LE KGOPO
ˇ
Noa o goletse lefaseng leo le bego le mpefalela pele
ˇ
ka lebelo. Boemo bo be bo mpefetse mehleng ya rakgolokhukhu wa gagwe Henoge, e lego monna yo mongwe
wa go loka yo a ilego a sepela le Modimo. Henoge o be
ˇ
ˇ ˇ
a boletse e sa le pele gore letsatsi la kahlolo le be le tla
tlela batho ba lefase bao ba sa boifego Modimo. Bjale,
ˇ
mehleng ya Noa, bokgopo bo be bo goletse pele le go
feta. Ge e le gabotse, go ya ka pono ya Jehofa, lefase le
ˇ
ˇ
be le senyegile, ka gobane le be le tletse bosoro. (Genesi 5:22; 6:11; Juda 14, 15) Go be go tlile bjang gore dilo
di mpefalele pele gakaakaa?
ˇ
Go ile gwa direga taba e nyamisago kudu gare ga barwa ba Modimo ba moya, e lego barongwa. Yo mongwe
ˇ ˇ
ˇ
wa bona o be a setse a rabetse go Jehofa, a fetogile Saˇ
ˇ
thane Diabolo ka go thomeletsa Modimo le go goketsa
Adama le Efa gore ba dire sebe. Mehleng ya Noa, baroˇ
ngwa ba bangwe ba ile thoma go hlanogela puso ya Jehofa ya go loka. Ge ba be ba tlogela boemo bja bona bja
ˇ
legodimong, ba ile ba tla lefaseng, ba ikapesa mebele ya
ˇ
batho gomme ba tsea basadi ba babotse. Barongwa bao
ˇ
ba marabele bao ba ikgogomosago le ba nago le boithaˇ
ti ba be ba ena le tutuetso e swanago le mpholo bathong.—Genesi 3:1-5; 6:1, 2; Juda 6, 7.
ˇ
ˇ
Go feta moo, ditswalano tseo e sego tsa tlhago magareng ga barongwa bao ba aperego mebele ya batho le
ˇ ˇ
ˇ
basadi ba batho di ile tsa tsweletsa barwa bao e lego motswako wa batho le barongwa ba bogolo bjo bo sa tlwaˇ
elegago gotee le matla. Beibele e ba bitsa Banefilimi, yeo
ka go lebanya e bolelago gore “Bagale”—e lego bao ba
ˇ
ˇ
wisago ba bangwe. Ka ge e be e le bomphenyasilo ba boˇ
gale, Banefilimi ba ile ba gakatsa moya wa lefase wa seˇ
hlogo le wa go se boife Modimo. Ga go makatse gore go
ˇ
ya ka pono ya Mmopi, “bobe bja batho bo be bo tletse
lefaseng le gore sohle seo se bego se ratwa ke dikgopo-
ˇ
ˇ
lo tsa bona le dipelo tsa bona e be e le se sebe ka dinaˇ
ˇ
ko tsohle.” Jehofa o ile a rera gore o tla fedisa lekoko le
kgopo la batho lebakeng la nywaga e 120.—Genesi 6:
3-5.
ˇ
Akanya kamoo go swanetsego go ba go be go le thata ka gona go leka go aga lapa lefaseng le bjalo! Lega go
ˇ
le bjalo, Noa o ile a le aga. O ile a hwetsa mosadi yo botse. Ka morago ga ge Noa a bile le nywaga e 500, mosadi wa gagwe o ile a mmelegela barwa ba bararo—Sheme,
ˇ
Hama le Jafete.1 Batswadi ka bobedi ba be ba swanetse
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
go sireletsa barwa ba bona ditutuetsong tse mpe tseo di
ˇ
bego di ba dikologile. Basemanyana ba na le go kgahlwa
ke “bagale” le “banna ba tumilego” le go ba duma—gomme Banefilimi e be e le banna ba bjalo. Noa le mosaˇ
ˇ
di wa gagwe ba be ba ka se kgone go sireletsa bana ba
ˇ
bona pegong e nngwe le e nngwe ya mabapi le ditiro tse
ˇ
ˇ ˇ
ˇ
ˇ
mpe tsa ditsitsiripa tseo, eupsa ba be ba ka ba ruta ka
ˇ
ˇ
thereso e ipiletsago mabapi le Jehofa Modimo, yena yoo
ˇ
a hloilego bokgopo ka moka. Ba be ba swanetse go thuˇ
sa barwa ba bona ba banyenyane go bona gore Jehofa o
ˇ
ˇ
be a kweswa bohloko ke bosoro le borabele bja lefase.
—Genesi 6:6.
ˇ ˇ
Batswadi lehono ba ka kwesisa gabotse boemo bja
ˇ
Noa le mosadi wa gagwe. Lefase la rena le lona le tletse
ˇ
ˇ
ˇ
mpholo wa bosoro le borabele. Gaesita le boithabiso bjo
ˇ
e lego bja bana bo ka ba le dilo tseo. Batswadi ba bohlaˇ
le ba dira sohle seo ba ka se kgonago go lwantsha dituˇ ˇ
tuetso tse bjalo ka go ruta bana ba bona ka Modimo wa
ˇ
ˇ ˇ
khutso, Jehofa, yoo ka letsatsi le lengwe a tlago go fediˇ
ˇ
sa bosoro ka moka. (Psalme 11:5; 37:10, 11) Katlego e a
kgonega! Noa le mosadi wa gagwe ba ile ba atlega. Ba1 Batho ba mehleng yeo ya pele ba be ba phela nako e telele kudu
go feta rena lehono. Go bonagala go phela ga bona nako e telele go be
ˇ
go sepedisana le go ba ga bona kgauswi le phethego le go ba ga bona
ˇ
ˇ
ˇ
le matla, e lego dilo tseo Adama le Efa ba kilego ba ba le tsona eupsa
ˇ
di ba lahlegetse.
rwa ba bona ba banyenyane ba ile ba gola ya ba banna
ba botse, gomme ba ile ba nyala basadi bao le bona ba
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
bego ba ikemiseditse go etisa Modimo wa thereso, Jehofa, pele maphelong a bona.
“ITIRELE AREKA”
ˇ ˇ
Ka letsatsi le lengwe, bophelo bja Noa bo ile bja fetogela sa ruri. Jehofa o ile a bolela le mohlanka wa gagwe
ˇ
yo a rategago gomme a mmotsa ka morero wa Gagwe
ˇ
wa go fedisa lefase la mehleng yeo. Modimo o ile a laela Noa gore: “Itirele areka ka kota ya sehlare sa boreku.”—Genesi 6:14.
Areka ye e be e se sekepe, bjalo ka ge ba bangwe ba
nagana. E be e se na ka pele goba ka morago, e se na
tshetledi goba lehuduo—e se na moo e kobegilego goba
e kgopamego gona. Ge e le gabotse, be e le lepokisi le
ˇ
ˇ
legolo. Jehofa o ile a nea Noa dikelo tsa maleba tsa areˇ
ka, ditaba ka botlalo tsa mabapi le sebopego sa yona goˇ
tee le ditaelo tsa go e manega ka ntle le ka gare ka moti.
ˇ
ˇ
Le gona, o ile a botsa Noa lebaka la seo a re: “Ke tlisa
meetsefula godimo ga lefase . . . Selo se sengwe le se seˇ
ngwe se se lego lefaseng se tla fediswa.” Lega go le bjalo, Jehofa o ile a nea Noa taelo ye e rego: “O tsene ka
arekeng, wena le barwa ba gago le mosadi wa gago gotee le basadi ba barwa ba gago.” Noa gape o be a swaˇ
ˇ
netse go tsena le diphoofolo tseo di emelago mehuta ka
ˇ
moka ya diphoofolo. Ke feela tseo di bego di le ka areˇ
keng tseo di bego di tla phologa Meetsefula ao a tlago!
—Genesi 6:17-20.
ˇ
Noa o be a lebane le mosomo o mogolo kudu. Areka
ˇ
ye e be e swanetse go ba e kgolo kudu—ya botelele bja
ˇ
mo e ka bago dimithara tse 133, bophara bja dimithaˇ
ˇ
ra tse 22 le bophagamo bja dimithara tse 13. E be e
ˇ
ˇ
ˇ
feta kgole dikepe tse dikgolokgolo tsa kota tseo di seˇ
pelago lewatleng tseo di agwago le mehleng yeno. Na
ˇ
Noa o ile a leka go gana kabelo ye, a lla ka ditlhohlo tsa
Noa le mosadi
wa gagwe ba be
ˇ
ba swanetse go
ˇ
ˇ
sireletsa barwa
ba bona
ˇ
ditutuetsong
ˇ
tse mpe
ˇ
ˇ
ˇ
yona goba a fetosa dilo tseo di bego di laetswe ka yona e
ˇ
ˇ
le gore a inolofaletse mosomo? Beibele e araba ka gore:
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
“Noa a dira tsohle tseo Modimo a mo laetsego tsona. A
ˇ
ˇ
dira tsona tseo.”—Genesi 6:22.
ˇ
ˇ
Mosomo woo o ile wa tsea nywaga e masome, mohlomongwe nywaga e 40 go ya go e 50. Go be go na le dihlaˇ
ˇ
ˇ
re tseo di swanetsego go rengwa, dikota tseo di swaneˇ
ˇ
ˇ
tsego go gogwa le dikota tseo di swanetsego go segwa,
ˇ
go betlwa le go lomaganywa. Areka e be e swanetse go
ˇ ˇ
ba le mabato a mararo, diphaposi tse mmalwa le mojako ka thoko. Go bonagala go be go ena le mafasetere
kua godimo, gotee le tlhaka yeo mohlomongwe e bego
e phagame mo gare gomme e theogela ganyenyane go
ya ka mathoko e le gore meetse a kgone go elela.—Genesi 6:14-16.
ˇ
Ge nywaga e dutse e feta gomme sebopego sa areka
ˇ
se thoma go bonagala, Noa o swanetse go ba a be thabile kudu go thekgwa ke ba lapa la gagwe! Go be go
ˇ
ena le karolo e nngwe ya mosomo yeo mohlomongwe e
bego e le thata kudu go feta go aga areka. Beibele e re
ˇ
botsa gore Noa e be e le “mmoledi wa toko.” (2 Petro
2:5) Ka gona o ile a etelela pele ka sebete tabeng ya go
ˇ
leka go lemosa batho ba lekoko leo le kgopo le leo le
ˇ
sa boifego Modimo ka phediso yeo e bego e etla. Ba
ile ba arabela bjang? Ka morago Jesu Kriste o ile a gopola nako yeo, a bolela gore batho bao ba ile “ba se
ˇ
ele hloko.” O boletse gore ba be ba swaregile ka mediˇ ˇ
ˇ ˇ
ro ya bophelo bja letsatsi le letsatsi—ba eja, ba enwa e
bile ba tsena lenyalong—moo e lego gore ba be ba sa ele
Noa hloko. (Mateo 24:37-39) Ga go pelaelo gore ba baˇ
ntsi ba be ba kwera yena le ba lapa la gagwe; ba bangwe
ˇ ˇ ˇ
ˇ
ba ka ba ba ile ba mo tshosetsa le go mo ganetsa ka bogale.
Lega go le bjalo, Noa le ba lapa la gagwe ga se ba ka
ˇ
ba tlogela. Gaesita le ge ba be ba phela lefaseng la baˇ
tho bao ba bego ba sekametse go phegeleleng go dira
gore selo seo se tlago pele maphelong a bona, e lego go
ˇ
aga areka, se bonagale se sa re selo, e le go lahletswa
ˇ
goba bosilo, Noa le ba lapa la gagwe ba ile ba dira modiro woo ka potego. Ka gona, malapa a Bakriste lehono
ˇ
a ka ithuta mo gontsi tumelong ya Noa le ba lapa la gaˇ
gwe. Go ba gona, re phela nakong yeo Beibele e e bitsaˇ
go gore ke “mehleng ya bofelo” ya tshepediso ya lefase
ˇ
le. (2 Timotheo 3:1) Jesu o boletse gore mehla ya rena e
be e tla swana tlwaa le mehla yeo Noa a agilego areka
ˇ
go yona. Ge e ba lefase le arabela molaetseng wa Mmuˇ
ˇ
ˇ
so wa Modimo ka go ganetsa, go kwera goba gaesita le
ˇ
ˇ
go tlaisa, Bakriste ba swanetse go gopola Noa. Ga se
ˇ
ˇ
bona ba pele go ka lebeletsana le ditlhohlo tse bjalo.
14
MOROKAMI
“TSENANG KA AREKENG”
Go ile gwa feta nywaga e masome, gomme ganyenyane-ganyenyane areka e ile ya fela. Ge Noa a batamela
ˇ
go fetsa nywaga e 600, o ile a hwelwa ke batho bao a ba
ratago. Tatagwe, e lego Lamege, o ile a hwa.1 Ka morago
ga nywaga e mehlano, tatago Lamege, rakgolo wa Noa
e lego Methusela, o ile a hwa a ena le nywaga e 969—a
ˇ
fetsa bophelo bjo boteleletelele go feta bja batho bohle
bao ba begilwego ka Beibeleng. (Genesi 5:27) Methuseˇ
la gotee le Lamege ba be ba phetse mehleng ya motho
wa pele, e lego Adama.
Ngwageng wona woo, mopatriareka Noa o ile a amoˇ
ˇ
gela molaetsa o mofsa o tswago go Jehofa Modimo o
rego: “Wena le lapa la gago ka moka tsenang ka areˇ
keng.” Ka nako e swanago, Modimo o ile a botsa Noa
ˇ
gore a tsene le diphoofolo tsa mehutahuta ka arekeng
ˇ
ˇ ˇ
ˇ ˇ
ˇ
—tse hlwekilego e be ka tse supa tse supa, tseo di ka
ˇ ˇ
ˇ
dirisetswago go dira dihlabelo, gomme tse dingwe ka
ˇ
ˇ
moka e be ka tse pedi tse pedi.—Genesi 7:1-3.
ˇ
Seo e swanetse go ba e ile ya ba seo se sa lebalegego.
ˇ
Go ile gwa tla diphoofolo tse makgolokgolo—di sepela,
di fofa, di gagaba, di thekesela, di sepela ka thata—ka
moka di le ka bogolo bja go hlakanya hlogo, dibopego
le mekgwa e sa swanego. Ga go nyakege gore re akanye
ˇ
Noa wa batho a leka go kgoboketsa, go kgadimola goba
ˇ
ˇ
ˇ
go leka go rapeletsa ka tsela e itsego diphoofolo tseo ka
ˇ
moka tsa naga gore di tsene ka arekeng yeo e nago le
ˇ
ˇ
sebaka se se lekanyeditswego. Pego e re di ile “tsa tsena
. . . ka arekeng mo go bego go le Noa.”—Genesi 7:9.
ˇ
1 Lamege o be a reetse morwa wa gagwe leina la Noa—leo le ka bago
ˇ
ˇ
le bolela “Khutso; Kgothatso”—gomme o be a porofetile gore Noa o be
ˇ
ˇ
a tla phelela leina la gagwe ka go lebisa batho go khutseng go lema ka
thata mobu woo o rogakilwego. (Genesi 5:28, 29) Lamege ga se a ka a
phela gore a bone boporofeta bjo bo phethagala.
ˇ ˇ
ˇ
ˇ
Go sa setswe bohlatse bja gore Modimo o be a segofatsa
ˇ
Noa, batho ba be ba mo kwera le go hlokomologa molaetsa wa gagwe
ˇ
ˇ ˇ
Baswayadiphoso ba bangwe ba ka botsisa gore: ‘Selo
se bjalo se be se ka direga bjang? Le gona diphoofolo
ˇ
tseo ka moka di be di ka phela bjang gotee sebakeng seo
ˇ
se lekanyeditswego?’ Ela hloko se: Na Mmopi wa legoˇ
hle a ka palelwa ke go laola diphoofolo tseo a di bopileˇ
ˇ
go, gaesita le go di dira gore di se be soro ge e ba go nyaˇ
kega? Gopola gore Jehofa ke Modimo yo a arogantsego
ˇ
ˇ ˇ
Lewatle le Lehwibidu ka bogare, a ba a emisa le letsatsi
ˇ
pho. Na o be a ka palelwa ke go phethagatsa tiragalo e
ˇ
nngwe le e nngwe yeo e hlalositswego pegong ya Noa?
ˇ
ˇ
Ruri o be a ka e phethagatsa, e bile o e phethagaditse!
ˇ
Ke thereso gore Modimo a ka be a ile a kgetha go phoˇ
ˇ
losa ka tsela e nngwe diphoofolo tseo a di bopilego. Lega
go le bjalo, ka bohlale o ile a kgetha tsela yeo e re gopoˇ
tsago ka boikarabelo bjoo mathomong a bego a bo neile
batho bja gore ba hlokomele diphedi ka moka lefaseng
ˇ
le. (Genesi 1:28) Ka baka leo, batswadi ba bantsi lehono
ˇ
ba dirisa kanegelo ya Noa go ruta bana ba bona gore Jeˇ
hofa o tseela godimo diphoofolo gotee le batho bao a ba
bopilego.
ˇ
Jehofa o ile a botsa Noa gore Meetsefula a be a tla tla
ˇ
lebakeng la beke. Lapa la gagwe le swanetse go ba le be
le swaregile kudu. Akanya ka modiro wa go bea diphoˇ ˇ
ofolo ka moka le dijo tsa tsona ka lenaneo ka arekeng goˇ
tee le go thothela dilo tsa ba lapa ka moo. Mosadi wa Noa
ˇ
gotee le wa Sheme, wa Hama le wa Jafete ba swanetse
go ba ba be ba tshwenyegile kudu ka go dira legae leo ba
ka dulago go lona ka arekeng.
ˇ
Go thwe’ng ka batho ba tikologong? Ba be ba sa dutse
ˇ
‘ba sa ele hloko’—gaesita le ge ba be ba bona bohlatse ka
ˇ
ˇ
moka bja gore Jehofa o be a segofatsa Noa le maiteko a
gagwe. Ba be ba bona diphoofolo di tsena ka arekeng ka
ˇ
ˇ
go latelelana. Eupsa ga se ra swanela go makatswa ke go
ˇ
ganetsa ga bona. Lehono batho ga ba ele hloko bohlatse
bjo bogolo bja gore re phela mehleng ya bofelo ya tsheˇ
ˇ
pediso ya dilo ya lefase le. Le gona go etsa ge moapostoˇ
la Petro a boletse e sa le pele, bakweri ba tlile ka dikwero
ˇ
ˇ
tsa bona, ba kwera bao ba elago hloko temoso ya Modimo. (2 Petro 3:3-6) Ka mo go swanago, batho ka ntle le
pelaelo ba ile ba kwera Noa le ba lapa la gagwe.
ˇ
Go kwera moo go fedile neng? Pego e re botsa gore gateetee ge Noa a tsene le ba lapa la gagwe gotee le diphoofolo ka arekeng, “Jehofa a tswalela mojako.” Ge e ba go
be go ena le bakweri mo kgauswi, ga go pelaelo gore seo
Modimo a ilego a se dira se ile sa ba tswalela melomo.
Ge e ba go se bjalo, gona pula e ile ya ba tswalela meloˇ
mo—ka gobane e ile ya na! Ruri e ile ya tshologa—ya khuˇ
ˇ
ˇ
petsa lefase, go fo etsa ge Jehofa a be a boletse.—Genesi
7:16-21.
ˇ
Na Jehofa o ile a thabiswa ke go hwa ga batho bao ba
kgopo? Aowa! (Hesekiele 33:11) Ka mo go fapanego, o ile
ˇ
ˇ
ˇ
a ba fa dibaka ka moka tsa gore ba fetose ditsela tsa bona
ˇ
gomme ba dire tse di lokilego. Na nkabe ba ile ba kgona
go dira bjalo? Tsela ya Noa ya go phela e ile ya araba poˇ ˇ
ˇ
tsiso yeo. Ka go soma le Jehofa, go kwa Modimo wa gaˇ
gwe dilong ka moka, Noa o ile a bontsha gore go phologa go be go kgonega. Ka kgopolo yeo, tumelo ya gagwe
e ile ya ahlola lefase la mehleng ya gagwe; e ile ya pepeˇ
ntsha bokgopo bja batho ba molokong wa gagwe. Tumeˇ
lo ya gagwe e ile ya pholosa yena le ba lapa la gagwe.
ˇ
Ge e ba o ekisa tumelo ya Noa, ka mo go swanago o ka
ˇ
pholosa wena gotee le bao o ba ratago. Ka go swana le
Noa, o ka sepela le Jehofa Modimo e le mogwera wa
gago. Le gona segwera seo e ka ba sa ka mo go sa felego!
APRIL 1, 2013
15
ˇ ˇ
ˇ
DIPOT SI SO T SA BEIBELE DI A ARABJA
ˇ ˇ
Na go a kgonega go kwesisa
Beibele?
ˇ
Beibele ke Lentsu la Modimo. E swana le lengwaˇ
lo leo le tswago go tate yo lerato. (2 Timotheo 3:
16) Ka Beibeleng, Modimo o hlalosa kamoo re ka
ˇ
mo kgahlisago ka gona, lebaka leo a dumelelago
bobe, le seo a tlago go se direla batho nakong e
ˇ
ˇ ˇ
tlago. Eupsa baruti ba bodumedi ba kgopamisitse
thuto ya Beibele; ka baka leo, batho ba nagana
ˇ ˇ ˇ
gore ba ka se tsoge ba kwesisitse Beibele.—Ditiro
20:29, 30.
ˇ
Jehofa Modimo o nyaka re tseba thereso ka
yena. Ka baka leo, o re neile puku yeo re ka kgonaˇ ˇ
go go e kwesisa.—Bala 1 Timotheo 2:3, 4.
ˇ ˇ
O ka kwesisa Beibele bjang?
ˇ
Go tlaleletsa tabeng ya go re nea Beibele, Jehofa o
ˇ
ˇ ˇ
re nea thuso ya go e kwesisa. O ile a roma Jesu
ˇ ˇ
gore a tlo re ruta. (Luka 4:16-21) Jesu o thusitse
ˇ
ˇ ˇ
batheetsi ba gagwe go kwesisa Mangwalo, a hlalosa ditemana ka go latelana.—Bala Luka 24:27,
32, 45.
Jesu o ile a hloma phuthego ya Bokriste e le gore
ˇ
modiro woo a o thomilego o tswele pele. (Mateo
28:19, 20) Lehono, balatedi ba Jesu ba kgonthe ba
ˇ
ˇ ˇ
thusa batho go kwesisa seo Beibele e se rutago ka
ˇ ˇ
Modimo. Ge e ba o ka rata go kwesisa Beibele, Diˇ
ˇ
hlatse tsa Jehofa di tla thabela go go thusa.—Bala
Ditiro 8:30, 31.
ˇ
ˇ
Bakeng sa tsebiso e oketsegilego,
bona
kgaolo
2
ya
puku
ye,
yeo e
ˇ ˇ
ˇ
gatisitswe ke Dihlatse tsa Jehofa
KE ENG SEO
ge e le Gabotse
BEIBELE E SE
RUTAGO?
ˇ
ˇ ˇ
ˇ
BALA DIKARABO
Tˇ SA DIPOTSISO TSE
ˇ
OKETSEGILEGO TSA BEIBELE INTHANETENG
s
n
o
Taonelouta makasine
wo mahalaˇ gotee le ˇ
ditokollo tsa wona tsa
nakong e fetilego
m
q
Dihlogo le mediro
bakeng sa batswadi,
bafsa gotee le bana
p
ˇ
Beibele e hwetsagala
Inthaneteng ka maleme
ao e ka bago a 50
wp13 04/01-SE