N° 10 - havîn 1992 - Institut kurde de Paris
Transcription
N° 10 - havîn 1992 - Institut kurde de Paris
hejmar 10 zivistan 1992 KURMANCÎ rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî mirîÒk kurdî nikil, nikul, gepik, gulpik berkurk, dengik, qelpeçîçik kofî hûrik bask, çeng per hêt çîp naperûÒk perik, sîx pûrt elok, Òamî, elo-elo, hulî, cilûx, eloÒîÒ kevok lîs lûs lîsin borangeh tirkî gaga kursak hotoz taÒlÈk kanat bud bacak tÈrmÈk, pençe telmek tüy hindi fransizî bec jabot crête gésier aile cuisse jambe, mollet griffe penne duvet dinde îngilîzî beak crop crest gizzard wing leg, thigh leg,calf claw large feather down turkey güvercin tünek tünemek guvercinlik hêlîn çêlik yuva yeni dofian guvercin yavrusu genç güvercin kümes fol colombe, pigeon perchoir se percher pigeonnier, colombier nid nouveau-né d'un pigeon pigeonneau basse-cour œuf à couver dove, pigeon roost to perch pigeon house, dovecot nest new born of pigeon young pigeon farm yard, poultry egg for brooding, nets egg ferx kox, lîs pînik, holik motik pûngal çêlik, çêçik cûcik çêt, Òelûvk varik mifi,sk dîk dîkil kele,sêr mirîÒka avî mirîÒka kurk qaz werdek, miravî folluk civciv civciv genç horoz piliç tavuk horoz su tavufiu kuluçka tavuk kaz ördek mê cûcik varik mirîÒk , tûtik pondoir poussin poussin coquelet poulet, poulette poule coq poule d'eau couveuse oie canard nêr cûcik çêt, Òelûvk dîk, dîkil, keleÒêr. chick chick cockerel chicken hen cock, rooster moorhen sitter, brooder goose duck Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII) Civîna payîza 1991an Civîna dehemîn a li ser zimanê kurdî, zaravayê kurmancî, ji 20 ta 26ê meha çiriyê, li Swêdê, li xwendegeha bilind a Biskops Arnöyê civiya. Civîn giraniya xebatên xwe da ser lêgerîna termên rêzimanî, hiqûqî û coxrafî. Lênerîna peyvên klasîkên kurdî, ku timî di bernameya civînên ziman de ye, vê carê bi ferhengokên Sirr-ul-MahÒer a Feqî ReÒîdê Hekarî, Dîwana Duwem a Cegerxwîn, kovarên Ronahî û Roja Nû dom kir. BeÒdarên civînê li ser hin peyvên kêmnas ên jiyana rojane jî xebitîn. Em encamên van xebatan di vê hejmarê de tevî sûretek mirîÒkê, ku di hejmara berê de baÒ derneketibû, belav dikin. Hevalên ku beÒdarî civîna payîza 1991an bûn ev in: Khosrow Abdollahî (Selmas), Mahmûd Baksî (Xerza), Rojen Barnas (Diyarbekir), Luftî Baski (Xerza), Muzaffer Begzade (…ikakan), Huseyin Kurdo (Amûd), Hemîd Kiliçaslan* (Mêrdîn), Kendal Nezan (Diyarbakir), Zinar Soran (Mêrdîn), Mehmed Uzun (Siwêrek), Veysi Zeydanlî (Bedlîs), ReÒo Zîlan (Agirî), Zeynelabidîn Zinar (Batman) û Elî …er (Wan). _________ * Kek Hemîd Kiliçaslan di civîna biharê de amade bû, anvê wî bi xeletî di hejmara berê de hatiye ji bîr kirin. Heywanên nav malê 1 - Kevok: cîh: zêdebûn: çêlik: ferx: Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN lûs, lîs, borangeh, hêlîn hêkan dikin, ji sê hêkan du çêlik çêdibin. teqrîben her meh kurk dikevin. (t) güvercin yavrusu, (f) nouveau-né d'un pigenneau (t) genç güvercin, (f) pigeonneau, (e) young pigeon Kurm ancî • 85 • kevok: rengê wan: kevoka kedî: kevok: 2- MirîÒk, Tûtik: cîh: zêdebûn: motik: pûngal çêlik/çêçik: varik: ferx/fêrik: mirîÒk/sere: rengê wan: Òiklê wan: (t) güvercin, (f) pigeon, colombe, (e) dove, pigeon birdikî, reÒ, Òîn, sipî, sor, kewik, kevok li gora rengê xe tê bi nav kirin. mê nêr, yan jî kevokê nêr. lûs, kox, pînik, holik hêkan dikin, salê du caran diqerimin. qurp, qup, kurk, dikevin. hêka di pînê de dimîne û mirîÒk li ser dilûsin, hêk dikin. (t) folluk (f) pondoir. sê hefte, 21 rojî li ser hêkên xwe diqerimin. çêlika ku êdî xuya ye nêr e. fêrxikê dîkan. dîk, keleÒêr. sor, sipî, reÒ, birdikî, kewik. bi kofî, bi derpê, geraze, qoqo. 3- Elok, …amî, Elo-Elo, Hulî, Çûlix, EloÒîÒ: cîh: pîna taybetî, li ser bana dilîsin. nêr: dîkê Òamiya zêdebûn: wek mirîÒka salê du caran diqerimin. xîlik: zêdegoÒtê di ser nikilê wan re ye rengê wan: her wekî mirîÒkan li gora rengê xwe tên bi nav kirin. 4 heftan li ser hêkê xwe diqerimin. 4- Qaz-Werdek: cîh: zêdebûn: di koxên xaniyan de kurk dikevin hêkan dikin. 4 heftan li ser hêkan dimînin. 5- Se, Seg, Kûçik: cîh: rengê wan: reÒ û sipî ne. Wek mirîÒk û elokan perikê wan bi qîmet in. sergo, berderî, vedikevî, nav deyên ûÒ (mixiltên), kadîn. diteliqin. dêl, dêlik, dêlese seg, se (t) it yavrusu, (f) chiot, (e) puppy, zêdebûn: mê: nêr: cewrik: a mê tê teleb an bi ba ye. ê nêr li ser dêlikê çavsorî dibe. 6- Tajî (jên nêçîrê): (slugî) kûçik+tajî: toltajî ye. bocîk: (t) fino köpefii, (f) caniche, (e) poodle seyê Òivanan: (t) çoban köpefii (f) chien de berger, (e) sheepdog 7- Pisîk: cîh: Òirîkê malê ye. Ser/bin kulînê, kadîn, nav nivîna, ber tifikê û ber sobê ye. zêdebûn: dizê, zayîn. çêlik: pisîkê nêr û pisîka me. xwarina wan: goÒt, hestî, mast û Òir. di meha sibat û adarê de gonê wan e. têjî (t) kedi yavrusu, (f) chaton hatin gonan: (f) être en chaleur nirnewr bû: (f) être en rut 8- Kergo, KîroÒk: cîh: kun, qul zêdebûn: dizên, çêlikan tînin. xwarin: gîha, heÒinayî, gizêr, ceh, genim. gon dixwin wek pisîka. Her meh çêlikan tînin. rengê wan: sor, sipî, reÒ û belek û cûn in. GoÒtê kîroÒkan tê xwarin. Ji çêlikên kîroÒkan re hin kes xirnik dibêjin. Lawirên kedî nav mirîÒk dîk kêroÒk kew kûçik ker dahÒik çêlek hesp • 86 • Kurm ancî bankirin tû tû, tû tû elo, elo, elo, wek banga berxa qewirandin kiÒ, kiÒ kiÒ elo kûçî, kûçî, kûtî, kûtî tiÒî tÒî, tÒo kurr, kurr te'e, te'e çêlê, piçê piçê tivrÒ tîdî dî dî ço, mîrat, ço ço werkî din qirte qirt wîtiwît cîztecîzt qebeqeb nûzenûz zirezir hohê çêlê dah, deh orîn, borîn hîre hîr mirîÒk kew kurk kûçik ker hesp kiroÒk DENGÊ LAWIRWÊN KEDï qirte qurit, qîje qij qeb û qeb, pirte pirt qurp e qurp, sîr e Òir dereyi dizirî, zirte zirt di Òîhî, herte hirt dikin çîzîn, çiztecizt qîjîn xwendin qurpîn reyîn zirîn Òehîn Termên coxrafî Amadekar ElîÒêr kurdî 34 - devera çiyayî 35 - serê gir 36 - piÒta çiyê, gaz, milê çiyê 37 - berpala çiyê 38 - kaniya çiyê, çavik 39 -47- devera çiyayê bilind 39- zencireçiya 40 - sertar, kop, gupika çiyê, qot 41 - sermilk 42 - zîn 43 - ruyê zinar 44 - tîÒik, ÒûÒtek 45 - Òikêr 46 - Òiverê 47 - gewn, zixur 48 - 56 qeÒahî 48 - raxa qeÒahiyê 49 - dola qeÒahiyê 50- qelîÒtek 51 - çaviya qeÒahiyê 52 - ava qeÒatiyê 53 - pangorê kêlekê 54 - pangorê navîn 55 - pangorê dawîn 56 - tehtê qeÒahiyê tirkî fransizî dafilık yöre moyenne montagne dafi tepesi dôme montagneux sÈrt crête (de montagne) dafi yamacÈ versant dafi, yapaç pÈnar source à flanc de coteau yüksek dafi yöresi région de haute montagne sıradafi chaîne de montagnes, massif doruk pic,cîme sırt épaulement rocheux eyer, semer selle kayalÈk cephe paroi raide, abrupte dere, derecik couloir moloz, yıfiıntı, döküntü talus d'éboulis patika sentier muletier dafi geçiti, bofiaz défilé (col) buzul glacier buzul yatafiı névé buzul deresi, buzul vadisi glacier de vallée yarÈk crevasse de glacier buzul deresi gözü arche (porte) de glacier buzul akıntısı, buzul deresi torrent glaciaire yan buzul taÒÈ moraine latérale orta buzul taÒı moraine médiale son buzul taÒı moraine terminale buzul masası table de glacier îngilîzî mountainous area rounded mountain top mountain ridge (ridge) mountain slope hillside spring high-mountain region mountain range, massif summit (peak, top of mountain) shoulder saddle rock face (steep face) gully talus (scree, detritus) bridle path pass (col) glacial ice, glacier firn field (firn basin, nevé) valley glacier crevasse glacier snout subglacial stream lateral moraine medial moraine end moraine glacier table Kurm ancî • 87 • PEYVÊN ADET Û RUSÛMATÊ EL EKRAD Mela Mahmud Beyazîdî Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî zome salixdan hêÒî qerewal lixab konstûn (stûnkon) kêzm rim berayik, pêÒkoçî koç, malên barkiri dilan stranên li ser miriyan daleqandin, hilawestin, dilawêsîn kotek, darok, dara Òînê xeft: konê piçûk ê Òînan laçik xoÒnûd: razî kumreÒî bedgomanî, Òewm (Òom), bê oxir Òû, mêr Òû kirin, mêr kirin çeper, kozika Òer ÒeÒxane, cureyek tifingê Òemal keskesor serxure rewend dexes hêwiÒandin tizê tifingé kirêt, qirêt erÒet: hissa jinê qeleqend, keleqend tevipayi, tevepayî bérîte tencik,beroÒ dellak: sunetker xonçe tirkî oba tanÈmlamak, tarif etmek, izah etmek çadÈr alanÈ gözcü, nobet, karavil gem çadÈr direfii direk, kazÈk mizrak öncü 1) yüklenmiÒ eÒya 2) göç halay afiÈt asmak yas afiacÈ yas çadÈrÈ baÒ örtüsü memnun kÈskançlÈk ugursuz erkek, koca evlenmek (kÈz için) siper bir atÈÒlÈ tüfek parlaklÈk, Òevk gök kuÒafiÈ ufiursuz göçebe çekemeyen, kÈskanç esirgemek, tasaruf etmek eski tüfeklerde fitil kirli mirasda kadÈnÈn payÈ Òeker parçasÈ ortaklaÒa kadÈn ve erkeklerin karÒÈlÈklÈ oynadÈklarÈ oyun tencere sünetçi düfiün ve sünetlerde gönderilen hediye xîmeniÒîn destexane, sifre argûn pilte zîp, çarÒema reÒ çadÈrda yaÒayan, göçebe sofra Òömine fitil kara çarÒamba Òkeva: nanê bé hêvirtirÒ zadika hêksorê biÒkaftin pispor mayasÈz ekmek paskalya, çörefii çözmek, açmak, sökmek uzman • 88 • Kurm ancî fransizî camp, campement décrire, expliquer îngilîzî camp, encampment to describe, to explain aire, superficie d'une tente plantée garde, sentinelle, mors pilier d'une tente pieu, pal, piquet lance avant-garde 1 ) chargement 2) déménagement, migration élégie suspendre arbre de deuil tente servant de chapelle ardente foulard satisfait, content jalousie surface covered by a pitched tent watchman, sentry bit pillar of a tent peg, stake, picket spear, lance vanguard 1) load 2) removal, migration qui porte malheur mari se marier (pour une fille) tranchée fusil à un seul coup éclat, lustre, luminosité arc-en-ciel de mauvais augure, néfaste nomade envieux épargner mèche des anciens fusils sale la part de la femme dans l'héritage de ses parents morceau de sucre en comrnun danse où hommes et femmes chantent alternativement casserole celui qui pratique la circoncision présent offert à l'occasion des fêtes de mariage ou de circoncision habitant la tente, nomade couvert, table cheminée mèche 'mercredi noir'. demier mercredi de février pain azyme Pâques dénouer, délier, ouvrir, défaire expert elegy to hang up, to suspend mourning tree tent used as chapel of rest scarf satisfied, happy jealousy ominous, who brings misfortune husband to get married (for a girl) trench single-barrelled rifle radiance, shine, brilliance, brightness rainbow ominous, harmful nomad envious to spare wick of antique rifles dirty woman's share of her parents' inheritance lump of sugar in common danœ during which men and women sing in turn pan, saucepan circuncisioner present given at weddnig or circoncision celebrations nomad, living in tents table hearth wick "black Wednesday", last Wednesday in February unleavened bread Easter to untie, to undo expert revî gele at sürüsü ceylan sürüsü solger, solbend, koÒkar, pînedir serqeda conî Òûrker hesinger nikol cinaq ayakkabÈcÈ belalÈ dibek kÈlÈç imalatçÈsÈ demirci piÒmanlÈk lades selem peÒin parayla veresiye mal almak bir Òeyi ölçmeden, tartmadan satÈnalma usülü erebi bazar rimbaz tivingendazî kade, kuliçeyê mezin dirinde kerguh, kiroÒk Òûrengiv Òekêrt, Òikarte mÈzrakçÈ atÈcÈlÈk bir nevi çörek yÈrtÈcÈ hayvan tavÒan iyi kÈlÈç kullanan kadÈna ait özel mülk perdeniÒin, piÒt perde perde ardÈnda oturan, namuslu anlaÒma, barÈÒma cadÈ cadÈ iÒi yalvarma, yakarma ister istemez, zorunlu olarak intikam reaya, köylü asi rahatÈnÈ seven tuzak 1) yapafiÈ taramak 2) çakmaktaÒÈyla ateÒ yakmak 3) (duvar) inÒa etmek angarya çadÈrÈ bafilama ipi sundurma düfime yiyecek lamba düfiünde bekarlarÈn damat ailesinden aldÈklarÈ hediye ya da kefaret misafirlere söyletilen türkü pêvketin, lihevhatin cazû, piresêr cezewî lavahî, li ber gerin çarneçar, bivê nevê tol goran, gundî serkeÒ hêsayî perwer kemin heÒare, neçarge jenîn olam, suxre tenefê çadiran, benê çadiran pêÒmal mîwek, biÒkote xurek, xwarin pêsûs giska ezeban giska mêvanan gisk, curm gerelawêj: bi dor stran gotin kefaret, ceza sÈrayla türkü söylemek hol pîldar, falavêj top falcÈ kevirî dag tÈrmanÈcÈsÈ troupeau de chevaux harde, harpail (de cerfs, de gazelles) cordonnier belliqueux, querelleur mortier fabricant de sabre, d'épée forgeron repenti os de clavicule chez les oiseaux, fourchette achat à terme payé plusieurs mois d'avance achhat d'une mardhandise sans la peser ou la mesurer, sur la base d'une évaluation approximative lancier, lanceur tir au fusil sorte de galette kurde fauve lièvre bon épéiste dot ou dotation personnelle de la femme recluse (femme) réconciliation sorcière sorcier supplication nolens volens, bon gré, mal gré vengeance paysan rebelle qui aime la vie facile embuscade, piège 1) carder (f), 2) faire du feu avec un silex, 3) bâtir (un mur) corvée cordage d'une tente appentis bouton nourriture lampe à huile amende ou cadeau que la famille du marié doit offrir aux célibatres chanson que l'invité doit chanter pour inaugurer la veillée amende, expiation chanter à tour de rôle, dans une assemblée balle diseuse de bonne aventure, voyante alpiniste herd of horses herd (of stags, of gazelles) shoemaker bellicose, quarrelsome mortar swordsmaker smith, blacksmith repentant wishbone forward purchase paid several months in advanœ purchase of goods without weighing or measuring them, on estimation lancer, thrower rifle shooting a kind of Kurdish flat cake wild animal hare good swordsman a woman's personal dowry recluse, cloistered reconciliation witch sorcerer plea, entreaty willy-milly vengeanœ peasant rebel who loves the easy life ambush, trap 1 ) to card 2) to light a fire with a flint 3) to build (a wall) chore ropes, rigging of a tent lean-to button food oil-lamp fine or present given by bridegroom's family to the bachelors song sung by guest to inaugurate the evening gathering fine, expiation, atonement to sing in turns at a gathering ball fortune-teller mountaineer, climber beranberdan serî: destpêka zayîna pez çiraxê Òêx: endamê Òêx ê ku salê carekê dewarek ji mala Òêx re dive, dikeve ber benê wî. nistî: tilsimÒkênandinî, mifta tilsimê. Nistiya tayê mirîÒkeke reÒ e. Kurm ancî • 89 • tête çêkirin. Ji bona çêkirina kona, berê mû Òe dikin û paÒê jî Amadekar: Muzaffer BEGZADE Kon ji mûyê bizinan û kulka deva dirêsin. PiÒtî hînga tevnê diraçînin û her car ta yan tejeke kon çêdikin. Van tejan bi hev û din kurdî berjen,kutek çit doÒik hêÒî, kêleka kon kejî; benê pehn ê hûnnandi tirkî destek, istinat diregi çit seki kurulan çadÈrÈn yanÈ yassÈ ve geniÒ urgan kemend kon: reÒmal kon vedan mêkut,merkut mû raçandin reÒmal rist,çasir stûnkon tej, ta, takon kement çadÈr çadÈr kurmak tokmak kÈl dokumak karaçadÈr çadÈrÈn altÈndan geçip onu kazÈklara bafilayan urgan saçak çadÈrÈn bafilandÈfiÈ kenar kazÈfiÈ kazÈk çadÈrÈn üstünden geçirilip uçmasÈnÈ önlemek için kazÈklara bafilanan urgan çadÈr direfii tek en kilim tevn war zome dokuma dezgahÈ yer, yurt, kamping oba zozan yayla Òûnwar yurtluk fi,si serhêÒî; singê kêleki yê kon sing serrît fransizî appui,support, étai clôture, claie banquette en terre battue ou en pierre côté d'une tente plantée bande tissée en laine servant à fixer le bât ou attacher une charge lasso, noeud coulant tente planter une tente maillet poils tisser tente noire corde en poils de chèvre qui passe en-dessous de la toile de la tente et la fixe au piquet frange un des quatre pieux principaux où l'on attache les cordages d'une tente piquet, pieu corde en poile de chèvre passant au-dessus de la toile de la tente, fixée au piquet, empêchant la tente de s'envoler pilier, mât d'une tente tissu en poils de chèvre large d'environ 50cm métier à tisser lieu, place, camp, campement groupement ou village de tentes nomades alpage, are de transhumance d'été emplacement d'un camp, territoire de campement bêrî, bêrivan, werîs, zom, tendûr, têr, sêl, hebin,-Òirît, hêÒi, çewal, cihor, cil, obe, pêkuledan, perde, kuledan kulîn-kulûn-stêr. • 90 • Kurm ancî ve didirûn û bi vî awayî kon çê dibe. Piçûkî û mezinahiya kon bi hejmara tej an hejmara stûnan ve girêdayî ye: wekî konê 24 tejî an konê 6 stûnî. Koçer bi çît û perdan navberê didine kon û bi vî awayî cihê rûniÒtina mêr, jin, û mêvanan û herweha cihê xwarin çêkirinê ji hev û din têne cuda kirin. Rengê kon bi timî reÒ e û her ji ber wê yekê jî jê re dibêjin ReÒmal. îngilîzî support, prop, stay hurdle, fence mud or stone bench side of a pitched tent woollen woven strip used to fix the pack or to fasten a load lasso, slip-knot, running knot tent to pitch a tent mallet hair to weave black tent rape made of goat's hair passing under the tent's canvas and tying it to the stake fringe one of the four main poles to which the tent's ropes are tied peg, stake, picket rope made of goat's hair passing over the tent's canvas and tied to the stake, preventing the tent from flying away stake, pole of a tent goatskin fabric approx. 50 cm wide weaving loom camp, camping ground group or village of nomads' tents mountain pasture, ground summer pasture encampment, camp TERMÊN(III)HIQÛQÎ kurdî dadgeh avûkat, parêzer girte girtenivîs doz dozdar dozlêkirî gilî gilî kirin gilîkir tawan tawan kirin tawanbar tawanbar tawanbarî tawanbar kirin tawanbarkirî tawanbarker tawankar tawankarî tawannasî gumanbar çewtî cezayê zindanê cezayê diravî cezayê mirinê cezayê giran cezayê sivik cezayê sermedî tirkî mahkeme avukat tutanak zabit katibi dava davacı davalÈ Òikayet Òikayet etmek Òikayetçi suç, cürüm suç iÒlemek suç iÒleyen, suç faili suçlu suçluluk suçlamak, itham etmek suçlanan suçlayan mücrim kriminalite kriminoloji Òüpheli kabahat hapis cezasÈ para cezasÈ ölüm cezasÈ afiÈr ceza hafif ceza müebed hapis fransizî tribunal, cour avocat procès verbal greffier cause, procès demandeur, plaingant défendeur plainte porter plainte plaignant crime, délit commettre un crime auteur d'un crime coupable culpabilité accuser, imputer accusé, prévenu accusateur criminel criminalité criminologie suspect infraction, délit infraction peine de réclusion, de prison amende peine de mort peine lourde peine légère réclusion à perpétuité Amadekar : Veysi ZEYDANLÎ îngilîzî tribunal, court lawyer minutes clerk (of the corut) case, lawsuit plaintiff défendant complaint to lodge a complaint plaintiff crime, offence to commit a crime, a felony perpetrator of a crime guilty guilt to accuse, to impute accused, defendant prosecutor, accuser criminal criminality criminology suspicious, suspect offence, breach of the law prison sentence fine death penalty heavy penalty light penalty life sentence JI KLASÎKÊN KURDÎ F erhengoka D îwana Cegerxwîn -IIIbêdar: nedar celew: cilav col: tevlihev gulÒen hawil heriftin kate kixme naxir: garan perav pêwan: panêr qefa qulebazî: fêlbazî raser: fêz reÒbend: dafik sersem: sergêj tirabêlk: axa hûrbûyî xugî Òayeste Òesar: seÒderb yoksul, fakir dizgin karÈÒÈk, heterojen güllük, gülbahçesi takat, güç tahrip etmek, yÈkmak sürgün cepken sÈfiÈr sürüsü sahil nöbetçi dofial sÈfiÈnak dalavere yukarÈ, üst kuÒ tuzafiÈ sersem ince toz haraç layÈk altÈ atÈÒlÈ pauvre, indigent, miséreux bride, rêne mélangé, hétérogène roseraie force détruire, dévaster rejeton, rejet une sorte de dolman troupeau de bovins rive, rivage gardien, sentinelle abri naturel intrigue, tromperie, tricherie le haut, la partie haute, supérieure piège à oiseaux étourdi poussière fine tribut digne de revolver à six coups Amadekar: Khosrow ABDOLLAHï poor, indigent, destitute, needy bridle, rein mixed, heterogenous rose garden strength to destroy, to devastate shoot, offshoot a sort of dolman herd of cattle shore, bank guardian, watchman, sentry natural shelter plot, scheme, trick, cheating top, upper part bird-trap heedless, thoughtless fine dust tribute worthy of six- chambered revolver Kurm ancî • 91 • Termên rêzimanî (II) Rojen BARNAS Li ser "terrnên rêzimanî" ya kurmancî xebatên destpêkî û ciddî yên Mîr Celadet û Kamuran Bedirxan Beg in. Kurmanciya termên rêzimanî ya Mîr Celadet Beg di Hawarê de, yên Mîr Kamuran Beg jî di pirtûkên wî yên ji bo hînkirina zimanê kurdî du car û bi rengek ji hev cihê hatine weÒandin. Di vê xebata xwe ya li ser termên rêzimanî ya kurmancî de -ku besa pêÒi di jimareya 9. a Kurmanciyê de derket - me wek liste; lîsteya termên di Grammaire Kurde Dialecte kurdmanjî ya Mîr Celadet Bedir-Xan û Roger Lescot çarçewe, û wek navlêkirin (kurmanciya terman) jî xebata Mîr Celadet û Mîr Kamuran bingeh, da ber xwe. Ji ber ku ne lîsteya termên ji xebata Mîr Celadet Beg û ne jî yên Mîr Kamuran Beg bersîva hewcedariya lîsteya di "Grammaire Kurde" de didan, pêwist bû ku em li xebata di vi warî de kirî zêde bikin. Yê diduyan jı sedem ev e, ku di gelek cihan de navlêkirinên terman ên Mîr Celadet û Mîr Kamuran, heta yên Mîr Kamuran ên berê û yên paÒiyê li hevûdu nanihêrin û ev dibin sedemê geremolî û tevlîheviyê. Herwekî : (f) comparatif: © kemper, kemperandin, $ pêÒhevanî an bêtirker, (f) adjectifs numéraux cardinaux: © rengdêrên jmarîn ên bingehîn, $ rengdêrên jmarda, (f) adjectifs numéraux ordinaux: © rengdêrên jmarîn ên rêzin, $ rengdêrên rêzda, (f) adjectifs possessifs © rengdêrên xwemalîn, ¶ rengdêrên destdaniyê, $ rengdêrên destdaniyê an wxedıtiyê, • 92 • Kurm ancî (f) adverbe: © hoker, ¶ hoker, rengpîÒe, (f) adverbes de manière: ¶ rengpîÒeya awahî, (f) terminaison: © dûpaÒ (n), $ dawîne, (f) intransitif: © negerguhêz, $ pêgerandî, (f) conjugaison du verbe: ¶ lapêrîn $ kesandin. Di navlêkirinên bi kurmancî yên termên rêzimanî de rêçka me ev e: 1. Ji navên heyî yên ji aliyê Mîr Celadet û Mîr Kamuran Beg ve dayî yên ku li hevûdu dinihêrin û ji aliyê jê famkirinê ve ne Òolî ne tevlîhev in, wan her wisa qebûlkirin û bikaranîn. 2. Ji navlêkirinên wan ên ku li hevûdu nanihêrin; ya di maneyê de rasttir û di bilêvkirinê de siviktir, hibijartin. 3. Ji navlêkirinên kesên din ên di vî warî de xebatên ciddî kirine îstifade kirin. 4. Tevî van her sê riyan jî, ku ji bo termeke rêzimanî ya pêwist kurmanciya yekê peyder nebe, an jî ew navlêkirina bi kurmancî ya heyî li gora maneya termê ne bi cih be; wê gavê li gora mentiqa maneya termê, navekî kurmancî yê nû lê danîn e. (f) radical: © rayek, ¶ hîm, Maneyên nîÒanekên ku li jorê hatine bikaranin: (f) transitif: © gerguhêz, $ sergerandî, © —> Celadet Bedirxan, ji Hawarê ¶ —> Kamuran Bedirxan, Nivîsa Min $ —> Kamuran Bedirxan, ji Rêzana Zmanê Kurdî kurdî fonetîk dengdar bilind navincî nizim nizima pêÒderkî bilinda navderkî bilinda pêÒderkî lêvkî diranî pêÒesmandevî esmandevi û qirikî girtiya hiÒk girtiya nerm fîzeka hiÒk fîzeka nerm girtiya difinî dulêviya domdar a nerm herikiya lerzokî herikiya rexkî nîvdengdar paÒesmandevî domdara nerm domdara hiÒk nîvgirtiya bi xiÒîn rastîhevhatina dengdaran cotbûn cîguherîn tewandina awayan têbinî cotebêje morfolojî pronavê vegerok pronavê xweyitiyê tirkî fonetik ünlü, sesli yüksek orta alçak alçak ön çÈkÈÒ karma yüksek art çÈkÈÒlÈ yüksek dudaksÈ diÒseller öndamaksÈlar damaksÈlar ve gÈrtlaksÈlar ötümsüz kapantÈlÈ ötümlü kapantÈlÈ ötümsüz sÈzÈcÈ ötümlü sÈzÈcÈ genizsel kapantÈlÈ sürekli ötümlü çift dudaksÈl titreÒimli akÈcÈ akÈcÈ yan ünsüz yarÈ ünlü artdamaksÈl ötümlü sürekli ötümsüz sürekli hÈÒÈltÈlÈ yan kapantÈlÈ kesinti ikileÒme göçüÒme durum bükünleri açÈklama, (dikkat, dipnot, uyarma) sözcüklerde eÒleme morfoloji dönüÒlü ÒahÈs zamiri pronavê hevdûtiyê pronavê peywendiyê biwêja pronavî iyelik (mülkiyet) zamiri iÒdeÒ zamir ilgi zamiri zamirsel deyim pronavên kurtkirî kÈsaltÈlmÈÒ zamirler fransizî phonétique voyelle haute moyenne basse antérieure basse mixte haute postérieure haute labiale dentale prépalatale palatales îngilîzî phonetics vowel high middle low front low mixed high back high labial dental prepalatal palatal occlusive sourde occlusive sonore spirante sourde spirante sonore occlusive nasale bilabiale continue sonore liquide vibrante liquide latérale semi-voyelle postpalatable continue sonore continue sourde semi-occlusive chuintante hiatus voiceless occlusive voiced occlusive voiceless spirant voiced spirant nasal occlusive continuous voiced bilabial vibrant liquid lateral liquid semi-vowel postpalatal voiced continuous voiceless continuous hissing semi- occlusive gémination métathèse flexion de cas note, remarque gemination metathesis inflexion of the cases footnote, remark couple de mots morphologie pronom personel réfléchi pronom possessif pair of words morphology reflexive pronoun pronom réciproque pronom relatif locution pronominale pronom abrégé neutre reciprocal pronoun relative pronoun pronominal phrase break possessive pronoun abbreviated pronoun (Dûmahîk heye) Kurm ancî • 93 • Fe r hen g o k a RONAHÎ Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN kurdî tirkî fransizî îngilîzî kiÒwer xebat destegah hinerwer wargeh kêlîk noqar wêne tangÒikên pisporê eskerî nemaze qad kozik tavil,tafil çeper, senger asêgeh firsend, kês, keys xwîndar hêman nêz a (ji nêza) posat teba xeriqandin singik bender hûrmûr Òewender, silq beristan stol cenkeÒtî nimînende têkber têkberên malê ristin awartin ayende nifÒ zêringer ristik gon, reng, gûn kuçe hilweÒîn qels yurt, ülke çalıÒma tezgah imalathane yetenekli mevzi biraz (sonra) denizaltı photo tanksavar askeri uzman özellikle meydan tabya, pusu hemen, derhal siper müstahkem mevki, istihkam fırsat kanlı öfie açlık(tan) muhimat mahluk batırmak örgü ÒiÒi liman (ıvır zıvır), zaruri ihtiyaç Òeker pancarı kara filo savaÒ gemisi temsilci, delege eÒya ev eÒyası efiirmek dıÒtalamak, istisna tutmak gelecek kuÒak, nesil kuyumcu kolye reng sokak yıkım güçsüz, zayıf pays travail comptoir,atelier talentueux position tout à l'heure sous-marin photographie anti-char expert militaire en particulier place etranchement tout de suite tranchée fortification occasion, opportunité sanguin, saignant élément faim munition créature couler aiguille à tricoter port affaires, effets betterave à sucre terre, terre ferme flotte navire de guerre représentant, délégué objet,article articles ménagers filer exclure, faire exception futur génération orfèvre collier, chaîne couleur rue effondrement faible country work counter, workshop gifted (mil) position soon submarine photography anti-tank military expert especially, in particular place entrenchment at once,immediately trench fortification opportunity sanguine, beeding element hunger ammunition creature to sink, to send to the bottom knitting needle port,harbour things, clothes beet, sugar beet land, terra firma fleet war ship representative, delegate item household requisites to spin to exclude, to make an exception future generation goldsmith necklace colour street collapse, falling-down weak • 94 • Kurm ancî cewdik balafirÒikên behredar parêv, biryan kezixandin awarte guhêzbar durû pesn ciwanmer bêbextî nemerdî lezbot biserhatî tihnî tamdar bej peresto rûmet bêperwa sergewaz tekûz girav dêwendam berevan nûjen nîvro kaçanî rawir nîvro-rohilat tirtire berhewa kirin nûçe xweser barkêÒ payitext tov bênefs bênefsî bêhemdî bi nav kirin hindav sewgirandin, misoger kirin zirekpûÒ pola stûr mîr pismîr zikmakî çêkirox bêhemta zirav su tulumu uçaksavar ortak tandır kebabı budamak istisna seyyar iki yüzlü riyakar övgü centilmen,yifiit kaleÒlik, ihanet kancıklık, alçaklık sürat motoru sergüzeÒt susama lezzetli, lezziz kara ilah, çok sevilen defier korkusuz devlet büyüfiü, önder safilam, muntazam ada devasa savunmacı modern güney kap-kaçak, mutfak eÒyası av hayvanı güneydofiu kocaman havaya uçurmak haber bafiımsız, müstakil yük gemisi baÒkent tohum pisbofiaz pisbofiazlık gayri ihtiyari adlandırmak yön istikamet garantilemek, garanti etmek zırhlı çelik kalın emir, sultan Òehzade, prens dofiuÒtan yapay, imal eden eÒsiz safra outre à eau (arme) anti-aérienne associé, actionnaire tandoori tailler,élaguer exception ambulant hypocrite louange gentilhomme trahison lâcheté, bassesse hors-bord, vedette aventure soif savoureux, succulent terre idole valeur sans crainte chef, chef d'Etat solide, robuste île gigantesque défenseur moderne Sud vaisselle gibier Sud-Est énorme faire sauter, faire exploser nouvelle indépendant transporteur capitale grainesemence gourmand, glouton goinfrerie involontairement nommer direction assurer, garantir blindé acier épais émir prince congénital créateur, fabricant sans égal, unique bile water skin anti-aircraft associate, shareholder tandoori to prune, to lop off exception itinerant hypocritical praise gentleman betrayal cowardice, lowness speed boat adventure thirst tasty, succulent land idol value without fear chief, Head of State solid, sturdy, strong island, isle gigantic defender modern South crockery game South-East huge, enormous to blow up, to explode news independent carrier capital(city) seed greedy, gluttonous piggery, guzzling unvoluntarily, unintentionally to name way,direction to insure, to assure armoured steel thick emir prince congenital maker, manufacturer unequalled, unique bile Kurm ancî • 95 • F e r h e n g o k a Sirr ul-MahÒera Feqî ReÒidê Hekarî Amadekar: Zeynalabidîn ZINAR kurdî aÒîkar bêrî bist: ÒîÒika pehn çikandin dasîtan derbend dîbac ecûzpîr encam etles genc kesirîn tirkî açÈk günahsÈz, masum geniÒ ÒiÒ dikmek destan geçit dallÈ çiçekli bir çeÒit ipekli kumaÒ cadÈ sonuç, netice atlas hazine üzülmek kêÒan tartÈ, tartma mas tîmar kirin, mehez kirin pêkve perwaz penah, star pîÒe qetran, qîr serteser, seranser kaÒafiÈ kaÒafiÈlamak beraber, birlikte uçuÒ, uçma sÈfiÈnak meslek katran baÒtanbaÒa étrille étriller ensemble vol, envol abri, refuge métier goudron d'un bout à l'autre, entièrement serxweÒ tengezar, bêçare umîd xeÒm xendan, kenok yexma, talan yekayek, yekoyek, yek bi yek sarhoÒ çaresiz umut hÈÒm, öfke güleç yafima birer birer, teker teker ivre désespéré, sans remède espoir fureur, colère souriant pillage un à un • 96 • Kurm ancî fransizî clair, évident innocent brochette plate planter épopée défilé, col, goulet tissu précieux en soie à motifs floraux sorcière résultat, conclusion satin trésor se tourmenter, avoir de la peine mesure, pesée îngilîzî clear, evident innocent flat skewer to plant epos, epic defile, gorge, pass, gully precious silk fabric with floral design witch result, conclusion satin treasure to fret, to be anxious to worry, to grieve measure, measurement, weighing currycomb to curry a horse together flight, taking flight shelter, refuge trade, profession tar from beginning to end, entièrement all the way, entirely drunk desperate, beyond remedy hope fury, rage, anger smiling looting one by one