N° 36 - bihar 2005 - Institut kurde de Paris

KURMANCÎ
hejmar 36
bihar 2005
Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan
Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan
Ehmedê Xanî
(Sedsala XVII)
rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî
Civîna bihara
2005an
Civîna 36an ya Kurmancî ji 19 ta 26ê adara 2005an li Swêdê, li Lövstabrukê kom
bû. BeÒdarên civînê li ser peyvên dunavî, peyvên lîstikên kaxezan, stranên folklorî,
îdyomên kurdî, devokê Berriyê, zimanê Avesta û paÒgirên kurdî xebitîn.
Ev hevalên han di civînê de beÒdar bûn: Mistefa Aydofian (Mêrdîn), Lutfî Baksî
(Xerzan), ElîÒêr (Wan), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Emîn Narozî (Batman),
Cemal Onursal (Cizîr), Zinar Soran (Dêrik), Behrûz ∑ucaî (Kotol), Têmûrê Xelîl
(Rewan), ReÒo Zîlan (Agirî).
Encamên xebata vê civînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.
Peyvên kaxezên lîstikan
Amadekar : Mistefa AYDOflAN
kurdî
kaxez, kaxet
kaxezên lîstikê
destekaxez, desteyek kaxez, desteyeke kaxezan
bêrik, maçe, mançe, qeremanç
dilik, dil, kûpe
dînar, qaro
nefel, îspat, gijnîj, çibîn
yekdeq, yeklib
dudeq, dulib
sêdeq, sêlib
çardeq, çarlib
pêncdeq, pênclib
ÒeÒdeq, ÒeÒlib
heftdeq, heftlib
heÒtdeq, heÒtlib
nehdeq, nehlib
dehdeq, dehlib
lawik
keçik
papaz, keÒe
Òeh kirin, kaxez Òeh kirin
Òeh lê xistin, Òeh li kaxezan xistin (dan)
Òikandin, kaxez Òikandin, dest Òikandin
dest dan, kaxez dan
li hev xistin, kaxez li hev xistin (dan)
destê xwe hejmartin, dest hejmartin
’eyne: kaxeza binî
di jokêr de Òikandin
lîstik
lîstikvan
lîstikvanî
maht /mat: 1. car, lîstik
maht /mat: 2. dor
me du mahtan (caran /destan) zora wan bir
maht sar kirin
ji lîstikê sar bûn
ta(h)ma lîstikê nehêlan /nehiÒtin
ta(h)m di lîstikê de nehêlan /nehiÒtin
lîstik xweÒ (geÒ) kirin
lîstik xerab kirin
lîstik germ kirin
li lîstikê germ bûn
lîstik sar kirin
lîstik beravêtî kirin
lîstik kuÒtin
Òewitîn, sotin
lîstik bi der dan /di lîstikê de xesirîn
zor çûn /jê çûn /winda kirin, dorandin
kewijîn
kewijî
kevzikî
sor bûn
lê sor bûn
lê sor kirin
dest danîn
destê xwe rast kirin
kaxez kiÒandin
kaxez avêtin, daketin
hîle kirin
bi hevaltî lîstin
lîstika bihevaltî
her yek ji xwe re lîstin
lê bûn yek, lê civiyan
kaxez li hev siwar kirin
tirkî
kafiÈt, iskambil kafiÈdÈ
iskambil kafiÈdÈ, oyun kafiÈdÈ
bir deste oyun kafiÈdÈ
maça
kupa
karo
sinek
birli
ikili
üçlü
dörtlü
beÒli
altÈlÈ
yedili
sekizli
dokuzlu
onlu
ofilan
kÈz
papaz
kafiÈt taramak
kafiÈt taramak, tarak vurmak
kafiÈt kesmek
kafiÈt dafiÈtmak
kafiÈt karÈÒtÈrmak /karmak
kafiÈt saymak
en alttaki kafiÈt
jokerde kesmek
oyun
oyuncu
oyunculuk
oyun
oyun sÈrasÈ
onlarÈ iki kez yendik
oyunu sofiutmak
oyundan sofiumak
oyunun tadÈnÈ kaçÈrmak
oyunda tat bÈrakmamak
oyunu Òenlendirmek
oyunu bozmak
oyunu ÈsÈtmak
oyuna ÈsÈnmak
oyunu sofiutmak
oyunun gidiÒatÈnÈ bozmak
oyunu öldürmek
oyunda yanmak
oyunu kaybetmek
oyunda kaybetmek, yenilmek, ütülmek
oyuna bir türlü doymamak
oyuna bir türlü doymayan,
oyuna hasret kalmÈÒ, oyun için yanÈp
tutuÒan, oynamak için can atan
oyuna kapÈlmak
kendini oyuna kaptÈrmak
kÈzÈÒtÈrmak
el dökmek
eldeki kafiÈtlarÈ dizmek (/düzeltmek)
kafiÈt çekmek
kafiÈt atmak (düÒmek)
hile yapmak
eÒleÒerek oynamak, eÒli oynamak
eÒli oyun
herkes kendine oynamak
birine karÒi birlik olmak
kafiÈt düzmek (kurmak)
fransizî
carte
carte à jouer,
un jeu de cartes
pique
cœur
carreau
trèfle
un
deux
trois
quatre
cinq
six
sept
huit
neuf
dix
valet
dame
roi
battre les cartes
mélanger les cartes
couper les cartes
distribuer les cartes
battre les cartes
compter sa main
carte du dessous
couper avec le joker
jeu
joueur
action de jouer, jeu
1) jeu, partie (d’un jeu)
2) tour
on a gagné deux parties contre eux
calmer le jeu
ne plus avoir envie de jouer
gâcher le jeu
gâcher le jeu
animer le jeu
déjouer
chauffer le jeu
être pris par le jeu
calmer le jeu
troubler le jeu
casser le jeu
être foutu, perdu
perdre au jeu
perdre au jeu, être perdant
avoir la passion du jeu
passionné par le jeu, accro du jeu
en manque de jeu
être pris par le jeu
se laisser aller au jeu
attiser le jeu, inciter au jeu
étaler sa main
ranger ses cartes
tirer une carte
jouer une carte
tricher
jouer en partenariat
jeu en partenariat
jouer pour soi
jouer ensemble contre quelqu’un
ranger, ordonner ses cartes
îngilîzî
card
playing xcard
a card game, a pack of cards
spades
hearts
diamonds
clubs
one
two
three
four
five
six
seven
eight
nine
ten
jack
queen
king
to shuffle the cards
to shuffle the cards
to cut the cards
to deal the cards
to shuffle the cards
to calculate one’s hand
the card beneath, the bottom - card
to play the joker
gambling
player, gambler
a gamble, gambling
game, gamble, round (of a game)
turn
we won twice against them
calm things down
not to want to play any more
to spoil the game
to spoil the game
to liven up the game
to foil, to outsmart
to heat up the game
to be absorbed by the game
to calm things down
to disturb or spoil the game
to break up the game
to be finished, to have lost
to lose at gaming
to lose at gaming, to be a looser
to have a passion for gambling
to be addicted to gambling
suffering withdrawal symptoms
from lack of gambling
to be addicted to gambling
to let o.s.go in gambling
to stir up or incite a gamble
to show one’s hand
to sort one’s cards
to draw a card
to play a card
to cheat
to play with a partner
game with a partner
to play for oneself, to play one’s own hand
to play against s.o.
to stack
Devokê Berriya Mêrdînê - III
Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN
kurdî
binbar
bincêz
binçal
tirkî
esas yük
tahıllarda yıfiın altı
tahıllarda çukur altı
fransizî
charge principale, fardeau
rebut de la récolte de céréales
fond du silo, odeur du fond de silo
bîn çikîn
bînfiskî kirin
bingewrî
nefesi kesilmek
halden düÒürmek
atlarda yuların çene altına gelen kısmı
beligoÒkî
binik
kaba kulak
altlık; ilk budamadan alınan yapraklardan
yapılan kalitesi düÒük tütün
ergin; aklı baÒında, bilen
alaca
aklı baÒında olmayan, bilgisiz
parıldamak
yanık
suda çözmek, eritmek
çökelek ve benzerlerinin eritildikten sonra
kalan ufak parçaları
ödü patlamak
diÒindirik, burunluk
siyatikten rahatsÈz olmak
koçlar koçu
sofian cücüfiü
yara
yarayı yıkamak
kara yara
böbürlenmek
çakıl, elek altÈ
cazgır
bir cins büyük lenger
Òakafia dövme yapmak
tepesi atmak
cin çarpmıÒa dönmek
geçimsiz, huysuz
saplamak
s’essouffler, être essoufflé
épuiser, exténuer
sous-gorge (partie du harnachement
d’un cheval)
oreillons
tabac de mauvaise qualité tiré des feuilles
de la première coupe
mûr, sage, expérimenté
bariolé, multicolore
ignorant, inexpérimenté
scintiller
brûlé
dissoudre
résidus ou miettes d’une substance dissoute
bîrbir
birdikî
bîrnebir
birûsîn
bîsorî
biÒavtin
biÒêvk
bizdîn
bizmik (kilîta devê karan)
boçikî bûn (qaçikî bûn)
bok: beranê beranan
boq: nêrik
birîn
birîn ÒuÒtin
birîna reÒ
bixudandin
bixuÒk
caris
cefnî: cifnî
cênîk kutan
cênîk lêdan
cinûsî bûn
cirnexweÒ
cit bûn
cit kirin
citê (lîstika xilçanan)
cûg: du kabên Òayikkirî yên ji bo lîstikê
cuher: tûrik
cûn
çapan
çaqoberî
çaqûr, xar û menaÒ, ketober
saplatmak
definefii bir dairenin ortasÈma dik
saplatma oyunu
bir çift aÒuk
yern torbasÈ
gri
çap, kapasite
rastgele
neye rastgelse
çargav
çarhawîr
çarmêrkî
çaroçep
dörtnala
dört bir yanı
bafidaÒ kurmak
bela satan, belalÈ
çarpî
çekar: qumaÒê ku du rengan vedide
emekleme
yanar döner kumaÒ
çekem: nêrebend
yakı
çekur: eyarê hiÒkbûyî, meÒka hiÒkbûyî
çelpandin
çelpîn
çem
çemandin
çen, çenek
çengur
çeqloberkê, çeqloberî
kurumuÒ deri parçası
1) Òapırdatmak; 2) yapÈÒtÈrmak
Òapırdamak
(1) nehir; (2) polo definegi
efimek, bükmek
tutam, avuç
kol
üç taÒ ya da dokuz taÒ oyununda
çapraz ya da dofiru taÒ oynama
halÈnde de kaybetme
çilapek
çilî kirin
çindik
çipik
çirçire
çirg
çirvirî: çiriyayî diryayî
çiv
çîz: çîz kirin
ilk yafimur damlalarÈ
imrendirmek, afizını sulandırmak
hoplama, zıplama
damla
çok yalan atan, desteksiz atan
sert çimen
kontrolden çÈmÈÒ
1) viraj; 2) hile, oyun
pes, pes etmek
Kurmancî hejmar - 36 -
avoir une peur bleue
muselière (pour agneau ou veau sevré)
avoir une sciatique
bélier parmi les beliers, très brave
cœur de l’oignon
plaie
laver une plaie
anthrax, charbon
s’enorgueillir
gravier
qui a la peau dure, dur à cuir
sorte de plateau pour repas
faire un tatouage sur les tempes
éclater de colère, piquer une grosse colère
être possédé, perdre ses esprits
qui a un sale caractère
tomber à pic, se planter droit
planter tout droit, verticalement
un jeu de berger consistant à planter droit
son bâton à l’intérieur d’un cercle
paire d’osselets polis
mangeoire
gris
capacité
à tort et à travers, jeu libre
dans un jeu de billes, coup libre : la bille
peut frapper n’importe quelle autre
galop
de tous côtés
en tailleur
belliqueux, qui cherche querelle
autour de lui
à quatre pattes
tissu chatoyant, qui change de couleur
selon la lumière
cataplasme fait de goudron, du savon ou
d’olive et du blanc d’œuf utilisé pour
les côtes cassées
peau de bête séchée
1) claquer, giffler ; 2) enduire
être giflé
1) rivière ; 2) club de polo
courber
une poignée …..
bras
dans le jeu de sêberkî ou nehberkî
(à trois ou cinq cailloux) être dans une
situation de perdant en diagonale ou
en avancée normale
les premieres gouttes de pluie
mettre de l’eau à la bouche, donner envie
sautillement (pour les agneaux)
goutte
mythomane, affabulateur
pré d’herbes dures
incontrôlable, qui fait eau de toutes parts
1) virage ; 2) intrigue, tricherie
accepter sa défaite, jeter l’éponge
îngilîzî
main burden
the left overs from the cereal harvest
the bottom of the silo, the smell
of the silo bottom
to lose one’s breath, to be out of breath,
exhausted,
breast band, part of a house haness
mumps
poor tobacco made from leaves of
the first cuttings
ripe, wise, experienced
gaily coloured, gaudy
ignorant, inexperienced
to sparkle
burned
to dissolve
remnants or crumbs of a dissolved
substance
to be frightened stiff, to be in a blue funk
muzzle (for a lamb or calf being weaned)
to suffer from sciatica
a ram above all rams (very brave)
heart of an onion
a wound
to wash a wound
carbuncle
to be proud of s.thg
gravel
having a tough skin, hard as leather
sort of tray for meals
to tattoo s.thg on the temples
an outburst of temper, fly into a rage
to loose one’s mind
s.o. who has a bad temper
arrive at just the right moment,
plant s.thing vertically
to plant it vertically
a shepherd's game that consists of
planting his stick inside a circle.
a pair of polished knucklebones
manger
grey
capacity
in a game of marbles, a free shot, the
marble can hit any other
gallop
on all sides
cross legged
bellicose, s.o. picking a fight
with everyone around him
on all fours
shimmering cloth, that changes
colour according to the lighting
a poultice, made of pitch, soap and the
white of eggs, used to treat broken ribs
dried animal’s skin
1) to slap, 2) to glue, to coat, to paste
to be slapped
1) a river 2) a polo club
to bend or bow
a handful
an arm
in a game sêberkî or nehberkî (with
3 or 5 pebbles to be in a losing position,
diagonally or normally advanced
the first rain drops
make the mouth water
skipping or hopping (for lambs)
a drop
mythomaniac
meadow of hard grasses
incontrable, leaking uncontrably
1) a bend or curve 2) a plot, trick
to accept defeat, to throw in the towel
-2-
çopalk: zîla kerengan ya sala yekem
çorî
day: atî; bi dayê ketin
daçîrikandin
dahf dan, delk dan
dangî: piÒtî bêriyê dema ku mirov berxan
bera ber mîhan dide
daqûl: daqûl hatin
darbinçeng
daweriqandin
daxwarin
dawerivîn
demîna xwe girtin
kenger fidesi
aÒırı sulama ve gübrelemenin
yol açtıfiı çürüme
sara, saraya tutulmak
taviz vermek
itelemek
sabah ve öglen arasÈ ofillaklarÈn
koyunlarÈ emzirmefie salma zamanÈ
efiilme, efiilmek
koltuk definefii
sopasını tereddüt etmeden vurmak
taviz vermek, iddiasından vaz geçmek
hastalıktan dolayı erimek
bafiıÒıklık kazanmak, alÈÒmak
deng jê bilîn
deqdar: pê derxistin
deqerû
derbidûrê
der kirin
derbihar
derdîlk
deribî, derblêketî
derne: çermê qulbûyî
derzik
dewbir
dîlim
dilme
dirûn
dîndoq: cîncoq
dobelan
derzika piÒtê
derzika serî
pez dewbir frotin
sesi kesilmek
bilen, isabet buyuran
dobra
taÒı uzafia atma oyunu
deÒmek
bahara dofiru
kapak
darbe yemiÒ
delinmiÒ deri
tarandıfiında saçı ikiye ayıran çizgi
toptan, tümüyle
dilim
rafadan
dikmek
cam ve porselen kırıkları
lezettli bir mantar türü
bel kemÈfii
saç ayÈrma çizgisi
sürüyü toptan satmak
jeune plant de carline
pourrissement d’une plante dû à un excès
d’eau ou d’engrais
épilepsie, avoir une crise d’épilepsie
concéder, céder
pousser, bousculer
milieu de la matinée où on lâche
les agneaux sous les brebis
pencher, se pencher, se courber
béquilles
asséner des coups de bâton, rouer de coups
céder, rabattre ses prétentions
être diminué, être affaibli, être émacié
être immunisé, être habitué, avoir pris le pli
a “kereng” plant
rotting of plant due to too much water
or fertilizer
epilepsy, to have an epileptic fit
to concede, to give way
to push, to shove
mid-morning, when lambs are put
to suckle the ewes
to lean, lean forward, to bend over
crutches
to strike with a stick, to beat up
to give way, lower one’s demands
to be in poor health, weakened, emaciated
to be immunised, to be used to s.thng,
to have got the habit
être silencieux, devenir silencieux
to be silent, to become silent
qui met dans le mille
to hit the bull’s-eye
impertinent
impertinent
jeu consistant à jeter au plus loin une pièce a game of seeing who can throw a coin furthest
crever (l’abcès), vider
(fig) lance the boil, clear the air
vers le printemps
towards springtime
couvercle
a cover
qui a reçu un coup, blessé
to be hit or wounded
peau percée, trouée
a holed or pierced skin
raie de séparation des cheveux
a parting in the hair
en bloc, en totalité
as a whole
tranche
slice
œuf à la coque
boiled egg
coudre
to sew
tesson, morceau de poterie cassée
potsherd, a broken piece of glass or pottery
truffe
truffle
épine dorsale
spinal column
raie de cheveux
a parting in the hair
vendre en bloc tout le troupeau
to sell a herd as a whole
Peyvên dunavî -IXS
kurdî
sal û duwazdeh meh / sal duwazdeh meh
sal û zeman
salix û sûlix
salix û sûlixê yekî dan (standin)
sar û germ
sar û germ bûn / sarogermî bûn
sar û serma
saw û tirs / tirs û xof
sax û selamet
se û kûçik
se û tûle
seg û segbav
sehet û qewet
ser û ber
bê ser û ber
ser û bin
ser û bin bûn (kirin)
ser û çav
bê ser û çav xwarin
ser û çavê wê li hev e
ser û pê
tirkî
yÈl on iki ay
yÈllar
bilgi ve haber
biri hakkÈnda bilgi almak (vermek)
sofiuk ve sÈcak
sofiuk almak
çok sofiuk
korku ve dehÒet
safi salim
it köpek
it ve enik
köpofilu köpek
safilÈk ve afiyet
tafsilat, tertip, tanzim
düzensiz, dafiÈnÈk
alt üst
alt üst olmak (etmek)
baÒ göz; tip
kendini kaybederek
yemek
yüzü gözü düzgündür
1) kelle paça; 2) kÈlÈk kÈyafet
ser û sinc / ser û sîçe / ser û sîç
seyr û sefer
sibe û êvar
silav û kilav / selam û kelam
siwar û peya
sist û pist
sîng û ber
sond û qesem
soz û peyman / soz û qerar
surr û serma / surr û seqem
surr û sewda / ser û sewda / sewdaserî
sûk û bazar
sûtal û tolaz
surat, tip, çehre
seyrüsefer
sabah akÒam
selam kelam
herkes, tümü
gevÒek
göfiüs
yemin billah
ahd
ayaz
kara sevda
çarÒÈ pazar
çapkÈn
fransizî
toute l’année, tout au long de l’année
des années
des nouvelles
donner/prendre des nouvelles de qqn
le chaud et le froid
prendre le froid
très froid
grande peur, épouvante
sain et sauf
meute, meute de chiens
chiennerie
chien, fils de chienne
santé et force, vigueur
ordre, ordonnancement
désorganisé, désordonné
sens dessus dessous
être (mettre) sens dessus dessous
visage, figure, tête
manger sans retenue, d’une manière
irréfléchie
elle a un visage harmonieux
1) (cul.) pieds et tête de mouton ;
2) tenue, accoutrement
visage, gueule, apparence
trafic, circulation
matin et soir
salutation
tout un chacun, tout le monde
faible, indolent, qui manque de zèle
poitrine
serment
engagement, promesse solennelle
froid sec, grand froid
amour fou, passion
marché, souk
libertin, séducteur
tanÈklar, Òahitler
Òan ve Òeref
Òan ve Òöhret
mum gibi
témoins
renom et honneur,
réputation
comme une bougie
Amadekar : ReÒo ZÎLAN
ingilîzî
all year, all year long
years
where abouts
get information about someone
blowing hot and cold
catch a cold
very cold
great fear, terror
safe and sound
a pack, a pack of hounds
kennel
dog, son of a bitch
health and strength, vigour
order, organisation
disorganised, in disorder
to be upside down
to be topy tuvy
face, head, expression
to eat greadily, thoughtlessly
she has a
1) sheep’s feet and head;
2) dress, uniform
face, mug, appearance
traffic
morning and evening
greeting
each and every, everyone
weak, lazy, lacking in enthusiasm
chest, breast
oath, vow
a commitment, a solemn promise
a dry cold, freezing
a great or passionate love
market
a libertine, a seducer
witnesses
fame and honour
reputation
like a candle
…
Òahid û Òihûd
Òan û Òeref
Òan û Òohret
Òekir û Òima
-3-
Kurmancî hejmar - 36 -
Òer û de’wa
Òer û pevçûn
Òer û Òemate
Òer û Òiltax
Òeref û heysiyet
Òeref û namûs
Òerm û fedî / Òerm û ‘ar
Òerq û xerb
Òên û ava
Òev û roj
Òilf û tazî / tip û tazî / Òût û tazî / rût û tazî
Òil û pil
Òilî û Òepelî
Òîn û Òahî / Òîn û Òadî (Òayî)
Òîr û Òekir
anlaÒmazlÈk
kavga gürültü
hengame, Òamata
iftira
Òeref ve haysiyet
Òeref ve namus
utanma
dofiu ve batÈ
Òen ve mamur
gece gündüz
çÈrÈlçÈplak
sÈrÈlsÈklam
yafiÈÒlÈ hava
kÈvanç ve tasa
bal Òeker
Òox û Òeng
Òor û qise
Òûr û mertal
Òuh ve cazibeli
dedikodu
kÈlÈç kalkan
conflit, contentieux
altercation, bagarre
tohu bohu, vacarme
calomnie
honneur
vertu, honneur
vergogne, honte, déshonneur
orient et occident
prospère
nuit et jour
tout nu
tout trempé
pluvieux
deuil et joie, épreuves de la vie
(litt.) avec du lait et du sucre,
avec un grand soin
vive et coquette
médisance
épée et bouclier
conflict, dispute, litigation,
altercation, quarrel. punch-up
chaos, row, din
calumny
honour
virtue, honour
shame, dishonour
West and East
prosperous
night and day
completely naked, stark naked
soaked
rainy
mourning and joy, the trials of life
(litt) with milk and sugar - with great care
very thin, slender,
(litt) greyhounds, riffraff
loot
in pieces, in ruins
teasing
(litt) dry and damp. all together,
indiscriminately
damp, wet
young, full of youth
goods for looting
character, nature
bird
pick and shovel, leath levelling
prosperous
all alone
hungry, pour, in need
libertine, s.o. who picks girls up
pity, compassion
usage and customs
dust, a cloud of dust
penniless, broke
lively and coquettish
slander
sword and shield
T
ta û dezî / ta û derzî
tajî û tûle
talan û tajan
tar û mar
tan û niç / niç û tan
ter û hiÒk / hiÒk û ter
ipince
av köpekleri; ipsiz sapsÈz
yafimalama
darmadafiÈn
taÒ atma
kuru ve yaÒ
ter û Òil
ter û can
terÒ û talan
tevn û teÒî / tor û tebîet
teyr û tilûr / teyr û tûr
tevir û bêr
têr û tijî
tik û tenê / tip û tenê / tek û tinê, tiq û tenê
tî û birçî / tî û birsî
tol û tolaz
tor û bext
tore û terbiye
toz û dûman / toz û xubar / xwelî û xubar
tût û rût / Òût û rût / rût û tût
Èslak
körpe
talana defier
huy ve adet, huyu suyu
kuÒlar
kazma kürek
müreffeh
yapayalnÈz
aç ve susuz
çapkÈn
insaf, merhamet
görgü ve terbiye
toz duman
meteliksiz
très mince, effilé, filiforme
(litt.) lévriers, canaille, racaille
pillage
en pièces, en ruine
taquinerie
(litt.) sec et humide, tout ensemble
sans distinction
humide, mouillé
tout jeune, en pleine jeunesse
biens à piller
caractère, nature
oiseaux
pic et pelle; terrassement
prospère
tout seul
affamé, indigent, nécessiteux
libertin, dragueur
pitié, compassion
us et coutume
poussière, nuage de poussière
sans le sou, fauché
bomboÒ
yalan dolan
burasÈ orasÈ
tout vide, sans âme qui vive
mensonge
çà et là
completely empty, without a living soul
a lie
here and there
yer yurt
yerziz yurtsuz
feu et lieu
sans feu ni lieu
hearth and home
without hearth and home
ev bark
hanÈm hanÈmcÈk
el alem
özlem ve hayal
süs ve bezek
haraç
bolluk bereket
günah ve sevap
iyilik ve kötülük
dirlik
efiri büfirü
tatsÈz tuzsuz
kargaÒa
bomboÒ, ÈssÈz
yeme içme
kimi kimsesi
kardeÒ
propriété, résidence
gentille dame
autrui
rêverie
parure
rançon
profit, bénéfice
responsabilité
le bien et le mal
aisance
tout tordu, tarabiscoté
insipide, fade
embêtement, ennui, conflit
désert, vide
subsistance
parents, famille, soutiens familiaux
fratrie
property, residence
a kind lady
others
reverie, dreaming
finery
ransom
profit, benefit
responsibility
good and evil
ease, affluence
all bent, twisted, over-ornate
insipid, tasteless
an annoyance, a problem, a dispute
deserted, empty
subsistence
relatives, family, family support
brothers, a brotherhood
çoluk çocuk
afizÈ dili
zar zor
zapturapt
sapsarÈ
dilberler
tarla, ekilir toprak
süsleme
takÈ
zÈrzop
konuÒkan, afizÈ laf yapen
suskun, dilsiz
famille, femme et enfants
langage, parole
contrainte
capture
tout jaune
beautés
champ, terre cultivable
parure, ornement
bijoux
écervelé, idiot
loquace, disert
taciturne, peu disert
family, wife and children
language, speech
constraint
capture
all yellow
beauties, beautiful things
field, arable land
finery, ornaments
jewels
crack brainless, silly
loquacious, talkative
tacitern, saying little
V
vik û vala / virt û vala / vitî vala / vilqî vala
virr û derew
vir û wir
W
war û berwar
bê war û berwar
X
xan û man
xanim û xatûn
xelq û ‘alem
xem û xeyal/ xwen
xeml û xiÒir
xerc û xerac
xêr û bereket / xêr û bêr
xêr û guneh
xêr û Òer
xêr û xweÒî
xil û xwar/xwar û vîç/xwar û xîç/xwar û maro
xil û xwavî
xir û cir
xir û xalî
xwarin û vexwarin
xweyî û xudan / xwedî û xudan
xwîÒk û bira
Z
zar û zêç
zar û ziman
zar û zor
zept û rept
zer û zûtikî / zip û zer / zipîzer
zerî û esmer
zevî û zar
zêr û zeber / zêr û zeger
zêr û zîv
zir û zop /zirzop
bi zar û ziman
bê zar û ziman
Kurmancî hejmar - 36 -
-4-
Peyvên di stranan de
Amedekar : Emîn NAROZÎ
kurdî
tirkî
fransizî
îngilîzî
dûkêl/dûman
çakî
rondî/rondik, ronik, stêrk, hêstir, hêsir
nezera mal û mêra
hemaîl
vekujîn/serjêkirin
kefÒ: binçeng
deman/daw
bêmûk/kizwan
berçem/ berxwar
cemandin/ civandin
cemîn/ civîn
gorî/qurban, feda
cinawir
zerîb
pel/sing, xîp, kelem
benîÒtek/benîÒtok
dotira rojê/roja din
tera bûn
deskir/desgir, hefsar, riÒme
gerînek
duman
iyilik
gözyaÒı
dünya malı ve erkek arama
hamayıl
baÒ kesmek
koltuk altı
etek
menengiç
meyilli
toplamak
1) toplanmak; 2) toplantı
kurban
canavar
uçurum
diken
sakız afiacı
ertesi gün
düÒmek, yuvarlanmak
yular
girdap
fumée
bonté
larme
quête de biens et d’hommes
amulette, gri-gri, porte-bonheur
décapiter
aisselle
jupon, giron
fruit de térébinthe
en pente
rassembler, collecter, réunir
1) rassembler, se réunir ; 2) réunion
victime, sacrifice
bête sauvage, fauve
précipice
chardon
mastic
lendemain
tomber, se rouler
licol
tourbillon
smoke
goodness
a tear
to seek goods and men
amulette, good luck charm
to decapitate
armpit
skirt
terebinth fruit
sloping
to gather, collect, unite
1) to rally, to meet; 2) a meeting
a victim, a sacrifice
a wild animal
precepice
thistle
mastic tree
the day after
to fall, to roll up in a ball
halter
whirlpool
kesme taÒ
çepe çevre
bakma, seyretme
kayÈkçÈ
gemici
boÒama
yakarma
telgraf çekmek
kadın boÒama
pierre taillée
alentours, environs
regard, spectacle
canotier
marin
répudiation, divorce
supplication
télégraphier
divorce, répudiation
hewn stone
all around, in the neighbourhood
a look, a show
boatman
sailor
repudiation, divorce
supplication
to telegraph
divorce, repudiation
avcı
kavalcı, kaval sanatçısı
saz sanatçısı, sazcı
rüÒvet
hisar
yayılmak, dafiılmak, yulardan boÒalmak
akÒam yeli
boynuzu dallanmÈÒ, boynuz salmıÒ
bir tüfek türü
körlük
karÒı
chasseur
joueur de flûte, flutiste
joueur de luth (tembûr)
pot de vin
fort, forteresse
se répandre, s’éparpiller
brise du soir
cornu, qui a des bois (cerf)
une variété de fusil
cécité
contre, en face de
hunter
flute player, flautist
luth (tembûr) player
backhander
fort, castle
to be spread out, scattered
evening breeze
horned, a horned animal (stag)
a kind of gun
blindness
against, facing up to
hançer
cevher
aydınlık, ıÒıklı
develerin dinlenme yeri
poignard
essence, joyau
lumineux
aire de repas des chameaux
dagger
essence, substance, gem
luminous
area for feeding camels
seher, Òafak
seher yıldızı
1) güzel, gözde 2) durum
yerden çıkmak, kaynamak (su için)
tazÈ
abdest
ipekli ve pamuklu bir kumaÒ
karıÒ
ökçe
öpmek
sıfiır, hayvan sürüsü
zorla, zor kullanarak
tuzla
çöplük
görünüÒ, tavÈr, tip
kaçan, kaçkÈn
ninni söylemek
sevgili, ÒÈmarÈk
kavga döfiüÒ
aube
étoile du matin
1) beauté, favorite ; 2) situation, état
sourdre, émerger
lévrier
ablutions
étoffe de coton et de soie
empan
talon
embrasser, baiser
bétail
par la force
mine de sel
dépotoire, décharge publique
apparence, attitude
fugitif
bercer, chanter une berceuse
choyé, bien-aimé
altercation, bagarre
dawn
morning star
1) beauty, favourite; 2) situation, state
to well up, to emerge,
greyhound
ablutions, washing
a cloth of cotton and silk mixture
span (space)
heel
to kiss
cattle
by force
salt mine
place for dumping garbage, waste dump
an appearance, an attitude
a fugitive
to rock or cradle, to sing a lullaby
cherished, beloved
altercation, a fight
Siyabend û Xecê
Saliho pismamo
kevirê birrî
dormedor
temaÒe
kelekvan
gemîvan/keÒtîvan
telaqdan
lûf/luveluv, lûbelûb, lavelav
li têlê xistin
jinberdan
Seydik û seydvan
seydvan/nêçîrvan
bilûrbêj/bilûrvan
tembûrvan
bertîl
hisar
veresiyan/filitîn/belav bûn
Òevba
Òaxvedayî
canbêzar/fedayî
korebîn/çavkorî
pêÒber/î
Cembeliyê mîrê Hekariya
xencer
cewher/gewher
rewneq/ronak
fêza devan/mexelê huÒturan,
guhera heywanan
berbang
stêrka berbangê
rewÒ
derbûn
tajî
desmêj/destmêj, destnivêj
qutnî/qumaÒê Òivzirav ê Òayîk
bihost/buhust/bust
kaboka qonderê/panîya solê
ramûsan/maçî kirin, paç kirin
tareÒ/terÒ
bi darê zorê
kara xwê/kana xwê
poxan
Òêl
revoke
lorandin/lorîn
delalî
qal û Òer
-5-
Kurmancî hejmar - 36 -
Îdyomên kurdî
Amadekar : MISTEFA AYDOflAN
Hemîd KILIÇASLAN
S
kurdî
serbir kirin : qutûbir, qutbir kirin
serkur, porkur
tirkî
tümüyle kesmek
iÒledifii kabahattan ötürü saçları kesilmiÒ
fransizî
trancher, couper
tondu (comme punition)
seroqûnî hev kirin
seroqûnî hev bûn
serpîrek: serjinik
alt üst etmek, allak bulak etmek
alt üst olmak, allak bulak olmak
kılıbık, kadın iÒlerini yapan
sersal û meyremok ketin tev:
(du kar ketin eynî demê)
serxur
sêwiyê kuçan
sêwiyê binçengÒewitî: sêwiyê serqertel
sibatoka dînik
sibehê bîhn derketin: sibehî bihn dan
iki iÒin aynı zamana rastlaması
ufiursuz
kimsesiz, baÒı boÒ, berduÒ, baldırı çıplak
kirli, pasaklı; sürekli itilip kakılan
safiı solu belli olmayan, güvenilmeyen
kokusu sonradan çıkan
simbêl ba dan
simbêl alastin
singê yekî kutan
sipiya berêÒ: sipiya beraÒê: rûqayim: birû
sipiya firkandî
sipiya yekî belek bûn (sipiya wî belek e)
sîr li serî çandin
gönüllü olmak
tadına doymamak
birini Òikayet etmek
küstah, utanmaz, arsız
takatten düÒmüÒ; sinmiÒ, çok korkmuÒ
göze batmak
baÒına kakmak
sivik bûn (sivik e)
hafif olmak, ucuz olmak
sola yekî di taqê re avêtin
sola hesinî: kirasê hesinî
stêrka yekî li ezmanan nebûn
(stêrka wî li ezmana tune ye)
stûyê min û Òûrê te, tu kêr û ez penêr
(li ber cezayê xwe sekinîn)
Òapat rawestan
Òekirek xwarin: Òekirek Òikandin
birini kötü huylarda geride bÈrakmak
ömür boyu, ölene dek
gözünü budaktan sakınmamak,
ölümü hiçe saymak
verilecek cezaya razı olmak
mettre sens dessus dessous
être sens dessus dessous
femmelette, homme qui s’adonne
aux activités féminines
télescopage de deux activités, mélange
des genres
porte-malheur
orphelin, délaissé, vagabond, va-nu-pied
poisseux, pouilleux
(litt.) février fou, imprévisible, peu fiable
qui se fait sentir plus tard, dont les effets
désagréables se font sentir plus tard
être volontaire, accepter avec plaisir
se lécher les babines
se plaindre de qqn.
insolent, éhonté
épuisé, dissuadé, terrifié
se faire remarquer
reprocher, rappeler constamment
à qqn. ses torts
être léger, se comporter légèrement,
compter peu
dépasser qqn., être pire que lui
(litt.) soulier de fer; durable, pour toute la vie
défier la mort
îngilîzî
to slice, to cut, to cut off
to have one’s hair close cropped
(as a punishment)
turn things upside down
to be upside down, confused
a weakling, a man who indulges
in women’s activity
telescoping two activities, mixing of
styles or genres
a jinx, s.thg that brings bad luck
orphan, s.o. deserted or abandoned, a tramp
filthy, flea-ridden
(litt) mad as February; crazy, erratic, unreliable
s.thg felt afterwards, that has unpleasant
after-effects
to volunteer, to accept with pleasure
to lick one’s lips
to complain about s.o.
insolent, isolated, shameless
exhausted, deterred, terrified
to draw attention to o.s.
to reproach s.o, to constantly remind s.o. of
his/her faults
to be frivolous, to act frivolously,
to count for little
to exceed s.o., to be worse than him
(litt) an iron shoe; durable, lasting a lifetime
to defy death
tendre le cou, consentir à être puni,
se soumettre
se calmer (tempête)
(litt.) manger ou casser un sucre;
aborder un sujet délicat
engrosser, rendre enceinte
obéir, se soumettre
se prosterner, se plier
to crane one’s neck, to lay one's head on the
block, to agree to be punished, to submit
to calm down (a storm)
(litt) to eat or break sugar,
to approach a sensitive subject
to get s.o. pregnant
to obey, to submit
to prostrate o.s., to yield
(fırtına) dinmek
konuyu açmak, söze baÒlamak
Òitil danîn: ducanî kirin, avis kirin, bi hemle kirin gebe bırakmak
Òujde (/secde) ji yekî re raxistin
itaat etmek
Òujde (/secde) bûn
boyun efimek
T
taÒtiya Xwedê jê re birin: taÒtiya ezmanan birin
tahta (ku) te lê rît baranê ÒuÒt
talîÒk di xwe de dan
tam jê nekirin
tava biharê
çok uzun olmak
geçti Bor’un pazarı
kendini bir türlü sevdirememek,
befiendirememek
tat alamamak
gelip geçici
taya mirinê bi qirikê girtin
tayê bi tenê: tiliya bi tenê
teÒiya belikorê bûn
ölüm korkusuna kapılmak
biricik
ters gitmeyi alıÒkanlık edinmek
tembûra yekî Òikandin
tembûra yekî Òikestin
teqeteq ji sîngê hatin
terî jê kêm bûn
teriya kûçik : zimanê kûçik, kîrê kûçik,
tu car rast nabe
tevn li dar xistin
tevrê bêdox
texî bûn: bitir bûn, gewî bûn
texîbûyî: bitirbûyî, gewîbûyî
tiÒtê ji me kêm e, guhar û xizêm e
tiÒtek bi ber (/li ber) guhan ketin
(tiÒtek bi ber guhê wî ketiye)
tiÒtek di bin cilikê de nehêlan
forsunu bozmak
forsu bozulmak
metelifie kurÒun sıkmak
kuyrufiu eksik olmak
it kuyrufiu, düzelmez
tiÒtên nemayî bi serê yekî de anîn:
tiÒtên nemayî anîn serê yekî
tiliya xwe radan hemî qulan: tiliya xwe kirin
hemî qulan, tiliya xwe xistin hemî qulan
tir tê de nesekinîn
tir jê berdan
tira birîn
tir li kû û das li kû?
tirên yekî ji cîhê germ hatin
(tirên wan ji cîhê germ tên)
tirên wî hev nagirin
Kurmancî hejmar - 36 -
baÒına çorap örmek
kimsesiz, sahipsiz
Òımarmak
ÒımarmıÒ
olanlar yetmezmiÒ gibi
kulafiına çalınmak
de très haute taille, très grand
very tall
il est trop tard, tu as raté le coche
it is too late, you’ve missed the bus
être incapable de se faire aimer ou apprécier to be unable to make o.s. liked or appreciated
ne pas y goûter
(litt.) soleil du printemps ;
passager, inconstant
être obsédé par la mort
unique, enfant unique
faire à l’envers, aller à contre sens
déjouer le jeu de qqn., rabaisser qqn.
perdre son prestige
être sans le sou
il ne lui manque que la queue pour être bête
il est incorrigible
(comme la queue du chien)
se jouer de qqn., intriguer contre qqn.,
seul, sans soutien
être gâté
gâté (enfant)
de surcroît, par dessus-le marché
avoir vent de qch.
not to taste it
(litt.) spring sun; passing or fickle
to be obsessed by death
sole, only child
to do the opposite, to go in
the opposite direction
to foil s.o.’s plans, to bring s.o. down
to lose prestige
to be penniless
all he lacks is a tail to be stupid
he is incorrigible (litt. like a dogs tail)
playing tricks on s.o., plotting against s.o
alone, without support
to be spoild
spoilt (child)
moreover, on top of all that
to have wind of s.th
saklı gizli birÒey bırakmamak,
herÒeyi açıfia vurmak
rezil rüsva etmek, etmedifiini bırakmamak
déballer, révéler au grand jour
give vent to, bring out into the open
couvrir qqn d’opprobre, humilier qqn.
to disgrace s.o., to humiliate s.o.
her iÒe parmafiını sokmak
mettre son nez partout
to stick one’s nose everywhere
1) sır saklamamak; 2) çok yaÒlanmak,
çaptan düÒmek
kusursuz yapmak, pestilini çıkarmak
1) être très indiscret ; 2) devenir trop vieux
1) to be very inquisitive; 2) to become too old
kılıf bulmak
ne ilgisi var?
varlıfiına güvenmek
réussir sur toute la ligne,
vaincre complètement
trouver une excuse
quel rapport ?
avoir les arrières solides, être sûr de soi
sevinçten uçacak gibi olmak
être fou de joie
to succeed all along the line,
to defeat completely
to find an excuse
what’s that got to do with it?
to have strong support,
to be sure of oneself
to be wild with joy
-6-
tiving jê re serberjêr bûn
(tivinga min ji te re serberjêr e)
toraqa yekî li ser nanê wî kirin
tune ye
tûrê gû
tûrikê xwe vala kirin
V
vîlik li dar xistin
W
were û vî kerî di vî bihurî re derbas bike
warê xwe genî kirin
wezna wê hatin
X
xelkê tir kir toq ket sitûyê me
xezeb di çavan de bûn
xiyarê miÒarekê
xura xwe bi destê xwe Òikênandin:
xura xwe bi destê xwe xurandin
xurîn
xwê û sabûn jê hatin xwastin
xwe bera çolê dan
xwe berdan
xwe di kerrî de bihartin
xwe qoçandin ser hev (xwe diqoçîne ser hev)
xwe dîtin
xwe Òidandin
xwe Òuhurandin
xwe girtin
xwe jê ÒuÒtin
xwe jê bêrî kirin
xwe ji hev bêrî kirin
xwe jê re danîn: xwe jê re nizim kirin
xwe li ba kirin
xwe li ber baranê Òil kirin
xwe li ber nexistin
xwe li ber xweÒ kirin
xwe tê derxistin
xwe li ser hev guvaÒtin
xwe xistin êgir
xwe xwarin
xwe lê rast kirin: xwe lê qelibandin
xwe lê danîn
xwe lê dan
xwe li ber danîn
xweÒ kirin
birinin büyüklüfiünü kabul etmek
(üstünlüfiünü kabul ediyorum sana saygÈm var)
bohçasını koltufiuna vermek, kovmak,
iliÒkisini kesmek
hiçtir, iÒe yaramaz
baÒ belası
içini dökmek
se plier devant qqn., accepter sa supériorité
(j’accepte ta supériorité, je me plie devant toi)
mettre qqn. à la porte, chasser qqn.,
rompre avec qqn.
il n’est rien ; c’est un vaurien
sac à merde, ordure
vider son sac
to bow down to s.o.,
(I accept your superiority)
to show s.o. the door, to drive s.o. away,
to break with s.o.
he’s nobody, he’s a good for nothing
bag of shit, of manure
pour one’s heart out
oyun tezgahlamak
ourdir une intrigue
to hatch a plot
gel de bu iÒin içinden çık
(litt.) viens faire passer cet âne sur ce gué :
comment se sortir de cette passe difficile
beceriksizlifiinden dolayı kendi iÒini bozmak nuire à ses intérêts par son incapacité
yeri ve zamanı gelmek
arriver à point nommé
(litt)easier to get this donkey over this ford,
how can we get over this difficulty
to harm one’s interests by one’s incompetence
just at the right moment
baÒkasının suçunun ceremesini çekmek
gözünü kan bürümek
aynı türden olmak
göbefiini kendi eliyle kesmek
payer pour les fautes d’autrui
voir rouge
être de la même engeance
régler soi-même ses problèmes
to pay for s.o. else’s mistakes
to see red
to be of the same gang
to solve problems oneself
kaÒınmak
evin geçimi ile ilgili sorumluluk
sahibi olmak
ayıp yerleri meydana çıkarmak
kendini koyvermek
duymazlıfia vurup geçiÒtirmek
büklüm büklüm olmak
kendini befienmek
démanger, avoir des démangeaisons
être en charge de la subsistance
d’une famille
avoir les couilles en l’air
se laisser aller
faire la sourde oreille
se recroqueviller
avoir une haute opinion de soi,
prendre des airs
s’attacher, se vêtir
avoir une tenue légère
1) se retenir, se maîtriser ;
2) faire fortune, prospérer
se blanchir, se déculpabiliser, se disculper
s’innocenter, se tenir en dehors de qch.
to itch
to take charge of the expenditure
of a family
to expose oneself
to let oneself go
to turn a deaf ear
to curl oneself up
to have a high opinion of o.s.,
to put on airs
to button o.s. up, to dress o.s.
to be lightly ot frivolously dressed
1) to control oneself;
2) to make a fortune, to prosper
to whitewash onself, to remove guilt feelings
to prove oneself innocent,
to keep out of s.thg
to ignore one another, to break off mutual
relations
to submit, to bow down to s.o.
to waddle
to put on an act, to take wishes for realities
sıkı sarılmak; giyinip kuÒanmak
açık saçık giyinmek
1) kendine hakim olmak;
2) maddi açıdan toparlanıp güçlenmek
kendini temize çıkarmak
sahip çıkmamak, iliÒkisini kesmek;
kendini muaf tutmak
birbirine sahip çıkmamak,
birbiri ile iliÒkisini kesmek
taviz vermek, boyun efimek
sallana sallana yürümek
kendi kendine gelin güvey olmak
xwelî li serî!
anlamazlıktan gelmek
hevesle hazırlanmak
giriÒmek, yapmaya cesaret etmek
havasÈnÈ atmak
kendini ateÒe atmak
kendini yiyip bitirmek
üstünkörü giriÒmek
tenezzül etmek; çatmak
giriÒmek
beklemek; gözetlemek
cilalamak; bir Òeyi oldufiundan farklı
biçimde ballandırarak anlatmak
toprak baÒa!
xwelîser
xweziya mirov bi dilê yekî bûn
s’ignorer, couper les relations réciproques
se soumettre, se plier devant qqn.
marcher en se dandinant
faire son cinéma, prendre ses désirs
pour des réalités
feindre, faire semblant
faire les yeux doux, convoiter
entreprendre, oser faire
prendre des airs
se jeter au feu
s’épuiser en reproche, se consumer
entreprendre à l’aveuglette
reconnaître, être condescendant
entreprendre, se coltiner avec
attendre, observer
embellir, enjoliver
to feign, to pretend
to make eyes at s.o., to desire
to undertake, to dare to do
to put on airs
to jump in a deepend
to wear oneself out with self reproach
to undertake s.th. in the dark
to recognise, to be condescending
to undertake s.thg., to get landed with s.thg.
to await, to observe
to beautify, to brighten up
toprak baÒına, zavallı
birine imrenmek
(litt.) que la terre tombe sur sa tête;
pauvre de toi, misérable
pauvre de toi, misérable
envier qqn.
(litt.) may earth fall on your head,
you unfortunate miserable one
you unfortunate miserable one
to envie s.o.
iki yakası bir araya gelmiyor
itiraz etmeden yaptı
atlamamak; acele etmemek
doluya koydum almadı boÒa
koydum dolmadı
il tire le diable par la queue
accepter ou faire sans contester
aller doucement, faire gaffe
ne pas réussir qch. quoi qu’on fasse,
ne pas s’en sortir
he has difficulty making ends meet
to accept or do s.thg. without protesting
easy does it, be careful
failing at s.thg.whatever one does,
having no way out
zar û ziman tune
zêdaya ser kezebê
zerhimî bûn: zermihî bûn
zik li yekê werimandin: zik tije kirin: avis kirin
zik li xwe kirin tipilk
zik dan ber
zikê xwe guvaÒtin (zikê xwe diguvêÒe)
zipzurne
zik çêrandin
zimankin: zimankurt
zimanê yekî kin bûn
afizı var dili yok
cabası
sararıp solmak
karnını ÒiÒirmek, gebe bırakmak
karnını davul gibi ÒiÒirmek
karnını tıka basa doldurmak
karnı zil çalmak
zil zurna
otlamak
dili kısa
dili kısa olmak
zimanê yekî birîn
zincîr qetandin
ziravqetandî (/qetyayî)bûn
zirav rêsîn
zivistan kirin kundir
sesini kesmek
dizginleri koparmak
ödü patlamak, ödü kopmak
günden güne erimek
kıÒı karÒılamaya hazır olmak
être sans défense, incapable de riposter
la cerise sur le gâteau
pâlir
1) engrosser; 2) excéder
se goinfrer, se remplir la panse
s’empiffrer
avoir une faim de loup, crever de faim
remonté
être pique-assiette ou parasite
redevable, qui a la langue courte
se retenir de parler parce qu’on a qch. à
se reprocher ou qu’on est redevable
faire taire qqn., clouer le bec à qqn
être déchaîné, sans retenue
avoir une peur bleue
fondre jour après jour, maigrir
être fin prêt pour l’hiver
being defenceless, unable to ripost
the icing on the cake
to turn pale
1) to get some one pregnant; 2) to exceed
to stuff oneself, to fill ones belly
to stuff oneself
to be ravenous, starving
furious, livid
to be a sponger, a scrounger, or parasite
to owe s.b. s.thg,
to hold back from talking because
one feels guilty or owes s.o. sthg
to silence s.o., to shut s.o up
to be furious, unrestrained
to have a bad fright, to be in a blue funk
to melt away, to get thin
to be all ready for winter
Y
yeka wî nabe dudu
yek nekir dudu
yekmal çûn
yekta nebûn û duta tê re nebûn
(yekta nabe û duta tê re nabe)
Z
-7-
Kurmancî hejmar - 35 -
Ferhenga Avestayî-Kurdî
BeÒ 2
Bêhrûz …UCAÎ
avestî
kurdî
pesev
pez
entere
hundir, hindir
frezentey
ferzende
eyen
heyam
avar
arî, alî, hawar
erÒ-date
... dat(în)manah
ra(man), mane
veçeh
bêj-,vaja, bêje
z me
zevî
uÒtre
huÒtir
ke
kê, kî, kîjan
kete
key, ke(ke-banî)
meseh
mezin
kede, kede, ket
ke(ngê), key
kenkend û kor
keinye, keinî, keinîn
keynik, keç(ik), keynê
ker-,
kir-, -kikehrkase
kerkes
ker tker(î) kirin
ker te
kêr, kêrd
ker ne
kerr
keirye
kar
dûme
dûv
kerÒ, ker Òe
kêÒan, kiÒandin
danev
dane, dene
kame
kam
zreya
zerya, derya
kû
(li) kû
kuda
kûda, kuda ?
kve
kude, kuve ?
gao
ga
daye
dayîn, dê
gaona
gon, gûn
meêze
mîz
zeste
dest
geoÒ
guh, goÒ
geoÒvare
guhar
gen-, cen-, cegn-,
jengey, cigey, cve-, cvya
jî(iyîn), jiyan
dadagaveiqye
gavan
gar
gewrî, gerû,
gerey-, geiri
gir
ger z-, g r z, g r za, g r zeête gaz-, gazinde, gazinc
gaqa
gazî
gamen
gav
g ne, g ne
jin
xan-, xanye
kan, kanî
xreos
xiroÒ
xrûn ra
xwînxrûre
xwînpuqre
pis
xÒeqreÒah
xÒeqrye
Òahanî
xÒep
Òev
xÒaye
Òah
xÒa(y)
Òiyan, eÒê, Òe (kirin, weÒe kirin
xÒnaoqre
xweÒnûd
zanzanîn
xÒveÒ
ÒeÒ
zyam
(ziv)istan
çeqwer-, çeturçar, çwar, çiyar
çeqru-kerene
çar-kenar
çenre-nhakçêre, çêrçar men
çerm
çiqa
ceza, siza
teoxmen
tov, toxim
tenû
ten
tev-, tu-, tûtev, tûtu
twan-în
terÒne
tî, tenî
teÒteÒe
teÒte
teÒt
tigrey, tigre
tîr
tîjî
tîj, tûj
tv m
tu, te
deêna
dîn
deêvedêw
dag-, dejedax
dedveh-, daduÒda-ner
dar-dar
der ge
drêj
bazev
bask, bazk, (baz)bend
dese
des, deh
dese-gayedeh-gav
des me
desem, dehem
dehake
dehak
dehyev, dehyudêh (niha gund), dih
ejey-dehake
ejdehak, ejderha
tirkî
koyun
iç, içeri
çocuk, ofiul
gün, gündüz
yardÈm
iyi yapÈlmÈÒ
anlam
söylemek
toprak
deve
hangi
oda
büyük
oldufiu zaman
kazmak
kÈz
yapmak
karga
kesmek
bÈçak
safiÈr
iÒ, iÒlev
kuyruk
çekmek
tohum
arzu
deniz
orada
nerede?
nereye?
öküz
bakmak, ilgilenmek
renk
idrar
el
kulak
küpe
vurmak
yaÒamak
vermek
çoban
bofiaz
tepe
siten
ÒarkÈ
adÈm
kadÈn
çeÒme
bafiÈrmak, korkutmak
kanlÈ
kana susamÈÒ
ofiul
Òah
Òahane
gece
Òah, kral
yapabilmek
hoÒnutluk
bilmek
altÈ
kÈÒ
dört
dört köÒe
otlak
deri
ceza
tohum
vücut
yapabilmek
susamÈÒ
biçim
tabak
ok
keskin
sen
din
Òeytan
yakmak
yaratÈcÈ
tutmak
uzun
kol, kanat
on
on adÈm
onuncu
Òeytani yaratÈk
toprak
Dahak
da
yaratmak
e
e
e
e
e
e e
e e
e e
e
e
e
e
e
e
e
e
-8-
dan(în)
fransizî
mouton
interne, intérieur
enfant, fils
jour
aide
bien fait
signification
dire
terre
chameau
qui
chambre
grand
quand
creuser
fille
faire
vautour
couper
couteau
sourd
fonction
queue
tirer, porter
graine
désir
mer
où
où ?
vers où ?
bœuf
prendre soin
couleur
urine
main
oreille
boucle d’oreille
frapper, battre
vivre
donner
bouvier
gorge
colline
complainte
chant, hymne
pas
femme
source, fontaine
crier, effrayer
ensanglanté
assoiffé de sang
fils
règne, souverain
royal
nuit
prince, roi
être capable de, maîtriser
satisfaction
savoir
six
hiver
quatre
quatre coins
prairie
peau
punition
graine
corps
être capable
assoiffé
forme
assiette, coupe
flèche
pointu, acéré
tu
religion
démon
brûler
créateur
tenir
long
bras, aile
dix
dix pas
dixième
être démoniaque
terre
Az-Dahak, roi démoniaque
mythique d’Iran
créer
îngilîzî
sheep
inner, interior
child, son
day, daytime
help
well made, well built (things and people)
think, meaning
to say
earth
camel
who, which
room, small house
big
when
to dig
young girl, daughter
to do
vulture
to cut
knife,
deaf
function
tail
to draw, to carry
seed
desire
sea, lake
where
where?
whither
ox
taking care, (now mother)
colour
urine
hand
ear
ear-rings
to smite, to strike
to live
to give
herd of cattle
throat, neck
hill
a lament
song, hymn
step, pace
woman
source, fountain, spring
to cry, to frighten
bloody, blood soaked
blood-thirsty
son
reign, dominion, sovereign
royal, kingly,
night
sovereign, king, prince
to be able to, to master
satisfaction
to know
six
winter
four
four corners
grazing
skin, leather
punishment, penalty
seed
body
to be able
thirsty
shape, form
dish, cup
arrow
sharp
you, thee/thou (obsolete)
religion
false god, demon, fiend, devil
to burn
creator
to hold, maintain…
long
arm
ten
(length of) ten paces
tenth
fiendish being
land
Azhdehak, mythical fiendish king
of Iran
to create
Kurmancî hejmar - 36 -
day
daye, dê
1) dadÈ; 2) özenle bakmak
1) nounou ; 2) élever avec soin
day-, dîtedate
data
dauru
dvedese
qweqrey
qreh-, t r se-,
qri-sete
zefen, zefehpeêse
pek-, peçe
pet-, pete-, peteye-,
perÒtey
ped, pad, pede
peqene
pençe
pençe.dese
pença-sentperev, peuru, peourupero
peirî
pairî.deêze
per ne, p r ne
perÒta (from fras-)
parÒte
pesçe
pezdeye
pa(y)-, paye-, papey-, pahpaÒne
p r tev
p r qev
einike
p r ne
p r seiti
sare
pourucîre
mehrkesete
hezenrepasto-, pestepiter, piqr-,
beod, beode-, baoda-,
beodey (beod)
beodehbege
bend-, bendeye-, bestebu-, bv-, bûte
ber-, bere-, bareyemahyebûne
espe
sraoqra, srûtey
dûret,
fÒtane
ne
neê-çe
neêmenevenepat, nept, nepter, naptî
neptye
neve
nes-, nese, nase, naÒ
dît-în
dad, dat
dan, dran, didan
dar
donzde, dvedese
tu
sê, hirê
tirs
sê sed
dev
pîs
pat-, peht-, pêjpeyt, pêt, pît
pirs
pê
pehn, pan
pênc
panzde
pêncî
pir
berî, pêr, par
berê, berî, par, pêr
parêz
perr
pirs
parast-in
paÒ
bizd-în
pa-yîn
pehnî, panî
pird, pire, pir
freh
enî
pirr, purr(di klasîkan de)
pirs-în
ser, serî
pir-jîr
merg
sed
hezar
post, pîst
pî (dimilî)
bîhn, bihîst(in)
bîhn, bîn
bihîstbeg
bend-, best-in
bû(n)
bir, bar
meh
bin
hesp
sirûd
dûr
bistan
na, ne
ne-jî
nîv, nîm
neh, noh
nevî, nebî
nevîtî
nû
nêz, nêzîk
bakmak
dofiru, kanun
diÒ
afiaç
oniki
sen
üç
korku
üç yüz
afiÈz
cüzzamlÈ
piÒirmek
sÈvÈÒmak
bilgi, soru
ayak
geniÒ
beÒ
on beÒ
elli
çok, birçok
önce
önce, önceden
afiÈl
tüy
sormak
korunmak
arka
korkutmak
beklemek
topuk
köprü
geniÒ
alÈn
dolu
sormak
baÒ, kafa
zeki
ölü
yüz
bin
post
baba
fark etmek, kokusunu almak
koku
algÈlama
malÈk, tanrÈ
bafilamak
olimak
taÒÈmak
ay
alt
at
ezgi, dua
uzak
kadÈn göfisü
defiÈl
ve de
yarÈ
dokuz
torun
züriyet
yeni
yaklaÒmak, ulaÒÈnak
voir, regarder
droit, loi
dent
bois
douze
tu
trois
peur, effroi, frayeur
trois cents
bouche
lépreux
cuire
sortir en vitesse, filer à l’anglaise
information, question
pied
large, spacieux
cinq
quinze
cinquante
nombreux, abondant, fréquent
avant
avant
enclos
plume
demander
protection, garde
derrière
effrayer
attendre, garder
talon
pont
large
front
plein
demander
tête
intelligent, doué
mort
cent
mille
peau
père
sentir, percevoir
parfum
perception
seigneur, Dieu
relier, coller
être
porter
mois
fond, dessous
cheval
chant, prière
loin, éloigné
poitrine de femme
ne… pas
non plus
moitié
neuf
petit-fils
descendant
nouveau, frais
approcher, atteindre
1) an child’s nurse 2) to bring up
(a child) carefully
to see, to look at
right, law
tooth
wood
twelve
you, thee/thou (obsolete)
three
fear, fright, dread
three hundred
mouth
leper
to cook
to rush (out), to take French leave
information, question
foot, step
broad, wide, spacious
five
fifteen
fifty
many, abundant, often
before, foreword
before, formerly
enclosure
feather
ask
cover, protection, wardship, guard
behind
to scare, to frighten,
to expect, to guard
heel
bridge
wide, broad
front
full
ask
head
intelligent, gifted
dead
hundred
thousand
skin, hairy skin
father
to perceive, to feel smell of
perfume, sweet scent
perception, consciousness
lord, god
to bind, glue
to be
carry, bear
month
bottom, underneath
horse
a chant , prayer
far, far off, far away
woman’s breast
not
neither
half
nine
grandson/daughter
descendant
new, fresh
to approach, to come near, to reach
e e
e e
e
e e
e e
e e
e e
PaÒgirên kurdî
-IAmadekar : ReÒo ZÎLAN
PaÒgir, ango paÒdanî yan jî paÒpirtik, ew peyvên pir kurt in ku bi dawîya peyvên xwedîmane yên sade yan jî hevedudanî ve tên girê dan û bi vî rengî maneyeke nû didin
peyva ku nû hatîye afirandinê. Eger peyva berî paÒgirê sade be, êdî ev peyva nûafirandî ya bi alîkarîya pirtikan dibe peyveke hevedudanî.
Heke em vê bi nimûneya peyva ”tirsonek” ve binimînin, em dibînin ku ev peyveke hevedudanî ye û ji du beÒan pêk hatîye, ”tirs” û ”onek”. BeÒa pêÒîn, ku ”tirs” e,
xwedîmane ye. Peyveke ne hevedudanî ye, sade ye û em dizanin ku ew ji alîyê maneyê ve rewÒ û haleteke ruhî nîÒan dide. BeÒa didwan ya vê peyvê ”onek” e, ku ne
xwedîmane ye. Bi tena serê xwe hîç maneyekê nade. Lê gava ku ew bi beÒa yekê ve tête girêdan, peyveke nû diafirîne, dibe ”tirsonek”. Hingê peyva nûafirandî dibe
peyveke hevedudanî. Ev peyva nûafirandî, çendî ji alîyê maneyê ve bi peyva pêÒîn ve peywendîdar be jî, êdî xwedîmaneyeke nû ye û ji me re rewÒa ruhî ya kesekî salox
dide.
Di peyveke weha de, em ji vê beÒa didwan, ku ”onek” e, paÒgir dibêjin. Ev bi tena serê xwe ne xwedîmane ye û em bi misogerî nizanin ji çi peyvê hatîye û ketîye vî rengî.
Li milekî din, paÒgireke holê çu caran jî bi tena serê xwe nahête bi kar anîn. Ji ber vê yekê jî, divê bi dawîya peyvekê ve bête nûsandin (zeliqandin), ku jê maneyeke din
biafirîne. Em vê rewÒê di peyvên wek; zirtonek, bizdonek, fitlonek, zivronek / zîvronek û hwd de xweÒ dibînin.
Lê carina hin peyv hene ku em dizanin paÒgira wan ji çi afirîne. Bo nimûne, peyva ”masîgir”, ango mirovê ku masîyan digire, bi karê girtina masîyan radibe. Em dibînin
ku ev peyv ji beÒên ”masî” û ”gir” hevedudanî ye. BeÒa pêÒîn, ku ”masî” ye, navê malbateke heywanan e ku di avê de dijîn. BeÒa didwan, ku ”gir” e, di rewÒeke bi tena
-9-
Kurmancî hejmar - 36 -
serê xwe de dikare jê sê maneyên jihevdûr derkevin. Ya yekemîn, ”gir” di maneya ”girik, çîyakok, tepe, til” de ye. Ya didwan, di maneya ”mezin” de ye. Heçî maneya sisyan
e, ji lêkera ”girtin”ê ye. Qurma wê ya dema niha ye; ez digirim, tu digirî, ew digire, em / hûn / ew digirin. Ne xwe, di peyva ”masîgir” de, qet herdu maneyên pêÒîn yên
”gir”ê tune ye. Lê, maneya wê ya sisyan tê de heye. Li vir êdî ew perçeyek yan jî pirtikek e ji peyvekê. Ew wek pirtik, herçendî zû yan jî dereng peyva ”girtin”ê bîhîne bîra
mirov jî, bi tena serê xwe ne xwedîmane ye. Bi tena serê xwe jî ne bi kar têt û ne jî tête nivîsandin.
Di kurdî de, kîjan zarava dibe bila bibe, paÒgirên heyî yan ji qurmên lêkeran yan jî ji parçepeyvên ku îro êdî bûne pirtik pêk tên. Piranîya van paÒgiran bi tena serê xwe
nahên bi kar anîn. Lê hindek ji wan hene, ku îro di gel rola xwe ya paÒgirê wek peyveke serbixwe jî têne bi kar anîn; wek -kar, -bend, -xane û hwd. Di vê lîsteyê de me
behsa çendek ji wan jî kiriye.
Di afirandina peyvên nû yên ji paÒgiran hevedudanî de divê mirov berî her tiÒtî bala xwe bide nimûneyên ji berê de di zimanê kurdî de heyî. Li gor naveroka wê, xwe ji
maneyên wê yên dîrokî bi dûr neêxe û bi vî awayî peyva nû li hev siwar bike.
Herçendî me ji bo peyva paÒgirê, ku di zimanên ewropî de jê re suffix dibêjin, berê “paÒdanî” gotibe jî, piÒtî gotûbêjeke dûr û dirêj, me baÒtir dît ku em di Òûna wê de peyva
paÒgir bi kar bînin. Di termînolijîya zimannasîyê de mefhûma paÒgir çêtir mane dide û ji bo wergerandina mefhûmên din yên babetên cînar hêsanîyekê pêÒkêÒ dike.
Em ê li vê jêrê lîsteyeke alfabetîk ya ji paÒgirên di zaravayê kurmancî de heyî berpêÒ bikin û hewil bidin da ku bi kurtî rol û maneya wan ya fonksîyonel salox bidin.
-a (I) : Ev paÒgir tête dawîya hin qurmên lêkaran, yên dema niha yan jî borî, da ku merama ji lêkerê bide naveroka peyvê.
Nimûne: zana, beza, bîna, nebîna, fehma, xwenda, xura / xure (xwera / xwere)
-a (II) : Tête dawîya hin rengdêran û wan dike navdêr.
Nimûne: germa, serma
-a (III) : Ji rengdêrekê rengdêreke nû diafirîne.
Nimûne: xama
-ahî / -ayî / -hî / -yî : Bi alîkarîya vê paÒgirê navdêrên abstrakt tên çêkirin. Peyv eger bi tîpeke dengdar xelas be (-a)ya wê dikeve û dibe (-hî / -yî). Lê eger peyv bi tîpeke
bêdeng dawî bêt, hingê (-a)ya vê paÒgirê nakeve. Di devokên kurmancî de du formên vê paÒgirê hene: 1. -ahî, 2. -ayî. Heçi kurdîya kurmancî ya nivîskî ye, rastnivîsa wê
li ser bingeha klasîkên me, ku wê jî li ser bingeha devoka botî bejin daye, qanûnek daye ber xwe. Ji ber vê yekê ye, ku forma serekî ya vê paÒgirê (-ahî) ye.
Nimûne: dûrahî, bilindahî, mezinahî, berahî, dirêjahî, germahî, bînahî, piçûkahî, sorahî, reÒahî, zerahî, keskahî, hêÒînahî, terahî, Òilahî, kûrahî, avahî / avayî,
Òahî / yî, Òênahî, Òînahî, ronahî, korahî
-ajo : PaÒgira ji lêkera ”ajotin”ê ye û maneya ”kesê / tiÒtê ku bi karê ajotinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: kerajo, gaajo, dûajo
-ak : Ji rengdêrekê rengdêreke nû diafirîne.
Nimûne: ronak,
-al : Bi alîkarîya vê paÒgirê navdêr têne çêkirin.
Nimûne: heval, kortal, tengal, kendal
-alês : PaÒgira ji lêkera ”alastin, alistin”ê ye û maneya ”kesê / tiÒtê ku bi karê alastinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: qûnalês, solalês, kodalês, kasalês (kasealês), firaqalês
-an /-yan (I) : NîÒana piranîyê ye. Piranîya forma nebinavkirî ye û tête dawîya navdêrên hem mê û hem jî nêr.
Nimûne: kofîya jinan, kumê mêran, erdê gundîyan, welatê kurdan
-an /-yan (II) : Wek nîÒana piranîyê navê êl û eÒîretekê dide xuya kirin.
Nimûne: heyderan, demenan, kîkan, milan, reÒkotan, celalîyan, gawestîyan, Goyîyan
-an /-yan (III) : Navê herêmekê ku êl û eÒîreta navkirî lê dijî yan jî lê dima nîÒan dide.
Nimûne: Botan, Soran, Mukrîyan, Behdînan
-an /-yan (IV) : Wek nîÒana piranîyê ji navdêran navdêreke nû û xwedan maneyeke nû diafirîne.
Nimûne: gulan, xalan, apan
-ane (I) : PaÒgirek e ku pê hoker têne çêkirin û maneya “bi awayê, bi rengê, bi tehrê, bi Òiklê” dide peyvê.
Nimûne: kurdane, serxweÒane, mîrane, dostane, Òêrane, mêrane, yekane, tekane, jinane, sextekarane, Òahane, merdane
-ane (II) : Hokera dem û zemanan çêdike û maneya ”her..., wek her...,” dide peyva ku ew pê ve tête girêdanê.
Nimûne: rojane, mehane / heyvane, heftane, salane,
-ane / (III): Bi alîkarîya vê pirtikê hoker yan jî navdêr tên çêkirin.
Nimûne: yekane, perane, tekane
-anê / -anî: Bi alîkarîya vê pirtikê navên lîstik û yarîyan tên çêkirin.
Nimûne: topanê (talanê), goganê / goganî, kêlanê / kêlanî, bersinganê, çoganê, hêlanê, beranê
-anî (I) : Bi alîkarîya vê paÒgirê hem ji navdêr û hem jî ji rengdêran navdêrên abstrakt tên çêkirin.
Nimûne: piranî, mêranî, xortanî, koranî, kêmanî, keçanî, qîzanî, jinanî
-anî (II) : Bi alîkarîya vê paÒgirê navên hin xwarinan û hwd tên çêkirin.
Nimûne: boranî, çortanî, Òîranî, doÒanî
-anok : Bi alîkarîya vê paÒgirê navdêr tên çêkirin.
Nimûne: tiÒtanok, çivanok
-ar (I): Ji bo çêkirina navê tiÒtekî bi kar têt.
Nimûne: destar, guhar
-ar (II): Tête dawîya peyvên ji qurma lêkeran afirî û heyset û rengekî dide gotinê. Heye ku ji kurtbûna paÒgira ”-dar” be.
Nimûne: nivîsar, gotar, dîdar, reftar, kuÒtar, kirdar, mirar
-ar (III): Ji bo çêkirina navê kesê ku karekî dike û pê radibe” tête bi kar anîn. Heye ku ji kurtbûna paÒgira ”-yar” be.
Nimûne: cotar / cotyar, xewar, mirar, kirar
-ar (IV) : Ji rengdêran rengdêreke nû çêdike.
Nimûne: kevnar, jengar / jingar / zengar / zingar
-ar (VI) : Ji hokeran hokereke nû diafirîne.
Nimûne: pêrar
-are (I) : Ji rengdêran rengdêreke nû çêdike.
Nimûne: kevnare
Kurmancî hejmar - 36 -
- 10 -
-are (II) : Ev paÒgir bi maneya ”xemilandî, bi xemil” de ye.
Nimûne: dilare
-asa : Bi maneya ”wek, mîna, fena, mînanî, Òitî, Òubhê” de hokeran çêdike.
Nimûne: dêwasa, hûtasa
-asî : Ji rengdêr yan jî ji navekî navdêreke abstrakt çêdike. Heye ku ev pirtik ji guhirîna ”-asa” ya bi maneya ”wek, mîna, fena, mînanî, Òitî, Òubhê” de be.
Nimûne: kêmasî, kurtasî, kurdasî
-atî /-yatî : Bi alîkarîya vê paÒgirê navdêrên abstrakt tên çêkirin.
Nimûne: kirîvatî, êzdîyatî, mirovatî, xizmatî
-avêj : PaÒgira ji lêkera ”avêtin, havêjtin”ê ye û maneya ”kesê / tiÒtê ku bi karê avêtinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: topavêj, bombeavêj, tîravêj, dûravêj, gûavêj
-avî : Di zaravayê kurmancî de peyva ”avî” bi tena serê xwe xwedîmane ye, maneyeke taybetî dide. Ev peyv ji bo tiÒtekî ”avdar, bi av û herikok” tête gotin. Bo nimûne:
sêveke avî, xwarineke avî, erdê avî, avî û dêmî. Lê, herwekî di van çend nimûneyên jêrin de xuya dibe, peyva ”avî” ji vê maneyê piçekî dûr e. Ew êdî bi rola paÒ girîyê
radibe. Bi alîkarîya vê paÒgirê ji navdêrekê hokerek tête çêkirin.
Nimûne: ewravî, çiravî, giravî, qiravî
-wî / -yî : Ji vê paÒgirê navê hin nexweÒîyan tête çêkirin.
Nimûne: tawî, bawî
-awer : PaÒgira ji lêkera ”awerden”a farisî û ” awirden, hawirden”a kurdîya jêrîn e, ango “anîn, hanîn, înan, hînan”. Lê wek paÒ gir ji maneya bingehîn ya lêkerê bi dûr
ketîye, bûye xwedî maneyeke duhemîn, ku ew jî maneya “xwedîbûn, têdehebûn”ê ye.
Nimûne: cengawer, dilawer
-wend : Xudawend
-ayetî : Ev paÒgir di van çend dehsalên dawîn de ji zaravayê soranî ketîye kurmancî. Bi alîkarîya vê paÒgirê navdêrên abstrakt tên çêkirin.
Nimûne: kurdayetî, birayetî
-bar (I) : Ev paÒgir bi maneya ”destûr heye ku bikî, dikare bête kirin, qabilî kirinê” ye.
Nimûne: guhêrbar, guhêzbar, birbar, dîtbar /dîbar, nedîbar, xwarbar
-bar (II) : Ev ji lêkera “barîn”ê afirîye û wek paÒ gir bi maneya ”tijî (bi), dagirtî (bi)” de ye.
Nimûne: gunehbar, tawanbar, xembar, çavnebar, zîyanbar, xetabar
-bar (III) : Ev paÒ gir ji zimanê pehlewî hatîye û bi maneya ”perav, qirax, kenar, rêya avê” ye.
Nimûne: rûbar, cobar, zêbar
-bare : Bi maneya ”car”ê de ye.
Nimûne: dubare, sêbare
-baz (I) : PaÒgira ji lêkera ”bazdan”ê, ango ”lîstin”ê ye. Di kurmancîya bo nimûne Berazîyan û ya hêla Ruhayê de, ji bo lîstina bi maneya ”dîl kirin û reqs”ê de, dibêjin
”bazdan”. Ji ber vê yekê, gava ku ev paÒgir tête dawîya peyvekê, maneya ”kesê ku bi karê lîstinê radibe” dide peyvê. Peywendîya vê lêkerê bi ”bazdan”a ku bi maneya
”revîn, xwe
nedan dest, xwe hilavêtin, xwe çeng kirin, hop kirin û hwd”ê tune ye.
Nimûne: fêlbaz, qumarbaz, canbaz, kindirbaz, serbaz, Òûrbaz, rimbaz, jinbaz, kiçbaz, dilbaz, sêhrbaz, hîlebaz, hoqebaz, dekbaz, tewlebaz (fêlbaz), çenebaz
-baz (II) : Ji lêkera ”bazdan”ê ku peywendîya wê bi ”çûn”ê heye.
Nimûne: derbaz, , rêbaz
-bêj : PaÒgira ji lêkera ”gotin”ê ye û maneya ”kesê / tiÒtê ku bi karê gotinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: dengbêj, stranbêj, çîrokbêj, henekbêj, xweÒbêj (xoÒbêÒ), gotûbêj, gotinbêj, Pirbêj, ezberbêj
-bend (I) : PaÒgira ji lêkera ”bestin”ê, ango ”girêdan”ê de ye.
Nimûne: bazbend, derbend, girêbend, çiçikbend, terkîbend, destbend, dolbend, rûbend
-bend (II) : Bi maneya ”girêdan û bestin”ê de kar û pêÒeyekê nîÒan dide.
Nimûne: solbend, nalbend
-bend (III) : Bi maneya ”xwe bi tiÒtekî ve girêdayî dîtin”ê dide.
Nimûne: sazbend, hevalbend
-ber (I) : PaÒgira ji lêkera ”burden”a farisî û ”birin”a kurdî ye ku maneya ”kesê / tiÒtê ku bi karê birinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: rêber, dilber, rêveber, emirber, nameber, fermanber, penaber, pêxamber / pêxember / peyamber, ajneber
-ber (II) : Bi maneya ”hebûn”ê de ye.
Nimûne: sîber, ruhber
-best : PaÒgira ji lêkera ”bestin”ê, ango ”girêdan”ê ye ku maneya ”kesê / tiÒtê ku bi karê girêdanê radibe dide peyvê.
Nimûne:darbest, serbest, benbest, helbest
-bir : PaÒgira ji lêkera ”birin”ê ye û maneya ”kesê/tiÒtê ku bi karê birinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: barbir, avrûbir, zorbir, bîrbir
-birr : PaÒgira ji lêkera ”birrîn”ê ye û maneya ”kesê / tiÒtê ku bi karê birrînê radibe” dide peyvê.
Nimûne: darbirr, rêbirr, cawbirr, çolbirr, avbirr, serbirr, navbirr, kurtebirr, qutbirr, destbirr, dewbirr (yê ku pezê xwe liserhev difroÒe), tabirr, çilbirr (yê ku
çilê zarokan dibire), Òikêlbirr (nexweÒîya zarokan e û heta dibin 3-4 salî nikarin bimeÒin. Yê ku Òikêlê dibirre), mehrbirr, cobirr
-bihêrk / -buhêrk /-bêrk : PaÒgira ji lêkera ”bihartin / buhartin”ê ye û maneya ”tiÒtê ku bi karê bihartinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: Òevbihêrk, rêbuhêrk, dilbuhêrk
-bîn : PaÒgira ji lêkera ”dîtin”ê ye û maneya ”kesê / tiÒtê ku bi karê dîtinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: dûrbîn /dûrebîn, bedbîn, hûrbîn, xweÒbîn, nebîn, geÒbîn, rastbîn
-ç : PaÒgira ji bo piçûkkirinê ye û kurtbûyîya ”çe”yê ye.
Nimûne: rêç, riç (rîçal, reh û rîçal)
-çe : PaÒgira ji bo piçûkkirinê ye.
Nimûne: alûçe, baxçe, parçe, boxçe, nîvçe (nîvcî, nîvco), kemançe, xalîçe, nalçe
-çik : PaÒgira ji bo piçûkkirinê ye. Ji du pirtikên piçûkkirinê, ji ”ç” û ”ik”ê pêk hatîye.
Nimûne: rûçik, rêçik
-çin : PaÒgira ji lêkera ”çinîn”ê ye û maneya ”kesê / tiÒtê ku bi karê çinînê radibe” dide peyvê.
- 11 -
Kurmancî hejmar - 36 -
Nimûne: mazîçin, gulçin, pembûçin, titûnçin
-çing: PaÒ girek e, ku ji pirtika “çin”ya ya ji lêkera “çinîn”ê û pirtika “g”yê, ku ji paÒ gira “ing”a ji bo piçûkkirinê ye, pêk hatîye. Bi vê paÒ girê navên alavan tête çêkirin.
Nimûne: mûçing
-çîn : PaÒgira ji lêkera ”çandin”ê ye û maneya ”kesê / tiÒtê ku bi karê çandinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: derewçîn, gulçîn
-çolkî : Ji rengdêrekê hokerê diafirîne.
Nimûne: spîçolkî
-da : PaÒgira ji lêkera ”dan / dayîn”ê ye û maneya ”kesê / tiÒtê ku bi karê dayînê radibe” dide peyvê.
Nimûne: nanda / nande, xwedêda
-dan (I) : Derdana tiÒtekî nîÒan dide.
Nimûne: derdan, Òimadan, mûmdan, agirdan, çaydan, guldan, kildan,
-dank : Derdaneke piçûk ya tiÒtekî nîÒan dide. PaÒ gireke hevedudanî ye û ji peyva ”dan” û pirtika piçûkkirinê ya ”k”yê pêk hatîye.
Nimûne: agirdank, avdank, avildank, çaydank, derdank, derzîdank, gulçîdank, kevçîdank, kildank, mîzdank, mûmdank, pifdank, pizdank, Òekirdank,
Òimadank, xwêdank, xwelîdank
-dar /-(e)dar (I) : PaÒgira ji lêkera ”daÒtin”a farisî ye ku di hin zaravayên kurdî de “darîn” e û hevmaneya lêkera “hebûn”ê ye. PaÒ gira “dar” bi maneya ”heye / heyî”yê
de ye.
Nimûne: agahdar, ahengdar, avdar, bêhndar, birîndar, çekdar, cindar, dêndar, derdedar, deyndar, dikandar, dîndar, evîndar, fermandar, kirdar, kirêdar, maldar,
mêvandar, nandar, nedar, payedar, piÒtedar / piÒtîdar, remildar, serdar, sermayedar, xwîndar, zordar,
-dar (II) : Di zaravayê kurmancî de bi tenê di peyva”guhdar” de, ku bi awayekî Ò aÒ , paÒ gira “dar” di maneya “dan / dayîn”ê de ye. Rastîya vê, herwekî di klasîkên me
de jî derbas dibe, “dêr” e û ji lêkera “dêrîn /dêran”ê ye. Di klasîkan nivîskî de ev wek “guh bidêre” ye û peyva “guhdar” jî di edebîyata devkî de “guhdêr” e.
Nimûne: guhdar / guhdêr
-de : PaÒgira ji lêkera ”dan / dayîn”ê ye û maneya ”dayîn”ê dide peyvê.
Nimûne: nande (nanda, nandar), dîyarde, qûnde
-dek : Navên alav û hacetekê nîÒan dide.
Nimûne: badek, nîÒandek
-der /-eder (I) : Ev paÒgir maneya ”derve” dide peyvê.
Nimûne: Òevder / Òeveder, çavder (çavlider), dader
-der (II) : PaÒgira ji lêkera ”dan / dayîn”ê ye û maneya ”dayîn”ê dide peyvê.
Nimûne: fermander
-derz : PaÒgira ji lêkera ”dirûn, dirûtin”ê ye û maneya ”kesê ku bi karê dirûtinê radibe” dide peyvê. Peyva ”derzî” û ”terzî” jî her ji vê peyvê hatine.
Nimûne: qûnderz (cureyek kêlê /dirûtinê ye), duderz
-dêr : PaÒgira ji lêkera ”dêran / dêrîn”ê ye û maneya dayînê dide peyvê. Li „-dar (II)”an binihêre.
Nimûne: avdêr, guhdêr, çavdêr, kardêr, kirêdêr
-dêrî / -dorî : PaÒgireke hevedudanî ye û ji ”dêr”a ji lêkera ”dêran / dêrîn”ê, ku bi maneya ”dan / dayîn”ê ye, û ji pirtika ”î”yê pêk hatîye. Navdêreken abstrakt diafirîne.
Nimûne: gadêrî / gadorî, Òevdêrî / Òevdorî
-dirû : PaÒgira ji lêkera ”dirûn, dirûtin”ê ye û maneya ”kesê ku bi karê dirûtinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: soldirû, kurtandirû, cildirû (kincdirû)
-dîn : Bi maneya ”cih, sitar”ê de ye.
Nimûne: kadîn, gîyadîn
-doÒ : PaÒgira ji lêkera ”dotin”ê ye û maneya ”kesê / tiÒtê ku bi karê dotinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: çêlekdoÒ, pezdoÒ, kerdoÒ
-doz / -diz (I): PaÒgira ji lêkera ”dirûn, dirûtin”ê ye û maneya ”kesê / tiÒtê ku bi karê dirûtinê radibe” dide peyvê.
Nimûne: pînedoz / pînediz, çewaldoz /çewaldiz,
-doz (II) : PaÒgira ji lêkera ”dozîn, doz kirin”ê ye û maneya ”kesê ku bi karê peydakirin û bidestxistinê radibe” dide peyvê. Di zaravayê soranî de ev lêker bi tenê bi maneya
”peydakirin”ê de ye û gelekî berfirehtir tête bi kar anîn. Lê di kurmancî de, ”doz kirin” bi maneya ”da’we kirin, xwastin”ê de ye. Lê, bi maneya ”peydakirin”ê de, bi tenê
di kurmancîya li hêla Depê / Xarpêtê de tête bi kar anîn.
Nimûne: nandoz, wardoz
-e (I) : Tête dawîya peyvên ji qurma lêkeran afirî û heyset û rengekî dide gotinê.
Nimûne: bijarte, bijare, bêje, jimare, bende, kêÒe, beste, hinare, Òikeste, kirde, xwende, male, awarte
-e (II) : Tête dawîya peyvên ku rengan nîÒan dide û maneya ”rengê ku ber bi wî rengî diçe, rengê ku diÒibe wî rengî” dide peyvê.
Nimûne: sore, keske, zere, gewre
-e (III) : Tête dawîya hin peyvên ku peywendîya wan di gel zeman heye yan jî zeman nîÒan didin û maneya ”bi wê demê ve girêdayî, di wan wextan de” dide peyvê.
Nimûne: bihare, êvare, payîze, sere, navsere, hefte, çile (çele)
-e (IV) : Ji peyvên navdêr yan jî rengdêr navdêreke nû û xwedan maneyeke nû û taybetî diafirîne.
Nimûne: deste, dermale, çilmêre, Òewate, sebze, kore, nerme
-ek (I) : Gelek caran navên tiÒtan, nemaze navên hacet û alavan diafirîne.
Nimûne: destek, badek, rastek, piÒtek, birrek, xizek, nîvek, ÒeÒek, heÒtek, heftek, fitlek, xwastek, kotek, xurek (xwarek / xwerek)
-ek (II): Navên ku xuy û xeyseteke taybetî dide mirovan diafirîne.
Nimûne: virrek, serek, kulek, silek, çilek, zirtek, fisek, tirrek, tirsek, mîrek, pîrek, wêrek, newêrek, fenek, parsek, kulek
-el : Ev paÒgir maneya ”bi rengê” dide peyvê û wê dike xwedan xeyseta navdayî û jê rengdêrekê diafirîne.
Nimûne: çepel, komel
KURMANCÎ
MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE
Supplément du Bulletin de liaison et d’information
N° C.P. : 65913 A.S.
Kurmancî hejmar - 36 -
© INSTITUT KURDE DE PARIS
106, rue La Fayette, 75010 Paris - France, Tel. : 00 33 (0)1 48 24 64 64
www.fikp.org
Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN, Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN
- 12 -