N° 38 - Institut kurde de Paris

hejmar 38
bihar 2006
KURMANCÎ
Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan
Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan
Ehmedê Xanî
(Sedsala XVII)
rojnameya taybetî ya Enstîtuya Kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravayê kurmancî
Civîna bihara 2006an
Careke din delîveya kombûna civîna Kurmancî li Dihokê, baÒûrê Kurdistanê, bi dest
ket. Civîna me rojên di navbera 30/5 - 7/5 2006an de li dar ket.
di dîroka me kurdan de pêÒde anî, wisan jî wê tesîra xwe li ser zimanê me kir. Hindek
mefhûmên nû anîn û hindek delîveyên din dane ber pêÒdeçûna zimanê kurdî.
Di vê civînê de ev heval beÒdar bûn:
Navên dezgehên dewletê û peyvên rojnamevanîyê du babetên girîng bûn ku divîya
kar li ser bête kirin. Ev yek ji bo nêzîkkirina devoka kurmancîya bakur û behdînî jî
xwedî girîngîyeke mezin bû.
Mustafa Aydogan (Mêrdîn), Rûken Bagdu-Keskîn (Stenbol), Lutfî Baksî (Xerzan), Ehmedê
Dirihî (Çewlîg), ElîÒêr (Wan), Samî ErgoÒî (Barzan), Cewher F. Seîd (Hewlêr), Ebdulsetar
Fettah (Dihok), Newzad Hirorî (Dihok), Hemîd Kiliçaslan (Mêrdîn), Mahmûd Lewendî
(Qerejdax), Enwer Mehemed Tahir (Hewlêr), Emîn Narozî (Batman), Kendal Nezan
(Diyarbekir), Selam Nûman (QamÒilo), Fadil Omer (Dihok), Cemal Onursal (Cizîr), Enwer
Osman (Hewlêr), Edîb Polat (Amed), Zinar Soran (Dêrik), Behrûz ∑ucaî (Kotol), Têmûrê
Xelîl (Rewan), ReÒo Zîlan (Agrî).
Ev cara didwan bû, ku me civîna xwe li parçe welatê xwe yê azad pêk anî. Bi
dirêjahîya hefteyekê temam me li ser programeke giran kar kir. Xala herî girîng ya
xebatê babeta navên gulûgîyayan yên hem zanistî û hem jî kurdî bû. Di vî warî de,
bi sayeya kedeke yekcar mezin ya hevalên pispor ji baÒûr û bakurê Kurdistanê, me
dikaribû em berhemeke berbiçav ji civînê derbixin.
Xalên din yên civînê, ji navên demûdezgehên dewletê û peyvên rojnamevanîyê pêk
dihat. PiÒtî hîmdanîna dewleta federal li baÒûrê welat, çawan ku wê guhartineke nû
Cihê serfirazîyê bû, ku ev civîna me rastî rojên yekbûn û hevgirtina herdu îdareyên
Kurdistanê hatibû. Vê hikûmeta yekbûyî hêvî, hez û Òewqeke bêhevta dixist dilê me
hemûyan.
Bi dirêjahîya herdu hefteyên me li Kurdistanê, em bûn mêvanê hikûmetê. Vê
hikûmeta yekbûyî em bi comerdîyeke kurdewarî hêwirandin û bi hêzên xwe yên
ewlehîyê em hildan bin baskên xwe yên parastinê. Ji hîç xizmetekê dirixî nekir.
Em bi dilekî germ wê pîroz dikin û jê re xweÒbextî û serkeftinê dixwazin. Herweha
ji dil û can spasî vê mêvandarî û xizmetên pêÒkêÒkirî dikin.
Encamên xebata vê civînê di vê hejmara Kurmancî de tên belav kirin.
Flora Kurdistanê
Amadekar : Edîb POLAT
kurde
adarok, gulalesûre, kurikmast
latînî
Anemone coranaria
tirkî
taçlı kırlalesi, rüzgar çiçefii, gül lale
alal, hilale, mêlaq, lale, helal
baqilê gamêÒan, Òolgenîk, kuÒne,
baqilfisek
baqilê xatûnî, kelîkê xatûnî, baqilxatûn
baxox, angelok, kanêje
behîva bejî, badema çiya, çaqale
bendika avî, vîzdorik (zaza)
bêwîjan, pûjang, gulikê maran
beybûn, beybûna demanan, babûnc
beybûna beyaran
binevÒ, binefÒ, wenewÒe (zaza), gularengag
binevÒa belek
birinc, riz
biyok, bih, bihok, bihî, bî
botav, batovk, nûjdar, bahtof, sûrinc
bûkik, bûkanî, bûk, bwîk, nîsanok,
patpatok, patpatole, bûkûzava,
gulenîsan, rêywek
çarçar, Òebraq
çekem, dakone (zaza)
çengê meryemê, sîklamen
Tulipa
Vicia sativa
Sativum saccharatum
Centaurea kurdica
Prunus carduchorum
Cardamine hirsuta
Achillea millefolium
Matricaria chamomilla
Matricaria sp.
Viola odorata
Viola tricolor
Oryza sativa
Cydonia oblonga
Hypericum triquetrifolium
Papaver rhoea
lale
arpa fifii, bufiday fifii, ekin fifii,
(burçafiın bir türü)
baklagillerden nazlı gelin
peygamber çiçefii
yabani badem
tüylü köpük otu
adi civanperçemi
papatya
çayır papatyası
kokulu menekÒe
alaca menekÒe
pirinç
ayva
kızılcık otu, kantaran
gelincik
Xanthium spinosum
Viscum album
Cyclamen purpurescens
dikenli sıraca otu
ökse otu
siklamen, tavÒan kulafiı
çevk, çexÒûr (cûreyek heliz e)
Ferula communis
çîlek, tûya erdan, tûfrengî
Fragaria vesca
çîm, giyareÒ
Lolium temulentum
colbenî, Òolikê maran, baqilê maran, kelîmar Lathyrus tuberosus
çûng, pêmirîÒk
Ranunculus
cux, bencerek (zaza)
Digitaria
darçîn
Cinnanomum zeylanicum
dargerînk, daralînk, badar
Hedera helix
darucan, Òêrpûg
Echinochloa crusgalli
dinêv, dimor
Lolium temulentum
dirî, dirîmok, dirîreÒk, dendûreÒk, tûtirk
Rubus
dûvikê hespê, sipingê maran, singê maran, Equisetum arvense
Òitlê xezalan, tilîper, rûnîn (zaza), vaÒbitrî (zaza)
dûvrovî
Setaria faberii
çakÒır otu
çilek
delice
koÒkoz
düfiün çiçefii
çatal otu (dijitarya)
tarçın
duvar sarmaÒıfiı
darıca otu
delice
böfiürtlen
at kuyrufiu
kirpi darÈ
fransizî
anémone couronnée,
anémone de Caen
tulipe
vesce commune
îngilîzî
crown anemone
tulip
common vetch
pois mangetout
centaurée kurde
variété d’amandier sauvage
cardamine hérissée
millefeuille, achillée
camomille
camomille des champs
violette
pensée sauvage
riz décortiqué
coing
millepertuis
coquelicot
sugar snap peas
kurdish centaurea
species of wild almond-tree
hairy bittercress
yarrow
camomile
corn camomile
violet
wild pansy
rice
quince
curled -leaf St John’s wort
common poppy
lampourde épineuse
gui
cyclamen commun, cyclamen
rouge-pourpre, marron de cochon
férule commune
fraise
ivraie enivrante, herbe à couteaux
gesse tubéreuse, gland de terre
renoncule
digitaire
cannelier de Ceylan, arbre à cannelle
lierre
panic des marais, pied-de-coq
ivraie enivrante, herbe à couteaux
mûre sauvage
prêle des champs,
queue-de-renard
sétaire géante, sétaire de faber
spiny cocklebur
mistletoe
cyclamen
giant fennel
strawberry
darnel ryegrass
tuberous pea, sweet pea
crowfoot
common crabgrass, large crabgrass
cinnamon tree
ivy
barnyard grass
darnel ryegrass, tare
blackberry
horsetail, cattail, joint brass, bottle
brush, shavegrass, horse pipe
faber bristlegrass, giant foxtail,
nodding foxtail
erpelan, pîrepind
fasûlî, fasûlye, fasolî, fasla (zaza)
firêz (li hin deveran)
firêz, herêz, sînrek (zaza)
Scorzonera spp
Phaseolus vulgaris
Agropyron repens
Cynodon dactylon
bir tür dafi çöveni
fasulye
ayrık otu
domuz ayrıfiı
gêleqir
gêlik
genek, dargenek, pilxin (zaza)
genim
genimê nan, genimê ardî
(cureyên : genimê rûtik, genimê meksîkî)
genimê savar, genimê req
(cureyên : genimê sorgul, genimê girover)
gêregiya, giyabawer, kokvaÒ
Bellevalia
Scilla kurdistanica
Datura stramonium
Triticum
Triticum aestivum
gezgezik, gezgezok, gezgezk,
derzînk (zaza), geznik, gezgezing
gijok, rîxok
gilgilê stembolî, garîsê stembolî,
genimÒamî, lazût
giyabeng, xirebenk
giyagewrik, kifkedûpiÒk, giyadûpiÒk,
vaÒogewr (zaza)
giyagirêçk, sûrpencik, darê Òivanan
giyayê belalûkê
guhbelok
guhmiÒk, gijnija rovî
gula bênijînê
gula çavêÒê, hemîÒe bihar
gula hesretê, hanek (zaza)
gulengî, heÒvil (zaza), savil (zaza), gulherçî
gunikê beranan
guriz, gelziwan (zaza), gurisk
guriz, gelziwan, gûriz, gwîriz
gurk, gurgeh
gurnîkê mêÒinan, gurnûka
gurxenêq, kerxenêq
gûriz, golmize, zimanê ga
hêjîr, încire
helerge, lerge
helhelok, belalûk
helîkek, giloka zer, gelûka zerde, helikok
hêro
hes
hevrist, hêvrist, wêrs, wers, hors
hêzeran, tûra kûrila (Kerkûk)
hinar, henare
hingivîn, mijmijok, vaÒê mêÒan (zaza)
îsotê cumo
Crocus sativus
Paeonia officinalis
Polygonum convolvulus L.
Anchusa officinalis
Myosotis arvensis
Orobanche
Arctium lappa
Aconitum napellus
Anchusa azurea kurdica
Ficus carica
Angelica archangelica
Prunus mahaleb
Erysimum kurdicum
Alcea kurdica
Ornithogalum kurdicum
Juniperus communis
Delphinium
Punica granatum
Lamium spp
Physalis alkekengi
hatmi çiçefii
yabani sümbül
ardıç
yabani kuÒayafiı
nar
ballıbaba
güvey feneri, patlangaç
îsota sor, bîbera sor
kakao, kekew
karî, kardî, kardû, marmaroÒk
Capsicum annum
Theobroma cacao
Arum maculatum
kırmızı sivri biber
kakao
lekeli yılan yastıfiı
kartol, petate, qûnpir, ritax, kirtop,
sêvik, kartofil
kelendor, kerbeÒa derewîn, zirkerbeÒ,
kerbeÒa keran
kelxa deveyan, qoleg
kergezik, gezing
kerbalcana bejî
kerengnebî, kengirker, kêngerê nebî, çîstole
kevlepîr
kêrat, qereqaç
kitan, kitaf, guÒ
kitana kûvî
kizink, kiznok, xulêr, kizina bejî, xurêl
rihan, merzekew
kîsikê Òivanî, tûrikê Òivanan, tarek (zaza)
koksor, lûexandir (zaza)
Solanum tuberasum
patates
piment
cacao
arum tacheté, gouet tacheté,
pied de veau
pomme de terre
Onopordum spp.
adi eÒek dikeni
chardon
cotton thistle
Centaurea kurdica
Urtica dioica
Atriplex hastata
Eryngium campestre
Boraginaceae
Anagyris foetida
Linum
Linum usitatissimum
Vicia cracca
Ocimum basilicum
Capsella bursa pastoris
Amaranthus retroflexus
devedikeni
büyük ısırgan
kara pazÈ
bofia dikeni
hodan
zivircik
keten
yararlı keten
kuÒfifii
feslefien
çoban çantası, kuÒkuÒ otu
kırmızı köklü tilki kuyrufiu
centaury
large nettle
hastate orache, iron root
sea holly
forget-me-not
bean clover, stinking wood
flax
annual flax, linseed
bird vetch
basil
shepherd’s purse
redroot amaranth, redroot pigweed
kulîlka cotarî, hanhanek, ciwanemerg,
pîvok
kuncîkerk
lavlavka avî
lavlavk, leflefok, malvênçe
lîmon, leymûn
mamîran
mastêrek, tiliya xanimê
mastêrk, sinbêleÒên (zaza)
meroje, merje, mîrajo
nançivîk
Merendera kurdica,
Colchicum kurdica
Sesamum indicum
convolvulus ssp
Convolvulus arvensis kurdica
Citrus
Gentiana lutea
Digitalis purpurea
Polygonum persicaria
Asparagus officinalis
Thlapsi arvense
gül faki
variété de centaurée
grande ortie, ortie dioïque
arroche hastée
panicaut champêtre
myosotis
anagyre fétide, bois-puant
lin
lin utile (utilisé pour l’huile)
vesce craquette,
basilic
capselle, bourse-à-pasteur
amarante réfléchie, amarante
à racine rouge
colchique du Kurdistan
yabani susam
kuzu sarmaÒÈfiÈ
tarla sarmaÒıfiı
limon
sarı jantian
yüksük otu (alrenkli)
kırmızı ayaklı kara bufiden
kuÒkonmaz
tarla akça çiçefii
nanê çûçê, nançivîk, nançûk, nançûçik
naznaz
nefel
Thlapsi kurdicum
Portulaca grandiflora
Trifolium spp
çoban dafiarcıfiı
ipek çiçefii
yonca
Kurmancî hejmar - 38 -
dafi sümbülü
yıldız sümbülü
Òeytan elanası, boru çiçefii
bufiday
ekmeklik bufiday
scorsonère
haricot
chiendent
chiendent, pied-de-poule,
herbe des Bermudes
variété de jacinthe
variété de scille
datura, stramoine, pomme épineuse
blé
blé tendre, froment
species of hyacinth
species of scilla
datura, thorn apple, stramonium
wheat, corn
wheat
Triticum durum
sert bufiday
blé dur
hard wheat, durum wheat
Hordeum bulbosum (poaceae)
orge noueuse
bulbous barley
Urtica
duvar arpasÈ, yabani arpa,
yumrulu arpa
ısırgan otu
ortie
stinging nettle
Rhamnus kurdicus
Zea mays
ak diken
mayıs
nerprun, bourdaine
maïs
buckthorn
indian corn
Hyoscyamus niger
Heliotropium europaeum
kara banotu, göztohumu
bamkul otu
jusquiame noire, herbe aux poules
héliotrope
black henbane
heliotrope
Polygonum
Veronica spp
Phlomis grandiflora
Anagallus avensis
Arnica montana
Calendula arvensis
çoban definefii
yavÒan otu
ayı kulafiı
tarla fare kulafiı
dafi arnikası
altmak, Òamdan çiçefii, ayni sefa,
portakal nergizi
safran
ayı gülü
sarmaÒık çoban definefii
tıbbi sıfiır dili
unutma beni
canavarotu
dulavratotu
kaplanbofian, kurtbofian
sıfiır dili
incir
melik otu, angelica
mahlep, idrisafiacÈ
renouée
véronique
phlomis à grandes fleurs
mouron rouge
arnica des montagnes
souci des champs, gauchefer,
souci sauvage
safran
pivoine
renouée liseron
buglosse officinale
myosotis des champs
orobanche
bardane, rhubarbe du diable
aconit napel, casque de Jupiter
buglosse
figue
angélique
faux merisier
vélar, érysimum
rose trémière sauvage
variété d’ornithogale
genévrier commun
delphinium, pied d’alouette
grenade
lamier
physalis, alkékenge, coqueret
knotgrass
speedwell, veronica
phlomis grandiflora
scarlet pimpernel
mountain arnica
wild calengula, field marigold
sésame
fleurs violettes, grimpe aux arbres
liseron des champs
citron
gentiane jaune
digitale pourprée
renouée persicaire
asperge
tabouret des champs, monnoyère,
herbe-aux-écus
monnoyère, tabouret des champs
pourpier à grandes fleurs
trèfle
black salsifis
bean
quackgrass
Bermuda grass
saffron
peony
wild buckwheat, black bindweed
common bugloss
field forget-me-not
broomrape greater burdock
monk’s hood
bugloss
fig
angelica
mahaleb sherry
wallflower
wild hollyhock
ornithogalum
juniper
delphinium
pomegranate
dead nettle
physalis, winter cherry,
cape gooseberry
pepper, capsicum, chilli
cacao
lords and ladies, cuckoo pint
potatoe
autumn crocus , meadow saffron
sesame seed, sim sim
bindweed, lesser bindweed
lemon
yellow gentian
foxglove
persicaria
asparagus
stinkweed, pennycress
field penny-cress
moss rose
clover
-2-
nefela nêr, nefela binêrik
nefela sor, keta sor
okalîptus, tadar
pencepisîk
peqpeqok, teqteqok, çeqçeqok
pirpar, parpar, pêpîne
pîvaz, piyaz
pîzel, pîzil
pûjan, naneya bejî
qaçmûk, Òewbor
qaco, Òîrok, talîÒk, xasa bejî,
talika zerencam (zaza)
qarûÒ, karîÒ, qarûç, bencere, bencira
qerenfîl, qernefel, qurnefîl, mêxek, mêxik
qesel mehmûd
qinêber
qirÒsorik
smartweed
qurincok, giya qurincok, gorcal (zaza)
rebenok, mêlaq (cûreyek lale ye)
ribês, rêwas
rihan, merzekene
rihana maran
rîlik, rolik, rûl, ziqqum
sabûnok
selmast, sêlmask, selmik,
vilincê bizan (zaza)
sernixûnk
sêva binerdê, sêvaxîn, saya binerdî
Òirta çeman
sîvanok
Òoqilê hûr, mircor, çavreÒk, baqilê hûr
sorik, korek
sorsork, kitra sor, giyagêzk (gula wî :
pîjildan, pîspîsk, pîspîsok, pîjik)
strîbeloq, strîÒûjin, striyê çavbiloq, çavbeloq
sumbil
Òabelot
Òahtere
Òembelîk, xencelîsk
ÒeqÒeqok, çeqçeqe
Òerabok, giya zirzirok, Òofan
Òêlmok, harik
Òîlan, gulÒîlan, sûrgule
Òilêr
Òilêra sernixûnk
Òilêra sernuxwîn, Òilêra sernixwînk,
gulbenda Òahî
Trifolium hybridum
Trifolium pratense
Eucalyptus globulus
Ranunculus repens
Silene spp (caryophyllaceae)
Portulaca oleracea
Allium cepa
Juncus
Mentha arvensis
Hesperis kurdica
Lactuca serriola
melez yonca, isveç üçgülü
kızıl yonca, çayır üçgülü
ökaliptus
horoz ibifii, sürünücü düfiün çiçefii
nakil, yapıÒkan otu
semiz otu
sofian
hasır otu
kır nanesi
acem menekÒesi
küçük afiı marul, küçük eÒek marolu
trèfle alsike, trèfle hybride
trèfle rouge, trèfle des prés
eucalyptus
pied de poule, renoncule rampante
silènes
pourpier commun
oignon
jonc
menthe des champs
variété de julienne
laitue serriole
alsike clover
red clover
eucalyptus
creeping buttercup
catchfly
purslane
onion
rush
mentha arvensis
common dame’s violet
prickly lettuce
Sorghum halepense
Dianthus
Teucrium chamaedrys
Cardaria draba
Polygonum lapathifolium
kanyas, geliç
karanfil
kısa mahmut otu
kır teresi, yabani tere
ravend yapraklı çoban yaprafiı
sorgho d’Alep
œillet
germandrée petit-chêne
passerage, cardaire drave
renouée à feuilles d’oseille
Johnson grass
carnation
wall germander
hoary cress, hoary pepperwort
pale smartweed, dock-leaved
Tribulus terrestris
Tulipa oculis-solis
Rheum ribes
Ocimum basilicum
Salvia spp
Nerium oleander
Saponaria officinalis
Chenopodium album
demir dikeni
güneÒ gözü
ıÒgın
feslefien
adaçayı
zakkum, afiı çiçefii
adi sabun otu
akkaz ayafiı
Fritillaria persica
Helianthus tuberosus
Calluna vulgaris
Phlomis kurdica
Vicia tetrasperma
Panicum capillare
Imperata cylindrica
acem ters lalesi
yerelması
adi süpürge çalısı
ayÈ kulafiÈ
dört taneli fifi
kumdar, arnavut darısı
yelotu, kÈndÈra, kan otu
tribule terrestre, croix-de-malte
variété de tulipe
rhubarbe
basilic
sauge
laurier rose
saponaire officinale, herbe à savon
chénopode blanc, ansérine,
chou gras
fritillaire de Perse
topinambour
bruyère
phlomis du Kurdistan
vesce à quatre graines
panic capillaire
paillote, paille de dys
caltrops
a species of tulip
rhubard
sweet basil
sage, clary
oleander, rosebay
soapwort
lamb’s quarters, pigweed,
goosefoot
persian lily, persian fritillaria
Jerusalem artichoke
heather
Kurdish sage
smooth tare
witchgrass
cogon grass, blady grass
Centaurea
Hyacinthum orientalis
Castane sativa
Fumaria officinalis
Trigonella foenum-graecum
Bongardia chrysogonum
Avena fatua
Sinapis arvensis
Rosa canina
Fritillaria
Fritillaria persica
Fritillaria kurdica,
Fritillaria imperialis
deligöz
sümbül
kestane
Òahtere
çemen
çatlak otu
yabani yulaf
yabani hardal
kuÒburnu
afilayan gelin
acem ters lalesi
afilayan gelin, kral tufiu
centaurea
common hyacinth
sweet chestnut
common fumitory
fenugreek
bongardia
wild oats
wild mustard
wild rose, dog rose, eglantine
fritillary
persian lily, persian fritillaria
crown imperial
Òînak, bedemçe, ÒivÒînk
ÒirÒirk, giyagenim, biragenim,
xelvaÒ (zaza), Òîlmok
Òolik, colik, Òoqil, baqil, baqla, kêlih, kelî
Òoqil, Òolgenîk, baqilfisek, colgenî,
kelîk, gasos (Bahdinan)
Òoqilê pisîkan, xiÒik
tîhnavk
tiriyê dehlê
tiriyê hirçan
tiriyê maran
say mîrçikan
tirÒok, tirÒoka xwarinê
tirÒok, tirÒoke
tirÒoka gayan
tirÒoka keran
tirÒoka kewan
tirÒoka zinaran
tolik, xamazek (zaza)
tûtirÒk, drîsork
xelîlok, pêlegleg, xilok, poÒmê, poÒmêz (zaza)
xerdela bejî, xerdela reÒ
xilîk, hilîk, hilûreÒk
xweÒîl, taleÒîr, Òîrmar, xagÒîr, xwelîÒîrik,
Òîrik, Òîroke, delêk (zaza)
zimanxwînk, zeliqok, nûsek, nwîsek,
padûseh (zaza), dûgune
zingilzava, tusiyê keran
zirtiq, fistiqa erdê, fisteqê bierdkî
zirtolik, tolika keran, xamezeka sûre
kimê, dobelan
kimeya reÒ
Òoqilê hûr, mircor, çavresk, baqilê hûr
Prunus arabica
Bromus spp
badem türü
dibromlu
centaurée
jacinthe
châtaigne
fumeterre officinale
fenugrec, sénégrain, trigonelle
bongardia
folle avoine
moutarde des champs
églantine
fritillaire
fritillaire de Perse
fritillaire impériale (cette fleur est
originaire du Kurdistan,
pousse en altitude)
variété d’amandier
brome
Lathyrus
Vicia sativa
bezelye
ehli fik, arpa fifii, bufiday fifii
pois
vesce
pea
common vesce
Vicia hirsuta
Labiate spp
Vaccinium myrtillus
Arctostaphylos uva-ursi
Solanum nigrum
Sorbus aucuparia
Rumex spp
Rumex acetosa
Rumex obtusifolius
Rumex dentatus
Rumex acetosella
Rumex crispus
Malva neglecta
Rubus idaeus
Geranium spp
Brassica nigra
Prunus spinosa
Euphorbia helioscopia
kaba tüylü fi
ballıbabagiller
çoban üzümü
ayı üzümü
köpek üzümü, köpek memesi
kuÒ üvezi
kuzukulafiı
kuzukulafiı
küt yapraklı labada
labada
küçük kuzukulafiı
kıvırık labada
ebegümeci
ahu dudu
turnagagası
kara hardel
çakal erifii
seher otu
vesce hérissée
variété de labiée
myrtille
busserole, raisin d’ours
morelle noire
sorbier des oiseleurs
oseille
oseille des prés
patience obtuse
(oseille non comestible)
fausse oseille, petite oseille
patience crépue
mauve à feuilles rondes
framboisier
géranium
moutarde noire
prunellier, épinette, épine noire
euphorbe réveil-matin
hairy tare
species of labiate
whortleberry, blueberry
bearberry
black nightshade
mountain ash
sorrel
common sorrel
broad-leaved dock
indian sorrel, toothed dock
sheep’s sorrel, small sorrel
curly dock
dwarf mallow
raspberry
geranium
black mustard
sloe, blackthorn
sun spurge, wartweed
Gallium aparine
yapıÒkan otu
gaillet, gratteron
goosegrass, cleavers
Eryngium spp
Arachis hypogaea
Malva sylvestris
Ascomycetes hypogés
Tuber melanosporum
Vicia tetrasperma
bofia dikeni
yer fıstıfiı
büyük ebegümeci
yermantarı, domalan
kara yermantarÈ
dört taneli fifi
sea holly, eryngo
peanut, groundnut, monkey nut
common mallow
truffle
black truffle
smooth tare
beybûna mêrgan
gurnîg, gurnîgamêÒ, gûrnûk, mwîsek
Leucanthenum vulgare
Xanthium strumarium
çayır papatyası
hakiki sıraca otu
behîva bejî, badema çiya, çaqale
Prunus carduchorum
yabani badem
panicaut (variété de chardon)
arachide
grande mauve
truffe
truffe noire
vesce à quatre graines,
lentillon, cicerole
marguerite de prés
lampourde aux écrouelles,
lampourde glouteron
variété d’amandier
-3-
prunus arabica
brome grass
ox-eye daisy
rough cockleburr
almond tree
Kurmancî hejmar - 38 -
Achillea millefolium, bêwîjan, pûjang,
gulikê maran
Aconitum napellus, gurxenêq, kerxenêq
Agropyron repens, firêz (li hin deveran)
Alcea kurdica, hêro
Amaranthus retroflexus, koksor,
lûexandir (zaza)
Annagyris foetida, kêrat, qereqaç
Anchusa azurea kurdica, gûriz, golmize,
zimanê ga
Anchusa officinalis, guriz, gelziwan
(zaza), gurisk
Anemone coranaria, adarok, gulalesûre,
kurikmast
Arum maculatum, karî, kardî, kardû,
marmaroşk
Asparagus officinalis, meroje, merje,
mîrajo
Atriplex hastata, kerbalcana bejî
Avena fatua, şerabok, giya zirzirok,
şofan
Bellevalia, gêleqir
Boraginaceae, kevlepîr
Brassica nigra, xerdela bejî, xerdela reş
Bromus spp, şirşirk, giyagenim, biragenim, xelvaş (zaza), şîlmok
Calendula arvensis, gula çavêşê, hemîşe
bihar
Capsella bursa pastoris, kîsikê şivanî,
tûrikê şivanan, tarek (zaza)
Cardamine hirsuta, bendika avî, vîzdorik
(zaza)
Cardaria draba, qinêber
Centaurea, strîbeloq, strîşûjin, striyê çavbiloq, çavbeloq
Chenopodium album, selmast, sêlmask,
selmik, vilincê bizan (zaza)
Equisetum arvense,dûvikê hespê, sipingê
maran, singê maran, şitlê xezalan,
tilîper, rûnîn (zaza), vaşbitrî (zaza)
Echinochloa crusgalli, darucan, şêrpûg
Kurmancî hejmar - 38 -
-4-
Hedera helix, dargerînk, daralînk, badar
Merendera kurdica, colchicum kurdica,
kulîlka cotarî, hanhanek, ciwanemerg,
pîvok
Euphorbia helioscopia, xweşîl, taleşîr,
şîrmar, xagşîr, xwelîşîrik, şîrik, şîroke,
delêk (zaza)
Fumaria officinalis, şahtere
Gallium aparine, zimanxwînk, zeliqok,
nûsek, nwîsek, padûseh (zaza), dûgune
Heliotropium europaeum,giyagewrik,
kifkedûpişk, giyadûpişk, vaşogewr
(zaza)
Hesperis kurdica, qaçmûk, şewbor
Brassica oleracea, kelem
Lamium spp, hingivîn, mijmijok, vaşê
mêşan (zaza)
Lathyrus tuberosus, colbenî, şolikê
maran, baqilê maran, kelîmar
Linum, kitan, kitaf, guş
Lolium temulentum,çîm, giyareş
Malva neglecta, tolik, xamazek (zaza)
Matricaria chamomilla,beybûn, beybûna
demanan, babûnc
Mentha arvensis,pûjan, naneya bejî
Myosotis arvensis, guriz, gelziwan,
gûriz, gwîriz
Panicum capillare, sorik, korek
Papaver rhoea, bûkik, bûkanî, bûk, bwîk,
nîsanok, patpatok, patpatole,
bûkûzava, gulenîsan, rêywek
Phaseolus vulgaris,fasûlî, fasûlye, fasolî,
fasla (zaza)
Phlomis grandiflora, guhbelok
Phlomis kurdica, sîvanok
Polygonum lapathifolium, qirşsorik
Polygonum persicaria, mastêrk,
sinbêleşên (zaza)
Portulaca oleracea,pirpar, parpar, pêpîne
Rumex obtusifolius,tirşoka gayan
-5-
Kurmancî hejmar - 38 -
Termên rojnamevaniyê
Amadekar : Newzad HIRÛRÎ
kurmancî
reklam
reklam kirin
reklamger
reklamgerî
agahdarî
analîz
analîz kirin (n.f.)
analîst
jînenigarî, jiyanname
peqoÒk, peqoÒka axaftinê, balon
bandrol
diruÒm (n.f.)
stûr, tîpên stûr
weÒandin
weÒan
klîp
têgeh (n.f.)
têgehî
têgehbar
netêgehbar
mafê weÒanê
tirkî
reklam
reklam yapmak
reklamcÈ
reklamcÈlÈk
enformasyon
analiz
analiz etmek
analist
biyografi
balon
bandrol
1) bayrak, sancak 2) slogan
kalÈn harfler
yayÈnlamak
yayÈnlama, yayÈn
klip
kavram, mefhum
kovramsal
kavranabilir, anlaÒÈlabilir
anlaÒÈlamaz, kavranamaz
telif hakkÈ
fransizî
réclame, publicité
faire la réclame, faire la publicité
publiciste
publicité
information
analyse
analyser
analyste
biographie
bulle (de BD)
banderole,
1) bannière 2) slogan, mot d'ordre
caractère gras
publier, diffuser
diffusion, publication
clip
concept
conceptuel
concevable
inconcevable
droit d'auteur
îngilîzî
advertisement
to advertise
advertiser
advertising, publicity
information
analysis
to analyze
analyser
biography
balloon
banner
1) banner 2) slogan
bold
to broadcast
broadcasting
clip
concept
conceptual
conceivable
unconceivable
copyright
Dezgehên dewletê
Amadekar : Samî ERGO…Î
kurdî
birêveber, rêveber
birêveberî, rêveberî
navxwe
navxweyî
elektrîk, kareba
birêveberiya belavkirina elektrîkê (an karebayê)
sexbêrî
tora elektrîkê (karebayê)
avero
birêveberiya av û averoyan
birêveberiya kar û cîwarkirinê
birêveberiya çandiniyê
saman
samanên ajelî
birêveberiya samanên ajelî û beytariyê
tirkî
müdür
müdürlük
iç
dahili, iç
elektrik
elektrik dafiÈtÈm müdürlüfiü
bakÈm
elektrik Òebekesi
lafiÈm, kanalizasyon
su ve kanalizasyon müdürlüfiü
istihdam ve iskan müdürlüfiü
ziraat müdürlüfiü
kaynak, servet
hayvan kaynaklarÈ
hayvan kaynaklarÈ ve baytarlÈk müdürlüfiü
birêveberiya gumrikê
plankirina bajêr
birêveberiya gencîneyê
birêveberiya weqfan û karûbarên dînî
gümrük müdürlüfiü
Òehir planlamasÈ
hazine müdürlüfiü
vakÈflar ve din iÒleri müdürlüfiü
birêveberiya tapoyê
birêveberiya baca hatiniyê (an derametê)
birêveberiya çavderiya bazirganiyê
birêveberiya belavkirina sotemeniyê (an ardûyê)
birêveberiya karûbarên civakî
birêveberiya çavderiya darayî
birêveberiya spor (an werziÒ) û ciwanan
sindoqa çavdêriya malbatan
birêveberiya giÒtî ya perwerdeyê
birêveberiya perwerdeyê ya Dihokê
taqîgeha keresteyên avakirinê
birêveberiya pasportê
birêveberiya polîsên parêzgeha (wîlayeta) Dihokê
birêveberiya ewlekariyê ya Dihokê
birêveberiya trafîkê
birêveberiya ava binerd
birêveberiya nifûsê
birêveberiya çalakiyên dibistanan
birêveberiya polîsên hawarê
birêveberiya agirkujiyê
serokatiya zanîngeha Dihokê
birêveberiya Òaredariya Dihokê
birêveberiya tendirustiyê
birêveberiya statîstîkê (an amarê)
birêveberiya karkenariyê
birêveberiya Òûnewarên kevnare
odeya bazirganiyê
birêveberiya ava gundan
kompanya tiÒtên xwarinê
birêveberiya avdanê
tapu müdürlüfiü
gelir vergisi müdürlüfiü
ticaret denetleme müdürlüfiü
yakÈt dafiÈtÈm müdürlüfiü
sosyal iÒler müdürlüfiü
maliye denetleme müdürlüfiü
spor ve gençlik müdürlüfiü
aile yardÈm sandÈfiÈ
efiitim genel müdürlüfiü
Dihok efiitim müdürlüfiü
inÒaat malzemeleri laboratuarÈ
pasaport müdürlüfiü
Dihok vilayeti polis müdürlüfiü
Dihok emniyet müdürlüfiü
trafik müdürlüfiü
yeraltÈ sularÈ müdürlüfiü
nüfus müdürlüfiü
okul etkinlikleri müdürlüfiü
imdat polisi müdürlüfiü
itfaiye müdürlüfiü
Dihok üniversitesi baÒkanlÈfiÈ
Dihok belediye müdürlüfiü
safilÈk müdürlüfiü
istatistik müdürlüfiü
emeklilik müdürlüfiü
eski eserler müdürlüfiü
ticaret odasÈ
köy sularÈ müdürlüfiü
gÈda maddeleri Òirketi
sulama müdürlüfiü
Kurmancî hejmar - 38 -
fransizî
directeur
direction
interne
intérieur
électricité
direction de distribution de l’électricité
entretien
réseau électrique
tout-à-l’égoût
direction des eaux et des égoûts
direction de l’emploi et du logement
direction de l’agriculture
ressource
ressources animales
direction des ressources animales
et des services vétérinaires
direction des douanes
planification urbaine
direction du trésor
direction des biens de main-morte
et des affaires religieuses
direction des titres de propriété
direction de l’impôt sur le revenu
direction de surveillance du commerce
direction de distribution des combustibles
direction des affaires sociales
direction de contrôle financier
direction des sports et de la jeunesse
fonds d’aide aux familles
direction générale de l’éducation
direction de l’éducation de Dihok
laboratoire des matériaux de construction
direction des passeports
direction de la police du département de Dihok
direction de la sûreté de Dihok
direction du trafic
direction des eaux-souterraines
direction de l’état-civil
direction d’activités scolaires
direction de la police de secours
direction des pompiers
présidence de l’université de Dihok
direction de la municipalité de Dihok
direction de la santé
direction de la statistique
direction des retraités
direction des sites archéologiques
chambre de commerce
direction des eaux pour les villages
compagnie de l’alimentation générale
direction de l’irrigation
îngilîzî
director
directorate
internal
internal, interior
electricity, power
electric power distribution directorate
maintenance
power grid
sewers
directorate of water supply and sewage
directory of employment and housing
directorate of agriculture
resource
animal ressources
directorate of animal ressources and
veterinarian services
directorate of customs
city planing
directorate of treasure or exchequer
directory of mortmain and religious
trusts
land registry directory
directorate of income tax
directory of trade supervision/control
directory of fuel distribution
directorate of social welfare
financial audit directory
directorate of sports and youth
familly assistance fund
general directorate of education
Dihok directory of education
building materials testing laboratory
passport office
police directory of Dihok county or province
Dihok directorate of security
traffic directory
directory of subterranean waters
directory of civil status
directory of school activities
directory of emergency services
fire brigade directory
presidence of Dihok university
Dihok municipal directory
directory of health
directory of statistics
directory of pensioners
directory of archaeological sites
chamber of commerce
village water supply directory
compagny of staple food stupply
directory of irrigation
-6-
Di kurdî de binavkirina nebatan
Amadekar: Ehmedê DIRIHÎ
Gelo di zimanên din de û di zimanê kurdî (kurmancî (k) û zazakî (z) =
kirmanckî/kirdkî/dimilkî) de nebat çawa tên bi nav kirin? Binavkirina nebatan tê vê manayê:
Bi navên sade û yekhejmar ên îlmî binavkirina nebat û grûba nebatan û danîna qaydeyan.
Navên latînî hem dirêj in û hem jî gotina wan zehmet e. Lêbelê li dinyayê navên nebatan ên îlmî,
bi latînî tên dayîn. Ji van navan re “navên botanîkî” tê gotin. Di ferhengan de jî, wek bot (Morus
alba) tê nivîsîn.
Di vê nivîsarê de, min binavkirina nebatan bi kurdî (bi du zaravayên kurdî) û latînî dane ber
hev. Çawa diÒibihin hev, çawa tên wesifandin û manaya wesifan nîÒan didin.
Ji bo navên bi kurmancî min tîpa (k) û bi zazakî jî tîpa (z) danîye ber. Ger nav di her du
zaravayan de muÒterek be, min tiÒtek nedanîye ber.
Di amadekirina vê lêkolînê de keda birayên min kek Malmîsanij û kek RoÒan Lezgîn gelek e.
Wan di her warî de alîkarîya min kir û bi zanyarî û pêÒniyarên xwe ev xebat dewlemendtir
kirin. Ez gelekî spasî wan dikim. Herweha gelekî spasdarê kek Malmîsanij im ku wî ev ji
zaravayê zazakî kiriye kurmancî.
1) Hin nebat navên xwe yên latînî, ji peyvên kurd, carduchorum, Kurdistan yan jî herêmên
Kurdîstanê werdigrin. Çend nimûne:
3) Di zimanê kurdî de navên nebatan, piranî
bi îzafeya navdêran yan jî bi îzafeya
rengdêran e. Nimûne:
Òitlên xezalan (k); kekvila zerde (z); sosina
awe (z)
4) Di binavkirina nebatan de mirov reng,
bêhn, tehm, Òikil û cîyê ku lê hêÒîn dibe dide
ber çavan.
5) Hin nebat jî bi navên heywanan tên bi nav
kirin. Nimûne:
nanê mirîÒkan (k); tirÒikê gayan (z); tirÒoka
gayan (k); zûlê kesayan (z); adirokê heÒî (z);
dimê lûyî (z).
Heke navê heywanan li pêÒîyê be,
yekhejmara wî tê bi kar anîn. Nimûne:
dîkpenc (k); marÒing (k); Òêrpûg (k); vergvaÒ
(z); xozmêw (z)
6) Di kurdî de carna hece tekrar dibe û li dû
wan paÒgira “-ik” yan jî “-ok”ê tê, bi vî hawî
navê nebatê çêdibe. Nimûne:
bizbizok; hedhedik (k); reÒreÒik (k); kirkirok
(k); lavlavk (k); parpar (z); qumqumok;
sorsorik (k); tajtajik; wahwahok; xiÒxiÒik;
xumxumik
halê pirhejmarîyê de têne bi kar anîn.
birrê qalî (z); gezo sûrin (z); Òitlê(n) xezalan
(k); Òirtê(n) çeman (k)
3) Navên fêkîyan mê ne.
alûnça tirÒe (z); momixa reÒ (k); sêva bejî (k)
4) Navê kevzê mê ye.
kevza awe (z); kevza avê (k)
5) Navên nebatên alifî yên baqleyî mê ne.
neflika sipî (z); arguda bej (z); nefela sipî (k)
kizina reÒ (k)
6) Navên nebatên alifî yên genimî nêr in.
xelvaÒ (z); çîm; giyareÒ (k)
7) Navên kulîlkan mê ne.
vilika kutikan (z); binefÒa belek (k); sosina
avê (k)
8) Navên sewzeyan bi piranî mê ne. Tenê yên
ku diÒibihin organa nêrtîyê, hinek ji wan nêr
in (xiyar, balcan, kundir û hwd).
îsoto sûr (z); xeyarê payîzî (z); xiyarê bejî (k)
kundirê dolmikan (k); balcanê reÒ (k)
Latînî
Kurdî
Alcea kurdica
hîro/hêro
Cirsium carduchorum
vergvaÒ (z)
Paeonia mascula kurdistanica
heÒvil, savil (z)
Merendera kurdica
kulîlka cotarî, hanhanek, pîvok (k)
Centaurea kurdica
baxox, angelok, kanêje (k)
Astragalus kurdicus
Paracaryum kurdistanicum
Verbascum kurdicum
Li vir “kurdistanica” varyete ye û maneya “yê Kurdistanê / ji Kurdistanê, kurdistanî”
dide, ”carduchorum” jî bi maneya ”yê kurdan” e.
2) Di latînî de, tenê navekî rast û îlmî yê her nebatê heye. Ji vî navî re “binomial” tê gotin û her
cinsek bi du peyvan tê bi nav kirin. Nimûne:
Latînî
Kurdî
Morus alba
tuya sipî (z), tûya spî (k)
Manaya “morus”ê, di kurdî de “tuye”/”tû” ye, manaya “alba” jî di kurdî de “sipî” ye.
dikare li ser navên din ên nebatan weha
bibêje:
1) Navên nebatan ên bi peyvên “awe” (z)/
avî (k) û “varte” (z):
bencra awî (z); kuya awî (z); sungê vartî (z)
2) Navên nebatên yabanî:
cewek (z); cewvaÒ (z)
korekvaÒ (z); sîrvaÒ (z); ÒilêlvaÒ (z)
încila zuray/încila zûre (z); nehaya
bejî/nehaya bêjî (z); qewaxa pînce (z)
sayek/saya borî (z); sîrik
tirÒika zurayine/tirÒika zureyîne (z)
valbor/vala borî (z)
3) Navên nebatan ên li gor cîyan:
asmîn (z); binerdik (k); guldîwar (k); incasa
maltayê (k); saya binerdî (z)
4) Navên nebatan ên li gor alîyan (cîhetan):
vasê veraroj (z);
verroj/ verrrojik/
verarojk/ gula ververojî (z); gula berbiroj
/gulberojk (k)
5) Bi peyvên bawerîyê:
cehnemî; cenet-cehnem; kîngernebî; kuya
Òêxanî (z)
A) NAVÊN NEBATANÊN KU ÎZAFE NE
7) Di latînî û kurdî de, bi pêÒgir û paÒgiran jî
navên nebatan çêdibin.
Di kurdî de navên hin nebatan wek îzafeya
navdêran yan jî îzafeya rengdêran e.
ZAYEND (NÊR Û MÊ)
Di latînî de zayenda navan heye. Nav yan
nêr, yan mê û yan jî notr in. Zayend bi
paÒgiran tên nimandin.
nêr
mê
notr
nimûne
-us
-a
-um
albus,
alba,
album
niger,
nigra,
nigrum
brevis,
brevis,
breve
acer, acris,
acre
-er
-ra
-rum
-is
-is
-e
-r
-ris
-re
maneya
peyvê
sipî
reÒ(k),
sîya(z)
kilm,
kirr
tal (k),
cal (z)
Di kurdî de, di navan de zayend, yanî nêr û
mê heye. Nebat li gor zayenda xwe tên bi
nav kirin.
Di îzafeya zazakî de paÒgirên nêr “-ê” û “-o”,
paÒgirên mê jî “-a” û “-e” ne. Di zaravayê
kurmancî de, paÒgira mê “-a” û paÒgira nêr jî
“-ê” ye.
1) Navên daran mê ne.
hebîkêra argoÒan (z)
sayêra mîrçikan (z)
dara bîyê (k)
dara sêvê (k)
2) Di zaravayê zazakî de navên birran (z) (=
devî (k)) nêr in. Lê di kurmancî de mê ne û di
-7-
Îzafeya navdêran:
fisa vergî (z)
nequrê leglegî (z)
saya argoÒan (z)
vilincê bizan (z)
neynûka bûkê (k)
baqilên keran (k)
Îzafeya rengdêran:
girnûga gilore (z); pêçeka sipî (z)
garisê stenbolî (k); kundirên mîranî (k)
Navên tewirên nebatan gelek caran bi îzafe
ne. Wek nimûne ez çend tewirên
“beqla/bakla”, “neflike”, “tuye” û “qerqaÒe”
dinivîsim:
beqlaya gayan/ bakla gayan
beqlaya heran/bakla heran (z)
beqlaya maran/bakla maran
beqlaya mîrçikan/bakla mîrçikan (z)
beqlaya pisîngan/bakla pisîkan
beqlaya sultanî
beqlaya xatunan / bakla xatunan / bakla
xatunî
neflika sipî (z); neflika sûre (z)
neflika zerde (z); tuya qere (z)
tuya sîyaye (z); tuya sipî (z)
tuya sûre (z); tuya tirÒe (z)
tuya ximrî/tuya xumrî (z)
qerqaÒa payîzî (z); qerqaÒa wesarî (z)
B) HIN TAYBETMENDÎYÊN DINÊN
NAVÊN NEBATAN
Li gor hin taybetmendîyên wan, meriv
6) Bi peyvên cinsîyetê:
dêlek (z); dêleÒit (z)
7) Bi peyvên demê (wext):
adarok; gula adarê (k); gulenîsan (k); kulîlka
gulanê (k); kuya zimistanî (z)
8) Bi peyvên merivatîyê:
vêywek (z); bûkik (k); xalcînek (z)
9) Bi navên kesan:
elik-fatik (k); meyremxort (k)
10) Bi navên mîtolojîk:
newroz
11) Bi peyvên tibî (hekîmtîyê):
tadar; vaÒê tenÒîyî (z); giyayê balûkê (k)
12) Bi peyvên bona xususîyetên jinan:
beqlaya xatunan/xatunî,
bakla xatunan/xatunî
tarrê xatune (z); tirÒoka xatune; xatune;
xatunek
13) Bi peyvên xwarinê:
nanê mîrçikan (z); rûnî; rûnîn
14) Bi navên wesilan (organan):
bilikê heÒî (z); çimê pisîngan, çimga (z);
çavga (k); goÒgoz; penceÒêr; pencexanim
17) Bi navên çekan:
rim; singoyê îspanî; ÒimÒîrî
topiz; xencere
18) Bi navên heywanan:
binevÒa seg (k); bûkegur (k); derpêkê dîk (k);
dilqoka heran (z); dirrrika devan; fisegur (k);
gelzûnê mîrçikan (z); giyaberaz (k); goÒê
kutikan (z); goÒtberxik (k); guhmiÒk (k);
gunpîsik (k); gurnigê gamêÒî; hebikê
argoÒan/saya argoÒan (z); kardûnê heÒî (z);
kerenga kûsî (k); kerika berxo (k); kîngerê
heran (z); kuvarkê bizinkî (k); kuvarkê mîkî
(k); lepehirç (k); luzê kesayan (z); marmaroÒk
(k); masîjehr (k); merzekew (k);
mêÒxwur/mêÒgir (k); nefela pîyê balindeyî
(k); pêcanik (k); pîqaze (k); piranê meÒnan
(z); rihana maran; rîÒê bizinê (k); sawinê
mîrçikan (z); sungê maran; Òaxeask (k); telîyê
merrayan/mirteli (z); teliyê mozikan (z);
tirîyê mamê rûvî (k); tizbîyê dewarî; vasê
kekan (z); vasê leglêg (z); vasê pisîngan (z);
vaÒzerenc (z); vergvaÒ (z); vileheÒ/heÒvil,
vilheÒik (z); vilika kutikan (z); vilincê bizan
(z); xozmêwe (z); zebata pilingî (k)
19) Bi navên hejmaran:
çarteli/çartelu (z); çarçal/çarçar; çelpere (k);
dimor/dimol; gula Òêstper (k); hezargez;
hezarreng; hezartere
20) Bi peyva “boye” (z) (bi kurmancî
“bêhn”):
boyinvaÒ (z); Òewboy
21) Bi peyvên tehmê:
bîbero Òîrîn (z); helûtirÒik (z); engura Òekerî
(z); engura Òerabî (z); Òekirok; taleke/taleki,
talik (z); talika zerencan (z); tirÒinge/tirÒingî;
tirÒik; tirÒikêre (z); vasê hemgînî (z); zebeÒa
tahle (z)
22) Bi peyvên rengan:
belgîzer; bengzerik; binevÒa belek (k);
çavzerk (k); engura qerî (z); engura sûrî (z);
gilgilo sipî/girgilo sipî (z); goza sîyaye (z);
gula sûre (z); gulezer; gulzêr (z); gulzêrîn;
hebreÒ (k); îsoto sipî (z); kefzer, kevzer;
kekvila sipî (z); kelemo sûr (z); kevza
zerkesk; kevzareÒ (k); koksûre (z); kovikê
erxiwanî (k); kumsûre (z); lalengî (rengê
mandalîn e); lêmeka sipîye (z); mexmork;
sîrê kumikmor (k); sorkelem (k); sosina sipî
(z); sûrdar/sûredar (z)
sûrgule/sûrgul, sûrgulik (z)
sûrince/sûrinci/sûrinc/sorince/sûrûnç (z)
sûrvaÒ (z); tarro sûr (z); telîyo sîya/teluyo
sîya/sîyateli (z); telîyo zerd (z); tirewa sûre
(z); tûreÒk (k); vaÒo gewr (z); vila çeqere (z);
xamazeka/xanzeka/ximazeka/xamzeka
sûre (z); xerdelo sîya; zergoz; zerzeng
15) Bi peyvên Òekilan:
girnûga gilor; pelpihûn (z); puncvaÒ
/pûncvaÒ (z)
23) Bi peyva “bin”:
binerdî; bingozik
16) Bi navên eÒyayan:
giÒtonek (z); gulborî; gulzirnayî; lûleper
mastêrek; qebqabik; rêzile (z); zel (z)
24) Bi peyva “dare”/“dar”:
darbeniÒt; darçîn; dargez; darhulu (k);
darÒilêr; dartizbî ; darziravik (k);
Kurmancî hejmar - 38 -
gendar/sûrdar (z); guldar; daralînk; darenan
(z); dêdar; meledar
hiÒkdar / wiÒkdar (z)
25) Bi peyva “gule”/“gul”:
gulbend; gulmenÒag (z); gulnêrgiz;
gulqedîfe; gulzer; gulbej; gulbihar (k);
gulkelem; gulnexwûn (k); gula adar; gula
çavêÒê (k); gula hesretê (k); gulebêmiraz (k);
gulehingvîn (k); gulemî; Òevgul
26) Bi peyva “Òa”/“Òah”:
Òagul; Òabaqil; Òabelû;
Òablêre”/“Òalbêre (z)
Òabelûyêre/
27) Bi peyva “vaÒ” (z) yan jî “giya” (k):
vaÒê bitrî (z); vaÒê derban (z); vaÒê genimî (z);
vaÒo nemir (z); vaÒê sawinî (z); vaÒê Òitî (z);
vaÒê tuzbeyan/vaÒê tuzbûn (z); vaÒê
ziwanok (z)
giyabehlûlk (k); giyaciva (k); giyagewrik (k);
giyagirêçk (k); giyajehrik (k); giyamêÒxur (k);
giyaÒermîn (k); giyayê ferîÒteyî (k); giyayê
xanimê (k); giyayê kirman (k); hêzgiya (k);
hirçgiya (k); Òûrgiya (k)
28) Bi peyva “telî”/“teli”/“telu” (z) yan jî
“stirî” (k):
mirteli (z); sîyateli (z)
agirstirî (k); stirîbeloq (k); stirîk (k);
stirîmiÒk; stirîper (k); stirîyên çavbeloq (k);
stirîyên gêxanê (k); stirîyên maran (k);
stirîzerk (k)
29) Bi peyva “vile”/“vil”, “vilike”/ “vilik”
(z) yan jî “kulîlk” (k):
çavil (z); heÒvil (z); kekvil (z); kozvilik (z);
savil/savul (z); vilheÒik (z)
Ç) YÊN KU BI PA…GIRAN ÇÊBÛNE
-eke/-eki/-ek/-k
derzînek
kelawek (z)
korek (z); lêmek (z); paduseke/paduseki/
padusek (z); sayek (z); sînzek (z); Òîrzek (z)
veyveke/veywek (z)
-êre
alûnçêre (z); beyêre (z); dirrikêre (z);
findiqêre (z); gozêre (z); henarêre/nalbêre
kinayêre
(z);
lûxpêre
(z);
(z);
mahÒlêre/maÒlêre (z); payîzêre (z); qêlikêre
(z); sayêre (z); teyêre (z); valêre (z); vamêre
(z); xibêre (z); zerdalîyêre (z)
-ik
derzînik/dêrzînik; gezik; sûrpencik (z);
sûsik; Òirtik
-in/-yin/-în/-yîn
pilxin (z); tarro gilerzgîn (z); telîyin/teluyin
(z); zerîn (z)
-ok
adirok; gezok; kiznok; silqok; sîrmok; Òeqok;
tirÒok; xezalok; zengilok
D) NAVÊN KU BI FORMÊN CIHÊ TÊNE
GOTIN
hirmî (k): hermê, hermî, hermû, hurmî,
hurmê
tirî (k): tirih, turî
murî (z): meroe, meroy, miro, miroy, mirwa,
mirwi, mura, murîye, murû, mûrû
E) NEBATÊN KU BI NAVEKÎ TÊNE
GOTIN
kulîlka bayê (k); kulîlka cotarî (k); kulîlka
gizbelokê (k); kulîlka hespan (k); kulîlka
hesretê (k); kulîlka newalan (k); kulîlka
nîsanê (k); kulîlka qesar (k); kulîlka Òewatê
(k); kulîlka tolgînê (k); kulîlka xezalan (k);
kulîlka zehferan (k)
Kurdî
Anix
Anix
Anix
Anix
Anix
Anix
30) Bi peyva “pîvaz” (k):
pîvaza çolê (k); pîvaza guran (k); pîvaza
hirçan (k); pîvaza kuçikan (k); pîvaza kurdî
(k); pîvaza kuvî (k); pîvaza maran (k); pîvaza
genî (k); pîvazî (k); pîvazok (k); pîvazxag (k)
G) JI NAVÊN NEBATAN ÇEND
GOTINÊN PÊ…ÎYAN Û ÎDYOM
31) Hin navên nebatan bi tekrarkirina
peyvekê çêdibin:
kefkefok; mijmijok; peqpeqok; ÒeqÒeqok;
tastasik; teptepik; teqteqok; xaÒxaÒik
C) YÊN KU BI PÊ…GIRAN ÇÊBÛNE
bêfasulyeya bêdasî/faslêya bêdasî (k)
gorcala bêteli (z); gula bêmiraz (k)
vila bêkoke (z); vaÒo bêkok (z)
zirPêÒgira “zir-” maneya “yabanî” û “sexte,
nerast” dide. Nimûne:
zirbaqle (k); zircatir (k); zirfistiq (k); zirhewr
(k); zirhêjîr (k); zirleylanq (z); zirsosin (k);
zirÒemamok (k); zirtolike (z)
Latînî
Satureja hortensis
Mentha arvensis
Mentha longifolia
Pimpinella anisum
Thymus fallax
Origanum munzurense
Zazakî:
Îdyom:
Awe dekewtiÒ Òekoke.
Beng werdiÒ.
Bi qasê goze bîyayîÒ la gozêre ra qisey kerdiÒ.
Çûleyê vame denêkerdiÒ.
Deyî Òarî gay û bizî, deyî mi gulnêrgîzî.
Hênî pûne ra aciz o, pûne zî Òino çimeyê hênî
de beno zergûn.
HerdîÒe xas, qine pîyaz bîyayîÒ.
Kêna Òargê gulan a, waÒtîya vîst û hewt
tenan a.
Korek dest ra nêriÒîyayîÒ.
Mesela sîr û pîyaz kerdiÒ.
Mi eÒt gozêre, Òi gina mazêre.
Mi eÒt sayêre, Òi ame tuyêre.
Çavkanî
Mîze verdeno telî, keno wiÒk.
Ne pîyaz werdiÒ, ne fek veÒayîÒ.
Neheyê serê tahte bîyayîÒ.
Pele kelmayêre bîyayîÒ.
Sey girê darî bîyayîÒ.
Sey pirparî zêdîyayîÒ.
Sîr û pîyaz ra qisey kerdiÒ.
∑emo birayî Mamî, gozan bedelneno bi vamî.
To vile dîy, tira darû çîy.
Xele bi firîk, mele bi Òirîk.
Zîre korekî vîyartiÒ.
Gotinên pêÒîyan:
Gozê pûçî xirexir kenê.
Her vaÒ kokê xo ser o beno zergûn.
Pîyaz çiqas firk bo ende sere keno pîl.
Sereyê pîyazî, qina pîyazî yew î!
Welî ra telî, telîyî ra welî kuweno.
Kurmancî:
Îdyom:
Ava goÒt û balcana, ne xwar ne da cîrana.
Ava ser berûyan, wek zavayê dilê xesûyan.
Avîlok zî nexÒê xwedê ye.
Baxçê gula, para bêaqila.
Berû ji darê ketî, dar nasnekirî.
Bi dilê keran bimîne, qevdek baxdenûs
namîne.
Bi eÒqa mewija, dil diçe guvîja.
Bi serîyek sîr nekirin.
Bi Òev Òemamok bi roj pîrebok bûyin.
Bizrê pirparê bûyîn.
Bo xatirê gulê, dirik dikeve paÒîlê.
Bûyîn dirika reÒ.
Bûyîn îsot.
Çelleyê erebî û firîgên nokan?!.
Çi zanit qedrê gulê, kerbeÒ divêt kerê reÒ.
Çil kilamên hirçî ne, hemû jî li ser dara hermî
ne.
Darê min kulavê min, rehmet li dê û bavê
min.
Dibê qey sêvek e, kirine du felq. (TeÒbîh)
Dimirim dibiecim; ceh dibêjê ez birinc im.
te can e, ê me balcan e?/ te can e, ê min
balcan e?.
Endilko bavê keko, tekê min o, tekê keko.
Garis ji destan nerijîn.
Gayê fiso, nan garis o!.
Gula geÒ dane ber pozê kerê reÒ.
Ha namûs ha baxdenûs!.
Heft çîrokê hirçê ne, her heft jî li ser hermê ne.
Heke xiyar e, ji tûtikê ve dîyar e.
Herçî ber e, gula zer e.
Heya herî bigre xernûf.
Hezîran hizirî, giya li baskê kizirî.
Kakilê gûzê bûyin.
Kes pîvazan pê hûr nake.
Kirin wek pincar.
Li ser dirikan rûniÒtîn.
Lomeya pîvaz ji sîr kirin.
Mala bavan gula geÒ, mala mêran roja reÒ.
Maneya nedayînê, “werîs li garis e.”.
Mar ji pûngê aciz e, pûng jî diçe li ber qula
wî hêÒîn tê.
Min sîr nexwarîye ku bîhn ji devê min bê!.
Nan heye, av heye, pîvaz heye, lo lo tu çima
dimirî?.
Nav gîya de tolikê begemkirin.
Ne dixwim gêlazan ne didim hevrazan.
Ne kortigê kerengan bûyin.
Nîsk kirin gîsk.
Nok jî dibêje pozê min heye!.
Pincara çiyayekî bûyin.
Pîrê nemir bihar tê, kero nemir qîvar tê.
Qîz sêva li darê ye, her kes çoyê xwe davêje.
Sêva çê para hirçê.
Sîr jî ji pîvaz re dibêje “wêde here, bîhn ji te
tê!”.
Tene bûn firîg, mele bûn Òirîg.
Tovê pirparê bûyîn.
Ya tûrek mêwij, ya kelemekî tûj.
Zarok kulîlka malan e. (TeÒbîh)
ZebeÒ neçûyîn dêv.
Gotinên pêÒiyan:
Dar bi berê xwe Òîn e.
Dar û devî bi guh in!
Dara hirmîyan sêvan nade!
Darê min kulavê min, rehmet li dê û bavê
min.
Demek a kulîlkan e, demek a sosinan e.
Genimê dewsa kizinê, berxê li ber bizinê,
mêrê bindestê jinê, her sê Hesabê mirinê.
Germ germa tûyan e, kêf kêfa rûtan e.
Giya di bin kevir de namîne.
Giyayê hewÒê ji xwedî re tahl e.
Gul bê bîhn nabe.
Her giya li ser koka xwe Òîn tê.
Ji sorik patîle çênabe.
Ji Òîlanê nîr çênabe.
Ker ji nefelê fahm nake.
Kundirê mîranî, çêtir e ji Òekirê Òîranî.
Nan nanê genimî, bext bextê mêran.
Nanê gilgil ji tunebûnê çêtir e.
Nok tê li kokê.
Petêxên zer para kûsiyan e!
Pîr bi pîvongê carek tê xapandin.
Pîvaz pîvaz e, çi sor e çi sipî ye.
Rojek a gulê ye, yek a gulÒîlanê ye.
Serîyek pîvaz, bîhnê berdide beroÒekê.
Òohreta çeman dar û bî, Òohreta qîz û bûkan
Òar û temezî.
Tebax e, tirî bax e.
Temûz e, kakil kete gûz e.
Xwedîyê xiyarê çilmisî, ne dixwe ne dide
kesî.
Zarê Òîrîn, pîvaza tûj dike hinguvîn.
ZebeÒ bi dengê xwe, hinar bi rengê xwe.
ZebeÒ ji xwarinê re, dendik jî danînê re.
Zor gizêrê radike.
Basım, WeÒanxaneyê Vateyî, Ëstanbul, 2004
Guest, Evan, Flora of Iraq, Ministry of agriculture Republic of Iraq,
9 cîld, Baghdad, 1966
KURMANCÎ
ïzolî, D., Ferhenga Kurdî-Tirkî, weÒanên Deng, Ëstanbul, 1992
MAGAZINE LINGUISTIQUE KURDE
Baytop, Prof.Dr. Turhan, Türkçe Bitki Adları Sözlüfiü, TDK Yay.
Ankara, 1997
Malmisanij, Zazaca-Türkçe Sözlük/Ferhengê Dimilkî-Tirkî, WeÒanên
Deng, Ëstanbul, 1992
Supplément du Bulletin de liaison et d’information
Bedîrxan, Celadet Alî, Ferhenga Kurmancî-Frensî, Kovara Vate,
Stockholm, hûmare: 1-18 (1997-2002)
Özcan, Mesut, Zazaca-Türkçe Sözlük, Kaynak Yayınları, Ëstanbul,
1997
Davis, P.H., Flora of Turkey and the East Aegean Islands, 10 cîld,
Edinburgh (1965-1988)
Polat, Edip, Bilim Dilinde Kürtler, Evrensel Basım Yayın, Ëstanbul,
2004
© INSTITUT KURDE DE PARIS
Erdem, Turan, Ferhenga Zazakî-Tirkî/Tirkî Zazakî, Doz Yay.
Ëstanbul 1997
Qazzaz, Shafiq, Kurdish-English Dictionary, Aras Press and
Publishers, Erbil, 2000
France, Tel. : 00 33 (0)1 48 24 64 64
Farqînî, Zana, Ferhenga Kurdî-Tirkî, Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, Ëst.,
2004
Saadalla, Salah, Saladin’s English-Kurdish Dictionary, Avesta Basım
Yayın, 2000
www.fikp.org
Farqînî, Zana, Türkçe-Kürtçe Sözlük, Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê,
Ëst., 2000
Tazegül, Emrullah, Tarımsal Bilimler Sözlüfiü, cild I-II, Ëzmir, 1987
Gruba Xebatê ya Vateyî/Vate ÇalıÒma Grubu, TürkçeKırmancca(Zazaca) Sözlük/Kırmancca(Zazaca)-Türkçe Sözlük, Ëkinci
Vate (kovara kulturî), Stockholm, hûmare, 1-25 (1997-2005)
Baytop, Prof. Dr. Asuman, Bitkilerin Bilimsel adlarındaki
Niteleyiciler ve Anlamları, Ë.Ü Ecz. Fak. Yayınları, Ëstanbul, 1995
Kurmancî hejmar - 38 -
Turgut, Harun, Zazaca-Türkçe Sözlük, Tij yayınları, Ëstanbul, 2001
N° C.P. : 65913 A.S.
106, rue La Fayette, 75010 Paris
Directeur de la publication : ReÒo ZÎLAN
Réalisation : S. ILITCH & M. HASSAN
-8-