kitabu cha mpasha habari boku ya mopanzi sango manuel des

Transcription

kitabu cha mpasha habari boku ya mopanzi sango manuel des
KITABU CHA
MPASHA HABARI
BOKU YA
MOPANZI SANGO
MANUEL DES
JOURNALISTES
Pour un bon déroulement du processus électoral en RDC
Les manuels de RFI - Planète radio
Mimi, mpasha habari...
Ngai, mopanzi sango…
Moi, journaliste…
2
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
Collection « Des Hommes au Courant »
KITABU CHA
MPASHA HABARI
Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi
BOKU YA
MOPANZI SANGO
Po maponami maleka malamu mingi
MANUEL DES
JOURNALISTES
Pour un bon déroulement du processus électoral
3
Les manuels de RFI - Planète radio
Mimi,
mpasha habari…
Ngai,
mopanzi sango…
Moi,
journaliste…
Niko mpasha habari na raïa
mkongomani anayejitoa katika
nia ya kuona udemokrasia unasonga mbele nchini mwangu.
Ni kwa ajili ya hiyo niliamua kujiunga na muungano wa wapasha
habari watakaohusika na kuripoti
habari za namna uchaguzi utaandaliwa na kuendeshwa. Kwa ushirika na vyombo vyetu vya habri na
kwa ujuzi wetu, tunafikiri kwamba
kazi hiyo twaweza kuifanya vizuri.
Kupitia uchaguzi bora na wa kiwazi
heshima ya nchi yetu yaweza kurudia, na raïa watakuwa na uaminifu
kwa serkali na kwa viongozi, kuona
kwamba wameheshimu matakwa ya
raïa. Kitabu hiki kitaniruhusu kuimarisha na kulinda ujuzi niliopata
wakati wa kikao cha mafunzo kilicho
andaliwa na RFI Planète Radio.
Kitabu hiki kitanipa mwelekezo wa
kufuata ili niongeze mambo mengine kwenyi ujuzi wangu na hivi
kuniruhusu nitekeleze vema kazi
ninayoitwa kufanya.
4
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
Nazali mopanzi sango pe muana ya ekolo Congo. Nazui mokano
ya kosunga, elongo na baninga
basusu, ekolo na biso po ekoba o
nzela ya democratie.
Je suis un journaliste et un citoyen
Tala tina natie ya ngai makasi pe bua-
congolais engagé avec l’avenir démocratique
nia, o kati ya Lingomba ya Bapanzi
de mon pays.
Sango pona Maponami. Posa na ngai
ezali nakoka, na nzela ya ba ndako
Voilà pourquoi j’ai décidé d’agir dans le cadre
ya bopanzi sango, kosunga mboka na
du Réseau des Journalistes pour la Couverture
ngai po ete maponomi mikoya, maleka
du Processus Electoral et de contribuer avec nos
malamu penza, na lolenge ya kimia pe
medias et nos compétences au bon déroulement
bosembo, matosa mokano ya baponi
des échéances à venir et au rétablissement de la
pe mandimama o miso ya banso.
crédibilité et la confiance de la population dans la
transparence et le respect de la volonté populaire
Buku oyo esalemi sima ya bokutami ya
en RDC.
boyekoli oyo RFI Planète Radio esilaki
kosala o mboka Kinshasa.
Ce Manuel me permettra de consolider les
Yango nde ekolakisa biso nzela ya
connaissances et les capacités acquises pendant
kolanda pona kovandisa pe kokolisa
l’Atelier de RFI Planète Radio et me donnera des
mayele pe makoki na biso. Pe lisusu
indications sur la marche à suivre pour les enri-
pona kosunga biso tosala Mosala na
chir, les renforcer et bien accomplir ma Mission.
biso malamu.
5
Les manuels de RFI - Planète radio
Ninalopaswa Kufanya
Mosala na ngai
Ma Mission
6
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
7
Les manuels de RFI - Planète radio
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
9
Les manuels de RFI - Planète radio
Ahadi zangu
Mokano nasili kozua
Mes engagements
10
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
Conscient de l’importance des
Jukumu la kiraïa
Komema
mokumba
lolenge ya
muana mboka
ya solo
Nikiwa na zamiri kwamba
Na kotalaka tina enene ya
activité avec dévouement et
uchaguzi ni wa maana
maponami po democratie
générosité.
makuu ajili ya kuimarisha
ekende liboso, pe kimia
Je mets au cœur de mon action
udemokrasia na amani ya
evanda solo na mboka
l’intérêt général et non pas
kijamii, ninajitoa kufanya
na biso, mosala na ngai,
ceux de ma radio ou les miens
kazi yangu kwa bidii na kwa
nako sala yango na mpiko,
en particulier.
moyo mkuu. Natia mbele ya
kimia pe motema enene.
yote faida ya wote, na siyo
Na ndimisami tango inso
Professionalisme
faida ya shirika langu ao
ete bolamu ya songolo to
j’assume que je suis au service
faida yangu binafsi.
palala, bolamu kaka ya
de tous mes auditeurs, quelle
lingomba lioko, ezali na tina
que soient leurs tendances
te. Bolamu ya bato banso
politique et religieuse ou leur
nde eluti motuya.
appartenance ethnique. Mon
Kutumika kwa
kuheshimu
kanuni za kazi
Responsabilité
civique
élections pour le perfectionnement de la démocratie et
la paix sociale, j’exerce mon
métier est d’informer et non de
pas de faire de la propagande.
ninawatumikia wasikilizaji
Kotambuisa
masala na ngai
wangu wote, bila ubaguzi
nandimi été nazali se mosali
pour favoriser tel ou tel parti
wa rangi ya kisiasa, dini
liboso ya balandi manaka
ou candidat.
Ninahakikisha kwamba
J’ai le droit d’avoir des idées
mais non pas d’utiliser la radio
11
Les manuels de RFI - Planète radio
Rigueur
connaissant l’impact que peuvent avoir
les messages que je diffuse, je prends
soin de les vérifier scrupuleusement afin
de ne pas contribuer à faire circuler des
rumeurs infondées ou des informations
ao kabila. Kazi yangu ni ya kupasha habari
inexactes.
na siyo ya kufanya propagandi. Nina haki
ya kuwa na maoni yangu binafi ila siruhu-
S’agissant d’interviewer quelqu’un ou
siwe kutumia redio yangu kwa kuonyesha
d’animer une table ronde ou un débat,
kupendelea kandideti huyu ao ule, chama
je me prépare et me documente afin de
cha kisiasa hiki ao kile.
poser des questions, rebondir ou relancer
les échanges avec pertinence et clarté.
12
ya radio. Nakosalela bango misala
maana obe pona ngai.
na bosembo, nakosala bokeseni te
Tango moko te nakokende koka-
kani ya bato, kotalaka soki bazali
bola yango na nzela ya radio na
ekolo nini, soki bako tambola sima
tina ya kolongisa moyeli ebonga
ya mondonguani ebonga nini, to
songolo to pakala. Nani akolonga
pe kosambela nzambe oyo wapi.
maponami etali ngai ata moke te,
Mosala na ngai ezali ya bopanzi
posa na ngai ezali obe kosala ete
sango kasi ya bobeti ntangua te (
baye bakolonga maponami, bazala
faire la propagande). Lokola moto
oyo bana mboka basili kopona
nioso, nazali pe na makanisi na
solo, ba oyo bakosala mosala na
ngai, kasi nakobomba makanisi
bango na bosembo nioso.
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
Kosala mosala ya siki siki
nakotalaka litomba ya ba sango oyo nazali
kopesa o matoyi ya balandi manaka ya
Shurti kali za kazi
radio, na koluka yambo bosolo na yango,
pamba te makoki ata moke te kopesa
Nikijuwa vinyume vinavyoweza kutokana
sango ya lokuta to bilobi. Na mawe matali
na utangazaji wa habari zisizo chunguzwa
kotuna mituna na moto songolo, to pe ko-
vema, inanibidi basi, mbele ya kutangaza
kamba manaka ya kobaboli makanisi (table
habari yoyote kuhusu uchaguzi, niwe
ronde, débat), nakokende ko milengele
hakika kwamba habari hiyo nimeifanyia
malamu pe koluka luka na ba buku pona
uchunguzi wa kutosha na kama siyo uvumi
kobongisa mituna ya motuya, pe kotabuisa
tu ila ni habari ya kweli kabisa. Kuhusu
masolo pona efongola mayele ya balandi
kumhoji mtu fulani ili kujuwa maoni yake
radio. Nakoluka koyeba ba sango manso
kuhusu jambo fulani, ao kuhimiza mjadala,
matali maponami. Yambo na nzela ya CENI,
napaswa kujiandaa vema ili maswali
Monusco, pe banso bakosala misala mitali
nitakayo uliza yawe yale yanayo waleta
maponami, pe lisusu ya nzela ya ba radio
waalikwa wangu kutoa majibu ya kweli na
ya bapaya.
yanayo ondoa giza ndani ya fikra za raïa
wote kuhusu uchaguzi. Nitajitolea kutafuta
Kofungola matoyi
na kukusanya habari motomoto kuhusu
nakoluka tango inso koyoka maloba pe
uchaguzi. Kwanza kupitia uhusiano wangu
makanisi ya balandi manaka ya radio. Ba
na duru zinazoaminika kuwa na habari za
posa na bango ezali maye maleki motuya
kweli za uchaguzi kama vile CENI, MO-
na matoyi na ngai. Nakosala manso po
NUSCO na wengine wote wanao husika na
bayeba ete mituna pe makanisi na bango
mwendo wa uchaguzi. Nitapitia pia ripoti
nde eluti motuya epayi na ngai. Pe nako-
zinazotolewa na vyombo vya habari vya
kende kotala elongo na bango ndenge nini
taifa na vya kimataifa.
bakomisela ngai yango na ndenge ya pete.
13
Les manuels de RFI - Planète radio
Kujibu haraka
Kozala ngui
ijapokuwa mpangilio ninaweza kuwa nao,
Na komilengelaka misala ya bopanzi sanga
kwa ushirika na Redio yangu, ajili ya kuripo-
ngai pe ndako ya mosala na ngai tosengeli
ti habari za uchaguzi, napaswa kuwa tayari
kosala o eleko ya maponami, na sengeli
kufanya mageuzi kufuatana na wakati, pia
na milengele kotabuisa misala lolenge
na ukweli wa sasa. Mageuzi hayo yanawe-
mosusu soki maye makuti na nzela na ngai
za kuhusu ratiba ya vipindi, hata mada za
esili kosenga yango. Ngai to radio na ngai
kuzungumzia. Kulingana na habari zinazo-
tokoki kobongola basa ya ba manaka ya
zungumziwa kwa sasa, na jinsi zinaendelea
radio ( grille des programmes), to kobongo-
kampeni za uchaguzi, tunashurtishwa ku-
ma mama ya lokambo ya manaka songolo.
badili mara kwa mara, hata kwa dakika
Sola na tango ya bobeti ntangua ( cham-
ya mwisho, mada ao namna ya kujadili.
pagne electorale), ba sango bizalaka mbeke
pe bikueyaka tango inso, nde boye esengeli
Wazo la kutumika
kwa ushirika
namilengele nabongola maye masengeli
ninafanya kazi yangu kwa ushirikiano
na wenzi wangu wote wa muungano
wa wapasha habari kwa ajili ya kuripoti mwendo wa uchaguzi, kwa ushirikiano na wanamemba wa muungano wa
wataalam wa habari za uchaguzi, na
pia kwa ushirikiano na miungano isiyo
ya kiserkali, na hiyo ya shirika laraïa
inayohusika na maadibisho ya Kiraï.
Kotambuisa mosala
malamu o kati ya lisanga
14
kobonguama.
Nakokende kosala misala na ngai na
boyokami malamu pe bosololi malamu na
bandeko banso ya lingomba ya ba bapanzi
sango ya maponami, lingomba ya ba
referents pona maponami, pe masanga ya
société civile.
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
Je me tiens au courant de l’actualité électorale. Tout d’abord à travers
mes liens privilégiés et le contact direct avec la CENI, la Monusco et autres
acteurs du processus électoral, mais aussi au travers de la couverture
qu’en font les médias nationaux et internationaux.
Ecoute
je suis plus que jamais à l’écoute de mes auditeurs, de leurs préoccupations, attentes et besoin d’information sur le processus électoral. Je fais le
nécessaire pour qu’ils sachent que leurs questions et points de vue
m’intéressent et leur propose des moyens simples et faciles de me les
communiquer.
Réactivité
tout en planifiant la couverture que moi et ma radio allons consacrer au
processus électoral, je dois être disponible pour faire les changements que
la réalité me conseille ou m’impose. Cette réactivité concerne aussi bien
la grille de programmes que les sujets à traiter. A l’image de l’actualité en
général, le dynamisme d’une campagne électorale nous contraint souvent à
changer à la dernière minute un sujet ou la façon de le traiter.
Esprit d’équipe
je développe mon travail en collaboration étroite et coordination constante
avec l’ensemble de mes confrères du Réseau des Journalistes pour Couverture de Processus Electoral, avec le Réseau des Référents Electoraux et
avec les ONGs et Organisations de la Société Civile engagées dans l’action
et l’éducation civique.
15
Les manuels de RFI - Planète radio
a
in
a
u
us
h
a
zit :
u
i
ng itaj
a
h
ti z ma
o
p
Ri u za
tat
1.Uhimizaji
Vipindi na ujumbe vya kuhimiza raïa
kushiriki mwendo wa uchaguzi, na vya
kukumbusha wachaguzi, wanasiasa
na viongozi, kwamba uchaguzi bora
ni tunda la uamzi huru ikiwa watu
walipewa habari za kweli na zinazo-
Ripozi zangu
Misala na ngai
Ma
16
couverture
faa kuhusu mipangilio ya kazi ya ma
kandideti. Usiwe uamzi kutokana na
zawadi ao rushwa.
Mifano ya mada, aina na
yaliyomo ndani ya vipindi :
Kwa nini ni muhimu kuchagua ?
Kitu gani tunaweza kutarajia tunapopiga kura : Ninaweza kuandaa
kipindi cha mjadala na wawakilishi wa
shirika la raïa, viongozi wa kisiasa,
wataalam. Hapo nitafanya mahojiano
Pour un bon déroulement du processus électoral
ami ,
n
o
map nasala
a
y
li
ngo senge isatu :
a
s
nzi ami e tapi m
a
p
Bo apon ya bi
m
ya i nzeta
l
eza
1. Bobeti ntangua
Manuel des journalistes
s
su
s
e
roc te de
p
u
p
e d com s et
r
u
t
n
a
ver endr esoi
u
co al ti e b
a
M ctor es d
éle s typ s :
i
tro tenu
n
co
Ba manaka pe ba sango oyo mizali
1. Sensibilisation
komema bana mboka ba mikotisa na
Des émissions et des messages qui incitent et
maye matali maponami, pe oyo misali
encouragent la population à participer au proces-
kotalisa baponi, basani ya politiki pe
sus électoral et qui rappellent aussi bien aux
bakambi ya mboka ntina ya maponami.
électeurs qu’aux hommes politiques et aux auto-
Esengeli na banso basosola ete mapo-
rités, qu’une bonne élection est le résultat d’un
nami ekozua ntina na yango nioso, kaka
choix libre et informé en fonction de propositions
soki topesi motuya na loso te, na mun-
politiques ou des programmes d’action et non
gua te oyo basusu nayaka kokabola,
pas en fonction de « cadeaux » ou de « faveurs ».
kasi na makanisi ya malonga oyo baweli
bibongo babimisi ona kotonga mboka.
Ndakisa ya maye tokoki kolobela nab a manaka ya radio:
Exemples de sujets, contenus et
formats d’émissions consacrées à la
sensibilisation:
Pourquoi est-il important de voter ?
Ntina nini kosala voti ? Maye
Les Enjeux du scrutin : organiser une table
maponami ekoki komema : o kati ya
ronde avec des représentants d’OSC, des res-
manaka ya bokaboli makanisi (table
ponsables politiques, des experts. Faire une série
17
Les manuels de RFI - Planète radio
ronde), kobengisa bakambi
mafupi na kila mmoja wao,
ya masanga ya société
mahojiano ambayo itatan-
civile, ya politiki pe ba
gazwa kwenye redio kwa
nganga ya mayele, pona
d’interviews courtes à diffuser
wakati tafauti ili kuonyesha
moko na moko apesa ya
séparément pour montrer la
utafauti wa maoni ya kila
makanisi. Na sima, kozua
diversité des points de vue.
mwalikwa.
eyano ya motuya ya moko
na moko o kati ya bango
Rôle et attributions des
pe kolekisa yango tango na
responsables à élire : orga-
viongozi watakaocha-
ntango na radio pona kota-
niser une série de micropro-
guliwa : Kuandaa vipindi
lisa bokeseni ya makanisi o
grammes destinés à expliquer le
vifupi vinavyolenga kufafa-
kati ya bango.
rôle des élus locaux et l’impact
Kazi na majukumu ya
de leur action dans la vie quo-
nua kazi ya wachaguliwa
Mokumba pe ntina ya
tidienne de la population. Une
umuhimu wa vitendo vyao
mosala ba ntomba toko-
telle série pourrait être co-pro-
katika maisha ya kila siku
pona basengeli kosala:
duite au niveau de l’ensemble
ya raïa. Mfululizo wa vipindi
Kosala ba : manaka ya
du réseau.
vya aina hiyo unaweza
mikuse ( microprogramme)
kutolewa kwa ushirikiano
pona kolimbola mosala ya
wa muungano wote.
ntoma ezali nini pona nto-
vernance : en quoi les élec-
bua ya ba mboka na biso.
tions peuvent elles contribuer
Ba manaka ya boye, makoki
a l’apaisement et au renforce-
: Kutafuta kuonyesha nam-
kosalema na bokambemi ya
ment de la bonne gouvernance?
na gani uchaguzi unaweza
lingomba ya bapanzi sango
Table ronde ou série d’inter-
changia kuleta utulivu na
pona maponami.
views courtes de responsables
wa eneo mblimbali, na
Amani na utawala bora
politiques et religieux, autorités
kuimarisha uongozi bora.
Kufanya mjadala ao mahojiano mafupi na viongozi wa
18
La paix et la bonne gou-
Kimia pe bokambi
malamu : ndenge nini
coutumières, représentants des
ONG/OSC.
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
maponami ekoki komema
kimia pe kosunga ba mboka
Bien s’informer pour bien
na biso po ekambema
choisir : Que faut-il considé-
kisiasa, wa kidini, viongozi
malamu? Tokoki kosala
rer au moment de décider
wa kiasili, wawakilishi wa
yango na manaka ya boka-
pour qui voter ?
miungano isiyo ya kiserkali
boli makanisi (table ronde),
Table ronde ou série d’inter-
na yale ya shirika la raïa.
to na mituna pe biyano ya
views courtes et ou micropro-
mikuse mikuse ya bakambi
grammes destinés à rappeler et
ya politiki, ya ba ndako ya
expliquer les éléments à consi-
kwa kuchagua vizuri :
nzambe, ya ba nkumu ya
dérer au moment de décider à
Nini ya kutilia mkazo wakati
mboka to pe bakambi ya
qui donner son vote.
wa kuamua utachagua
masanga ya société civili.
Kupata habari nzuri
La population et les
nani ? kufanya mjadala ao
mahojiano mafupi, ao tena
Koluka koyeba maye
prochaines élections :
vipindi vifupi kwa ajili ya
ya motuya pe ya solo
Pourquoi certains Congolais
kukumbusha na kufasiria
yambo ya kopona : Eloko
ne veulent pas voter ? Qu’at-
vitu mbalimbali vya kutilia
nini ya motuya moponi
tendent-ils des candidats ?
mkazo wakati wa kuamua
esengeli ayeba yambo ya
Sans aucun doute, le format le
utachagua nani.
kopona? Tokoki kosala
plus adéquat est, dans ce cas-
manaka ya bokaboli maka-
ci, le vox pop (micro-trottoir).
nisi, mituna pe biyano ya
On peut produire aussi des
kaokuja : Kwa nini wakon-
mikuse mikuse, manaka ya
séries thématiques autour des
gomani wamoja hawataki
mikuse pona kotalisa lisusu
préoccupations et attentes de
kuchagua ? Nini wanangojea
to pe kolimbola mawe ya
la population : santé, propreté
kwa ma kandideti ?
ntina moponi nioso esengeli
de la ville, sécurité, transports,
Bila shaka, aina ya kipindi
koyeba.
voirie, éducation, etc.
Raïa na uchaguzi uta-
19
Les manuels de RFI - Planète radio
En termes de formats à
utiliser pour la sensibilisation,
hapa ni kutafuta maoni
ya raïa kwa kutembeza
Bana mboka pe mapona-
il convient de rappeler ici les
microphone barabarani
mi mikoya : Kolobela ntina
expériences de quelques radios
ukiwaswali na ku rekodi
nini bana mboka basusu
de notre réseau qui, lors des
majibu yao kuhusu mada
balingi lisusu makambo ya
scrutins précédents, ont fait
hiyo.
voti te ? eloki nini baweli
appel à des artistes locaux pour
bibonga bazali kolikia?
créer des chansons qui ont
Unaweza pia kupanga
Pona kolobela makambo
connu parfois un beau succès.
vipindi vya mada tafauti
ya boye malamu tokoki
kuhusu matakwa na mata-
kotambusa elobeli na bala-
rajio ya raïa inayolengana,
bala pe kozua biyano ya
kwa mfano, na afia, usafi
bana mboka(micro-trottoir).
wa mji, usalama, uchukuzi,
Tokoki pe lisusu kosala
Le but c’est d’apprendre à la
barabara, maadibisho, na
molongo mobimba ya ba
population les droits, les
vivi hivi.
manaka pona kotalisa ba
devoirs et les démarches
posa ya bana mboka na
essentielles pour bien partici-
mawe matali : bokolongono
per aux élections.
Kuhusu aina ya vipindi
2. La formation
vya kuhimiza, ni vema
bua nzoto, bopeto ya mbo-
kukumbusha ujuzi wa redio
ka, kelasi ya bana,… Na
fulani za muungano wetu
mawe matali lolenge ya ba
ambazo, wakati wa ucha-
manaka tokoki kosala na ba
guzi uliopita, ziliwaitisha
radio na biso pona kobeta
wasanii wa nyumbani kwa
ntangua, tolongisa bandeko
kutunga nymbo zilizo-
basusu ya ba radio bazuami
pendwa kupitia mafunzo na
o kati ya biso, pe kokumisa
droit de voter ou pas ? Si
ujumbe yaliyokuwa ndani.
makanisi na bango.
je ne sais par lire, puis-je
20
Exemples de sujets,
contenus et formats
d’émissions consacrées
à la formation :
Comment savoir si j’ai le
Pour un bon déroulement du processus électoral
O tango ya maponami
Manuel des journalistes
me faire accompagner par
maleki, bango babengi-
un ami ou un membre de ma
saki balanga nzembo pona
famille ? Quel document je
koteya na maye matali
dois présenter pour voter ?
Ukomo ni kufunza raïa
maponami, pe ba nzembo
Pour traiter ce genre de conte-
haki zao, mapashwa yao
na bango esukaki na mono-
nus « pratiques » une bonne
na taratibu za kufuata ili
ka ya bana mboka banso.
formule est d’interviewer un
2. Mafunzo
kushiriki vipasavyo uchaguzi.
Mifano ya mada,
aina na yaliyomo
ndani ya vipindi :
Namna gani nitajua
kama nina haki ao hapana
représentant de la CENI ou un
2. Koyekolisa
expert électoral qui répondrait
Tina na yango ezali kolaki-
en direct, aux questions des
sa bana ya mboka makoki
auditeurs. Dans la mesure où
pe mikumba na bango, pe
un certain nombre de situations
lisusu nini ya motuya kosa-
sont communes à l’ensemble
la pona kotambola malamu
de la RDC, on peut produire,
o nzela ya maponami.
au niveau de tout le réseau et
ya kuchagua ? Kama
sijue kusoma, naweza
sindikizwa na rafiki ao
mmoja wa jamaa langu?
cheti gani napaswa kuonyesha ili nikubaliwe
kuchagua ?
en même temps, idéalement
en collaboration avec la CENI,
Ndakisa ya manaka
pona koyekolisa, pe
lolenge ya kosala
yango :
une série de microprogrammes
Ndenge nini koyeba
domaine : le radio-théâtre, qui
qui répondront aux principales
questions qui se posent à leur
propos. Parmi les formats
à l’efficacité avérée dans ce
soki nazali na makoki ya
a le mérite de créer plus de
Kwa kujadili mada kama na
kosala voti to te ? Moto
proximité, d’intérêt et d’adhé-
hiyo, itabidi kuhojiana na
ayebi kotanga te, ako-
sion aux messages.
21
Les manuels de RFI - Planète radio
koki kokende kosala voti
elongo na muninga to pe
ndeko na ye lioko oyo
msimamizi wa CENI ao tena
ayebi kotanga, na tina
na mtaalam fulani wa mam-
asunga ngai ye? Lokasa
bo ya uchaguzi. Unaweza
nini esengeli nalakisa
kuwaalika wote studioni
yambo ya kosala voti ?
wajibu moja kwa moja kwa
Pona kolobela makambu ya
maswali ya wasikilizaji.
lolenge eye na manaka ya
Ikiwa kama mada yaweza
radio, tokoki kosala manaka
kuonekana yenye faida kwa
ya motuna pe eyano ( inter-
raïa wa maeneo mbalimbali
view) na moko ya basali ya
ya nchi, kuna uwezekano
ndako ya maponami (CENI),
Qui peut-être candidat ?
wa kuunda na kupeperusha,
to nganga ya mayele ayebi
Quelles sont les dispositions
kwa ngazi ya muungano
maponami. Ye akopesa
sur la propagande électo-
wote na kushirikiana na
biyano nioso. Epusi kutu
ral e ? Ai-je le droit mettre de
CENI, mfululizo wa vipindi
malamu kosala yango na
grosses affiches sur les murs
vifupi vitakavyojibu kwa
manaka oyo se na tango
de ma maison ?
maswali muhimu yanayou-
ena ezali kokoma na matoyi
Hormis une chronique desti-
lizwa kuhusu mambo ya
ya balandi (en direct) po
née à rappeler ce que la loi
uchaguzi. Miongoni mwa
balandi pe batuna mituna.
électorale prévoit à propos de
aina ya vipindi vinavyoweza
Na kotalaka ete mingi mingi
sujets comme ceux-ci, on peut
kutumiwa hapa, tutaje
esali se makambo moko
concevoir, en complément, une
mchezo wa kuigiza kupitia
tokokutana na yango na ba
interview avec un responsable
redio sababu unapendwa
mboka na biso nioso, tokoki
de la CENI, un politologue ou
sana na wasikilizaji na una-
kosala, na bokambemi ya
un expert électoral qui répon-
fikisha ujumbe kwa haraka
lisanga ya bapanzi sango
draient aux questions des
sana.
pona maponami, molongo
auditeurs.
22
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
ya ba manaka ya radio
ya mikuse mikuse pona
kopesa biyano na mituna ya
makasi bana mboka bazali
3. L’information
komituna, pona maponami.
Nani anaweza kuwa
Lolenge ya manaka ya radio
C’est, bien évidemment,
bana mboka balingaka min-
l’essentiel de mon activité.
gi ezali maboke (théâtre).
kandideti ? Mipango gani
Etalisami polele ete mateya
Pour mieux organiser et pla-
inakamatwa kwa ajili ya
epesami na nzela ya ma-
nifier la couverture et mieux
propagandi ya uchaguzi
boke esimbamaka malamu
définir le traitement et la
? Je, nina haki ya kuban-
na balandi.
place à réserver aux divers
dika maandishi ao picha
kabambi ya propagandi
aspects du processus électoNani akoki kokomisa
ral, il convient de distinguer
kwenye ukuta wa nyumba
kombo na ye lokola
yangu ?
moweli ebonga ? kobeta
L’Information politique
Zaidi ya makala ambamo
ntangua ya baweli bi-
L’Information pratique
munaweza kumbushwa nini
bonga esengeli kolekana
sheria ya uchaguzi inapanga
lolenge nini ? solo mibeko
kuhusu mada kama hizi,
epeso ngai makoki ya ko-
L’information politique
kuna pia uwezekano wa
tiya ba foto ya minene na
est celle destinée à aider
kufanya mahojiano na kion-
makomi libanda ya ndako
les auditeurs à comprendre
gozi wa CENI, mtaalam wa
na ngai pona koyebisa
l’importance et les enjeux de
mambo ya kisiasa ao mtaa-
bato, ngai nde esengeli
chaque scrutin, à faire connaître
lam wa mambo ya ucha-
bapona ?
les candidats, leurs profils,
guzi ambao watajibia kwa
maswali ya wasikilizaji.
3 types d’informations :
L’Information électorale
programmes et propositions,
Tokoki kosala manaka ya
leurs réactions après les résul-
23
Les manuels de RFI - Planète radio
3. Habari
mokuse pona kotalisa lisusu
balandi radio oyo mibeko
tats et, d’une manière géné-
ya maponami ebongi na
rale, à rendre compte de toute
Hiyi, kwa kweli, ndio kazi
maye matali eloko songolo
situation qui pourrait avoir une
yangu kubwa.
to pakala. Tokoki pe kosala
influence sur le bon déroule-
Kwa kupanga na kuandaa
manaka mobimba ya mituna
ment du processus électoral.
kazi ya kutoa ripoti ya
pe biyano na moko ya
A titre d’exemple : la situation
mwendo wote wa ucha-
bakambi ya CENI, nganga
dans l’Est du pays.
guzi, inafaa kutafautisha
ya mayele ya politiki to ya
aina tatu za habari :
maponami. Ye nde akopesa
Il faut rappeler ici qu’en matière
biyano na mituna manso.
d’information nous disposons,
Habari ya kisiasa
Ni ile inalenga kuwasaidia
3. Ba sango
avant et après les élections,
de nos journaux ou bulletins
d’information habituels. Nor-
wasikilizaji kuelewa umuhimu wa kila kipindi cha
Nde ezali mosala na ngai
malement les sujets politiques y
uchaguzi, kufaamisha wasi-
penza. Pona kobongisa
ont une place à côté de tous les
kilizaji ma kandideti, maisha
malamu penza lolenge ya
autres sujets. A l’approche des
yao katika jamii na miradi
kokabola sango o tango
élections, ont peut commencer
yao ya kuendelesha nchi.
ya maponami, pe kosimba
par créer une rubrique spéciale
Kujulisha pia wasikilizaji
makasi mingi esika toko-
à l’intérieur du journal d’infor-
kama ma kandideti watafa-
pesa eleko oyo na ba
mation. En tout état de cause,
nya nini baada ya kutanga-
sango mikokueya o eleko
le journal est le meilleur espace
zwa matokeo ya uchaguzi.
oyo, toyeba ete tokozala
pour rendre compte de l’actua-
Kwa jumla, kutoa ripoti
solo na lolenge misatu ya
lité du processus électoral au
kuhusu kila jambo linalowe-
ba sango :
jour le jour.
za kuleta matokeo mema
Ba sango ya politiki ao mabaya kwa mwendo wa
Ba sango ya misala En fonction de la ligne édito-
uchaguzi.
Ba sango ya maponami
riale, de l’importance que ma
24
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
Ba sango ya politiki
radio accorde au sujet et des
ezali oyo esengeli kosunga
moyens disponibles, on peut
balandi ya manaka ya radio
créer des émissions spéciales
asosola tina ya maponami
qui n’existeront que pendant la
moko na moko, a yeba
période de la campagne
moweli ebonga moko na
électorale. C’est notamment le
Inafaa kukumbusha kwam-
moko, makoki na bango,
cas des tables rondes et des
bwa, kuhusu habari,
misala balaki kosala, maka-
débats qui permettent de pré-
tunakuwa na vipindi mba-
nisi na bango na sima ya
senter en même temps
limbali vya kutangaza
boyebi nani alongi mapo-
plusieurs candidats qui
habari, (taarifa kamili ao
nami. Na bokuse ezali ba
s’expriment sur les sujets qui
kwa ufupi), kabla na baada
sango oyo ekopesa nzela na
intéressent nos auditeurs.
ya uchaguzi. Kwa kawaida,
balandi bayeba manso oyo
Ces rendez-vous collectifs
habari za kisiasa ni mion-
ewuti kosalema, oyo ekoki
nous aident à mettre en valeur
goni mwa habari zingine
kozala na litomba na lolenge
notre engagement d’impartia-
zinazotangazwa katika taa-
maponami esengeli kosale-
lité, notre volonté de donner la
rifa hizo. Wakati wa kukari-
ma. Ndakisa : mbilinga-mbi-
parole à tous les secteurs et de
bia uchaguzi, inawezekana
linga na kati ya mboka.
proposer l’information la plus
complète à nos auditeurs.
kuunda ukurasa maalum
ndani ya kipindi cha taa-
Esengeli koyeba na maye
rifa ya habari. Kwa yoyote
matali bopanzi sango, ba
Par ailleurs et en fonction de
ile, taarifa ya habari ndiyo
radio na biso ezali na ba
nos moyens et de notre ligne
nafasi inayofaa kwa ku-
manaka ya ba sango o
éditoriale, nous pouvons créer
pasha habari motomoto ya
mboka ya bisi (journaux,
d’autres rendez-vous destinés
uchaguzi siku baada ya siku.
bulletin) oyo epesaka ba
aussi bien à faire connaître les
Kulingana na mwelekezo wa
sango ya politiki pe ba
candidats et ses propositions
25
Les manuels de RFI - Planète radio
sango misusu. Tokoki kokouhariri, na pia umuhimu
tisa eteni o kati ya manaka
– portraits, interviews express –
ambao redio yangu inapatia
ba sango o mboka na biso
que les attentes de la popu-
mada, pamoja na uwezo
pona kolobela maye matali
lation par rapport au scrutin :
uliweko, tunaweza kuunda
maponami. Bamba te awa
vox-pop (micro-trottoir).
vipindi maalum amba-
nde tokoki malamu kopesa
vyo vitatangazw tu muda
mokolo na mokolo ba sango
Une formule relativement
utakaodumu propagandi
ya maponami.
simple est celle de
l’autoportrait. za uchaguzi. Vipindi vile ni
kama mijadala, midahalo.
Na botali lolenge radio
On donne aux candidats la
Vipindi vile vinaweza kura-
ekani kopesa ba sango,
possibilité de se présenter eux-
hisisha kujulisha kwa mara
kotala motuya radio na ngai
mêmes dans un enregistrement
moja ma kandideti wengi
ekopesaka lolenge ya ba
d’une minute. Cette formule a
kwa wasikilizaji, wakizun-
sango songolo to pakala, pe
le mérite de laisser entre les
gumzia kuhusu mada zina-
ya makoki tozali na yango,
mains du candidat lui-même la
zoambatana na mahitaji ya
tokoki kosala ba manaka ya
responsabilité du contenu de
raïa. Kukutana huko kwa
sika kaka pona maponami.
sa présentation et, en termes
makandideti wenye mawazo
Ekoki kozala ba manaka ya
radiophoniques, apporte une
tafauti, kunahakikisha nia
bokaboli makanisi. Yango
diversité sonore qui rend moins
yetu ya kubaki wapasha
ekopesa nzela ya kosangisa
pesante la diffusion d’une série
habari wasiohegemea
baweli bibonga, pe kosunga
qui, vu le nombre probable de
upande wowote. Kazi yetu
bango bakabola makanisi na
candidats, a toutes les chances
ni ya kuwatolea wasikilizaji
maye nazali kosimba mite-
d’être prolifique.
wetu habari iliyo timilifu.
ma ya bana mboka. Koyam-
Upande mwengine, kulin-
ba na manaka moko, baweli
L’Information pratique
gana na uwezo pamoja na
ebonga misato to minei,
est celle qui donne les infor-
mwelekezo wa uhariri wetu,
ezali malamu pe yango nde
mations nécessaires pour bien
26
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
participer au processus électotunaweze kuunda vipindi
ekotalisa o miso ya ete ngai
ral : le calendrier des élections,
vingine ambamo tutaalika
mopanzi sango nazali kosa-
les horaires et les adresses des
ma kandideti wajijulishe na
lela moweli ebongo son-
lieux de vote, les dispositions
wapane maelezo kuhusu
golo pakala te, kasi nazali
administratives de l’autorité:
miradi yao ya kuendelesha
nde kosala se mosala na
jours fériés, interdiction de
nchi. Vipindi vile ni kama
ngai. Soki makoki na biso
circuler, suspension de la vente
: picha ya kandideti (por-
pe lolenge tokani kopesa
d’alcool, etc.
trait), mahojiano ya haraka.
ba sango epesi biso nzela,
Tunaweza pia kutaka kujua
tokoki pe kosala manaka
Cette information circule habi-
mangojeo ya wachaguzi
misusu na tina ya kotalisa
tuellement en deux temps. Il y a
kwa kuwarekodi barabarani.
moweli ebonga moko na
celles qu’on connaît à l’avance
moko epayi ya balandi
(dates, délais, lieux de vote,
Habari ya jinsi
inatubidi kutenda
radio-Mituna pe biyano ya
dispositions légales) et celles
mikuse mikuse ( interview,
qui résultent de décisions prises
ni kutoa habari zinazofaa
portrait)- pe kopesa nzela
au jour le jour par les autorités.
ili watu washiriki kikami-
na bana mboka baloba
lifu mwendo wa uchaguzi:
pe makanisi na bango na
Les premières pourront être
Kalenda ya uchaguzi, saa
kotabuisaka elobeli ya
planifiées et produites à
za kufungua na kufunga
radio na bala-bala (vox
l’avance pour être diffusées
ofisi za uchaguzi, mahali pa
pop). Lolenge mosusu ya
soit dans le cadre des émis-
kufanyia uchaguzi, mashurti
pete ekomema biso topesa
sions spéciales consacrées
ya kutimiza kwa kuruhusiwa
elobeli na boweli ebonga
aux élections, soit en tant que
kuchagua, siku ambazo si
songolo po ye moko ami-
microprogrammes ou annonces
za kazi, amri ya kutokutem-
talisa ba balandi ya radio.
d’utilité publique.
bea, kusimamishwa kuuza
Ekoki esalema na manaka
pombe za kulevya, na vivi
mokuse ya mua minite
En tant qu’actualité, l’informa-
hivi.
moko. Boye nde ye moko
tion générée par des décisions
27
Les manuels de RFI - Planète radio
moweli ebonga akozua
prises par les autorités au jour
mokumba ya kopona nini
le jour trouvera naturellement
ya malonga asengeli koloba
sa place dans les journaux ou
pona komitalisa malamu
bulletins d’informations et, dans
epayi ya balandi radio.
des cas justifiés, dans des flash
d’information exceptionnels.
Habari hiyi inatembea kwa
Ba sango ya misala
hatua mbili : kuna zimoja
Ezali oyo ekosunga bana
Contrairement à ce que l’on
zinazojulikana kabla ucha-
mboka batambola malamu
pourrait croire, l’information
guzi ufanyike (tarehe, muda,
o nzela ya maponami ( ma-
pratique peut être aussi sen-
nafasi ya kupigia kura, mi-
naka ya maponami, mokolo
sible que l’information politique
pango ya serkali) na zingine
pe bisika voti ekosalema,
proprement dite. Des erreurs
zinajulishwa siku baada ya
mikanoi ya sika bakonzi ya
dans une adresse, dans un délai
siku na viongozi.
mboka basili kozua na naye
d’inscription ou dans les ho-
matali maponani…).
raires d’ouverture et fermeture
Hizo za kwanza zinaan-
Ba sanga oyo pe ezali
des bureaux de vote, peuvent
daliwa mbele ya wakati
lolenge mibale : ba sango
avoir de sérieuses consé-
na zinaweza kutangazwa
oyo eyebanaka wuta kala
quences politiques et renforcer
redioni kma vipindi vifupi
( mokolo ya voti, bisika ya
le manque de confiance de la
ao matangazo ya kiserkali
kosala voti,…), pe ba sango
population dans la transparence
inayohusu uchaguzi. Kama
ewuti na mikano bakambi
du processus électoral. C’est
habari motomoto, zile
bazui kaka tango ena. Poa-
pourquoi, dans le traitement de
zinazojulishwa siku baada
na ba sango oyoeyebanaka
ce type d’information, je devrai
ya siku na viongozi zinaweza
wuta kala, tozali na makoki
faire preuve de la même rigueur
kuingizwa katika taarifa za
ya komibongisqa pona
et du même souci de vérifica-
habari za kawaida ao katika
komesa yango o kati ya ba
tion que dans les autres types
taarifa za habari maalum
manaka ya minene tobon-
d’information.
28
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
kwa ufupi. Kinyume na
gisi pona maponami, to
tungelivyoweza kuwaza,
manaka misuse ya mikuse(
habari aina hizo zinaweza
microprogramme ou an-
kuwa na hatari moja kama
nonce d’utilité publique).
zile za kisiasa. Kudanga-
Nde boye, ba sango oyo
L’information électorale
nyika katika kutoa habari
owuti na mikano bakambi
est celle qui permet de
kuhusu nafasi ya uchaguzi,
bazui kaka tango ena,
connaître le nombre et le nom
muda wa kujiandikisha, saa
tokopesa yango na manaka
des candidats et des listes,
za kufungua na kufunga
ya ba sango o mboka na
le taux de participation et les
ofisi za uchaguzi, kunaweza
biso ( journaux et bulletin
résultats du vote, la liste des
sababisha vinyume vingi
d’informations). To pen a
nouveaux élus, la nouvelle
kisiasa, na hata kuzidisha
ba manaka ya ba sango ya
« cartographie politique »
watu kutokuamini uwazi wa
mpuasa ( Flash d’informa-
(répartition des élus par liste ou
mwendo wote wa uchaguzi.
tion exceptionnelle). Esen-
parti politique) de la ville ou de
geli kosala keba, na bopesi
la province.
Ni kwa sababu hiyo inani-
ba sango ya misala, pamba
bidi kufanya uchunguzi wa
te yango ekoki komemela
L’une des particularités de ce
kutosha kabla ya kutangaza
biso mikakatano makasi
type d’information est que, à
habari kama na hiyo.
lokola ba sango ya politiki.
la différence d’une bonne partie
du reste des informations,
Habari ya uchaguzi
Nde boye esengeli soki
celle-ci a une source principale :
Ni ile ina ruhusu kujua
moke te tomikosa na bo-
la CENI. C’est elle qui publie les
idadi na jina za ma kandi-
komi adressi, na boyebisi
listes officielles de candidats,
deti, daftari na kiwango cha
yango ya komikomisa bo
c’est elle qui publie les chiffres
wapiga kura, pia matokeo
moponi, na kopesa tango ya
de la participation et, surtout,
ya uchaguzi. Ina ruhusu
mosala ya ba buro ya voti,
c’est elle qui fournit les résul-
tena kujua daftari ya wacha-
panba te mua libunga moke
tats officiels du vote.
29
Les manuels de RFI - Planète radio
guliwa wapya, taswira
ekomena nungu- nungu, pe
En termes de format, certaines
koboyisa basusu bandima
informations feront partie des
bosolo ya misala ndako ya
émissions spéciales que nous
maponami ezali kosala.
consacrerons à la préparation
des élections (par exemple, la
nyipya ya kisiasa (kujua
liste officielle des candidats)
wanatoka katika vyama gani
Ba sango ya
maponami
vya kisiasa, mji ao jimbo
Ezali oyo ekosunga bana
probablement la plupart, fera
gani). Tafauti kubwa kati ya
mboka koyaba ndakisa
partie de l’actualité « chaude »
habari za uchaguzi na habari
motango pe ba kombo ya
du jour de l’élection.
zingine, ni kwamba habari
baweli bibonga, koyeba
za uchaguzi zina duru rasmi
molongo ya komba ezali na
C’est notamment le cas de l’an-
ambayo ni CENI. Ni chum-
kasa ya baponi, motango
nonce des résultats, qui, vu la
ba hicho cha uchaguzi
ya bana mboka oyo basili
quantité de postes à pourvoir,
huru nchini Kongo ya Kide-
kosala voti, koyeba nani
risque de poser des défis qui ne
mokrasia ndicho kinatanga-
asili kolonga maponami,
sont certes pas insurmontables
za daftari ya makandideti,
mangomba nini esili kozua
mais qu’il faudra prévoir en
idadi ya wapiga kura, zaidi
bibonga ebele.
amont. Il convient notamment
waliochaguliwa ni wa nani,
tandis qu’une bonne partie,
de définir une structure simple
ni chumba hicho ndicho
kinatangaza matokeo rasmi
Oyo ekasenisi ba sango oyo
et unique pour les flash et
ya uchaguzi. Kama aina ya
na na sango isusu, ezali
bulletins d’information destinés
vipindi, moja kati ya habari
ete, ba sango ya maponami
à communiquer des chiffres et
hizo zaweza kuwa sehemu
esengeli kowuta obe se na
puis de s’y tenir strictement.
ya vipindi maalum ambavyo
ndako ya maponami, esika
Autrement, les risques de
vinaandaa uchaguzi (kwa
mosusu te. Ceni nde asen-
confusion sont vraiment impor-
mfano, daftari rasmi ya ma
geli kobimisa ba kombo ya
tants et il est de notre devoir de
kandideti) wakati sehemu
bawueli ebonga oyo basili
les prévenir et de les éviter.
30
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
komikomisa, ye pe lisusu
nde asengeli kotalisa bana
mboka boni basili kosala
voti, pe oyo tosengeli
kosimba penza, obe ye, pe
mosusu te akoyebisa ba
kombo ya baye balongi
maponami.
ingine kubwa ya habari
Soki tobuaki miso na maye
hizo itatolewa kama habari
matali lolenge ya kosala
motomoto ya siku ya ucha-
manaka, tokomona ete
guzi. Ni kama vile kutanga-
ba sango eye ekopesama
zwa kwa matokeo ambako,
mingi-mingi naba manaka
kuona wingi wa nyazifa
tobongisi kaka pona mapo-
zinazoandaliwa, kunaweza
nami. Ezali ndakisa kosakola
kusababisha fujo ikiwa swali
bakomba ya balongi mapo-
halichunguzwe mapema.
nami. Na kotalaka ete pona
Kwa ajil hiyo, itapaswa
maponami ya ba ntoma ya
kupanga taarifa maalum
ba mboka na biso, bibonga
ambamo zitatangazwa tara-
ya kozua, bizali biyike,
kimu za matokeo ya kura
ekozala pete te kosakola na
sababu kuna hatari kubwa
mbala moko ba kombo ya
ya kudanganyika katika
banso oyo balongi bibonga.
utangazaji wa tarakimu
Nde boye esengeli kobon-
hizo. Inatupasa kuhepuka
gisa lolenge ya kosala yango
hayo.
malamu.
31
Les manuels de RFI - Planète radio
Hata kama mawasiliano kati ya
CENI...
na
mawasiliano
CENI na vyombo vya habari yanapitia chumba chake cha mawasiliano,
ni vema kukumbusha maamzi ya
sheria ya uchaguzi ya April 2013,
inayorekebisha ile ya julai 2010.
Katika kipengele cha 9, sheria hiyo
inapatia CENI mamlaka ya kukusanya
na kutangaza matokeo ya muda, na
kusimamia kampeni za kutolea raïa
mafunzo ya uraïa kuhusu uchaguzi,
kupitia mradi wa habari na wa kuhimiza
wachaguzi. Mafunzo na uhimizaji vitafanyika katika lugha ya kifransa na katika
pe
kokabola sango
et
communication
32
lugha zetu za taifa. CENI pia inataja
idadi na mahali pa kupigia kura, ofisi za
kuhesabilia kura zilizopigwa. Kipengele
cha 25 kinajulisha kazi za prezidenti wa
CENI. “Anaweza kutenda mwenyewe
ao kuwakilishwa na mtu mwengine
kwa ruhusa yake”. “Prezidenti wa CENI
anawasiliana na vyombo vya habari na
anaendesha mikutano ya kubadilishana
habari na wapasha habari. Anahalalisha
kutumwa kwa wapasha habari ku ripoti
mwendo wa uchaguzi, anahalalisha
Pour un bon déroulement du processus électoral
INTRODUCTION
Sola bapanzi
Manuel des journalistes
sango basengeli kozua
ba sango ewuti na ndako ya maponani
na nzela ya Direction ya Communication, kasi ezali na motuya kokundola
maya mobeko na kombo Loi Organiques
N°10/013 du 28 juillet 2010 pe oyo ya
le 19 avril 2013 masili koloba.
Au-delà du fait que la communication
de la CENI avec les médias passe principalement par la Direction de la Communi-
Na mondelu ya article 9, mibeko mana
cation, il convient de rappeler ce que pré-
mabongisi ete o kati ya misala bapesi ye,
voient les Loi Organiques N° 10/ 013 du
ndako ya maponami asengeli kosangisa
28 juillet 2010 et celle du 19 avril 2013
pe kosakola polele ba kombo ya balongi
qui l’a modifiée et complétée.
maponani. Kotamba misala ya koteya bana
mboka pona maponami, na kosalaka ba
Dans son article 9, il est établi que, entre
manaka na lokota ya fralansé pe na minoko
autres attributions, la CENI a celle de « la
ya mboka na biso misusu. Pe lisusu, kokata
centralisation et l’annonce des résultats provi-
pe kosakola motango pe bisika ya ba buro
soires » , de « coordonner la campagne d’édu-
ya voti, pe ba buro ya bofongoli ba kasa ya
cation civique de la population en matière
boponi ( bureau de dépouillement) pe ba
électorale, notamment par la réalisation d’un
buru ya bosangisi bak asa ya voti ( bureau
programme d’information et de sensibilisa-
locaux de complilation des resultats par
tion des électeurs en français et en langues
circonscription electorale). Na mondelu ya
nationales » et de « déterminer et publier le
article 25, oyo elobeli misala ya mokambi
nombre et les localisations des bureaux de
ya yambo ya CENI, mobeko ezali koloba ete
vote et de dépouillement ainsi que ceux des
ye azali na mokumba, ye moko to na nzela
centres locaux de compilation des résultats
33
Les manuels de RFI - Planète radio
ya boko bato bazali kosala
mosala elongo na ye, ya
washuhuda wa vyama vya
ko kabola masola na ba
kisiasa, na pia wachunguzi
radio pe bapanzi sango, ya
par circonscription électorale » .
wa nchini, na wakutoka
kotia mokoloto ete andimi
Dans son article 25, qui définit
nje”. Kipengele cha maru-
kasa ya bapanzi sango po
les attributions du président de
dio 25, kuhusu majukumu
basala misala na ndako ya
la CENI, il détaille parmi celles
ya prezidenti makamu wa
maponami (accreditadion),
qu’il « exerce par lui-même ou
CENI, kinampatia “Kazi ya
ba baye ya mboka Congo
par délégation » : « entrer en
mwalimu wa mafunzo ya
to pe ya ba mboka bapaya
contact avec les médias et tenir
uraïa na ya uchaguzi”. Na
basengeli kotala lolenge
des points de presse ; entériner
kwa ajili hiyo, anasima-
maponami ekosalema
les propositions d’accréditation
mia “uhimizaji na mafunzo
(observateurs nationaus et
des membres de presse, des
ya uraïa na ya uchaguzi”,
internationaux), ya ba nzen-
observateurs nationaux et inter-
“anaandaa na kutoa vyom-
geleke ya masanga ya poli-
nationaux, des témoins des par-
bo vya kurahisisha mafunzo
tiki pe ya boweli bibonga.
tis et regroupements politiques
yenyewe”. “Anahusika
Na mondelu ya article 25
ainsi que des candidats”.
pia na kusimika kwenyi
bis, oyo ezo lobela misala
CENI kituo cha kukusanya
ya mokambi molandi ya
L’article 25 bis, relatif aux
habari zote zinazoenda
CENI, batalisi ete ye asen-
attributions du vice-président,
sambamba na mafunzo ya
geli kotambuisa misala ya
établit qu’il « est chargé de
uraïa”. Mtoa ripoti yeye,
koteya bana mboka na oyo
l’éducation civique et élec-
kipengele cha 25 kinataja
etali maponami pe bomoto
torale» et que, à ce titre,
kuwa kazi yake ni “kusima-
(education civique et élec-
supervise « la sensibilisation et
mia kamisheni ihusikao na
torale). Nde boye, asengeli
l’éducation civique électorale »,
kuandika wapiga kura na wa
kokamba misala ya kobeta
« l’élaboration et la production
kandideti”, na anafuatilia
ntangua pe koteya na oyo
d’outils d’éducation civique
34
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
kwa karibu” matayarisho na
kutangazwa kwa mpango
wa taifa wa habari za
etali maponami, bosali bisa-
wapiga kura kuhusu kura ya
leli masengeli kosunga bana
et électorale” et « la mise sur
maoni na ile ya uchaguzi”.
mboka bateyama, pe lisusu,
pied, au sein de la CENI, d’une
“Kutafsiri katika lugha za
kotiya na kati ya ndaku ya
base de données sur l’éduca-
taifa sheria na maandishi
misala, liziba ya ba sango
tion civique».
kadhaa kuhusu kura ya
pona kopesa mateya ya
Quant au Rapporteur, l’article
maoni na ya uchaguzi, na
maponami. Na oyo etali
25 ter précise qu’il supervise
kufanya kwamba sheria na
misala ya molobeli ya CENI,
« la Commission chargée
maandishi hayo yaweze
mondelu ya article 25 ter
du suivi de l’inscription des
kueleweka na wengi”. Mtoa
elimboli ete, ye asengeli
électeurs et des candidats »
ripoti anahusishwa pia na
kokamba lisanga oyo esen-
et qu’il suit notamment « la
“Kampeni ya maadibisho
geli kolandela misala ya
préparation et la diffusion du
ya uchaguzi kwa faida ya
bokomisi bakombo ya bapo-
plan national d’information
raïa wakongomani, akitilia
ni pe ya baweli bibonga.
des électeurs sur les processus
mkazo lugha za taïfa”. Hapo
Nde boye, ye akolandela
référendaire et électoral », la
juu tuliona kwamba mtoa
bobongisi pe bokaboli basa
« traduction en langues natio-
ripoti “anawasiliana na watu
elengele lolenge CENI
nales et la vulgarisation des
kwa mambo yaliyopangwa
abanzi kokabola ba sango
textes légaux et règlemen-
na CENI”. Kwa hiyo:
epayi ya baponi, pe lisusu
taires relatifs aux processus
Ni mnenaji wa CENI; akolandela bobongoli na ba
référendaire et électoral » et
Anachunguza namna gani
lokota ya ba mboka na biso,
« la campagne d’éducation
wapasha habari, wakiserkali
pe bosakoli mibeko manso
électorale de la population en
ao wa kibinafsi, wanateke-
matali maponami. Na sima,
tenant compte des langues
leza kazi yao wakiheshimu
balobi pe lisusu ete, ya
nationales ».
kanuni za kazi. Hiyo yote
molobeli ya CENI, kozua
kwa ushirikiano na baraza
maloba pona koyebisa bana
35
Les manuels de RFI - Planète radio
mboka, mikano misili kozuama na buro ya CENI. Nde
boye ye:
Azali moto akoloba na
kombo ya CENI;
Asengeli, na lisanga na
Plus loin il est établi que le
Rapporteur « communique
avec le public sur des matières délibérées au Bureau de
kuu la vyumba vya habari
Conseil superieur de l’au-
la CENI ». A ce titre :
nchini Kongo ya Kidemo-
diovisuel et de la communi-
1
krasi, C.S.A.C.; cation, kotala été bapanzi
Bureau de la CENI ;
sango banso batosa mibeko
2
oyo mibongisi lolenge ya
collaboration avec le Conseil
bosali misala ya bopanzi
Supérieur de l’Audiovisuel et
sango na mboka na biso ; de la Communication, de la
Asengeli kokamba botal-
déontologie professionnelle
Anahusishwa na kutangaza uamzi wa uchaguzi; Anahimiza vipindi kwenye
redio na télévisheni kwa
ombi la CENI.
il est le porte-parole du
il veille au respect, en
Hatimae, labda ni jambo
misi pe bobimisi o miso ya
par les journalistes des mé-
la lazima kwa kazi yetu,
banso, ya misala pe mikano
dias tant publics que privés ;
inajulishwa kwamba mtoa
ya Ceni ;
3
ripoti « anasimamia habari
Na bosenga ya buro ya
il assure la publication
des actes électoraux ;
na mawasiliano ». Kutokana
Ceni, ye akokende kosala
4
na wajibu wake huo :
ba manaka ya radio na pe
radiotélévisées à la demande
ya bilili, elongo na bapanzi
du Bureau de la CENI.
Anatekeleza mpango wa
habari na mawasiliano pote
il anime des émissions
sango.
De même, le rapporteur
nchini kwa niaba ya CENI; Maye ya tima monene ya
« est responsable de l’infor-
na wanamemba wa vyama
koyeba pona mosala na
mation et de la communica-
vya kisiasa kupata nafasi
biso, mazali ete molobeli
tion ».
ya kujitetea kwenye vyombo
CENI nde azali mokambi ya
vya habari vya serkali, kwa
yanbo ya misala ya bokaboli
En conséquence il supervise :
ushirikiano na CSAC; ba sango pe masolo o kati
1
Anarahisisha ma kandideti
36
la conception et la mise
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
ya CENI. Na mokomba oyo
ye asengeli kolandela misala
en oeuvre du plan national
ya:
d’information et de commu-
Kobongisa pe kotia na
Anahalalisha vyeti vya
kuwaruhusu wapasha habari
kuripoti mwendo wa ucha-
nication ;
misala kasa ya CENI pona
2
bokaboli ba sang ope
publics des candidats et
masolo ya maponami o kati
partis politiques, en collabo-
ya mboka mobimba;
ration avec le Conseil Supé-
Kopesa nzela na baweli
l’accès aux médias
rieur de l’Audiovisuel et de
ebonga pe masanga ya poli-
la Communication ;
tiki, bamisalisa pe bapesa
3
vya habari vitaripoti kazi za
ya bango makanisa o ba
listes des membres de la
CENI; ndako ya bopanzi sango ya
presse pour accréditation ;
leta, na lisanga na Conseil
4
upashaji habari kuhusu
superieur de l’audiovisuel et
couverture médiatique des
mwendo wa uchaguzi; de la communication. activités de la CENI ;
guzi; Anaandaa namna vyombo
Anaandaa mpango wa
Anatayarisha vyombo
Kotia na kasa ba kombo
5
les propositions des
l’organisation de la
la réalisation du plan de
vya mawasiliano vya CENI.
ya bapanzi sango oyo
presse relatif au processus
Miongoni mwa hivyo,
balingi kosala misala na
électoral ;
matangazo kwa vyombo vya
CENI, 6
habari na taarifa za habari.
Bopanzi sango ya misala
ya CENI ; Bokomi kasa ya bopanzi
sango ya maponami ; la conception des outils
de communication de la
CENI dont les communiqués
de presse et les bulletins
d’information ».
Bosali bisaleli ya bopanzi
ba sango ya CENI (outil de
communication).
37
Les manuels de RFI - Planète radio
Kazi zangu
kubwa kwa
kila kipindi
Bisaleli na
ligomba na ngai
a
shw
e
d
n
zae atu
u
g
it
n
i za pindi v
z
a
i
K
uzi
ka v nda
i
g
t
a
a
h
k
u
vyo wa uc
a
n
i
v
o
end
w
m
1. Kipindi cha
kabla ya uchaguzi
Wakati huo ni wakati wa maandalizi,
kupanga jinsi nitakuwa na ripoti habari
kuhusu uchaguzi.
Mpangilio huo utafanywa kwa kuzingatia mambo yafuatayo:
Mwelekezo wa uhariri. Siasa inapewa
nafasi gani kwenye redio yangu, je, ni
mada kama zingine ndani ya taarifa zetu
za habari? Kwenye ratiba ya matan-
Mes activités
38
principales
gazo yetu kunako vipindi vya kisiasa?
Naweza kuviambatanisha kwa mahitaji
ya mwendo wa uchaguzi?
• Wasikilizaji wangu. Je, wanapenda
kusikia habari za siasa na za uchaguzi? Kulingana na hali yao, nifanye
je ili niwasukume kupenda mambo ya
Pour un bon déroulement du processus électoral
gai a
n
a
y
a n oko
l
a
m
is
a m ko na
y
ma
mo
Ma tapi i
e
na onam
p
ma
1. Yambo
ya maponami
Yango ezali tango ya kolengele misala miso
ya bopanzi sango pona maponami.
Manuel des journalistes
tes
n
e
fér es
f
i
s d s, m né
t
i
or ’elle nt pe qui
i
r
p
l
d
s
e
es une roul iode ctora
d
ér
le
dé
ac
ec
Av ur ch s se les p cle é
po ivité tes le cy
t
u
ac nt to ent
da pos
m
co
Esengeli na ngai kobongasa misala yango na
botalaka :
tiki mazuaka esika nini na manaka na biso?
1. La période
pré-électorale
tozalio solo na ba manaka ya politiki na
En termes d’organisation, cette période
radio na biso ? solo ba manaka wana eko-
est avant tout celle de la planification
sunga ngai kokabola ba sango ya maponami
de la couverture du processus électoral.
na ndenge elongobani ? Cette planification devra se faire en fonc-
• Radio na ngai ebongisa kokabolaka ba
sango (ligne éditoriale). Ba sango ya poli-
tion de :
• Balandi radio. Solo ba sango ya politiki
pe ya maponami mizali na tina na matoyi
• la ligne éditoriale. Quelle est la présence
na bango ? na kotalaka lolenge ya balandi
de la politique dans ma radio, est-elle
manaka ya radio, ndenge nini nazala na
juste un sujet de plus dans mes informa-
39
Les manuels de RFI - Planète radio
siasa na ya uchaguzi? Nitoe
vipindi virefu? Ujumbe fupi?
tions ? Y a-t-il des émissions
Habari fupi? Nitumie lugha
politiques dans ma grille de
gani? Kifransa? Lugha za
programmes ? Puis-je l’adap-
nyumbani? Lugha nyingi? Uwezo wangu. Uwezo
tina ya kolobela politiki pe
ter facilement aux besoins d la
maponami ndenge elon-
couverture des élections ?
gobani ? esengeli na ngai
wangu ni gani? Watu
kosala ba manaka ya milayi,
ninawo? Vifaa ninavyo? Ili
ya mikuse ? na lokota ya
politique et les élections inté-
nitekeleze vema kazi yangu
franlase, na monoko ya
ressent-elles mes auditeurs ?
ya ku ripoti uchaguzi? Je,
mboka na biso, na ba lokota
Compte tenu du profil de mes
twaweza kuwatumainia
biyike ? auditeurs, comment devrais-
wataalam ao watu wengine wenye kuchukuliwa
Mes auditeurs. Combien la
je traiter la politique et les
Makoki. Motango boni
élections ? Emissions longues,
kama duru zilizo na habari
ya bapanzi sang ope bisaleli
messages courts, informations
za ziada? Je, tuna vyombo
nini tozali na yango pona
brèves ? En français, en langue
vya kisasa vya kuturahisisha
kosala mosala ya mapo-
locale, en plusieurs langues ?
kutoa ripoti motomoto
nami? Solo tozali na ba
toka mahali pa uchaguzi
nganga ya mayele nzinga-
hadi kwenye kituo chetu
nzinga na biso oyo bakoki
moyens humains et matériels
cha redio na kutangan-
kozunga biso tolobela maye
disposons nous pour assurer
zwa moja kwa moja, na pia
matali maponami malamu?
la couverture des élections?
kuzisukumia redio zingine?
Solo tozali na bibundeli na
Pouvons-nous compter sur des
Tunao mtandao wa internet
techniki ya malonga pona
experts ou sur d’autres
unaoturahisishia kupokea
kolekisa ba sango mbala
« personnes-ressource » ?
habari kutoka kwenyi redio
moko na radio? Solo tozali
Avons-nous les moyens tech-
zingine za muungano
na nzela ya internet pona
niques de faire des duplex avec
wetu? kozua mbala moko ba
d’autres radios ? Disposons-
40
Mes moyens. De quels
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
Kipindi hiki cha kabla ya
uchaguzi ni cha uhimizaji na
kutoa habari. Uhimizaji utategemea vipindi ao ujumbe
sango ekoki kowuta nab a
vinavyoweza kutoa mafunzo
radio basusu ya lisanga ya
nous d’une connexion internet
ao masomo kutoka ucha-
bapanzi sango pona mapo-
nous permettant de recevoir
guzi uliofanyika siku zilizopi-
nami?
des matériels journalistiques
ta, kuonyesha umuhimu wa
Nde eleko oyo azali tango
venant, par exemple, des autres
kushiriki uchaguzi, kukum-
ya bosali misala ya bobeti
radios du Réseau ?
busha nguzo mhimu za
ntangua pe kopanza ba san-
mwendo bora wa uchaguzi
go. -bobeti ntangua ekoki
En termes de contenus, cette
huru, wazi na tulivu. Kuhusu
kosalema na nzela ya ba
période est consacrée princi-
habari, pamoja na habari
manaka oyo ezali kobuaka
palement à la sensibilisation
moto moto toka mjadala wa
miso na sima pona kotala
et à l’information.
kisiasa, habari zitaundwa
ndenge nini maponami
pia na matangazo ya CENI
maleki masilaki kosalema,
La sensibilisation pourra
kuhusu mada zinazogu-
kobeta sete pona kotalisa
s’appuyer sur des émissions ou
sia marekebisho kwenye
tina ya maponami, pe kota-
des messages destinés à tirer
chumba hicho cha CENI,
lisa nini ekoki kopesa biso
les leçons des scrutins précé-
kuelewa mipangilio ya kazi
maponami ya solo pe ya
dentes, souligner l’importance
ya CENI, Kalenda yake ya
sembo?
et l’utilité de participer au vote
uchaguzi, na vitendo vingine
et rappeler les fondamentaux
d’un processus électoral trans-
“kutafuta na kupokea vyeti
2. O tango ya
maponami
vya uchaguzi vilivyo wapo-
Eleko oyo ezali ntango ya
hormis celle sur l’actualité du
tea wenyezi.
misala makasi po ete o kati
débat politique, elle sera
kadhaa kama kile kilicho
fanywa siku si nyingi cha
parent et apaisé.
Quant à l’information,
41
Les manuels de RFI - Planète radio
marquée notamment par les
2. Kipindi cha wakati wa uchaguzi
annonces de la CENI sur des
sujets tels que sa propre
restructuration, sa feuille de
Wakati huo ni wakati wa
na yango tokokuta eleko ya
route, le calendrier détaillé des
kazi kubwa na unaomba
bobeti ntangua pona baweli
élections ou, des actions spé-
jitihada kubwa kwani ni
bibonga, voti, bofongoli ba
cifiques comme celle, récente,
ule wa Kampeni ya ucha-
kasa ya boponi, kosakola
destinée à « récupérer les
guzi, na wa uchaguzi
bakombo ya balongi, pe
cartes d’électeurs oubliées ou
wenyewe. Ni wakati pia wa
koyeba makanisi ya book
abandonnées par leurs proprié-
kukusanya, wa kuhesabu
pe basusu na lolenge
taires ».
kura zilizopigwa, kutangaza
maponami masili kolekana.
matokeo na kupata maoni
Awa nde tokosala misala
ya hawa na wale kuhusu
ya boyekolisi bana mboka
namna uchaguzi ulivyoen-
maponami na nzela ya ba
2. La periode
electorale
deshwa. Itabidi kuandaa
manaka pe ba sango oyo
Cette période est la plus
vitendo vimoja vya kuwato-
ekotalisa lisusu makoki pe
« intense » et la plus exigeante
lea wasikilizaji mafunzo kwa
mokumba ya muana mboka
car elle concentre la campagne
njia ya vipindi na ujumbe
moko na moko na oyo
électorale proprement dite,
vinavyolenga kukumbusha
etali maponami, ndenge nini
le vote, le dépouillement, la
haki na mapashwa ya
esengeli kosala voti, kosala
publication des résultats et les
wachaguzi, kufunza raïa jinsi
mosala ya banzengeleke.
réactions des uns et des autres.
ya kuchagua, namna gani
Esengeli koyeba ete mbala
washuhuda na wachunguzi
mingi, ezali solo ba sango
Il faudra prévoir quelques
watafanya kazi yao. Lakini,
ya politiki, ya misala ya
actions consacrées à la forma-
ni habari za kisiasa, habari
maponami nde ekobanda
tion avec des émissions et des
za jinsi inatubidi kutenda,
kokueya. Maye masili
messages destinés à rappeler
na habari za uchaguzi ndizo
kosalema, ata na mboka na
les droits et devoirs des élec-
42
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
teurs, apprendre à voter, à
exercer en tant que témoin ou
zitapewa nafasi ya mbele
observateur, etc. Cependant,
katika kazi zetui za kila siku
c’est sans doute l’information
na katika matangazo yetu
politique, pratique et électorale
kwenye redio.
qui occupera la plupart de notre
attention et de nos temps de
travail et d’antenne.
Matokeo ya uchaguzi wa
biso na sanza ya zomi na
novemba 2011 yame-
moko ya mbula 2011, esili
tutambulisha kwamba
kotalisa biso ete eleko oyo
Les expériences récentes et
kipindi hicho ni kigumu na
ezali na litomba pe ezali
notamment celle de novembre
cha maana kubwa sababu
pasi mingi pona misala ya
2011, nous ont appris que
wakati huo, inabidi habari
bopanzi sango. Nde boye,
cette phase est la plus décisive
zikusanywe, zichambuliwe
esengeli na biso, o ka ti ya
est la plus difficile en termes
na zitangazwe vizuri sana.
lingomba ya ba referents
de traitement de l’information.
Kwa ajili hiyo, muungano
pe lingomba ya bapanzi
C’est pourquoi il faudra que,
wa wapasha habari kwa ajili
sango pona maponami, na
fidèles à leur vocation, le
ya mwendo wa uchguzi, na
kotalaka mosala monene na
Réseau de Référents et notre
muungano wa wataalam wa
biso, tomilengele malamu,
Réseau des Journalistes
habari za uchaguzi zitatumi-
tosala mosala na biso na
échangent et travaillent en
ka katika ushirika kwa kuba-
bokaboli tango inso ba
amont sur l’organisation du
dilishana habari na mawazo.
sango pe makanisi. Ekosen-
travail et sur leur collaboration
Ushirika wa miungano hizo
gela na biso toyokana na
pendant cette période.
mbili utahusu hasa :
maye matali:
Nous devrions nous concerter
Kukusanya na kuchunguza
Bozui ba sango miwuti na
notamment sur :
habari za kiserkali chini ya
bakonzi pe koluki bo solo
uongozi wa CENI, MO-
na yango: bosololi na CENI,
l’information officielle : coordi-
NUSCO, viongozi wa nchi
Monusco, ba kambi, pe
nations avec CENI, Monusco,
na nyama vya kisiasa;
masanga ya politiki autorités et partis politiques
La récolte et vérification de
43
Les manuels de RFI - Planète radio
Kusimika namna ya
kutuma, kubadilishana na
kuchunguza haraka habari
zitokazo kwa wanamemba
wengine wa muungano wa
La mise au point d’un
kotula lolenge ya malamu
système de transmission,
wapasha habari kwa ajili
ya bokaboli, bosololi, koluka
échange et vérification rapide
ya kuripotia mwendo wa
na lombango bosolo ya ba
des informations recueillis par
uchaguzi na wa muungano
sango miwuti epayi ya ba
les autres membres du Réseau
wa wataalam wa habari za
ndeko basusu ba referent to
de Journalistes et du Réseau de
uchaguzi.
pe bapanzi sango ya mapo-
Référents.
Kusimika, kutokana na
nami. La mise en place – dans
uwezo uliwepo, mabadi-
Bokaboli- soko makiko
lishano ya habari na ya
tozali na yango epesi biso
nibles – d’échanges d’infor-
vipindi kwa kuisukuma moja
nzela ena- ba sango pe ba
mation voire d’émissions en
kwa moja kwenye redio
manaka o kati ya ba radio
multiplex régulier ou occasion-
wanamemba wa muungano
bizuami na lingomba ya
nel avec les radios faisant partie
ya wapasha habari.
bapanzi sango pona mapo-
du Réseau des Journalistes.
Kitendo kama hicho kinawe-
nami. Boye nde ba radio
Une telle action permettrait
za kuruhusu kuzifungulia
eyo bazali na makoki mingi
d’enrichir l’offre des radios les
milango, kwa wafadhili,
te, bakozua ya mingi pe
plus démunies et d’ajouter une
redio ambazo zinapungu-
kolekisa ba manaka ebele
dimension nationale à la couver-
kiwa kiuchumi, na kujulikana
penza pona kolebela mapo-
ture des élections au niveau de
kwenye ngazi ya taifa kama
nami.
chaque province et de chaque
zitakuwa zimefanya vema
kwa kutoa ripoti za mwendo
wa uchaguzi.
44
la mesure des moyens dispo-
ville ou village.
Pour un bon déroulement du processus électoral
3. Kipindi cha
baada ya
uchaguzi
Manuel des journalistes
3. La période
post - électorale
En principe plus «détendue» en
Kawaida, wakati huo habari
zinaonekana kupunguka. Ni
wakati wa kufikiri kuhusu
3. Sima ya
maponami
termes d’infos, c’est la période
du bilan et des évaluations du
processus qui vient de se terminer et du début de l’organisa-
yaliyofanyika wakati wote
wa mwendo wa uchaguzi.
Na eleko oyo solo ba sango
tion et planification de l’étape
Ni wakati pia wa kupangi-
mikueyaka ebele mingi te.
suivante.
lia na kutayarisha vipindi
Ezali tango ya bobuaka
Faire rapidement une bonne
vitakavyofuata. Hatutakosa
miso sima pe kotala lolenge
évaluation de la mise en oeuvre
vile vilevile kujiuliza kama
maponami masili koleka.
de l’organisation et de la planifi-
namna tulipanga na kuti-
Tango oyo nde misala ya
cation définie au début de notre
miza kazi yetu ya kuripoti
kobongisa kobongisa mapo-
travail électoral, est une source
mwendo wote wa uchaguzi
nami misusu mikoya esen-
riche de leçons pour la suite de
ilikuwa vizuri ao vibaya.
geli kobanda.
notre travail.
45
Les manuels de RFI - Planète radio
Habari
Urahisi wangu wa kupata habari toka duru
Nguvu zangu,
muungano wangu
Bisaleli na
ligomba na ngai
Mes ressources,
mon réseau
46
zinazo aminika – CENI, MONUSCO ni moja
wapo wa nguvu zangu. Ila, kwa kuboresha
kazi yangu ya kutoa ripoti za uchaguzi,
itanibidi mara kwa mara kujielekeza mahali tukio lilifanyika. Mahojiano, ripoti ao
maoni ya watu, aina hizo za utangazaji zina
imarisha umuhimu wa kazi ninazo zifanya.
Tukiendelea katika wazo hilo la habari,
miungano yetu (wataalam na wapasha
habari) itatusaidia kuzidisha urahisi wa
kupata habari.
Vipindi na ujumbe vilivyotapanywa kwa wanamemba wa miungano yetu, barua tunazo
andikiana, na vipindi vinavyotapanywa
na kutangazwa moja kwa moja kwenyi
redio zetu, ni baadhi ya nguvu za ushirika
zinazowezekana kati ya redio memba wa
muungano wetu, na hata redio zingine
zisizo memba. Na kuhusu uhusiano na
vyumba vya serkali, ninapashwa kujadiliana navyo, si tu kwa kupokea habari
toka kwao, ila pia kwa kuipa CENI na
MONUSCO habari nilizozipata toka mahali
mbalimbali, na hata maswali na mahitaji ya
raïa kuhusu mwendo wa uchaguzi.
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
Ba sango
Kozala na nzela ya kozua ba sango nioso
ewuti na ndako ya maponami (Ceni),
Monusco, bakambi ya mboka, man-
Information
gomba ya politiki pe ya société civile nde
Mon accès privilégié aux principales sources de
ezali ebundeli na ngai monene. Ka si pona
l’information officielle - CENI, Monusco -
kosala mosala ya malamu koleka, esengeli
constitue l’une de mes principales ressources
na ngai tango inso kokita bisika makambo
mais pour enrichir ma couverture il faudra être
nazali kolobela mikosalema. Ba manaka ya
le plus souvent possible sur le terrain. Mes
mituna pa biyano ( interview), ba manaka
interviews, reportages ou vox pop enrichiront et
ya komema sango ( reportage), kotabuisa
donneront plus de vie, de pertinence et d’intérêt
elobeli na tina ete bana mboka bapesa
à notre couverture.
makanisi na bango (vox pop), yang onde
ekobongisa makasi mingi pe ekopesa kilo
Toujours en termes d’information, nos Réseaux
na ba sango nazali kopesa.
(Référents et Journalistes) nous aideront à multiplier notre accès à l’information. Émissions et
Lisanga ya ba référent pe lisanga ya
messages partagés, correspondances croisées
bapanzi sango pona maponami nde mako-
et émissions en multiplex sont quelques unes
sunga ngai na fulukisa ba nzela na ngai ya
des synergies possibles entre les radios du
bokongoli ba sango. Tokoki kokabola na
réseau et même avec d’autres radios.
bang oba manaka pe ba sango ya ndenge
na ndenge na maye matali maponami.
Quant à la relation avec les institutions, je
Liboso ya ba ndako ya misala lokola CENI
sais que je dois agir en interlocuteur actif qui
pe Monusco, esengeli kaka nazala koyam-
non seulement reçoit mais qui est en même
ba ba sango te, kasi nazala pe na bokasi
temps en mesure de fournir à la CENI et la
ya kokomiselaka bang oba sango na mawe
Monusco des informations de terrain sur les
bana mboka basali kokamisa pona misala
préoccupations et questions que la population
ya maponami.
se pose à propos du processus électoral.
47
Les manuels de RFI - Planète radio
Documentaires
Kusoma vitabu
Pour enrichir et rendre
Kwa kufanya utajiri wa habari zangu na kuzitia zivutie, naweza
plus pertinentes mes
(napashwa) kusoma vibuku na maandishi ya serkali yanayozungum-
informations, je peux
zia uchaguzi, kama vile sheria ya uchaguzi, sheria kuhusu CENI, na
(et dois !) étudier et
vivi hivi. Kikundi yahooelections2014 kinaniruhusu kuwa na urahisi
consulter les documents
wa kupata maandishi mbalimbali zinazo habari za uchaguzi kupitia
officiels qui régissent les
teknolojia ya kisasa. Kwa ushirika na muungano wa wataalam wa
élections – loi électorale,
habari za uchaguzi, itabidi kuzidisha idadi ya wasaidizi ili kuunda
loi sur la CENI, etc. – et
muungano wa wajuzi na wa waandishi watakao tutumia habari za
des documents de réfé-
uchaguzi, toka mahali mbalimbali kama vijijini ambako hatuwezi
rence sur l’activité élec-
kufika. Mchango wao utahitajika hasa siku ya uchaguzi.
torale et sa couverture
journalistique. Le Groupe
Vifaa
Yahoo Elections 2014,
Napaswa kukadirisha, kwa kutumia akili, beyi na vifaa nitakavyo-
me permet d’avoir un
tumia katika kazi yangu ya kuripoti uchaguzi. Ni vema kujua vifaa
accès facile aux versions
gani vinaweza kupatikana sehemu tunazo tumikia, na vile amba-
numériques de nombreux
vyo wafadhili wanaweza kutupatia.
documents.
Kotanga ba buku
pe mikanda manso milobeli misala ya maponami
mikoleka pamba te na miso ma ngai. Groupe
Pona kotabuisa mosala na ngai malamu, koyeba
Yahoo élections 2014 oyo esalemi na lingomba
malamu mingi manso oyo etali maponami, nde
ya ba référents pe bapanzi sango pona mapo-
nakokende tango inso koluka koyeba nini ba
nami, ezali moko ya na nzela ya motuya, pona
buku elobi na likambo songolo to pakala, pe nini
kozua na lombango mikanda bakonzi pe ndako ya
mibeko milobi ( mibeko ya maponami, mibeko
maponami esili kobimisa pona kotambuisa misala
mizali kokamba misala mia CENI, …). Ba boku
ya maponami.
48
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
Mawasiliano
Simu na Internet vitakuwa
vyombo vyetu ambavyo tutatumia zaidi kwa ajili ya kuwasiliana. Simu ni njia rahisi kwa
mawasiliano ya watu wengi.
Ila inafaa kuwa makini kwa
kuitumia. Ni vema kuwasiliana kupitia ujumbe fupi
kwani unasema mengi kupitia
Lisungi ya
bandeko basusu
Ressources
Humaines
maneno mafupi. Na kuhusu
Na lisungi ya bandeko ndenge na
Internet, tunapaswa kuwa
ndenge (bakambi ya ba masanga,
En collaboration avec
na uhakika wa kujua wapi
ba ndako ya bopanzi sango ya ba
le Réseau de Référents,
tutapata computer, wapi
mboka na biso) nakosala liziba
il faudra renforcer nos
tutapata njia ya internet na
enene ya ba sango.
effectifs en constituant
wapi kunapatikana vyumba
Yango nde ekosunga ngai, na mosa-
un réseau de personnes-
mupatikanamo internet.
la na ngai. Epusi bolamu pona ngai,
ressource (experts) et un
Htoshi kusema kwamba “si
nazala na ba mboka nioso, ata moto
réseau de correspondants
wengi walio na uwezo wa
se lioko oyo akopesa ngai sango ya
électoraux dans les vil-
kutumia internet”. Maneno
solo pe ya malonga. Boye nde nako-
lages isolées ou éloignés.
yale hayalete suluhisho nzuri
zua makoki ya koyeba maye makole-
Ces derniers nous feront
kwa kazi yetu. Kazi ya muun-
ka na bisika oyo ngai moko nazali na
parvenir des informations
gano wetu wakati unaotan-
makoki ya kokoma te. Kotalaka ete
en provenance des
gulia uchaguzi inaweza kuwa
mokolo ya voti, ngai moko nakosala
endroits où je ne pourrai
muda mzuri wa kujifunza na
na makoki ya kozala bisika minso
pas toujours me rendre.
kusi-mika mbinu zinazoweza
te, nde tomoni kitomba ya kozala
Leur apport sera particu-
kuimarisha kazi katika mam-
na bato oyo bakoki kopesa biso ba
lièrement utile le jour du
bo ya uchaguzi.
sango ya malonga.
vote.
49
Les manuels de RFI - Planète radio
Muungano wa
wapasha habari
Communication
kwa ajili ya kuripoti mwendo wa uchaguzi, na
communication.
muungano wa wataalam wa habari za ucha-
Le téléphone est le canal est le plus accessible
guzi, ndizo nguzo na ngao zangu za muhimu
à tous. Il faudra qu’au-delà des simples appels,
sana. Najua kwamba naweza kuwatumainia
notre mettions au point une stratégie d’utili-
kwa kuboresha kazi yangu. Kwa ngambo yao,
sation intelligente et rapide des messages de
nawo wanaweza kunitumainia kwa uharaka
texte : dire beaucoup avec peu de mots en
wangu na kuwa tayari kwangu siku zote kutu-
créant des mots clés et des dénominations
mika pamoja nao. Kungoja yote itoke kwa
abrégées.
Le téléphone et l’Internet seront très probablement mes principaux outils de contact et de
wengine, kukosa kutoa mchango wangu na
pia uzembe, ni kinyume na maendeleo bora
En matière d’Internet, nous devons disposer
ya muungano wetu. Kuwa mwanamemba wa
d’une cartographie précise des moyens dispo-
muungano huu wa wapasha habari kwa ajili
nibles (connectivité, ordinateurs, cybers, etc.).
ya kuripoti mwendo wa uchaguzi ni kwangu
Se contenter de dire que « tout le monde n’y
Nzela ya kosolola
na bandeko banso, tokokende kotinda ba sango
(moyen de communication) Alloh alloh pe
kino na SMS, pe koluka koyeba ndenge nini
internet, nde misali bisalebi ya yambo oyo
tokoki kotinda maloba ebele, na sango eke eyo
ekosunga ngai na kokabola masolo na bandeko
ekeyi na nzela ya SMS. Pona kosalela internet
bazumi bipayi na bipayi. Toyebi banso ete sika
malamu, ngai référent esengeli nayeba, o kati ya
awa na nzela ya alloh alloh toza na makoki ya
ba mboka, wapi nakoki kokutana na ba ordi-
kobenga pe kosolola na bandeko bisika biyike.
nateur, esika nini ba cybercafé esuami, pe soki
Biso tobanzi kosuka wana te. Na bosalelaka kaka
epesemeli ngai kokota na internet mbala moko
alloh alloh, ngai référent ya maponami, elongo
na téléphone na ngai.
50
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
Bisaleli bisusu
Nako vandisa oyo ya ngai
mayele pe kotala na motema
kokita, bisaleli nini nazali na
a pas accès » ne suffit pas
yango posa pona kotabuisa
pour bien gérer et trouver
mosala na ngai malamu.
de bonnes solutions. Le
Nakoluka koyeba bisaleli ya
travail du Réseau pendant
tina nini nazali na yango na
cette période pré-électorale
maboko, bibundeli nini ya
peut être le meilleur moyen
tina nazangi, pe nini nakoki
d’apprendre et de mettre
alama ya kitumaini na
kozua na lisungi ya bakambi
au point, ensemble, une
ya bahati ya kipekee ya
misala ya maponami pe na
stratégie efficace dans ce
kutekeleza kazi yangu, pia
nzela ya masanga ya bapaya.
domaine.
bila kusahau udemokrasia.
Tango nazali koluka bisaleli
Matériels
Najua na ninakubali kwam-
ya sika, oyo nazangi, esen-
Je dois faire une estimation
ba kuna tafauti kati ya
geli nabosana soki moke te
raisonnée, responsable et
miungano zingine na muun-
ete mosala na ngai ezali se
réaliste des moyens néces-
gano wetu. Ndani ya miun-
pona kotonga ekolo. Lokumu
saires pour assurer une
gano zingine mwapatikana
na ngai mopanzi sango pona
bonne couverture, tout en
wale wanaofikiri kwa ajili ya
maponamini, litomba ya
précisant ceux dont on
wote, na wengine wasiofi-
misala nazali kosala pona
dispose sur place et ceux
kiri kitu. Mwapatikana wale
maponami, ekosala na tina
qu’il faudra essayer de se
wanaotenda na wale wasio-
o miso ya bato, obe soki
procurer avec le soutien des
fanya kitu. Mwapatikana
natamboli na bosembo
partenaires, bailleurs de
wanaotowa amri na wale
nioso.
fonds, etc.
kutumikia vema taifa langu,
51
Les manuels de RFI - Planète radio
Mon réseau
Le Réseau des Journalistes
Lingomba na ngai
et le Réseau des Référents
sont mes ressources les plus
Lingomba ya bapanzi sango pona
importantes. Je sais que je
maponami, pe lingomba ya ba
peux compter sur eux pour
référents ya maponami nde libota
améliorer mon travail.
na ngai. Nayebi ete bango bako-
A leur tour, ils peuvent comp-
sunga ngai kotabuisa musala na
ter sur moi, sur ma réactivité
wanaotekeleza tu amri. Ila
ngai malamu, pe kozua tango inso
et sur ma disponibilité perma-
muungano wetu ni wa watu
ba sango ya bipayi na bipayi. Ngai
nente pour échanger et faire
wanaojitegemea na wanao-
pe tango nioso na mibongisa pona
ensemble.
chukua uamzi wa kutumika
kosolola na bango pe kopesa
kwa ushirika ili kufikia lengo
bango ba sango.
L’attentisme, la passivité et la
moja.
Ngai référent ya maponami na ko
négligence sont incompatibles
Mawazo na mafikiri havitoke
lala pongi te, pe kokanga maboko
avec la bonne marche du
kwa mtu moja tu, ila kwa
te tango ya mosala po yango
Réseau.
ushirika wa wote. Lakini,
ekosunga te maponomi makende
Faire partie du Réseau des
kutokuwa na kiongozi wa
liboso.
Journalistes pour la Couver-
muungano hakumaanishe
Nayebi malamu ete kozala moko o
ture du Processus Électoral
kutokuwa na uratibu ao
kati ya lingomba oyo ya ba réfé-
est pour moi une marque
ugawi wa kazi. Kila mwana-
rents ezali lokumu pe mokumba
de confiance et une chance
memba anapashwa kujua
monene, pona ngai moto nalingi
exceptionnelle de mieux faire
nini anangoja kupata kwa
kosunga mboka na ngai ekoba na
mon métier et de mieux servir
mwengine mwanamemba
nzela ya democratie.
mon pays et la démocratie.
wa muungano. Kutenda
Na bokeseni ya mangomba ma-
Je sais et assume le fait
52
Pour un bon déroulement du processus électoral
Manuel des journalistes
qu’à la différence d’autres
types d’organisation où
il y a ceux qui pensent et
susu wapi epayi tokoki kokuta
ceux qui agissent, ceux qui
bakambi oyo bazali kokueyisa
commandent et ceux qui
mitindo, o kati ya lingomba
obéissent, le Réseau est une
na biso ba référents ya mapo-
association de personnes
nami, tozali banso totabuisa
autonomes qui décident
misala, moto inso o ngambu na
d’agir ensemble pour mieux
ye, na koyebaka tina enene ya
atteindre leurs buts. Les
maye kozali kosala, pe kilo ya
initiatives ne viennent pas
mokumba tosili komeme. Tozali
d’une seule et unique « tête
banso lisanga pe tozali kotia
pensante » mais surgissent
mayele na biso na misala ya
de tous et chacun des
maponami. Ata soki o kati wa
membres du réseau.
biso na lisango oyo ya ba référents ya maponami mokonzi
Bien évidemment, le fait qu’il
hivyo ni kurahisisha kila
azali te, mosala na biso ekota-
n’y ait pas de « chef » ne
mwanamemba kufaidia kwa
buisama na mbilinga mbilinga
signifie qu’il ne puisse pas
ujuzi wa mwengine ajili ya
te. Nde boye esengeli na moko
y avoir une coordination et
maendeleo na muungano.
moko o kati ya biso, koyeba
une répartition de tâches.
Ugawi wa kazi unapaswa
tango posa emononi, nini akoki
Bien au contraire. Il vaut
kueleweka kama ugawi
kosenga na nani. Na tina ete
mieux que tout les membres
wa majukumu ila siyo wa
manso matambola malamu,
sachent ce qu’ils peuvent
madaraka. Kwa mwisho,
boko o kati ya biso bakoki
attendre ou demander à tel
nina zamiri kwamba ni kwa
kozua mokumba ya kotala
autre membre du Réseau.
njia ya ushirikiano wa kweli
misala songolo to pakala. Wana
Cela évite les doublons et
tu ndio kitabu hiki kitapata
ezala obe bokakoli misala kasi
permet de mieux profiter
umuhimu na samani yake.
bokaboli bokonzi te.
de la richesse et la diversité
53
Les manuels de RFI - Planète radio
Na mosala ya mokolo na
Pamoja, tukiongezee
mokolo, nde buku oyo ezui
du groupe. En tout cas, cette
tina nango. Banso tokosala
répartition de tâches doit être
ete mayele epesami na
entendue comme un partage
buku oyo efuluka, po ete
des responsabilités et non pas
ezala tango inso esaleli ya
du « pouvoir ».
malonga...
Finalement, je suis conscient
mambo na mawazo
mengine mapya kufuatana na ukweli wa sasa,
ili tukifanye kuwa cha
maana zaidi na kitusaidie
kuwa…
wote, na
...Moja kwa
oja:
wote kwa m
ni.
Wakongoma
...Mutu moko p
ona
banso, banso p
ona
mutu moko :
bana mboka !
que c’est seulement dans
la collaboration effective
avec le Réseau que ce Manuel prendra tout son sens
et toute son utilité. C’est
ensemble que nous l’enrichirons, l’actualiserons en
permanence et ferons de lui
un outil qui nous aidera à
devenir…
n:
s pour u
u
o
t
t
e
!
ur tous
...Un po uple congolais
le pe
54
Kitabu hiki...
...Kilitungwa kwa kuleta nyongeza kwa mafunzo yaliyoanzishwa huko mjini Kinshasa, mwezi wa septemba 2013, na
shirika RFI Planète Radio. Mafunzo ilifanyika kwa faida ya
wapasha habari wanaoitwa kuripoti mwendo wa uchaguzi
nchini Kongo ya kidemokrasia.
Kitabu hiki kilitungwa kwa usharikiano na France Expertise
Internationale (FEI), pamoja na washirika wengine ambao
ni Fédération des Radios de Proximité du Congo (FRPC),
CENI, na Division Electorale de la MONUSCO.
Buku oyo…
…esalemi na sima ya bokutani Rfi planète radio asilaki
kosala o mboka Kinshasa, na sanza ya libua ya mbula
2013. Tina na yango ezali kobakisa ndambo mosusu ya
mayele likolo ya manso oyo esilaki kopesama na bokutani
ena ya boyekoli.
Misala manso eye, esalemi na lisanga na Fédération de
Radios de Proximité du Congo (FRPC), Commission
Nationale Électorale Indépendante (CENI), pe Division
Électorale de la Monusco, na lisungi ya France Expertise
Internationale (FEI).
Ce manuel…
...a été conçu pour compléter la formation commencée
lors de l’Atelier « Journalistes pour la Couverture du
Processus Electoral en RDC » organisé en septembre 2013
à Kinshasa par RFI Planète Radio.
Une action menée avec le concours de France Expertise
Internationale (FEI) et en partenariat avec la Fédération
de Radios de Proximité du Congo (FRPC), la Commission
Nationale Électorale Indépendante (CENI) et la Division
Électorale de la Monusco.
Ce Manuel a bénéficié du soutien
du Programme Interbailleurs
« Médias pour la Démocratie et la Transparence en
RDC » (PMDT), mis en œuvre par France Expertise
Internationale (FEI) grâce à l’appui des coopérations
britannique, suédoise et française.
Rédaction : Eduardo Olivares
Traduction : Bob Yala (lingala) ;
Jean Kamengele (kiswahili)
Graphisme et Maquette : Fabrice Lehoux
Photos : Alexandre Castanias, Eduardo Olivares.
Equipe RFI Planète Radio :
Max BALE - Chef de Service
• Sayfonh KHAMPHASITH
Responsable de programmes
• Eduardo OLIVARES - Chargé de Formation
• Bob YALA - Chargé national de projets en RDC
• Samuel YAGASE
Chargé Régional de Projet en RDC.
Dépôt légal : Janvier 2014
Imprimé en France par Ciagraphic
Avec le soutien du Programme Interbailleurs Médias pour la Démocratie et la Transparence en RDC

Documents pareils