In a nulla per Bert

Scolas medias dal grischun – examen 1G 2011 – rumauntsch puter
Legia attentamaing il text seguaint e prouva da l’incler in tuot ils detagls!
Ils chavels da la duonna veglia
1
Que cha d’es per nus il furmaint d’eira per ils Indiauns da vegl innò il furmantun. Els
2
nu cugnuschaivan brich auncha il graun. E tuot que cha’ls Alvs faivan già da quel
3
temp cun graun, scu paun e dutscharias, faivan els cun farina da pulenta. Ed uossa
4
as vöglia raquinter cu cha quella plaunta es gnida sün terra.
5
Üna vouta es üna nona veglia ida cun sieu abiedi tres la terra dals Indiauns. Üngün
6
nu savaiva d’inua ch’els gnissan ed inua ch’els gessan. Perque nu vulaiva üngün
7
invider a la veglia da gnir a ster sper il föcler. Mincha vouta cur ch’ella dumandaiva,
8
dschaivane da na e la chatschaivan davent. Da quel temp vaivan bod tuot ils pövels
9
dals Indiauns chavo our la sgür da battaglia. Els faivan guerra ün cunter l’oter, e
10
mincha ester gniva resguardo scu spiun.
11
„Ma lascha be!“ ho dit la nona a sieu abiedi, „nus chattains sgür a glieud amiaivla
12
chi’ns retschaiva.“
13
Ed els haun cuntinuo lur viedi sur cuolms e vals e tres las grandas pastüras da la
14
vasta preria. A la fin sune rivos al lö, inua chi abitaiva il pövel dals Alligatuors. La
15
glieud chi d’eira pouvra, ma da bun cour, ho invido a la veglia cun sieu mat da gnir a
16
ster sper il föcler ed ho do da baiver e da manger da quel poch ch’els vaivan. Daint-
17
da-Dragun, il capo, s’ho drizzo vers ils viandaunts ed ho dit:
18
„Scha’s plescha, pudais ster cun nus, ma nus patins suvenz fam; noss reviers da
19
chatscha nu sun brich richs. Il pês es cha nus stuvains fer l’offerta da nossas
20
megldras buchedas als draguns per rester in lur grazcha.“
21
„Nus ans cuntantains gugent cun que cha vus vais“, ho respus la veglia, „e per cha
22
vus hegias almain ün pitschen profit da nus, vögli chürer a voss iffaunts düraunt il di.“
23
Ed ella ho tgnieu sieu pled. Aunz chi fatscha di, sun ils chatscheders ieus our da la
24
vschinauncha. Ün po pü tard sun eir las duonnas idas davent. Ma üna rotscha dals
25
iffaunts pü pitschens es resteda aint il champ.
26
Ils pitschens d’eiran adüsos dad esser sulets e faivan stincals l’inter di, sainza cha
27
qualchün ils vess perchüros. Ma per il damanger nu savaivane pisserer svess. Els
28
stuvaivan spetter fin cha’ls genituors turnaivan a chesa e purtaivan vivandas.
1
Scolas medias dal grischun – examen 1G 2011 – rumauntsch puter
29
Da quel di davent ho que müdo. Ils iffaunts s’haun fuos cunter la duonna scu’ls
30
pulschains suot la cluotscha e nun haun fat mucs. Els tadlaivan cu cha la duonna
31
veglia als raquintaiva, perche cha nu creschan sün terra be fluors, erva e pascul, ma
32
bain eir bös-chs grands e ferms:
33
„Üna vouta vaiva il grand Manitu cuvaida da charezzer las fluors chi’s ninaivan aint il
34
vent sün lur manchs stigls. Ma el nu savaiva cu fer per as sbasser da sias nüvlas per
35
ragiundscher las fluors. Perque ho’l fat crescher ils manchs uschè ot cha las fluors
36
tuchaivan sieus mauns stendieus. Daspö alura creschan ils tevs, ils pins ed ils
37
aschers cun lur tschimas majestusas uschè ot cha tuochan las nüvlas. Manitu, il
38
creatur, ho be da stender il maun cur ch’el voul charezzer las tschimas chi rumuran
39
da bassin.“
40
La duonna veglia nu savaiva be raquinter fich bain, ella savaiva eir exactamaing cur
41
cha’ls pitschens vaivan fam. Ün di è’la svanida per ün mumaint in sia tenda ed es
42
turneda cun üna sadella; our da quella gniva ün’odur surmanaivla ed incuntschainta
43
chi stimulaiva las cuvaidas dals iffaunts.
44
„Que es pulenta“, ho’la dit. „e scha vus fais ils bravs, survgnis mincha di da quella.“
45
Ils mais sun passos svelt , e que nun ho düro lönch cha eir l’ultim mais da l’an es
46
passo vi, il mais da la lungia not. Mincha di faiva la veglia la buna pulenta per ils
47
iffaunts, ma l’ultim di chaminaiv’la da que malencar e giaiva da mel in pês scu la naiv
48
i’l sulagl.
49
Üna damaun nun ho’la pü gieu la forza da ster sü. Ella ho clamo a sieu abiedi ed ho
50
dit: „Eau se ch’eau stögl bainbod banduner per adüna als umauns, perque cha’ls
51
grauns da furmantun ch’eau vaiva semno intuorn il champ prüan già e vegnan our da
52
la terra in prümavaira. Cun que es mieu dovair accumplieu. Uossa stuvais vus
53
iffaunts s’occuper da las plantinas. Ellas ston gnir zarcledas e bagnedas, uschigliö nu
54
faune spia e nu portan früt...“
55
Da quel di davent nun ho la veglia pü dit pled. Mincha di daiva ella üna sadella cun
56
pulenta a sieu abiedi. Ma il di cha’l prüm fain es sto madür davous sia tenda, ho’la
57
banduno il champ sainza cha qualchün as vess inachüert. Tuot ils Indiauns l’haun
58
tschercheda, ma els nu l’haun mê plü visa.
59
„Schabain ch’ella es svanida“, ho dit Daint-da-Dragun, „viva ella tuottüna traunter da
60
nus. Guardè lo vi!“ Ed el muossa las spias dal furmantun chi ninaivan aint il vent.
61
„Ella s’ho müdeda illa plaunta ch’ella ans ho purto, per cha nus nun hegian pü da
62
patir fam“, ho’l dit.
2
Scolas medias dal grischun – examen 1G 2011 – rumauntsch puter
63
Uschè ho la buna veglia remunero abundantamaing il pövel dals Alligatuors per sieu
64
agüd. Daspö quel temp perchüran ils Indiauns lur er scu la poppa da lur ögls. Ed ils
65
chavels alvs, chi’s ozan our da las spias verdas, significheschan per els ils chavels
66
da lur benefactura, la duonna veglia ch’els nu schmancharegian mê pü.
3