Untitled - SIL Home

Transcription

Untitled - SIL Home
DIKSYUNADI BE UDEL, ENGLISH, TBOLI, PILIPINO
NE HILIGAYNON
Dictionary in the languages of
English
Tboli
Pil ipino
Hiligaynon
SUMMER INSTITUTE OF LINGUISTICS-Philippines, Inc.
TRANSLATORS
1980
PUBLISHERS
PUBLISHED
in cooperation with the
Bureau of Elementary Education
and the
Institute of National Language
of the
Ministry of Education and Culture
Manila, Philippines
Tboli
Four-Language Dictionary
83.20-804048N
17.65-680-1.04M
Printed in the Philippines
SIL Press
PAINANG SALITA
Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon
nito ng iba't ihang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani-kanilang wikang
Gayon man, ito'y hindi naging halakid sa pag-unlad ng bansa,
katutubo.
bagkus nagpatibay pa nga sa
pagbubuklod at pagkakaisa ng mga mamamayan
tungo sa pagkakaroon ng isang diwang panlahat.
Ang aklat na ito ay isa sa serve ng ganitong uri ng mga babasahing
inihahanda para sa higit na ikalilinang ng
mga kaalaman, kakayahan,
kasanayan, pagpapahalaga at pagmamahal sa sariling wika rig mga mag-aaral.
Sinikap na malakipan ang aklat ng mga paksang inaakalang magdudulot
ng malaki
at makabuluhang
kapakinahangan sa mga gagamit nito.
Sa
paghahanda ng mga ito'y isinaalang-alang ang mga pangkalahatang layunin ng
bansa. Isinaalang-alang din ang mga pangkasalukuyang pangangailangan ng
mga mag-aaral sa pagpapalawak at pagpapayaman
ng kanilang talasalitaan,
paglinang ng kakayahang gumamit ng wikang gamitin at wastong pagsulat
nito. May inilakip ding mga pagsasanay na inaakalang makatutulong
sa
mabisang pag-aaral ng wika.
Matitiyak na ganap na nilang natutuhan at
nauunawaan ang wika kung ito'y buong katalinuhan na nilang natatalakay sa
klase at naiuugnay o nagagamit sa tunay na huhay.
Buong pagmamalaking inihahandog ng Ministri ng Edukasyon at Kultura
ang aklat na ito taglay ang matapat na hangarin at mithiing lalo pang
mapataas ang uri ng edukasyon para sa di marunong bumasa at sumulat sa
pamamagitan ng pag-aaral ng kinagisnang wika.
At inaasahan din sa gayon
ang madaling pagkatuto ng wikang pambansa.
ONOFRE D. CORED:
Ministro ng Edukas on at ul
a
PREFACE
This short four-language dictionary is designed to help speakers
of Tboli increase their skills in the National language and the local
dialect of Ilongo as well as English. The format is that of a thesaurus
or classified dictionary based on the classified word list done by Neri
Zamora and Lou Hohulin in Pilipino and English.
This book was prepared under the auspices of the Summer Institute
of Linguistics by Lillian Underwood with the help of Walan Tuan, Fiedang
Gendulan., Tony and Silin Wanan. The Hiligaynon data was supplied by
Ana Parcon.
The sounds of the Tboli alphabet closely resemble their counterparts in the National Language with the exception of e, 6, o and 6: e
is pronounced as in the English word 'the', e as in 'yet', o as in
'cough', and 6 as in 'oh'. Glottal stop is written ' in word final
position and is unmarked but to he read between vowels written together.
Stress occurs on the final syllable of the word base and is not marked.
GNA MON
YO mu nim bok_nmO bà fat udel ni, mO tmObOng y6 kem Tboli
ant baling mahil bele le yem Filifino, Ilongo ne Inglis. Nim
hok ni , loloen yem sotu kmb ksulat yO kem udel, duhen ni kde vG
kem udel gbak ebe yem sotu tulOn gotu stifun laanen. Lolb me
yem tehe snulat Neri Zamora ne Lou Hohu/in be Inglis ne
Filifino.
YO kem tau tmObOng me du yem Tbolihen Walan Tuan, Redung
Gendulan, Tony ne Silin Wanan.
Fen nm6 Ana Parcon yem
TiOngOhen.
Table of Contents
Y6 Kem NU Lem Nim Bok Ni
Mga Nilalaman
English
Tboli
Filipino
Hiligaynon
The Physical World
Yem Talak Tonok
Kalikasan
Ang Kalibutan
Sky
Land
Water
Weather
Vegetation
Animals
Mankind
Longit
Tonok
gl
Kme kdaw
YO ken cmowok
YO kem 6g6f
Kmo ktau
Age
Family Relations .
Be ktuha
Be fes 16w6 tau
Parts of the body .
YO kem n6 he 16w6
.
tau
Sigel
Ti
Arms
Legs
Kalangitan
Kalupaan
Tubig
Panahon
Halaman
Siga Sittuwa
Langit
Duta
Tubig
Panahon
Kahilamunan
Kasapatan
1
2
11
Sangkatauhan
Ang Tao
Edad
Kaugnayang PampamIlya
Bahagi ng
Katawan
Kamav
.
Paa
Edad
Ang ka-angtanan •
18
19
Ang parti sang
lawas
Butkon
Tiil
23
26
Kulit
Wek
Yem 16w6 tau
Skin
Hair
Body Structure
Bala:t
Bola
Balangka ng
katawan
. . . .
Gel nmO 16w6 tau . Gawain ng katawan.
Gel lemwA be 16w6. Lumalabas sa
katawan
. . .
Yem km6 16w6 tau . Pangkatawan
. .
Panit
Buhok
Kahintangan sang
lawas
Pagiho sang lawas.
Ang nagagowa sa
lawas
Mg kondition
sang lawas . .
Pregnancy
Health
Sickness
Treatment of illness
Keblutut
Kehyu kl6w6
Kwen des
Kbulung
Hygiene
Kehegifat 16w6 .
Pagpanamkon . .
Ang Ialawasan -.
Masakit
Mg bulig sa
pagbulong
. .
Mg pagpaninlà .
'
Body functions
Body secretions
.
•
.
Body Conditions
.
.
.
.
Pagdadalantao
. Kalusugan
. .
Karamdaman .
Panggagamot
.
.
.
.
.
.
.
. Pangangalaga sa
kalusugan
.
.
Eatin g
Be Kken
Kumain
Pagka-on
Food
Drink
Cooking
Utensils
Ken
Ninum
Ktag6
Kern ngom ken
Pagkain
Inumin
Pagluluto
. .
Mga kagamitan
Pagka-on
Ilimon
Panlote
Kagamitan sa
kusina
.
.
Clothing
Kem Nes
Pananamit
Clothes
Care of clothing
.
Yó kem nes
Kehegifat kem nes.
Kasuutan
Pangangalaga
Personal adornment.
.
.
.
.
.
28
29
.
30
30
31
.
.
. 31
. 32
. 32
33
.
.
. 35
. 36
37
39
40
41
Ang Bayo
.
Kmd kehtilob 15w6. Ang mga dagdag
.
.
Bayo
Ang pagtatak sang
bayo
Ang mga huluyason.
42
.
44
45
Kem Guna ne
Kem Ngom Guna
Mga Gusali at
Kasangkapan
Ang Balay Kag
Kagamitan
Guna
Kem kimu gel m6
guna
Kem ngom lem
guna
Kem Kimu lem
gums
Bahay
Mga kagamitan sa
pagaanluwagi .
Kasangkapan sa
bahay
Mga kagamitang
.
pambahay
Balay
Ang gamit pamanday
Livelihood
Kebel Tau Klowi
Hanap Buhay
Ang Pangita
Farming
Gardening
Rice
Toole
Pining
Teaching
Weaving
Basketry
Storekeeping
Hunting
B6 km6 hulu .
.
. .
.
M6 galdin
Halay
Kem kimu m6 tniba.
Kdule
Ktclok
Kewel
KOnOm
TmindR.
Kdulok
Pagsasaka
Halamanan
Palay
Kasangkapan
Pangingisda
Pagtut5r6
Paghahabi
Paglala
Pagtitinda
Pamamaril
Motion
Km6 Kekdol
Kilos at Galaw
Ang Pagholag
Motion
Carrying
Hitting
Km6 Kekdol
Km6 kwit nwit
M6 kehsidek tau.
Kilos at galaw
Pagdadala
Pagtama
Maghulag
Nagadala
Ang pagigO
Buildings and
Furnishings
House
Tools
Furniture
Home articles
.
111
•
Mucblis
46
49
SO
Gamit sa balay
. Si
•
52
Panguma
53
Hardinon
53
Humay
Gamit para sa tanum. 34
34
Pangisda
55
TudI6
56
Habol
36
Lala
58
Pagtienda
38
Pangayam
;9
63
64
Giving
Tying
Transportation
Navigation
. .
Kalb keblay
Kmd kebkes
Ksakay ne k6g6w
KeigOw to el
.
.
Pagbibigay
. Pagtatali
. Transportasvdn .
. Ang sasakyan sa
tubig
Economics
Kmb Kew6t Ddel
Swa
Ekonomiya
Possessions
Commerce
Kem kimu
Kmb khOgOw odel
swa
Ari-arian
Pangangalakal
Kmb Kebenwu ne YO
Kem Mogot Benwu
Bansh at
Pamahalaan
Nation and
Government
Geographical
.
Be kbenwu
.
.
.
. Sangoy
Pante
Mga pul
Batas
Digm5
,
Maghatag
Paghigot
Ang salakyan . . .
Salakyan sa tubig.
68
Ekonomika
,
.
Ang mangad
Negosyo,
komersyo
.
.
Space and Time
Benwu, Kmb
KOgOw Kdaw
Lugar, Pak°, at
Panahon
Ang Antod Kag
Panahon
Gunun nO
Mb kmoen
Kebtes
Gunun seblâ
Lugar
Hugis
Sukat
Panig
Lugar
Porma
Talaksan
Ang padulong
iv
69
Geograpiko
toryo
lko
,
Be y6 kem malak
Udin, kiteb
Kesgida
.
69
Nasyon Kag
Gobyerno
Officials
Law
Warfare
Place, location .
.
Form or shape
Measure
Direction
65
66
67
. Ofiscialio
Kasogo-an
Hinangiban
71
72
73
74
75
77
'7
78
. Trapiko
Panahon
. Mga ar6w
. Mga buwan
/9
Trapiko
Oras
Mga adlaw
Mga bulan
Traffic
Time
Days of the Week
.
Months of the year
}<me k6g6w be lan
Kmb k6gOw kdaw .
YO kem kdaw
. .
Y6 kem bulOn . .
Quantity and Number
Kbongen ne Kwenen
Dami at Bilang
Ang Kadamo Kag Numero
Quantity
Number
Kbongen
Kwenen
Dami
Bilang
Kadamo-an
Numero
Sense Perception
Kmd Kehegn6m
Pandama
Ang Kilala
Sight
Colors
Smell
Taste
Hearing
Touch
Ketngel
Kem betek
Kungef
Kn6m
Kungol
Kogot
Pan in gin
Kulay
Pan gamoy
Pan lasa
Pandinig
Padama
Panulok
Kolar
Singhut
Damil
Pamati
Tandog
Mental Processes
Kmd Kehedem
Pag-iisip
Ang Pagdumdum
Thought, thinking .
Emotions
Evaluations
State, condition
Kehedem
Km() kegn6m
Mb kmd ketnef
MO kmoen
Kaisipan
Damdamin
Tat asahan
Kalagayan
Panghuna-huna.
Balatyagon
Ang pagbantä
Kahimtangan
.
V
80
84
85
86
87
89
90
91
91
92
92
.
.
.
.
93
94
97
98
Social
Interaction
Communication
Values
Ethnic terms
Entertainment
Sports
Music
Death
Wedding
.
.
Religion
Christianity
Animism
.
.
Grammatical
Function Words
Topic pronouns
Set I
Set 2
Non topic pronouns
Set 3
Set 4
Kesetng6n Be Kern
Dumu
.
.
Pakikisalamuha sa
Lipunan
Kmb kesetng6n. .
Pakikipag-usap .
Kem sen-galu tau . Mahalagahin. . .
Kem kay tau
Panilpi
Yo kem mb lelen. . Uri ng libangan.
Kem la mdengen . . Laruan
Kern utOm
Tugtugin
Be klef tau.
Kamatayan
Mb ken
Pagkakasal
Be Kehtahu
Relihiyon
Kehtahu be Dyisas.
Kehtahu be kem
busaw
Kristiyanismo.
Pagkapagano.
Kt6c1O Kmb
Kual
Ang Pagtipon
Paghambal
Ang gihu sang tao
Ang klasi tao . .
Halampangon . . .
. .
Halampangon
Kalantahon
Patay
Kasai
Ang Relihiyon
.
Kristiyanismo
Diwatahon
.
Katawagang
Pambalarila
Ang Gramatika Sa
Hiligaynon
Ou o
-e -he
Ako
Ako
Ako
-u -hu
Dou do
Ko
Akin
Vi
100
104
105
106
106
107
108
109
Akon
.
.
113
116
116
117
118
118
119
Demonstratives.
Prepositions
Conjunctions
Particles
Initiator
Terminator
Qualifiers
Interjections
.
Demonstratibo.
Pang-ukol
Pangatnig
Kataga
Pantakda
References
Kasugpon
11°
120
121
123
124
124
125
126
128
vii
The Physical World
Yam Talak Tonok
Kalikasan
Ong Kalibutan
English
sky
cloud
rainbow
star
morning star
Tboli
longit
lohun
Idwe's
blotik
blotik semla
Filipino
ldngit
alapgap
bahaghtgrt
hituin
talc sa umaga
moon
moonlight
bulcin
tieing bulón
sun
sunlight
mats kdaw
neing kdaw
day
night
kdaw, sendaw
kifu
buwgn
liwgnag ng
buwAn
drat,
liwgnag ng
draw
craw
gabf
1
Hiligaynon
langit
gal-um
balangaw
bitu-on
kabug-wason,
kabug-ason
bulan
sanag sang
bulan
adlaw
sanag sang
adlaw
adlaw
gab-i
land
tonok
16pa
tonok
earth, dirt,
16pa
soil
hole in ground
sol lem tonokhilikay
buhdngin
sand
helek
16ad
clay
tonok kuleng
piltik
mud
hitok
dust
kfung
gabrik
bat6
rock, stonebotu
gint6
gold
bl6w6i1
silver
tembaga futi
pilak
linti
tans6
copper
bala t6k
bdkal
iron
metal
sin, temla
metal
peak of
tfusii bulul
itukt6k,
mountain
talukt6k
mountain
bulul
bund6k
cliff
kantib, meklos talampds
16116k,
metlosok
2
duta
lupa
buho sang duta
balas
lunang
lutak
yab-ok
bato
bulawan
nilak
i
saway
salsaloo
metal
putok putokan
bukid
bibl
cave
kilib, sol
kefnit
kuw6ha
kwiba
hill
bulul lemnek
bur61
bakulod
slope
hilil gled
dalisdis,
lib is
dahill
valley
datal slibut
bulul, lem
lued
lamblik, labdk
nalupyakan
plain
datal
patag
patag
forest,
jungle
dlag, dlag
semkel
gdbat
katalonan
desert
benwu laen
dO bnesen
discerto
deserto
thorny ground
tonok sual
maddwag
sapiniton
nga duta
rocky ground
tonok hnagang
lupang bato
bato-batohon
nga duta
water
61
tubig
tubig
spring
kokol, sfut,
tbul 61
bukdl
tuburan
river
61 m1e1
flog
suba
3
waterfall
hikong
tah5n
busay
brook, creek,
stream
61 lemnek
sgpa, b g tis
sapft
lake
lanaw
lgwa
linao
ocean, sea
mohin
dagat,
karagatan
lawod, dagat
seashore
kilii mohin,
heklol mohin
baybdyin,
tabing-dagat
dalampasigan
bay-bay,
baybayon
wave
lewOk
dlon
halud
high tide
lemnok mohin,
motun mohin
laki ng tubig,
tgog
to-ob
low tide
monol mohin,
hono mohin
knati
hunas
flood
dunuk
band
bahft
overflow
"boundary
guléhen
kililen,
mama, lembens
umapaw
panalakay
tidal wave,
big wave
leweik all bong
bong
daldyong
dake nga
balud
subside,
recede
minut monol
kumgti
hubas
dried,
parched
ground
tonok mgel
tigdng
kigas nga
duta
4
swamp, marsh
bob
Litt, latian
lui-an-luyan
well
kokol
baler,
hubon
Artesian well
61 kenwag,
el gnumha
peso
artesian nga
hubon
weather
kmO kdaw
panahon
panahon
cloudy
lemobun,
lehneng kdalc
madagim
magal-um
drizzling rain
blanas
amb6n
talitt, talithi
rain
hulen
ulfin
ulan
wind
lenos
hangin
hangin
windy
lemnos,
tetuduk
mahangin
mahangin
gale
all lemnos
habAgat
hahagat, mabalud
calm
teda menek
malinao
typhoon
lends bong
mama
PaY50
bagye
whirlwind
klifus
ipu-ipo
alimpolos
thunder
lemtek,
lemugung
kulóg
dago-ob
lightning
smila
kidiat
kilat
5
bagyo
good weather,
sunny
kehyu kdaw,
mnang kdaw
magandang
panahOn
maayong
panahon
hot weather
kin/ kdaw,
61<êt kdaw
mainit,
mabangs
mainit
cold weather
ketnaw kdaw
magingw
matog-naw
bad weather
sidek kdaw
masamang
panahon
malain ang
panahon
vegetation
y6 kem tmowok
halaman
kahilamunan
tree
koyu
/And
kahoy
trunk
but koyu
katawdr, ng
piln6
punong kahoy
branch
hanga
sangg
sanga
twig
lasang koyu
maliliit na
sang
kagingking
leaf
doun
dahon
dahon
luxuriant
foliage
all dmoun
ydbong
madabong nga
dahon
bark
kulit koyu
bandkal, baldt
ng kdhoy
panit sang
kahoy
root
dolil
uggt
gamot
sap
litok koyu
dagtg
ta-gok, dug
6
stumi
t. U !led
;116d
tu-oc,
plant
hulu
halAman
tanum
stem
tinu
tangkdy
uhay, puno
seed
lem hulu
binht
lumigas, binhi
sprout
towoken
sib61, tumilbe
salingsing,
tub()
growing
(getting big)
kenok towoken,
tmowok
lumálaki
geta-as, nagatube
matured (big)
deng tuha
malaki nd,
magulang nA
gulang
fruit
bungu kovu
ortitas
hunga, prutas
seed
lemen
butó
binhl, Use
vegetable
lemnaw
utan
unripe
natal
vlav
,.
hilAw
nearly ripe
maven tape,
TON-6n lemnog
mown melel
manibaläng
dali nagld
maluto, habal
ripe
deng toga,
deng lemnog,
deng melel
hireig
luto
outer skin
kulit
bath
panit
inner skin
klofut
bandkal
panit sa sulod
7
hilaw
grass
bnes
dame
hilamon
thorn
sual
tinik
tonok,
pine
meguu
pays
nayne
hard, redwood
tree, wood
used for
furniture
Oyolung
Tiara
narfc, para
ihimo mueblis
hardwood tree
used for
house building
bnOkii, benati,
kebolui
Tpil
ipil-ipil,
agh6, para
ihimo balay
soft wood tree,
used for
carving
lefiak,
lewayan
tangill
mahomok nga
kahoy
s
bleté
baliti
balitt,
kluta
banaha
banaha
betelnut
blibOy
banga
bunga
sugarcane
noko
tube
tubo
edible fern
hokQ
pak0
pako
flower
bulek
bulaklak
bulak
bamboo
afus, suf5,
kling, mbali,
bentung,
seben, lasak
kawayan
.
kawayan
fig type tree
medicinal
tree
8
si-it
lunok
rattan
luos
uway
uway
pineapple
lenden, lanas
pinyd
piña
mango
mangga
manggd
pahb
papaya
tfaya
papaya
kapayas
coconut
lefb
niyag
lubi
banana
saging
sag ing
saging
pomelo
blungkut
lukbdn
kabogaw, kabogao
guava
byabas
baydbas
bayabas
j ackfruit
badak
langka, nangkd
nangkä
orange
od6n,
manded in
suha
kahil
vegetable
lemnaw
gillay
utan
cabbage
kabid
rep-61y°
repolyo
eggplant
sgotong
talfing
talong
beans
blangul
kibal
balatong
string beans
blangul taha
sitaw
sitao
sayote
seyuti
say6te
5ayoti
balsom apple,
bitter melon
sgotong h66t,
heyä
ampalaya
ampalaya,
margoso
gourd
labuk
Cipo
upo-kalohay
9
cow peas
blotung koyu
kady6s
kadios
mongo bean
blotung
balgtong
mongo
pepper
mala
silk
katumbal
rice (unhusked)
halay
pdlay
humay
rice (husked)
ms6
bigns
bugas
rice (cooked)
bliwo, ken
kanin
kan-on
sticky or
glutinous
rice
hulut
malagkit
pilit
roasted green
rice
knuhom
pinipig
pilipig
rice stalk
tinu halay,
lam' halay
uhay
uhay
rice husk
kulit halay
ipn
labhang
rice bran
ubek halay
darlk
upa
corn
ksilg
mats
mats
sweet potato
ubi
kam6teng bnging kamoti
cassava
ubi koyu
kameteng kahoy
balinghoy
tuber
kieb
Obi
gabi
10
wild animals
kem Ogef lem
bnes
siga siituwa
kasapstan
wild pig
sdö bnes
bAboy damA
talonon nga baboy,
baboy talonon
deer
uhu
usa
usa
female deer
tenlus
libay
babai nga usa
small baby
mouse
bninsil
bulflit
alagitit,
giting
big mouse
ungA
dagi
balabaw
monkey
iwas
matsing,
tsiinggo,
ungoiy
ama
reptiles
kem dumu AgAf
mulu ne kmadaw
lizard
mangat balay
hutiki
tiki
crocodile
bwangkug
buwAya
buaya
python
sown
saws
bitin
snake
ulal
alias
man-og
venom
alas
kamandAg
makahilo
cobra
ulal sedof
kobra
kobra
turtle
hnu
pagong
ba-o
11
ang nagakamang
isda
kaliskis
palikpik
isda
himbis
sirik
bone
mudfish
tadpole
halt, ut6n 61
unaf
halang utfin 61,
fis
tiol
al0
bikol
tinik
daldg
uluul6
frog
snail
crab
fak
s6
kldrig6
palaka
sus6
katdng
shrimp
kuldng
hipon
eel
milkfish
(National
fish)
kill
bangus
igat
bangils
bokog
puyo, hale-an
ulok, diotay
nga pak5
pak5
sose, igi
alimango,
kalampay,
kasag
pasayan, lukon,
balas kogay
sill
bangros
fish
scales
fin
12
kulisap
sapat-sahat
insects
kem kulid
mOyang ne
kmadaw
grasshopper
kfadang
tipaklong
tibakla
locust
tlangas
bdlang
apan
centipede
syuflin
alupihan,
aluhipan
talim babaga
Worm
kuled, yakA
Mod, Mud
ulod
large, red,
stingy ant
bete sowu,
mutA kulu
hantik
karag-karag
nga subay
black ant
bet& hitem
langgAm
itom nga subay
flying ant
lotu mOyOng
gamu-gamO
raga-raga subay
nga naga lupad
spider (large)
wong bong
gagamba
damang
head louse
kutu
kilt°
kuto
body louse
tugom
kAto
kuto Yuma
tick
kutu ohu
garapata
utol, bitik
young hair
louse
kwoli, ngA
kutu
kuyumAd
kuyamad
louse's egg
kliha
Hs&
losa
termite
tegasaw, anay
anay
anay
13
scorpion
smufit
alakdan
iwi-iwi
leech
metek
lintd
lintä,
alimatok
woodborer
kasuk
bukbdk
bukbok
spider (small)
wong
anlalawa,
lalawa
damang nga
diotay
spider's web
iwol wong
bahay ng lalaw
sapot
lawn
cockroach
kaba, mOg
iris
tanga
mosquito
blawang
lame]:
lamok
butterfly
khangi
parupar6
alihangbang
bee
kbuleg,
megwawa
bubilyog
huyog
honey bee
nuhag,
kmaing
birds
kem onuk bees
Tbon
mga pispis
beak
sumung onuk
tukil
tuktuk
wing
hafak
pakpak
pakpak
nest
sala
pugad
pugad
Crow
wak
uwak
uwak
potiokan
14
hawk
kofi
ldwin
dapay
hornbill
ko
kaldw
kalaw
eagle
banug
dgilg
agila
kingfisher
bk6k6
piskad6r
tulabong
bat
kefnit
kabdg
kulonaknit
big bat
kebeg
panlk/
kabog
parrot
klet, klohing
16ro
pikoy
rice bird
sit
mdya
maya
woodpecker
k1616t
hatliktok
salak sakan
wild pigeon
obun, bn6t61,
muhen
batu-bath
talonon nga
salimpati,
tukmo
young pigeon
tnulon obun
pits6n
kolabog,
dove
kEati, obun
kalapgti
pating
domestic
animals
6g6f he guns
mga hayop
pambahay
ant nga mga
sapat
dog
ohu
gso
id6
puppy
ngft ohu
tlitg
totoy
cat
kuko
plish
kuring
15
palabog-sayan
kitten
nga kukil, ying
kuting
mingming
pig
sc145
bdboy
baboy
piglet
ngA side)
bilk
idik
mother pig
ogong
leblab (male)
'nailing bdboy
nayon
carabao
klembew
kalabdw
karabaw
male carabao
klembew logi
damjlag
toro
bahy, young
carabao
nga klembew
hula'
tinday sang
karabaw
cow
sail
bgka
bakd
calf
ngA safi
gJya
tinday sang
baka
goat
kambing
kambing
kanding
he-goat
kambing logi
bardkong
kambing
toro nga
kanding
horse
kudA
kabayo
kabayo
colt
nga nati
bisiro
tinday sang
kabayo
chicken
onuk
manok
manok
chicken egg
ngA onuk lebotJ itlog
itlog
egg white
bukay lem ngA
onuk
klaro ng itlág
16
klara sang
itlog
egg yolk
16161 ng£ onuk
shell
klokub nga onuk baldt ng itlft
alokait sang
itlog, alokaba
pullet
mlon sawang
dumaldga
dumalaga
hen
mlon
inahin
mungh
cockerel
m6s61 gebla
tdtyaw
sulog
rooster, cock
m6s61 bong
tandang
sulog
comb
snuulen
pdlong
parong
chick
itit
sisiw
pise
duck
int/
bibi, bibe,
itik, pdto
pato, bihi
duckling
nga intt
sisiw ng itik
pis6 sang bihi
goose
gansa
gansa
gansi
rabbit
unge bong
klingu,
hdabit
kunelo,
dage (loc.)
kuniho
chicken coop
kukub onuk
tangkal ng
mandk,
kullingan
kurungan sang
manok
pigpen
kukub sd.6
ulb6 ng baboy
tangkal
bird's nest
sala onuk
pligad
pugadan
17
puld ng itlft
batog sang itlog
cage
kukub onuk
ildwia
halwa
kennel
guru) ohu
balay-âso
balay sang
stable
guriU 6g6f
sabsgban
tangkal, baral
trough for
feeding hogs
116y6w sd6
labangan
pasongon
pasturing
hat6h
magpast61
pahalbon
Mankind
Kmn Ktau
Sangkatauhan
Ong Tao
person
tau
tao
tao
man
logi
laldki
lalaki
woman
libun
babae
babai
child
ngn
bata
bata
age
b8 ktuha
edad
edad
old person
tau dung tuha
matandá
tigulang
18
id8
eldest child
ngA twogu
pangdnay
panganay,
sub ang
teenage boy
logi lomi
lemnok
binatilyo
naga sinoltiro,
soltirito
teenage girl
libun lomi
lemnok
dalagita
naga dinalaga,
dalagita
youngest child
hol s6n imot
huns6
kamanghoran,
agot
toddler
sangg61
ngA hand tolo
dmalang m6g6w
bata nga diotay,
bata nga
nagatakangtakang
family relations
hh fes 16w6 tau kaugna ang
pampamilya
ang ka-angtanan
unmarried man
sawang logi
bindta
soltiro
unmarried woman
sawang libun
daldga
dalaga
engaged
deng leninti
nakipagkdsundO
na
natanda-an,
kalaslon
marriage
kesyehen
kasal
kasado
husband
tuha logihen
asdwang laldki
bana
wife
tuha lihunen
asawang babae
may lidhay
asawa
19
to engage in
sexual act
(Intercourse)
sekv0
magtalit
itot, iyot
adultery
mda yehen
apid
adulterio
concubine,
mistress
dwey
kerida, babde
(coll.),
kalaglyd
kirida, babahi
father
and
ama, tatay,
liáy
tatay
mother
ve
ind, indv,
nanay
nanay
son, daughter
ngA logi,
ngA 1ibon
anak
anak babahi,
anak nga
lalaki
oioer brother
twogu
kmiya
manong
older sister
twogu
ate
manang
brother, sister
(sibling)
twolihu 'my
sibling of
the same sex'
kapatid
mag-utod
logihu 'my brother'
if speaker is
female)
utod nga babahi
libunu 'my sister'
(if speaker is
male
utod nga lalaki
20
father-in-law
tuen logi
biyendn
ugangan nga
lalaki
mother-in-law
tube libun
biyendn
ugangan nga
babai
son-in-law
towu logi
mandgang
umagad nga
lalaki
daughter-in-law
towu libun
mandgang
umagad nga
babai
brother-in-law
fay
baydw
bayaw nga lalaki
term of address
between a man
and his brothers
-in-law
Fog
term of address
between a
woman and her
brother-inlaw
fe
sister-in-law
fay
term of address
between a
woman and her
sister-in-law
we
bayaw
hipag
21
bayaw nga babai
elder uncle or
aunt
mft dl, ye dl
kdka
tiyoy, tiyoy
uncle
ma di
tiyo
tiyoy
aunt
yg dl
tiya
tiyay
cousin
dumu setwoli
pinsan
pakaisa
nephew or niece
nga twogu,
nell twoli
pamamgkin
hinablos
great, groat,
great grandparents
bg fa, tome fla
kanurninun6an
lolo sa dukong
dapa-dapa
great, great
grandparents
fuv
116/16/1610
lela sa
talampdkan
lolo sa
dapa-dapa
great grandparents
fh
nanb/161o/
lolo, lola sa
161a sa tuhod
tuhod
grandfather
rem&
lelo, mAmay
lolo
grandmother
he
lela, nanay
lola
great, great,
great grandchild
bg fa, rem& fa
kaap6ap6han
ape sa dakung
dapa-dapa
great, great
grandchild
fuv
ap6 sa
talampdkan
apgi sa dapa-dapa
22
great grandchild
im
ape sa tuhod
ape sa tuhod
grandchild
be, tern&
ap6
ape
ancestor
tehe fu, gunu
gu semfu
nin g ne
ang katigulangan
close relatives
dumu setwoli
malapit na
kamag-dnak
malapit nga
pariente
distant relatives
dumun setwoli
edoli
maldyo nang
kamag-dnak
malayo nga
pariente
father's side
ktol fi be ma
parte ng ama
parientg sa tatay
mother's side
ktol fi be ye
parte ng ind
parientg sa nanay
Harts
y6 kem nil be
lewd tau
bgbagi ng
katawan
ang parti sang
lawas
head
kulu
610
ulo
face
lem uye
mukh5
guya
cheek
hifi
pisngi
pisngi
dimples
kadi
biloy
yopok, dimpol
forehead
uye
nub, nob
agtang
eyes
mata
mata
mata
eyelid
klofut mata,
kulit mata
tallakap ng
mata
amimilok
of the body
23
17 Z
Nosn8
uuvapEl
louoT
scud
semst
uymulmt
9M91
Anon
T 0 414
ppanIn2
2urt,oi loTa
ouoy )(arc'
P a ITT
oaol-oaol
Pal?'
Nolpq
2uumN
lauci
unpnls
adEu
on)42ue;
av8pTuci
-sycle
cp a-1
DIDTAVID
luNITect
O T1
Teclu
IwtITI
n1-3uTTI
.IDGU
u g 2uoTup
STIT ' g a o l
OuXua ' p liulu4
uuTuolnl
uuutalluiut
luoaqa
'AEmpl
104TI wa i
TomT
BATTes
uodOu
uTdOu
rugu
141°131
E TTP
2o2u-8rTe2u
UTaP
gueupTuu
)luITP
onuol
aluTru
SNIq en' unTupr
Ion
IPT4 ma l
u p eT Tj thinwns
dT1 aamot
2aqici Efu xecleqa
osOu
el aj nunwns
dIT .iaddn
Borg
?ITN
Sunwns
yanow
nio-EI
nuOTT
8unjt
asou
omuz-om p a
mpauluiruct
vara maT ma4Tu
aXa
aga jo irdnd
Aunt
vanT
TaaTct
T
lap-ploys
YE@
chest, breast;
bust
kfu, tutu
dibdib; sOso
dughan, soso
heart
host)
p6s6
tagiposo-on
lungs
bagA
ban
bagA
navel
huhed
pGsod
pusod
waist
6w6k
baywdng
hawak
stomach
bong
sikmGrA
tiara
abdomen
blutut
tlydn
sulok-sulok
kidney
bungu
bat6
bat6-bato
liver
katay
atay
atay
large intestine
tnahi bong
malaking
bitGka
daku nga tinai
small intestine
tnahi lemnek
kaliliftan
diotay nga tinai
gall bladder
hdun katay
pant6g
apd6
lower part of
abdomen
hips
klulung
pusdn
pus-on
hunuk
pig1
balikawang
buttock, rump
sk6
puwit
bull
vagina
euphemistic
ki
puke
pipi, papek
bilat, bibig
sa putay
ngom libun
25
clitoris
euphemistic
too
tinggil
man3, tilen
giti
penis
euphemistic
bot6
ngom logi
tit/
ibon
bate)
testes
euphemistic
amil
ngom logi
baygg,
itlog
itlog
scrotum
amil
sdpot ng baydg
pantog
anus
akuk
bil/as sa pewit
alipotan
bladder
kefof6
arms
sigel
kamay
butkon
armpit
imak
kilikili
ilok
upper arm,
forearm
but abal,
but sigel
brdso
braso
elbow
sigu
siko
siko
wrist, pulse
but henmO,
mugul
galdriggalangdn
pulso
hand
henmO, 116161
kamdy
kamot
palm
lem 116161
pdlad
palad
palm lines
uldt 116161
gilhit ng pdlad
kodlit sang palad
fist
henmil
kamad
inomol
balabag
26
finger
tedok
daliri, galamdy tud16
fingernails
tnugu, knugu
kuk6
kuk6
thumb
tbakal
hinlalaki
kamolagk6
index finger
tdok kudAl
loh6
hintutdr6
ikaduha nga
tud16, tulod6
middle finger
or toe
tedok (lath
hinlaldto
tungd nga tud16
ring finger
tedok klifen
palasingsingan
sing-sing nga tud16,
silingAngan
last finger
tnii
hinliliit
kamalingking
legs
ti
pad
tiil
thigh
haha
hltd
hitd
knee
bukol
tuhod
tuhod
hock (back of the
knee)
laan ktaan
bukol
aldk-alakdn
luko-lukohan
shin
lulul ti
1uldd
tuhod
leg, calf
ti
binti
bati-is
foot
h6161 ti
pad
tiil
ankle.
mata kudA
bukungbdkong
boko-boko
27
teked
sdkopc
tikod
sole
laan ti
talamndkan
dapadapa,
talapakan
toe
kvemet ti
dalirl
tudlo sang ti-i
toenails
tnugu ti
kuk6
kuku sang ti-il
tendon
sakat
litid
daku nga ugat
skin
kulit
halAt
panit
I
scratch
megle, kalus
ga"los, kalmat
kalot
scraped
mukêt
gasgtls
nakris
rub
mugud, ugud
kuskOs
haplas, lugod
p inch
kemet
hard, kilrit
k:151
furitusion
meklud
masd
banog, balho:
itchy
hotel
rakati
makatol
scabies
lafu
galls
arikis
boil
hisa
pigsd
huhag, oyapos
blister
hmuntu
lint6g, palills
pal-ak, lap-ok
wound, cut
hall
sdgat
pilas
swollen
hoick
banog sang uilas
burned
mluf, mlOb
Pael
riffs'
28
rase,
scar
lekes
p6klat, pilat
piklat, pal-ak
may-agi
pimple
hnus
tagihdwat
punggod
mole
seneng
taling
alum
wart
but61
kulug6
bukol, kalunggo
flesh
unged
laman
unod
fat
abft
tab5
tambok
vein
ulat
ugat
ugat
blood
lit6
dug6
dug6
hair (head)
wek
buh6k
huhok
eyebrow
hulok
kilay
kilay
hairs (skin)
bul
halahibo
bulbol
eyelash
klubeng mata
pilik-mata
amimilok
mustache
bnget sumung
fi to
bigate
bigoti
beard
bnget
balb6s
bongut
sideburns
kding (libun)
patilya
agigiring,
agigising
pubic hairs
bul b6 kimu
bulb61
logi ne libun
29
bulbol, sabot
bode d ucture
yem 'Owe' tau
batangka ng
katawan
kahintangan
sang lawas
ta11
taha
matanglejd
mataas
short
uko
pandak
putot, manobo
mabil
mataba
matambok
thin
1chen
pavjt
maniwang
s 1 in;
kmahab
batingkinitan
niwang, bagayan
body functions
gel nmO lawa
tau
gawain ng
katawan
pagiho sang
Tawas
yawn
tluyab
hikjh
pangoyab
asleep
tung6
tul6g
tulog
snore
mlong
hilik
haragok
dream
kna
panaginip
damgo
wake up
btik, dmemen
gumising
gmata, hugtaw,
bangon
hiccough
send], sdu
s inOk
sidO
burp
tey6b
dighjy, dighji
tig-ab
sniff
nungef
singhOt
singhot
bowel o ement
mke, mebel sole tumle
tout, fat
30
mamus-on
lumalabas sa
katawan
ang nagagowa
sa lawas
body secretions
gel lemwd be
16w6
mucous
ngol
tears
lewok
1611A
luha
sweat
inget
pdwis
balhas
body odor
boo 16w6 tau,
line
am6y ng
katawdn
babe sang lawas,
anghit
urine
iledl
ihi
ihi
feces
ke
tde
to-1
saliva
iwol
ldway, lurd
laway
vomit
lewd1
sdka
suka
sperm
61 lemwe gu
be ngom logi
punlAy
ang danlak nga
nagagowa sa
lalaki, turos
body conditions
yem kmd 16w6
tau
pangkatawan
ang kondition
sang lawas
alive
mowil
buhdy
huhi
die
matay
pataly
patay
dying (on the
verge or
point of
death)
meyen mlef,
naghihingale
heslaf,
hesnil, indydn
lemwdt
hog
31
sip-on
naga himomogto,
tagumatayon
pregnancy
keblutut
pagdadalantao
pagpanamkon
conception
mlolu
naglilihi
naga panamkon
pregnant
mlu tut
buntis,
nagdadalangtgo
gabusong
miscarriage
gama, msut
hosot
&gas,
pagkalaglgg
nahologan,
nahar-asan
will give birth
soon (last
days of pregnancy or has
started labor)
mOyOnen mnga,
kmuleng
blutwten
mang g ngandk na
dali na lang
magpanganak,
magbata,
nasakitan
to give birth,
to bear a
child
mnga
manganak
manganak,
magbata
to give birth
for the first
time
tanay ngaen
mangAnay
panganay
to he horn
msut, hsut
ipangganak
ipanganak,
pabata
health
kehyu klawai
kalaugan
ang kalawasan
healthy, well
kehyu klOwa
malusOg
maayong lawas,
maayong
panglawas
32
healed,
recovered
deng mko, deng
hyu, deng
myen
magalfng
nagayo
well, feeling
better
deng hyu, deng
myön
mabuti ang
pakiramddm
maayo na,
maayo-ayo na
strong
kemgis
malakas
mabaskog, makosog
very much alive
lekahing
masiglangmasigla
mapagsik
sickness
kwen des
karamdaman
masakit
sick
maysakit
wen desen,
wen tenduken,
semlaw
painful
des, temduk
weak
lenmek, mungoy,
hbonu, hbuyon
sickly
lenelen des
masasaki tin
masakiton
tired
miteg
pa god
napaol, kapoy
faint
kfuteng
mawalan ng
malay,
hinatayin
nal ipong
headache
des kulu
sakit ng Olo
sakit ulo
masakit
33
maysakit,
gasakit
masakit, sakit
mahina, maluya
dizzy
lengel mat a
hilo
malingin
shiver
kenkel
kaligkig,
mangaligkig
gakurog
sneeze
bniin
bahin
baha-on,
pangatsi
cough
kow
ubii
ub6
cold
lenekef
sipOn
nasipo-en
fever
kin; 16w6
lagndt
hilanat
chest pain
des kfu
sakit or kirat
ng dibdib
sakit sa
dughan
gas pain
smilab lem
kdbag
sakit sa
solok-solok
stomach ache
des blutut
sakit ng tiyan
sakit tian
diarrhea
klet mké, des
blutut, bolo
pagtatad
galopot
gasumpit
constipation
tlan
pagtitibi
natubol
waist pain
des 6w6k
sakit sa
baywdng
sakit hawak
deaf
bokong
bingi
bungol
dumb
umew
arid
blind
but8
PIPI
buldg
34
bulag
one eyed
tek sotu
matahen
pisdk
bulag ang isa
kamata, wati
lame
tuga
pilay
pi-ang
small pox
ugu
bulGtong
buti
goiter
hnol
besyö
bukol sa liog
epilepsy
hkengkel
epil6psi
ipililtico,
kuyakpon
paralysis
kimoy
parglisis
paralitico
treatment of
illness
kbulung
panggagamot
ang bulig sa
pagbulong
medicine
bulung
gamOt
bulong
to treat, to
medicine
bnulung,
mulung
gumamOt
bulongon,
buingon
bandage
bnaus, hnunges
b6rida
bindani
shot, injection
thek
iniksiyOn
iniksion
to set a
dislocation
hekteng
humilot
hilot
to rub medicine
into skin
lemunol bulung
ipAhid,
pahiran
haplas
35
hygiene
kohogliat lOwd
to wet
intentional)
becoming wet
(unintentional)
to soap
to bleach
to wash head
to wash face
to sterilize
to rinse
to wash hands
or feet
to take a bath
to give a
sponge bath
to rub with
stone
dive
ang pagpaninIcl
hn6C6
pangaggalaga
sa kalusugan
magbasa
basa-on
lief&
mabasa
nabasa
snabun
hendaw mung du
61 sabun
molob kulu
mouf
hkodok
nolob ani mkO
sabun
nolob
magsaban
magkula
habonan
ilatag
magg6gd
maghilámos
magbanlY
magbanlaw
hugas sa ulo
hilam-os
pahukalan
bunlawan
maghtlgas
maghugas
dye
tendafu
mange
magpilnas
mugud botu
maghilod
maligo
maghilam-os,
magsibin
manlugod
smulif
sumlsid
salum
36
to swim
kmo hung
lomang6y
maglangoy
to splash
sekbung
magsaboy
magtamba-tamba
to soak anything in water
nelem lem 61
magh6bad
magpahulom sa
tubig
to wash clothes
mfuk
maglab6
maglaba
to shave
mk6 bnget
mag-Uhit
pamarbas
to rinse mouth
momol
magm6mog
magpang ii immog
Eating
Be Kken
Kuma in
Pagka-on
food
ken
pagkain
pagka-on
to cat
mken
kumAin
magka-on
fast, abstain
hwasa
mag-ay6no
magpo-asa
to feed
hemken,
snungit
magpakdin
pakan-on,
hungiton
to nurse baby
htutt ngA
magpasUso ng
bgta
mag atipan sa
bata, magpasoso
la
mken
37
vegetable
lemnow
gdlay
utan
rice
bliwo, ken
kdnin
kan-on
bread
mambang
tinApay
tinapay
left-over
du ken, lukas
ken, duen
tird
subra
crumb
sOliwil
mime
mumhd
food kept
overnight
ken tnaw
',gnaw
bahaw
viand
utOn
clam
sud-an
dried fish
tamban
tuy6
bulad
salty
Wt kahi
madlat
ma-asin, parat
salt
kahl
asin
asin
su ar
memis
asilkal
kalamay
sweet
mi
matamis
matam-is
honey
tneh
pul6t-putylikan
dugos
sour, tart
msom
madsim
maaslum
bitter
hdet
mapaft
mapa-it
fiat tasting
laen dU
matabang,
waldng ldsa
wala damil
delicious
ranóm
masarap
manamii
g
it O- men
38
bite
knal6b
kag6t
kagat
chew
senfa
nguyi
usap
swallow
hlo
lun6k
tulon
full
gemtu, bsow
bus6g
busog
hungry
bitil
gut6m
gutom
drink
bë ninum
inumin
ilimon
to drink
minum
umin6m
inom
thirsty
meeng
11116w
uhaw
coffee
kfi
kap6
kape
tea
tsa
ts6
tsa
lemonade
61 klamunding
1 imonada
limonada, kahil,
sangkis
broth
s6b6w
sabdw
sabaw
mother's milk
61 tutu
Otas ng ind
gatas sa soso
cow's milk
61 tutO safi,
gatas safi
Otas ng b6ka
gatas sang baka
drinking straw
usuk
1str6
istro
wine
ninum
lemengel
flak
alak, makaholobog
nga ilimon
39
i y ionb: i,:ne
tubd, tlias
tffly:
iuoa
to he drunk
lengel
lasing
hubog
suck
nsef
sup s Op
supsop
sip
syut
sipsin, higop
suyop
cooking
kt6g6
pagluluto
panlotb
to stir
knigol
maghdlb
lugavon
to cook
tmOga
magldte
magluto
to cook rice
tinOga ken
magsding
magtig-ang
to hoil
hekodok
magldga
pabokal
to Fr ysenla
magprito
pritohon
to fry rice
semla ken
magsangdg
kale-kale
to saute
semla som
lemnak
maggisd
gisa
to broil
tneté
mag-ihaw,
magbangi
ihawon,
sugba
to roast tpigl
tnéte lenbotñ
(sde, onuk)
maglitsan
maglitson
to toast
(bread)
hkin/
magtustd,
tustahin
tustahon
to hake
niô mambang
maghurn6
magluto sa
hornohon
40
oversoftness
due to over
cooking
lemgA, muna
l g bog
nalatA
overcooked
lemgA
labeg
lath na
to serve
smagid, m6161
magh6in
sirbi
utensils
kem ngom ken
mga kagamitan
kagamitan sa
kusina
open fireplace,
hearth
ofi, kohe
apt-wan, dapog
dapog
stove
k6t6ng, gunu
tmeg6
kal6n
kalan
pot (earthen)
kuleng tonok
palayek
kulon
kettle
kuleng
kald6ro
kaldero
frying pan
kuleng kalA
kaw61/
kalahA
plate
huy6w
pl g to, pinggan
ping-gan, plato
saucer
huy6w lemnek
platito
platito
drinking glass
basQ
baso
base
water crock
lebwen
banga
bangA
water pitcher
kobong hnanga
pits61
pitsil
knife
suk udi
kutsilyo
kutsilyo
41
fork
tbek uton
tinidor
tinidor
spoon
slidut
kutsara
kutsara
teaspoon
slidut udi
kusarita
kutsarita
ladle
kilu, gawl
sanddk
lowag
bowl
tukung
mangkiik,
tagayan
yahong
large serving
howl
tukung bong
sulydw
daku nga
yahong
platter
henvadu
bandehddo
bandiado
cur
tegavan
tdsa
tasa
kern nes
damit, hdrO,
bestida
bayo
tila nes
tOla
tila
Clothier;
Kem Nes
Pananamit
Ang Nand
clothes
material,
cloth
42
blouse, upper
garment
kgal, sukub nes bldsa, barb,
pang-itads
shirt
kgal, kgal
mesita
kamisad6ntro
kamisita,
kamisadentro
polo shirt,
sport shirt
kgal mesita,
kgal snoong
polo
polo
man's native
shirt; formal
kgal logi
soong tahA
wen buldken
bärong-Tagalog
barong Tagalog
native styled
polo shirt;
informal
kgal logi
soong ukol
pOlo bardng
polo barong
skirt
lewek, fandi,
saya
pAlda
palda, sayal,
patadyong, malong
pants, trousers
sewel
pantaldn,
salawAl
pantalon, dilargo
short pants
sewel ukol
kOrto
manobo nga dilargo
g-string
dowin, kakang
bahAg
bahag
pocket
sn ing
bulsd
bulsa
underwear,
briefs
nes fi bA 16w6, damit na pangsewel syu
ilalim
karsonsi lyo
chemise
kmisun, sld
kamisdn
k am is on
panties
sewel syu
salawdl, pdnti
panti karsonsilyo
43
Musa
•
half slip
kmisun ukol
nagwas, hap
slip
nagwas
socks
medyas
medyas
midyas
wear
lesek
suet
su-ot, suksok,
sul-oh
put on clothes
lemsek nes
mag- +item to
he worn
isol-ob, isuksok
take off
clothes
mlus nes, mke
nes
maghubed, mag—ubahon
alis or mag+item to be
taken off
diaper
sofut nga
lampin
lampin
tear, rip
kse, kte
penit, sirA
gisi
care
kehegifat
kem nes
pangangalaga
ang pagtatak
sang bay()
to sew
tenbe
manahi
tahi-on
needle
•
thread
dalum
karayom
dagum
tnikel
panahi
hilo
thimble
suuh tdok
didal
didal
safety pin
abat sual
aspile
sibit, yanu
button
tembuku
butenes
butonis
of clothing
44
tape measure
btes bb ketb6
medfda
tipmisure
wash clothes
mfuk
maglabd
laba
to wring
clothes, etc.
hniles
magpiga
pug a-on
hang up, dry
hm616s
magpatuyO,
patuyufn
ha lay
put on hangers
sdang, tl6w6ng
ihinger
ihanger
personal
adornment
kmb kehtilob
16w6
ang mga
dagdag
ang mga
huluyason
hat
sloung
sumbr6ro,
sambalflo
kald
ribbon
tikes wek
ldso
laso
comb
swat
sukldy
husay
to comb one's
hair
semwat
magsukldy
maghusay,
husayon
fine tooth
comb
swat lemnek
nihihen
sdyod
suyod, sugkay
ear ring
td6
arilyos, hikaw
aritos
ring
tising
singsIng
singsing
bracelet
blusd
pulsiras
pulsiras
45
necklace
liog
lcuwintAs
kulintas
belt
hilet
sinturan
paha
shoe
tlumfa
sapatos
sapatos
shoelace
fat tlumfa
tali ng
sapatos
higot sang
sapatos
to shine shoe
hsila tlumfa
magbitan,
bitunin
magpahining sang
sapatos, limpla
botas
slipper
sn las
tsinêlas
tsinilas
nail cutter
kb tnugu
panghinukö
inog panghinguko
to cut nails
kenleng tnugu
maghinukti
manghinguko
toothpick
dn tingn
pantingA,
palito
palito
Buildings and Furnishings
Kem Gunn no Kern Ngom Gun)
Mga Gusali at Kasangkapan
Ang Balay Kag Kagamitan
house
gun)
bahay
balay
house in field
gun) be tniba,
lowig
lolbo
payag, kamalig
46
thatch
kolon
pdwid, kOgon
kugon, nipa
guard house
guru] mentey,
angat
bdhay-bantdy
balay sang
manog bantay
room, bedroom
df61, df61
gunu tung6
kuwdrto,
kwartong tulologan,
silid-tulugdn
sulod tulologan
living room
gunu hydn tau
salas
m6g6w, desyung
salas
dining room
gunu gel mken
kumed6r
kumedor
kitchen
gunu gel min
ken, kohn
kusind
kusina
bathroom
gunu gel dyo
bdnyo
banyo
toilet
klosit
kasilyas
kasilyas
outhouse (rear
yem gunu gel
of barrio
mfuk
house for washing and for
storage of water)
bataldn
pantao
roof
ketef
bubcing, atip
atop, bubong
rafter
tud ketef
kilo
tukod, para sa
bubong
ceiling
laan ketef
kisam6
kisami
wall
beng
dingding
dingding
47
post, pillar
belle k
halts I
hal i gi
post, support
tud guns
tukod
tukod
floor
seel
sahig
salog
floor joist
seel bengknal
suliras
suliras
pinta
gan ha-an
doorwa ybak
dal
door
bak tikeb
pintoan
puertahan
closed
tnikeb
sara, sarddo
sirado
open
lenka, lenungka bukds
abri, bukas
key
kunst
sills/
susi, yabi
window
tombn beng
bintdna
bintana
ladder,
stairway
hagddn,
slikan, aut
(notched pole) hagdanan
porch, veranda
gunU henos
balken
balkon
fence
labat
bakod
finsa, Ruda'
front y ard
to klasal bn
bak sut
harap5n
ugsaran
back yard
to kles61 be
kwang gums
liharan
sa likod sang
balay
surrounding
hilol gums
paligid
palibot
48
hagdanan
sa ibabaw
sang balay
upstairs
eta
itads
downstairs
elaan
silong, ibab gsa silong, sa
idalum
carpenti"
kem kimu gel
ma Lund
mga kagamitan
sa pagaanluwagi
ang gamit
pamanday
plane
suk hid kfal
katgm
sapiyo
hammer
bakbak
martilyo
martilyo
saw •legadi
lagari
lagari
file
limbas
kikil
mapino nga
lagari
to sharpen
lenimhas,
neh6k
hasa
baidan
drill
kimu gel sol
k o yu
bat-611a
barina
chisel
tigib
pait
tigib
axe
byung
palakol
wasay
pick
okol
ddras
piko
hatchet
asay
palatdw,
put haw
palakol
tools
49
tp en
knife
sulék,
suk hulek
suk
laseta
lansitas
blade
bak suk
talim
talum
sheath
lumak
kaldban
tagub
furniture
kem ngom lem
guns)
kasangkapan sa
bdhay,
muwebles
kasangkapan sang
balay, mueblis
table
lemisa
mesa
lamisa
desk
lemisa gunu
gel smulat
mesang
sulatdn
lamisa
sululatan
bench
bangkO tand
bängkO
bangko
chair
bangkn
silya
siya
stool
bangkn legiling banhità
laen dn gur)
hegldd du
diotay nga
bangko,
bangkito
sofa, couch
bangkn minog
sopd
sopa
trunk
slungan
ball
baud, kaban
shelf
hlantas
istdnto,
sdlanstinan
istante
bed
katdi
kdma, higdan
katri
50
towel
rag
kem kimu lem
gurna
igam
tilam
kum0
kumu
kama
Eunda kama,
sofut kama
hemtifes katdi,
lenulun igam
kayab
tedafu
bolo
chopping board
wash tub
sink
bucket
duster
bangkung
tglan
langgana bong
gunill molob
timbA
ifu kfung
home articles
mat
mattress
sheet, blanket
blanket
pillow
pillow case
to make bed
51
mga kagamitang
pambahay
banig
kutsOn
kmot
bldrigket
drum
punda
gamit sa balay
magligpit ng
hiniggn
tuwalya
basalhan,
p gmahiran
italic
tadtgran
banyera
labdbo
timba
pamaspais,
pamig nas
maghimos sang
katri
twalya
trapo para
pamahid
binangon
tapalan
banyo
lababo
timba
trapo sa
ya-ok
banig
kurtson
habol
habol
ulunan
punda
flat iron
coconut husk
to skate
flansa
bunut lcfe,
ugud seel
mugud seel,
hsilA soel
plantsa
bunot
plansa
bunot
magbunet
lamp a so
Livelihood
Kobel Tau Klowil
Hanap Ruhay
Ang Pangita
farming
be kme hulu
clearing,
field, farm
to cultivate
land
to let land
for hire for
cultivation
plow
harrow
tniba,
tmiba
and nine be
tonok, dmadu
lime be tau
dadu, dmadu
kadas, kmadas
52
pagsastika,
agrikultura,
pagbubilkid
kaingin,
salidhan
magsdka,
maglinting
magpaarenda,
magpaaryendo
panguma
arilro
stlyod
arado
karas
kainginon
kultibaron
aryiendo
gardening
m6 galdin
hardin,
hdlamandn
hardinon
garden
galdin
maghaldman
hardin
weed
kluon
dam6
hilamon
to pull weeds
kemlo
magbdnot ng
manghilamon
dame,
maggamas,
maggandk
to plant
mulu hulu
magtanfm
magtanum
rice
halay
dni, pdlay
humay
to harvest
mu to
mag-dni
mag-ani
husks
kulit, ubek
talfipak, 6pak
labhang
to pound rice
mdek halay
magbay6 ng
pdlay
bayhon mo ang
humay
pestle
dek
halo, pambay6
hal-u, hal-o
mortar
sung
lusting
lusong
winnow
magtahip
bithayin,
magbithay
tahop
to winnow
tmeef
sm661, sminsig
to trash
kmusu
ayag
linason
53
Rasa aan
dibble stick
kem kimu mb
tniba
ehek
pick
shovel
rake
scythe, sickel
tractor
okol
fala
kambang
galab
tdak dmadu
piko
pdla
kalaykAy
kdrit
traktOra
fishing
mebel utOri 61,
dmul6, hmuket
ut6n 61
boo nel uteri
61, mn61
tiol utfin el
mkuf ut6n 61,
smalaf
pangingisda
planting tools
fish
fishy smell
fish bone
to scoop up
fish
fish trap
made of
split bamboo
tdlos
bu
54
isdd
malansd
gamit para
sa tanum
mataliwis nga
1ipak
piko
pala
rik
galab
tractora
pangisda,
managat
isda
malangsa
bukog sang isdi
tinik ng isda
sumdlok ng isda salapon ang isdO
maghakop sang
isda, panikop
tangob
salakdb
to trap fish
mnak bu,
mnigef
manalakdb,
manghuli ng
isda
panangob sang
isda, dakpon
ang isda
fish hook (a
big long hook)
duld
kawil
mamonit, bunit
fishing tackle,
line
ngom dmuld,
fêt duld
hingwit,
pamingwit
higot sang bunit,
hilo pang higot
fish net
salaf
lambat
salap, sapyod
fish bait
fan, fan duld
pain
pa-on
teaching
ktolok
pagtuttird
tudlO
to teach
tmolok
magtdrO
magtud16
to learn
dmalang
matUto
magtu-on
to study
hemnagt
mag-dral
magtu-on
lesson
mO hennag/
liksiy6n,
aral in
tulun-an
to read
semfala
bumass
magbasa
to write
smulat
sumdlat
magsulat
to count
ms6
bumilang
magisip
letter
betek
16tra, titik
litra
paper
klatas
papil
papil
55
1,,1
. , ,
pencil
tinsil
book
bok
librO, aklât
libro
blackboard
gun)] smulat
pisAra
sululatan,
blackboard
chalk
tsok
tis‘a
iso
eraser
ifu gums smulat pambura
inogpanas
weaving
nes newel
paghahalii
habol
to weave to
form threads
into a fabric)
mewel
maghdbi,
humdbi
maghabol
loom
sgaan
habihdn,
panghdbi
hablon
thread
kdungon,
tnikel
sindlid,
panahi
hilo
mewel lembObal
magaspdng na
hdbi
mabahon nga
paghabol
basketry
lainam
paglala
lala
to form strips,
reeds, or the
like into some
thing
mOnam
magldla,
lumdla
maglala,
lalahon
a
coarse weave
jipi
56
basket
leban, ab/
basket, bus16
baskit, alat
back basket
leban (small),
oh/ (large)
takgyan
baskit nga may
tikod
a round shallow
basket
tfuul
bgkol
manipolon nga
baskit alat
a deep widemouthed basket
tlubung
tiklis, kaing
ka-ing
a small basket
used by fishermen
bnuun
pang-non
libon
a large deep
basket used
for vegetables
especially in
marketing
kalat
bus16
alat, baskit
basket for
shaking and
cleaning rice
teef, bigu
bilgo
kalalaw
to carry
(basket)
nwit (bring,
take)
magdald
dalhon,
magdala
nb6 (on back)
pas-an
kmayang (in
bitbit
hand by strap)
bitbiton
57
recd
naf, litok
tamh6
tahon-ak
rattan
luos
uway
uway
to scrape
(bamboo)
mki
magkdyas ng
kawgyan
kiskis
to split
semdoli
magbiydk
piyakon
storekeeping
tmindA
pagtitindd
pagtienda
store
tinda
tindAhan
tindahan
owner of the
store
tau fun tinda
may- g r/ ng
tinddhan
ang tag-iya sang
tindahan
hunting
dmulok
pamamaril,
pangangáso
panalap
pangayam
trap
holot, alu,
hngalaf
bitag, 5116
pa-onon,
si-odon
decoy
fan
pgin
patalang
prey
tawan
hayop na
sisilgin
paon
arrow
hanak
palas6, tilnod
pan
bow
boho
basog
baslay
bow and arrow
boho ne hanak
liana
baslay kag panA
58
spear
buyus
bangkaw
to pierce
ndek, tenbek
maglagds,
turn dsok
tuslokon,
sunggabon
to shoot (gun)
tminggal
mama ril
tirohon
to shoot (arrow)
gemti
mamAnA
pana-on
gun
snafang
baril
pusil, rebolber,
hinanginban
Motion
Km6 Kekdol
Kilos at Galaw
Ang Pagholag
motion
kekdol
kilos, galAw
maghu lag
stand up
mdA
tumay6
magtindog
stretch oneself
hnut
umdnat
magunat
stretch out
hand
bemtol sigel
uminat
mag-inAt
mag-untay,
sang kamot
to lie down
hlilil, masA
humigA
maghilay-hilay,
higdA
to lie on back
h16k6
tumihAyä
magkayA
59
to lie on side
hetkilil
tumagilid
maghigda sa kilid,
magtakilid
to lie on
stomach
lemfen
dumapd
maghapa
to kneel down
mtud bukol
lumuh6d
magluhod
to jump (in
place)
hkak, ht6t
lumuks6
maglumpat,
tumbO
to jump (from
a high place)
km6
tumaldn
maglukso sing
mat a-as
to squat
my6n leng6tOt
tumuwAd
magkatin-katin
to turn
beklil
umikot
magliso, lisO
to go
m6g6w
pumuntd
maglakat
to come, arrive
k61, sut
dumating
naka-abot
to return home
mul6k
umuwi
mapauli
to walk
tmonok
lumdkad
malakat
to set out
lemw6t
lumdkad
halin
to step over
lenafang
yapdkan,
yumapak
laktawon
to step aside
semyat
tumabi, humdbi
magpahigad
to step back
hudul
umOrong
mag-isol
to step in
husek
pumasok
sulod, mag-sulod
60
to step out,
get out
}lewd, md6
lumabas
mag-gowa
stumble
gesnud,
gesligot
matisod,
matapilók
nasandad
fall over
tlokob
madapft
nadusmO, nahulog
toward
ebe
patfingo
pakadto, gapakari
to approach
hloni, magaw
ebb, mOgOw
etu
lumdpit
nagapalapit
to meet someone
on the way
geslong
saldbong
sumalangav
to meet at an
appointed
place
seslong
magkita
sugata-on
to visit
lawa, nauy
dumdlaw
magdu-aw
to enter, go in
husek, mOgdiw
elemen
pumdsok
magsulod
go out
hewa
lumabds
mag-gowa
to drive out
animal
hlikb, lo
magtabOy,
itandly
tabogon
to drive out
person
hda, lo
palaydsin
palayason,
pahalinon
to return
hul6k
human's,
magbank
pabalikon
61
mag-una, madiva
to lead
malak
mauglina
go first
gna
magpAund, umuna u-na
go last
huli
leave
lemicat
umalls
halin
to run
ml6y
tumakhe
magdalagan
to chase
ktes
humLibol
hahllin
lags6n, ags611
race
skuya,
karera,
takhdhan,
pddulingn
nalumba
fast, quickly
metlasik
mabills,
madali
dal/, dasig,
slow
ganag
mahfigd]
mahinay, maluye
stop
teflok, tefnb,
hetengen mdA
tumigil
pundo, untat
to play
sefewa
maglarO
maghampang
to climb
mkaf
umahvadt
magsakA
to go up
motun eta
tumads
pasakA paibabaw
to raise up
nahun, nkay
itals
ipataas
go down
kmolos, mnaul
elaan
bumab5
ipanub6, panaog
ulihi
62
to move,
trasfer
nili, mill
lumipat
isaylo, halinon
to by-pass
semyat
lumigoy
maglabay
to pass by
mius, miwes
pagdadaan
mag-agi
to stop by
slob
daanan
mag-kapit
to lean against
hegle'd
humilig
magsandig
to wave hand
dmiwel hO161
kumaway
mamay-paypay
to raise
eyebrow
kemmOt
kindát
mag-pangilay
to wink
heknit
to nod (shake
head up and
down)
kmotuk
tumang6
magtang6
to shake head
sideways
hising
umiling
mag-lingo-lingo
to point, show
temdok, hton
itIrO
magtodla
to beckon
kmobil
carrying
kwit nwit
pdgdadalg
nagadala
hold
nogot, nkem
hawak
gauyat
carry with hand
kayang, kuleing
bitbit, dalA
nabitbit sang
kamot
mag-pamisok
mag-sinyas,
paypay
63
carry on
shoulder
slibay, s16,
balikatin
tnihang to abal
nagapas-an sa
abaga
carry on back
nb6
babahin
na-aba
carry water
with a pole
tnihang,
tnanggung
balagwit
naga tuwangtuwang
carry under
arm
snufit
killkin,
kipkipin
sipiton
carry child
on back
nb6
pasdn
napa-aba
carry child
on hip
s16
kilik
ipasalika
carry someone
in arms
smiwi
pangkuhin
kugos
embrace
lenkef
yak6pin
kup6, hakos,
haks an ay
to lead by
the hand
nalak
akAyin
uyatan sa kamot,
guyod
drag
dyol
kaladkarin
goyod
draw, pull
keteng
kabigin,
hatdkin
butong
hitting
m6 kehsidek tau pagtama
ang pagig6
punish
tnafak
parusdhan
pina
punch
suntuk
suntuk, sapek
sumbag
64
hampak, lapdos,
honal
honalan sang lipak,
hampas, lapdos
tampa
hampak sa
tangkogn
hampak sa
likod
whip
nfes
paluin
pound with
stick
slap
hit the nape
of neck
hit the back
bnogul
haplit, hamp g s
ie, doff
tódO te studun
samn d- l
batilkan
tadö te kwang
dggok,
dag6kan
to give
to give thanks
to say thank
you
bemlay
bemlay slamat
koduhem (sg.)
du, kodu ye
(p1.) du
mogu
magbiggy
magpasalamat
maghatag
ma g p a sal a in at
salamat
maghandag,
mag-al6k
tumtllong,
magpabalgto
magtanyag
to offer with
hand
to share
seblay
to divide
mO161
lend
hendOm
magbaliggi,
maghgtl
magpahirdra
65
magpakibahin,
magbahin-bahin,
maghatag
partida, tungd-on
nahulam
borrow
md6m
humirdm,
manghirdm
maghulam
take to
nwit ebé
dalhin (dald)
dal-on
take from
nwa gu b6
kdnin (kdha)
kuha-on
seize, grab
nalaw, skot
agdwin,
sunggabdn
agaw
look for
mebel, hmebel
humdnap
pangita
lose
put, place
lana, lemana
hs6, hna
mawald
maglagay,
ilagay
nadula
ibutang
receive, accept
hemm6y6
tanggdp
baton
to throw
tudd
maghdgis
ihaboy
to throw away
bot
magtdpon
ipilak
to tie, fasten
or bind with
a rope
benkes,
senfutus,
nked
magtalt,
gap6sin
gumapos
ihigot gaposon
sang lubid
string, cord
fêt
tall
higot
rope
t6b6d
ldbid
lubid
break a tie,
rope
hto
nalagdt
bugt6-on, utdon
untie
nb61, k6 bkesen magkalag,
kalagin
66
hubad
transportation
vehicle
bicycle
tricycle
motorcycle
car
push cart,
cart drawn by
a carabao or
cow
sledge
airplane
jeepney
truck
get in
get off
gasoline
oil
ang salakyan
salakyan
ksakay ne kagOw transportasyen
tdak
sasakyan,
behikulO
kudä tOk
biseklêta
tdisikel
traysikel
kudA teik mluk
motorsiklo
utu
lititse
klitun
karitOn
bisiklita
trisikol
motorsiklo
kutsi, auto
karito
kdusa
Oweing möyting
dyip
tdak
smakay
km6, mnaul
karosa
iroplano
dyip
trak
magsakay
mag-pana-og
parigos
eropláno
dyip
trak
sumakdy
ibis, bab g ,
lapag
gasolina
langis
slina
hnolo
67
gasolina
lano
road, trail,
path
street
intersection
1 an
da5n
dalan
lan
syat lan
kaly6
gin-sang-an
bridge
fare
kitay
sukdy be lan
kdlye, dadn
kr6sing,
pindgkurusdn,
sangAndadn
tuldy
dpa
navigation
k6g5w te 61
ship
ocean
boat
anchor
kafal
mohin
5weing te 61
kebeng skdt
5w5ng
kwa
kemwa
gun5 dmuung
oar
TOW
dock
to bring a
ship to dock
taytay
pliti
ang sasakyan sa salakyan sa
tubig
tubig
bap5r, bdrko
bapor, barko
ddgat
dagat
bangk5
bangki, baroto
drigkla
angkla
gdod, panggdod
guindod
piydr,
pantaldn,
datingan
duffidong
dmuung
68
bugsay
magbugsay
pantal an.
magdungka
Economics
Kind Kew6t Ud61 Swa
Ekonomiy6
Ekonomika
possessions
kem kimu
ari-arian
ang mangad
property
kimu
pag-adr/
propridad
house
gund
hdhay
balay
lot
tonok
16pd
loti
jewelry
ngom and hekluun al6has
libun
alahas
farm land
tonok gunu and
hulu
sakah6n,
hay6pan
ulomahan
business
nine', swa
negesyo
negosyo
commerce
kmd kh6g6w
ud61 swa
pangangaldkal
negosyo, komersyo
buy
hemli
bumill
Bakal
shop
tindä
mamili
tienda
sell
hbaln, hebli
magbili
baligya
69
trade
swa
money
peso
centavo
market
fixed price
filak
sotu filak
slad
fedyan
tahu btesen,
16 gehni du
gehni
btesen
mebtes
glaan btesen
ut6ng, bayad
bayad
to bargain
price
expensive
cheap
debt
payment
interest
profit
usury
deposit
pakikipagkdlakaldn
pera
piso
sdntim6
paldrigke
tapdt na
tdwad
presyo
mandl
milt-a
utang
bdyad,
kabayarán
ngaen
tdb6
gnansya, gwa du propita
ngaen uldhen
lAbis na
pagpapatibes
fundu, teken
depOsito,
ndunang-bdyad
70
baylohanay
kwarta
piso
sintimos
tiendahan
tapat na, amo gid
na ang prisyo
ayti
bili
mahal
harato
utang
bayadbayad
ang sakã
ginansia
alili, saka-an
itag6, diposito
rent
tung, ddm
Cipa
arkila
to steal
mnagaw
magnakaw
kawaton
pilfer
mnagaw semginut mang6pit
pangagaw, pangawat
counterfeit
mtung lilung
palsipikado,
h uw ad
palsipikado
auction
hembalQ mgad
mud61
subAsta
subasta
Nation and Government
Kmb Kbenwu ne Y6 Kem Mogot
Benwu
Bansa at Pamahalaan
Nasyon Kag Gobyerno
geographical
be kbenwu
sangoy
panteritoryo
geograpiko
barrio
badyo
baryo, bdkid
baryo
town
benwu
bAyan
banwa
city
benwu bong
siyudad,
island
hungul hnilol
mohin
Isla, pub
isla, pul6
district
6161 lem sotu
benwu
pur6k,
distrito
purok, distrito
71
luns6d siyudad
country, nation
benwu
officials
be y6 kem malak mga pulitiko
ofiscialio
president, head
tau gunu kmulu pangulo
pangulo
king
tau geta
hart
hari
rule, govern
mogot, kmamal
maghart ,
pamahalafin,
pamundan
g a hum
governor
gebnol
gubernad6r
gubernador
representative
dung 16w6
kinatawan
reprisentante
barrio captain
kefitan be
badyo
kapitan ng
baryo,
kapitan del
bdryo
kapitan sang
baryo
leader
tau fen malak
pinana
pangulo, manogdumala
datu
data
data
dat6
sultan
slutan
sultan
sultan
administrator
tau malak, tau
fen matul
administrad6r,
tagapamandla
nagadumala,
admistrador
bansa
72
nasyon
law
udin, kiteb
bats
ang sulondan, lay
judge
wis, tau mogot
k u kum
hukam
hukom, howls
court
gunia skukum
korte, huk6man
hukuman, korte
subpoena
tinok des
subp6na,
sitasvOn
subpina
to file a
complaint
against someone
kmamo
magsakdAl
reklamo
charge
du6n, delem
sakd g l, habl gsumbong, ako-sar,
pas ibandan
try (legal)
kmukum
lumltis,
li tisin
usisa
sentence
hensala,
kehedeng
hgtol,
kahatulgn,
sent6nsiy
hukman
punishment
t a f ak
pan:15a,
kaparusahan
pina
fine
bayad sala,
b61 salA
multg
mu 1 to
jail, prison
kukub
bilangggan,
pirisuhan
bilanguan,
prisohan
73
parole
hewn bede wen
udin mung du
parOl,
parol
pagldyang may
pasuball,
pagiayang may
kundisydin
hinangihan
warfare
kesgida
digma
war
gida
digmaan, giyera gira
fight
sfatay
labanan, away
away
soldier
sendaln
sunddlo
saldado
gun
snafang
barfl
pistola,
hinangiban,
pusil
grenade
gumba
grandda
granada
shoot
teminggal
magpaputök
tiro
peace
deng sefyu
kapayapaaln
kalinong
defeat
la
malilpig,
lupigin
nalupig,
napierde
win
math
mandlo,
magtagumpdy
da-ug
matuen
74
Space and Time
Benwu, Kmd KfigOw Kdaw
Lugar, Dako,
at Panahon
Ang Antod Kag Panahon
place, location
gunun nn
lugar
lugar
distance
klayuk
ldyn
distansia,
kalay6
far
mayuk
maldyn
malayö
near
moni
malapit
malapit
above
ta, fi ta
itads
ibabaw
below
laan, fi laan
ibabA
idalum
before, ahead
of
gu laanen, gna
Una, nauund,
bdgo
una
in front of a
person
desnolu
harapdn
sa atubangan
in front of a
line
tuk6 gna
harapan
sa una
in front of
something
sentu, sendini
harapdn
atubangan
behind, rear
huli, tmodol
likOd, hull
likod
75
behind something
sentu
lik6d, hull
sa-unhan
across
fatu, snifal
tapát
tapat, sapiak
between
lem
bO s661
gitnd,
ginfgitnd
tungA, sa
tungd-tungA
side of something
kilil
tabl, gilid,
tagiliran
kilid
beside
klohok
piling, tabf
kilid
middle, center
gunun s661
gitnä
tungd
edge, margin,
border
sanen, kililen
gilid
kilid, punta
in, inside
lem lemen
boob
sulod
outside
be lewd
labds
sagua
top
ta, tukO,
tfus6
ibdbaw
ibabaw
underside,
underneath
snaanen, fi laan,
bO sekeen
ildlim
idalum
everywhere
bO klamangen
sa landt ng
clai]
bisan diin
lang
end, extreme
tuk6, son,
hol stinen
dulo
punta,
katapusan
76
form or shape
me kmoen
hug is
porma
square
fat sfatä
kilil
parisukAt,
kuwddrAdo
kwadrado
round, circle
legiling
bilág
manipolan, bilog
rectangle
lewu sfatA
kilil tmahA
parihaba,
rektanggule
rektangulo
triangle
flu sfatä
kilil
tat sulek,
trayAnggule
tr iyangu lo
oblong
lebotil tmahA
measure
btes
sekat
takos
meter
mitdu
metro
metro
kilometer
kilumitdu
kilometro
kilometro
centimeter
sent imitdu
sent imetro
sent imetro
millimeter
mil imitdu
mil imetro
mil imetro
kilo
kilu
kilo
kilo
fingerspan
sdangaw
dangkal
dangaw
circumference
of arm
kbongen sigel
gabrdso
sirkumperinsia
big, large
bong, lembang
malaki
daku
pahaba
77
manipolom nga
malabog-labog
small, little
feMnek, ud/
maliit
diotay, gamay
high, tall
(thing)
geta, tahA
mataas
mataas, malabog
low (thing)
glaan
mabdbA
manobo
tall, person
tahA
matangkdd
mataas
short, person
ukol
pandak
putot
short, thing
ukol
maikl/
manobo
wide
lamang
maldwang
malapad
narrow
sikeb
makipot
makitid
deep
ngelem
maldlim
madalum
shallow
lä ngelemen
mandbaw
manabaw
thin, person
lehen
payat
maniwang
thin, thing
lufi
direction
gunun seblä
panig
ang padulong,
derekson
east
dmata kdaw
sildngan
sidlangan
west
desdef kdaw
kanldran
nakatungdan
north
bwak
hildgA
aminhan
south
leged
timog
bagatnan
manipis
78
paidalum
paibabaw
nagapataas,
sat akas
nagapasake
magapaubos
downward
upward
upstream
elaan
eta
sub6
pababa
natags
saltinga
uphill
downstream
edta, mneged
mool, edebwak
downhill
edlem
saltinga
palusOng,
pababe
pababg
left
right
ebe iweng
ebe kwanan
kaliwg
}<Arian
traffic
kmd kegOw be
lan
kilil Ian
lemwet
hetengen mde
trapiko trapiko
side
go
stop
to turn
loading
tabi
lgkad, tuldy
tigil, hinte,
pgra
lumike
magsakgy,
magkarge
beklil
lemulen,
hsakav
79
nagadolhog,
saubos
wala
to-u
kilid
lakat
pundo, para
maglike, maglise
magkarga
magdiskargd,
magbaba
pumardda,
magpardda
magdiskarga
gunu le gel
mciä.kem tdak
pdradahAn
paradahan
horn, motor
few
busina
busina
to blow horn
hof6w
bumusina
distance
klayuk
distAnsied
lave)
magbusina
lave), distansia
time
kmd lidgew kdaw
panahon
day, sun
kdaw, mata kdaw eras, panahOn
draw
ksut mata kdaw pagsikat ng
-draw
madaling-ardw,
minal mwas
bukdngliwaywdy
hand hol hlafus unidgang-umaga
umdga
hlafus
unloading
kd lui6n,
hnaul, hekmd
to nark
hd!1 tdak
parking area
sunrise
dawn
early morning
morning
mid-morning
tanglial/
s661 mneged
kdaw
80
magpara,
magparada
oras
adlaw
gabutlak
kaagahon
aga-kaayo
aga
ugto
sun in its
zenith, noon
gtungu, talak
kemdaw
katanghaliang
kaugtohon
tapat,
tangbdling tapat
sunset
mosol kdaw,
paglubeg ng
ang adlaw
sedef kdaw
draw
gahinonod
dusk
seklewet
takipsilim,
sirom
ddpit-hApon
afternoon
kimel
hdpon
hapon
night
kifu
gabi
gab-i
midnight
5661 buteng
hdtinggabi
tungang gab-i
hour
udas
eras
oras
minute
minutu
mintlto, sagllt minute
second .
sudof
segilndo
sigundo
clock, watch
HO kdaw, lilus relei, orasan
orasan, relo
today
ni kemdaw ni
ngayan
karon
tomorrow
haya
tulkas
buwas
day after
lewu ni
sa makalawd
sa duha pa ka
tomorrow
adlaw, sa
madason pa gid
nga adlaw
yesterday
ekimel
kandpon
kahapon
day before
ekuloy, lewu
kamakalawa
sang isa ka adlaw
yesterda ybutengen ni
81
each day
ket kdaw
bawat draw
isa adlaw
all day
seflds kdaw,
lenulus kdaw
maghdpon,
budng draw
bilog nga adlaw
everyday
ket haya
araw-ardw
adlaw-adlaw
week
sotu fedyan
lingg6
simana
when?
kildn de
kaildn
san-o
long ago
tehe yu ekni
sang una pa
noting draw,
sadto pa nga
noting dnang
adlaw
panah6n, noting
matagd1 na
how long ago
deng kegenen
ga-anong katagal ano ka dugay
first
gna, teganay,
tanay
Una
formerly
tehe yu ekni,
gnan, ekni
tung-una pa
ddti, noting
dna, dAti-rati
now
ni ne, ni
kmoen ni
ngay6n
just now
hand ni
bag-o lang gid,
ngaydn lang,
subong gid
ngaydn ngaydn
lang, ngangaydn
in a moment
suldk duen he,
la legenen
diotay nga
sa isdng
tinion
sandali/igldp
always
tendo, sal,
gel, seflds
150
82
una, premier()
karon
permi, sigi
sang nagligad
after (the
passing of
time)
timbow, tikeIng pagkaradn
afterwards
kogolen, sok
deng
pagkatdpos
pagkatapos
immediately
kendel
agdd, kaagdd,
agdd-agdd
karon gid
eventually
angat
maldort madali
sa mahinay-hinay,
sa inanay
often
ket
gel, klet
malimit
sigi, permi
seldom
geblOng
bihira
indi sivi-sigi,
indi permi,
kun san-o lang
early
gu lannen,
la gtufien
madga
maaga pa
later toeay
kdeng he,
sul6k duen
hull,
maya-mayA
karon lang,
dugay-dugay
earlier today
eginu
temprano
temprano
quickly
tlasik, hesld
madali, mabilis sa madali, sa
indi madugay
hurry
OM'
mdgmadall,
mdg-apurd
83
dalion, paspas
days of week
y6 kem kdaw
mga ardw
ngalang sang mga
adlaw
Sunday
Akad
Lingg6
Domingo
Monday
Lunis
L6nes
Lunis
Tuesday
Maltis
Martes
Martis
Wednesday
Melkulis
Miyerkolês
Merykulis
Thursday
Wibis
Huwebes
Huebes
Friday
Belnis
Biyornes
Bernes
Saturday
Sebadu
Sgbad6
Sabado
first day
tanay kdaw
una nga adlaw,
6nang g raw,
a-prime- 1-opremiro nga
adlaw
second day
glewuhen kdaw
ikalawdng g raw
ika duha nga
adlaw
month, moon
bulan
buwgn
bulan
this month
ni bulan ni
buwgng
kasaluk6yan,
it6ng buwdng
it6
ini nga bulan
end of the
month
kdeng bulgn
(sa) katapusan katapusan bulan
next month
bul6n huli,
bulan sut
sa is g ng buwdn sa madason nga
bulan
84
months
yó kem bulan
mga buw g n
mga bulan
January
Inidu
Endro
Enero
February
Feblidu
Febrero
Febrero
March
Malsu
MarsO
Marso
April
Abdil
Abril
Abril
May
Mayu
Mayo
Mayo
June
Hunyu
Hgnyo
Junio
July
Hulyu
Hilly°
Julio
August
Agustu
AgOsto
Auguste
September
SAtimbdi
SeptiyAmbre
Septembre
October
Oktubdi
Oktgbre
Oktobre
November
Nebembdi
NobiyAmbre
Nobembrc
December
Desembdi
DisOmbre
Desembre
new moon
lomi bu1On
bggong buw g n
bagong bulan
first quarter
of the moon
tanay ksut
bulan
palaki ang
buwän
primerong
kwarto
last quarter
of the moon
son kegfan
bulOn
paliit/papatAy
ang buwAn
katapusan
kwarto
full moon
hileng
kabililgan ng
buwgn
ugsud
85
year
halay
tabu
tuig
this year
nim halay ni
taOng
kasaluktyan,
it O
- ng taeng
it()
ini nga tuig
last year
halay gna
noting isaing
taft
sang una nga
tuig
next year
halay sut,
halay huli
sa isang ta611
madason tuig
Quantity and Number
Kbongen ne Kwenen
Dami at Bilang
Ang Kadamo kag Numero
quantity
kbongen
pandama
kadamo-on
many, much
wadag, won
mardmi
marami, madamo
few, little
M wenen, udl
kaunti
gamay,
diotay
how much
hilu blihen,
hilu btesen
magkano,
gaane
oila
86
how many
hilu kwenen
flan
pila
all
kdilen, msul6k
lahat
tanan
part, fraction
dumuhen
bahAgi
isa ka parti
group
bung
gr6po, pangkat
tumpok, kabon,
grupo
every
ket
bdwa't
tagisa-isa
more than
mukas
higit sa, mas
sobra
dozen
sfolO lewu
dos6na
dosena
less, lack
IA gefeten,
IA kily6wen
killang
kulang
how many times
hilu dulék
Hang b6ses
pila kabisis
number
kwenen
bilang
numero
count, number
ms6, lemilu
bilang
isip
half
s661
kalahati
tunga
one
sotu
isa
isa
two
lewo
dalawil
duha
three
tlu
tat16
tatlo
four
fat
apat
apat
five
limu
lima:
lima
87
six
nem
an im
an um
seven
eight
hitu
wolu
pith
nine
ten
sy6m
wal6
siydni
pitu
walo
sfold
sampu
eleven-nineteen
sfolb + lemilu
labing + the
unit number
hundred
lematu
daAn
thousand
lemibu
sfole lihu
sotu kati
kestodol
lemilu
lib°
ilia + unit
number
pasunod sang
numero
add
kesetniii,
dugang
subtract
kek6, k6
magdagdgg,
pagsamahin
magbdwas
multiply
kessulit
hens661
n6161
magmultiplika
multiplikason
tunga-on
kdeen deng
setnfl
kabuudn,
total, soma
too thousand
million
sequence, order
divide in two
divide among many
sum, total
siyam
isa kagatus
isa kalibo
laksä
drigaw
hati
bahagi
88
napul6
napulog isa,
etc.
napulo kalibo
milyon
koha
b a h in on
ang kabilogan,
suma
once
approximately
tek sulêk
mA10,
m6yOn
mi n s an
kun kaisa
humigitkumillang
siguro
Sense perceptions
Kmb Kehegnam
Pandama
Ang Kilala
sense of sight
ketngel, kton
paningin
panulok, panan-aw
see, perceive
ton, mton,
ketngel du
makakita,
mdmulat
pagtanaw,
talupangud
look at
temngel,
hemklol,
men 6g
turning in,
tingnan
pagtulok
look around
temngel hmilol
tumingin sa
paligid
tolok palibot
look yonder
temngel etuu
tumangw
tolok sa malayo
look for
mebel, hmebel
humdnap,
maghandp
panulok sa,
pangita
open eyes
mukat mata
mulat
muklat
89
cross-e y ed
blurred
blind
piyong
pikit
nakakakita nang matin-aw ang
panulok
malinaw
libat
(luting
kele
malubag
kmefon, lemobun malribb
bulag
hulag
butii
colors
white
black
grey
brown
kem betek
bukay
hitem
kobu
bulow
red
yellow
green
blue
bulb
m6161
lemnaw
lemnaw
close eyes
see clearly
hidong
tikaw ketngel
kulay
putt
itim
killay-ab6
killay-kape,
kayumanggi
pula
dildw
bórde, luntian
asill, bughâw
90
kolar
puti
itum
abo-abohon
kape-kayumangl
pula
kanario
berde
asul
smell
boo
am6y
s inghut
sense of smell
kungef boo
pangam6y
pagsinghut
fragrant
tilob boohen
mabang6
mahamot
smelly
moo
nangangamey
naga pangamyon,
bah6
stink
sidek boohen
mabdhO
mabahb
rancid
boo mn61
ant6
map an-os
sense of taste
hemgn6m nom
panldsa
ang damil
taste
non
16sa
damil, tilaw
tasteless
laen dO n6men
waldng 16sa,
matabang
wala damil,
malas-ay
bad taste
sidek n6men
masamâng 16sa
malain ang damil
delicious
mn6m, tey mn6m
masardp
manumit
salty
h66t kahi
madlat
maasin, parat
sweet
mi
matamis
mat am-is
hot, peppery
des mala
maanghang
makahang
bitter
h66t
mapait
mapait
sour
msom
madsim
maaslum
puckery
hied
ma-aplod
91
sense of hearing
khungol uni
pandinig
ang pamati-an
deaf
bokong
bingi
bungol
hear
mungol
m6rinig
bat i-an
listen
hnungol
makinig
pamati
obey
nimOn, loth
sumundd
tuman, sunod
believe
hentahu
maniAidla,
nagpati,
mandmpalatdya, nagto-o
mandlig
touch
ncft, nogot
hipO
tandog . , hikap
numb
hilon
manhid, waldng
pakiramddm
indi maka batyag,
binhod,
nagabinhod
rough
mi long
magaspdrig,
maligasgas
magaras
soft, tender
lemek, minog
malambOt
humok, malum-ok
tough, hard
mnemet, mgel
matigds
matig-a
stiff
tudel
matigds
mat iskog
smooth
mlo
makinis
mapino
slimy
medel
madulds,
malandas
mad an log
92
Mental Processes
Km6 Kehedem
Pag-iisip
Ang Pagdumdum
thinking
think
kehedem
hendem
kaisipan
mag-isip
panghuna-huna
panumdum, isip,
hun g 'ind
understand
tng6n, glileb
pang-undwa,
pagkaundwA
pagintiendi,
pagpa-athag
know
know how
knalam
hulung
al am
mardnong
hibalo
mahibalo
clever, smart
hulung matul
matalino
maalam, alisto
a clear state
of mind
tikaw kehedem
bait
alisto
common sense
hulung hedem
hulung mild
sentido kum6n
sentido kumon
mauug nayan
may kaalam,
pagkilala
discernment
meaning
lanen, tennefen kahulugdn,
diwA
kahulugan
guess
temsob, tn6d6
pakton, pakot
manghdlA
93
recognize
dil6
makilgla
wise
marinong,
temng6n,
mutek, hulung
pantds
maalam, may utok
dumb
lä temng6nen,
13 hulung
hedem
bah°
bugok, mang-ng6
crazy
lengel mata,
nungel
luku-luko/
luka-luka,
bu-ang, tunto
luka-lukd,
sird ang ulo,
nasisiraAn ng
bait
forget
klif6t, kmif6t
makalimot
remember
ghedem, gtulen
mdaladla
bé nawa, ghel
be nawa
emotions
kmb kegn6m
damddmin
balatyagon
good
hyu
mabiti,
mah6say,
maga11ng
maayo
very good
tey hyu
ndpakabilti
maayo gid
contented
gsengel nawa
masiyahan
nabusog, kontenti,
tamä, husto
not good, bad
13 hyu, sidek
hindi mab6ti,
masam3
malain
94
nakilala
nalipat
dumduman
want, like
m6y6
gustd, ibig
luyag, gusto
not want
kenb6, lb
m6y6en
hindi gust6/
ibig, dyaw
indi maluyag
happy, gay
hligal, lingas
masayd,
maligdya,
nat6tuwd,
nalillug6d
malipayon,
manaya naya
feeling
(physical)
kegn6m,
gemndm
pakiramdAm
pamatyag
feeling (moral)
kehedem, nawa
damddmin
pamatyagon
appreciation
kd6y6n, ksal6
pdgpapahalagA
dayahon
to feel;
understand
hen-gn6m,
tng6n
dumamd, mAdamd, maintiendehon
mdramdamdn
without feeling
laen nawahen
waldng
pakiramddm
wala balatyagon
smile
gem6
ngiti
yuhum
laugh
kmuli
tdwa
kadlaw
sad
hebang nawa
malungk6t
nasubo
cry, weep
(with or
without tears)
mkik
umiydk,
tumdngis
hibl
cry (with tears)
lemwok
luhä
95
astonished,
surprised
tenga
nahigla,
nagtilat
natingala
startled
ketut
nagulat
kibut
marvel
hentaw
humdnga
natingala, tamhaga
love
kbong nawa
umibig, umirog, gugma
magmandl,
gumiliw
lonely, to
miss someone
hall()
hinahandphdnap
nahidlaw
hate, loathe
'cuto nawa
petit,
kasuklamdn
kuntra
help, assist
tObOng
tumillong
bulig
save, rescue
lenwd
maglintds
luwason
pity
knodu
naloy-oy
angry
lembut
madwd, dwd,
habdg
galit
tear, general
tafa nawa
tract, sinddk
hadlok
fear with
worry
lenungun nawa
pangambd
magkahadlok,
kabalakahan
fear (terrified)
likb
sinddk
hinadlokan,
hadlok
kabalisandn
kalisod, balaka
worr ymunu
nawa
96
akig
dare
benldt
nangahas
makahas
brave,
courageous
leibb
matapang
maisog
bold
161)6
matApang,
malakas ang
lodb, walang
gtlat
maisog
bashful
myak gu lem
mahiyain
maholo on
lazy
mduk
tamad
tamad
embarrassed
myak
nahiya
nahuy-an
evaluations
and kme ketnef
tatasahan
ang pagbanta
satisfactory
hyu, gebla
nakasisiyd,
kasiyas iya
maayo gid
moral
hyu, tedeng
mabuti
moral
immoral
la tedengen,
sidek kmd
masama,
mandlay,
malaswd,
saladla
immoral
fortunate
mungkul, hyu
bag/
mapillad,
mastuderte
mapalaron,
may swerte
by chance
geslaen
nagkataft lang
nalagpatan
97
right, correct
tAde
tAmA, tumpAk
husto, matarung
not right
lA t6d6en,
salA
hindi tamA/
tumpAh, mall
indi tama, indi
husto
true
tahu
toto6, tUnay
husto, mato-od
false
k6ng
mall, sdia,
hindi toto6/
tAmA
butig
two-faced
kaan lafinen
d6ble-kgra,
traid6r
traidor, duha
guya
refuse
kenhe
pahindian,
tanggihAil
nagpangidi
choose
11616k
pumill, mamili
pili
state, condition
m6 kmoen
kalagayan
kahimtangan
dry
matIng, kti
tuy6
mala
wet
11616
basA
basA
firm, stable
mbegel, gsalig, matatAg
IA sliwohen
masaligan, indi
mati-ong,
malig-on, pag-on
coarse
lembang botuen
malaki
mabahol
fine
lemnek botuen
pino
pino
98
lubak-lubdk,
likil-likb,
hindi pantay
balth-bak6,
uka-ukä
kodol-kodol
irregular,
uneven
sigol, la
sengeden
wrinkled
seblisuk
clean
melvis
malinis
matinlb
dirty
nusing
marumi
maghigkO
filthy
têtb, all
nusing
same
senged
same, as
senged, henged, katillad,
allad
lumun ke
different
tOlOng, la
sengeden
iba, kaiba
lain sa
still , calm
tinof
tahimik,
paydpa
kalma, malinong
like this
lumun ni,
ni dii
ganitO
subong sini
like that
lumun yó
ganiyan
subong sina
solid
mgel, lebotb,
la meêlen
but"
bilog
kunot
bolingong
purel)
99
pareho
pareihas sang
liquid
meel
likidó, tunaw,
iusaw
tunah-
old
tuha, labi,
legen
ItIma
daan
POW
lomi
Social Interaction
Kesetngan Be Kern numu
Pak: k s a l ameba sa lipunan
.Ang Pagt1Ton
communication
talk
converse
discuss
kme kesetngan
mud61, on
stolOn
semtulan,
sentulon
pakiki_;ag-usan
pdghamhal
magsalital
mahIplig-tisar
hamhal
pakig hamhal
pakig ha-is
tell
tulOn
sablhin,
magsdhi
siling
call
command
tmalla
tumdwap
mag-iitos
tawa g
dOk
100
rag-usd”an
sugo
announce
mon, tul6n,
hfungol
ipandyag,
ipabatid,
ipaaldm
ipabutyag,
lawag
repeat
nulit, bud bud
ulitin
liwat
speak, in place
of, substitute
dung 16w6
nagapakig hambal
makipag-usap
ako sa ngalan
pars sa/kay
+ common noun
or person's
name
to defend/speak
for a person
mofin
ipagtangg61
naga-apin sa
betray
hekfO
magkdnul6
traidor
scold
m616w, bn616w
magmurd,
murdhin
akig
whisper
sboyong, muteb
bumulang
hutik
fluent
tey hulung
matatds
magsalitd
madalas
ask
sm616k
magtanOng
pamangkot
request
tinok
makillsap
paki-
request
permission
nbal
pahintillot
pangayo sing
permiso, hanogot
answer
'gala
sag&
sabat
decide
n616k, natul
magpasiyd
disision
101
agree
hen-el, knotuk,
mung
umdyon
permit
hlus
permiso,
hanogot
,
kapahintulutdn
refuse
kenhe, he
tumanggi,
tanggihdn
pangidi, sikway
thank you
koduhem du
mligpasaldmat
salamat
you're welcome
ton du we,
omin he
walling anumAn
_
,
wala sing
ano man
teach
tmolok
magtfiro
tudlo
warn
hetng5n gna
balaan, bantakin pa-andam
example
halimbdwA
solondan
tell the truth
ma hdalang,
nib lolb
tulOn ktahuhen
magsAbi ng
toto6
magsugid sang
matuod
lie
tmulOn IKE:mg
magsinungaling,
magyabdng
hutig
accuse
dneiem, dmuen
magparAtang,
mag-akus5
akusar
deny
hnald
magtatwd,
itatwa
paning-wala
complain
sgil, skuya
magrekldmo,
magsumbeng,
dumaing
nagsumhong
102
sogot
exaggerate
hbong lob
palakihin,
palabisin
sobra nga sugid
tease
modoy, dt,
kneyek
magbir6,
manl6ko
lahog, sunlog
jeer
hemwog, tmondo, manlib6k,
hemgnok
manuyä
panghikay
ridicule
semdekt, hemn6
mangutyä,
manuya
ya-u-ya-u
curse
hemdwata bak,
smaft
sumpain
pakalain
pakamala-ot
blaspheme
muck61 sidek
ebt Dwata
lapastangtnin
pasipala
vulgar
ud.61
be quiet
hetinof
manahimik
maghipos
noise
uni, hebnes
ingay
gansal
loud speech
uc161 mgel
malakts
magahod
shout
hett
humiy6w,
sumigdw
singgit
scream
lemangat
tumili
siyagit
commotion
hebnes
magkagult,
mag-ing gy
ginarot,
ginahod
la
m616sen bast6s,
magaspang
ang ugali
103
bastos
stammer
Oda
mautdl,
magpautaldtal
utol-utol,
pith
whistle
mnuhul
sTpol
panihol
hissing sound,
calling one's
attention
hemsit
suts6t,
pasuwit
panit sit
to blow a whistle
mfilw
pumito
pamito
to call for
help
dmawat
magpagibik
pangayo tahang
o bulig
values
kem sen-galu
tau
mahalagahin
ang gihu sang
tao
self-esteem,
self-worth,
self-respect
tiloh kwiten
ktauhen
am6r prtlpio
may tindog,
may kalidad
shame
yak
hiya
huya
cooperation
kest6b6ng
bayanihan
binoligay
field share
work
ht6bOng,
sent6b6ng
pal6song
pinta-kasi
go-between
bling, semblbing tagapamagitan,
tuldy
104
manog patunga
debt of
gratitude
nawa la gbala
du
dtang na lodb
hospitable
hm6d6, hemduf,
hyu kmoen liè
kem dumuhen
magilaw (may
maabi-abihon
maganddng
kaloobdn) sa
mga panadhin,
bukds ang
tandnan sa mga
panadhin
gift
basa
regdlo
ethnic group
Ray tau, sotu
but tau
etnik6, panlipl etnico gropo,
pondok
race,
national
but tau
lahi
lahi, sahi sang
rasa
tribe
bung sotu but
tau
tribu
tribu
black race
kem tau hitem
ldhing itim
maitum nga sahi
brown race
kem tau bulow
Falling
kayumanggi
kayumanging sahi
human race
tau lem benwu
ldhl ng
sangkatadhan
nga rasa sang
tao
white race
kem tau bukay
ldhing puti
puti nga rasa
yellow race
kem tau m6161
ldhing dildw
kanario rasa
y
105
clan nga
kabalaslan
dulot, regalo
party, banquet
yo kem ma lelen uri ng libangan halampangon
sugAl, huw6go
sugal
sugal
blaha
bardha
baraha
seciang onuk
sabong
bulang
inum sang alak
minum yem ninum maglasing
lemengel
stutul
pagkukuwentrinan maghistoria,
sugil-anon
ma ken
piging
may handa ponsion
sports
boxing
races
kem la mdengen
sesuntuk
skuya
horse races
skuya kuda
wrestling
fencing
sbuna
stib6
entertainment
gambling
playing cards
cockfighting
drinking wine
telling stories
106
laruan
baksing
takbilhan
kar6ra (ng raga
kab6yo)
bunt;
eskrimalidn
halampangon
boksing
palumba
palumba sa
kabayo
dumogan
eskrima
tugteg, huni, kanta
tugtOgin
music
utem + name
of instrument
musician
tau hulung +
instrument
play music
name of instru- tumugteg
ment + infix
-em-
sing
lemingun,
semngal
umewit
kanta
voice
lihol, lemihol
hoses, tinig
tingog
song
lingun, sngal
dwit
kanta,
kalantahon
folk song
hlolok, lingun
katuttibong dwit kundiman
dance
madal
sayew
sa-ut
folk dance
adal, kadal
katutebong
sayaw
sala-uton
gong
blewen
gong, batinge
agong
Muslim gong
klintang
kal inteng
kulintang
drum
tnonggong
tambel
tambor
beat, tap
kerns al
kalatukin,
katug in
pikpikon
trumpet
few
trumpeta,
torotot
trump ita,
torotot
musikero,
mgnunugth
107
musikero
pahoni
horn of animal
used as a
trumpet
f6v, nme be
hanga 6g6f
tamb611
trumpitang
sung ay
flute
sloli
plarita
pluta
blow
nyu
hipan
hoyop, patunog
death
be klef tau
kamatayan
patay
deceased
matay, mlef
ang yum5o, ang
patay
pumilnaw/nasira
corpse
16w6 yem matay
bangkay
bangkay
mourning
langag
nakaluksa,
magluksa
nagaloto
wake
modung
ldmav, lamaydn
bantay sa patay,
pulaw
contribution
t6d6 t6h6ng,
amut
ablloy
bulig, amot
funeral
kebeng
'thing,
pdglilibing
lubong
cemetery
tonok gunun nil
libingan,
y6 kem lebeng
kampusanto,
sementeryo
kampusanto,
sementeryo
grave
guilt) lembeng
pantiyon
I
puntfid
108
gravestone
botu gel HO
lebeng
ldpida
pangalan sa
pantiyon
candle
kendilA
kandflA
kandila
flower
bulak
bulakldk
bulak
soul
balu
kdluluwd
kalag
wedding
kesyehen
pagkakasdl
kasal
parental
arrangements
slai
from bride's
family
fi gu dlibun
from groom's
family
fi gu dlogi
visit
lawa
engagement
slinti
set the date
mfêt buteng
extend the
date
msud buteng
arrival of
appointed day
hto buteng
wedding feast
me ken
panbati
nakipagkásund6
pamalayi
pension
109
going to a
wedding
mulu
to dress and
adorn
hemget
a skirt worn
crisscross
the chest by
the groom
slibay
to welcome
hemta
giving of
betelnut
to guests
happy
sfamak
hligal
to dance
madal
to beat 3 or
4 gongs in
rythmn
smagi
to drum
tembol
to play guitar
hemglung
to sing (ballad)
hlolok
to sing from
each side
one after the
other
slingun
mamonsion
lipay
110
sacaw
sa-ut
tambal
tambor
horse Eight
sekêt kuda
exchanging
of food
between bride
and groom's
family
skay bigu
to remove
blanket used
to cover the
flat basket
of cooked rice
tmuke bigu
to pull someone and put
his hand in
the cooked
rice on the
flat basket
sekteng,
kemteng
sticky rice
cooked in
leaves and
shaped like
cones
blongon
to feed
hemken
to give to
drink
hinum
111
to serve or
distribute
food
smagid
that which
begins the
exchange of
property and
the dowry
lOs
property
kimu
exchanging
of property
seblay kimu
dowry
sunggud
listing of
property
exchanged
and given
sail, small
wedding ritual
signifying
couple is
married
semtutuk bukol
leaving
skas
maglidin
bigay-kaya
112
sirbi
Religion
Be Kehtahu
Relihiyon
Ang Reliyon
Christianity
Lord, Master
Kehtahu be
Dyisas Kdays
Gunu mogot
Jesus
Jesus Christ
Dyisas
Dyisas Kdays
Saviour
God
God, the
Father
Kristiyanismo
Kristiyanismo
Panginan
Jests (Hesus)
Gino-o, Amo
Jesucristo
Jesus
Jesu Kristo
yem lemwa tau
Tagapagligtgs
manluluwas
Diy6s
Diy6s Amg
Dios
Dios nga Amoy
Diy6s Anal(
Dios nga Anak
God, the Holy
Spirit
Holy Spirit
Dwata
Dwata, duhen
yem MA to be
longit
Dwata, duhen
yem Ngaen
Dwata, duhen
yem Tulusen
Tulus Dwata
Diy6s Espirit6
Santo
Espiritu Santo
Dios nga
Spirito Santo
Spirito Santo
heaven
longit
lingit
langit
God, the Son
113
immortality
14 mataven
Redeemer
sin
sinner
repent
forgive
Word of Cod
Holy Scripture
yem tau msok
said
tau gemsaln
hegsel ne
kmogol
hnifOt
Mel Dwata
Sulat Dwata
Bible
chapter
verse
Satan
devil
Bok Dwata
saftel
bets
Seitan
busaw
believer
prayer
to pray
tau hemtahu
kni he Dwata
mni be Dwata
waldng
kamatayan,
waldng mdliw
Manunilbos
kasaldnan
makasaldnan
magsisi
magpatRwad
Salitii ng Diyds
Banal nu
hasulitan
Bibliyil
kapitula
la:Ate
Sdtands
demönyo,
diyilblo
manandmpalatayd
panaldngin
manalangin,
magdasAl
114
wala katapusan
manunubos
casalanan
makasasala
hinosolsol
patawad
Pulong sang Dios
Bala-an nga
Pulong
Bibliya
kapitulo
hersikolo
Satanas
demonyo
tomolo-o
panga moyo
magpanga moyo
worship service
khungol udel
Dwata
pananambdhan
magsimba
to worship
hmungol,
dm6yOn ke
Dwata
sumambd
simbahon
to go to church
magew ehe
gunO tmaba
Dwata
sumimbd
magkadto sa
simbahan
church
,gunu tmaba
Dwata
simbahan
simbahan
Bible study
hemnagi Udel
Dwata
pag-aaral ng
Bibliya
magto-on sang
Biblia
pastor
tau tmolok Udel pastor
Dwata, fastol
pastor
priest
fadl, fastol
kem ketiliku
pari
elder
tau smugung yem matanda sa
tau tmolok
Iglasiya
Udel Dwata
nun
maddi
madre
madre
deaconess
dikunis
diyakonedsa
dikonisa
deacon
dikun
diydkone
dikon
false gods
kem dwata keng
diyds-diyasan
dios-dios
fasting
hwasa
pag-aaydno
poasa
la
mken
115
par/
ang tigulang
sang simbahan
animism
kehtahu bê
kem husaw
pagkapagano
diwatahon
customs
adat, asal
ugali,
kaugalidn
ugali, kustombre
superstition
lii, de hentahu pamahiin
diwatahan, lihi
omen
udel muhen,
neet
pangitdin,
babala
panimad-on
spirit
busaw
espiritd
spirito
spirit offering
dsil be husaw
pag-adlay,
sakripisyo,
handag
halad sa spirito
offer sacrifice
demsM
magsakripisyo
halad nga
sinonog
perform rites
sbulung
ritwal,
seremónya
seremonia
shaman
demwata, mton
babaylan
bn
magic
madyik
salamangkd,
mdhiya
salamangka,
madyik
supernatural
mtulus
kahimdhimaid
makagagahum
possess
nfun, nalak
pagharfan,
alihan,
alip in in
inangkong
taboo
hlii
ipinagbabdwal
rilii, dilian,
dalawadi-on
116
Grammatical
function words
Km8 Kt6d6 KudOl
Katawagang Pambalarila
Ang Gramatika sa Hiligaynon
pronouns
TOPIC
Class I : ou
'I'
ou, o
ak6
ako
'we' exclusive
mi
kamI
kami
'we' inclusive
tekuy
tAyo
kita
'you' singular
uu, u
ka, ikaw
ka, ikaw
'you' plural
yu
kayo
kamo
'we' dual
'he, she, it'
to
#, du(emphatic)
kitd, katO
kamo, kita
siyA
siya
'they'
lu
sil6
sila
117
Class II : -e
-e, -he
ak6
'we' exclusive
me
kami
'we' inclusive
tekuy
tdyo
'you' singular
-i, -hi
ka, ikaw
'you' plural
ye
kayo
'we' dual
te
kitd, katd
'he, she, it'
4
siyd
'they'
le
sild
-u, -hu
ko
'we' exclusive
me
ndmin
'we' inclusive
tekuy
ndtin
'you' singular
-em, -hem
mo
'you' plural
ye
niny6
'we' dual
te
nitd (not common)
'he, she, it'
-en, -hen
niya
'they'
le
nild
NON-TOPIC
Class III : -u
118
Class IV : dou
'I'
dou, do
akin
akon
'we' exclusive
kum
amin
amon
'we' inclusive
tekuy
dtin
atop
'you' singular
k6m
iy6
imo
'you' plural
kuy
iny6
inyo
'we' dual
kut
kanitd (not
common)
amon, atop
'he, she, it'
du, kun (emphatic only)
kaniya
iya
'they'
kul
kanila
ila
demonstrat bo
demonstratives
this (near
speaker)
ni, nim
it6
i.ni
that (far from
speaker)
y6
iyan
ato, ina
that (far from
both speaker
and listener)
to
iyan
didto, ato
here, to this
dini, bê ni
dito
diri
119
there, on that,
in that, to
that (far from
addressee)
ditu
do6n
didto
there, on that,
in that, to
that, (near
addressee)
edy6, he yó
divan
dira long
of this, like
this
lumun ni
nita
parihas ni/sini
or that, like
that
lumun y6
niydn
parihas sine
that over
there, yonder
tuu
noon
parihas sadto,
didto
pang-ukol
prepositions
from (indicating
place of origin)
lemwOt be,
huten
multi sa,
hOhat sa,
galing sa
halin sa
from (a person)
gu be
(multi) sa/kay
sa, kay, halin kay
at
be
sa, nasa
sa
to, toward
ebe
sa
pakadto sa,
padulong sa
120
as far as
efet be
hanggAng sa
asta sa
about
to
tungkel sa
natungod
pangatnig
kasugpon
conjunctions
and
ne
at
kag
but, however
okem, bede,
bede olo kem
pêro, ngdni't,
datapuwa't
pero, kun sa
bagay
yet, nevertheless, however
he, anien he,
bede olo kale
gayunmdn,
gayen pa man,
subdli't
subong pa man,
apang
plus, including
gomong
pati
pati pa
because
abay se
natungod,
dahildn sa,
bangud
ddhil sa, kasi,
sdpagkd't
so that, in
order to
ani, ant y6 se
pdra/dpang
apang, para nga,
agudto nga
since, whereas,
inasmuch as
ke lumun ye,
ke ye kmoen
ydmang,
yay5mang
before
gu laanen
bdgo
subong, kun
subong sine
sawala pa
for this/that
reason
ye se lewaten,
y6 gunun
palibh5sa
121
natungod sa
rason
instead, in
place of
mom
imbês, sa
halip na
magakoha sa
imbes nga
when, if,
in case that
ke, kesok
kung, kapag,
pagkd
kun, inkaso
when?
kilhin de,
kegenen de
kailan
san-o
if not
ke la
kung di, kung
hindi
kun indi
while
ige, tolo
nang, noting
samtang
then
omin, ominen yó noon
gani
after that
kogolen yo
pagkatdpos
niydri/noon
pagkatapos
lest, in the
hope that
deice
bakd/bakd
sakdli
hasi pa
while
igO, tolo
habang,
samantdla
subong, samtang
therefore, so
yó gunum mon
kavd, kaniyd/
samakatuwid
gani, amo gani
although, even
though
baluen, anien
bagamân,
bagamd't,
kahiman,
kahima't,
kdhit
bisan pa
as long as
syan ke
bastd
basta lang
122
with
belg
sa, kasdma,
kaldkip
sa
each, everytime
ket
tuwing
tag sa, kada
Or
ke, duhen ke
o, o kaya'y
o, ukon
yet, still, in
addition to
he, tolo/sana,
tnuen yd he
pa
pa, dugang pa
again, once more
bud, bud bud
sulek
muli,/uli
saliwat
already, now
deng, ni ne
na
tapus, karon na
not anymore,
no longer
la ne
na
karon na, wala na
indicates emphasis, and
politeness
kun
nga
paki
and, also, too,
ne, sneen
din/rin, pati
kag, gid, pati pa
either
kihu
kahit na
bisan ano lang
only, just,
merely
son, tek, tek
son, olon
lang/ldmang
ini lang, lamang
question
particles
k g , du, de
ba
eh-no, ba
particles
123
it was said
kun
daw/raw
daw
indicates
surprise
etey, tey gi
paid, aba
ha, gall, tu-od
indicates
certainty
kfi
yatA
siguro, tu-od
gid, gani
indicates the
speaker's hope,
desire, wish
yake
sana
kontani
first, yet
gna, haul tolo, mina
sana
ontani una
indicates
hesitancy, an
attention
drawer
e, e
eh ..
okay
e, el
initiator
o
ho-o
o
ini
terminator
used when
ni o, ni c
handing or
giving something
to someone
124
qualifiers
pantakda
pluralizer or
a particle of
estimation
kem, y6 kem
mga
mga
lest, might
ddke
bak5
basi
maybe, perhaps
do
sig6ro
siguro
somewhat, seems
ma16, lumun t6
m6dyo/tila,
mukhd/para
parihas, daw
sa amo
purely, all,
entirely
hib
p6ro, pandy
puro, tunay,
tanan
don't, prohibitive command
be
huw5g
indi
must, ought/got/
have to
ne e, yake
ddpat
dapat, kinahanglan
like, want
m6y6
gusto, ibig
gusto, luyag
hope, wish
hendeen, crème,
hend6n
n5is
laum, handum
dislike, not
want
kenbe, la
m6yoen
a yaw
indi
need, necessary
mu, wen muhen,
glok
baling
kailângan
kinahanglan
maging
mah imo
become
126
puro, husto
absolute
tahu duhen, hid piwa
can, could, may
gbek, a e- ke
puwedc
puwide, mahimo
seldom, rarely
gehlting
bihira
malaka
certainly, surely
Yd. , dohb
sigurado
sigurado
almost, nearly
mOyan, ud/ duen halos
suddenly
'Leda sut,
tilde kendel
bigla
hinali
again, once more
bud, bud bud
sulek
muli/uli
liwat, sa liwat
really, true
tahu
talaga
tu-od, matuod gid
very, quite,
extremely
tey, all, toy
all
masyddo
masyado
nevermind
kunen ne,
kunen de
bayaan?
bay-i na lang
wow
vev tev
uy
abaw
what, ah, oh
mye, bo tedu,
na
aha
aba
hey, to call
one's attention
E Wé...
hay
hoy
dali na gid,
diotay na lang
gid
interjections
126
short for Ina
th
ko 'm y
, moer'
is that so
w6 ye
nalol
nanay ko
tahu icO
talaga
tu-od gid
that's all
y6 ne, sOnen ne iy6n lang
okay
y6 ne
sige
sigi
go on
y6 ne henlas
sin'
sigi na,
padayona
127
ina lang
REFERENCES:
Daily Practice in Tagalog Core Curiculum;
English Tagalog Dictionary by L. English C.SS. R.;
Tagalog for Non Filipinos, Vol. 2, Units VI-X;
Muyargas, Soberano, Flores and the SIL Staff;
128

Documents pareils