o`zbekiston respublikasi oliy va o`rta

Transcription

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOShKENT MOLIYA INSTITUTI
Statistika kafedrasi
Bakalavriat yo’nalishlarida o’qitiladigan fanlardan ishchi
o’quv dasturlari
TO’PLAMI
TOShKENT
“IQTISOD-MOLIYA”
2006
Statistika kafedrasida bakalavriat yo’nalishlarida o’qitiladigan fanlardan
ishchi o’quv dasturlari to’plami, Toshkent: “IQTISOD-MOLIYA”, 2006 yil, 123
b.
Ushbu dasturlar to’plamiga institutda tayyorlanadigan bakalavriat
yo’nalishlarida o’qitiladigan fanlarining ishchi o’quv dasturlari kiritilgan. Mazkur
ishchi o’quv dasturlar to’plami O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
2001 yil 16 avgustdagi 343-sonli “Oliy ta’limning Davlat ta’lim standartlarini
tasdiqlash to’g’risida”gi qarori hamda Oliy va o’rta maxsus ta’lim ta’lim vazirliging
2004 yil 16 avgustdagi 199-sonli “Oliy ta’limni bakalavriat bosqichi yangi tahrirdagi
namunaviy o’quv rejasi bilan ta’minlash to’g’risida”gi buyrug’iga asosan ishlab
chiqilgan.
Mazkur ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus
ta’lim vazirligining Toshkent Moliya instituti qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiyuslubiy Kengashida muhokama etilgan va nashrga tavsiya qilingan.
“___” avgust 2006 yil 9-son majlis bayoni
Kengash raisi
A.Vahobov
Tuzuvchilar:
Shodiev X., TMI, i.f.d., prof.
Xamraev M, TMI i.f.n., prof.
Boltaev T., TMI, kat.o’q.
Urunov R., TMI, kat.o’q.
Taqrizchilar:
Xo’jaqulov X., TMI, i.f.n., prof.
Nabixo’jaev A, i.f.n., dots., O’zbekiston Respublikasi
Iqtisodiyot vazirligi Pul muomilasi, baholar va moliyaviy
balanslar bo’limining boshlig’i, O’zbekistonda xizmat
ko’rsatgan iqtisodchi.
© “IQTISOD-MOLIYA”, 2006
2ёёё
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
O’quv uslubiy boshqarma tomonidan
ro’yxatga olindi № ______________
«Tasdiqlandi»
__________________
Rektor A.Vaxobov
«____»_________2006 y.
«____»___________2006 y.
STATISTIKA
fanidan ishchi o’quv dasturi
Oliy ta’limning 3400000 «Biznes va boshqaruv» ta’lim sohasidagi
- 5340200 – «Menejment»
- 5340400 – «Biznes»
- 5340600 – «Moliya»
- 5340700 – «Bank ishi»
- 5340800 – «Soliqlar va soliqqa tortish»
- 5340900 – «Buxgalteriya hisobi va audit»
- 5341200 – «Investitsiyalarni moliyalashtirish»
- 5341300 – «Sug’urta ishi»
- 140000 - «O’qituvchilar tayyorlash va pedagogika» ta’lim
sohasidagi
5140900 - «Kasb ta’limi»
bakalavriat yo’nalishlari uchun
Toshkent – 2006
3ёёё
Mazkur ishchi o’quv dastur O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
tasdiqlashto’g’risida”gi qarori hamda Vazirlikning 2002 yil 2 fevral 54-sonli buyrug’i
va Oliy va o’rta maxsus ta’lim ta’lim vazirligi 2004 yil 16 avgustdagi 199-sonli “Oliy
ta’limning bakalavriat bosqichi yangi tahrirdagi namunaviy o’quv rejasi bilan
ta’minlash to’g’risida”gi buyrug’iga asosan O’zbekistonda uzluksiz ta’limning Davlat
ta’lim standartlari asosiy qoidalariga muvofiq institutning Statistika kafedrasi
tomonidan ishlab chiqilgan.
Statistika kafedrasi mudiri i.f.d., prof. X.Shodiev tahriri ostida
Tuzuvchilar:
Xamraev M., TMI, i.f.n., prof.
Muxrumbaeva M., TMI i.f.n., dots.
Qodirov F., TMI, kat.o’q.
Taqrizchilar:
Kafedra yig’ilishining _________________ bayonnomasi bilan tasdiqqa
tavsiya etilgan.
Kafedra mudiri
X.Shodiev
ta’lim vazirligining Toshkent Moliya instituti qoshidagi Oliy o’quv yurtlariaro ilmiyuslubiy Kengashida muhokama etilgan va nashrga tavsiya qilingan.
“___” ______________ 200___ yil ___-son majlis bayoni
Kengash raisi
A.Vahobov
4ёёё
1. Kirish
Bozor iqtisodiyoti bo’lajak iqtisodchilardan statistika fani va faoliyati bo’yicha
bilimlarini olish, real statistik ma’lumotlarni to’plash, qayta ishlash va tahlil qilish
ko’nikmalarini paydo qilishni taqozo etadi. Statistika fani ommaviy hodisa va
jarayonlar to’g’risidagi ma’lumotlarni to’plash, ishlov berish, tahlil va talqin
qilinishning umumiy qoida va usullarini o’rganiladi. Shuningdek iqtisodiyotda sodir
bo’ladigan hodisa va jarayonlarni makro va mikro darajada o’rganadi, tahlil qiladi va
statistik bashoratlaydi. Shu bilan bir qatorda bozor iqtisodiyoti faoliyatining shartlari,
jarayonlari va natijalarini hamda jamiyat taraqqiyoti qonunlarini va rivojlanish
tendentsiyalarini statistik ko’rsatkichlarda aks ettiradi.
Talaba bu kursni tugatgach, iqtisodiyotda yuz berayotgan jarayonlarni
miqdoriy
baholash
uchun
dastlabki
ma’lumotlarini
to’plash,
statistika
ko’rsatkichlarini hisoblash, tahlil va talqin qilish, iqtisodiy diagnostika bilan
shug’ullanish va boshqa ko’nikmalariga ega bo’lmog’i, iqtisodiy hodisa va
jarayonlarni miqdoran va sifat jihatidan baholash bo’yicha chuqur nazariy hamda
amaliy bilimlarini shakllantirishdan iboratdir.
Statistika fani bo’yicha ma’ruza va amaliyot mashg’ulotlarini o’tkazishda
(kompyuterlarda standart dasturlar asosida) “Internet” tarmog’ida joylashtirilgan
xalqaro tashkilotlar (UNStat, WVapk, IMF, EuroStat va hokazo) ning statistika
xizmatlari, MDH Statqo’mitasi, O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasi
va fond bozori ma’lumotlari, ko’rsatmalari, yo’riqnomalaridan foydalaniladi. Ushbu
fandan talabalar tomonidan statistika faoliyatining moliyaviy muammolarini o’z
ichiga olgan tematika asosida ilmiy-uclubiy sharhlar va referatlar tayyorlanadi. O’quv
jarayonida o’qitishning interaktiv usullari, test tizimi va nazoratning barcha turlari
qo’llaniladi.
5ёёё
Statistikaning fanidan o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha mashg’ulot
turlariga ajratilgan soatlar hajmining taqsimoti
1) «Moliya», «Soliqlar va soliqqa tortish», «Bank ishi», «Buxgalteriya hisobi va audit»,
«Investitsiyalarni moliyalashtirish», «Sug’urta ishi», «Kasb ta’limi» yo’nalishlari uchun: *
T/r
Mavzular
1
Statistika fanining predmeti,
metodi va vazifalari
Statistik kuzatish
Statistik kuzatish ma’lumotlariga
ishlov berish
Statistik ko’rsatkichlar
O’rtacha miqdorlar
Variatsiya ko’rsatkichlari
Tanlab kuzatish
O’zaro bog’lanishlarni
statistikada o’rganish
Dinamika qatorlari
Iqtisodiy indekslar
Tarkibiy tuzilishni statistikada
o’rganish
Jami 1-semestr
Iqtisodiy statistikaning predmeti,
Aholi va mehnat resurslari
statistikasi
Milliy boylik statistikasi
Asosiy va aylanma kapital
statistikasi
Iqtisodiy faoliyat natijalari
statistikasi
Tovar ishlab chiqarish va xizmat
ko’rsatish statistikasi
Ishlab chiqarish va muomala
xarajatlari statistikasi
Tashqi
iqtisodiy
faoliyat
statistikasi
Aholi
turmush
darajasi
statistikasi
Moliya va bahoning makroiqtisodiy statistikasi
Iqtisodiy
faoliyatning
samaradorligi statistikasi
Jami 2-semestr
Jami
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Jami
soatlar
6
Bakalavriat yo’nalishida
amaliy
ma’ruza
mashg’ulotlar
2
2
mustaqil
ta’lim
2
6
14
2
4
2
4
2
6
6
14
6
14
14
2
4
2
4
4
2
4
2
4
4
2
6
2
6
6
14
19
6
4
6
2
4
6
2
6
7
2
119
36
36
47
6
2
2
2
14
4
4
6
6
2
2
2
14
4
4
6
20
6
6
8
14
4
4
6
6
2
2
2
6
2
2
2
14
4
4
6
12
4
4
4
7
2
2
3
119
238
36
72
36
72
47
94
2) «Biznes», «Menejment»yo’nalishlari uchun:
*
- Izoh: 11-mavzuda ma’ruza 4 soat, amaliy mashg’ulot – 4 soat bo’ladi va jami ma’ruza 74 soat, amaliy mashg’ulot 74
soat, mustaqil ta’lim 94 soat; o’quv yuklamasi 242 soat bo’ladi.
6ёёё
T/r
Mavzular
1
Statistika fanining predmeti,
Statistik kuzatish
Statistik kuzatish ma’lumotlariga
ishlov berish
Tanlab kuzatish
O’zaro bog’lanishlarni
Dinamika qatorlari
Iqtisodiy indekslar
Tarkibiy tuzilishni statistikada
o’rganish
Jami 1-semestr
Iqtisodiy statistikaning predmeti,
Aholi va mehnat resurslari
statistikasi
statistikasi
statistikasi
Tovar ishlab chiqarish va xizmat
ko’rsatish statistikasi
Tashqi
iqtisodiy
faoliyat
statistikasi
Aholi
turmush
darajasi
statistikasi
Moliya va bahoning makroiqtisodiy statistikasi
Iqtisodiy
faoliyatning
Jami 2-semestr
Jami
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Jami
soatlar
2
amaliy
ma’ruza
mashg’ulotlar
1
-
mustaqil
ta’lim
1
3
5
1
1
2
2
2
5
6
6
6
6
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
6
6
6
2
2
2
2
2
2
2
2
2
57
18
18
21
2
1
-
1
6
2
2
2
6
2
2
2
5
1
2
2
6
2
2
2
3
1
-
2
5
1
2
2
6
2
2
2
6
2
2
2
6
2
2
2
6
2
2
2
57
114
18
36
18
36
21
42
7ёёё
2. Asosiy qism (72/36 soat ) *
1-mavzu. Statistika fanining predmeti, metodi va vazifalari (2/1 soat)
Statistika fanining paydo bo’lishi va rivojlanishi. Statistika haqida tushuncha.
Statistikaning predmeti va metodlari. Statistikaning asosiy tushunchalari: to’plam,
to’plam birligi, farqlanuvchi belgi, statistik vazn, statistika ko’rsatkichi va boshqalar.
Statistika uslubiyatining xususiyatlari. Statistikaning umumilmiy va maxsus
metodlari. Statistika tadqiqotining an’anaviy va zamonaviy metodlari. Statistika
tadqiqotining bosqichlari. Statistika fani va faoliyatining tabaqalanishi. Bozor
iqtisodiyoti sharoitida statistika vazifalarini ravshanlashuvi. Statistika sohasida
xalqaro hamkorlik. Statistika faoliyatini tashkil etilishi. O’zbekiston Respublikasida
statistika faoliyatini tashkil qilinishining huquqiy asoslari.
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 16, 20, 21, 22, 36
2-mavzu. Statistik kuzatish (2/1 soat)
Statistika axboroti (informatsiyasi) va yagona axborot maydoni: mohiyati va
tashkil etilishi. Statistika kuzatuvining asosiy tashkiliy shakllari, turlari va usullari.
Statistika kuzatuvining dasturiy–uslubiy va tashkiliy masalalari. O’zbekiston
Respublikasi statistika kuzatuvini o’tkazuvchilar: davlat statistika kuzatuvi, tarmoq
(idoraviy) statistika kuzatuvi va boshqalar. Statistika kuzatuvlarini o’tkazish
ob’ektlarining bosh to’plami. O’zbekiston Respublikasida EGRPO (korxona va
tashkilotlarning yagona davlat registri) ni joriy etilishi. Statistika kuzatuvida –
statistikaning asosiy tamoyillari: ishonchlilik, holislik, beg’arazlik, dolzarblik,
qulaylik, dolzarblik, qiyosiylik va barqarorlik, ochiq-oydinlik va oshkoralikni
ta’minlash borasidagi vazifalar. Statistika kuzatuvida yangi axborot texnologiyalarini
qo’llanilishi.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 14, 16, 18, 20, 21, 22,
*
«Menejment», «Biznes» yo’nalishlari uchun 36 soat, qolgan yo’nalishlarda 72 soat.
8ёёё
3-mavzu. Statistik kuzatish ma’lumotlariga ishlov berish (4/1 soat)
Statistikada jamlash va guruhlashning ahamiyati. Statistika ma’lumotlarini
guruhlash. Guruhlash va tavsiflash (klassifikatsiya). Guruhlashning turlari: tipologik,
tuzilmaviy (strukturaviy), analitik va boshqalar. Guruhlashtirish belgisi. Guruhlar
soni va intervallar (teng, teng bo’lmagan va maxsus). Guruhlashtirishda variatsiya
ko’rsatkichlaridan foydalanish. Guruhlash natijalarini iqtisodiy-statistik baholash.
Statistika guruhlarini taqqoslashtirish. Hududiy, davriy (vaqtli), balans va boshqa
turdagi
guruhlashtirishlar.
Statistikada
ko’p
belgili
va
ko’p
o’lchamli
guruhlashtirishlar. Statistikada taqsimot qatorlari, ularning elementlari va turlari.
Statistika jadvallari: tushunchasi, turlari, tuzish qoidalari. Statistikada grafik usuli.
Grafiklarning asosiy elementlari, tuzish qoidalari va ularning turlari.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 14, 16, 18, 20, 21, 22, 29
4-mavzu. Statistik ko’rsatkichlar (2/1 soat)
Statistik ko’rsatkichlar haqida tushuncha, ularning ahamiyati va funktsiyalari.
Ko’rsatkichlarning tavsifi, turlari. Statistik ko’rsatkichlarga qo’yilgan asosiy talablar.
Statistika ko’rsatkichlari tizimi. Ko’rsatkichlar o’rtasidagi semantik, stoxastik
va funktsional bog’lanishlar.Statistik ko’rsatkichlarni ifodalash shakllari. Absolyut
(mutlaq) miqdorlar, ularning turlari, o’lchash usullari. Nisbiy miqdorlar: ahamiyati,
ifodalash shakllari, turlari. Absolyut va nisbiy miqdorlarni birgalikda (kompleks)
qo’llashning muhimligi. O’zbekiston Respublikasida asosiy va joriy statistika
ko’rsatkichlarini xalqaro. standartlar, tushuncha va qoidalar asosida hisoblashga
o’tish borasidagi Davlat dasturini bajarilishi. O’zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy
indikatorlari.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 16, 18, 20, 21, 22, 29
9ёёё
5-mavzu. O’rtacha miqdorlar (4/2 soat)
O’rtacha miqdor (daraja)lar: mohiyati va ahamiyati. O’rtacha miqdorlarning
tasnifi. Analitik va tuzilmaviy o’rtachalar. O’rtacha arifmetik, o’rtacha garmonik va
boshqa analitik o’rtachalar. Arifmetik o’rtachalarning matematik xossalari va ulardan
foydalanish. Tuzilmaviy (strukturaviy, pozitsion) o’rtachalar. Moda, mediana,
kvartili, detsili va boshqalar. Tuzilmaviy o’rtachalardan statistik tadqiqotlarda
qo’llanilishi. Ko’p o’lchamli o’rtachalar, ularning mohiyati, hisoblash usullari,
ahamiyati.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 12, 16, 18, 20, 21, 22,
6-mavzu. Variatsiya ko’rsatkichlari (2/2 soat)
Variatsiya haqida tushuncha, uning mavjudligining sabablari. Variatsiyaning
absolyut va nisbiy ko’rsatkichlari va ularni hisoblash usullari. Dispersiya
turlari.
Muqobil (alternativ) belgi dispertsiyasi. Dispersiyalarni qo’shish qoidalari.
Dispersiyaning muhim matematik xossalari va ulardan foydalanish. Taqsimot
qatorlarida variatsiyani statistik o’rganish. Iqtisodiy-statistik tadqiqotlarda normal
taqsimotning ahamiyati.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 16, 18, 20, 21, 22, 24, 36
7-mavzu. Tanlab kuzatish (4/2 soat)
Tanlama metodi haqida tushuncha. Bozor iqtisodiyoti sharoitida uni qo’llash
sabablari va asosiy shartlari. Tanlama kuzatuvining bosqichlari. Bosh va tanlama
to’plam. Bosh to’plamdan birliklarni tanlab olish usullari. Tasodifiy, mexanik, tipik,
rayonlashtirilgan va boshqa turdagi tanlash usullarining tashkiliy va uslubiy
xususiyatlari. Ko’p fazali tanlash, momentli (fursatli) tanlash va kichik tanlama va
boshqalar. Anketa usulida tanlama kuzatuvi.
10ёёё
Tanlama kuzatuvidagi xatolar. Tanlama kuzatuvi natijalarini bosh to’plamga
tarqatish usullari. Tanlamaning zaruriy miqdorini aniqlash. Moliya-iqtisodiy va
ijtimoiy tadqiqotlarda tanlab kuzatish usulining qo’llanilishi.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 16, 18, 20, 21, 22, 35, 36
8-mavzu. O’zaro bog’lanishlarni statistikada o’rganish (4/2 soat)
Hodisa va jarayonlarning umumiy bog’lanishlari ularning turlari va shakllari.
Bog’lanishlarni statistikada o’rganish usullari: yondosh qatorlar usuli, analitik
guruhlash, grafikda tasvirlash, indeks usuli, balans usuli va boshqalar.
Iqtisodiy-statistik
tadqiqotlarda
dispertsion
tahlilning
qo’llanilishi.
Korrelyatsion-regression tahlil. Moliya-iqtisodiyot sohasidagi hodisa va jarayonlarni
tahlil qilish uchun regressiya tenglamasining shaklini tanlash. Juft, xususiy va ko’p
faktorli korrelyatsiya. Bog’lanish kuchi (zichligi)ning ko’rsatkichlari.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 12, 16, 18, 20, 21, 22, 33, 36
9-mavzu. Dinamika qatorlari (4/2 soat)
Dinamika qatorlari. Dinamikalarning turlari. Dinamika qatorlarining asosiy
analitik
ko’rsatkichlari.
Dinamika
qatorlarini
tahlil
qilishda
noan’anaviy
ko’rsatkichlardan foydalanish: jadallashtirish (sekinlash) sur’ati, kuchaytirish
(bo’shashish) sur’ati va boshqalar. Dinamika qatorlarida o’rtachalar. Dinamika
qatorlarida trendni belgilash usullari. Mavsumiylik va uni statistikada baholash
usullari. Qatorlarni yagona asosga keltirish, sirg’anchiq o’rtacha darajalarini
hisoblash, analitik tekislash va boshqalar. Mavsumiylik va uni statistikada baholash
usullari. Iqtisodiy barometrlar xaqida tushuncha, ularni hisoblash va foydalanish
masalalari. Kon’yuktura statistikasini tashkil qilishning zarurligi.
Dinamika qatorlarida ekstrapolyatsiya va taxminlash. O’zaro bog’langan
(o’zaro aloqali) dinamika qatorlarini tahlil qilish.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 16, 18, 20, 21, 22, 26
11ёёё
10-mavzu. Iqtisodiy indekslar (6/2 soat)
Iqtisodiy indekslar: mohiyati, ahamiyati va rivojlanishi tarixi. Indekslarning
klassifikatsiyasi. Bazisli va zanjirsimon indekslar.Alohida va umumiy indekslar va
ularning qo’llanilishi. Miqdoriy ko’rsatkichlar indekslari. Sifat ko’rsatkichlar
indekslari. Baho indekslarini hisoblashda vazn masalasi. E.Laspeyres (F.Virst),
G.Paashe, (T.Mann), A.Marshall (F.Edjvort), I.Fisher indekslari. O’rtacha darajaning
dinamikasini indeks metodi yordamida o’rganish.
O’rtacha darajaning dinamikasini indeks usulida o’rganish. Omilli indeks
tahlili. Iqtisodiy ko’rsatkich va qo’shimcha o’sish (absolyut va nisbiy) faktorlari
hissasini baholash. Hududiy indekslar. Makroiqtisodiy tahlilda indekslardan
foydalanish. Makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni mamlakatlararo taqqoslash, deflyatorindekslar, iste’mol baholari indeksi, qimmatli qog’ozlar bozori holatini o’rganuvchi
(fond) indekslar va boshqalar.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 16, 18, 20, 21, 22,
11-mavzu. Tarkibiy tuzilish statistikada o’rganish (2/2 soat)
Tarkibiy tuzilish (struktura)ning mohiyati va o’rganish vazifalari. Struktura va
strukturaviy siljish ko’rsatkichlari. Strukturaviy siljishlarni yig’ma holda baholash
usullari:
chiziqli
koeffitsienti,
Salai
koeffitsient,
indeksi.
kvadratik
koeffitsient,
Kontsentratsiya
va
K.Gatevning
integral
markazlashuvning
statistik
ko’rsatkichlari. Aholi daromadlari, sarf va iste’moli, mulkiy tabaqalanishini
ifodalashda Lorents egri chizig’i va Djini koeffitsientidan foydalanish.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 16, 18, 20, 21, 22,
12ёёё
12-mavzu. Iqtisodiy statistikaning predmeti, metodi va vazifalari
(2/1 soat)
Iqtisodiy statistikaning ob’ekti va uning xususiyatlari. Xalqaro amaliyotdagi
iqtisodiy faoliyat tushunchasi va uning chegaralari, ishlab chiqarish faoliyati
tushunchasi. Ichki va milliy iqtisodiyot, rezidentlar va norezidentlar tushunchasi.
Iqtisodiy statistikaning predmeti, kursning strukturasi, uning boshqa fanlar bilan
aloqadorligi. Iqtisodiy statistikaning nazariy va metodologik asoslari. Iqtisodiy
statistikada qo’llaniladigan umumilmiy metodlar, maxsus yondashuvlar, iqtisodiymatematik metodlar. Iqtisodiy statistikaning vazifalari.
Iqtisodiy statistikaning ko’rsatkichlari tizimi. Bozor iqtisodiyoti davrida
iqtisodiy statistikaning ko’rsatkichlari milliy tizimini tuzish xususiyatlari.
Muhim umumiqtisodiy tasniflar, guruhlashlar, nomenklaturalar va ularning
makroiqtisodiy tahlildagi ahamiyati. Milliy iqtisodiyotning tarmoqlari, sektorlari,
bloklari klassifikatsiya (tasnifi)si, iqtisodiy faoliyat, mahsulot va xizmatlarni
klassifikatori.
Statistika kuzatuvining instrumenti bo’lgan korxona va tashkilotlarning yagona
davlat registri (KTYaDR)da xo’jalik birliklarini hisobga olishning maqsadi, vazifasi
va tartibi.
Korxona(tashkilot)larning xo’jalik sub’ekti va hisobot birligi sifatida
mulkchilik shakllari, iqtisodiy-hududiy belgisi, iqtisodiy faoliyati, ma’muriy va
idoraviy tasarrufi bo’yicha tasniflanishi. Korxonalarda statistika kuzatuvini joriy
etish.
Hozirgi davrda milliy iqtisodiy statistikaning va statistik ma’lumotlarni taqdim
etishning tashkil etilishi va ularni takomillashtirish masalalari.
O’zbekiston Respublikasida milliy hisoblar tizimi (MHT)ni joriy etish va
asosiy statistikani jahon andoza (standart)lari asosida isloh qilish borasidagi vazifalar,
erishilgan yutuqlar va muammolar. Bu boradagi Davlat dasturi (VM ning 24.08.1994
yildagi 433-sonli qarori) va uning bajarilishi.
Adabiyotlar: 1, 4, 5, 6, 6, 8, 12, 17, 18, 28, 33, 36
13ёёё
13-mavzu. Aholi va mehnat resurslari statistikasi
(4/2 soat)
XXI asrda yuz beradigan demografik holat va aholi statistikasining vazifalari.
Aholining soni, tarkibi, kategoriyalari va joylanishi ko’rsatkichlari. Aholining tabiiy
va mexanik harakati statistikasi. Aholini kutiladigan o’rtacha umr ko’rishi
ko’rsatkichlari va ularni hisoblash. Aholining kelajakdagi sonini hisoblash metodlari.
Aholini ijtimoiy tavsiflash ko’rsatkichlari: bilim ko’rsatkichlari, aholini sog’lig’i
(yoki kasallanishi) va tibbiy yordamga, toza suvga va sanitariyaga ega bo’lish
imkoniyatlari
Mehnat resurslari statistikasi: mohiyati, tarkibi, harakati. O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 31.01.2002 dagi 42-sonli “Aholini ish bilan
ta’minlanganligini hisobga olish tizimini takomillashtirish to’g’risida” gi qarori va
statistikaning vazifalari. Mexnat resurslarini o’rganishda qo’llaniladigan asosiy
guruxlashtirishlar. Mehnat resurslarining hisobot balanslarini tuzish va iqtisodiystatistik tahlil qilish. Mehnatga yaroqli aholining demografik yuklama ko’rsatkichlari.
Mehnat resurslarining sifat ko’rsatkichlari: bilim potentsiali, bilim darajasi, iqtisodiy
bahosi, PROON-UNDP ning inson taraqqiyoti dasturidagi boshqa ko’rsatkichlar.
Iqtisodiy faol va nofaol aholi. Ishchi kuchi soni, tarkibi, harakati va sifati
ko’rsatkichlari.
Bandlik statistikasi ko’rsatkichlari. Bandlikdagi statusi bo’yicha aholi
klassifikatsiyasi. Ish bilan bandlarning soni, tarkibi va harakati statistikasi.
Ishlamayotganlar va ishsizlar statistikasi. Ishsizlikning shakllari, turlari va darajalari.
Ishsizlik darajasining dinamikasi va ishsizlikning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarini
statistikada baholash.
Mexnat bozori tug’risidagi statistik ma’lumotlar manbai.
Adabiyotlar: 2, 3, 4, 5, 6, 10, 11, 12, 17, 25, 34, 36
14ёёё
14-mavzu. Milliy boylik statistikasi (2/2 soat)
Milliy boylik - makroiqtisodiy tahlilning tayanch nuqtasi, mamlakatning
iqtisodiy qudratini ifodalovchi ko’rsatkichdir. Milliy boylikning tarkibi, hajmi va
dinamikasini baholash borasidagi ilmiy-amaliy qarashlar (R.Goldsmit, Dj.Kendrik,
A.Vaynshteyn, L.Nesterov, E.Buxvald, N.Fedorenko, V.Faltsman, boshqalar). MHT
doirasida milliy boylikning klassifikatsiyasi va O’zbekiston Respublikasidagi milliy
amaliyot. BMT va Jahon Bankining Milliy boylikning tarkibi, hajmi, strukturasi va
dinamikasini xisoblash borasidagi yangicha yondashuvlari (J.Dikson va K.Xamilton).
Aktivlar va passivlar balansi (BMTning 1993-yildagi MHTi standarti). Mamlakat
milliy boyligi. Ishlab chiqarilgan (fizik) kapital: mohiyati, tarkibi, baholash va
dinamikasini statistikada o’rganilishi.
Asosiy
fondlarning
makroiqtisodiy
statistikasi.
Asosiy
fondlarning
klassifikatsiyasi, baholash va amortizatsiya ajratmalarini hisoblash usullari. Asosiy
fondlarning holati, harakati va tovar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohasida
foydalanish ko’rsatkichlari. Mehnatni asosiy fondlar bilan qurollanishi, mehnat
unumdorligi, mahsulot va xizmatlarni asosiy fondlarga talabchanligi ko’rsatkichlarini
birgalikda o’rganish. Ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishning (tarmoq,
yig’ma) ko’rsatkichlari. Aylanma kapital statistikasi.
Tabiiy kapital: Mohiyati, tarkibi, milliy boylik hajmini hisoblashda uni
baholash metodlari.
Inson kapitali. XXI asrda inson kapitalining iqtisodiy o’sish va rivojlanishdagi
ahamiyatini o’zgarishi. Inson kapitali statistikasining uslubiyat va tashkiliy jihatlari.
O’zbekiston Respublikasida milliy boylik statistikasining ahvoli, uni jonlantirish va
rivojlantirish muammolari.
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 10, 11, 12, 17, 18, 30
15ёёё
15-mavzu. Asosiy va aylanma kapital statistikasi (4/1 soat)
Asosiy kapital tushunchasi va uning tasnifi. Asosiy kapital hajmini baholash
usullari. Inflyatsiya (deflyatsiya) sharoitida asosiy kapitalning joriy qiymatini
baholash usullari. Asosiy kapitalning eskirishi(emirilishi) va unga ta’sir etuvchi
omillar. Amortizatsiya ajratmalarini hisoblash usullari. Asosiy kapitalning balanslari.
Asosiy kapitalning holati va harakati ko’rsatkichlari. Asosiy kapitaldan foydalanish
ko’rsatkichlari. Asosiy kapitalning bir so’miga to’g’ri keladigan mahsulot hajmi
(kapital qaytimi) mahsulotning bir so’miga to’g’ri keladigan asosiy kapitalning hajmi
(kapital sig’imi) va mehnatning asosiy kapital bilan qurollanishi ko’rsatkichlari
o’rtasidagi bog’lanishlarni o’rganish. Korxona va tashkilotlarining ishlab chiqarish
quvvati va uni statistikada o’rganish. Korxona investitsiyasi statistikasi.
Aylanma kapital va uning iqtisodiy faoliyatdagi o’rni. Korxona aylanma
kapitalining tarkibi, tasnifi va ularni statistik hisobga olish shakllari. Aylanma kapital
hajmini, tarkibini, dinamikasini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi. Aylanma kapital
mavjudligi, unga bo’lgan talabni qondirish darajalarini statistik o’rganish. Aylanma
kapitalga
bo’lgan
ehtiyojni
aniqlash.
Aylanma
kapitalning
aylanuvchanlik
ko’rsatkichlari. Mahsulot birligiga xarajat va uning tarkibi o’zgarishini tahlil etish.
Salmoqli sarf, ularning tarkibi va indekslari. Xom ashyo va materiallar sarflarining
individual va umumiy indekslari. Ishlab chiqarish sig’imi va uning o’zgarishini
statistik o’rganish. Aylanma kapitaldan foydalanish samaradorligi ko’rsatkichlari.
Adabiyotlar:9, 12, 13, 14, 15, 19, 20, 21
16-mavzu. Iqtisodiy faoliyat natijalari statistikasi (6/2 soat)
Xalq xo’jaligi balansi va Milliy hisoblar tizimining asosiy makroiqtisodiy
ko’rsatkichlari. Yalpi ishlab chiqarish, oraliq iste’moli, qo’shilgan qiymat, yalpi ichki
mahsulot, yalpi milliy daromad va boshqa ko’rsatkichlar. Bu ko’rsatkichlar
o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik, ularning mazmuni va ahamiyati. YaIM-mamlakatning
16ёёё
iqtisodiy
potentsiali,
rivojlanishi
darajasini
baholashda
hamda
xalqaro
taqqoslashlarda qo’llaniladigan markaziy ko’rsatkichdir.
YaIM hajmini hisoblash metodlari: ishlab chiqarish (yalpi qo’shilgan qiymatlar
yig’indisi), pirovardida foydalanish (GDR=S+I+G+Xp) va taqsimot (birlamchi
daromadlarni yig’indisi) metodlari. Ekologik YaIMni hisoblash muammolari.
Pinhona (soyadagi) iqtisodiyot: faoliyat turlari va ko’lami. Pinhona iqtisodiyot
hajmini statistikada hisoblash metodlari. YaIM hajmini hududlar (regionlar)
bo’yicha hisoblash muammolari va ularning echimlari.
YaIM hajmini ishlab chiqarish metodida hisoblash. Xalq xo’jaligi tarmoqlari,
sektorlari, bloklarida va hududlarida yalpi ishlab chiqarish, yalpi va sof qo’shilgan
qiymat ko’rsatkichlarini hisoblash xususiyatlari.
YaIM hajmini o’zgarmas (solishtirma) baholarda baholash metodlari (baho
indeksi orqali deflyatorlashtirish, ikkiyoqlama deflyatorlashtirish, bazis (tayanch)
davri ko’rsatkichini fizik hajm indeksi yordamida ekstrapolyatsiya qilish va boshqa
metodlar). YaIM hajmini AQSh dollarida (rasmiy almashuv kursi va RRR$ valyutani xarid qobiliyati pariteti asosida) qayta baholash. YaIMning hajmini va
uning qismlarining xalqaro taqqoslash metodikasi.
YaIM hajmi va dinamikasini faktor analizi. Bo’linmagan qoldiq, uni faktorlar
hissasiga bo’lish (taqsimlash) muammolari.
Milliy daromad statistikasi. Yalpi va sof milliy daromad. Milliy ixtiyordagi
daromad va boshqalar.
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 8, 10, 12, 17, 18, 26, 34
17-mavzu. Tovar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish statistikasi
(4/1 soat)
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida mahsulot (tovar) ishlab chiqarish va
xizmat ko’rsatishning xususiyatlari. Mahsulot va xizmatlarning tovarlilik xususiyati,
iqtisodiy faoliyat natijasining asosiy ko’rsatkichlari va ularning mohiyati. Mahsulot
ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish statistikasining asosiy vazifalari. Mahsulotlar
17ёёё
tayyorlilik
darajasi
va
hajmini
hisoblash
usullari.
Mahsulot(ish,
xizmat)
nomenklanturasi(turi) tushunchasi.
Iqtisodiyotning o’zak sektorlarida mahsulot hajmining ko’rsatkichlarini
hisoblash usullari:
- sanoat mahsulotining turlari va ular hajmining natural va qiymat
ko’rsatkichlarii aniqlash usullari. Mahsulot ishlab chiqarish va iste’mol sifati
ko’rsatkichlarining o’zaro bog’liqligini statistikada o’rganish;
- qishloq xo’jaligi mahsulotlari va ularning tasnifi. Xo’jalik kategoriyalari
(shirkat, fermer, dehqon va boshqalar)ning soni va tarkibi. Dehqonchilik va
chorvachilik mahsulotlari hajmini natural va qiymat o’lchovlarida baholanishi.
Tovarlilik darajasi va uni aniqlash;
- qurilish mahsuloti statistikasi ko’rsatkichlari. Qurilish ishlari hajmining
natural va qiymat o’lchovida ifodalangan ko’rsatkichlarini aniqlash usullari.
Iqtisodiyotning
ishlab
chiqarish
xizmatlarini
ko’rsatuvchi
sohasi
tarmoqlarining mahsulotlari statistikasi: transport, aloqa va savdo sohasi tarmoqlari
korxonalarining iqtisodiy faoliyati natijalarini statistik baholash va ko’rsatkichlarini
aniqlash usullari. Xizmat sohasi tarmoqlari(moliya muassasalari va tashkilotlari, bank
muassasalari, sug’urta, soliq, fond bozori va boshqalar)da xizmat hajmi
ko’rsatkichlari va ularning statistik tahlili.
Korxona(firma)larda yalpi ishlab chiqarish, oraliq iste’moli va qo’shilgan
qiymat hajmini hisoblash. Baho turlari va ularning tarkibi. Mahsulot (ish, xizmat)
fizik hajmi dinamikasini, uning sifati va buyurtmalarning bajarilishini statistik
o’rganish.
Adabiyotlar: 6, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 19, 20, 21, 24, 32
18ёёё
18-mavzu. Ishlab chiqarish va muomala xarajatlari
statistikasi (2/1 soat)
Ishlab chiqarish va muomala xarajatlari haqida tushuncha, ularning tarkibi.
Mahsulot tannarxiga kiritiladigan xarajatlarni O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 64-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Mahsulot
(ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda
moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida Nizom”ga asosan hisoblash.
Turli mulkchilik va tashkiliy-huquqiy shakldagi korxonalarda mahsulot tannarxini
aniqlashning xususiyatlari. Mahsulot tannarxi dinamikasi va unga ta’sir qiluvchi
omillarni indeks usullari orqali o’rganish.
Tovar mahsulotining bir so’mga qilingan xarajat ko’rsatkichini hisoblash va
uning tannarxni tahlil qilishda qo’llanilishi.
Muomala xarajatlari statistikasi: tarkibi, darajasi va dinamikasining statistik
tahlili.
Oraliq iste’moli statistikasi: mohiyati, tarkibi va qo’shilgan qiymatni
hisoblashda qo’llanilishi.
Adabiyotlar: 7, 9, 10, 11, 12, 19, 20, 21, 24
19-mavzu. Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi (2/2 soat)
Tashqi iqtisodiy faoliyat, uning asosiy yunalishlari va bozor iqtisodiyoti
taraqqiyotidagi roli. Tashqi iqtisodiy aloqalarning makroiqtisodiy statistikada
yoritilishi.
Iqtisodiy va bojxona hududi. Import va eksport turlari. Import va eksport xisoblarida
qo’llaniladigan baholar. Umumiy va maxsus savdo. Tashqi savdo indekslari. To’lov
balansi tushunchasi. To’lov balansini tuzish. To’lov balansi va investitsion xalqaro
mavq’e. Tovar va xizmatlar, mahsulot ishlab chiqarish raqobatbardoshligi tashqi
iqtisodiy faoliyat taraqqiyotining asosiy shartidir. Xalqaro raqobatbardoshlikni
o’lchash: tushuncha, turlari. Ichki iqtisodiyot taraqqiyotiga tashqi iqtisodiy
19ёёё
faoliyatning ta’siri. Tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy yo’nalishlari to’g’risida
statistik ma’lumotlar.
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 8, 10, 17, 18
20-mavzu. Aholi turmush darajasi statistikasi (2/2 soat)
Aholi turmush darajasi ko’rsatkichlari tizimi. Uy xo’jaligining daromadlari
ko’rsatkichlari
(BMTning
MHTi
va
O’zbekiston
Respublikasi
statistikasi
amaliyotida).
Aholi sarflari, moddiy buyumlari va xizmatlari iste’molini statistikada
o’rganishning asosiy yo’nalishlari. Aholining iste’mol boyligi va aholini uy-joy bilan
ta’minlanishi ko’rsatkichlari. Aholi turmushining sifati ko’rsatkichlari, ularni
hisoblash va analiz qilish metodlari.
Aholini daromadlar, iste’mol va iste’mol boyligi darajalari bo’yicha
tabaqalanishini statistikada o’rganish metodlari (K.Djini indeksi, Lorents egri
chizig’i, detsili koeffitsienti va boshqalar).
Aholi pul daromadlari va xarajatlari balansi. Tahlilning asosiy yunalishlari.
Aholi turmush darajasi va sifatiga bozor iqtisodiyoti ayrim omillarining ta’siri.
Qashshoqlik statistikasi. Aholi turmush darajasini umumlashtiruvchi ko’rsatkichlari
PROON (INDR)ning inson taraqqiyoti to’g’risidagi yillik ma’ruzalari. Inson
taraqqiyoti indeksi (NDI): zaruriy ma’lumotlar, hisoblanadigan darajalar va yig’ma
ko’rsatkichni modellashtirish.
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 10, 12, 17, 18, 19, 30, 34
21-mavzu. Moliya va bahoning makroiqtisodiy
statistikasi (4/2 soat)
Baho statistikasi. Baho statistikasining vazifalari va ko’rsatkichlari. MHTda
qo’llaniladigan baho turlari va ularni statistikada o’rganish metodlari. Inflyatsiya,
uning sabablari va oqibatlarini statistikada o’rganish. YaIM deflyatori va iste’mol
20ёёё
baholari indeksi. Iste’mol savati. Iste’mol baholari indeksini hisoblash uslubiyati.
Statistikada hisoblanadigan boshqa indeks-deflyatorlar. Pulning qadrsizlanishi, milliy
valyutani xarid quvvatini o’zgarishi, daromadlar va omonatlarni indeksatsiya
qilinishi. Valyutalarni xarid quvvatini mamlakatlaro solishtirish: aksiomalari va
metodlari (EKSh, Gri-Kamis, Jerardi, VAN Eyzeren va boshqalar).
Makroiqtisodiy moliya statistikasi predmeti va vazifalari. Davlat moliya tizimi
va moliyaning makroiqtisodiy ko’rsatkichlari. Davlat moliyasi statistikasi (GFS).
Byudjet klassifikatsiyalari va davlat byudjetining strukturasi. Kengaytirilgan hukumat
byudjeti. Byudjetdan tashqari maqsadli maxsus fondlar. Davlat krediti. Byudjet
defitsiti va defitsitligi ko’rsatkichlari va ularni indeks usullari yordamida o’rganish.
Ichki va tashqi qarzlar va uni aniqlash usullari. Inflyatsiya sharoitida davlat
moliyasini statistik o’rganish muammolari.
Byudjet - soliq siyosatini barqarorligini statistikada o’rganish. Soliqlarni
elastikliligi va o’zgaruvchanligi. Soliq tizimini va soliq faoliyatini baholash. Soliq
potentsialini (imkoniyati) va haqiqiy soliq koeffitsenti.
Xalqaro tashkilotlar va xorij mamlakatlar statistikasida moliya, soliqlar va
soliqqa tortish masalalarining o’rganilishi.
Qimmatli qog’ozlar bozori tushunchasi.
Pul muomalasi va kredit statistikasi. Pul muomalasi va kredit soxasining
makroiqtisodiy
ko’rsatkichlari.
Pul
agregatlari
va
iqtisodiyotni
monetizatsiyalashtirish ko’rsatkichlari. Pulning aylanishi tezligi. I.Fisherning
ayirboshlash
tenglamasi
va
inflyatsiya
faktorlarini
statistikada
baholash.
Iqtisodiyotning pulga bo’lgan ehtiyoji va uni qondirilishi. Kredit qo’yilmalari va foiz
stavkalarini statistikada o’rganish. Fond bozorining statistikasi. Fond indekslari
(DOU-Djons, Futsi, Dax, Nikkey, RTS va boshqalar).
Moliyaviy resurslar tug’risida ma’lumotlar manbai.
To’lov balansi-makroiqtisodiy moliya statistikasining muhim tarkibiy qismidir.
To’lov balansi-iqtisodiyotni makroiqtisodiy analiz qilish va taxminlashtirishning
muhim elementidir. To’lov balansining asosiy tushunchalari, klassifikatsiyalari,
ko’rsatkichlari. To’lov balansining turli qismlari va ko’rsatkichlari o’rtasidagi o’zaro
21ёёё
bog’liqliklar. To’lov balansining saldosi haqida tushuncha, uning turlari. Joriy
harakatlar saldosi, kapital va moliya resurslarining harakati saldosi, to’lov
balansining umumiy saldosi. To’lov balansi, xalqaro investitsiya bilan bog’liq
bo’lgan fikr (qarashlar) va MHT o’rtasidagi aloqalar.
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 8, 15, 16, 20,
22-mavzu. Iqtisodiy faoliyatning samaradorligi statistikasi (2/2 soat)
Iqtisodiy faoliyat samaradorligi tug’risida tushuncha va uning ko’rsatkichlari
tizimi. Samaradorlikning umumlashtiruvchi ko’rsatkichlari. Tovar ishlab chiqarish va
xizmat ko’rsatish sohasida jalb qilingan va iste’mol qilingan resurslardan foydalanish
samaradorligi ko’rsatkichlari.
Mehnat unumdorligi, rentabellik, kapital qaytimi va boshqa ko’rsatkichlarning
darajasi va dinamikasini statistik o’rganish. Yalpi ichki mahsulotning mehnatga,
mehnat haqiga, material sarfiga, amortizatsiyaga va energiya sarfiga talabchanlik
darajalarini
hisoblash
va
xalqaro
solishtirish.
Tashqi
iqtisodiy
aloqalar
samaradorligini statistik baholash. Milliy iqtisodiyotning samaradorligi darajasi va
dinamikasini yig’ma (umumlashtirilgan) holda baholash.
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 12, 17, 18
Izoh: Mustaqil ta’limga tavsiya etilgan kichik mavzular kursiv bilan ajratilgan.
22ёёё
3. Amaliy mashg’ulotlari mavzular mazmuni (72/36 soat)
1-mavzu. Statistika fanining predmeti, metodi va vazifalari (2/- soat)
Statistikaning predmeti va metodlari.* Statistikaning asosiy tushunchalari.* Statistika
fani va faoliyatining tabaqalanishi. O’zbekiston Respublikasida statistika faoliyatini
tashkil qilinishining huquqiy asoslari.*
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 16, 20, 21, 22
2-mavzu. Statistik kuzatish (2/- soat)
Statistika kuzatuvining asosiy tashkiliy shakllari, turlari va usullari.* Statistika
kuzatuvining dasturiy–uslubiy, tashkiliy masalalari.* O’zbekiston Respublikasida
korxona va tashkilotlarning yagona davlat registrini joriy etilishi.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 14, 16, 18, 20, 21, 22
3-mavzu. Statistik kuzatish ma’lumotlariga ishlov berish (4/2 soat)
Statistika ma’lumotlarini guruhlash. Guruhlashtirish belgisini tanlash, guruh va
guruhlar orasidagi intervalni belgilash.* Guruhlashtirish natijalarini iqtisodiy-statistik
baholash.* Statistikada ko’p o’lchamli guruhlash: mohiyati, usullari.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 14, 16, 18, 20, 21, 22, 29
23ёёё
4-mavzu. Statistik ko’rsatkichlar (2/2 soat)
Absolyut (mutlaq) miqdorlar.* Nisbiy miqdorlar, ularning mohiyati, ahamiyati,
ifodalash shakllari, turlari, hisoblash usullari.*
Adabiyotlar: 3, 6, 9, 16, 18, 20, 21, 22,
5-mavzu. O’rtacha miqdorlar (4/2 soat)
Analitik o’rtachalar: arifmetik o’rtacha, garmonik o’rtacha va boshqa turdagi
analitik o’rtachalarni hisoblash.* O’rtacha turini tanlash mezonlari. Arifmetik
o’rtachalarning matematik xossalari va ulardan foydalanish. Tuzilmaviy o’rtachalar,
hisoblash usulllari.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 12, 16, 18, 20, 21, 22,
6-mavzu. Variatsiya ko’rsatkichlari (2/2 soat)
Variatsiyaning absolyut va nisbiy ko’rsatkichlari va ularni hisoblash.*
Dispersiyalarni qo’shish koidasi.* Muqobil belgi dispertsiyasini hisoblash.
Adabiyotlar: 3, 4, 6, 16, 20, 21, 22,
7-mavzu. Tanlab kuzatish (4/2 soat)
Tanlama to’plamni tashkil qilish usullari. Vakillilik xatosi, uning darajasiga
ta’sir etuvchi faktorlar.* Turli usullar yordamida tanlama to’plamni tashkil qilishdagi
o’rtacha xato va xatoning yuqori chegarasini hisoblash. Tanlama kuzatuvi natijalarini
baholash va bosh to’plamga tarqatish usullari. Tanlamaning zaruriy (optimal)
miqdorini aniqlash.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 18, 20, 21, 22, 35
24ёёё
8-mavzu. O’zaro bog’lanishlarni statistikada o’rganish (4/2 soat)
O’zaro bog’lanishlarni statistikada o’rganish. Iqtisodiy-statistik tadqiqotlarda
dispersion tahlilning qo’llanilishi. Korrelyatsion-regression tahlil.* Regressiya
tenglamasi, uning parametrlarini hisoblash usullari.* Bog’lanish (zichlik) kuchi
ko’rsatkichlari, ularni hisoblash va baholash.*
Adabiyotlar: 3, 6, 12, 16, 18, 20, 21, 22,
9-mavzu. Dinamika qatorlari (4/2 soat)
Dinamika qatorlarining turlari, ularni tuzish qoidalari.* Ijtimoiy-iqtisodiy
hodisalar dinamikasining analitik ko’rsatkichlari.* Nisbiy va o’rtacha miqdorlardan
tuzilgan dinamika qatorlarini o’rganish xususiyatlari. Dinamika qatorlarida
o’rtachalar.* Dinamika qatorlarini qayta ishlash usullari.* Dinamika qatorlarida
barqarorlik va o’zgaruvchanlik, mavsumiylikni baholash. Dinamika qatorlarida
ekstrapolyatsiya va taxminlash. Iqtisodiy barometrlar. Kon’yuktura statistikasi.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 16, 18, 26
10-mavzu. Iqtisodiy indekslar (6/2 soat)
Individual indekslar.* Yig’ma indekslar.* Yig’ma indekslarning shakllari:
agregat shakli va o’rtacha indekslari.* Doimiy va o’zgaruvchan asosli va vaznli
indekslar.
O’rtacha
darajalar
dinamikasini
indekslar
yordamida
tahlili.*
O’zgaruvchan va o’zgarmas tarkibli yig’ma indekslar, struktura siljishi indeksi.*
Omilli indeks tahlil. Makroiqtisodiy tadqiqotlarda indekslardan foydalanish.
Adabiyotlar: 3, 5, 6, 7, 16, 20, 21, 22,
25ёёё
11-mavzu. Tarkibiy tuzilishni statistikada o’rganish (2/2 soat)
Tarkibiy tuzilish (struktura) va tarkibiy tuzilishdagi o’zgarishlarni statistikada
baholash.* Kontsentratsiya va markazlashuvning statistik ko’rsatkichlari.* Lorents
egri chizig’i. Djini koeffitsienti va boshqalar.*
Adabiyotlar: 3, 5, 6, 16, 18, 20, 21, 22, 4
12-mavzu. Aholi va mehnat resurslari statistikasi (6/2 soat)
Aholining soni, tarkibi, va joylanishi ko’rsatkichlarini hisoblash. Aholining
tabiiy va mexanik harakati statistikasi.* Aholining kelajakdagi soni va strukturasini
taxminlash metodlari.* PROONda inson taraqqiyoti indeksini hisoblanishi va tahlil
qilinishini o’rganish.
Mehnat bozori. Bandlik va ishsizlik statistikasi ko’rsatkichlarini hisoblash.
Adabiyotlar: 2, 3, 4, 5, 6, 10, 11, 12, 17, 25
13-mavzu. Milliy boylik statistikasi (2/2 soat)
Asosiy fondlarning makroiqtisodiy ko’rsatkichlari va amortizatsiya hisoblash
metodlari. Asosiy fondlarning holati, harakati va tovar ishlab chiqarish sohasi va
xizmat ko’rsatish sohasida foydalanish ko’rsatkichlarini hisoblash. Ishlab chiqrish
quvvatlaridan foydalanishning tarmoq va yig’ma ko’rsatkichlarini hisoblash.*
Moddiy aylanma kapital, tabiiy kapital, inson kapitali ko’rsatkichlarini
hisoblash va tahlil qilish.
Adabiyotlar: 2, 3, 4, 5, 6, 10, 11, 12, 17, 18, 19, 25
26ёёё
14-mavzu. Asosiy va aylanma kapital statistikasi (4/2 soat)
Korxonalarda asosiy kapital metodlarini o’rganish, amortizatsiya ajratmalarini
hisoblash. Asosiy kapital balanslarini tuzish, holati va harakati ko’rsatkichlarini
hisoblash.* Asosiy kapitaldan va ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish
ko’rsatkichlarini hisoblash.*
Aylanma kapitalning hajmi, aylanuvchanligi va dinamikasini o’rganish.*
Aylanma kapitalning salmoqli sarflari va ularning indekslarini hisoblash.
Adabiyotlar:9, 12, 13, 14, 15, 19, 20, 21
15-mavzu. Iqtisodiy faoliyat natijalari statistikasi (4/2 soat)
Yalpi ishlab chiqarish, oraliq iste’mol va qo’shilgan qiymat hajmini hisoblash
metodikasi.* YaIM hajmini hisoblash metodlari.* Regional YaIM, ekologik YaIMni
hisoblash metodlari. YaIM ko’rsatkichlarini o’zgarmas (solishtirma) baholarda va
AQSh dollarida baholash metodlari.* YaIMning hajmi va dinamikasini faktor
(omiliy) analizi.*
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 10, 11, 12, 17, 18, 19
16-mavzu. Tovar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish statistikasi
(4/- soat)
Korxonalarda mahsulot hajmini ifodalovchi ko’rsatkichlarni hisoblash.*
Mahsulot hajmi dinamikasini hisoblashni o’rganish.
Adabiyotlar:1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 13, 14, 19, 20, 21
27ёёё
17-mavzu. Ishlab chiqarish va muomala xarajatlari statistikasi
(4/2 soat)
Korxonalarda mahsulot (ish, xizmat) tannarxini aniqlash.* Mahsulot (ish,
xizmat) tannarxi dinamikasini omilli analiz qilish. Tovar mahsulotning bir so’miga
qilingan xarajatlar darajalarini va dinamikasining tahlili.* Muomala xarajatlari
ko’rsatkichlarini hisoblash va tahlil etish.
Adabiyotlar:9, 12, 13, 14, 15, 19, 20, 21
18-mavzu. Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi (2/2 soat)
Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi ko’rsatkichlarini hisoblash va tahlil qilish.
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 10, 12, 17, 18, 30, 34
19-mavzu. Aholi turmush darajasi statistikasi (4/2 soat)
Uy xo’jaligi daromadlari ko’rsatkichlarini hisoblash. Moddiy buyumlar va
xizmatlar iste’molining tahlili.* Xayotning sifat ko’rsatkichlari, ularni xisoblash usuli
va tahlili.* Aholi daromadi, iste’moli va istemol boyligi bo’yicha tabaqalanishini
statistikada o’rganish.* Inson taraqqiyoti indeksini modellashtirish.
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 8, 15, 16, 17, 18, 20
20-mavzu. Moliya va bahoning makroiqtisodiy statistikasi (4/2 soat)
YAIM deflyatori va iste’mol baholari indeksi va ularni hisoblash metodlari.*
Pul agregatlari, iqtisodiyotni monetatsiyalashtirish ko’rsatkichlarini hisoblash.* I.
Fisherning ayirboshlash tenglamasi va inflyatsiya faktorlarini (omillarini) statistikada
baholash.* Kredit qo’yilmalari, foiz stavkalarini statistikada o’rganish.* Qimmatbaho
qog’ozlar bozori holatining indekslarini anihlash.* To’lov balansi: tuzish va tahlil
qilish uslubi.*
28ёёё
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 8, 15, 16, 20
21-mavzu. Iqtisodiy faoliyatning samaradorligi statistikasi (2/2 soat)
Mehnat unumdorligi, fond (kapital) qaytimi darajalari va dinamikasini
statistikada o’rganish.*
YaIM ni mehnat, mehnat haqi, amortizatsiya, moddiy sarflar va energiyaga
talabchanligi ko’rsatkichlarini hisoblash va analizi metodlari.* Milliy iqtisodiyot
samaradorligi darajasi va dinamikasini yig’ma baholash metodi.*
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 12, 17, 18
Izoh: Majburiy mavzudagi mashg’ulotlar yulduzcha «*» bilan ajratilgan.
Baholash mezonlari
O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2005 yil 30
sentyabrdagi 217-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “Oliy ta’lim muassasalarida
talabalar bilimini baholashning reyting tizimi to’g’risida”gi muvaqqat Nizomida
ko’rsatilganidek, talabaning fan bo’yicha o’zlashtirishini baholash muntazam
ravishda olib boriladi va quyidagi turlar orqali (ilovaga muvofiq) amalga oshiriladi:
• Joriy baholash (J.B.);
• Oraliq baholash (O.B.);
• Yakuniy baholash (Ya.B.).
Statistika fani bo’yicha talabalarning semestr davomidagi o’zlashtirish
ko’rsatkichi 100 ballik tizimda baholanadi. U 100 ballik baholash turlari bo’yicha
quyidagicha taqsimlanadi:
Ya.B. – 15 ball, qolgan 85 ball esa o’zaro muvofiqlashtirilgan holda;
J.B. – 43 va O.B. – 42 ball qilib taqsimlanadi.
Statistika fanidan talaba bilimini baholash quyidagi tartibda o’tkaziladi:
J.B.da fanning har bir mavzusi bo’yicha talabaning bilimi va amaliy
ko’nikmalarini aniqlab borish nazarda tutiladi va u seminar mashg’ulotlarida uzluksiz
amalga oshiriladi.
29ёёё
O.B.da fanning bir necha mavzularini qamrab olgan qismi bo’yicha nazariy
mashg’ulotlar o’tib bo’linganidan so’ng talabaning nazariy bilimlari baholanadi,
ya’ni uning muayyan savolga javob berishi yoki muammoni echishdagi mahorati va
qobiliyati aniqlanadi. O.B. ma’ruza darslari bo’yicha amalga oshiriladi. Moliya
statistikasi fani bo’yicha O.B. (O.B.-1, O.B.-2) ikki marta o’tkaziladi.
Biror baholash turini (J.B., O.B.) o’zlashtira olmagan (55 va undan kam ball
to’plagan) talabaga qayta o’zlashtirish uchun muhlat odatda navbatdagi shu nazorat
turigacha belgilanadi. So’nggi J.B., O.B. turini qayta o’zlashtirish uchun muhlat
Ya.B.gacha belgilanadi.
J.B.ga ajratilgan umumiy ball va O.B.ga ajratilgan umumiy balldan saralash
ballini to’plagan talabaga Ya.B.ga ishtirok etish huquqi beriladi.
Ya.B. yozma ish, og’zaki, test yoki boshqa usullarda o’tkaziladi. Unda
talabaning fanni o’zlashtirishi 1-15 ballgacha bo’lgan mezon asosida baholanadi.
Talabaning ballarda ifodalangan o’zlashtirishi quyidagi mezonlarga asosan
aniqlanadi.
Ball
86-100
Baho
A’lo
71-85
Yaxshi
55-70
Qoniqarli
0-54
Qoniqarsiz
Talabalarning bilim darajasi
•
Statistika fanining bozor islohotlarini chukurlashtirish shnroitida
moliyaviy barqarorlashtirishdagi o’rnini bilish;
•
Statistikaga fanlarining o’zaro alokadorligini bilish;
•
O’zbekiston Respublikasida va xorijda Statistikaning tashkil
qilinishi va qiyosiy tahlili;
•
Statistika fanining predmeti, metodlari haqida to’liq tassavvurga
ega bo’lish;
•
Statistik metodlar yordamida amaliy mashg’ulotlarni tahlil qilib
xulosalar chiqarish;
•
Statistika ilmiy ishlarida va to’garagida qatnashish.
•
Statistika fanining predmeti, metodlari haqida to’liq tassavvurga
ega bo’lish;
•
Statistika metodalari mohiyatini to’liq tushunish;
•
Statistik metodlarni amaliyotda qo’llay bilish.
• Statistik metodlarni mohiyatini tushunish;
• Statistikada qo’llaniladigan formulalarni yozib, tushuntirib berish;
• Oddiy statistik tahlilni o’tkaza olish.
• Statistika haqida tushunchaga ega bo’lmaslik;
• Statistik metodlarni bilmaslik.
30ёёё
Talabaning fan bo’yicha baholash turlarida to’plagan ballari semestr yakunida
reyting qaydnomasiga butun sonlar bilan qayd qilinadi. Reyting daftarchasining
«O’quv rejasida ajratilgan soat» ustuniga semestr uchun fanga ajratilgan umumiy
o’quv yuklama soatlari, «fandan olingan baho» ustuniga esa, talabaning amaldagi
Nizomning 9-bandiga muvofiq 100 ballik tizimdagi o’zlashtirilishi qo’yiladi.
Talabaning saralash balidan past bo’lgan o’zlashtirishi reyting daftarchasida qayd
etilmaydi.
31ёёё
Adabiyotlar
Asosiy adabiyotlar:
1.
Abdullaev Yo.A. "Statistika nazariyasi". Darslik. T.:“O’qituvchi” 2002 y.
2.
Soatov N.M., «Statistika». Darslik. T.: “Ibn Sino” 2003 y.
3.
Ctatistika. Darslik. prof. X.Shodiev tahriri ostida. T.: “Ibn Sino” 2004 y.
4.
Urunov R., Boltaev T. Statistika umumiy nazariyasidan praktikum. O’quv
qo’llanma. T.: Iqtisod – Moliya 2006, 155 b
5.
Shodiev X., Xamraev M. Moliya statistikasi. Darslik. T.:Ibn Sino, 2002y
6.
Nabiev X., Xo’jaqulov X. Va boshqalar. Makro-mikroiqtisodiy statistika, O’quv
qo’llanma. T.: Adabiyot jamg’armasi, 2004y
7.
Eliseeva I.I. Statistika. Uchebnik. M.:Prospekt 2004
8.
Eliseeva Z., Yuzbashev M.M. Obshchaya teoriya statistiki. Uchebnik, 4-izdanie,
M.: FiS, 1999
9.
Makroekonomika. Uchebnik. Tarasevich L.S.Visshee obrazovanie 2005, 654 str.
10. Makroekonomicheskaya statistika. Pod.red.Salina V.N., Uchebnoe posobie.
M.Delo, 2001; 336 s.
11. Obshchaya teoriya statistiki. Uchebnik. Efimova M.R., Petrova E.V.,
Rumyantsev V.N. INFRA-M, 2006, 413 s
12. Ekonomicheskaya statistika. Uchebnik/pod.red. Yu.Ivanova – M.: “Infra-M”,
1999 y, 480 s.
13. Statistika. Uchebnoe posobie pod redaktsiey V.G.Ionina. M., 2003
14. Statistika. Uchebnik. Minashkin V.G., Shmoylova R.A. i dr. Prospekt 2005, 266
str.
15. Statistika finansov. Uchebnoe posobie. Pod.red. Salina V.N.M.: Finansi i
statistika 2002
32ёёё
Qo’shimcha adabiyotlar:
16. Abdullaev Yo.A. “Makroiqtisodiy statistika”, o’quv qo’llanma. T. “Mehnat”,
1998.
17. Xamraev M.Ya., Xamraev S.S., “Milliy boylik statistikasi”. O’quv qo’llanma.
TMI, 2002, 86 bet.
18. Deev G.I. «Nesploshnoe statisticheskoe nablyudenie. (problemi, metodi,
texnologiya, organizatsiya). Monografiya. M.:MIPK Goskomstata Rossii, 2000.
19. Efimova M.R. Ganchenko O.I. i dr. Praktikum po obshchey teorii statistiki.
Uchebnoe posobie. M. Finansi i statistika, 2004
20. Kurs
sotsialno-ekonomicheskoy
statistiki.
Uchebnik,
podredaktsiey
M.G.Nazarova. M: “Finansi i statistika” 2002 g.
21. Mejdunarodnaya
standartnaya
otraslevaya
klassifikatsiya
vsex
vidov
ekonomicheskoy deyatelnosti (3-d red)-OON.1990.
22. Obshchaya teoriya statistiki: statisticheskaya metodologiya v izuchenii
kommercheskoy deyatelnosti. Bashina O.R., Spirin A.A. Finansi i statistika,
2006, 440s
23. Praktikum po obshchey teorii statistiki pod redaktsiey Shmoylovoy R.A.
24. Praktikum po statistiki. Uchebnoe posobie pod red. Simchera V.M., Moskva,
2001
25. Polojenie o sostave zatrat po proizvodstve i realizatsii produktsii (rabot, uslug) i
o poryadke formirovaniya finansovix rezultatov (s vnesennimi izmeneniyami i
dopolneniyami soglasno postanavleniem KM Respubliki Uzbekistan ot
11.06.2003g №261, ot 16.06.2003g №270, ot 15.10.2003g №444) Tashkent,
2003
26. Predlojeniya po raschetu natsionalnogo bogatstva primenitelno k SNS.
Statkomitet SNG.:1994.
27. Statistika «Vopros-otvet» Uchebnoe posobie, pod. red. M. R. Efimovoy M.:Infra
2004
33ёёё
28. Statisticheskiy slovar M.: Finstatinform. 1996.
29. Sistema natsionalnix schetov-instrument makroekonomicheskogo analiza.
Uchebnoe posobie/Pod.red. Yu.N.Ivanova- M.:Finstatinform, 1996 g.
30. Statistika rinka tovarov i uslug. Uchebnik. Pod red. Teoriya statistiki. Uchebnik.
pod.red. R.A.Shmoylovoy.M., 3-izdanie, M.: FiS, 2001
31. Torvey R. Indeks potrebitelskix tsen: Metodicheskoe rukovodstvo / Per. s angl. –
M.: FiS, 1993.
32. Ekonometrika. Uchebnik. Kremer N.Sh., YuNITI-DANA, 2005, 311 str.
33. “Ekonomiko-statisticheskiy analiz”. uchebnoe posobie dlya vuzov. Pod.red.
prof. S.D.Ilenkovoy –M: “Yuniti-Dana”, 2002-215 s.
34. UNDP, 2002. Human Development Report. N.Y. Oxford University Press.
35. The World Bank “World Development Indicators. 2002”, 2003.
36. Internet saytlari:
www.rseu.ru
www.askold.net
www.scafler.ru
www.murm.ru
www.rbcnet.ru
www.mesi.ru
www.sidsnet.org
34ёёё
TOShKENT MOLIYa INSTITUTI
O’quv uslubiy boshqarma tomonidan ro’yxatga
olindi № ______________
«Tasdiqlandi»
__________________
Rektor A.Vaxobov
«____»_________2006 y.
«____»___________2006 y.
“MILLIY HISOBLAR TIZIMI”
- 5340600 – «Moliya»
- 5340700 – «Bank ishi»
Toshkent – 2006
35ёёё
2001 yil 16-avgustdagi 343-sonli “Oliy ta’limning Davlat ta’lim standartlarini
tasadiqlash to’g’risida”gi Qarori hamda vazirlikning 2002 yil 2-fevral 54-sonli
buyrug’i va Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligini 2004 yil 16-avgustdagi 199-sonli
“Oliy ta’limni bakalavriat bosqichi yangi taxrirdagi namunaviy o’quv rejasi bilan
ta’minlash to’g’risida”gi buyrug’iga asosan O’zbekistonda uzluksiz ta’limning davlat
ta’lim standartlarining asosiy qoidalariga muvofiq institutning “Statistika” kafedrasi
Tuzuvchilar:.Qoraboev A., TMI, i.f.n., dots.
Tashxanov M., TMI, kat. o’q.
Boltaev T., TMI, kat. o’q.
Urunov R., TMI, kat. o’q.
Taqrizchilar: Abdullaev Yo., TMI, i.f.d., prof., O’zbekistonda xizmat
ko’rsatgan fan arbobi
Nabixo’jaev A., i.f.n., dots., O’zbekiston Respublikasi
Iqtisodiyot vazirligi Pul muomalasi, baholar va
moliyaviy balanslar bo’limining boshlig’i,
O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan iqtisodchi
tavsiya etilgan.
Kafedra mudiri
X.Shodiev
Kengash raisi
A.Vahobov
36ёёё
1. Milliy hisoblar tizimi fanidan o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha
mashg’ulot turlariga ajratilgan soatlar hajmining taqsimoti
1) «Bank ishi», «Soliqlar va soliqqa tortish», «Buxgalteriya hisobi va audit»,
«Investitsiyalarni moliyalashtirish» yo’nalishlari uchun:
Amaliy
Jami Ma’Mustaqil
mashg’usoatlar ruza
ta’lim
lotlar
№
Fan mavzularining nomi
1
MHT-xalkaro amaliyotida qabul
qilingan statistik uslubiyatini asosi va
uning shakllanish bosqichlari,
yo’nalishlari, predmeti va vazifalari
MHT da iqtisodiy agentlar, ularni
tasnifi. MHTning makroiqtisodiy
ko’rsatkichlari
MHT schyotlarning tasnifi
Ishlab chiqarish schyoti va uning
asosiy ko’rsatkichlari
Daromadlarning shakllanish va
taqsimlash schyotlari va ularning
Daromadlardan foydalanish schyotlari
va ularning asosiy ko’rsatkichlari
Jamg’arma schyotlari va ularning
Tashqi aloqalar schyotlari va ularning
MHT va to’lov, tarmoqlararo
balanslari va MHT ko’rsatkichlarni
tahlilining asosiy yo’nalishilari
Jami:
2
3
4
5
6
7
8
9
37ёёё
6
2
2
2
8
2
2
4
6
2
2
2
2
2
8
2
2
4
6
2
2
2
6
2
2
2
6
2
2
2
6
2
2
2
58
18
18
22
6
2
2) «Moliya» va «Sug’urta ishi» yo’nalishlari uchun:
Amaliy
Jami Ma’Mustaqil
mashg’usoatlar ruza
ta’lim
lotlar
№
1
MHT-xalkaro amaliyotida qabul
qilingan statistik uslubiyatini asosi va
uning shakllanish bosqichlari,
yo’nalishlari, predmeti va vazifalari
MHT da iqtisodiy agentlar, ularni
tasnifi. MHTning makroiqtisodiy
ko’rsatkichlari
MHT schyotlarning tasnifi
Ishlab chiqarish schyoti va uning
Daromadlarning shakllanish va
taqsimlash schyotlari va ularning
Daromadlardan foydalanish schyotlari
va ularning asosiy ko’rsatkichlari
Jamg’arma schyotlari va ularning
Tashqi aloqalar schyotlari va ularning
MHT va to’lov, tarmoqlararo
balanslari va MHT ko’rsatkichlarni
tahlilining asosiy yo’nalishilari
Jami:
2
3
4
5
6
7
8
9
38ёёё
4
2
1
1
4
2
1
2
5
2
1
2
5
2
1
2
5
2
1
2
4
2
1
1
4
2
1
1
5
2
1
2
4
2
1
1
41
18
9
14
2. Ma’ruza mashg’ulotlarining mavzulari
(18 soat)
1-mavzu. Milliy schyotlar tizimi - xalqaro amaliyotida qabul qilingan
statistika uslubiyatini asosi va uning shakllanish bosqichlari, yo’nalishlari,
predmeti va vazifalari
(2 soat)
Milliy hisoblar tizimi (MHT) haqida tushuncha. MHT ma’lumotlarining
iste’molchilari. MHT bilan buxgalteriya uchyoti va xalq xo’jaligi balansi (XXB)
o’rtasidagi munosabatlar. MHTning paydo bo’lishi va taraqqiyot bosqichlari. MHT
ning nazariy asoslari, kontseptsiyalari va tushunchalari. Iqtisodiy ishlab chiqarish
omillari. Pirovard va oraliq mahsulot, birlamchi daromad va transfert, oqim va zahira
hamda tovar va xizmatlar oqimi bilan pul oqimi o’rtalaridagi farqlar. O’zbekiston
Respublikasida milliy schyotlar tizimini joriy etish va asosiy stastistikani jahon
standartlari asosida reformatsiya qilish borasida Davlat dasturi va uni amaliyotga
qo’llanishi.
Adabiyotlar: 1, 5, 7, 8, 10, 15, 18, 19
2-mavzu. Milliy hisoblar tizimida iqtisodiy agentlar, ularning tasnifi. MHT ning
(2 soat)
Iqtisodiy faoliyat va uning chegarasi. Iqtisodiy birliklar va iqtisodiy hudud.
Milliy va ichki iqtisodiyotni sektorlar va tarmoqlarga bo’linishi. Iqtisodiyotni
sektorial va tarmoqiy tahlil qilinishning axamiyati. Sektorlar va tarmoqlarni tashkil
qilish kriteriya (mezon)lari. Nomoliyaviy korporatsiyalar sektori. Moliyaviy
korporatsiyalar sektori. Davlat muassasalari sektori. Uy xo’jaligiga xizmat qiluvchi
notijoriy tashkilotlar sektori. Uy xo’jaligi sektori. Tashqi aloqalar sektori, tashqi
dunyo (barcha norezidentlik birliklar). MHT da iqtisodiy operatsiyalar. Iqtisodiy
operatsiyalarning klassifikatsiyasi (tasnifi). Operatsiyalarni qayd (registratsiya) qilish
39ёёё
qoidalari(printsiplari).
Mahsulot
bilan
qilinadigan
operatsiyalar.
Moliyaviy
instrumentlar (baho, soliq, subsidiyalar va boshqalar) bilan qilinadigan operatsiyalar.
MHT ning asosiy ko’rsatkichlari: yalpi ichki mahsulot (YaIM), yalpi milliy daromad
(YaMD) va milliy ixtiyordagi yalpi daromad (MIYaD). Asosiy operatsiyalar va MHT
ning asosiy ko’rsatkichlari o’rtasidagi bog’liqliklar.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 18, 19
3-mavzu. MHT schyotlarining klassifikatsiyasi (tasnifi)(2 soat)
MHT schyotlari tarkibi, ularni tuzishning umumiy qoidalari. Iqtisodiyotning
joriy schyotlari va ularni tarkibi, jamg’arish schyotlari va ularning tarkibi, aktivlar va
passivlar balans schyoti, uning tarkibi. Instituttsional sektorlar, tarmoqlar va iqtisodiy
operatsiyalarning ba’zi turlari uchun schyotlar. Yaxlit iqtisodiyot uchun schyotlar va
ularni umumiy sxemasi. Tashqi dunyo sektorlarining schyotlar tasnifi.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 18, 19
4-mavzu. Ishlab chiqarish schyoti va uning asosiy ko’rsatkichlari
(2 soat)
Ishlab chiqarish xaqida tushuncha, uning chegarasi. Bozorga oid va nobozor
ishlab chiqarish. Ishlab chiqarish, sotuv, barter, mehnatga naturada xaq to’lash,
o’zaro etkazib berishlar, tayyor mahsulotlar zaxirasi va tugallanmagan ishlab
chiqarish xajmlari o’zgarishini hisoblash. Yalpi ishlab chiqarish, oraliq iste’moli,
asosiy kapital iste’moli, yalpi qo’shilgan va sof qo’shilgan qiymat hajmini xisoblash.
Ishlab chiqarish va oraliq iste’molni baholash qoidalari. Iqtisodiyotning tovar ishlab
chiqarish va xizmat ko’rsatish soha tarmoqlarida, sektor va kichik sektorlarida yalpi
ishlab chiqarish, oraliq iste’moli, yalpi va sof qo’shilgan qiymat hajmlarini hisoblash
xususiyatlari. Xufiyona va yashirin iqtisodiyot bo’yicha yalpi ishlab chiqarish
xajmlarini hisoblash.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 18, 19, 27
40ёёё
5-mavzu. Daromadlarning shakllanish va taqsimlash schyotlari va ularning
asosiy ko’rsatkichlari (2 soat)
Daromadlar to’g’risidagi umumiy (DJ XIKS, P. LIPPE) kontseptsiya va
MHTda daromadlarning ko’rsatkichlari. O’zbekiston Respublikasida daromad
ko’rsatkichlari: birlamchi daromadlar, pul shaklidagi joriy transfertlar, ixtiyordagi
daromadlar, natura shaklidagi joriy ijtimoiy transfertlar, milliy daromad, milliy
ixtiyordagi daromadni hisoblash. Qo’shilgan qiymatning tarkibiy qismlari: mehnat
haqi(naqd va natura shaklidagi ish haqi, ijtimoiy sug’urta), ishlab chiqarish va
importga solingan soliqlar (ularning klassifikatsiyasi), subsidiyalar (ularning
klassifikatsiyasi),
foyda
va
aralash
daromad.
Mulk
daromadlari:
foizlar,
korporatsiyalarning taqsimlanadigan foydasi, dividendlar, renta va boshqalar. Yalpi
ichki mahsulot hajmini daromadlarni qo’shish uslubida hisoblash. Daromadlarni
ikkilamchi taqsimoti schyotidagi asosiy operatsiyalar. Ixtiyordagi daromad. Milliy
ixtiyordagi daromad. Transfertlar: joriy va kapital transfertlar, pul va natura
shaklidagi transfertlar. Daromadlarga solingan soliqlar va boshqa joriy soliqlar.
Ijtimoiy sug’urta ajratmalar, ijtimoiy nafaqalar va yordamlar. Boshqa joriy
transfertlar. Qayta taqsimlashning pul va natura shakllari.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 18, 19, 27
6-mavzu. Daromadlardan foydalanish schyotlari va ularning asosiy
ko’rsatkichlari (2 soat)
Daromadlardan foydalanish schyotlar tasnifi va uning asosiy ko’rsatkichlari.
Pirovard iste’mol. Uy xo’jaligi va uy xujaligiga xizmat kiluvchi notijorat
tashkilotlarning pirovard iste’moli. Tovarlar va xizmatlarning davlat xaridi (pirovard
iste’mol) va uni tasnifi (individual, jamoa, umumdavlat boshqaruv xarajatlari).
Jamg’arish – sarmoya sarflarini moliyalashtirishni asosiy manbalari. Haqiqiy
pirovard iste’moli. Uy xo’jaligini va davlat boshqaruv tashkilotlarini haqiqiy pirovard
iste’moli. Tuzatish kiritilgan ixtiyoriy daromaddan foydalanish schyoti va uning
asosiy ko’rsatkichlari.
41ёёё
Pensiya (nafaqa) jamg’armalarida aktivlarni sof qiymati o’zgarishi tufayli
kiritiladigan tuzatish.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 27
7-mavzu. Jamg’arma schyotlari va ularning asosiy ko’rsatkichlari
(2 soat)
Jamg’arma schyotlari va tasnifi. Iqtisodiy aktivlar xaqida tushuncha va
tartibi. Kapital transferlari va ularni tarkibi. Kapital bilan qiladigan operatsiyalar
schyoti va uning ko’rsatkichlari. Asosiy kapital jamg’arish va uning tarkibi, asosiy
fondlar, aylanma mabllag’lar va ularning tarkibi, sof qimmatbaho buyumlar va ularni
hisobga olish. Sof qimmatbaho tovarlar. Moliya va boshqa schyotlar va ularning
asosiy ko’rsatkichlari. Aktiv va passivlar balansi va ularni tasnifi. Aktivlar va
passivlar boshqa o’zgarishlar schyoti. Nomoliyaviy va moliyaviy aktivlar tarkibi.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 15, 18, 19
8-mavzu. Tashqi aloqalar schyotlari va ularning asosiy ko’rsatkichlari
(2 soat)
MHTda tashqi iqtisodiy faoliyat va uning tarkibiy qismi. Tashqi aloqalar
schyotlarining tarkibiy qismi. Tashqi aloqalar tovarlar va xizmatlar schyoti va uni
asosiy ko’rsatkichlari, ularni hisoblash usuli FOB va SIF baholar va ularni hisoblash
usuli. Tashqi aloqalar birlamchi daromadlar va joriy transfertlar schyoti va uni asosiy
ko’rsatkichlari. Tashqi aloqalar kapital operatsiyalar schyoti va schyotlari
ko’rsatkichlari va ularni xisoblash.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 18, 19, 28
42ёёё
9-mavzu. MHT va to’lov, tarmoqlararo balanslari va MHT ko’rsatkichlari
tahlilning asosiy yunalishlari. (2 soat)
MHT
va
to’lov
balans
(TB)
asoslari.
Rezidentlik
kontseptsiyasi.
Operatsiyalarni qayd etish vaqti. To’lov balansni schyotlar tasnifi va ularni
ko’rsatkichlari. To’lov balansini umumiy saldo kontseptsiyasi. To’lov balansi,
xalqaro investittsion pozitsiya va MHT oralaridagi o’zaro aloqa MHT va
tarmoqlararo balansi (TOB), uni iqtisodiyotda tashkil qilish, birinchi kvadratni tuzish
va koeffitsientlarni hisoblash. Ikkinchi va uchinchi kvadratlarning ko’rsatkichlari va
ularni xisoblash. TOBni tuzishda baholarni hisobga olib tuzish. MHT, TB va TOB
tuzishni ko’rsatkichlari va yunalishlari.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 18, 19, 30
43ёёё
3. amaliy mashg’ulotlar mavzularining mazmuni
(18 soat) *
1-mavzu. MHT-xalkaro amaliyotida qabul qilingan statistik uslubiyatini asosi
va uning shakllanish bosqichlari, yo’nalishlari, predmeti va vazifalari (2 soat)
Yalpi ishlab chiqarish haqida tushuncha. Zaxira va oqim haqida tushunchalar.
Iqtisodiyotning turli tarmoqlarida yalpi ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini hisoblash.
MHT ning asosiy ko’rsatkichlari yalpi ichki maxsulot (YaIM) xisoblash usullari
Tarmoqlarni yalpi qo’shilgan qiymatlarni yig’indisi (ishlab chiqarish, daromadlarni
taqsimlash va pirovard iste’mol Harajatlar yig’indisi usullari orqali xisoblashga oid
mashqlar. Mustaqil ish: O’zbekiston Respublikasi YaIM ko’rsatkichni dinamikasi va
unda tarmoqlar ulushining hisoblash va tahlil qilish.
Adabiyotlar: 1, 5, 7, 8, 10, 15, 18, 19, 29, 35
2-mavzu. MHTda iqtisodiy agentlar, ularning tasnifi. MHTning makroiqtisodiy
MHTning asosiy makro ko’rsatkichlarini hisoblash yalpi milliy daromad
(YaMD), sof milliy jamg’arma (SMJ), yalpi jamg’arma (YaJ), ko’rsatkichlarini
hisoblashga oid mashqlar.
Sof birlamchi daromadlarni hisoblash. Joriy transfertlar va ularni hisobga olish
va hisoblash. Pirovard iste’mol va uning tarkibiy ko’rsatkichlarini hisoblash. Sof
jamg’armani hisoblash.
Mustaqil ish. O’zbekiston Respublikasi makro ko’rsatkichlarini dinamikasini
o’rganish va tahlil qilish.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 18, 19, 27, 34, 40, 41
*
-Izoh: «Moliya» va «Sug’urta ishi» yo’nalishlari uchun 9 soat; har bir mavzu uchun 1 soatdan.
44ёёё
3-mavzu. MHT schyotlarning tasnifi
(2 soat)
Joriy schyotlar va ularni tarkibi. Tarmoqlar va sektorlr schyotlari tasnifi. Yaxlit
iqtisodiyot schyotlar. Schyotlar o’zaro bog’lanishi.
Mustaqil ish. Yaxlit iqtisodiyot schyotlar sxemasini chizish va izohlash.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 18, 19, 34, 35
4-mavzu. Ishlab chiqarish schyoti va uning asosiy ko’rsatkichlari
(2 soat)
Yalpi ishlab chiqarish hajmlarini hisoblash. Oraliq iste’mol tovarlar va
xizmatlar hajmlarini hisoblash. Yalpi qo’shilgan qiymat- yaratilgan boylikdir.
Nobozor xizmatlar hajmini hisoblash. Turli tarmoqlarda yalpi qo’shilgan qiymatlarni
hisoblashga oid amaliy mashqlar.
Mustaqil ish. O’zbekiston Respublikasini YaIMni tarkibiy qismini, ishlab
chiqarish va pirovard iste’mol usullari asosida dinamikasini o’rganish va tahlil qilish.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 18, 19, 27, 34, 35, 36
5-mavzu. Daromadlarning shakllanish va taqsimlash schyotlari va
ularning asosiy ko’rsatkichlari. (2 soat)
Mehnat haqi va uning tarkibiy qismi. Asosiy kapital(fond) iste’moli hisoblash
usuli. Daromadni shakllanish schyotini tuzishga oid mashqlar. Mulk daromadi va uni
hisoblash, joriy transfert va uni hisoblash. Daromadlarni birlamchi taqsimlash,
schyotini tuzishga oid mashq. Daromadlarni ikkilamchi taqsimlash schyotini tuzishga
oid mashq.
Mustaqil ish. Biron bir tarmoqlar yoki sektorlarni, daromadining shakllanishi,
birlamchi va ikkilamchi taqsimlash schyotini tuzish. O’zbekiston Respublikasi
45ёёё
daromadining shakllanishi, daromadning birlamchi va ikkilamchi taqsimlash
schyotlarni dinamikasini o’rganish va referat yozish.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 18, 19, 27, 34, 35, 36
6-mavzu. Daromadlardan foydalanish schyotlari va ularning asosiy
Pirovard iste’mol va uning tasnifi, uy xujalik sektorini pirovard iste’mol
xarajatlari, davlat boshqaruv organlari pirovard iste’mol xarajatlari, uy xo’jaligiga
xizmat ko’rsatuvchi notijorat tashkilotlarining pirovard iste’moli xarajatlari, xaqiqiy
pirovard iste’mol xarajatlari, natura shaklidagi ijtimoiy transfertlarga kiruvchi
tovarlar va xizmatlarini aniqlash va hisoblash.
Ixtiyoriy
daromaddan
foydalanish,
daromadni
qayta
natura
shaklida
taqsimlash, tuzatish kiritilgan ixtiyoriy daromaddan foydalanish schyotlarini tuzishga
oid mashqlar.
Mustaqil ish. Biron-bir sektorni ixtiyoriy daromadidan foydalanish, daromadni
qayta natura shaklida taqsimlash va tuzatish kiritilgan ixtiyoriy daromaddan
foydalanish schyotlarini tuzish.
O’zbekiston
Respublikasining
daromadlardan
foydalanish
schyotlari
dinamikasini o’rganish.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 18, 19, 27, 28, 34, 35
7-mavzu. Jamg’arma schyotlari va ularning asosiy ko’rsatkichlari
(2 soat)
Aktivlar va uni tarkibiga kiruvchi resurslar. Moddiy (nomoliyaviy) moliyaviy
resurslar va ularni tarkibi. Moddiy aylanma mablag’larning zaxiralardagi o’zgarishni
hisoblash. Sof qimmatbaho tovarlarni hisoblash. Kapital bilan qilinadigan
operatsiyalar
schyotini
tuzishga
oid
mashqlar.
46ёёё
Moliya
schyoti
va
uning
ko’rsatkichlari. MHT da boshqa jamg’arma schyotlarini tuzish va ko’rsatkichlari
vazifalari.
Mastaqil ish: O’zbekiston Respublikasiga «Kapital operatsiyalar schyotini
dinamikasini» o’rganish va referat yozish.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 15, 16, 17, 18, 19, 28, 33, 34, 35, 36
8-mavzu. Tashqi aloqalar schyotlari va ularning asosiy ko’rsatkichlari
(2 soat)
Tashqi aloqlarni sof birlamchi daromadlarini tarkibi va uni hisoblash usuliga
oid mashq. Sof joriy transfert tarkibi va ularni hisoblash. Tashqi aloqalar birlamchi
daromadlar va joriy transfertlar schyotini tuzishga oid mashq va uni tahlili.
Tashqi aloqalar kapital operatsiyalar schyotini tuzishga oid mashq va uning
tahlili.
Mustaqil ish. O’zbekiston Respublikasi tashqi aloqalar tovarlar va xizmatlar
schyotini tuzish, ularni ko’rsatkichlari tahlil qilish.
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 18, 19, 28, 32, 33, 39
9-mavzu. MHT va to’lov, tarmoqlararo balanslari va MHTni ko’rsatkichlarini
tahlilining asosiy yunalishlari (2 soat)
FOB va SIF baholar va hisobga olish. To’lov balansini schyotlarini tuzishga
oid mashqlar. Tarmoqlararo balansi tuzishda maqsad va iqtisodiy masalalarni
echishda undan foydalanish va tahlili.
Mustaqil ish. O’zbekiston Respublikasini milliy hisoblash tizimini biror-bir
tarmoqlar, sektorlar bo’yicha dinamikasi tahlili va undan chiqadigan tavsiyalar
(ishlab chiqarish).
Adabiyotlar: 5, 7, 8, 10, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 30, 32, 33, 34, 35, 37, 40, 41
47ёёё
4. Bu fandan kurs ishi ko’zda tutilmagan
5. Milliy hisoblar tizimi fanidan talabalar bilimini reyting tizimi asosida
baholash MEZONI
Milliy hisoblar tizimi uchun o’quv rejada barcha yo’nalishlar uchun (Statistika
yo’nalishidan tashqari) o’quv reja jami 44, shundan 18 ma’ruza, 18 amaliy
mashg’ulot, 8 mustaqil ta’lim uchun ajratilgan.
O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim Vazirligining 2005 yil
30 sentyabrdagi 217-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “Oliy ta’lim muassasalarida
Milliy hisoblar tizimi fani bo’yicha talabalarning semestr davomidagi
o’zlashtirish ko’rsatkichi 100 ballik tizimda baholanadi. U 100 ballik baholash
turlari bo’yicha quyidagicha taqsimlanadi:
J.B. – 43 va O.B. – 42 ball qilib taqsimlanadi. *
Milliy hisoblar tizimi fanidan talaba bilimini baholash quyidagi tartibda
o’tkaziladi:
amalga oshiriladi.
*
- Izoh: «Moliya» va «Sug’urta ishi» yo’nalishlari uchun J.B. - 28 ball, O.B. – 57 ball.
48ёёё
ya’ni uning muayyan test savollariga javob berishi yoki muammoni echishdagi
mahorati va qobiliyati aniqlanadi. O.B. ma’ruza darslari bo’yicha amalga oshiriladi.
Milliy hisoblar tizimi fani bo’yicha O.B. (O.B.-1, O.B.-2) ikki marta o’tkaziladi.
Ya.B. yozma ish, og’zaki, test yoki boshqa usullarda o’tkaziladi. Unda talabaning
fanni o’zlashtirishi 1-15 ballgacha bo’lgan mezon asosida baholanadi. Talabaning
ballarda ifodalangan o’zlashtirishi quyidagi mezonlarga asosan aniqlanadi.
Ball
86-100
Baho
A’lo
1. Milliy hisoblar tizimining nazariy asoslari.
2. MXTda qo’llaniladigan klassifikatsiyalar va ularning ta’rifi.
3. Iqtisodiy birliklar va ularning guruhi.
4. Iqtisodiyot, tarmoqlar va sektorlar schyotlari va ularning
ko’rsatkichlarini hisoblash.
5. Tarmoqlaaro balans va uning ko’rsatkichlarini bilish.
6. To’lov balansi va uning schyotlari ko’rsatkichlarini hisoblash.
7. MXT schyotlar ko’rsatkichlarini tahlil qila olish (xulosa chiqarish va
qaror qabul qilish).
71-85
Yaxshi
1.
Milliy hisoblar tizimining nazariy asoslari.
55-70
Qoniqarli
5.
MXT schyotlar ko’rsatkichlarini tahlil qila olish (xulosa chiqarish va qaror qabul
qilish).
1.
Milliy hisoblar tizimining nazariy asoslari.
0-54
Qoniqarsiz
MXT haqida aniq tasavvurga ega emaslik, bilmaslik.
49ёёё
Talabaning saralash balidan past bo’lgan o’zlashtirishi reyting daftarchasida
qayd etilmaydi.
50ёёё
6. Adabiyotlar
Asosiy adabiyotlar
1.
Karimov I.A. Uzbekistan: natsionalnaya nezavisimost, ekonomika, politika,
ideologiya. T.1.-T-:Uzbekistan. 1996g.
2.
Karimov I.A. Mislit i rabotat po novomu-trebovanie vremeni. T5.-T Uzbekistan,
1997. 336s.
3.
Zakon Respubliki Uzbekistan «O gosudarstvennoy statistike» 1993g.
4.
Gosudarstvennaya programma perexoda Respubliki Uzbekistan na prinyatuyu v
mejdunarodnoy praktike sistemu uchyota i statistiki. Ekonomika i statistika,
1995g. №1-2
5.
Ivanov
Yu.N.
i
drugie.
«Sistema
natsionalnix
schyotov
-instrument
makroekonomicheskogo analiza», Uch.pos.-M. «Finstatinform», 1996g. - 285s.
6.
Lippe P. «Ekonomicheskaya statistika». Perevod s nemetskogo, izdatelstvo FSU
FRG, 1995g.
7.
Natsionalnoe schetovodstvo. Uchebnik //pod red. Kulaginoy E.D.-M.:FiS,
1997g, 448s.
8.
Natsionalnoe schetovodstvo (Teksti lektsiy)-Guterts.N.P. Tashkent 2003g.-172s.
9.
Salin V.I. i drugie “Makroekonomicheskaya statistika”. Uchebnoe posobie, 2-e
izdanie, ispr., M: “Delo”, 2001, 336 s.
10. Sistema natsionalnix schyotov. Izdanie OON, 1993 g.
11. Ekonomicheskaya statistika. Uchebnik pod.red.Yu. N. Ivanova -M Infra-M,
1998g. -480s.
12. Maxmudov B.Milliy hisobchilik asoslari. Tashkent-2003
13. Natsionalnie schyota v perexodniy period. Izdanie OON, 1995g.
14. Qoraboev A. MHT schyotlarini tuzish bo’yicha masalalar to’plami., Toshkent 2003.
15. Bashkatov B.I. Natsionalnoe schetovodstvo. 2-e izdanie. Finansi i statistika
2002, 608 str.
51ёёё
16. Osnovnie pokazateli deyatelnosti selskoxozyaystvennix predpriyatiy za 2003
god. Gosudarstvenniy komitet RuZ po statistike 2004, 137 str.
17. Osnovnie pokazateli o nalichii i dvijenii osnovnix sredstv i drugix nefinansovix
aktivov v stroitelstve za 2003 god. Gosudarstvenniy komitet R.Uz. po statistike
2004, 93 str.
18. A.Qoraboev. Milliy hisoblar tizimi (ma’ruzalar matnlari). Toshkent 2006y.
19. A.Abdug’afforov, M.Zokirova, A.Qoraboev. Milliy hisoblar tizimi. Toshkent
“Moliya” 2002y.
52ёёё
Qo’shimcha adabiyotlar
20. Abryutina M., Grachev A. Ot buxgalterskogo uchyota k sisteme natsionalnix
schyotov. V oprosi statistiki, 1997 g. №8.
21. Gorbacheva T.L., Rijikova Z.A. “Metodologicheskie podxodi izmereniya
zanyatosti v neformalnom sektore ekonomiki”. J. “Voprosi ekonomiki”, 4/2002
22. Eroshkina S.B. “Platejniy balans v sisteme makroekonomicheskix pokazateley”.
J.Voprosi statistiki, 4/2002.
23. Zamaraev B. Modifitsirovannaya sxema makroekonomicheskix pokazateley
sistemi natsionalnix schetov. Voprosi statistiki, 1997g. №4
24. Ivanov Yu.N., Xomenko T.A. «Metodologiya ischisleniya nekotorix pokazateley
finansovix operatsiy v SNS», J. Voprosi statistiki, 4/2001.
25. Ivanov Yu. “K vixodu v svet. Noviy SNS OON”. J: “Voprosi ekonomiki”,
5/1994.
26. Ivanov Yu. “K voprosu o metodoligii ischisleniya produktsii finansovix
uchrejdeniy v SNS”. J. “Voprosi statistiki”. 10/1996.
27. Levit S. Ponomarenko A. Razvitie sektoralnix raschyotov v SNS v Rossii.
Voprosi statistiki, 1997g. №1
28. Metodologicheskoe polojenie po statistike: Vip 1, 2 Goskomstat RF-M. 1997 g.
1998 g.
29. Mejdunarodnaya
standartnaya
otraslevaya
klassifikatsiya
vsex
vidov
ekonomicheskoy deyatelnosti (3-d red)-OON.1990.
30. Nesterov S. Chobanu K. Metodologicheskie otrajeniya vneshneekonomicheskix
svyazey v sisteme natsinalnix schyotov Rossii. Voprosi statistiki, 1997g. №3
31. Rekomendatsii po sostavleniyu finansovogo schyota. Izdanie statkomiteta. SNG,
1996g.
32. Rekomendatsii Mejgosudarstvennogo statisticheskogo komiteta SNG po
sostavleniyu klyuchevax schetov SNS, 1995.
53ёёё
33. Rekomendatsii
po
raschetu
vipuska,
promejutochnogo
potrebleniya
i
dobavlennoy stoimosti po otraslyam i sektoram ekonomiki”. M.Statkomitet
SNG, 1999.
www.rseu.ru
www.askold.net
www.scafler.ru
www.murm.ru
www.rbcnet.ru
www.mesi.ru
www.sidsnet.org
54ёёё
TOShKENT MOLIYa INSTITUTI
«Tasdiqlandi»
__________________
Rektor A.Vaxobov
«____»_________2006 y.
«____»___________2006 y.
MOLIYA STATISTIKASI
- 5340200 – «Menejment»
- 5340400 – «Biznes»
- 5340600 – «Moliya»
- 5340700 – «Bank ishi»
- 5460200 – «Statistika»
Toshkent – 2006
55ёёё
tasdiqlash to’g’risida”gi qarori hamda vazirlikning 2002 yil 2 fevral 54-sonli buyrug’i
Tuzuvchilar:
Shodiev X., TMI, i.f.d., prof.
Taqrizchilar:
Kafedra yig’ilishining _________________ bayonnomasi bilan tasdiqqa tavsiya
etilgan.
Kafedra mudiri
X.Shodiev
Kengash raisi
A.Vahobov
56ёёё
1. Kirish
Oliy ta’limning moliya sohasiga oid talabalardan moliya bozori va uning
ko’rsatkichlari xaqidagi ma’lumotlarni to’plash, qayta ishlash, tahlil qilish va statistik
baholash metodlarini bilish talab etiladi. Moliya statistikasining o’qitishning vazifasi
oliy moliyaviy, aktuar, taxminiy hisoblash metodlarini o’rgatish, davlat byudjeti, pul
muomalasi, kredit, qimmatli qog’ozlar, valyuta bozori ko’rsatkichlarini aniqlash va
statistik tahlil qilish uslubiyatini o’rgatishdan iboratdir. Ushbu o’quv dasturi
namunaviy bo’lib, uning asosida oliy o’quv yurtlarining tegishli kafedralari ish
dasturlarini tuzishlari mumkin.
Moliya statistikasi bo’yicha ma’ruza va amaliyot mashg’ulotlarini o’tkazishda
xalqaro tashkilotlar (UNStat, WVapk, IMF, EuroStat va hokazo) ning statistika
xizmatlari, MDH Statqo’mitasi, O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasi
va fond bozori ma’lumotlari, ko’rsatmalari, yo’riqnomalaridan foydalaniladi. Ushbu
fandan talabalar tomonidan statistika faoliyatining moliyaviy muammolarini o’z
ichiga olgan tematika asosida ilmiy-uclubiy sharhlar va referatlar tayyorlanadi. O’quv
jarayonida o’qitishning interaktiv usullari, test tizimi va nazoratning barcha turlari
qo’llaniladi.
57ёёё
Moliya statistikasidan o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha mashg’ulot
1)
«Moliya», «Soliqlar va soliqqa tortish», «Investitsiyalarni moliyalashtirish»,
«Sug’urta ishi», «Biznes» yo’nalishlari uchun:
Amaliy
mashg’ulot
2.
Moliya statistikasining predmeti, metodi,
vazifalari va tashkil etilishi
Oliy moliyaviy, aktuar va taqribiy hisoblash
metodlari
Ma’ruza
1.
Jami
№
Mustaqil ta’lim
4
2
-
2
16
8
4
4
3.
Davlat moliyasi statistikasi
6
2
2
2
4.
Institutsional birliklar moliyasi statistikasi
8
4
2
2
5.
Pul muomalasi statistikasi
6
2
2
2
6.
Bank va banklar faoliyati statistikasi
8
4
2
2
7.
Investitsiya statistikasi
4
2
-
2
8.
Fond bozori statistikasi
8
4
2
2
9.
Sug’urta bozori statistikasi
6
2
2
2
10.
Valyuta bozori statistikasi
12
6
2
4
Jami
78
36
18
24
58ёёё
2) «Menejment», «Bank ishi», «Buxgalteriya hisobi va audit» yo’nalishlari
uchun:
Amaliy
mashg’ulot
Mustaqil
ta’lim
2.
metodlari
Ma’ruza
1.
Jami
№
2
2
-
-
6
2
4
-
3.
4
2
2
-
4.
4
2
2
-
5.
4
2
2
-
6.
6
2
4
-
7.
2
2
-
-
8.
4
2
2
-
9.
4
2
2
-
10.
4
2
2
-
Jami
40
20
20
-
59ёёё
3) «Statistika» yo’nalishi uchun:
Amaliy
mashg’ulot
Mustaqil
ta’lim
2.
metodlari
Ma’ruza
1.
Jami
№
4
2
-
2
28
8
8
12
3.
10
2
4
4
4.
14
4
4
6
5.
8
2
4
2
6.
14
4
4
6
7.
4
2
-
2
8.
12
4
4
4
9.
8
3
4
2
10.
17
6
4
7
Jami
119
36
36
47
60ёёё
2. Asosiy qism
(36/20 soat) *
1-mavzu. Moliya statistikasining predmeti, metodi, vazifalari va tashkil etilishi
(2/2 soat)
Moliya statistikaning predmeti, metodlari va bozor iqtisodiyoti sharoitida
vazifalari.
Bozor islohotlarini chuqurlashtirish sharoitida moliyaviy barqarorlashtirishning
o’rni va ahamiyati. Makroiqtisodiy statistika, milliy hisobchilik va moliya statistika
fanlarining o’zaro aloqalari va kelgusida ularning integratsiyalashuvi masalalari.
Moliya scheti va moliya resurslari balansi.
Mamlakatda
moliya
tizimi
va
moliya
statistikasi.
Moliya
statistika
ko’rsatkichlari tizimi. Ichki iqtisodiyot sektorlari moliyasi statistikasi: nomoliyaviy
tashkilotlar, moliyaviy tashkilotlar, davlat muassalari, uy xo’jaligiga xizmat qiluvchi
notijoriy tashkilotlar, uy xo’jaligi sektorlarining moliyasi statistikasi. Qolgan dunyo
moliyasi statistikasi.
Moliya statistikasining informatsiya resurslarini takomillashtirish muammolari.
EGRPO. Statisika kuzatuvchi obektlarining bosh to’plami. Moliyaviy
informatsiyani to’plash, ishlov berish va analiz qilishda bank texnologiyasini joriy
etish. O’zbekiston Respublikasida moliya, pul muomalasi va kredit statistikasi
bo’yicha xalqaro standartlarga o’tish Davlat dasturini bajarilishi. O’zbekiston
Respublikasini XVF(IMF)ning ma’lumotlarini tarqatishning maxsus standartiga
ko’shilishi.
Adabiyotlar: 1, 2, 4, 5, 7, 12, 13, 18, 27
*
- Izoh: «Moliya», «Soliqlar va soliqqa tortish», «Investitsiyalarni moliyalashtirish», «Sug’urta ishi»,
«Biznes», «Statistika» yo’nalishlari uchun – 36 soat; «Menejment», «Bank ishi», «Buxgalteriya hisobi va audit»
yo’nalishlari uchun – 20 soat.
61ёёё
2-mavzu. Oliy moliyaviy, aktuar va taqribiy
hisoblash metodlari (8/2 soat)
Oliy moliyaviy hisoblashlar metodlari mohiyati, tayinlanishi va qo’llanilishi,
vazifalari. Oliy moliyaviy hisoblashlarning umumiy metodlari. Oshgan qiymatni
hisoblash usullari. Sodda va murakkab foizlar. Foizlarning nominal va samarali
stavkalari. Foiz stavkalarini korrektirovkalash. Boshlang’ich qiymatni diskontlash.
Diskontlash turlari. To’lovlarning moliyaviy ekvivalentligi.
Moliyaviy rentalar. Rentaning oshgan va keltirilgan qiymati. Uzoq muddatli
kreditlarni qoplash rejasini tuzish usullari. Oliy moliyaviy hisob-kitoblar va
inflyatsiya.
Aktuar hisoblash usullari.
Adabiyotlar: 2, 5, 7, 16, 18, 27
3-mavzu. Davlat moliyasi statistikasi (2/2 soat)
Davlat boshqaruv idoralari moliyasi statistikasi (DMS) BMTning 1993 yildagi
MHTida davlat sektorini belgilanishi. Davlat moliya harakatlari (operatsiyalari)
tushunchasi va ularni o’lchash. Davlat moliyasi statistikasi ko’rsatkichlari tizimi.
Daromadlar, tushumlar, to’lovlar va sarflar. Xalqaro byudjet klassifikatsiyasi.
Daromadlar va olingan rasmiy transfertlar klassifikatsiyasi. Kengaytirilgan hukumat
byudjeti.
Byudjet analizi. Davlat byudjeti daromadlari strukturasi (tarkibiy tuzilishi) va
strukturasidagi siljishlarni statistikada baholash. Byudjet disbalansini baholash.
Byudjet taqchilligi (defitsiti)ni moliyalashtirish va uni klassifikatsiyasi. Davlat qarzi
(krediti)ni klassifikatsiyasi. Inflyatsiya solig’i va emissiya daromadi hamda davlat
kreditining moliyaviy barqarorlikka ta’sirini statistikada baholash.
Soliq-byudjet siyosatini barqarorligini baholash. Daromadlarni analizi.
Soliqlarni elastikligi, egiluvchanligi va dinamikasi. Soliq tizimini baholash
(TANZIning diagnostik testi). Soliq faoliyatini analizi. Soliq potentsiali va xaqiqiy
soliq koeffitsenti.
62ёёё
Davlat byudjeti sarflarini analizi. Sarflar va sof kreditlashning klassifikatsiyasi.
Sarflar va sof kreditlashning funktsional, iqtisodiy va boshqa klassifikatsiyasi. Davlat
sarflari tiplari (ish haqi, tovarlar va xizmatlar, subsidiyalar, transfertlar, foiz to’lovlari
va kapital qo’yilmalar) va kategoriyalari (joriy sarflar, kapital sarflar, asosiy kapital
iste’moli). Davlat sarflarining makro va mikroiqtisodiy oqibatlarini baholash.
O’zbekiston Respublikasi byudjeti tasniflari va davlat byudjeti statistikasining
xususiyatlari. O’zbekiston Respublikasi kengaytirilgan xukumat byudjeti statistikasi.
Davlat byudjeti daromadlari moddalari klassifikatsiyasi. Davlat byudjeti sarflarini
funktsional, iqtisodiy va mahkamaviy klassifikatsiyasi. Kengaytirilgan hukumat
byudjeti daromadlari va sarflarining dinamikasi va strukturasini inflyatsiya sharoitida
statistikada o’rganish.
Davlat boshqarish idoralari sektorining moliyaviy xarakatlarini taxminlash
(prognozlashtirish). Daromadlar va transfertlar (soliq va soliq tushumlari,
transfertlar)ni taxminlash. Davlat sarflari va sof kreditlashni taxminlash. Davlat
byudjeti defitsiti va davlat kreditini taxminlash. O’zbekiston Respublikasi davlat
byudjetining daromadlari va sarflarini taxminlashning xususiyatlari.
Byudjetdan tashqari maqsadli maxsus fondlar statistikasi. Moliya tizimida bu
fondlarning mohiyati va ahamiyati. O’zbekiston Respublikasida ijtimoiy (sotsial) va
iqtisodiy maqsadli maxsus fondlar.
Hududlar (mahalliy) moliyasi statistikasi. Hududlar moliyasining Davlat
moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati, xududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishdagi
o’rni. Hududlar moliyasining tarkibi. Hududlarning moliya resurslari balansi.
Mahalliy byudjetlarning daromadlari va sarflari. Hududlarning byudjetdan tashqari
maxsus fondlari statistikasi. O’zbekiston Respublikasida hududlar moliyasi
statistikasi
Adabiyotlar: 1, 2, 5, 7, 8, 10, 13, 16, 18, 19, 27
63ёёё
4-mavzu. Institutsional birliklar moliyasi statistikasi (4/2 soat)
Nomoliyaviy korxonalar (korporatsiyalar) sektorining tarkibi va strukturasi.
Foyda olish maqsadida tovar ishlab chiqaruvchi va xizmat ko’rsatuvchi korxonalar
hamda noxarid ishlab chiqarish bilan shug’ullanuvchi uy xo’jaligiga xizmat
ko’rsatuvchi tashkilotlar.
Korxonalar moliyasi statistikasi. Korxonalar moliyasi statistikasining predmeti
va vazifalari. Moliyaviy hisobot (shakllar; №1, 1-f, 2-f, 6-f, 5-s, 1-zap va boshqalar)
va uni korxonalarning savdo-ishlab chiqarish va moliyaviy xarakatlarining moliyaviy
natijalarini va korxonalarning moliyaviy holatini o’rganishdagi ahamiyati.
Korxonalarning moliyaviy resurslarini hosil qilish va foydalanishni statistikada
o’rganish. Korxonalarning savdo-ishlab chiqarish, investitsiya va moliyaviy
faoliyatlarining moliyaviy natijalari ko’rsatkichlari. Realizatsiyadan tushumlar,
foyda, pul oqimi (Kesh-Flou) va boshqa ko’rsatkichlar. Rentabellik ko’rsatkichlari:
umumiy rentabellik, realizatsiya qilingan mahsulot rentabelligi, kapital rentabelligi va
boshqalar. Foyda va rentabellikni analiz qilishda indekslar va boshqa statistika
metodlaridan foydalanish.
Korxonalarning moliyaviy holati va moliyaviy barqarorligini statistikada
baholash. Balans aktivi va passivining strukturasi. Korxonalarning moliyaviy holati
va
moliyaviy
barqarorligi
ko’rsatkichlari.
Bozor
iqtisodiyoti
rivojlangan
mamlakatlarda qo’llaniladigan moliyaviy koeffitsientlar.
Jalb qilingan va iste’mol qilingan kapitalning samaradorligini statistikada
o’rganish. Bir so’mlik tovar va xizmatga qilingan xarajatlar. Mahsulot va
xizmatlarni mehnat haqi, amartizatsiya, materiallar va xizmatlarga talabchanligi
ko’rsatkichlari. Korxonalar faoliyatining samaradorligini yig’ma (umumlashtiruvchi)
ko’rsatkichini modellashtirish. Yig’ma moliyaviy hisobotlar asosida moliyaviy
natijalar, moliyaviy holat, moliyaviy barqarorlik va samaradorlikni analiz qilishning
xususiyatlari.
Adabiyotlar: 2, 4, 5, 6, 7, 9, 15, 16, 17, 18, 25, 27
64ёёё
5-mavzu. Pul muomalasi statistikasi (2/2 soat)
Pul muomalasi statistikasi. Predmeti va statistikasining vazifalari. Pul
muomalasi statistikasidagi asosiy kategoriyalar, klassifikatsiyalar, ko’rsatkichlar
tizimi. Pul massasi va uning strukturasi. Pul agregatlari va ularning instrumentlari
(hujjatlari), XVF(IMF)ning standartlari va milliy xususiyatlar. Iqtisodiyotni
monetizatsiyasi va pul muomalasi tezligi ko’rsatkichlari. Pul massasi, pul
multiplikatori. I.Fisherning ayirboshlash tenglamasi. Inflyatsiyani statistikada
o’rganish: ko’rsatkichlari, darajalari va dinamikasini o’lchash metodlari, sabablari va
oqibatlarini baholash.
Milliy valyutani xarid quvvatini o’zgarishini baholash. Chet el valyutasidagi
mablag’lar va chet el investitsiyalarining xarakati statistikasi. Pul muomalasi va
milliy iqtisodiyotni dollarlashtirilishi statistikasi. Pul migratsiyasi statistikasi.
Adabiyotlar: 2, 5, 7, 12, 14, 16, 18, 27
6-mavzu. Bank va banklar faoliyati statistikasi (4/2 soat)
BMTning 1993 yildagi MHTida moliya muassasalari sektorining tarkibi. Bank
statistikasi. Kredit tashkilotlarning soni, tarkibi va strukturasi. Kredit tashkilotlari
faoliyatining asosiy (absolyut va nisbiy) ko’rsatkichlari. Kredit tashkilotlari
xodimlari, asosiy va oborot kapitali va sarflari statistikasi.
Bank sohasida mahsulot (yalpi ishlab chiqarish), oraliq iste’mol, qo’shilgan
qiymat ko’rsatkichlarni hisoblash xususiyatlari. Bank sohasida mehnatdan, kapital
va joriy sarflardan samarali foydalanish ko’rsatkichlari. Banklarning moliyaviy
holatini statistikada o’rganish va reyting asosida baholash.
Kredit statistikasi. Kredit statistikasining kategoriyalari, klassifikatsiyalari va
ko’rsatkichlari tizimi. Iqtisodiyotga, banklarga, aholiga banklar tomonidan milliy va
chet el valyutasida berilgan kreditlar. Bank tizimida to’lov muddati o’tgan qarzlar.
65ёёё
Inflyatsiya sharoitida kreditlar va to’lov muddati o’tgan qarzlarni statistikada
o’rganish.
Korxonalar, tashkilotlar va muassasalarning joriy hisoblaridagi mablag’larni
statistikada o’rganish. Omonotlar va depozitlar, ularni inflyatsiya sharoitida
o’rganish. Aholi omonatlari statistikasi.
Xalqaro kredit statistikasi: shakli, samaradorligi ko’rsatkichlari va unga xizmat
ko’rsatish koeffitsientlari.
Nominal va real foiz stavkalari, Markaziy bank kreditlarining stavkalar
(banklararo stavkalar, davlat xazinasi majburiyatlarning daromadliligi, depozitlar
stavkasi va kreditlar bo’yicha stavkalar) ini statistikada o’rganish. Foiz (foiz)
stavkalarini o’rganishda indeks metodidan foydalanish.
Bank statistikasi va pul muomalasi va kredit statistikasining ma’lumotlari
manbalari.
Adabiyotlar:2, 5, 10, 12, 16, 18, 25, 27
7-mavzu. Investitsiya statistikasi (2/2 soat)
Investitsiya tushunchasi va uni o’rganish vazifalari. Investitsiya turlari.
Investitsiya faoliyati. Investitsiya statistikasi ko’rsatkichlar tizimi. Kapital hosil
qiluvchi investitsiyalar.
Investitsiya jarayonini moliyalashtirish manbalari. Investitsiyani qoplash
usullari. Qoplash muddati. Lizing. Investitsiya xatari va uni baholanishi. Investitsiya
samaradoriligi. Investitsiya samaradarlogini statistik ko’rsatkichlari. Diskont normasi
Keltirilgan xarajatlar va daromadlar. Sof joriy qiymat. Daromadlilik indeksi.
Adabiyotlar: 2, 5, 7, 12, 13, 16, 18, 19, 26, 27
66ёёё
8-mavzu. Fond bozori statistikasi (4/2 soat)
Fond bozori haqida tushuncha, uni statistikada o’rganish vazifalari. Ichki fond
bozorining modeli va segmentlari. Qimmatbaho kog’ozlarning individual tasnifi.
Qimmatbaho kog’ozlarning nominal va real bahosi. Qimmatbaho kog’ozlar oldisotdisining o’rtacha bahosini o’rganishda o’rtachalar, variatsiya ko’rsatkichlari va
indekslar metodidan foydalanish. Aktsiyalarning bozor koeffitsentlari. Bozor
imkoniyati (sig’imi)ning statistikadagi tasnifi.
Davlat obligatsiyalari bozorining statistikadagi ko’rsatkichlari. Davlat xazina
majburiyatlarining daromad, daromadlilik va o’rtacha daromadliligi ko’rsatkichlari.
O’rtacha daromadlilik indekslari (o’zgaruvchan, o’zgarmas tarkibli va tarkibiy
siljish indekslari).
Davlat
obligatsiyalarining
boshqa
turlari
daromadliligini
dinamikasini
o’rganish xususiyatlari.
Fond indekslari. Iqtisodiyot va moliya sohasida tebranishlarni o’rganishda
konyuktura statistikasining ahamiyati. Iqtisodiy tsikl indikatorlari. Ilgarilaydigan,
mos tushadigan va kechikadigan indikatorlar. Qimmatbaho kog’ozlar bozori
indekslari. Fond indekslarini hisoblash uchun kompaniyalarni tanlashning asosiy
mezonlari. Asosiy massiv metodini qo’llash. Muhim fond indekslari (qimmatbaho
kog’ozlar indekslari): Dou-Djons, Standard and Poogs, Nyu-York fond birjasi, Futsi,
Dax, Nikkey, Rts va boshqalar. Ularni hisoblash usullari va natijalarini talqin kilish
(interpretatsiyasi). Aktsiyalar baholari dinamikasi, nisbatlarini baholashda alfa va
betta koeffitsentlaridan foydalanish.
O’zbekiston Respublikasida fond bozori statistikasini tashkil etilishi va uning
uslubiyatini xususiyatlari.
Adabiyotlar: 2, 5, 7, 12, 13, 16, 18, 27
67ёёё
9-mavzu. Sug’urta bozori statistikasi (2/2 soat)
Sug’urta muassasalari - BMTning 1993 yildagi MHTidagi moliya muassasalari
sektorining kichik sektori sifatida. Sug’urtaning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati va uni
statistikada
o’rganish
vazifalari.
Sug’urta
ishidagi
asosiy
kategoriyalar,
klassifikatsiyalar va ko’rsatkichlar tizimi. Sug’urta ishidagi absolyut (miqdor),
o’rtacha va nisbiy ko’rsatkichlar, ularni hisoblash va tahlil qilish metodikasi. Sug’urta
ishini demonopolizatsiya qilinishi ko’rsatkichlari.
Sug’urta bozorning statistikadagi tasnifi va uning strukturasi. Qayta
sug’urtalash. Sug’urta ishida statistika-matematika metodlarini qo’llash (aktuar
hisoblashlari).
Sug’urta tashkilotlari statistikasi. Sug’urta tashkilotlari faoliyatining asosiy
ko’rsatkichlari. Daromadlar va sarflar. Xodimlar soni, tarkibi va mehnat haqi
statistikasi. Kapital statistikasi. Yalpi ishlab chiqarish, oraliq iste’mol va yalpi
qo’shilgan qiymat ko’rsatkichlarini hisoblash xususiyatlari. Sug’urta tashkilotlarida
resurslar va sarflardan foydalanish samaradorligini o’rganish.
Adabiyotlar: 2, 5, 7, 13, 17, 18, 24, 27
10-mavzu. Valyuta bozori statistikasi (6/2 soat)
Valyuta bozorlari. Valyuta bozorlari tasnifi. Valyuta bozorlari faoliyati va
uning ishtirokchilari. Xalqaro valyuta tizimining shakllanishi. Valyuta kurslari
mohiyati va ularni hisoblash usullari. Kotirovkalash. Kross kurs. Spot va forvard
kurslar. Sotib olish va sotish kurslari, marja. Valyuta operatsiyalari va ularning
turlari. Valyutaning real va nominal kursi. Valyutaning real kursini aniqlash usullari.
Valyuta kurslarini prognozlash. Valyutaning xarid qobiliyati pariteti.
Valyuta kursiga ta’sir qiluvchi omillar, ularning tasnifi. Valyuta kursiga ta’sir
qiluvchi omillarning tahlili. Inflyatsiya va valyuta kursi orasidagi bog’lanish. Valyuta
kursi o’zgarishining korxona daromadiga ta’siri.
68ёёё
3. Amaliy mashg’ulotlar mavzulari mazmuni
(18/20/36 soat) *
1-mavzu. Oliy moliyaviy, aktuar va taqribiy hisoblash metodlari
(4/4/8 soat)
Oliy moliyaviy hisoblashlar. Oshgan qiymatni hisoblash usullari.* Sodda va
murakkab foizlar. Foizlarning nominal va samarali stavkalari. Diskontlash turlari.
To’lovlarning moliyaviy ekvivalentligi.
Moliyaviy rentalar.* Rentaning oshgan va keltirilgan qiymati. Uzoq muddatli
kreditlarni qoplash rejasini tuzish usullari. Oliy moliyaviy hisob-kitoblar va
inflyatsiya.*
Aktuar hisoblash usullari.
Adabiyotlar: 2, 5, 7, 16, 18, 20, 27
2-mavzu. Davlat moliyasi statistikasi (2/2/4 soat)
Byudjet tahlili*. Kengaytirilgan hukumat byudjeti daromad va sarflari
tuzilmasi va tuzilmaviy siljishni statistikada baholash*. Byudjet disbalansini
baholash*. Inflyatsiya solig’i, emissiya daromadi, davlat ichki qarzlari oqibatlarini
statistikada baholanishi*.
Soliq-byudjet siyosatining barqarorligini o’lchanishi. Daromadlar tahlili.
Soliqlarning elastikligi va o’zgaruvchanligi. Soliq tizimi va soliq faoliyatini
baholash*. Soliq potentsiali va haqiqiy soliq koeffitsenti*.
Daromadlar va transfertlar, sarflar va sof kreditlashni taxminlash.
Byudjetdan
tashqari
maqsadli
fondlar
statistikasi*.
O’zbekiston
Respublikasidagi ijtimoiy va iqtisodiy byudjetdan tashqari, maqsadli fondlar*.
*
- Izoh: «Moliya», «Soliqlar va soliqqa tortish», «Investitsiyalarni moliyalashtirish», «Sug’urta ishi»,
«Biznes» yo’nalishlari uchun – 18 soat; «Menejment», «Bank ishi», «Buxgalteriya hisobi va audit» yo’nalishlari uchun
– 20 soat, «Statistika» yo’nalishi uchun.- 36 soat.
69ёёё
Hududlar moliyasi statistikasi*. Xududlarning moliyaviy resurslari balansi.
Mahalliy byudjet statistikasi. O’zbekiston Respublikasida hududiy byudjetdan
tashqari maqsadli fondlari.
Adabiyotlar: 1, 2, 5, 7, 8, 10, 13, 16, 18, 19, 27
3-mavzu. Institutsional birliklar moliyasi statistikasi (2/2/4 soat)
Korxonalar moliyasi statistikasi mohiyati.* Moliyaviy hisobot (shakllar; №1,
1-f, 2-f, 6-f, 5-s, 1-zap va boshqalar) va uni korxonalarning savdo-ishlab chiqarish va
moliyaviy xarakatlarining moliyaviy natijalarini va korxonalarning moliyaviy holatini
o’rganish.
Korxonalarning moliyaviy resurslarini hosil qilish va foydalanishni statistikada
o’rganish. Realizatsiyadan tushumlar, foyda, pul oqimi (Kesh-Flou) va boshqa
ko’rsatkichlar.* Rentabellik ko’rsatkichlari: umumiy rentabellik, realizatsiya qilingan
mahsulot rentabelligi, kapital rentabelligi va boshqalar.
Balans aktivi va passivining strukturasi.* Korxonalarning moliyaviy holati va
moliyaviy barqarorligi ko’rsatkichlari.*
Yig’ma moliyaviy hisobotlar asosida moliyaviy natijalar, moliyaviy holat,
moliyaviy barqarorlik va samaradorlikni analiz qilishning xususiyatlari.
Adabiyotlar: 2, 4, 5, 6, 7, 9, 15, 16, 17, 18, 25, 27
4-mavzu. Pul muomalasi statistikasi (2/2/4 soat)
Pul muomalasi statistikasi ko’rsatkichlari tizimi*. Pul agregatlari va ularning
instrumentlari (hujjatlari).* Iqtisodiyotni monetizatsiyasi va pulning aylanish tezligi
ko’rsatkichlari*.
Pul bazasi va pul multiplikatori. Inflyatsiyani o’lchash va tahlil qilish usullari*.
Milliy valyutani sotib olish qobiliyatini o’zgarishini baholash*.
Adabiyotlar: 2, 4, 5, 6, 7, 9, 15, 16, 17, 18, 25, 27
70ёёё
5-mavzu. Bank va bank faoliyati statistikasi (2/4/4 soat)
Bank statistikasi. Kredit tashkilotlari soni, tarkibi va tuzilmasi. Kredit
tashkilotlari faoliyatining asosiy ko’rsatkichlari*. Kredit tashkilotlarida xodimlar,
kapital va sarf-xarajatlar statistikasi. Bank sohasida mahsulot hajmi, mehnat sarfi,
kapital va xarajatlarning samaradorligi ko’rsatkichlarini aniqlashning xususiyatlari.
Banklarning moliyaviy holatini statistikada o’rganish va banklarni reyting asosida
baholash*.
Kredit statistikasi*. Banklarning iqtisodiyotga, banklarga va aholiga milliy va
chet el valyutasida bergan kreditlari. Inflyatsiya sharoitida kreditlar va to’lov muddati
o’tgan qarzlar. Foiz stavkalarini statistikada o’rganilishi*.
Adabiyotlar: 2, 5, 10, 12, 16, 18, 25, 27
6-mavzu. Fond bozori statistikasi (2/2/4 soat)
Qimmatbaho kog’ozlar bahosini o’rganishda statistika usullarini qo’llash*.
Bozor sig’imining statistik xarakteristikasi*. Davlat xazina obligatsiyasi va boshqa
turdagi davlat obligatsiyalarining daromad, daromadlilik va o’rtacha daromadlilik
ko’rsatkichlari.
Fond indekslari*. Muhim (ahamiyatli) fond indekslari: Dou-djons, Standard
and Poogs, Futsi, Nikkey, Dax, Rts va boshqalar.*
O’zbekiston Respublikasida fond bozori statistikasining xususiyatlari*.
Adabiyotlar: 2, 5, 7, 12, 13, 16, 18, 27
7-mavzu. Sug’urta bozori statistikasi (2/2/4 soat)
Sug’urta ishi ko’rsatkichlari tizimi (hajmi, o’rtacha, nisbiy ko’rsatkichlari)*.
Statistika-matematika
Respublikasi
sug’urta
usullarini
sug’urta
tashkilotlari
ishida
faoliyatining
71ёёё
qo’llanilishi*.
O’zbekiston
ko’rsatkichlari*.
Sug’urta
tashkilotlarida mahsulot va faoliyati samaradorligi ko’rsatkichlarini hisoblashning
xususiyatlari.
Adabiyotlar: 2, 5, 7, 13, 17, 18, 24, 27
8-mavzu. Valyuta bozori statistikasi (2/2/4 soat)
Valyuta bozorlari va ularni tasnifi.* Valyuta kurslari mohiyati va ularni
hisoblash usullari. Kross kurs. Spot va forvard kurslar.* Sotib olish va sotish kurslari,
marja. Valyutaning real va nominal kursi. Valyutaning real kursini aniqlash usullari.*
Valyuta kurslarini prognozlash.
Valyuta kursiga ta’sir qiluvchi omillarning tahlili.* Inflyatsiya va valyuta kursi
orasidagi bog’lanish.
Adabiyotlar: 2, 5, 7, 12, 13, 16, 18, 21, 24, 26, 27
72ёёё
4. Kurs ishlari mavzulari
1.
Moliyaviy hisob va moliyaviy resurslar balansi
2.
Bozor
iqtisodiyoti
sharoitida
moliya
statistikasi
axborot
resurslarini
takomillashtirish muammolari
3.
O’zbekiston Respublikasida moliya statistikasining tashkil etilishi
4.
Xalqaro tashkilotlarda (IMF, WBank) moliya statistikasining tashkil etilishi
5.
Rivojlangan mamlakatlarda moliya statistikasining tashkil etilishi (AQSh,
Yaponiya, Germaniya, Angliya va boshqalar)
6.
Davlat muassasalari moliyasi statistikasining ko’rsatkichlar tizimi
7.
Xalqaro byudjet klassifikatsiyasi
8.
Inflyatsiya sharoitida davlat byudjetini statistik o’rganish
9.
Davlat byudjeti daromadlari hajmiga ta’sir qiluvchi omillarni iqtisodiy-statistik
tahlili
10. Sug’urtaning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati va uni statistikada o’rganish vazifalari
11. Sug’urta statistikasidagi muhim tasniflar va guruhlashtirishlar
12. Sug’urta tashkilotlarining reytingi
13. Bank statistikasining asosiy ko’rsatkichlari tizimi
14. Kredit resurslari va ularni iqtisodiy statistik tahlili
15. Bank faoliyatini iqtisodiy-statistik o’rganilishi
16. Kredit tashkilotlari moliyaviy holatini statistikada baholash
17. Banklarni reyting usulida baholash
18. Bank operatsiyalari qiymatini aniqlash usullari
19. AQSh pul agregatlari va uning hujjatlari (instrumentlari)ni statistikada tahlil.
(IFS materiallari asosida)
20. Yaponiya pul agregatlari va ularning hujjatlari (instrumentlari) (IFS jurnali
materiallari asosida)
21. I.Fisherning ayriboshlash tenglamasi va uni pul muomalasi statistikasidagi
ahamiyati
22. Inflyatsiya sharoitida kreditlar va to’lov muddati o’tgan qarzlar
73ёёё
23. Kreditlar bo’yicha foiz stavkalariga ta’sir etuvchi omillarni iqtisodiy-statistik
tahlili. Foiz stavkalari va boshqa iqtisodiy ko’rsatkichlar o’rtasidagi aloqadorlik
24. Kredit tavakkalchiligini baholash usullari haqida
25. Valyuta kurslarining o’rtacha darajasi va variatsiya ko’rsatkichlari
26. Valyuta kurslari dinamikasini iqtisodiy-statistik tahlili
27. Valyuta kurslari va ularni o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni iqtisodiy-statistik
tahlili
28. Valyuta kurslarini bashoratlash
29. Foizlar stavkasining indekslari. (O’zbekiston respublikasi banklari materiallari
asosida)
30. Fond bozori statistikasining asosiy ko’rsatkichlari
31. Iqtisodiyot va moliyani o’rganishda konyuktura statistikasining ahamiyati
32. Dou-Djons indeksi.Standart and Poors indeksi
33. Nyu-York fond birjasi va Amerika fond birjasining indekslari
34. DAX (Germaniya) indeksi
35. Nikkey (Yaponiya) indeksi
36. Futsi indeksi(Buyukbritaniya)
37. Rossiya Federatsiyasi fond indekslari
38. O’zbekiston fond bozori statistikasining xususiyatlari
39. BMTning 1993 yil MXTsidagi nomoliyaviy korporatsiyalar sektorining tarkibi
40. O’zbekiston Respublikasida nomoliyaviy korxonalarning moliyaviy hisobotlari
41. Korxona va tashkilotlarning moliyaviy natijalari ko’rsatkichlari
42. “Kesh-Flou” ko’rsatkichi: hisoblash va tahlil qilish usuli, ahamiyati
43. Moliyaviy koeffitsentlar: hisoblash usuli va tahlili
44. Jalb qilingan va iste’mol qilingan kapitaldan foydalanish samaradorligini
45. Jamlama moliyaviy hisobotlar asosidagi moliyaviy ko’rsatkichlarni tahlil qilish
xususiyatlari
46. Aholini xarid qobiliyati statistikasi
74ёёё
47. Uy xo’jaligi daromadi va sarflar ko’rsatkichlaridan ijtimoiy va soliq siyosatida
foydalanish
48. O’zbekiston Respublikasi aholi pul daromadlari va sarflari statistikasi
49. Uy xo’jaligining daromadi, sarflari va jamg’armasi differiantsalashuvini
50. Uy xo’jaligida daromadlar va sarflar, daromadlar va jamg’arish, iste’mol va
jamg’arish o’rtasidagi nisbatlarning qonuniyatlariga oid turli gipotezalarni
statistikada tekshirish
51. Uy xo’jaligining iste’mol boyligi statistikasi. (soliqlar va soliq solish jihatlari)
Barcha mavzular bo’yicha statistik jadvallar, chizmalar va grafiklardan
foydalaniladi. Axborot manbalar ro’yxati: IMF, WBank, UNStat, Eurostat, MDH
statistika qo’mitasi, O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasining
statistikaga oid materiallari (yilnomalar, ko’rsatmalar, yo’riqnomalar, statistika
shakllari), “Internet” tizimi materiallari
75ёёё
5. Baholash mezonlari
Moliya statistikasi fani o’quv rejada quyidagicha belgilangan.
1. “Statistika” yo’nalishi uchun uchinchi semestrda jami 120, shundan 36
ma’ruza, 36 amaliy mashg’ulot, 48 soat mustaqil ta’lim uchun ajratilgan.
2. “Menejment”, “Bank ishi”, “Buxgalteriya hisobi va audit” yo’nalishi uchun
sakkizinchi semestrda jami 40, shundan 20 ma’ruza, 20 soat amaliy mashg’ulot
uchun ajratilgan.
3. “Biznes” yo’nalishi uchun to’rtinchi semestrda jami 90, shundan 36 ma’ruza,
18 amaliy mashg’ulot, 36 soat mustaqil ta’lim uchun ajratilgan.
4. “Moliya”, “Soliqlar va soliqqa tortish” yo’nalishi uchun uchinchi semestrda
jami 94, shundan 36 ma’ruza, 18 amaliy mashg’ulot, 40 soat mustaqil ta’lim
uchun ajratilgan.
5. “Investitsiyalarni moliyalashtirish”, “Sug’urta ishi” yo’nalishi uchun uchinchi
semestrda jami 78, shundan 36 ma’ruza, 18 amaliy mashg’ulot, 24 soat
mustaqil ta’lim uchun ajratilgan.
O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2005 yil 30
sentyabrdagi 217-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “Oliy ta’lim muassasalarida
Moliya
statistikasi
fani
bo’yicha
talabalarning
semestr
davomidagi
o’zlashtirish ko’rsatkichi 100 ballik tizimda baholanadi. U 100 ballik baholash turlari
bo’yicha quyidagicha taqsimlanadi:
76ёёё
J.B. – 28 va O.B. – 57 ball qilib taqsimlanadi. *
Moliya statistika fanidan talaba bilimini baholash quyidagi tartibda o’tkaziladi:
amalga oshiriladi.
qobiliyati aniqlanadi. O.B. ma’ruza darslari bo’yicha amalga oshiriladi. Moliya
aniqlanadi.
*
«Menejment», «Bank ishi», «Buxgalteriya hisobi va audit», «Statistika»yo’nalishlari uchun J.B. – 43 ball, O.B. – 42
ball.
77ёёё
Ball
86-100
Baho
A’lo
71-85
Yaxshi
55-70
Qoniqarli
0-54
Qoniqarsiz
•
Moliya statistikasi fanining bozor islohotlarini chuqurlashtirish
sharoitida moliyaviy barqarorlashtirishdagi o’rnini bilish;
•
Moliya statistikasiga fanlarining o’zaro aloqadorligini bilish;
•
O’zbekiston Respublikasida va xorijda moliya statistikasining
tashkil qilinishi va qiyosiy tahlili;
•
Moliya statistikasi fanining predmeti, metodlari haqida to’liq
tassavvurga ega bo’lish;
•
Moliya statistikasi metodlar yordamida amaliy mashg’ulotlarni
tahlil qilib xulosalar chiqarish;
•
Moliya statistikasi ilmiy ishlarida va to’garagida qatnashish.
•
Moliya statistikasi fanining predmeti, metodlari haqida to’liq
•
Moliya statistikasi metodlari mohiyatini to’liq tushunish;
•
Moliya statistikasi metodlarini amaliyotda qo’llay bilish.
• Moliya statistikasi metodlarini mohiyatini tushunish;
• Moliya statistikasida qo’llaniladigan formulalarni yozib, tushuntirib
berish;
• Moliya statistikasi haqida tushunchaga ega bo’lmaslik;
• Moliya statistikasi metodlarni bilmaslik.
qayd etilmaydi.
78ёёё
6. Adabiyotlar
Asosiy adabiyotlar:
1. O’zbekiston Respublikasining «Davlat byudjeti to’g’risidagi» Qonuni, 2000
2. Shodiev X., Xamraev M. Moliya statistikasi.Darslik. - T.: “Ibn Sino”, 2002.
3. Sagatov N.M. «Statistika». Darslik. - T.: «Ibn Sino», 2003.
4. Statistika. Darslik. Prof. X.A.Shodiev tahriri ostida. - T.: «Ibn Sino», 2004.
5. Statistika finansov. Uchebnik, pod.red. Salina V.N. M.: FiS, 2000.
6. Kurs sotsialno – ekonomicheskoy statistiki. Pod red. M.G.Nazarova. – M.: «Finstatinform»,
2005.
7. Ryabushkin B.T. «Osnovi statistiki finansov». Uchebnoe posobie. M. Finstatinform, 1997.
8. Rukovodstva po statistike gosudarstvennix finansov. MVF, M.:1996
9. Adamov V.E. i dr. Ekonomika i statistika firm. Uchebnik. – M.: «Finansi i statistika», 2003.
10. Byudjetnaya klassifikatsiya. Ukazaniya po primeneniyu. M:. “Prior”, 2000
11. Stiglits Dj. Ekonomika Gosudarstvennogo sektora (per. s angliyskogo). M.:MGU: Infra-M,
1997
12. International Finance Statistics. IMF ning oylik va yillik nashri
13. Government Finance Statistics. IMF ning yillik nashri
14. Obzor Rukovodstvo po denejnoy-kreditnoy i finansovoy statistike. MVF, M.:1997
15. Ekonomicheskaya statistika. Uchebnik/pod.red. Yu.Ivanova – M.: “Infra-M”, 1999.
16. Shodiev X. Moliya statistikasidan amaliyotnoma. O’quv qo’llanma. - T.: “TMI”, 2001.
17. Gribov V.D., Gruzinov V.P. Ekonomika predpriyatiya. Uchebnoe posobie – M.: “Finansi i
statistika”, 2004
18. Statistika finansov. Uchebnik. Pod. Red. Nazarova M.G. - M.: “Omega”, 2005.
19. Makroekonomicheskaya statistika. Pod.red.Salina V.N., Uchebnoe posobie. – M.: “Delo”,
2001.
20. Urunov R., Boltaev T. Statistika umumiy nazariyasidan praktikum. O’quv qo’llanma, - T.:
“Iqtisod-moliya” 2006
79ёёё
Qo’shimcha
21. Allen R. Ekonomicheskie indeksi. Uchebnoe posobie. M.: “Statistika”. 1980.
22. Kevesh P. Teoriya indeksov i praktika ekonomicheskogo analiza. Uchebnoe posobie M.:
«Finansi i statistika», 1990.
23. Statisticheskiy slovar M., Finstatinform. 1996.
24. Allen L.Webster “Applied Statistics for Business and Economics”. Second Edition. IRWIN,
1995.
25. R..I. Levin, D.S. Rubin “Statistics for managements.” Prentice Hall, Englewood Cliffs,
N.Jersey, 1994.
26. Hanke J.E., Reitsch A.G. “Understanding Business Statistics”. Second edition, ” R.Irvin,
inc, 1994
www.murm.ru
www.rbcnet.ru
www.college.ru
www.mesi.ru
www.adb.org
www.ausaid.gov.au
www.dfat.gov.au
80ёёё
«Tasdiqlandi»
__________________
Rektor A.Vaxobov
«____»_________2006 y.
«____»___________2006 y.
“IQTISODIY STATISTIKA”
5460200 – «Statistika»
bakalavriat yo’nalishi uchun
Toshkent – 2006
81ёёё
tasdiqlashto’g’risida”gi qarori hamda Vazirlikning 2002 yil 2 fevral 54-sonli buyrug’i
Tuzuvchilar:
Qodirov F., TMI, kat.o’q.
Taqrizchilar:
Muxrumboeva M., TMI, i.f.n., dots.
tavsiya etilgan.
Kafedra mudiri
X.Shodiev
Kengash raisi
A.Vahobov
82ёёё
1. Kirish
Iqtisodiy statistika –iqtisodiyotda sodir bo’ladigan hodisa va jarayonlarni makro
va mikro darajada o’rganadi, tahlil qiladi va statistik bashoratlaydi. Shu bilan bir
qatorda, bozor iqtisodiyoti faoliyatining shartlari, jarayonlari va natijalarini hamda
jamiyat taraqqiyoti qonunlarini va rivojlanish tendentsiyalarini statistik
ko’rsatkichlarda aks ettiradi.Fanni o’qitishning maqsadi talabalarda iqtisodiyotning
makro va mikro darajasida yuz beradigan hodisa va jarayonlarni miqdoran va sifat
jihatdan baholash bo’yicha nazariy va amaliy bilimlarini shakllantirishdan iborat.
Fanning vazifasi talabalarda iqtisodiy statistikaning predmeti va usulini bilish,
statistikaning boshqa fanlar orasidagi ahamiyati va roli haqida tushunchaga ega
bo’lish, iqtisodiy ko’rsatkichlar tizimining tamoyillari, tuzilishi va ularning o’zaro
bog’liqligi haqida ilmga ega bo’lish, iqtisodiy kon’yuktura masalalarini statistik
o’rganish, bozor infrastrukturasi shakllanishini tavsiflovchi ko’rsatkichlar tizimini
tuzish va tahlil qilish, mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi istiqbolini
aniqlash hamda iqtisodiyotda tadqiqot uchun zarur bo’lgan ko’rsatkichlarni hisoblash
uslubiyati bo’yicha ko’nikmalar hosil qilishdan iboratdir.
Iqtisodiy statistika bo’yicha ma’ruza va amaliyot mashg’ulotlarini o’tkazishchda
«Bumerang» va «Veer», klaster usullari kabi muammoli ta’lim va ilg’or pedagogik
texnologiyalaridan hamda multimediya vositalari, «Internet» tarmog’ida
joylashtirilgan xalqaro tashkilotlar (UNStat, WBank, INF, EuroStat va h.k)ning
statistika xizmatlari, MDH statistika qo’mitasi va O’zR Davlat statistika qo’mitasi
ma’lumotlari, ko’rsatmalari va yo’riqnomalaridan foydalaniladi. Ushbu fandan
talabalar tomonidan statistika faoliyatining makro va mikro darajadagi muammolarini
o’z ichiga olgan tematika asosida ilmiy-uslubiy sharhlar va referatlar tayerlanadi.
O’quv jarayonida o’qitishning interaktiv usullari, test tizimi va nazoratning barcha
turlari qo’llaniladi.
83ёёё
Iqtisodiy statistika fanidan o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha mashg’ulot
T/
r
Mavzular
Jami
soatlar
Ma’ruza
Amaliy
mashg’ulotlar
Mustaqil
ta’lim
1
Iqtisodiy statistikaning
predmeti, metodi va
vazifalari
6
2
-
4
2
12
4
4
4
3
statistikasi
20
6
6
8
4
Atrof muhit statistikasi
8
2
2
4
8
2
2
4
22
8
8
6
20
6
8
6
10
2
2
6
14
4
4
6
8
2
2
4
8
2
2
4
18
6
6
6
10
2
2
6
12
4
4
4
8
184
2
54
2
54
4
76
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Fan va innovatsion faoliyat
statistikasi
statistikasi
Tovar ishlab chiqarish va
xizmat ko’rsatish statistikasi
Tashqi iqtisodiy faoliyat
statistikasi
Aholi
turmush
darajasi
statistikasi
Baho va tariflar statistikasi
Inflyatsiyani
statistik
o’rganish
Iqtisodiy
faoliyatning
Uy xo’jaliklari
statistikasi
Regional statistika
Jami
84ёёё
2. Asosiy qism
(54 soat)
1-mavzu. Iqtisodiy statistikaning predmeti, metodi va vazifalari (2soat)
Iqtisodiy statistikaning ob’ekti va uning xususiyatlari. Xalqaro amaliyotdagi
iqtisodiy faoliyat tushunchasi va uning chegaralari, ishlab chiqarish faoliyati
tushunchasi. Ichki va milliy iqtisodiyot, rezidentlar va norezidentlar tushunchasi.
Iqtisodiy statistikaning predmeti, kursning strukturasi, uning boshqa fanlar bilan
aloqadorligi. Iqtisodiy statistikaning nazariy va metodologik asoslari. Iqtisodiy
statistikada qo’llaniladigan umumilmiy metodlar, maxsus yondashuvlar, iqtisodiymatematik metodlar. Iqtisodiy statistikaning vazifalari.
Iqtisodiy statistikaning ko’rsatkichlari tizimi. Bozor iqtisodiyoti davrida
iqtisodiy statistikaning ko’rsatkichlari milliy tizimini tuzish xususiyatlari.
Muhim umumiqtisodiy tasniflar, guruhlashlar, nomenklaturalar va ularning
makroiqtisodiy tahlildagi ahamiyati. Milliy iqtisodiyotning tarmoqlari, sektorlari,
bloklari klassifikatsiya (tasnifi)si, iqtisodiy faoliyat, mahsulot va xizmatlarni
klassifikatori.
Statistika kuzatuvining instrumenti bo’lgan korxona va tashkilotlarning yagona
davlat registri (KTYaDR)da xo’jalik birliklarini hisobga olishning maqsadi, vazifasi
va tartibi.
Korxona(tashkilot)larning xo’jalik sub’ekti va hisobot birligi sifatida
mulkchilik shakllari, iqtisodiy-hududiy belgisi, iqtisodiy faoliyati, ma’muriy va
idoraviy tasarrufi bo’yicha tasniflanishi. Korxonalarda statistika kuzatuvini joriy
etish.
Hozirgi davrda milliy iqtisodiy statistikaning va statistik ma’lumotlarni taqdim
etishning tashkil etilishi va ularni takomillashtirish masalalari.
O’zbekiston Respublikasida milliy hisoblar tizimi (MHT)ni joriy etish va
asosiy statistikani jahon andoza (standart)lari asosida isloh qilish borasidagi vazifalar,
85ёёё
erishilgan yutuqlar va muammolar. Bu boradagi Davlat dasturi (VM ning 24.08.1994
yildagi 433-sonli qarori) va uning bajarilishi.
Adabiyotlar: 2, 3, 5, 6, 7, 11, 28
2-mavzu. Milliy boylik statistikasi (4 soat)
Milliy boylik - makroiqtisodiy tahlilning tayanch nuqtasi, mamlakatning
iqtisodiy qudratini ifodalovchi ko’rsatkichdir. Milliy boylikning tarkibi, hajmi va
dinamikasini baholash borasidagi ilmiy-amaliy qarashlar (R.Goldsmit, Dj.Kendrik,
A.Vaynshteyn, L.Nesterov, E.Buxvald, N.Fedorenko, V.Faltsman, boshqalar). MHT
doirasida milliy boylikning klassifikatsiyasi va O’zbekiston Respublikasidagi milliy
amaliyot. BMT va Jahon Bankining Milliy boylikning tarkibi, hajmi, strukturasi va
dinamikasini xisoblash borasidagi yangicha yondashuvlari (J.Dikson va K.Xamilton).
Aktivlar va passivlar balansi (BMTning 1993-yildagi MHTi standarti). Mamlakat
milliy boyligi. Ishlab chiqarilgan (fizik) kapital: mohiyati, tarkibi, baholash va
dinamikasini statistikada o’rganilishi.
Asosiy
fondlarning
makroiqtisodiy
statistikasi.
Asosiy
fondlarning
klassifikatsiyasi, baholash va amortizatsiya ajratmalarini hisoblash usullari. Asosiy
fondlarning holati, harakati va tovar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohasida
foydalanish ko’rsatkichlari. Mehnatni asosiy fondlar bilan qurollanishi, mehnat
unumdorligi, mahsulot va xizmatlarni asosiy fondlarga talabchanligi ko’rsatkichlarini
birgalikda o’rganish. Ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishning (tarmoq,
yig’ma) ko’rsatkichlari. Aylanma kapital statistikasi.
Tabiiy kapital: mohiyati, tarkibi, milliy boylik hajmini hisoblashda uni
baholash metodlari.
Inson kapitali. XXI asrda inson kapitalining iqtisodiy o’sish va rivojlanishdagi
ahamiyatini o’zgarishi. Inson kapitali statistikasining uslubiyat va tashkiliy jihatlari.
O’zbekiston Respublikasida milliy boylik statistikasining ahvoli, uni jonlantirish va
rivojlantirish muammolari.
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 10, 11, 12, 17, 18, 27, 28
86ёёё
3-mavzu. Asosiy va aylanma kapital statistikasi (6 soat)
Asosiy kapital tushunchasi va uning tasnifi. Asosiy kapital hajmini baholash
usullari. Inflyatsiya (deflyatsiya) sharoitida asosiy kapitalning joriy qiymatini
baholash usullari. Asosiy kapitalning eskirishi(emirilishi) va unga ta’sir etuvchi
omillar. Amortizatsiya ajratmalarini hisoblash usullari. Asosiy kapitalning balanslari.
Asosiy kapitalning holati va harakati ko’rsatkichlari. Asosiy kapitaldan foydalanish
ko’rsatkichlari. Asosiy kapitalning bir so’miga to’g’ri keladigan mahsulot hajmi
(kapital qaytimi) mahsulotning bir so’miga to’g’ri keladigan asosiy kapitalning hajmi
(kapital sig’imi) va mehnatning asosiy kapital bilan qurollanishi ko’rsatkichlari
o’rtasidagi bog’lanishlarni o’rganish. Korxona va tashkilotlarining ishlab chiqarish
quvvati va uni statistikada o’rganish. Korxona investitsiyasi statistikasi.
Aylanma kapital va uning iqtisodiy faoliyatdagi o’rni. Korxona aylanma
kapitalining tarkibi, tasnifi va ularni statistik hisobga olish shakllari. Aylanma kapital
hajmini, tarkibini, dinamikasini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi. Aylanma kapital
mavjudligi, unga bo’lgan talabni qondirish darajalarini statistik o’rganish. Aylanma
kapitalga
bo’lgan
ehtiyojni
aniqlash.
Aylanma
kapitalning
aylanuvchanlik
ko’rsatkichlari. Mahsulot birligiga xarajat va uning tarkibi o’zgarishini tahlil etish.
Salmoqli sarf, ularning tarkibi va indekslari. Xom ashyo va materiallar sarflarining
individual va umumiy indekslari. Ishlab chiqarish sig’imi va uning o’zgarishini
statistik o’rganish. Aylanma kapitaldan foydalanish samaradorligi ko’rsatkichlari.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 13, 14, 17, 28
4-mavzu. Atrof-muhit statistikasi (2 soat)
Atrof-muhitni statistik o’rganishning predmeti va vazifalari. Atrof-muhit
statistikasining ko’rsatkichlari tizimi. Atmosfera havosini muhofaza qilish statistikasi.
Tabiatni muhofaza qilish faoliyati va uning natijalari ko’rsatkichlari.
Ekologiya va iqtisod hisobi tizimi.
Adabiyotlar:2, 5, 6, 7, 13, 14, 28
87ёёё
5-mavzu. Fan va innovatsion faoliyat statistikasi (2 soat)
Fan va innovatsiyaning jamiyat rivojlanishidagi rolining ijtimoiy-iqtisodiy
ahamiyati. Fan va innovatsiya statistikasining ko’rsatkichlari tizimi va tashkil etilishi.
Ilmiy potentsialni statistik baholash ko’rsatkichlari. Tadqiqotlar va ishlanmalarni
moliyalashtirish ko’rsatkichlari.
Innovatsion faoliyat to’g’risida tushuncha va uning ahamiyati. Innovatsiyaning
tasnifi. Texnologiyalarni barpo etish va taqdim qilish jarayonlarini statistik o’rganish.
Texnologik innovatsiyalarga xarajatlar va innovatsion faoliyatning samaradorligi
tahlili.
Adabiyotlar: 3, 6, 7, 11, 16, 17, 28
6-mavzu. Iqtisodiy faoliyat natijalari statistikasi (8 soat)
Xalq xo’jaligi balansi va Milliy hisoblar tizimining asosiy makroiqtisodiy
ko’rsatkichlari. Yalpi ishlab chiqarish, oraliq iste’moli, qo’shilgan qiymat, yalpi ichki
mahsulot, yalpi milliy daromad va boshqa ko’rsatkichlar. Bu ko’rsatkichlar
o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik, ularning mazmuni va ahamiyati. YaIM-mamlakatning
iqtisodiy
potentsiali,
rivojlanishi
darajasini
baholashda
hamda
xalqaro
taqqoslashlarda qo’llaniladigan markaziy ko’rsatkichdir.
YaIM hajmini hisoblash metodlari: ishlab chiqarish (yalpi qo’shilgan qiymatlar
yig’indisi), provardida foydalanish (GDR=S+I+G+Xp) va taqsimot (birlamchi
daromadlarni yig’indisi) metodlari. Ekologik YaIMni hisoblash muammolari.
Pinhona (soyadagi) iqtisodiyot: faoliyat turlari va ko’lami. Pinhona iqtisodiyot
hajmini statistikada hisoblash metodlari. YaIM hajmini hududlar (regionlar)
bo’yicha hisoblash muammolari va ularning echimlari.
YaIM hajmini ishlab chiqarish metodida hisoblash. Xalq xo’jaligi tarmoqlari,
sektorlari, bloklarida va hududlarida yalpi ishlab chiqarish, yalpi va sof qo’shilgan
qiymat ko’rsatkichlarini hisoblash xususiyatlari.
88ёёё
YaIM hajmini o’zgarmas (solishtirma) baholarda baholash metodlari (baho
indeksi orqali deflyatorlashtirish, ikkiyoqlama deflyatorlashtirish, bazis (tayanch)
davri ko’rsatkichini fizik hajm indeksi yordamida ekstrapolyatsiya qilish va boshqa
metodlar). YaIM hajmini AQSh dollarida (rasmiy almashuv kursi va RRR$ valyutani xarid qobiliyati pariteti asosida) qayta baholash. YaIMning hajmini va
uning qismlarining xalqaro taqqoslash metodikasi.
YaIM hajmi va dinamikasini faktor analizi. Bo’linmagan qoldiq, uni faktorlar
hissasiga bo’lish (taqsimlash) muammolari.
Milliy daromad statistikasi. Yalpi va sof milliy daromad. Milliy ixtiyordagi
daromad va boshqalar.
Adabiyotlar: 2, 3, 5, 7, 8, 16, 17, 18, 24, 28
7-mavzu. Tovar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish statistikasi (6 soat)
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida mahsulot (tovar) ishlab chiqarish va
xizmat ko’rsatishning xususiyatlari. Mahsulot va xizmatlarning tovarlilik xususiyati,
iqtisodiy faoliyat natijasining asosiy ko’rsatkichlari va ularning mohiyati. Mahsulot
ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish statistikasining asosiy vazifalari. Mahsulotlar
tayyorlilik
darajasi
va
hajmini
hisoblash
usullari.
Mahsulot(ish,
xizmat)
nomenklanturasi(turi) tushunchasi.
Iqtisodiyotning o’zak sektorlarida mahsulot hajmining ko’rsatkichlarini
hisoblash usullari:
- sanoat mahsulotining turlari va ular hajmining natural va qiymat
ko’rsatkichlarii aniqlash usullari. Mahsulot ishlab chiqarish va iste’mol sifati
ko’rsatkichlarining o’zaro bog’liqligini statistikada o’rganish;
- qishloq xo’jaligi mahsulotlari va ularning tasnifi. Xo’jalik kategoriyalari
(shirkat, fermer, dehqon va boshqalar)ning soni va tarkibi. Dehqonchilik va
chorvachilik mahsulotlari hajmini natural va qiymat o’lchovlarida baholanishi.
Tovarlilik darajasi va uni aniqlash;
89ёёё
- qurilish mahsuloti statistikasi ko’rsatkichlari. Qurilish ishlari hajmining
natural va qiymat o’lchovida ifodalangan ko’rsatkichlarini aniqlash usullari.
Iqtisodiyotning
ishlab
chiqarish
xizmatlarini
ko’rsatuvchi
sohasi
tarmoqlarining mahsulotlari statistikasi: transport, aloqa va savdo sohasi tarmoqlari
korxonalarining iqtisodiy faoliyati natijalarini statistik baholash va ko’rsatkichlarini
aniqlash usullari. Xizmat sohasi tarmoqlari(moliya muassasalari va tashkilotlari, bank
muassasalari, sug’urta, soliq, fond bozori va boshqalar)da xizmat hajmi
ko’rsatkichlari va ularning statistik tahlili.
Korxona(firma)larda yalpi ishlab chiqarish, oraliq iste’moli va qo’shilgan
qiymat hajmini hisoblash. Baho turlari va ularning tarkibi. Mahsulot (ish, xizmat)
fizik hajmi dinamikasini, uning sifati va buyurtmalarning bajarilishini statistik
o’rganish.
Adabiyotlar: 2, 3, 5, 6, 7, 16, 17, 28
8-mavzu. Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi (2 soat)
Tashqi iqtisodiy faoliyat, uning asosiy yunalishlari va bozor iqtisodiyoti
taraqqiyotidagi roli. Tashqi iqtisodiy aloqalarning makroiqtisodiy statistikada
yoritilishi.
Iqtisodiy va bojxona hududi. Import va eksport turlari. Import va eksport xisoblarida
qo’llaniladigan baholar. Umumiy va maxsus savdo. Tashqi savdo indekslari. To’lov
balansi tushunchasi. To’lov balansini tuzish. To’lov balansi va investitsion xalqaro
mavq’e. Tovar va xizmatlar, mahsulot ishlab chiqarish raqobatbardoshligi tashqi
iqtisodiy faoliyat taraqqiyotining asosiy shartidir. Xalqaro raqobatbardoshlikni
o’lchash: tushuncha, turlari. Ichki iqtisodiyot taraqqiyotiga tashqi iqtisodiy
faoliyatning ta’siri. Tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy yo’nalishlari to’g’risida
statistik ma’lumotlar.
Adabiyotlar: 2, 3, 5, 6, 7, 11, 18, 28
90ёёё
9-mavzu. Aholi turmush darajasi statistikasi (4 soat)
Aholi turmush darajasi ko’rsatkichlari tizimi. Uy xo’jaligining daromadlari
ko’rsatkichlari
(BMTning
MHTi
va
O’zbekiston
Respublikasi
statistikasi
amaliyotida).
Aholi sarflari, moddiy buyumlari va xizmatlari iste’molini statistikada
o’rganishning asosiy yo’nalishlari. Aholining iste’mol boyligi va aholini uy-joy bilan
ta’minlanishi ko’rsatkichlari. Aholi turmushining sifati ko’rsatkichlari, ularni
hisoblash va analiz qilish metodlari.
Aholini daromadlar, iste’mol va iste’mol boyligi darajalari bo’yicha
tabaqalanishini statistikada o’rganish metodlari (K.Djini indeksi, Lorents egri
chizig’i, detsili koeffitsienti va boshqalar).
Aholi pul daromadlari va xarajatlari balansi. Taxlilning asosiy yunalishlari.
Aholi turmush darajasi va sifatiga bozor iqtisodiyoti ayrim omillarining ta’siri.
Qashshoqlik statistikasi. Aholi turmush darajasini umumlashtiruvchi ko’rsatkichlari
PROON (INDR)ning inson taraqqiyoti to’g’risidagi yillik ma’ruzalari. Inson
taraqqiyoti indeksi (NDI): zaruriy ma’lumotlar, hisoblanadigan darajalar va yig’ma
ko’rsatkichni modellashtirish.
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 6, 7, 11, 17, 28
10-mavzu. Baho va tariflar statistikasi (2 soat)
91ёёё
Adabiyotlar: 2, 3, 5, 6, 7, 11, 18, 28
11-mavzu. Inflyatsiyani statistik o’rganish (2 soat)
Inflyatsiya va inflyatsion jarayonlarning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va
ko’rsatkichlari tizimi. Iqtisodiyotda inflyatsiya darajasini statistik o’rganish va
baholash metodlari. Inflyatsiya darajasining muhim iqtisodiy ko’rsatkichlarga
ta’sirini tahlil qilish.
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 12, 17, 18, 28
12-mavzu. Ishlab chiqarish va muomala xarajatlari statistikasi (6 soat)
Ishlab chiqarish va muomala xarajatlari haqida tushuncha, ularning tarkibi.
Mahsulot tannarxiga kiritiladigan xarajatlarni O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 64-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Mahsulot
(ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda
moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida Nizom”ga asosan hisoblash.
Turli mulkchilik va tashkiliy-huquqiy shakldagi korxonalarda mahsulot tannarxini
aniqlashning xususiyatlari. Mahsulot tannarxi dinamikasi va unga ta’sir qiluvchi
omillarni indeks usullari orqali o’rganish.
Tovar mahsulotining bir so’mga qilingan xarajat ko’rsatkichini hisoblash va
uning tannarxni tahlil qilishda qo’llanilishi.
Muomala xarajatlari statistikasi: tarkibi, darajasi va dinamikasining statistik
tahlili.
Oraliq iste’moli statistikasi: mohiyati, tarkibi va qo’shilgan qiymatni
hisoblashda qo’llanilishi.
Adabiyotlar: 7, 9, 10, 11, 12, 19, 20, 21, 24
92ёёё
13-mavzu. Iqtisodiy faoliyatning samaradorligi statistikasi (2 soat)
Iqtisodiy faoliyat samaradorligi to’g’risida tushuncha va uning ko’rsatkichlari
tizimi. Samaradorlikning umumlashtiruvchi ko’rsatkichlari. Tovar ishlab chiqarish va
xizmat ko’rsatish sohasida jalb qilingan va iste’mol qilingan resurslardan foydalanish
samaradorligi ko’rsatkichlari.
Mehnat unumdorligi, rentabellik, kapital qaytimi va boshqa ko’rsatkichlarning
darajasi va dinamikasini statistik o’rganish. Yalpi ichki mahsulotning mehnatga,
mehnat haqiga, material sarfiga, amortizatsiyaga va energiya sarfiga talabchanlik
darajalarini
hisoblash
va
xalqaro
solishtirish.
Tashqi
iqtisodiy
aloqalar
samaradorligini statistik baholash. Milliy iqtisodiyotning samaradorligi darajasi va
dinamikasini yig’ma (umumlashtirilgan) holda baholash.
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 12, 17, 18
14-mavzu. Uy xo’jaliklari statistikasi (4 soat)
Uy xo’jaliklarining umumiy tavsifnomasi. Uy xo’jaliklari daromadlari va
jamg’armalari to’g’risida tushuncha.Uy xo’jaliklari daromadlarini miqdoriy o’lchash
metodlari.Uy xo’jaliklari iste’moli va sarflarini statistik o’rganish.
Uy xo’jaliklarini daromadlar bo’yicha tengsizligini(K.Djini koeffitsienti, fond
koeffitsienti, V.Pareto formulasi, A.Sen indeksi kabilar asosida) statistik baholash.
Uy xo’jaliklarining daromadlari, sarflari va iste’moli to’g’risidagi statistik
ma’lumotlarining manbalari.
Adabiyotlar: 9, 12, 16, 17, 19, 20, 21, 23, 26
93ёёё
15-mavzu. Regional statistika (2 soat)
Regional statistika to’g’risida tushuncha. Regional statistikani tavsiflovchi
ko’rsatkichlar va ularni hisoblashning statistik usullari. Regional statistik
ko’rsatkichlarning qiyosiy tahlili. Regional statistik ko’rsatkichlarga ta’sir etuvchi
omillar va ularni statistik baholash. Regionlar reytingi va uni aniqlash usullari.
Regional statistikaning ma’lumot manbalari.
Adabiyotlar: 9, 12, 16, 17, 19, 20, 21, 23, 26
94ёёё
3. Amaliy mashg’ulotlari mavzular mazmuni
(54 soat)
1-mavzu. Milliy boylik statistikasi (4 soat)
Asosiy fondlarning makroiqtisodiy ko’rsatkichlari va amortizatsiya hisoblash
metodlari. Asosiy fondlarning holati, harakati va tovar ishlab chiqarish sohasi va
xizmat ko’rsatish sohasida foydalanish ko’rsatkichlarini hisoblash. Ishlab chiqrish
quvvatlaridan foydalanishning tarmoq va yig’ma ko’rsatkichlarini hisoblash.*
Moddiy aylanma kapital, tabiiy kapital, inson kapitali ko’rsatkichlarini
hisoblash va tahlil qilish.
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 10, 11, 12, 17, 18, 27, 28
2-mavzu. Asosiy va aylanma kapital statistikasi (6 soat)
Korxonalarda asosiy kapital metodlarini o’rganish, amortizatsiya ajratmalarini
hisoblash. Asosiy kapital balanslarini tuzish, holati va harakati ko’rsatkichlarini
hisoblash.* Asosiy kapitaldan va ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish
ko’rsatkichlarini hisoblash.*
Aylanma kapitalning hajmi, aylanuvchanligi va dinamikasini o’rganish.*
Aylanma kapitalning salmoqli sarflari va ularning indekslarini hisoblash.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 13, 14, 17, 18, 28
3-mavzu. Atrof-muhit statistikasi (2 soat)
Atrof-muhitni statistik o’rganishning predmeti va vazifalari. Atrof-muhit
statistikasining ko’rsatkichlari tizimi. Atmosfera havosini muhofaza qilish statistikasi.
Tabiatni muhofaza qilish faoliyati va uning natijalari ko’rsatkichlari.
Ekologiya va iqtisod hisobi tizimi.
Adabiyotlar: 2, 5, 6, 7, 13, 14, 28
95ёёё
4-mavzu. Fan va innovatsion faoliyat statistikasi (2 soat)
Fan va innovatsiyaning jamiyat rivojlanishidagi rolining ijtimoiy-iqtisodiy
ahamiyati. Fan va innovatsiya statistikasining ko’rsatkichlari tizimi va tashkil etilishi.
Ilmiy potentsialni statistik baholash ko’rsatkichlari.Tadqiqotlar va ishlanmalarni
moliyalashtirish ko’rsatkichlari.
Innovatsion faoliyat to’g’risida tushuncha va uning ahamiyati. Innovatsiyaning
tasnifi. Texnologiyalarni barpo etish va taqdim qilish jaraenlarini statistik o’rganish.
Texnologik innovatsiyalarga xarajatlar va innovatsion faoliyatning samaradorligi
tahlili.
Adabiyotlar: 3, 6, 7, 11, 16, 17, 28
5-mavzu. Iqtisodiy faoliyat natijalari statistikasi (8 soat)
Yalpi ishlab chiqarish, oraliq iste’mol va qo’shilgan qiymat hajmini hisoblash
metodikasi.* YaIM hajmini hisoblash metodlari.* Regional YaIM, ekologik YaIMni
hisoblash metodlari. YaIM ko’rsatkichlarini o’zgarmas (solishtirma) baholarda va
AQSh dollarida baholash metodlari.* YaIMning hajmi va dinamikasini faktor
(omiliy) analizi.*
Adabiyotlar: 2, 3, 5, 7, 8, 16, 17, 18, 24, 28
6-mavzu. Tovar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish statistikasi (8 soat)
Korxonalarda mahsulot hajmini ifodalovchi ko’rsatkichlarni hisoblash.*
Mahsulot hajmi dinamikasini hisoblashni o’rganish.
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 13, 14, 17, 28
7-mavzu. Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi (2 soat)
Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi ko’rsatkichlarini hisoblash va tahlil qilish.
96ёёё
Adabiyotlar: 2, 3, 5, 6, 7, 11, 18, 28
8-mavzu. Aholi turmush darajasi statistikasi (4 soat)
Uy xo’jaligi daromadlari ko’rsatkichlarini hisoblash. Moddiy buyumlar va
xizmatlar iste’molining tahlili.* Xayotning sifat ko’rsatkichlari, ularni xisoblash usuli
va tahlili.* Aholi daromadi, iste’moli va istemol boyligi bo’yicha tabaqalanishini
statistikada o’rganish.* Inson taraqqiyoti indeksini modellashtirish.
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 11, 17, 28
9-mavzu. Baho va tariflar statistikasi (2 soat)
Adabiyotlar: 2, 3, 5, 6, 7, 11, 18, 28
10-mavzu. Inflyatsiyani statistik o’rganish (2 soat)
Inflyatsiya va inflyatsion jarayonlarning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va
ko’rsatkichlari tizimi. Iqtisodiyotda inflyatsiya darajasini statistik o’rganish va
baholash metodlari. Inflyatsiya darajasining muhim iqtisodiy ko’rsatkichlarga
ta’sirini tahlil qilish.
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 12, 17, 18
97ёёё
11-mavzu. Ishlab chiqarish va muomala xarajatlari statistikasi (6 soat)
Korxonalarda mahsulot (ish, xizmat) tannarxini aniqlash.* Mahsulot (ish,
xizmat) tannarxi dinamikasini omilli analiz qilish. Tovar mahsulotning bir so’miga
qilingan xarajatlar darajalarini va dinamikasining tahlili.* Muomala xarajatlari
ko’rsatkichlarini hisoblash va tahlil etish.
Adabiyotlar:9, 12, 13, 14, 15, 19, 20, 21
12-mavzu. Iqtisodiy faoliyatning samaradorligi statistikasi (2 soat)
Mehnat unumdorligi, fond (kapital) qaytimi darajalari va dinamikasini
statistikada o’rganish.*
YaIM ni mehnat, mehnat haqi, amortizatsiya, moddiy sarflar va energiyaga
talabchanligi ko’rsatkichlarini hisoblash va analizi metodlari.* Milliy iqtisodiyot
samaradorligi darajasi va dinamikasini yig’ma baholash metodi.*
Adabiyotlar: 4, 5, 6, 12, 17, 18
13-mavzu. Uy xo’jaliklari statistikasi (4 soat)
Uy xo’jaliklarining umumiy tavsifnomasi. Uy xo’jaliklari daromadlari va
jamg’armalari to’g’risida tushuncha.Uy xo’jaliklari daromadlarini miqdoriy o’lchash
metodlari.Uy xo’jaliklari iste’moli va sarflarini statistik o’rganish.
Uy xo’jaliklarini daromadlar bo’yicha tengsizligini(K.Djini koeffitsienti, fond
koeffitsienti, V.Pareto formulasi, A.Sen indeksi kabilar asosida) statistik baholash.
Uy xo’jaliklarining daromadlari, sarflari va iste’moli to’g’risidagi statistik
ma’lumotlarining manbalari.
Adabiyotlar: 9, 12, 16, 17, 19, 20, 21, 23, 26
98ёёё
14-mavzu. Regional statistika (2 soat)
Regional statistika to’g’risida tushuncha. Regional statistikani tavsiflovchi
ko’rsatkichlar va ularni hisoblashning statistik usullari. Regional statistik
ko’rsatkichlarning qiyosiy tahlili. Regional statistik ko’rsatkichlarga ta’sir etuvchi
omillar va ularni statistik baholash. Regionlar reytingi va uni aniqlash usullari.
Regional statistikaning ma’lumot manbalari.
Adabiyotlar: 9, 12, 16, 17, 19, 20, 21, 23, 26
99ёёё
4. Bu fanda kurs ishi ko’zda tutilmagan
Iqtisodiy statistika fani bo’yicha talabalarning semestr davomidagi o’zlashtirish
ko’rsatkichi 100 ballik tizimda baholanadi. U 100 ballik baholash turlari bo’yicha
quyidagicha taqsimlanadi:
Iqtisodiy statistika fanidan talaba bilimini baholash quyidagi tartibda
o’tkaziladi:
amalga oshiriladi.
qobiliyati aniqlanadi. O.B. ma’ruza darslari bo’yicha amalga oshiriladi. Iqtisodiy
100ёёё
aniqlanadi.
Ball
86-100
Baho
A’lo
71-85
Yaxshi
55-70
Qoniqarli
0-54
Qoniqarsiz
•
Iqtisodiy statistika fanining bozor islohotlarini chuqurlashtirish
sharoitida moliyaviy barqarorlashtirishdagi o’rnini bilish;
•
Iqtisodiy statistikaga fanlarining o’zaro aloqadorligini bilish;
•
O’zbekiston Respublikasida va xorijda Statistikaning tashkil
qilinishi va qiyosiy tahlili;
•
Iqtisodiy statistika fanining predmeti, metodlari haqida to’liq
•
Statistik metodlar yordamida amaliy mashg’ulotlarni tahlil qilib,
•
•
Iqtisodiy statistika fanining predmeti, metodlari haqida to’liq
•
•
• Statistikada qo’llaniladigan formulalarni yozib, tushuntirib berish;
• Iqtisodiy statistika haqida tushunchaga ega bo’lmaslik;
qayd etilmaydi.
101ёёё
6. Adabiyotlar
Asosiy adabiyotlar:
1. Sagatov N.M. «Statistika». Darslik. - T.: «Ibn Sino», 2003.
3. Statistika. Uchebnik. Pod red. Eliseevoy I.. - M.: «Finansi i statistika», 2004.
4. Efimova M. Statistika. Uchebnik. - M.: «INFRA-M», 2004.
5. Adamov V.E. i dr. Ekonomika i statistika firm. Uchebnik. – M.: «Finansi i
statistika», 2003.
6. Ekonomicheskaya statistika. Uchebnik. Pod.red. Ivanova Yu.N.– M.: “INFRAM”, 1999.
7. Statistika. Uchebnik. Pod.red. Shmoylovoy R.A. – M.: “Prospekt”, 2005.
8. Makroekonomika. Uchebnik. Tarasevich L.S. – M.: “Visshee obrazovanie”, 2005.
9. Gribov V.D., Gruzinov V.P. Ekonomika predpriyatiya./uch.pos. – M.: “Finansi i
statistika”, 2004
10. Statistika finansov. Uchebnik. Pod. Red. Nazarova M.G. - M.: “Omega”, 2005.
11. Nabiev X.N., Xo’jaqulov X., Azimov M.Ya., Akbarova Z. Makro-mikroiqtisodiy
statistika./O’quv qo’llanma.–T.: “Adabiyot jamg’armasi”, 2004.
12. Nabiev X. va boshqalar. Makroiqtisodiy statistika./O’quv qo’llanma. – T.:
“TDIU”, 2002.
13. Makroekonomicheskaya statistika. Uchebnoe posobie. Pod.red.Salina V.N., – M.:
“Delo”, 2001.
14. Mikroekonomicheskaya statistika. Uchebnik. Pod.red. Ilenkovoy S.D. –M.:
Finansi i statistika, 2004.
15. Statistika. Uchebnoe posobie. Pod.red. Ionina V.G. M.: INFRA-M, 2001.
16. Statistika. Uchebnik. Pod.red. Mxitariyana V.S., M.: Ekonomist, 2005
17. Yakovleva A.V. Ekonomicheskaya statistika. Uchebnoe posobie. M.: RIOR, 2005
18. Kurs sotsialno ekonomicheskoy statistiki. Pod red. Nazarova M.G., M.: Yuniti2006
102ёёё
Qo’shimcha
19. Djesson. Metodi statisticheskix obsledovaniy. Uchebnoe posobie. - M.: “Finansi i
statistika”, 1985.
21. Kevesh P. Teoriya indeksov i praktika ekonomicheskogo analiza. Uchebnoe
posobie. M.: «Finansi i statistika», 1990.
22. Xarchenko L.P. Istoriya statistiki. Uchebnoe posobie. Novosibirsk. 1997.
23. Statistika v voprosax i otvetax. Balinova V.S., Prospekt 2005
24. Allen L.Webster “Applied Statistics for Business and Economics”. Second
Edition. IRWIN, 1995.
25. Lind D.H., Mason R.D. “Basic statistics for Business and Economics” R.Irvin,
inc, 1994
26. R..I. Levin, D.S. Rubin “Statistics for managements.” Prentice Hall, Englewood
Cliffs, N.Jersey, 1994.
www.rseu.ru
www.askold.net
www.scafler.ru
www.murm.ru
www.rbcnet.ru
www.mesi.ru
www.sidsnet.org
103ёёё
O’quv uslubiy boshqarma tomonidan ro’yxatga
olindi № ______________
«Tasdiqlandi»
__________________
Rektor A.Vaxobov
«____»_________2006 y.
«____»___________2006 y.
“AHOLI VA MEHNAT STATISTIKASI”
fanidan ishchi o’quv dastur
Oliy ta’limning
340000 – «Biznes va boshqaruv» ta’lim sohasidagi
5460200 – “Statistika”
bakalavriat ta’lim yo’nalishi uchun
Toshkent – 2006
104ёёё
Mazkur ishchi dasturi Oliy ta’lim bakalavriat – 5460200 yo’nalishi uchun
yaratilgan namunali dasturi asosida tuzildi va ikki qismni o’z ichiga oladi. Bunda
aholini hisobga olish manbalari, aholi soni tarkibi, tabiiy va mexanik harakati,
aholining kelajakdagi sonini bashorat qilishni va tahlil qilish, ishsizlik, mehnat
resurslari va ishchi kuchi soni, tarkibi, o’zgarishi, foydalanish ko’rsatkichlarini
aniqlash va tahlil qilish ko’rib chiqiladi.
Tuzuvchilar: Abdullaev S., TMI, i.f.n., dots.
Urunov R., TMI, katta o’qituvchi
Taqrizchilar: Xo’jaqulov X., TMI, i.f.n., prof.
Nabixo’jaev A., i.f.n., dots., O’zbekiston Respublikasi
Iqtisodiyot vazirligi bo’lim boshlig’i, O’zbekistonda xizmat
ko’rsatgan iqtisodchi
tavsiya etilgan.
Kafedra mudiri
X.Shodiev
ta’lim vazirligining Toshkent Moliya instituti qoshidagi Oliy o’quv yurtlararo ilmiyuslubiy Kengashida muhokama etilgan va nashrga tavsiya qilingan.
Kengash raisi
A.Vahobov
105ёёё
1. Kirish
Oliy ta’limning statistika sohasiga oid talabalardan demografik jarayonlarni
tushunish uchun aholi va mehnat to’g’risidagi ko’rsatkichlar haqida ma’lumotlarni
to’plash, qayta ishlash, tahlil qilish va statistik baholash metodalarini bilish talab
etiladi.
Aholi va mehnat statistikasini o’qitishning maqsadi aholi va mehnat bozori
ko’rsatkichlarini statitistik tahlil qilish asosida muhim qarorlar qabul qilishdir,
vazifasi esa aholi soni, tarkibini, tabiiy va mexanik darakatini, bandlik va ishsizlik,
mehnat resurslari, mehnat unumdorligi va ish haqi ko’rsatkichlarini aniqlash va
statistik tahlil qilishni o’rgatishdan iboratdir.
Aholi
va
mehnat
statistikasi
bo’yicha
ma’ruza
va
amaliyot
mashg’ulotlarini o’tkazishning statistik xizmatlari, BMT, MDH statistik qo’mitasi,
O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi, mehnat vazirligi va
boshqalarning ma’lumotlari, ko’rsatmalari, yo’riqnomalaridan foydalaniladi. Ushbu
fandan talabalar tomonidan statistik faoliyatning aholi va mehnat muammolarini
o’z ichiga olgan tematika asosida ilmiy-uslubiy sharhlar, referatlar tayyorlanadi.
Ushbu jarayonda o’qitishning zamonaviy Internet usuli va nazoratning barcha turlari
qo’llaniladi.
106ёёё
Aholi va mehnat statistiksi fanidan o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha
Bakalavriat
Mavzular
Jami
Ma’ruza
soatlar
1.Aholi va mehnat statistikasi
Amaliy
Mustaqil
mashg’ulot
ta’lim
10
2
-
8
22
6
8
8
3.Aholi soni va tarkibi
22
6
8
8
4.Aholini tabiiy va mexanik
22
6
8
8
22
6
10
6
6.Bandlik va ishsizlik bozori
16
4
6
6
7.Mehnat resurslarini statistik
20
6
6
8
20
6
6
8
24
6
10
8
24
6
10
8
202
54
72
76
predmeti, metodi vazifalari
2.Aholi ro’yxatlari va joriy
uchetlari
harakati
5.Aholi sonini va yoshini
prognozlash
baholash
8.Ish vaqtidan foydalanish
ko’rsatkichlari
9.Mehnat unumdorligi
statistikasi
10.Mehnat haqi va ishchi
kuchiga sarflangan harajatlar
statistikasi
Jami
107ёёё
2. Asosiy qism (54 soat)
1-mavzu. Aholi va mehnat statistikasi predmeti, metodi va
vazifalari (2 soat)
Ko’p fanlarni o’rganishda (demografiya, siyosiy iqtisodiyot, sotsiologiya,
psixologiya, tarix, tibbiyot va boshqalar) aholini ob’ekt sifatidagi ishtiroki. Aholi va
mehnat statistikasi predmeti. Aholi va mehnat statistikasi ob’ektlari. Aholi va mehnat
statistikasi metodlari.
Aholi statistikasining vazifalari:
-
demografik jarayonlarni omillarini va tendentsiyalarni o’rganish;
-
aholi sonini prognozlash;
-
demografik siyosatlarni chora-tadbirlari;
-
bozor iqtisodiy sharoitida mehnatga munosabat mehnat statistikasining
predmeti va usullari.
Mehnat statistikasining vazifalari. O’zbekistonda aholi sonini hisobga olishni
va mehnat statistikasining tashkil etilishi.
O’zbekiston Raspublikasida statistika aholi va mehnatni tashkil qilishning
huquqiy asoslari.
Adabiyotlar: 1, 2, 5, 7
2-mavzu. Aholini ro’yxatlari va joriy uchyotlari (6 soat)
Aholini ro’yxatga olish zarurligi. Aholini ro’yxatga olish va uni tashkil etilishi.
Aholini ro’yxatga olish va turlari: aholi ro’yxatlari olish, joriy xisobotlar, aholi
registri, maxsus va tanlama kuzatish. Hozirgacha jaxonda va Respublikada
o’tkazilgan aholi ro’yxatlar (1860, 1897 yil). Aholini ro’yxatdan o’tkazish, maqsadi
va asosiy printsiplari hamda uni o’tkazish bo’yicha tayyorgarlik ishlari. Aholini
ro’yxatga olish programmasi, uning asosiy bo’limlari va tasdiqlanishi. Aholini tabiiy
harakatining joriy hisobi va programmasi hamda tashkil etilishi.
108ёёё
Statistik
ma’lumotlarni
to’plashda
yangi
axborot
texnologiyalarining
qo’llanilishi. Aholini ro’yxatdan o’tkazish tartibi va usullari.
Adabiyotlar: 1, 2, 4, 5, 7, 22
3-mavzu. Aholi soni va tarkibi (6 soat)
Aholi soni va tarkibini o’rganishning maqsadi va vazifalari. Ma’muriy-xududiy
chegaralar bo’yicha aholi sonini o’zgarishini hisobga olish mohiyati. Dunyo aholisi
soni va dinamikasi. O’zbekistonda aholi soni va dinamikasi, uning qiyosiy tahlili.
Aholini zichlik ko’rsatkichlari. Aholini jinsi, yoshi, ma’lumoti, yashash joyi va
millati bo’yicha tarkibi. Aholining oilaviy ma’lumoti, kasbi, daromad manbalari
bo’yicha tasnifi. Aholining ijtimoiy va iqtisodiy xolati. Aholini nikohdan o’tish va
ommaviy sharoit tarkibi nikohdan o’tish xolati ko’rsatkichlari. O’zbekiston va boshqa
davlatlar aholisini yoshi bo’yicha tarkibini o’zgarish tendentsiyasi. Aholining qarish
demografiyasi: tushuncha, ko’rsatkichlar sabablari, demografik va ijtimoiy-iqtisodiy
oqibatlari, demografik statistikada aholi guruhlarini tavsiflash, leksis diagrammasi va
grafiklarda tasniflash. Demografiyada oila tushunchasi. Oila va uy xo’jaligi. Oila
xajmi va tarkibini statistik o’rganish.
Shahar va qishloq aholisi tushunchasi. Chet el mamlakatlarda va dunyo
bo’yicha aholi sonini o’zgarishi.
Adabiyotlar: 1, 3, 4, 5, 7, 10, 13
4-mavzu. Aholini tabiiy va mexanik harakati (8 soat)
Aholining tabiiy harakati haqida tushuncha va uning tarkibiy qismlari.
Aholining tug’ilishini ifodalovchi umumiy va maxsus ko’rsatkichlar tizimi. Yoshi
bo’yicha tug’ilish koeffitsientlari. Tug’ilish darajasining mamlakatlararo qiyosiy
tahlili. Tug’ilish jadvallari va ularni tuzish usullari. Dunyo bo’yicha tug’ilish
darajasining dinamikasi. Tabiiy tug’ilishni minimum gipotecheskogo indeksi
(GMER). O’lishning demografik tushunchasi va asosiy ko’rsatkichlari: umumiy va
109ёёё
yoshlari bo’yicha koeffitsientlar. Davlatlar iqtisodiyoti va bolalar o’limini o’zaro
bog’liqligi. O’limning extimoli jadvalini tuzish. O’limining qisqa jadvallar hisobi.
O’rtacha kutiladigan umr ko’rish: tushunchasi, hisoblash usullari, ijtimoiy mohiyat
ko’rsatkichlari. Aholining mexanik harakati to’g’risida tushuncha. Ichki va tashqi
migratsiya. Migratsiya ko’rsatkichlarini statistik tahlili. Aholini o’sishi va takroriy
ko’payishi:
bog’liqligi
va
turli
tushunchalari.
Aholinini
qayta
ko’payish
ko’rsatkichlari: brutto va netto koeffitsientlari. O’zbekistonda, SNG va boshqa
mamlakatlarda aholini qayta ko’payish tendentsiyalari (tutgan yo’li). Bozor
munosabatlarining aholining takroriy ko’payishiga ta’siri.
Aholini yoshi bo’yicha tug’ilish ko’rsatkichlari. Aholini tug’ilish jadvallarini
tuzish. Aholini vafot etish jadvallari va ularni tuzish. Nikoh qurish darajasini
ifodalovchi umumiy va maxsus ko’rsatkichlar.
Adabiyotlar: 1, 3, 4, 5, 8, 13, 20, 21
5-mavzu. Aholi soni va yoshini prognozlash (6 soat)
Aholini prognozlari haqida tushuncha, uning mazmuni, mohiyati va bozor
iqtisodiyoti
sharoitidagi
ahamiyati.
Ijtimoiy-iqtisodiy
holat
va
demografik
prognozlashning bog’liqligi. Aholi sonini prognozlash usullari: demografik modeli,
aholining statistik dinakmika ko’rsatkichlari asosida, yoshni siljitish va boshqalar.
Aholini tarkibini yoshlari bo’yicha prognozlash. Aholini oilaviy tarkibini
prognozlash. BMT metodologiyasi bo’yicha aholi sonini prognoz qilish. Demografik
siyosat haqida tushuncha, uning mohiyati va ahamiyati. Respublikamizda olib
borilgan va bozor munosabatlari rivojlanishi bilan o’zgarib borayotgan demografik
siyosat.
Jahon mamlakatlarida olib borilayotgan demografik siyosat. Demografik
setkali statistik tashkilotlarning amaliy faoliyatida qo’llanilishi.
Adabiyotlar: 1, 3, 4, 5, 10, 11, 15, 20
110ёёё
6-mavzu. Bandlik va ishsizlik bozori (4 soat)
Mehnat bozori to’g’risida tushuncha va statistikaning vazifalari. Mehnat
bozorida umumiqtisodiy siyosat va aktiv siyosatning farqi. Iqtisodiy aktiv aholi.
Xalqaro tarmoqlar standart tasnifi bo’yicha ish bilan band bo’lganlarni taqsimlanishi.
Yollangan ishchilar va yollanmagan ishchilar to’g’risida tushuncha. Aholini ish bilan
band bo’lganlari soni, tarkibi va harakati statistikasi. Iqtisodiy nofarmal sektorlarda
bandlik darajasi. Ishsizlik turlari dinamikasi. Ishsizlikning iqtisodiy va ijtimoiy
oqibatlarni statistik baholash. Xalqaro mehnat tashkiloti umumiy standarti bo’yicha
ishsizlikni aniqlash. Mehnat resurslari balansi. Mehnat mazmuni. Aholining ishga
joylanishi.
Bandlik va ishsizlik darajalari dunyo mamlakatlari o’rtasidagi holati va
o’zgarishi.
Adabiyotlar: 3, 6, 8, 11, 13, 18, 20
7-mavzu. Mehnat resurslarini statistik baholash (6 soat)
Mehnat resurslarini resurslari statistikasi: tushunchasi, mohiyati, tarkibi va
tarkibiy harakati. Institutsional birliklarida xodimlarning kategoriyalari bo’yicha
tasnifi va harakati ko’rsatkichlari. Doimiy, mavsumiy va vaqtincha ishlovchilar
sonini aniqlash. Ishchilarni harakati ko’rsatkichlari.
Ro’yxatdagi xodimlar va ishga kelganlarni o’rtacha sonini hisoblash usullari. Mehnat
kuchlariga xarajatlar tahlili va ma’lumotlar to’plash metodikasi. Xodimlarni
boshqarishning statistik usullari. Mehnat resurslarining sifat ko’rsatkichlari: bilim
potentsiali, bilim darajasi, itqtisodiy bahosi, PROON-INDRning inson taraqqiyoti
dasturidagi boshqa ko’rsatkichlar. Mehnat resurslari to’g’risidagi ma’lumot
manbalari.
Ish joyi, bajarayotgan ish funktsiyalari bo’yicha xodimlar tarkibini o’rganish.
O’zbekiston Respublikasining “Mehnat kodeksi” ni o’rganish.
Adabiyotlar: 3, 6, 10, 11, 12, 13, 17, 18
111ёёё
8-mavzu. Ish vaqtidan foydalanish ko’rsatkichlari (6 soat)
Ish vaqtidan foydalanish ko’rsatkichlarining mohiyati va ularning turlari. Ish
vaqti statistikasining vazifalari. Ish vaqtining balans va uni statistikasi tahlili. Ish
vaqtidan foydalanish samaradorligi. Ishchilardan va ish vaqtidan foydalanish
ko’rsatkichlarini bog’liqligi. Mehnat kodeksida ish vaqtining uzunligi haqida.
Ishchi kuchi bozori taklifi, asosiy kategoriyalar
Adabiyotlar:6, 10, 11, 12, 13, 17
9-mavzu. Mehnat unumdorligi statistikasi (6 soat)
Mehnat unumdorligi haqida tushuncha va statistikaning vazifalari. Mehnat
unumdorligi ko’rsatkichlarini hisoblash usullari. Mahsulot xajmi va sifatini mehnat
unumdorligiga ta’sirini tahlili. Mehnat unumdorligi dinamikasi va darajalarini
statistik tahlil usullari. Mehnat unumdorligining agregat va o’rtacha indekslari.
Mehnat unumdorligining o’zgaruvchan va o’zgarmas tarkibli hamda struktura
indekslari, ularni hisoblash usullari. Mahsulot hajmi, mehnat sarfi va mehnat
unumdorligi indekslarining o’zaro bog’liqligi.
Mehnat unumdorligi darajasini hisoblashda qo’llaniladigan ish vaqti
birliklari.
10-mavzu. Mehnat haqi va ishchi kuchiga sarflangan xarajatlar statistikasi (6
soat)
Mehnat haqi tushunchasi va uni statistik o’rganishning ijtimoiy-iqtisodiy
ahamiyati. Ish haqi shakllari va tizimlari. Turli mulkchilik va tashkiliy huquqiy
shakldagi
institutsional
birliklarida
mehnat
haqi
fondini
tashkil
etishning
xususiyatlari. Ish haqi fondi va uning tarkibi. Ijtimoiy muhofaza to’lovlari.
Iqtisodiyot tarmoqlarida o’rtacha ish haqi va uning o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillar.
O’rtacha soatlik, kunlik, oylik va yillik ish haqlarini hisoblash va ular o’rtasidagi
bog’lanishni o’rganish. Ishchi, xizmatchilar va raxbarlarga ish haqi hisoblash usullari.
112ёёё
Ish haqi dinamikasini o’rganish metodlari. Mehnat unumdorlik va ish haqi o’rtasidagi
bog’lanish. Ishchi kuchiga sarflangan xarajatlar tarkibi va ko’rsatkichlarini statistik
tahlili.
Ish haqi fondi va moddiy rag’batlantirish
Adabiyotlar: 3, 6, 8, 11, 12, 17
113ёёё
3. Amaliy mashg’ulotlarining mavzulari (72 soat)
1-mavzu. Aholini ro’yxatlari va joriy uchetlari (8 soat)
Aholini ro’yxatga olish manbalari, joriy hisobotlar, aholi registri, maxsus va
tanlama kuzatishni o’nganish. Aholini ro’yxatga olish programmasi, uning asosiy
bo’limlari va tasdiqlanishi tashkil etish usullari. Maxsus va tanlab o’tkaziladigan
tekshiruvlar. Hozirgacha jahonda va respublikada o’tkazilgan aholi ro’yhatga (1860,
1897yil va boshqa)ni qiyosiy taqqoslamasi. Aholini tabiiy harakatning joriy hisobi va
programmasi va tashkil etilishni o’rganish.
Adabiyotlar: 1, 2, 4, 5, 7, 22.
2-mavzu. Aholi soni va tarkibi (8 soat)
O’zbekiston va dunyoda aholi soni va dinamikasini statistik tahlili, uning
qiyosiy tahlili. Aholini zichlik ko’rsatkichlari hisoblash. Aholini jinsi, yoshi,
ma’lumoti, yashash joyi va millati bo’yicha tarkibi. Aholini ma’lumoti, kasbi,
daromad manbalari, bo’yicha statistik tahlili. Aholining ijtimoiy va iqtisodiy holati.
Aholini nikohdan o’tish va ommaviy sharoit tarkibi hamda nikohdan chiqish holati
ko’rsatkichlari hisobga olish. Aholini qarish demografiyasini sabab va oqibatlarini
o’rganish va tahlil etish
Demografik statistikada aholi guruhlarini tavsiflash, leksis diagrammasini
tuzish va grafiklarda tasvirlash. Oila hajmi va tarkibini statistik o’rganish.
Adabiyotlar: 1, 3, 4, 5, 7, 10, 13
3-mavzu. Aholini tabiiy va mexanik harakati (8 soat)
Aholining tug’ilishini ifodalovchi umumiy va maxsus ko’rsatkichlar tizimini
o’rganish. Yoshi bo’yicha tug’ilish koeffitsientlarini hisoblash. Tug’ilish darajasining
114ёёё
mamlakatlararo qiyosiy tahlili. Tug’ilish jadvallari va ularni tuzish usullari. Dunyo
bo’yicha tug’ilish darajasining dinamikasining tahlili.
O’lishning umumiy va yoshlari bo’yicha koeffitsientlarini xisoblash. O’limning
ehtimoli jadvalini va qisqa jadvalini tuzish. O’rtacha kutiladigan umrni hisoblash
usullari. Aholining mexanik harakati, ichki va tashqi migratsiya ko’rsatkichlarini
statistik tahlili.
Aholini o’sishi va takroriy ko’payishini statistik tahlili. Aholini qayta
ko’payish ko’rsatkichlari: brutto va netto – koeffitsientlarini xisoblash usullari.
Adabiyotlar: 1, 3, 4, 5, 8, 13. 20, 21
4-mavzu. Aholi soni va yoshini prognozlash (10 soat)
Aholining kelajakdagi soni va struturasini prognozlash usullarini statistik
tahlili. Aholi tarkibini yoshlari bo’yicha prognozlash. Aholini oilaviy tarkibini
prognozlash. BMT metodologiyasi bo’yicha aholi sonini prognoz qilish.
Adabiyotlar: 1, 3, 4, 5, 10, 11, 15, 20
5-mavzu. Bandlik va ishsizlik bozori (6 soat)
Iqtisodiy aktiv aholi tarkibini o’rganish. Iqtisodiy aktiv aholini bandlik
bo’yicha taqsimlanishini xisoblash. Ishsizlik turlari dinamikasini statistik tahlili.
Ishsizlikning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarni statistik baholash. Xalqaro mehnat
tashkiloti (MOT) umumiy standarti bo’yicha ishsizlikni aniqlash. Mehnat resurslari
balansi. Aholining ishga joylanishi ko’rsatkichlarini o’rganish.
Adabiyotlar: 3, 6, 8. 11, 13, 18, 20
6-mavzu. Mehnat resurslarini statistik baholash (6 soat)
Doimiy, mavsumiy va vaqtincha ishlovchilar sonini aniqlash. Ishchilarni
harakati ko’rsatkichlari. Ro’yxatdagi xodimlar va ishga kelganlarni o’rtacha sonini
115ёёё
hisoblash usullari. Mehnat kuchlariga harajatlar tahlili va ma’lumotlar to’plash
metodikasi. Mehnat resurslarining sifat ko’rsatkichlar: bilim potentsiali, bilim
darajasi, iqtisodiy bahosini xisoblash metodlari, PROONda inson taraqqiyoti
indeksini xisoblash va tahlil qilish. Mehnat resurslari to’g’risidagi ma’lumot
manbalarini tanishtirish.
Adabiyotlar: 3, 6, 10, 11, 12, 13, 17, 18
7-mavzu. Ish vaqtidan foydalanish ko’rsatkichlari (6 soat)
Ish vaqtidan foydalanish ko’rsatkichlarining statistik tahlili. Ish vaqtining
balansi va uni statistikasi tahlili. Ish vaqtidan foydalanish samaradorligi
ko’rsatkichlari.
Ishchilardan
va
ish
vaqtidan
foydalanish
ko’rsatkichlarini
bog’liqligini statistik tahlili.
Adabiyotlar: 6, 10, 11, 12, 13, 17.
8-mavzu. Mehnat unumdorligini statistikasi (10 soat)
Mehnat unumdorligi ko’rsatkichlarini hisoblash metodlari. Mahsulot hajmi va
sifatini mehnat unumdorligiga ta’sirini statistik tahlili. Mehnat unumdorligi
dinamikasi va darajalarini statistik tahlil usullari. Mehnat unumdorligining agregat va
o’rtacha indekslari xisoblash usullari. Mehnat unumdorligining o’zgaruvchan va
o’zgarmas (doimiy) tarkibli hamda struktura siljishi indekslari, ularni hisoblash
usullari. Mahsulot hajmi, mehnat sarfi va mehnat unumdorligi indekslarining o’zaro
bog’liqligi.
Adabiyotlar: 13, 18, 22, 4, 8
9-mavzu. Mehnat haqi va ishchi kuchiga sarflangan
harajatlar statistikasi (10 soat)
Ish haqi fondi va uning tarkibini o’rganish. Iqtisodiyot tarmoqlarida o’rtacha
ish haqi va uning o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni o’rganish. O’rtacha soatlik,
116ёёё
kunlik, oylik va yillik ish haqlarini hisoblash va ular o’rtasidagi bog’lanishni
o’rganish. Ishchi, xizmatchilar va rahbarlarga ish haqi hisoblash usullari. Ish haqi
dinamikasini o’rganish metodlari. Mehnat unumdorlik va ish haqi o’rtasidagi
bog’lanish. Ishchi kuchiga sarflangan harajatlar tarkibi va ko’rsatkichlarini statistik
tahlili.
Adabiyotlar: 3, 6, 8, 11, 12, 17.
117ёёё
4. Bu fan uchun kurs ishi ko’zda tutilmagan
Aholi va mehnat statistikasi fani o’quv rejada quyidagicha belgilangan.
“Statistika” yo’nalishi uchun uchinchi va to’rtinchi sesmestrlarda jami 202, shundan
54 ma’ruza, 72 amaliy mashg’ulot, 76 soat mustaqil ta’lim uchun ajratilgan.
Aholi va mehnat statistikasi fani bo’yicha talabalarning semestr davomidagi
Ya.B. – 15 ball.
Qolgan 85 ball esa o’zaro muvofiqlashtirilgan holda:
Aholi va mehnat statistikasi fanidan talaba bilimini baholash quyidagi tartibda
o’tkaziladi:
amalga oshiriladi.
118ёёё
qobiliyati aniqlanadi. O.B. ma’ruza darslari bo’yicha amalga oshiriladi. Aholi va
mehnat statistikasi fani bo’yicha O.B. (O.B.-1, O.B.-2) ikki marta o’tkaziladi.
aniqlanadi.
Ball
86-100
Baho
A’lo
71-85
Yaxshi
55-70
Qoniqarli
0-54
Qoniqarsiz
•
Statistika.(III-qism) fanining bozor islohotlarini chuqurlashtirish sharoitida
moliyaviy barqarorlashtirishdagi o’nini bilish;
•
Statistikaga fanlarining o’zaro aloqadorligini bilish;
•
O’zbekiston Respublikasida va xorijda Statistikaning tashkil qilinishi va qiyosiy
tahlili;
•
Statistika.(III-qism) fanining predmeti, metodlari haqida to’liq tassavvurga ega
bo’lish;
•
Statistik metodlar yordamida amaliy mashg’ulotlarni tahlil qilib xulosalar
chiqarish;
•
•
Statistika.(III-qism) fanining predmeti, metodlari haqida to’liq tassavvurga ega
bo’lish;
•
•
• Statistikada qo’llaniladigan formulalarni yozib, yozib tushuntirib berish;
• Statistika haqida tushunchaga ega bo’lmaslik;
qayd etilmaydi.
119ёёё
6. Adabiyotlar
Asosiy adabiyotlar:
1. Demografiya. Uchebnik dlya vuzov. Pod. red. N.A.Volgina, L.L. Ribanovskogo. –
M.:Logos, 2005. -280 s.
2. Baxmetova G.Sh. Sbor i obrabotka dannix o naselenii. M.:2000.
3. Kurs sotsialno-ekonomicheskoy statistiki. Pod. red. Nazarova M.G. M.:2000.
4. Demografiya i statistika naseleniya. 4-uchebnik. M.I.Eliseeva i dr.; Pod.red.Eliseevoy –
M.:Finansi i statistika, 2006.
5. Demografiya. Uchebnoe posobie. Pod.red. prof.Glushkovoy V.G. 2-e izdanie. M.:KNORUS, 2006.
6. Rinok truda. Rudenko i dr. Uchebnik. M.:Izd-vo Ros.ekon.akad., 1997.
7. Borisov V.A. Demografiya. Uchebnik. M.: NOTA BENE, 1999.
8. Efimova M.R., Bichkova S.G. Sotsialnaya statistika. Uchebnik. -M.:Finansi i statistika,
2003
9. Abdullaev Yo.A. "Statistika nazariyasi". Darslik. - T.: “O’qituvchi”, 2003.
11. Nabiev X.N., Azimov M.Ya., Akbarova Z. Xo’jaqulov X. Makro-mikroiqtisodiy
statistika./O’quv qo’llanma.–T.: “Adabiyot jamg’armasi”, 2004.
12. Adamov V.E. i dr. Ekonomika i statistika firm. Uchebnik. – M.: «Finansi i statistika»,
2003.
13. Makroekonomicheskaya statistika. Pod.red.Salina V.N., Uchebnoe posobie. – M.:
“Delo”, 2001.
120ёёё
Qo’shimcha
14. Sagatov N.M. «Statistika». Darslik. - T.: «Ibn Sino», 2003
15. Ekonomicheskaya statistika. Uchebnik/pod.red. Yu.Ivanova – M.: “Infra-M”, 1999.
16. Shodiev X., Xamraev M. Aholi va mehnat statistikasi.Darslik. - T.: “Ibn Sino”, 2002.
17. Gribov V.D., Gruzinov V.P. Ekonomika predpriyatiya./uch.pos. – M.: “Finansi i
statistika”, 2004
18. Eliseeva I.I. Sotsialnaya statistika. –M.:Finansi i statistika, 2000.
19. www.rseu.ru/uef/RPDemStat.pdf - Uchebnaya programma po distsipline “Demografiya i
statistika naseleniya”
20. Society.askold.net/s/cogf/html - Demografiya i statistika naseleniya Rossii.
21. www.scafler.ru/story/stat.phtml - Ofitsialnaya statistika narodonaseleniya.
22. www.murm, ru/-stat/peveris/history.html - Istoriya statistiki naseleniya.
www.rbcnet.ru
www.college.ru
www.mesi.ru
www.adb.org
www.ausaid.gov.au
www.dfat.gov.au
www.unescap.org
121ёёё
«Tasdiqlandi»
__________________
Rektor A.Vaxobov
«____»_________2006 y.
«____»___________2006 y.
“INVESTITsIYa FAOLIYaTI STATISTIKASI”
Oliy ta’limning
340000 – «Biznes va boshqaruv» ta’lim sohasidagi
Toshkent – 2006
122ёёё
Tuzuvchilar:
Muxrumboeva M., TMI, i.f.n., dots.
Boltaev T., TMI, katta o’qituvchi
Qurbonov Yo.E., TMI, katta o’qituvchi
Taqrizchilar: Xo’jaqulov X.J., TMI, i.f.n., prof.
Nabixo’jaev A.P., i.f.n., dots., O’zbekiston Respublikasi
tavsiya etilgan.
Kafedra mudiri
X.Shodiev
Kengash raisi
A.Vahobov
123ёёё
1. Kirish
Iqtisodiyotning barcha sohalariga jalb qilingan investitsiya kelajakda mamlakat
iqtisodiyotining rivojiga, xalq farovonligining yaxshilanishiga sabab bo’lishi
mumkin. Investitsion iqlimni to’g’ri baholash, yangi loyihalar ishlab chiqish va ular
ichidan daromadligini iqtisodiyotga yo’naltirish, investitsion xatarlarni oldindan
hisoblash uning samaradorligini belgilaydi. Ushbu fanning maqsadi talabalarni
investitsion faoliyatning mohiyati, turlarini o’rgatish, unga ta’sir qiluvchi omillarni
belgilash, investitsion loyihalarning qiymatlarini avvaldan baholash, moliyaviy,
iqtisodiy va ijtimoiy xatarlarni kamaytirish usullarini ishlab chiqqan holda amaliyotga
tatbiq etishdan iboratdir.
Investitsiya faoliyati statistikasi bo’yicha ma’ruza va amaliyot mashg’ulotlarini
o’tkazishda (kompyuterlarda standart dasturlar asosida) “Internet” tarmog’ida
joylashtirilgan xalqaro tashkilotlar (UNStat, WVapk, IMF, EuroStat va hokazo)ning
statistika xizmatlari, MDH Statqo’mitasi, O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika
qo’mitasi
va
fond
bozori
ma’lumotlari,
ko’rsatmalari,
yo’riqnomalaridan
foydalaniladi. Ushbu fandan talabalar tomonidan statistika faoliyatining moliyaviy
muammolarini o’z ichiga olgan tematika asosida ilmiy-uclubiy sharhlar, referatlar,
kurs ishi tayyorlanadi. O’quv jarayonida o’qitishning interaktiv usullari, test tizimi va
nazoratning barcha turlari qo’llaniladi.
124ёёё
Investitsiya faoliyati statistikasi fanidan o’tiladigan mavzular va ular bo’yicha
Amaliy
mashg’ulotlar
Mustaqil
Ta’lim
Investitsiya faoliyati statistikasi fanining
maqsadi, vazifasi va predmeti
Investitsiya faoliyati statistikasining
2. tashkiliy, tarkibiy unsurlari (elementi) va
ularning ma’lumot manbalari
1.
Ma’ruza
№
Jami
Soatlar
6
2
2
2
14
4
4
6
3.
Real investitsiya statistikasi
20
6
6
8
4.
Moliyaviy investitsiyalar
20
6
6
8
20
6
6
8
20
6
6
8
20
6
6
8
120
36
36
48
Investitsion loyihalar samaradorligini
statistik o’rganish
Respublikada chet el investitsiyasi va
6.
faoliyatining statistik tahlili
Investitsion risklarni statistik baholash
7.
usullari
5.
Jami
125ёёё
1-mavzu. Investitsiya faoliyati statistikasi fanining maqsadi,
vazifasi va predmeti (2 soat)
Investitsion faoliyat tushunchasi, mohiyati. Investitsion faoliyatning turlari va
maqsadi. Investitsion faoliyatni statistikada o’rganish vazifalari. Investitsion faoliyat
va investitsiya statistikasi fanining predmeti va metodi. O’zbekiston Respublikasida
investitsion iqlim va unga ta’sir qiluvchi iqtisodiy-ijtimoiy omillar. O’zbekistonda
investitsion faoliyatni baholovchi umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar. Investitsion
faoliyat ko’rsatkichlari va ularni mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishdagi o’rni.
Adabiyotlar: 6, 7, 8, 9, 10, 11, 13, 18, 22
2-mavzu. Investitsiya faoliyati statistikasining tashkiliy, tarkibiy unsurlari
(elementi) va ularning ma’lumot manbalari (4 soat)
Investitsion faoliyatni tashkil qilish, tarkibi va tartibga solishning me’yoriy va
huquqiy asoslari. Iqtisodiy tizimning investitsion salohiyati. Investitsion faoliyatning
usulubiyat bilan ta’minlanishi. Investitsion faoliyat ob’ektlari va sub’ektlari.
Investitsion loyihalar va ularning tasnifi. Investitsion faoliyat va investitsiya
statistikasining ma’lumot manbalari: O’zbekiston Respublikasi Statistika qo’mitasi,
Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi, Davlat mulk qo’mitasi axborotlari. O’zbekiston
Respublikasida
investitsion
faoliyatni
davlat
tomonidan
muvofiqlashtiruvchi
qonunlar va me’yoriy hujjatlar.
Adabiyotlar: 6, 7, 8, 9, 10, 11, 13, 20, 22
3-mavzu. Real investitsiya statistikasi (6 soat)
Investitsiya jarayonidagi kapital qurilishning ahamiyati. Qurilishda investitsiya
bozori statistikasining vazifalari. Hududiy investitsion faoliyat. Ko’chmas mulk
126ёёё
bozoridagi investitsion faoliyatning turlari va uning statistik ko’rsatkichlari.
Qurilishga qo’yilgan, shu jumladan, uy-joy, ijtimoiy-madaniy qurilishga, xizmat
ko’rsatish sohasiga qo’yilgan quyilmalar ko’rsatkichlari. Tarmoqlar bo’yicha
investitsion faoliyat. Investitsion loyihalarida xarajatlarning statistik tahlili.
Investitsion xatarlar tarkibi va yo’qotishlarni statistikada o’rganish. Qurilishda
kapital qo’yilma va investitsiyalar samaradorligini aniqlash usullari. Investitsiya va
uning ko’rsatkichlarini nomoliyaviy aktivlarda statistik o’rganish. Ishlab chiqarilgan
aktivlarda investitsiyalar hajmi va tarkibi. Asosiy kapitalga investitsiyalar, aylanma
vositalar zaxirasiga investitsiyalar. Ishlab chiqarilmagan aktivlarda investitsiyalar
hajmi va tarkibi. Kapital quyilmalari va ularning pirovard natijalarini statistik tahlil
qilish metodlari. Kapital qo’yilmalari moliyalashtirish manbalarini tasniflash.
Investitsion loyihalarni baholash metodlari.
Adabiyotlar: 10, 11, 13, 18, 19, 21
4-mavzu. Moliyaviy investitsiyalar (6 soat)
Moliyaviy investitsiyalarning maqsadi va shakllari. Fond bozori investitsion
faoliyatni statistik tahlili va samaradorligini baholash usullari. Fond bozoridagi
xatarlilik turlari va ularni statistikada o’rganish. Moliyaviy investitsiyalarning
daromadliligi va xatarliligining o’zaro munosabatini statistik baholash.
Adabiyotlar: 6, 10, 11, 12, 20, 22
5-mavzu. Investitsion loyihalar samaradorligini
statistik o’rganish (6 soat)
Investitsion loyihalarni variantlarini ishlab chiqish (baholash ko’rsatkichlari).
Noaniqlik sharoitida investitsion loyihalarni statistik tahlili. Investitsiya qarorlarini
qabul qilishda tahlil qilinadigan usullar. Investitsiya resurslarini baholash va ularni
moliyalashtirishda bank kreditining roli. Investitsiya jarayonini moliyalashtirish
manbalari. Investitsion loyihalar xatari va unga ta’sir etuvchi omillarni statistikada
127ёёё
o’rganish. Investitsion loyihalarning samaradorligini statistikada o’rganish: a)
loyihalar samaradorligini baholashning dinamik usullari (iqtisodiy, tijorat va byudjet
samaradorligi); b) biznes reja ko’rsatkichlari.
Adabiyotlar: 6, 9, 12, 16, 18, 21
6-mavzu. Respublikada chet el investitsiyasi va faoliyatining
statistik tahlili (6 soat)
Chet el investitsiyalarining mamlakat tashqi iqtisodiy aloqalardagi o’rni va
ahamiyati. Xalqaro investitsion loyihalarni baholash mezonlari va faoliyatidagi
xatarlar turi. Xalqaro investitsion loyihalarning moliyalashtirish manbalari,
samaradorligi ko’rsatkichlarini hisoblash usullari.
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9, 10, 16, 21
7-mavzu. Investitsion risklarni statistik baholash usullari (6 soat)
Investitsion faoliyatga ta’sir qiluvchi omillarni statistikada o’rganish.
Mamlakatdagi investitsion muhitni baholovchi ko’rsatkichlar. Investitsion xatarlar
(tijorat, ishlab chiqarish, ekologik, moliyaviy)ni statistik baholash usullari. tizimning
investitsion salohiyati. Investitsion faoliyatning usulubiyat bilan ta’minlanishi.
Investitsion faoliyat ob’ektlari va sub’ektlari. Investitsion loyihalar va ularning
tasnifi.
Adabiyotlar: 6, 8, 9, 12, 16, 21
128ёёё
3. Amaliy mashg’ulotlari mavzular mazmuni (36 soat)
1-mavzu. Investitsiya faoliyati statistikasi fanining maqsadi,
vazifasi va predmeti (2 soat)
Investitsion faoliyatni statistikada o’rganish vazifalari.* Investitsion faoliyat va
investitsiya statistikasi fanining predmeti va metodi. O’zbekiston Respublikasida
investitsion iqlim va unga ta’sir qiluvchi iqtisodiy-ijtimoiy omillar. O’zbekistonda
investitsion faoliyatni baholovchi umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar. Investitsion
faoliyat ko’rsatkichlari*. O’zbekiston Respublikasida investiiya faoliyatini tartibga
solishning huquqiy asoslari (O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi axboroti
asosida).
Adabiyotlar: 6, 7, 8, 9, 10, 11, 13, 18, 22
2-mavzu. Investitsiya faoliyati statistikasining tashkiliy, tarkibiy unsurlari
(elementi) va ularning ma’lumot manbalari (4 soat)
Investitsion faoliyat ob’ektlari va sub’ektlari.* Investitsion loyihalar va
ularning tasnifi. Investitsion faoliyat va investitsiya statistikasining ma’lumot
manbalari: O’zbekiston Respublikasi Statistika qo’mitasi, Tashqi iqtisodiy aloqalar
agentligi, Davlat mulk qo’mitasi axborotlari. O’zbekiston Respublikasida investitsion
faoliyatni davlat tomonidan muvofiqlashtiruvchi qonunlar va me’yoriy hujjatlar.
O’zbekistonda real, moliyaviy va intellektual investitsion loyihalar tarkibi dinamikasi
ko’rsatkichlari.
Adabiyotlar: 6, 7, 8, 9, 10, 11, 13, 20, 22
129ёёё
3-mavzu. Real investitsiya statistikasi (6 soat)
Qurilishda investitsiya bozori statistik ko’rsatkichlari. Ko’chmas mulk
bozoridagi investitsion faoliyatning turlari va uning statistik ko’rsatkichlari.
Qurilishga qo’yilgan, shu jumladan, uy-joy, ijtimoiy-madaniy qurilishga, xizmat
ko’rsatish sohasiga qo’yilgan quyilmalar ko’rsatkichlari. Investitsion loyihalarida
harajatlarning statistik tahlili.* Investitsion hatarlar tarkibi va yo’qotishlarni
statistikada o’rganish. Investitsiya va uning ko’rsatkichlarini nomoliyaviy aktivlarda
statistik o’rganish. Ishlab chiqarilgan aktivlarda investitsiyalar hajmi va tarkibi.
Asosiy kapitalga investitsiyalar, aylanma vositalar zaxirasiga investitsiyalar. Ishlab
chiqarilmagan aktivlarda investitsiyalar hajmi va tarkibi. Investitsion loyihalarni
baholash metodlari. Real investitsiyaning tarmoqlar va viloyatlar bo’yicha joylashishi
va dinamikasining tahlili.*
Adabiyotlar: 10, 11, 13, 18, 19, 21
4-mavzu. Moliyaviy investitsiyalar (6 soat)
Fond bozori investitsion faoliyatni statistik tahlili va samaradorligini baholash
usullari.* Fond bozoridagi xatarlilik turlari va ularni statistikada o’rganish. Moliyaviy
investitsiyalarning daromadliligi va xatarliligining o’zaro munosabatini statistik
baholash.
Adabiyotlar: 6, 10, 11, 12, 20, 22
5-mavzu. Investitsion loyihalar samaradorligini
statistik o’rganish (6 soat)
Investitsion loyihalarni variantlarini ishlab chiqish (baholash ko’rsatkichlari).
Noaniqlik sharoitida investitsion loyihalarni statistik tahlili. Investitsiya qarorlarini
qabul qilishda tahlil qilinadigan usullar. Investitsiya resurslarini baholash va ularni
moliyalashtirishda bank kreditining roli. Investitsiya jarayonini moliyalashtirish
130ёёё
manbalari. Investitsion loyihalar xatari va unga ta’sir etuvchi omillarni statistikada
o’rganish. Investitsion loyihalarning samaradorligini statistikada o’rganish:* a)
loyihalar samaradorligini baholashning dinamik usullari (iqtisodiy, tijorat va byudjet
samaradorligi); b) biznes reja ko’rsatkichlari. Investitsiyaning samaradorligini
loyihaviy va haqiqiy ko’rsatkichlari. Investitsion loyihalarni statistik baholash
metodlari.
Adabiyotlar: 6, 9, 12, 16, 18, 21
6-mavzu. Respublikada chet el investitsiyasi va faoliyatining
statistik tahlili (6 soat)
Respublikadagi ichki va tashqi investitsiyaning tarkibi va tarkibiy siljishlarni
o’rganish.* Xalqaro investitsion loyihalarni baholash mezonlari va faoliyatidagi
xatarlar turi. Xalqaro investitsion loyihalarning moliyalashtirish manbalari,
samaradorligi ko’rsatkichlarini hisoblash usullari.
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9, 10, 16, 21
7-mavzu. Investitsion risklarni statistik baholash usullari (6 soat)
Loyihalar bo’yicha qarorlarni qabul qilishdagi xatarlar va ularni aniqlash
usullari.* Fond bozoridagi xatarlilik turlari va ularni statistikada o’rganish.
Mamlakatdagi investitsion muhitni baholovchi ko’rsatkichlar. Investitsion xatarlar
(tijorat, ishlab chiqarish, ekologik, moliyaviy)ni statistik baholash usullari. tizimning
investitsion salohiyati.* Investitsion faoliyatning usulubiyat bilan ta’minlanishi.
Investitsion faoliyat ob’ektlari va sub’ektlari.
Adabiyotlar: 6, 8, 9, 12, 16, 21
131ёёё
Investitsiya
faoliyati
statistikasi
fani
o’quv
rejaga
asosan
statistika
yo’nalishidagi 3-kurs talabalariga uchinchi semestrda o’tiladi. Jami 119, shundan 36
ma’ruza, 36 amaliy mashg’ulot, 47 soat mustaqil ta’lim uchun ajratilgan.
Statistika umumiy nazariyasi fani bo’yicha talabalarning semestr davomidagi
amalga oshiriladi.
qobiliyati aniqlanadi. O.B. ma’ruza darslari bo’yicha amalga oshiriladi.
Oraliq va joriy nazorat o’quv yili davomida ikki marta o’tkaziladi: Birinchi
oraliq va joriy nazorat o’quv yilining 9 xaftasiga to’g’ri keladi. Birinchi oraliq
nazoratga maksimall 21.0 ball, joriy nazoratga 22 ball ajratilgan.
Ikkinchi oraliq va joriy nazorat o’quv yilining 17 haftasiga to’g’ri keladi. Bu
paytda talabalar fanning 7-11 mavzulari bo’yicha amaliy va nazariy bilimlarni
132ёёё
olishadi. Ikkinchi oraliq nazoratga maksimall 21.0 ball, joriy nazoratga 21 ball
ajratilgan:
Biror baholash turini (J.B., O.B.) o’zlashtira olmagan (55% va undan kam ball
aniqlanadi.
Ball
86-100
Baho
A’lo
• Investitsiya faoliyati statistikasining paydo bo’lishi tarixni bilish:
• Investitsiya faoliyati statistikasiga ko’rsatkichlarini aniqlash va tahlil
qilish;
• O’zbekiston
Respublikasida
va
xorijda
investitsiya
faoliyati
statistikasining tashkil qilinishi va qiyosiy tahlili;
• Statistika ilmiy ishlarida va to’garagida qatnashish.
71-85
Yaxshi
• Investitsiya faoliyati statistikasi haqida tushunchalarga ega bo’lish;
• Investitsiya faoliyati statistikasi samaradorligi va risklari baholash
metodalarini bilish;
• Statistik metodlarni investitsiya faoliyatida qo’llay bilish.
55-70
Qoniqarli
• Investitsiya faoliyatini, investitsiya turlarini bilish;
• Investitsiya faoliyati statistikasida qo’llaniladigan formulalarni yozib,
yozib tushuntirib berish;
• Investion loyihalarda oddiy statistik tahlilni o’tkaza olish.
0-54
Qoniqarsiz
• Investitsiya faoliyati va statistikasi haqida tushunchaga ega bo’lmaslik;
• Investitsion loyihalarda samaradorlig, risklarni aniqlash metodlarni
bilmaslik.
133ёёё
etilmaydi.
Yakuniy nazorat (Ya.B.) smestr oxirida yozma ish yoki test variantlari asosida
amalga oshiriladi. Yakuniy nazoratga 15 ball ajratilgan.
134ёёё
6. Adabiyotlar
Asosiy adabiyotlar:
1.
“Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni tashkil etishni va ularning
faoliyatini rag’batlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. 31.05.1996
2.
“Xorijiy
sarmoyalar
ishtirokidagi
korxonalarga
beriladigan
qo’shimcha
rag’batlantirish omillari va imtiyozlar to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining Farmoni. 30.11.1996
3.
“Xorijiy sarmoyalar ishtirokidagi korxonalarni rivojlantirishni va ularning
sarmoya bilan bog’liq faoliyatini rag’batlantirishning qo’shimcha chora-tadbirlar
to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. 13.12.1996
4.
“Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi loyihalarni amalga oshirish mexanizmini
takomillashtirish
chora-tadbirlari
to’g’risida”gi
O’zbekiston
Respublikasi
Prezidentining Farmoni. 09.02.1998
5.
“O’zbekiston Respublikasida xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni
tashkil etish, davlat ro’yxatidan o’tkazish va tugatish tartibi to’g’risida”gi
Vazirlar Mahkamasining 336-sonli qarori. 02.07.1997
6.
Shodiev X., Xamraev M. Moliya statistikasi.Darslik. - T.: “Ibn Sino”, 2002.
7.
Kurs sotsialno – ekonomicheskoy statistiki. Pod red. M.G.Nazarova. – M.:
«Finstatinform», 2005.
8.
Shodiev X. Moliya statistikasidan amaliyotnoma. O’quv qo’llanma. - T.: “TMI”,
2001.
9.
Statistika finansov. Uchebnik. Pod. Red. Nazarova M.G. - M.: “Omega”, 2005.
10. Investitsiya.
Uchebnik.
Pod.
red.
d.e.n.
V.V.Kovaleva.
V.V.Ivanova,
V.Ya.Lyamina prospekt M.2003
11. Investitsii v voprosax i otvetax. Uch. Posobie O.S.Evsenko Prospekt. Moskva
2005
135ёёё
12. Investitsionnaya deyatelnost. Pod. red. G.P.Podshivalenko i M.V.Kiselevoy.
KNORUS M 2005
13. Investitsii. Uchebnik. A.S.Nishitoy M. 2003
14. Investitsii v konkurentnosposobnoe proizvodstvo. Uch. posobie KNORUS M.
2005
Qo’shimcha:
15. Bashina O.R., Spirin A.A. Obshchaya teoriya statistiki:statisticheskaya
metodologiya v izuchenii kommercheskoy deyatelnosti. – M.: «Finansi i
statistika», 2006.
16. Vilenskiy P.L. i dr. Otsenka effektivnosti investitsionnix proektov. Teoriya i
praktika. - M.: “Delo”, 2004.
17. Abramov S.I. Organizatsiya investitsionno-stroitelskoy deyatelnosti. - M.:1999.
18. Kovalev V.V. Metodi otsenki investitsionnix proektov. – M.: Finansi i statistika,
1998.
19. Jdanov V.P. Organizatsiya i finansirovanie investitsiy. Uchebnoe posobie. – M.:
GIIP Yantarniy skaz., 2000.
20. Kapitanenko V.V. Investitsii v xedjirovanie. Uchebno-prkticheskoe posobie dlya
vuzov. – M.: 2001
www.rseu.ru
www.askold.net
www.scafler.ru
www.murm.ru
www.rbcnet.ru
www.college.ru
www.mesi.ru
www.adb.org
136ёёё
«Tasdiqlandi»
__________________
Rektor A.Vaxobov
«____»_________2006 y.
«____»___________2006 y.
“STATISTIKANING UMUMIY NAZARIYASI”
Oliy ta’limning 340000 – «Biznes va boshqaruv» ta’lim sohasidagi
Toshkent – 2006
137ёёё
Tuzuvchilar:
Abdullaev Yo.A., TMI, i.f.d., prof.
Hamraev M.Ya., TMI, i.f.n., prof.
Qurbonov Yo.E., TMI, katta o’qituvchi
Taqrizchilar: Xo’jaqulov X.J., TMI, i.f.n., prof.
Nabixo’jaev A.P., i.f.n., dots., O’zbekiston Respublikasi
tavsiya etilgan.
Kafedra mudiri
X.Shodiev
Kengash raisi
A.Vahobov
138ёёё
1. Kirish
Bozor iqtisodiyoti bo’lajak iqtisodchilardan statistika fani va faoliyati bo’yicha
bilimlarini olish, real statistik ma’lumotlarni to’plash, qayta ishlash va tahlil qilish
ko’nikmalarini paydo qilishni taqozo etadi. Statistikaning umumiy nazariyasi fani
ommaviy hodisa va jarayonlar to’g’risidagi ma’lumotlarni to’plash, ishlov berish,
tahlil va talqin qilinishning umumiy qoida va usullarini o’rganiladi.
Talaba bu kursni tugatgach, iqtisodiyotda yuz berayotgan jarayonlarni
miqdoriy
baholash
uchun
dastlabki
ma’lumotlarini
to’plash,
statistika
ko’rsatkichlarini hisoblash, tahlil va talqin qilish, iqtisodiy diagnostika bilan
shug’ullanish va boshqa ko’nikmalariga ega bo’lmog’i, iqtisodiy hodisa va
jarayonlarni miqdoran va sifat jihatidan baholash bo’yicha chuqur nazariy hamda
amaliy bilimlarini shakllantirishdan iboratdir.
Fanning
vazifasi
talabalarda
statistikaning
predmeti
va
usulini
bilish;
statistikaning boshqa fanlar orasidagi ahamiyati va roli haqida tushunchaga ega
bo’lish; iqtisodiy ko’rsatkichlar tizimini printsiplari, ularning tuzilishi va o’zaro
bog’liqligi haqida ilmga ega bo’lish; iqtisodiy kon’yuktura masalalarini statistik
o’rganish; bozor infrastrukturasi shakllanishini xarakterlovchi ko’rsatkichlar tizimini
tuzish va tahlil qilish; iqtisodiyotda respublika ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi
istiqbolini aniqlash va tadqiqot uchun zarur bo’lgan ko’rsatkichlarni hisoblash
metodologiyasi bo’yicha ko’nikmalar hosil qilishdan iborat.
Statistika fani bo’yicha ma’ruza va amaliyot mashg’ulotlarini o’tkazishda
xalqaro tashkilotlar (UNStat, WVank, IMF, EuroStat va hokazo) ning statistika
xizmatlari, O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasi ma’lumotlari,
ko’rsatmalari, yo’riqnomalaridan foydalaniladi. Ushbu fandan talabalar tomonidan
zamonaviy muammolarini o’z ichiga olgan tematika asosida ilmiy-uclubiy sharhlar
va referatlar tayyorlanadi. O’qish jarayonida interaktiv usullar, test tizimi va
nazoratning barcha turlari qo’llaniladi.
“Statistikaning umumiy nazariyasi” fanidan o’tiladigan mavzular va ular
bo’yicha mashg’ulot turlariga ajratilgan soatlar hajmining taqsimoti
139ёёё
Jami
soatlar
Ma’ruza
Amaliy
mashg’ulotlar
Mustaqil
ta’lim
1.
Statistika fanining predmeti, metodi va
vazifalari
14
4
4
6
2.
Statistik kuzatish
14
4
4
6
3.
Statistik kuzatish ma’lumotlariga ishlov
berish
22
6
6
10
4.
Statistikada grafik usullar
14
4
4
6
5.
8
2
2
4
6.
Mutlaq va nisbiy miqdorlar
22
6
6
10
7.
30
8
10
12
8.
36
10
10
16
9.
Tanlab kuzatish
34
10
8
16
10. O’zaro bog’lanishlarni statistikada o’rganish
36
10
10
16
11. Dinamika qatorlari
42
12
12
18
12. Iqtisodiy indekslar
36
10
10
16
13. Tarkibiy tuzilishni statistikada o’rganish
16
4
4
8
324
90
90
144
№
Jami
140ёёё
1-mavzu. Statistika fanining predmeti, metodi va vazifalari (4 soat)
Statistikaning predmeti va metodlari. Statistikaning asosiy tushunchalari: to’plam,
to’plam birligi, farqlanuvchi belgi, statistik vazn, statistika ko’rsatkichi va boshqalar.
Statistika uslubiyatining xususiyatlari. Statistikaning umumilmiy va maxsus
metodlari. Statistika tadqiqotining an’anaviy va zamonaviy metodlari. Statistika
tadqiqotining bosqichlari. Statistika fani va faoliyatining tabaqalanishi. Bozor
iqtisodiyoti sharoitida statistika vazifalarini ravshanlashuvi. Statistika sohasida
xalqaro hamkorlik. Statistika faoliyatini tashkil etilishi. O’zbekiston Respublikasida
statistika faoliyatini tashkil qilinishining huquqiy asoslari.
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 17, 27, 38
2-mavzu. Statistik kuzatish (4 soat)
Statistika axboroti (informatsiyasi) va yagona axborot maydoni: mohiyati va
tashkil etilishi. Statistika kuzatuvining asosiy tashkiliy shakllari, turlari va usullari.
Statistika kuzatuvining dasturiy–uslubiy va tashkiliy masalalari. O’zbekiston
Respublikasi statistika kuzatuvini o’tkazuvchilar: davlat statistika kuzatuvi, tarmoq
(idoraviy) statistika kuzatuvi va boshqalar. Statistika kuzatuvlarini o’tkazish
ob’ektlarining bosh to’plami. O’zbekiston Respublikasida EGRPO (korxona va
tashkilotlarning yagona davlat registri) ni joriy etilishi. Statistika kuzatuvida –
statistikaning asosiy tamoyillari: ishonchlilik, holislik, beg’arazlik, dolzarblik,
qulaylik, dolzarblik, qiyosiylik va barqarorlik, ochiq-oydinlik va oshkoralikni
ta’minlash borasidagi vazifalar. Statistika kuzatuvida yangi axborot texnologiyalarini
qo’llanilishi.
141ёёё
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 20, 29, 38
3-mavzu. Statistik kuzatish ma’lumotlariga ishlov berish (6 soat)
Statistikada jamlash va guruhlashning ahamiyati. Statistika ma’lumotlarini
turdagi
guruhlashtirishlar.
Statistikada
ko’p
belgili
va
ko’p
o’lchamli
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 14, 19, 21, 29, 38
4-mavzu. Statistikada grafik usullar (4 soat)
Statistikada jamlash va guruhlashning axamiyati. Statistika ma’lumotlarini
turdagi
guruhlashtirishlar.
Statistikada
ko’p
belgili
va
ko’p
o’lchamli
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 7, 8, 15, 19, 34, 38
142ёёё
5-mavzu. Statistik ko’rsatkichlar (2 soat)
Statistika ko’rsatkichlari tizimi. Ko’rsatkichlar o’rtasidagi semantik, stoxastik
va funktsional bog’lanishlar. Statistik ko’rsatkichlarni ifodalash shakllari. Absolyut
indikatorlari.
Adabiyotlar: 4, 5, 7, 10, 17, 19, 21, 38
6-mavzu. Mutlaq va nisbiy miqdorlar (6 soat)
Statistika ko’rsatkichlari tizimi. Ko’rsatkichlar o’rtasidagi semantik, stoxastik va
funktsional bog’lanishlar.Statistik ko’rsatkichlarni ifodalash shakllari. Absolyut
indikatorlari.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 13, 21, 38
143ёёё
7-mavzu. O’rtacha miqdorlar (8 soat)
O’rtacha miqdor (daraja)lar: mohiyati va ahamiyati. O’rtacha miqdorlarning
tasnifi. Analitik va tuzilmaviy o’rtachalar. O’rtacha arifmetik, o’rtacha garmonik va
boshqa analitik o’rtachalar. Arifmetik o’rtachalarning matematik xossalari va ulardan
foydalanish. Tuzilmaviy (strukturaviy, pozitsion) o’rtachalar. Moda, mediana,
kvartili, detsili va boshqalar. Tuzilmaviy o’rtachalardan statistik tadqiqotlarda
qo’llanilishi. Ko’p o’lchamli o’rtachalar, ularning mohiyati, hisoblash usullari,
ahamiyati.
Adabiyotlar: 1, 3, 4, 5, 6, 11, 21, 28, 38
8-mavzu. Variatsiya ko’rsatkichlari (10 soat)
Variatsiya haqida tushuncha, uning mavjudligini sabablari. Variatsiyaning
absolyut va nisbiy ko’rsatkichlari va ularni hisoblash usullari. Dispersiya
turlari.
Muqobil (alternativ) belgi dispertsiyasi. Dispersiyalarni qo’shish qoidalari.
Dispersiyaning muhim matematik xossalari va ulardan foydalanish. Taqsimot
qatorlarida variatsiyani statistik o’rganish. Iqtisodiy-statistik tadqiqotlarda normal
taqsimotning ahamiyati.
Adabiyotlar: 3, 5, 6, 10, 24, 19, 38
9-mavzu. Tanlab kuzatish (10 soat)
Tanlama metodi haqida tushuncha. Bozor iqtisodiyoti sharoitida uni qo’llash
sabablari va asosiy shartlari. Tanlama kuzatuvining bosqichlari. Bosh va tanlama
to’plam. Bosh to’plamdan birliklarni tanlab olish usullari. Tasodifiy, mexanik, tipik,
rayonlashtirilgan va boshqa turdagi tanlash usullarining tashkiliy va uslubiy
144ёёё
xususiyatlari. Ko’p fazali tanlash, momentli (fursatli) tanlash va kichik tanlama va
boshqalar. Anketa usulida tanlama kuzatuvi.
Tanlama kuzatuvidagi xatolar. Tanlama kuzatuvi natijalarini bosh to’plamga
tarqatish usullari. Tanlamaning zaruriy miqdorini aniqlash. Moliya-iqtisodiy va
ijtimoiy tadqiqotlarda tanlab kuzatish usulining qo’llanilishi.
Adabiyotlar: 3, 5, 6, 7, 16, 22, 35, 38
10-mavzu. O’zaro bog’lanishlarni statistikada o’rganish (10 soat)
Hodisa va jarayonlarning umumiy bog’lanishlari, ularning turlari va shakllari.
Bog’lanishlarni statistikada o’rganish usullari: yondosh qatorlar usuli, analitik
guruhlash, grafikda tasvirlash, indeks usuli, balans usuli va boshqalar.
Iqtisodiy-statistik
tadqiqotlarda
dispertsion
tahlilning
qo’llanilishi.
Korrelyatsion-regression tahlil. Moliya-iqtisodiyot sohasidagi hodisa va jarayonlarni
tahlil qilish uchun regressiya tenglamasining shaklini tanlash. Juft, xususiy va ko’p
faktorli korrelyatsiya. Bog’lanish kuchi (zichligi)ning ko’rsatkichlari.
Adabiyotlar: 3, 5, 6, 7, 15, 32, 38
11-mavzu. Dinamika qatorlari (12 soat)
Dinamika qatorlari. Dinamikalarning turlari. Dinamika qatorlarining asosiy
analitik
ko’rsatkichlari.
Dinamika
qatorlarini
tahlil
qilishda
noan’anaviy
ko’rsatkichlardan foydalanish: jadallashtirish (sekinlash) sur’ati, kuchaytirish
(bo’shashish) sur’ati va boshqalar. Dinamika qatorlarida o’rtachalar. Dinamika
qatorlarida trendni belgilash usullari. Mavsumiylik va uni statistikada baholash
usullari. Qatorlarni yagona asosga keltirish, sirg’anchiq o’rtacha darajalarini
hisoblash, analitik tekislash va boshqalar. Mavsumiylik va uni statistikada baholash
145ёёё
usullari. Iqtisodiy barometrlar xaqida tushuncha, ularni hisoblash va foydalanish
masalalari. Kon’yuktura statistikasini tashkil qilishning zarurligi.
Dinamika qatorlarida ekstrapolyatsiya va taxminlash. O’zaro bog’langan
(o’zaro aloqali) dinamika qatorlarini tahlil qilish.
Adabiyotlar: 3, 5, 6, 21, 30, 38
12-mavzu. Iqtisodiy indekslar (10 soat)
Iqtisodiy indekslar: mohiyati, axamiyati va rivojlanishi tarixi. Indekslarning
klassifikatsiyasi. Bazisli va zanjirsimon indekslar.Alohida va umumiy indekslar va
ularning qo’llanilishi. Miqdoriy ko’rsatkichlar indekslari. Sifat ko’rsatkichlar
indekslari. Baho indekslarini hisoblashda vazn masalasi. E.Laspeyres (F.Virst),
G.Paashe, (T.Mann), A.Marshall (F.Edjvort), I.Fisher indekslari. O’rtacha darajaning
dinamikasini indeks metodi yordamida o’rganish.
O’rtacha darajaning dinamikasini indeks usulida o’rganish. Omilli indeks
tahlili. Iqtisodiy ko’rsatkich va qo’shimcha o’sish (absolyut va nisbiy) faktorlari
hissasini baholash. Hududiy indekslar. Makroiqtisodiy tahlilda indekslardan
foydalanish. Makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni mamlakatlararo taqqoslash, deflyatorindekslar, iste’mol baholari indeksi, qimmatli qog’ozlar bozori holatini o’rganuvchi
(fond) indekslar va boshqalar.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 8, 9, 19, 20, 38
13-mavzu. Tarkibiy tuzilishni statistikada o’rganish (4 soat)
Tarkibiy tuzilish (struktura)ning mohiyati va o’rganish vazifalari. Struktura va
strukturaviy siljish ko’rsatkichlari. Strukturaviy siljishlarni yig’ma holda baholash
usullari:
chiziqli
koeffitsienti,
Salai
koeffitsient,
indeksi.
kvadratik
koeffitsient,
Kontsentratsiya
146ёёё
va
K.Gatevning
integral
markazlashuvning
statistik
ko’rsatkichlari. Aholi daromadlari, sarf va iste’moli, mulkiy tabaqalanishini
ifodalashda Lorents egri chizig’i va Djini koeffitsientidan foydalanish.
Adabiyotlar: 3, 5, 6, 17, 12, 25, 38
147ёёё
3. Amaliy mashg’ulotlari mavzular mazmuni (90 soat)
1-mavzu. Statistika fanining predmeti, metodi va vazifalari (4 soat)
Statistikaning predmeti va metodlari.* Statistikaning asosiy tushunchalari.* Statistika
fani va faoliyatining tabaqalanishi. O’zbekiston Respublikasida statistika faoliyatini
tashkil qilinishining huquqiy asoslari.*
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 4, 5, 14, 17, 29, 33, 37, 38
2-mavzu. Statistik kuzatish (4 soat)
Statistika kuzatuvining asosiy tashkiliy shakllari, turlari va usullari.* Statistika
kuzatuvining dasturiy–uslubiy, tashkiliy masalalari.* O’zbekiston Respublikasida
korxona va tashkilotlarning yagona davlat registrini joriy etilishi.
Adabiyotlar: 1, 2, 3, 5, 6, 14, 16
3-mavzu. Statistik kuzatish ma’lumotlariga ishlov berish (6 soat)
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 14, 17, 21, 29, 33, 36, 37
148ёёё
4-mavzu. Statistikada grafik usullar (4 soat)
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 14, 17, 21, 29, 33, 36, 37
5-mavzu. Statistik ko’rsatkichlar (2 soat)
Adabiyotlar: 3, 5, 6, 14, 16, 21
6-mavzu. Mutlaq va nisbiy miqdorlar (6 soat)
Adabiyotlar: 3, 5, 6, 14, 16, 21
7-mavzu. O’rtacha miqdorlar (10 soat)
Analitik o’rtachalar: arifmetik o’rtacha, garmonik o’rtacha va boshqa turdagi
analitik o’rtachalarni hisoblash.* O’rtacha turini tanlash mezonlari. Arifmetik
o’rtachalarning matematik xossalari va ulardan foydalanish. Tuzilmaviy o’rtachalar,
hisoblash usulllari.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 17, 21, 25
149ёёё
8-mavzu. Variatsiya ko’rsatkichlari (10 soat)
Variatsiyaning absolyut va nisbiy ko’rsatkichlari va ularni hisoblash.*
Dispersiyalarni qo’shish qoidasi.* Muqobil belgi dispertsiyasini hisoblash.
Adabiyotlar: 3, 4, 5, 6, 13, 21
9-mavzu. Tanlab kuzatish (8 soat)
Tanlama to’plamni tashkil qilish usullari. Vakillilik xatosi, uning darajasiga
ta’sir etuvchi faktorlar.* Turli usullar yordamida tanlama to’plamni tashkil qilishdagi
o’rtacha xato va xatoning yuqori chegarasini hisoblash. Tanlama kuzatuvi natijalarini
baholash va bosh to’plamga tarqatish usullari. Tanlamaning zaruriy (optimal)
miqdorini aniqlash.
Adabiyotlar: 1, 3, 4, 5, 6, 11, 21, 28
10-mavzu. O’zaro bog’lanishlarni statistikada o’rganish (10 soat)
O’zaro bog’lanishlarni statistikada o’rganish. Iqtisodiy-statistik tadqiqotlarda
dispersion tahlilning qo’llanilishi. Korrelyatsion-regression tahlil.* Regressiya
tenglamasi, uning parametrlarini hisoblash usullari.* Bog’lanish (zichlik) kuchi
ko’rsatkichlari, ularni hisoblash va baholash.*
Adabiyotlar: 3, 5, 6, 10, 24, 19, 21
11-mavzu. Dinamika qatorlari (12 soat)
Dinamika qatorlarining turlari, ularni tuzish qoidalari.* Ijtimoiy-iqtisodiy
hodisalar dinamikasining analitik ko’rsatkichlari.* Nisbiy va o’rtacha miqdorlardan
tuzilgan dinamika qatorlarini o’rganish xususiyatlari. Dinamika qatorlarida
150ёёё
o’rtachalar.* Dinamika qatorlarini qayta ishlash usullari.* Dinamika qatorlarida
barqarorlik va o’zgaruvchanlik, mavsumiylikni baholash. Dinamika qatorlarida
ekstrapolyatsiya va taxminlash. Iqtisodiy barometrlar. Kon’yuktura statistikasi.
Adabiyotlar: 3, 5, 6, 7, 16, 21, 22, 35
12-mavzu. Iqtisodiy indekslar (10 soat)
Individual indekslar.* Yig’ma indekslar.* Yig’ma indekslarning shakllari:
agregat shakli va o’rtacha indekslari.* Doimiy va o’zgaruvchan asosli va vaznli
indekslar.
O’rtacha
darajalar
dinamikasini
indekslar
yordamida
tahlili.*
O’zgaruvchan va o’zgarmas tarkibli yig’ma indekslar, struktura siljishi indeksi.*
Omilli indeks tahlil. Makroiqtisodiy tadqiqotlarda indekslardan foydalanish.
Adabiyotlar: 3, 5, 6, 7, 15, 21, 32
13-mavzu. Tarkibiy tuzilishni statistikada o’rganish (4 soat)
Tarkibiy tuzilish (struktura) va tarkibiy tuzilishdagi qzgarishlarni statistikada
baholash.* Kontsentratsiya va markazlashuvning statistik ko’rsatkichlari.* Lorents
egri chizig’i. Djini koeffitsienti va boshqalar.*
Adabiyotlar: 3, 5, 6, 21, 30
151ёёё
4. Kurs ishi mavzulari
1. Statistika fanining rivojlanishining asosiy yo’nalishlari
2. Markaziy Osiyoda statistikaning paydo bo’lishi va rivojlanishi
3. G’arbdagi asosiy statistika maktablari
4. Statistikaning predmeti to’g’risidagi ilmiy munozaralar
5. Statistikaning an’anaviy va yangi zamonaviy metodlari
6. Katta sonlar qonuni va statistika
7. O’zbekiston Respublikasida statistika fani va statistika faoliyatining vazifalari
8. O’zbekiston Respublikasida statistika faoliyatini tashkil qilinishi
9. O’zbeksiton Respublikasi Davlat statistikasi, Xalkaro tashkilotlar va xorijiy
mamlakatlarda statistikani tashkil etilishi
10. Statistika sohasida xalqaro hamkorlik
11. MDH mamlakatlarida yagona axborot maydonini tashkil etilishi
12. O’zbekiston Respublikasida EGRPOni joriy etilishi
13. Ijtimoiy-iqtisodiy hodisa va jarayonlarni tahlil qilishda guruhlash usuli ahamiyati
14. Guruhlashtirishda variatsiya ko’rsatkichlaridan foydalanish
15. Guruhlashtirish natijalarini iqtisodiy-statistik baholash
16. Statistikada ko’p o’lchovli guruhlashtirish
17. Statistika jadvallari
18. Statistikada grafika metodi
19. To’plam tuzilmasi, taqsimot qatorlari, hodisalar o’rtasidagi aloqalar va dinamikani
grafiklarda tasvirlash
20. Statistika ko’rsatkichlarining aniqliligi darajasini baholash metodlari
21. Statistika ko’rsatkichlari tizimi
22. Statistika ko’rsatkichlarini ifodalash shakllari
23. Absalyut (mutlaq) va nisbiy miqdorlar
24. Iqtisodiy va ijtimoiy indikatorlar, murakkab ijtimoiy-iqtisodiy muammolar
bo’yicha monitoring xizmati faoliyati uchun indikatorlar
25. O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy holatini monitoringi
152ёёё
26. O’zbekiston Respublikasida asosiy va joriy statistika ko’rsatkichlarini xalqaro
standartlar, tushunchalar va qoidalar asosida hisoblashga o’tish borasidagi Davlat
dasturining bajarilishi
27. O’rtacha miqdorlar to’g’risidagi ilmiy-amaliy baxslar (I.Zyusmilx, A.Ketle,
A.Bauli, R.Benin, K.Djini, A.Boyarskiy, I.Pasxaver, V.Ovsienko va boshqalar)
28. O’rtachalar orasidagi majorantlik
29. Tuzilmaviy o’rtachalar
30. Ko’p o’lchamli o’rtachalar: mohiyati, axamiyati va hisoblash metodlari
31. Variatsiya ko’rsatkichlarining majorantligi.
32. Variatsiya va guruhlashtirish
33. Taqsimot qatorlarida variatsiyani statistikada o’rganish
34. Statistikada tanlama metodining paydo bo’lishi va rivojlanishi
35. Tanlama metodining nazariy asoslari
36. Tasodifiy, mexanik, tipik va boshqa turdagi tanlash metodlarining tashkiliyuslubiy masalalari
37. Tanlama kuzatuvdagi xatolar: mohiyati, turlari, faktorlari, hisoblash uslublari
38. Tanlamaning zaruriy miqdorini hisoblash
39. Byudjet tadqiqotlarini uyushtirish uchun uy xo’jaligining tanlama to’plamini
tashkil etish muammolari
40. Kichik korxonalar faoliyatini o’rganish uchun tanlama kuzatuvini o’tkazish
41. Moliya-iqtisodiy ko’rsatkichlarini o’zaro bog’liqliklarini statistikada o’rganish
42. Iqtisodiy-statistika tadqiqotlarda dispersion tahlil usulini qo’llanilishi
43. Moliya-iqtisodiy jarayonlarini tahlil qilishda regressiya tenglamasining shaklini
tanlash
44. Bog’lanish kuchi (zichligi)ning ko’rsatkichlari
45. Sotsial (ijtimoiy) hodisalar o’rtasidagi o’zaro bog’lanishlarni o’rganish metodlari
46. Dinamika qatorlarini tuzish qoidalari
47. O’zbekiston
Respublikasi
YaIM
(GDP)
ko’rsatkichlari
153ёёё
xajmi
dinamikasining
analitik
48. O’zbekiston Respublikasi qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi dinamikasining
ko’rsatkichlari (1990-2000)
49. O’zbekiston Respublikasi sanoat ishlab chiqarish dinamikasini statistik o’rganish
50. O’zbekiston Respublikasi yoqilg’i-energetika sanoati dinamikasini statistikada
o’rganish
51. Dinamika qatorlarida trendni mavjudligini tekshirish (aniqlash)
52. Moliya-iqtisodiy tadqiqotlarida trend modelini tanlash
53. Mavsumiylikni statistikada o’rganish
54. Dinamika qatorlarida ekstrapolyatsiya va taxminlash. O’zbekiston Respublikasi
aholisi sonini taxminlash
55. Iqtisodiy barometrlar: mohiyati, hisoblanishi, foydalanilishi
56. Konyuktura statistikasi va uni tashkil qilinishini uslubiy-tashkiliy masalalari
57. Dinamika qatorlarida avtokorrelyatsiya
58. Iqtisodiy indekslar to’g’risidagi ilmiy qarashlar
59. Miqdoriy ko’rsatkichlarning yig’ma indekslari. Indekslashtiriladigan miqdorlarni
bir andoza (o’lcham)ga keltirish muammolari
60. Doimiy va o’zgaruvchan asosli, doimiy va o’zgaruvchan vaznli indekslar qatori
61. Iqtisodiy ko’rsatkich va qo’shimcha o’sish (absolyut va nisbiy) faktorlari xissasini
baholash
62. O’zbekiston Respublikasida hisoblanayotgan muhim iqtisodiy indekslar
63. YaIM deflyatori va iste’mol baholari indeksi
64. Hududiy indekslar:nazariyasi va amaliyoti
65. Tarkibiy tuzilish (struktura) va undagi siljishlarni o’rganishga bag’ishlangan
ilmiy-amaliy adabiyotlarning obzori
66. Strukturaviy siljishlarni yig’ma holda statistikada baholash
67. Aholi daromadlari, sarf va iste’moli, mulkiy tabaqalanishini o’rganishda
qo’llanadigan metodlar
68. To’plam strukturasi va strukturaviy siljishni grafiklarda tasvirlash
154ёёё
Barcha mavzular bo’yicha statistik jadvallar, chizmalar va grafiklardan
foydalaniladi. Kurs ishini yozishda quyidagi axborot manbalaridan foydalanish
tavsiya etiladi: IMF, WBank, UNStat, Eurostat, MDH statistika qo’mitasi,
O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasining statistikaga oid materiallari
(yilnomalar, ko’rsatmalar, yo’riqnomalar, statistika shakllari), “Internet” tizimi
materiallari.
155ёёё
Statistika umumiy nazariyasi fani o’quv rejaga asosan statistika yo’nalishidagi
2-kurs talabalariga uchinchi va to’rtinchi semestrlarda o’tiladi. Uchinchi semestrda
jami 194, shundan 54 ma’ruza, 54 amaliy mashg’ulot, 86 soat mustaqil ta’lim uchun
ajratilgan, to’rtinchi semestrda jami 130, shundan 36 ma’ruza, 36 amaliy mashg’ulot,
58 soat mustaqil ta’lim uchun ajratilgan. Har bir semestrda talabalar alohida
baholanadi.
Statistika umumiy nazariyasi fani bo’yicha talabalarning semestr davomidagi
o’zlashtirish ko’rsatkichi 100 ballik tizimda baholanadi. U 100 ballik baholash
turlari bo’yicha quyidagicha taqsimlanadi:
amalga oshiriladi.
qobiliyati aniqlanadi. O.B. ma’ruza darslari bo’yicha amalga oshiriladi.
156ёёё
Oraliq va joriy nazorat o’quv yili davomida ikki marta o’tkaziladi: Birinchi
oraliq va joriy nazorat o’quv yilining 9 xaftasiga to’g’ri keladi. Birinchi oraliq
nazoratga maksimall 21.0 ball, joriy nazoratga 22 ball ajratilgan.
Ikkinchi oraliq va joriy nazorat o’quv yilining 17 xaftasiga to’g’ri keladi. Bu
paytda talabalar fanning 7-11 mavzulari bo’yicha amaliy va nazariy bilimlarni
olishadi. Ikkinchi oraliq nazoratga maksimall 21.0 ball, joriy nazoratga 21 ball
ajratilgan:
Biror baholash turini (J.B., O.B.) o’zlashtira olmagan (55% va undan kam ball
aniqlanadi.
Ball
86-100
Baho
A’lo
•
•
•
•
•
71-85
Yaxshi
55-70
Qoniqarli
0-54
Qoniqarsiz
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Statistikaning fan amaliyot sifatida paydo bo’lishi tarixni bilish: turli
maktablar va oqimlarni farqlash;
Statistikaga berilgan turli ta’riflarni tahlil qilish;
O’zbekiston Respublikasida va xorijda Statistikaning tashkil qilinishi
va qiyosiy tahlili;
Statistik metodlar haqida to’liq tassavvurga ega bo’lish;
Statistik metodlar yordamida amaliy mashg’ulotlarni tahlil qilib
Statistikaning paydo bo’lishi haqida tushunchalarga ega bo’lish;
Statistik metodlarni mohiyatini tushunish;
Statistikada qo’llaniladigan formulalarni yozib, yozib tushuntirib
berish;
Oddiy statistik tahlilni o’tkaza olish.
Statistika haqida tushunchaga ega bo’lmaslik;
Statistik metodlarni bilmaslik.
157ёёё
etilmaydi.
Yakuniy nazorat (Ya.B.) smestr oxirida yozma ish yoki test variantlari asosida
amalga oshiriladi. Yakuniy nazoratga 15 ball ajratilgan.
158ёёё
6. Adabiyotlar
Asosiy adabiyotlar
37. O’zbekiston
Respublikasining
qonuni
"Davlat
statistikasi
to’g’risida"
(12.12.2002). “Xalq so’zi” gazetasi, 26.12.2002 y.
38. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni “O’zbekiston Respublikasi
Makroiqtisodiyot va statistika vazirligini qayta tashkil etish to’g’risida”. “Xalq
so’zi” gazetasi, 26.12.2002 y.
39. Abdullaev Yo.A. "Statistika nazariyasi". Darslik, T.:“O’qituvchi” 2003 y.
40. Soatov N.M., «Statistika», darslik. - T.: “Ibn Sino” 2004 y.
41. Ctatistika. Darslik. prof. X.Shodiev tahriri ostida. T.: “Ibn Sino” 2004 y.
42. Eliseeva Z., Yuzbashev M.M. Obshchaya teoriya statistiki. Uchebnik, 4izdanie, M.: FiS, 1999
43. Efimova M.R., Petrova E.V., Rumyansov V.M. Obshchaya teoriya statistiki.
Uchebnik, M.: Infra-M, 2006
44. Teoriya statistiki. Uchebnik. pod.red. R.A.Shmoylovoy.M., 3-izdanie, M.: FiS,
2001
45. Teoriya statistiki s osnovami teorii veroyatnostey. Dlya vuzov. Pod.red.
I.I.Eliseevoy., M.: «Yuniti-Dana», 2001
46. Statistika. uchebnik pod red. I.I. Eliseevoy. M.:«Prospekt» 2004
47. Statistika «Vopros-otvet» Uchebnoe posobie, pod. red. M. R. Efimovoy
M.:Infra 2004
48. Kratkiy kurs statistiki.Uchebnoe posobie Ginzburg A.I.. Minsk.: 2003
49. Aliev B.R. Statistika (masalalar to’plami) SKI. Samarqand. 2002
50. Efimova M.R. Ganchenko O.I. i dr. Praktikum po obshchey teorii statistiki.
51. Praktikum po obshchey teorii statistiki pod redaktsiey Shmoylovoy R.A. M.
Finansi i statistika, 2000
159ёёё
52. Kazarinova S.E. Karasev O.I. Teoriya statistiki: spravochnie materiali,
prakticheskie i kontrolnie zadaniya, testi. M., TEIS 2001
53. Statistika. Uchebnoe posobie pod redaktsiey V.G.Ionina. M., 2003
54. Doltenkova V.G., Ionin V.G. i dr. Statistika. Uchebnoe posobie M.:Infra, 2003
55. Praktikum po statistiki. pod. red. Simchera V.M., Moskva, 2001
56. Rudenko V.I. Statistika. Kratkiy kurs. 2004
57. Urunov R., Boltaev T. Statistika umumiy nazariyasidan praktikum. O’quv
qo’llanma, - T.: “Iqtisod-moliya” 2006
160ёёё
Qo’shimcha adabiyotlar:
58. Yo. Abdullaev “Qiziqarli statistika”, T.: “Iqtisod-moliya” 2005 y.
59. Deev G.I. «Nesploshnoe statisticheskoe nablyudenie. (problemi, metodi,
texnologiya, organizatsiya). Monografiya. M.:MIPK Goskomstata Rossii,
2000.
60. Simchera V.M. i dr. «Zarubejniy opit postroeniya i publikatsii dolgovremennix
istoriko-statisticheskix ryadov» J. Voprosi statistiki, 11/2000. (sm.takje №10).
61. Simchera V.M. i drugie “Entsiklopediya statisticheskix publikatsiy: X-XX
vv.”. M. “Finansi i statistika”, 2001.
62. Ferster, Rents. Metodi korelyatsionnogo i regressionnogo analiza M.: FiS,
1981.
63. Xarchenko L.P. Istoriya statistiki. Uchebnoe posobie. Novosibirsk. 1997.
64. Yeyts F. «Viborochniy metod v perepisyax i obsledovaniyax». M.:Statistika,
1965
65. Djesson. Metodi statisticheskix obsledovaniy. Uchebnoe posobie. - M.:
“Finansq i statistika”, 1985.
67. Kevesh P. Teoriya indeksov i praktika ekonomicheskogo analiza. Uchebnoe
posobie. M.: «Finansi i statistika», 1990.
68. Statistika v voprosax i otvetax. Balinova V.S., Prospekt 2005
70. Allen L.Webster “Applied Statistics for Business and Economics”. Second
Edithion. IRWIN, 1995.
71. Lind D.H., Mason R.D. “Basic statistics for Business and Economics” R.Irvin,
inc, 1994
72. R..I. Levin, D.S. Rubin “Statistics for managements.” Prentice Hall,
Englewood Cliffs, N.Jersey, 1994.
73. Hanke J.E., Reitsch A.G. “Understanding Business Statistics”. Second edition,
” R.Irvin, inc, 1994
161ёёё
www.rseu.ru
www.askold.net
www.scafler.ru
www.mesi.ru
www.sidsnet.org
162ёёё

o`zbekiston respublikasi oliy va o`rta

Transcription

Documents pareils